หนังสือเรียนธรรมศึกษาโทพระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ

100 สิกขาบทที่ ๘ การหามท่ีน่ังท่ีนอนอนั เกนิ ขนาด อันไดช ่ือวา อุจจาสยนะ และเครื่องปูลาดท่ี ไมส มควร อันไดชอื่ วา มหาสยนะ นนั้ เพ่ือประสงคไ มใ หเ ปนของโอโถงและยว่ั ยวนใหเ กดิ ราคะความ กำหนดั ยนิ ดี พระอรหันตท้ังหลาย เปน ผูเวนจากทน่ี ่งั ที่นอนสูงและที่น่ังท่ีนอนใหญน ัน้ สิกขาบทนมี้ อี งค ๓ คือ ทน่ี ง่ั ทนี่ อนสูงใหญ ๑ รวู าทนี่ ั่งทีน่ อนสูงใหญ ๑ นั่งหรอื นอนลง ๑ --------------------------------------- วิธสี มาทานอุโบสถศลี พระอรรถกถาจารย กลา วไววา ในอรรถกถาอุโบสถสูตรวา บุคคลผจู ะเขาจำอุโบสถศีลน้ัน พงึ ต้งั ใจวา พรุงน้เี ราจักรักษาอุโบสถ ตรวจตราการทำอาหารเปนตน เสียแตในวนั น้ี ส่ังการงานใหเรียบรอย วา ทานทง้ั หลายจงทำส่ิงนแี้ ละส่ิงนี้ ในวันอุโบสถ พึงเปลงวาจาสมาทานองคอุโบสถ ในสำนักของภิกษุ ภิกษุณี อุบาสกหรือ อุบาสิกาก็ได ซ่ึงเปนผูรูจักลักษณะของศีล ๑๐ แตเชาตรู ถาไมรูบาลี พึงอธิษฐานวา ขาพเจาอธิษฐาน อโุ บสถที่พระพุทธเจาทรงบัญญัติไว เม่ือไมไดผูอ่ืน พึงอธิฐานดวยตนเองก็ได แตควรทำการเปลงวาจาโดย แท เม่ือเขาจำอุโบสถแลว ไมควรจัดแจงการงานที่เก่ียวกบั การเบียดเบียนผอู ื่น ควรใหเวลาผา นไปดวยการ นบั อายแุ ละวยั สวนพระฎีกาจารยอ ธิบายวา ต้ังแตสมาทานศีลแลว ผูรักษาอุโบสถไมควรทำกิจอะไรอยางอื่น ควรใหเ วลาผานไปดวยการฟงธรรม หรอื มนสิการกรรมฐาน ระเบยี บพิธี เม่ือถึงวันอุโบสถ ๘ ค่ำ ๑๔ ค่ำ หรือ ๑๕ ค่ำ ผูรักษาอุโบสถนำภัตตาหารคาวหวานไป ทำบุญที่วัด ซง่ึ อยใู กลบาน หรือท่ีตนศรัทธาเลื่อมใส หลงั จากทีพ่ ระสงฆท ำวัตรเชา เสรจ็ แลว พึงเร่ิมกลาว คำบชู าพระรตั นตรยั วา ยมหํ สมม าสมพ ุทธํ ภควนตํ สรณํ คโต (หญงิ วา คตา) พระผูม ีพระภาคเจาพระองคใด ตรัสรดู ีโดยชอบ ขาพเจา ถึงแลว วาเปน ทพ่ี ึ่ง กำจดั ภยั ไดจ ริง อมิ ินา สกก าเรน ตํ ภควนตํ อภปิ ูชยามิ ขา พเจา ขอบูชาพระผูมีพระภาคเจาน้ันดว ยเคร่ืองสกั การะนี้ ยมหํ สว ากข าตํ ภควตา ธมมํ สรณํ คโต (หญิงวา คตา) พระธรรมใดอันพระผมู พี ระภาคเจาตรสั ไวดีแลว ขาพเจา ถึงแลว วาเปนทีพ่ ึ่งกำจัดภยั ไดจริง อิมินา สกกาเรน ตํ ธมมํ อภปิ ูชยามิ ขา พเจา บชู าซ่งึ พระธรรมนั้น ดวยเคร่อื งสกั การะน้ี ยมหํ สปุ ฏิปนนํ สงฆ ํ สรณํ คโต (หญิงวา คตา) พระสงฆหมูใด เปนผูปฏบิ ตั ิดีแลว ขาพเจาถึงแลววาเปนทพ่ี ึ่ง กำจัดภัยไดจ ริง อิมินา สกก าเรน ตํ สงฆํ อภิปูชยามิ ขา พเจา บูชาซง่ึ พระสงฆห มูน้ัน ดวยเครื่องสักการะน้ี พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 100

101 อรหํ สมม าสมพ ุทโ ธ ภควา พทุ ธ ํ ภควนต ํ อภวิ าเทมิ (กราบ) สว ากข าโต ภควตา ธมโม ธมมํ นมสสามิ (กราบ) สปุ ฏิปนโ น ภควโต สาวกสงโฆ สงฆํ นมามิ (กราบ) ตอ จากน้ัน ผเู ปน หัวหนา พึงนั่งคกุ เขาประนมมอื ประกาศอำอโุ บสถ ดังนี้ อชช โภนโต ปกข สส อฏฐ มที ิวโส (๑๔ ค่ำ ใหวา จาตุทท สที ิวโส ๑๕ ค่ำ ใหวา ปณณรสี ทิวโส , (อมาวสีทิวโส) เอวรูโป โข โภนโ ต ทิวโส พุทเ ธน ภควตา ปญญ ตต สส ธมมสส วนสส เจว ตทตถ าย อุปาสกอุปาสิกานํ อุโปสถกมมสส จ กาโล โหติ ฯ หนท มยํ โภนโต สพเ พ อิธ สมาคตา ตสส ภควโต ธมมานุธมมปฏิปตต ิยา ปูชนตถาย อิมญจ รตตึ อมิ ญจ ทิวสํ อุโปสถํ อปุ วสิสสามาติ กาลปรจิ เฉทํ กตว า ตํ ตํ เวรมณึ อารมม ณํ กรติ วา อวิกขติ ตจิตต า หุตว า สกกจ จํ อุโปสถงคานิ สมาทิเยยยาม อีทิสํ หิ อุโปสถกาลํ สมป ตต านํ อมห ากํ ชีวิตํ มา นิรตถ กํ โหตุ ฯ ขาพเจา ขอประกาศเร่มิ เรอ่ื งความท่ีจะไดส มาทานรกั ษาอุโบสถ ตามกาลสมยั พรอ มดวยองค ๘ ประการ ใหสาธชุ นท่จี ะต้งั จติ สมาทานทราบทั่วกนั กอ นแตจะสมาทาน ณ บดั นี้ ดวยวนั นี้ เปน วนั อัฏฐมี ดถิ ที ี่ ๘ (วันจาตุททสี ดถิ ีท่ี ๑๔ วนั ปณณรสี , (วนั อมาวสี ดิถที ่ี ๑๕ ) แหงปกษม าถงึ แลว กแ็ ลวันเชน นี้ เปน กาลท่ีจะฟง ธรรมและทำการรักษาอุโบสถ เพ่อื ประโยชนแหง การฟง ธรรม บดั น้ขี อกศุ ลอันยง่ิ ใหญ คือ ต้ังจิตสมาทานอุโบสถ จงเกดิ มแี กเราทัง้ หลาย บรรดามาประชุม ณ ทนี่ ้ี เราทั้งหลายพงึ มีจิตยนิ ดีวาจะรกั ษาอุโบสถ อนั ประกอบดวยองค ๘ ประการ วันหน่ึงคนื หนึ่ง ณ เวลาวนั น้ีแลว จงต้ังจติ คิดงดเวน ไกลจากการทำชีวติ สัตวใ หตกลว งไป คอื ฆา สตั วเ องและใชใ หค นอืน่ ฆา ๑ เวน จากถอื เอาสิ่งของท่ีเจา ของไมให คือลักและฉอและใชใหลกั ฉอ ๑ เวนจากอพรหมจรรย ๑ เวน จากพูด คำเทจ็ คำไมจริง และลอ ลวงอำพรางทา นผูอนื่ ๑ เวน จากด่ืมกนิ ซึง่ สุราเมรัย สารพดั นำ้ กลนั่ น้ำดอง อัน เปน ของใหผ ดู ่ืมแลว เมา ซึง่ เปน เหตทุ ตี่ ้ังแหงความประมาท ๑ เวน จากบรโิ ภคอาหารในเวลาวิกาล ต้งั แต พระอาทติ ยเทยี่ งแลว ไปจนถงึ เวลาอรณุ ข้นึ ใหม ๑ เวนจากฟอนรำขับรองและประโคมดนตรี และดูการ เลน บรรดาเปน ขาศึกแกก ศุ ล และทดั ทรงระเบยี บดอกไม ลูบไลทาตวั ดวยของหอม เคร่อื งยอมเคร่อื งแตง และประดับรา งกายดว ยเครอ่ื งอาภรณวิจติ รงดงามตาง ๆ ๑ เวน จากนง่ั นอนเหนือทีน่ ั่งทีน่ อนอนั สูง มี เตียงต่ังสูงกวา ประมาณ และที่นงั่ ที่นอนอันใหญภ ายในมีนุนและสำลี และเครอ่ื งลาดอันวจิ ติ รงดงาม ๑ จงทำความเวนองคทจ่ี ะพงึ เวน ๘ ประการนี้ เปน อารมณ อยา มจี ิตฟงุ ซา นสง ไปอ่ืน จงสมทานองค อโุ บสถ ๘ ประการนี้โดยเคารพเถิดเพือ่ บูชาพระผมู พี ระภาคเจานนั้ ดวยขอ ปฏบิ ตั อิ ยา งยง่ิ ตามกำลังของ เราท้งั หลาย ซ่งึ เปนคฤหสั ถ ชีวิตแหง เราท้ังหลายเปน มาถึงวันอุโบสถน้ี จงอยา ลว งไปปราศจากประโยชน เลย ตอจากนั้น พึงกลาวคำอาราธนาอโุ บสถศีลพรอมกัน ดังนี้ มยํ ภนเต ติสรเณน สห อฏฐงคสมนน าคตํ อโุ ปสถํ ยาจาม (วา ๓ จบ) เสร็จแลว พึงตั้งใจรับสรณคมนแ ละอโุ บสถศีลโดยเคารพ โดยวา ตามคำทพ่ี ระสงฆบอกดงั น้ี นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพ ทุ ธสส (วา ๓ จบ) พุทธํ สรณํ คจฉามิ ฯลฯ ตตยิ มป  สงฆ ํ สรณํ คจฉ ามิ ฯ พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 101

102 เมอื่ พระสงฆวา ตสิ รณคมนํ นิฏฐิตํ พึงรับพรอมกันวา อาม ภนเต ตอ จากนัน้ พงึ รบั อโุ บสถศีลทั้ง ๘ ขอ ดังกลา วไวแ ลวขา งตนตอ ไปนี้ เมอื่ รับศลี จบแลว พึงกลาวตามพระสงฆว า อิมํ อฏฐ งคสมนนาคตํ, พุทธปญญ ตตํ อุโปสถ,ํ อมิ ญจ รตตึ อิมญจ ทิวสํ, สมม เทว อภริ กข ติ ํ สมาทยิ ามิ ขา พเจา สมาทานอุโบสถ ทีพ่ ระพทุ ธเจา ทรงบัญญตั ไิ ว อันประกอบดว ยองค ๘ ประการ, นี้ เพื่อจะรักษาไวใ หดี ไมใ หขาดไมใ หท ำลาย ตลอดวนั หนง่ึ กับคืนหนึ่ง ณ เวลาวันน้ี พระสงฆบอกตอวา อมิ า นิ อฏฐ สกิ ขาปทานิ อชเชกํ รตตินทวิ ํ อุโปสถวเสน สาธุกํ รกข ิตพพานิ ใหรับพรอ มกันวา อาม ภนเ ต แลวพระสงฆจ ะบอกอานิสงสของศีลตอไป ดงั น้ี สีเลน สคุ ตึ ยนติ, สเี ลน โภคสมปทา, สีเลน นิพพ ตุ ึ ยนติ, ตสมา สลี ํ วโิ สธเยฯ จบพธิ ีสมาทานอุโบสถศลี เพยี งเทานี้ ตอจากนนั้ พึงต้งั ใจฟง พระธรรมเทศนาหรือมนสิการ กรรมฐานตอ ไปน้ี เมือ่ รกั ษาครบเวลาวนั หนึ่งกับคนื หนง่ึ แลว การสมาทานก็สน้ิ สดุ ลง ---------------------------------------------- อุโบสถศีลมผี ลนอยและมีผลมาก การบำเพญ็ บุญกุศลในพระพทุ ธศาสนา แบงออกเปน ๓ ระดับ คือ อยา งตำ่ อยางกลาง และอยา งสงู การทำบุญดว ยฉันทะ วิริยะ จติ ตะ และวิมังสาอยางต่ำ จดั เปน บุญอยา งตำ่ การทำบญุ ดว ยฉนั ทะ วิริยะ จติ ตะ และวิมังสาอยา งกลาง จัดเปนบญุ อยางกลาง การทำบญุ ดว ยฉันทะ วิรยิ ะ จิตตะ และวิมงั สาอยา งสงู จัดเปน บญุ อยา งสงู การทำบญุ เพราะตอ งการชอื่ เสียง จดั เปนบุญอยา งตำ่ การทำบุญเพราะตอ งการผลบญุ จดั เปนบญุ อยา งกลาง การทำบุญเพราะสำคญั วาเปนสงิ่ ควรทำ จดั เปนบญุ อยา งสูง แมการสมาทานรักษาอุโบสถศีล กเ็ ชนเดียวกนั อธั ยาศยั ของผสู มาทานยอมแตกตา งกันไป ทำใหไ ดผ ลไมเ หมอื นกนั ผูม พี ระภาคเจา จึงตรัสแกน างวิสาขาในอโุ บสถสูตร ติกนิบาต องั คุตตรนกิ าย วา ดกู อนวิสาขา อุโบสถมี ๓ อยาง คือ โคปาลกอโุ บสถ ๑ นิคคัณฐอโุ บสถ ๑ อริยอุโบสถ ๑ ๑. โคปาลกอุโบสถ หมายถึง อุโบสถที่อุบาสกอุบาสิการักษา มีอาการเหมือนคนเล้ียงโค ทรงอธิบายวา คนเลีย้ งโค มอบโคทง้ั หลายใหเจา ของในเวลาเยน็ แลวคำนึงอยางน้ี วนั นี้ โคเทยี่ วหากินในท่ี โนน ๆ ด่ืมน้ำในที่โนน ๆ ทีนี้ พรุงนี้ โคจักเท่ียวหากินในที่โนน ๆ จักด่ืมน้ำในท่ีโนน ๆ ฉันใด คน รักษาอุโบสถบางคน ก็ฉันนั้นเหมือนกัน คำนึงไปอยางนี้วา วันน้ีนะ เราเค้ียวกินขาทนียะสิ่งนี้ ๆ บริโภค โภชนยี ะส่ิงน้ี ๆ พรงุ นี้ เราจกั เค้ียวกนิ ขาทนียะส่ิงน้ี ๆ จักบรโิ ภคโภชนียะส่ิงน้ี ๆ คนรักษาอุโบสถ ผูนน้ั มี ใจไปกับความยาก ใชวันใหหมดไปดวยความอยากน้ัน การรักษาอุโบสถเชนน้ี ยอมไมมีผลมาก ไมมี อานิสงสม าก ดงั เรอ่ื งเลา ของคนถอื ศลี ไปเกดิ เปนเปรต แตคนตกเบด็ ไดข ้นึ สวรรค วา ในอโุ บสถ มีคนกลมุ หนงึ่ ไปถอื ศลี อยบู นศาลาวัด สวนคนอีกคนหนึ่งไปนัง่ ตกปลาอยทู ฝ่ี ง คลอง ตรงขามศาลา วันนัน้ ปลากินเบ็ดดี คนตกเบด็ วดั เอา ๆ ไดป ลามาก คนถอื ศีลอยบู นศาลา มองไปทค่ี นตก พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 102

103 ปลา กเ็ กิดความโลภอยากไดปลา นกึ วาทำไมวนั น้ีตองเปน วนั อุโบสถถาไมเ ชน นนั้ คงไดป ลากับเขาบา ง จิตใจ คิดถึงแตปลา ไมเปน อันคิดถึงศีล คดิ ถึงกรรมฐาน และฟงธรรมเลย ฝายคนตกปลามองไปบนศาลาวัด เหน็ คนนุง ขาวหม ขาวถือศีลกนั แตต ัวเองตองมานง่ั ตกปลาไมร จู กั วาวันโกนวนั พระ เกดิ หิรโิ อตตปั ปะ กลับไปถงึ บา น หยดุ การทำบาป เกิดสัมปตตวริ ัตขิ นึ้ มาใจเลยสบาย สวนคนถอื ศลี รอนรนไปดว ยความ โลภ เรง วนั เวลา ใจจึงมแี ตความทุกข คนขึน้ สวรรคคอื คนทีใ่ จมีความสขุ คนตกนรกคอื คนที่ใจมีแตค วาม ทกุ ข ดังคำพดู ท่ีวา สวรรคอยูในอกนรกอยูในใจ การปฏิบตั ธิ รรมอยา งน้ี ยอมไมเกิดประโยชนอ ะไร เพราะจิตใจไมไดเ ขาถึงธรรมเลย ๒. นิคคัณฐอุโบสถ หมายถงึ อโุ บสถของนกั บวชนอกพระพทุ ธศาสนา ทรงอธิบายวา ครั้นถึงวัน อุโบสถ นคิ รนถจ ะเรยี กพวกสาวกมาสอนวา สูเจาจงเปลอื้ งผา ออกใหหมดแลวประกาศตนอยา งนี้วา ขา พเจาไมเก่ยี วขอ งกบั ใคร ๆ ในทไี่ หน ๆ และความกังวลในสงิ่ อะไร ๆ และในที่ไหน ๆ ก็ไมม ี แตค วาม จรงิ ไมไดเปนเชนน้นั พวกเขายังรจู กั ญาติพ่ีนองพวกพองของเขา และญาติพ่นี อ งพวกพองของเขา ก็รูจกั เขา และเขากย็ งั ตอ งรับอาหารจากคนอื่นอยู ดงั น้ัน สง่ิ ท่ีนิครนถ สอนนน้ั จึงไมเ ปน ความจริงได คนรักษาอโุ บสถก็เชน เดยี วกนั บางคนเชื่อถือในสิง่ ที่เปน ไปไมไดห ลงอาจารยห ลงสำนักทงิ้ พอแม ทิง้ ลูก จนขาดความกตัญูกตเวที และไมทำหนา ท่ีของบพุ พการี ทำใหเ กิดปญ หาทางครอบครวั การถอื ศลี หรือการปฏิบัติธรรมอยา งนยี้ อมไมเกดิ ผลดีแตอ ยางใด เพราะเปน ความประพฤตทิ เ่ี ลยศีล เลยธรรม หรือ ทำลายระบบศลี ธรรมนัน่ เอง ๓. อรยิ อโุ บสถ หมายถงึ อโุ บสถท่ีอุบาสกอุบาสกิ ารักษา ประเสริฐพิเศษโดยขอ ปฏิบัติ ทรง อธิบายวา จติ ของมนษุ ยท ี่เศราหมองดวยอำนาจกเิ ลสน้ี สามารถชำระลางใหส ะอาดไดด ว ยความเพียร เหมอื นศรี ษะที่เปอ น ทำใหสะอาดไดดว ยเคร่ืองสนานศีรษะ รางกายทเี่ ปอ น ทำใหสะอาดไดด ว ยเคร่อื ง ชำระลางรางกาย ผาที่สกปรก ฟอกใหสะอาดไดดว ยเครอื่ งซกั ผา แวน ทมี่ วั หมองทำใหใสไดดวยน้ำมนั ทองคำที่หมองคล้ำ ทำใหสกุ ปลั่งไดด วยเครือ่ งมอื ของชางทองและส่ิงที่จะทำจิตอนั เศราหมองใหบริสุทธ์ผิ อง แผว ไดน ัน้ คอื ๑. พุทธานุสสติ ระลกึ ถึงคุณความดขี องพระพุทธเจา ๒. ธัมมานุสสติ ระลกึ ถงึ คุณความดขี องพระธรรม ๓. สังฆานสุ สติ ระลึกถงึ ความดขี องพระสงฆ ๔. สลี านสุ สติ ระลกึ ถึงศีลของตน ๕. เทวตานุสสติ ระลกึ ถึงความดที ี่ทำใหเปน เทวดา มี ศรทั ธา ศีล สุตะจาคะ และ ปญ ญา เปน ตน เม่ือผูรกั ษาอโุ บสถระลกึ ถงึ อนุสสติท้งั ๕ น้ี ชื่อวา ประพฤติพรหมอโุ บสถ ธมั มอุโบสถสงั ฆ อโุ บสถ สลี อโุ บสถ และเทวตาอโุ บสถ จิตของเธอปรารภพระพุทธเจา พระธรรม พระสงฆศลี และ เทวดา ยอมผอ งใส ความปราโมทยย อมเกดิ ข้ึน เธอยอ มละอปุ กเิ ลสเสยี ได การทำจิตท่ีเศรา หมองใหผ อ ง แผว ยอมมไี ด ดวยความเพยี รอยางนแ้ี ล พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 103

104 พระผูม ีพระภาคเจา ตรัสไปวา ดูกอ นวิสาขา อรยิ สาวกนน้ั แล ยอ มพิจารณาเหน็ ดวยตนเอง อยางนีว้ า พระอรหันตท ั้งหลาย ละปาณาติบาตแลว เปน ผูเ วน ขาดจากปาณาตบิ าต วางทอนไม วาง ศัสตรา มคี วามละอายบาป มีความเอ็นดู เกื้อกลู อนเุ คราะหส รรพสัตวอยูตลอดชพี แมเราในวนั นก้ี ็เปน เชน นนั้ ตลอดคนื หน่งึ และวนั หนึ่งนีด้ วยองคอ โุ บสถนี้ เราไดช ื่อวาปฏบิ ัตติ ามพระอรหันตท ั้งหลายอยางหน่ึง และอุโบสถกจ็ ักเปน อนั เรารกั ษาแลว อยางหน่งึ พระอรหนั ตทงั้ หลาย ละอทินนาทานแลว เวนขาดจากอทินนาทาน ถอื เอาแตของทเ่ี ขาให หวังแตของที่เขาให มตี นอันไมเปน ขโมย เปนผูเปน อยสู ะอาดตลอดชพี แมเ ราในวนั น้กี เ็ ปน เชนนนั้ ตลอด คนื และวนั หนงึ่ ดว ยองคอ โุ บสถนี้ เราช่ือวา ปฏิบัติตามพระอรหันตท้งั หลาย อยางหนงึ่ และอุโบสถก็ จกั เปนอนั เรารักษาแลว อยางหนึ่ง พระอรหนั ตท ัง้ หลาย ละอพรหมจรรยแ ลว เปน พรหมจารี เวน จากเมถนุ อนั เปน ธรรมของ ชาวบา นตลอดชพี แมเ ราในวนั น้กี ็เปน เชนนั้น ตลอดคนื หนึ่งและวันหน่ึงน้ี ดวยองคอ ุโบสถนี้ เราชอื่ วา ปฏบิ ตั ิตามพระอรหันตท ั้งหลาย อยา งหนึ่งและอุโบสถกจ็ ักเปนอันเรารกั ษาแลว อยางหน่ึง พระอรหันตท ัง้ หลาย ละมสุ าวาทแลว เปนผเู วน ขาดจากมุสาวาท พูดแตคำจรงิ พดู จริงเสมอ มีถอยคำมัน่ คง เปน ท่วี างใจได ไมล วงโลกตลอดชพี แมเราในวันนีก้ ็เปนเชนนั้นตลอดคนื หน่ึงและวนั หนึ่งนี้ ดว ยองคอโุ บสถนี้ เราช่อื วา ปฏิบตั ติ ามพระอรหนั ตทง้ั หลาย อยา งหนีง่ และอุโบสถก็จักเปนอันเรารักษาแลว อยา งหนึ่ง พระอรหันตท ้ังหลาย ละการดื่มสุราเมรัย อันเปนทีต่ ัง้ แหง ความประมาทแลว เปน ผูเวนขาด จากการด่ืมน้ำเมาตลอดชพี แมเ ราในวันนีก้ ็เปน เชน นน้ั ตลอดคืนหน่งึ และวนั หน่ึงนี้ ดว งองคอโุ บสถน้ี เราได ชอื่ วา ปฏบิ ัติตามพระอรหันตทัง้ หลายอยา งหน่ึง และอุโบสถก็จักเปนอันเรารักษาแลว อยางหนึ่ง พระอรหนั ตทง้ั หลาย บรโิ ภคอาหารครั้งเดียว งดอาหารในราตรี เวน จากการบรโิ ภคในเวลา วกิ าลตลอดชีพ แมเ ราในวันนีก้ ็เปนเชน นัน้ ตลอดคืนหนึ่งและวันหน่งึ น้ีเราไดช ่ือวาปฏิบัติตามพระอรหันต ทง้ั หลาย อยางหนึ่ง และอุโบสถก็จกั เปน อนั เรารักษาแลว อยางหนึ่ง พระอรหันตท ้ังหลาย เวนขาดจากการฟอ นรำ การขับรอ ง การประโคมดนตรี ดูการเลน การ ประดับตกแตงกายดว ยดอกไมของหอม และเครื่องทาผวิ อันเปนฐานแตงตวั ตลอดชีพ แมเราในวนั น้กี เ็ ปน เชนน้ัน ตลอดคืนหนง่ึ และวันหน่ึงน้ี ดว ยองคอ ุโบสถนี้ เราไดชอ่ื วาปฏิบตั ติ ามพระอรหันตท ั้งหลายอยางหนึ่ง และ อุโบสถก็จักเปน อนั เรารักษาแลว อยา งหนง่ึ พระอรหนั ตท้ังหลาย ละทน่ี อนสูงท่ีนอนใหญแลว เปนผเู วนขาดจากทีน่ อนสงู ท่นี อนใหญ ใช ทีน่ อนตำ่ บนเตียงบา ง บนเคร่อื งลาดทำดวยหญาบา งตลอดชีพ แมเ ราในวันนีก้ เ็ ปน เชน น้นั ตลอดคนื หนงึ่ และวันหน่ึงนี้ ดว ยองคอุโบสถน้ี เราไดชอื่ วา ปฏบิ ัตติ ามพระอรหนั ตทงั้ หลายอยางหน่ึง และอโุ บสถก็ จกั เปนอันเรารักษาแลว อยางหนึ่ง ดูกอ นวิสาขา อริยอโุ บสถเปน อยา งน้ีแล อโุ บสถทรี่ กั ษาแลวอยางนี้ ยอ มมีผลมากมีอานสิ งส มาก มคี วามรุงเรอื งมาก มีความแผไพศาลมาก พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 104

105 ในคำสัง่ สอนของพระผมู พี ระภาคเจาน้นั อริยอุโบสถซึง่ เปนอยางอกุ ฤษฏ ผทู ี่ปฏบิ ัติมักรักษาไม ใครได รกั ษาไดแ ตเพียงโคปาลกอุโบสถโดยมาก ถา ผปู ฏิบตั ิสามารถรักษาใหเ ปน อริยอุโบสถ หรืออยา ง นอ ยท่สี ุดใหไ ดส กั วนั หน่ึง จะรสู กึ วา เปนบญุ กุศลอนั พเิ ศษทั้งจะไดร ับรสคอื ปติปราโมทยอยา งมาก ไมเ สียที ทไ่ี ดเกิดมาเปนมนุษยพบพระพุทธศาสนา ---------------------------------------- อานสิ งสของอโุ บสถศลี ศีลทกุ ประเภททบ่ี คุ คลรักษาดว ยจิตศรัทธา จะดวยการสมาทาน หรือการงดเวนเฉพาะหนา ก็ ตาม ยอมมีผลมาก มอี านสิ งสม าก มีความรุงเรืองมาก มคี วามเจริญแผไพศาลมาก เพราะศลี นน้ั สามารถสรางสวรรค สรางความเสมอภาค และสรา งความปลอดภัยใหแ กมนษุ ยไ ด ๑. ศลี สรา งสวรรคแ กมนษุ ย ศลี นั้น สามารถสรา งสวรรคแ กม นษุ ยไ ด ดังทีอ่ งคสมเดจ็ พระสมั มาสมั พุทธเจาตรสั แกน าง วสิ าขา ในวสิ าขาสูตร อัฏฐกนิบาต อังคตุ ตรนิกาย วา ดกู อนวสิ าขา อโุ บสถประกอบดว ยองค ๘ ประการ อันบคุ คลเขา จำแลว ยอ มมอี านิสงสม าก มีผลมาก มีความรุงเรอื งมาก มีความเจริญแผไ พศาลมาก ดกู อ นวสิ าขา การท่สี ตรี หรอื บรุ ษุ บางคนใน โลกน้ี เขาจำอุโบสถอนั ประกอบดว ยองค ๘ ประการ หลังจากเขาแตกกายทำลายขันธแ ลว พงึ ไดอยู รวมกับชาวสวรรคชัน้ จาตุมมหาราชิกา ชั้นดาวดึงส ชั้นยามา ชน้ั ดุสติ ช้ันนมิ มานรดี และชั้นปรนมิ มติ ว สวสั ดี ขอ นน้ั ยอ มเปน ไปไดแ นน อน ๒. ศีลนัน้ สรา งความเสมอภาคแกมนษุ ยไ ด ศีลนัน้ สรา งความเสมอภาคแกมนุษยไ ด ดังทีอ่ งคส มเด็จพระสัมมาสัมพทุ ธเจาตรัสกบั อบุ าสกชอื่ วา วาเสฏฐะ ในอฏั ฐกนบิ าต อังคุตตรนกิ าย วา ดกู อนวาเสฏฐะ แมถ า กษัตรยิ ท ัง้ หลาย พราหมณท้งั หลาย แพศยท ั้งหลายและศทู รท้ังหลาย พงึ เขาจำอโุ บสถศีลอันประกอบดวยองค ๘ ประการ การเขา จำน้ัน พงึ เปนไปเพอ่ื ประโยชน เพื่อความสขุ แกก ษตั รยิ  แกพราหมณ แกแ พศย และแกศ ูทรท้ังหลาย เหลา นัน้ ชัว่ กาลนานเหมือนกัน (คอื ไดไปเกิด ในสุคติไดเทาเทียมกัน) ๓. ศลี สรางความปลอดภัยแกมนุษย ศีลนั้นสรางความปลอดภัยแกม นุษยไ ด ดังทอี่ งคสมเด็จพระสัมมาสัมพทุ ธเจาตรสั ไวใ นอภิสนั ท สตู ร ในอฏั ฐกนบิ าต อังคุตตรนกิ าย มีใจความวา ดูกอ นภิกษทุ ้งั หลาย อรยิ สาวกในศาสนาน้ี ละปาณาตบิ าต เปนผเู วน จากปาณาติบาตละ อทินนาทาน เปนผูเ วนขาดจากอทนิ นาทาน ละกาเมสุมิจฉาจาร เปน ผเู วนขาดจากกาเมสุมิจฉาจาร ละ มุสาวาท เปนผูเวน ขาดจากมสุ าวาท ละสรุ าเมรยมัชชปมาทัฏฐาน เปน ผเู วนจากสรุ าเมรย-มชั ช ปมาทฏั ฐาน ชื่อวา เขาไดใหความไมมภี ยั ความไมมเี วร และความไมเ บียดเบยี น แกสัตวท ัง้ หลาย หา ประมาณมไิ ด ตัวเขาเองกย็ อ มมีสว น ( ไดร ับ ) ความไมมีภยั ความไมมีเวร และความไมถ กู เบยี ดเบยี นดว ย พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 105

106 ดูกอ นภิกษทุ งั้ หลาย ทานท้ังหาน้ี เปนมหาทาน รกู ันวาเปน เลศิ (กวา ทานทั้งหลาย) รกู นั มา นาน รูก นั วาเปนวงศ (ของอริยะ) เปน ของเกา อันสมณพราหมณผูเปนวญิ ูชนไมค ดั คานไมล บลา ง อนง่ึ แมบ ุคคลผูอำนวยความสะดวก และใหการสนับสนุนผรู กั ษาศีล ดวยการใหอาหารเปน ตน กย็ อมไดผล ไดอานสิ งส ไดความรุงเรอื ง และความเจรญิ แผไพศาลมากเชนเดียวกนั ดงั เร่ืองของปโุ รหิต คนหน่ึง เลา กนั มาวา ในอดีตกาล พระโพธสิ ัตว ไดเ ปนพระเจา กรุงพาราณสี เปนผูไ มป ระมาทในการ บรจิ าคทาน รกั ษาศีล และอโุ บสถกรรม ทรงชักชวนอำมาตยเ ปนตน ใหบ ำเพญ็ กุศลเชนนน้ั คนทัง้ หมดได ทำตาม แตมีปุโรหิตอยูคนหน่งึ ท่ีทรงต้ังไวใ นตำแหนง ผูพพิ ากษา เปนผหู ากินบนหลงั คน ดวยการกนิ สนิ บน จงึ ไมส มาทานศีล ในวนั อโุ บสถวันหน่ึง ตอนกลางวนั เขารบั สนิ บนทำคดโี กงแลวไปเฝา พระราชาถูกตรสั ถามวา อาจารย ทา นรกั ษาอุโบสถดว ยหรือ จึงทูลเท็จวา พระพทุ ธเจา ขา แลวถวายบงั คมลากลบั ไป อำมาตยคน หนึง่ ทวงเขาวา ทานไมไดร กั ษาอุโบสถมิใชห รอื เขาพดู วา เราบรโิ ภคอาหารในเวลาเทา นั้นไปบา นแลว บว นปาก อธิฐานอุโบสถตอนเยน็ จักรักษาศีลตอนกลางคืน เมอ่ื เปน เชนนอ้ี โุ บสถกรรมก่งึ หนงึ่ จกั มแี กเรา คร้นั ไปถึงเรือนแลว ไดทำอยางน้นั ในวันอโุ บสถอีกวนั หน่ึง สตรีผูหนงึ่ คดิ วา จะตอ งรกั ษาอุโบสถกรรมใหไ ดเม่อื เวลาใกลเขามา จึง เร่มิ จะบว นปาก เขารวู าสตรีนนั้ เปน ผรู ักษาอุโบสถ จงึ ใหผ ลมะมว งแกเ ธอ ความดีของเขามเี พียงเทานี้ คร้นั เขาสนิ้ ชีวิต ไดเ กดิ เปน เวมานิกเปรต หอ มลอ มดว ยนางเทพกญั ญามากมายเขาเสวยสมบัตเิ ฉพาะใน เวลากลางคืน สวนกลางวัน ตองเขาไปอยูในปามะมว ง อตั ภาพอันเปน ทิพยห ายไป มรี างกายท่นี า เกลียด ถกู ไฟไหมล ุกโชนทั้งตัว มอื ของเขามนี ิว้ ขา งละน้ิว เล็บนิ้วมอื ขนาดเทา จอบเลมใหญ ๆ เขาเอาเลบ็ มือทัง้ สองนนั้ กรดี เนอ้ื หลังของตนควกั ออกมากนิ ไดร บั ความเจ็บปวด รอ งล่ันปา ไดรับทุกขเวทนาแสนสาหัส เมื่อพระอาทิตยตกดิน รางกายน้นั ก็หายไปกายอนั เปนทิพยเกดิ ข้ึนแทน กลับสวู มิ านดงั เดมิ เขาไดท ิพย วมิ านอันนา ร่นื รมย เพราะผลแหงการใหผลมะมวงแกห ญิงผูรักษาอุโบสถ เขาควักเน้ือหลงั ของตนเอง ออกมากนิ เพราะผลแหงการรบั สนิ บนและตดั สินคดีโกงเขามยี ศใหญ ไปทไ่ี หนมนี างเทพกญั ญาหอมลอม เพราะผลแหง การรกั ษาอุโบสถกรรมกง่ึ หนึ่ง ศลี สรา งสวรรคใหแ กม นุษย สรางความเสมอภาคใหแกมนษุ ย สรางความปลอดภยั ใหแก มนษุ ย และใหส มบัตทิ ่ีนาปรารถนาแกม นุษย ตามทกี่ ลาวมาจึงควรรกั ษาศีลใหด ี มิใหข าดมใิ หดางพรอย ดงั พรรณนามา ฉะนี้ ---------------------------------------- พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 106

107 วธิ ปี ฏบิ ตั ติ นของอบุ าสก อุบาสกิ า บคุ คลผูส มาทานอุโบสถศีล จดั วาเปนผูใ กลชิดพระรตั นตรัย เปนบุรุษ เรียกวา อบุ าสก เปน สตรีเรียกวา อุบาสิกา ตามคำประกาศอโุ บสถวา ตทตถาย อุปาสกอุปาสกิ านํ อโุ ปสถกมมสส กาโล โหติ แปลวา วนั น้ี เปนเวลาทจี่ ะรกั ษาอโุ บสถ แหง อบุ าสก และอุบาสิกา เพอ่ื ประโยชนแ กก าร ฟง ธรรมน้ัน ดงั นั้น เพือ่ ความเขาใจวธิ ีปฏิบัตติ นของอบุ าสกและอบุ าสกิ า จึงไดนำคำอธบิ ายของพระอรรถ กถาจารยผ ูรจนาอรรถกถาท่ฆี นิกาย สีลขันธวรรค ชอ่ื สมุ ังคลวิลาสนิ ี มาแสดง โดยทา นไดอธบิ ายดวยวธิ ี ตั้งเปน กเถตกุ มั ยตาปุจฉา คือ ถามเองตอบเอง ดังนี้ ๑. ถามวา ใครเปนอุบาสก อุบาสิกา ตอบวา คฤหสั ถ ทกุ คนผูถ ึงสรณะ (พระรตั นตรัย) ชื่อวา อุบาสก อบุ าสกิ า สมจริงดงั ทพี่ ระผูมีพระภาคเจาตรสั ไวในสงั ยุตตนิกาย มหาวารวรรควา ดูกอนมหานาม เพราะเหตทุ ี่บคุ คลผูเปนอุบาสก เปน ผูถงึ พระพุทธเจา พระธรรมพระสงฆ วาเปนสรณะ ดกู อนมหานาม บุคคล ชอ่ื วาเปนอบุ าสก เพราะเหตเุ พยี งเทานแ้ี ล ๒. ถามวา บคุ คลชื่อวา เปน อุบาสก อุบาสกิ า เพราะเหตุไร ตอบวา เพราะเปน ผนู ่ังใกล พระรัตนตรยั อธบิ ายวา ผูใดนัง่ ใกลพ ระพุทธเจา พระธรรม พระสงฆ ผนู ้นั ช่ือวาอุบาสก อบุ าสกิ า คำ วาน่งั ใกล หมายความวา เขาไปหา เพื่อตองการจะฟงธรรม ถวายทานรกั ษาศลี เจริญภาวนา ถา เขาไป หาเพื่อขอลาภ ขอความชวยเหลอื ความกลัว หรือความเปนญาติเปนตน ไมช ื่อวา น่งั ใกล ในความหมาย วา อุบาสก อบุ าสกิ า น้ี ๓. ถามวา อะไรเปนศีลของอุบาสก อุบาสกิ า ตอบวา เวรมณี (เจตนาขบั ไลเวร) ๕ ขอ เปนศลี ของอบุ าสก อบุ าสิกา สมจริงดังท่พี ระผมู ีพระภาคเจาตรัสไวใ นสังยตุ ตนกิ าย มหาวารวรรควา ดูกอนมหานาม เพราะเหตุท่ผี เู ปน อุบาสก เปน ผเู วน ขาดจากปาณาตบิ าต เวนขาดจาก อทนิ าทาน เวน ขาดจากกาเมสมุ ิจฉาจาร เวนขาดจากมสุ าวาท เวนขาดจากสรุ าเมรยมชั ชปมาทัฏฐาน ดูกอ นมหานาม เพราะเหตุเพียงเทาน้แี ล อุบาสก ชื่อวา เปน ผมู ีศีล ๔. ถามวา อะไรเปนอาชวี ะของอบุ าสก อบุ าสกิ า ตอบวา การละเวน มิจฉาวณิชชา คือ การคาขายผิดศลี ธรรม ๕ ประการ แลวหาเลยี้ งชีพดวยการงานท่ีชอบธรรม ช่อื วา อาชวี ะของอบุ าสก อุบาสกิ า สมจริงดังทพี่ ระผูม ีพระภาคเจาตรัสไวใน ปญ จกนิบาต องั คตุ ตรนิกายวา ดูกอ นภิกษุท้ังหลาย การคาขาย ๕ อยางนี้ อนั ผูเปน อบุ าสก ไมพ งึ ทำ คือ ๑. การคาขายศสั ตรา ๒. การคา ขายมนษุ ย ๓. การคาขายสตั ว (ขอ ๒ - ๓ แปลตามอรรถกถา อังคุตตรนิกาย) ๔. การคา ขายนำ้ เมา ๕. การคาขายยาพิษ ดกู อ นภกิ ษทุ ้ังหลาย การคา ขาย ๕ อยางนีแ้ ล อนั อุบาสกไมพ ึงทำ ๕. ถามวา อะไรเปนวบิ ัตขิ องอบุ าสก อบุ าสิกา ตอบวา ศลี วิบตั ิ และอาชวี ะวบิ ตั ิน่ันเอง จัดเปน วบิ ัติของอบุ าสก อุบาสกิ า พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 107

108 อีกอยา งหนึ่ง อบุ าสก อบุ าสิกา เปนคนจณั ฑาล (รบั ศีลแตปาก) เปนคนใจ สกปรก เปน อบุ าสกชั้นตำ่ ดวยความปฏิบตั ิใด ความปฏิบตั นิ ั้นพงึ ทราบวา เปนความวิบตั ิของพวกเขา ความปฏิบัตนิ ้ัน ไดแ กธ รรม ๕ ประการ มคี วามเปนผูไ มม ี ศรัทธาเปนตน สมจริงดงั ท่ีพระผมู ีพระภาคเจาตรัสไวใ นปญ จกนิบาต อังคุตตรนิกายวา ดกู อ นภิกษทุ ง้ั หลาย อุบาสก ผปู ระกอบดว ยธรรม ๕ ประการ เปน อบุ าสกจัณทาล เปน คนใจสกปรก เปน อุบาสกชั้นตำ่ ธรรม ๕ ประการคอื ๑. เปนผูไมม ศี รทั ธา ๒. เปน ผูไมม ีศลี ๓. เปน ผถู อื มงคลต่ืนขา ว ๔. เปน ผเู ชอ่ื มงคล ไมเช่อื กรรม ๕. แสวงหา นักบุญนอกศาสนาและทำบุญในบุคคลน้นั ๑. เปน ผไู มม ีศรทั ธา หมายถึงไมม ีตถาคตโพธิศรัทธา คือ ความเช่อื ใน ความตรสั รขู องพระตถาคต อันเกิดข้ึนภายหลังจากเขามานับถือพระพทุ ธศาสนาแลว เพราะเขาเขา มานับถือดวยความเช่ือที่ผิด ยกตวั อยาง เชน สุนกั ขัตตลิจฉวี เขา มาบวชในพระพทุ ธศาสนา เพราะมคี วามเชอ่ื ทผ่ี ิดวา พระสมั มาสมั พุทธเจามีอิทธิ ปาฏหิ ารยิ  และสามารถบัญญตั สิ ง่ิ ทเี่ ปน เลศิ คอื สามารถบอกส่ิงทีเ่ ปนตน เดิมของ สิ่งทั้งหลายได เขาบวชแลว ไดต ิดตามพระผมู พี ระภาคเจาเปนเวลา ๑๒ ป แต กลับไมเ คยเห็นพระองคทรงแสดงอิทธปิ าฏิหารยิ  เชน เหาะเหนิ เดินอากาศ เปนตน และไมเ คยได ยนิ พระองคทรงบอกวาใครเปน ผสู รา งมนษุ ยและสรรพส่ิงในโลก มแี ตทรงสอนวา แมพ ระองคจะ แสดงปาฏิหาริยเชนน้นั ใหด ู กไ็ มชวยใหมนษุ ยพนทกุ ขไ ดเลย ในที่สุดเขาไดล ะเพศภิกษุไป และ เที่ยวพูดในที่ตาง ๆ วา พระสมณะโคดมไมม อี ทิ ธิปาฏหิ าริยแ ตอ ยางใด แมในปจจุบนั นี้ การเขาวดั ดวยความเขา ใจผิดอยา งน้ี ก็ยังมีอยไู มนอ ยเลย ซึ่งนอกจากจะไมเกิด ประโยชนอะไรแกผูเขามาแลว บางครั้งยังเปนอันตรายตอพระพุทธศาสนาดวย บางทีพระสงฆก็เปนผูทำ เรื่องนี้เสียเอง เชนบางรูป หวังลาภสักการะ จึงอวดอิทธิปาฏิหาริยของตน หรือของสิ่งที่ตนสรางขึ้นมา ครั้นผูมีความทุกขนำเอาไปใช แตกลับไมมีอิทธิปาฏิหาริยอยางที่อวดอาง ไมสามารถแกปญหาใหเขาได จึง ทำใหเกดิ การดูหม่นิ พระพุทธศาสนาในสวนรวม บางคนถึงกับเอาพระพทุ ธรปู ไปทำลาย แลว เปล่ียนไปนับ ถือศาสนาอื่นก็มี เพราะฉะนั้น ทั้งพระสงฆท่ีอยูในวัด และพุทธศาสนิกชนท่ีเขาวัด ควรทำความเขาใจ พระพุทธศาสนาใหถกู ตอ งวา พระสัมมาสัมพทุ ธเจาเปนสรณะของชาวโลก ดวยการแนะนำสัง่ สอน ใหเขาเลิกละส่ิงท่ีไมเปนประโยชน แลวใหประกอบแตในส่ิงท่ีเปนประโยชน ไมใชทรงใชอทิ ธิปาฏิหาริยดล บนั ดาลอะไรใหแ กใ คร พระองคท รงสอนวา ความหมดจดหรือความเศราหมองเปน ของเฉพาะตน คนอื่น ทำคนอื่นใหหมดจดหรือใหเ ศราหมองไมไ ด บคุ คลยอมพนทุกขเ พราะความพากเพยี รของตนเอง พระตถาคต ท้ังหลาย เปน ผูบ อกเทา นน้ั ๒. เปนผูไมมีศลี หรือทุศีล หมายความวา รับศีลแตป าก หรอื รับศลี แลวไมส ามารถรักษาได เพราะอำนาจกิเลสมีความโลภ ความโกรธ ความหลง ความกลัว เปนตน อันเกิดข้ึนเพราะลาภ ยศ ญาติ อวยั วะ และชีวติ เปน เหตุ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 108

109 ๓. เปนผูถือมงคลต่ืนขาว หมายความวา นิยมนับถือสิ่งศักด์ิสิทธิ์ภายนอก เชนเทพ เจา ภูตผี ปศาจ ตนไม แมน้ำ หรือสิ่งที่มนุษยสรางข้ึนมาเปนตน วาสิ่งน้ัน ๆ สามารถทำใหเปนเชนนั้น เชนนี้ ทั้งทางดี และทางราย ดังเร่ืองเลาวา พระเจาปณฑุราช ทรงกำแกว มุกดาไวในพระหัตถ ๓ ดวง แลวตรัสถามหมอดวู า อะไรอยใู นกำมือนั้น หมอ ดูนั้นเหลียวดูขางโนนขางน้ี เผอิญเวลานั้นแมลงวันหัวเขียวถูกจ้ิงจกคาบแตรอดจากปากจ้ิงจกไปได เขาจึงกราบทูลวา แกวมุกดา ตรัสถามตอไปอีกวาก่ีดวง เผอิญเวลาน้ันไกขัน ๓ ครั้ง จึงกราบทูลวา ๓ ดวง หมอดูน้ันทำนายไดถูกตอง เพราะเส่ียงเอาตามเหตุการณที่เกิดขึ้น ไมใชเพราะเขารูแจงเห็นจริง ซึ่งเหตุการณที่เกิดนั้นคนละอยางกับความจริง อาจมีบางคร้ังท่ีไป ตรงกันบาง แตคงนอยมาก ผูคนนำเอาเร่ืองน้ันไปพูดกันทำใหเกิดความเช่ือวาหมอดูคนนั้นดูแมน และทำใหเพมิ่ ความศกั ด์ิสิทธข์ิ องวิชาหมอดดู วย แตค วามจริงคราวน้ันเปน เรื่องบังเอญิ เทานนั้ เอง อีกเรือ่ งหน่งึ ทานเลาไวประมาณ ๑,๐๐๐ ปเศษมาแลววา ท่ีวดั แหงหนึ่ง เขยี นภาพจิตรกรรมเปนรปู สตั วเ ลอ้ื ยคลานท่คี นรงั เกยี จแลวตั้งชอ่ื ใหม ันวา มังกรทอง กำลังพนไฟไวท ี่ฝาผนงั วิหาร ปรากฏวาต้ังแตน ้นั มาภิกษุทั้งหลายในวดั นั้นทะเลาะกนั ใหญ หาความสงบสุขไมได ตอมามีพระอาคันตกุ ะรปู หน่ึงมาทว่ี ัดน้ัน จึงลบภาพนั้นทงิ้ เสยี ไมน าน นักการทะเลาะในวดั น้นั กค็ อ ย ๆ เบาบางลงไป สว นใหญจงึ ลงความเห็นวาภาพน้ันเปน อปั มงคล ใหเ กิดความช่ัวราย แตความจริงแลว อาจเปน เพราะพระภิกษุชั่วรายในวัดน้ันมรณภาพ หรอื ยา ยไปอยทู อี่ น่ื กไ็ ด เรอื่ งมงคลหรืออัปมงคลทเี่ กดิ ข้ึนพรอ มกบั เหตกุ ารณแปลก ๆ เชน น้ี จึงทำให คนนำเอามาเปน ขออา งใหค นเชอ่ื ถือแลว เกิดความกลวั หรือความอยากได จนกลายเปนอาชีพหากินของ คนลวงโลก เปนส่ิงท่ีอุบาสกอบุ า สกิ าไมควรเช่ือถอื ๔. เปนผเู ชอ่ื มงคล ไมเ ชื่อกรรม หมายความวา คดิ หาแตม งคลภาย นอก ไมค ดิ ถงึ กรรม คือเม่อื ตอ งการหรอื กลัวอะไร ก็คอยคดิ แตจ ะหาผทู ่ี หรือ สิง่ ท่จี ะมาชว ยดลบันดาลใหสิ่งนั้นเกิดขึน้ หรือหมดไปโดยไมต องลงมอื ทำดว ยตนเอง บคุ คลผมู ีความเช่ือถืออยางนี้ยอมหาความเจริญไดยาก หรือแมท่ีมีความเจริญอยูกอนแลว ก็มีแตจะเส่ือม ไป ดงั เร่ืองของพระเจากาลงิ คะ แหงกาลิงครัฐ เปนอทุ าหรณ ครั้งดึกดำบรรพ พระเจากาลิคะ ครองราชยในทันตบุรี แควนกาลิงคะ พระ เจาอัสสกะ ครองราชยในโปตลนคร แควนอัสสกะ พระเจากาลิงคะ สมบูรณดวย อาณาจักร กองทหาร และเงินตรา ฝายพระเจาอัสสกะ อาณาจักรไมใหญโต เงินตรามีไมม าก ทหารมีนอ ยแตม คี วามกลา หาญ สามัคคี ภกั ดีและมีปรชี าญาณ พระเจากาลิงคะมพี ระทัยใฝส งคราม แตไ มมแี ควน ไหนจะสูร บดวย ตาง ยอมออ นนอ มสง บรรณาการมาถวาย วนั หนง่ึ ตรสั แกอ ำมาตยท ้งั หลายวา เราอยาก จะรบ แตไมมีใครสูรบดวย จะทำประการใดดี อำมาตยท ้ังหลายจึงกราบทูลวาพระองคทรงมีพระราช ธดิ าผูเลอโฉม ๔ พระองค ขอทรงโปรดใหแตง ราชรถ แลว ใหพ ระ พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 109

110 ธดิ าท้งั ๔ ประทบั น่งั แวดลอ มดว ยไพรพ ล ไปยงั แควน ตา ง ๆ แลวสง สารใหทราบวา ถา ใครตอ งการจะสรู บกบั กาลงิ คะใหเปดประตูพระนครรับเอาราชธิดาไปอภิเษกเปนมเหสี ถาไมกลาสู รบใหปด ประตูพระนครไว แตตอ งสง เครอื่ งบรรณาการมาถวาย พระราชธดิ า ราชรถพาราชธดิ าไปเกอื บทั่วชมพทู วีป โดยไมม ีแควน ไหนเปด ประตรู บั พระราชธดิ า มแี ตสงเครอ่ื งบรรณาการไปถวาย ซึ่งหมายถึงยอมเปนเมืองข้นึ ของ กาลิงคะ ราชรถของพระธดิ าลวงเขาสู โปตลนครแหงแควน อัสสกะ แมพระเจาอสั สกะ ก็รบั สัง่ ใหปด ประตูพระนคร แลวสง เครื่องบรรณาการไปถวายเหมือนกบั นครตาง ๆ ท่ี ผานมา แตอ ำมาตยของพระองคมนี ามวา นนทเสน เปนผูจงรักภกั ดี มปี รีชา สามารถกลาหาญ และชาญฉลาดในกลอุบายการรบ คิดวาราชรถของพระราชธิดาทัง้ ๔ แหงพระเจากาลิงคะ ผา นไปทวั่ ชมพูทวีป มีแตผูส งบรรณาการมาให ไมมี ใครสรู บ เหมือนกบั วาชมพทู วปี วางเปลาจากผมู ฝี มือทก่ี ลาหาญ เราจะรบกบั พระ เจา กาลิงคะ จึงไปยังประตนู คร สงั่ ใหท หารเปดประตูพระนคร รับพระราชธิดาทงั้ ๔ ไปถวายพระเจาอสั สกะราชาแหงตน พรอ มกับกราบทลู วา ขอพระองคท รงอภเิ ษก ราชธดิ าทั้ง ๔ เปนมเหสีเถิด ไมตอ งกลวั แสนยานุภาพของพระเจา กาลิงคะ ขา พระองคจะสรู บกบั พระเจา กาลงิ คะเอง แลว กราบทลู ใหพ ระเจาอัสสกะ ยกกองทพั ออกไปต้งั มน่ั ยงั ชายแดน ที่พระเจากาลิงคะจะยกกองทัพมา ฝายพระเจากาลิงคะ คร้นั ทรงทราบขาววา อัสสกะเปด ประตเู มอื งรบั พระราช ธดิ าไปอภิเษกเปนมเหสี ซ่งึ หมายถงึ เปนการประกาศสงครามกับกาลิงคะ ทรงดี พระทัย เพราะจะไดท ำสงคราม จึงยกกองทัพซง่ึ มีร้ีพลมากกวาอสั สกะหลายเทา มงุ หนา ไปยงั แควน อสั สกะ เมื่อกองทพั ทง้ั สองมาเผชิญหนากนั ทีช่ ายแดน ตางฝา ยต้ังคายอยา งมน่ั คง ครั้งนนั้ มีพระษีรูปหนง่ึ ตั้งอาศรมอยูร ะหวา งพระราชาทั้งสองนั้น พระเจากาลิงคะ ทราบด้ังน้ัน จึงทรงดำรวิ า ธรรมดานกั พรต มกั จะมญี าณวเิ ศษรูอะไรทงั้ ในอดีตและอนาคตได จงึ ปลอมพระองคเปนคนธรรมดาเขาไปหาพระษถี ามถงึ เรอื่ งการรบระหวา งกองทพั ทงั้ สองวาใครจะแพ ใครจะชนะ พระษตี อบวา อาตมาภาพไมทราบ แตเ วลากลางคนื พระอินทรม กั เสดจ็ มาสนทนา ธรรมดว ย จะถามเรื่องนใ้ี ห พรุงน้ใี หม าฟง ขาว ครั้นเวลาคำ่ พระอินทรไ ดเสด็จมายงั อาศรมของพระษี พระษไี ดถ ามถงึ เรอ่ื งน้ัน ได ตรัสบอกวา กองทพั ฝายกาลงิ คะจะมชี ยั ฝายอสั สกะจะพายแพ โดยกองทพั ทงั้ สองฝา ยตา งกม็ ีเทวดามา ชวย เทวดาฝา ยกาลิงคะจะปรากฏเปน รูปโคสดี ำ ของฝาย อัสสกะจะปรากฏเปน รูปโคสีขาว โคท้งั สองจะตอ สกู นั ในท่ีสดุ โคสดี ำซ่งึ มีพละกำลังมาก กวาจะมชี ัย น่ันหมายถงึ กองทัพฝายกาลิงคะ จะไดรับชยั ชนะ วนั รุง ขน้ึ พระเจากาลิงคะไปหาพระษีตามนดั ไดท ราบวา ฝายพระองคจะชนะ ทรงดีพระทยั ไมไดต รสั ถามรายละเอียดวา จะชนะดว ยวธิ ใี ด รบี กราบลาพระษี พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 110

111 กลบั ไปยังกองทพั ของตน แจงขา วแกท หารทัง้ หลาย ขาวสงครามแพรไปทวั่ กองทัพทัง้ สองฝายวา พระอนิ ทรตรสั บอกวา กองทพั ฝายกาลิงคะจะมีชัย ฝา ยอัสสกะจะ พา ยแพ แมพ ระเจาอัสสกะก็ทรงทราบขาวนั้น จึงตรสั เรียก นนทเสนแมทพั ใหญข องพระองคมา ปรกึ ษา นนทเสนทลู ถามถึงที่มาของขาว ไดทราบวามาจากพระษี จงึ เขาไปหาพระษี แลวถามถึงเรอื่ งการแพและชนะของกองทัพท้ังสอง พระษกี ็ บอกใหเ หมอื นกบั ทไี่ ดบ อกแกพ ระเจากาลงิ คะ นนทเสนไดถามตอ วา มีอะไรเปน เหตุหรอื เปน ตัวชวยให ฝายกาลิงคะไดรับชัยชนะ พระษีจึงบอกถึงเทวดาประจำทพั ทั้งสองฝายใหทราบ และบอกวา ใน ขณะทีโ่ คสองตัวน้นั ตอ สูกัน มีแตพระเจากาลิงคะกับพระเจา อัสสกะเทาน้นั ท่ีเหน็ ทหารอื่น ๆ ไมมีใครเห็น นนทเสนครนั้ ทราบรายละเอยี ดแลว ไดกราบลาพระษีกลับไปยังกองทพั ของ ตน กราบทูลพระเจาอัสสกะวา เมอื่ อยใู นสนามรบพระองคเ หน็ โคดำอยทู ่ีไหนใหชกั มาพระทน่ี ่ังมุงไปยังทีน่ ้นั และใชพระแสงหอกทมิ่ แทงไปท่โี คดำน้ัน ตอ จากนั้นสัง่ ให ทหารทุกคนเตรยี มพรอมตลอดเวลา แลวไดพ านายทหารผใู หญข้นึ ไปบนยอดเขา กลาววา ถาทานท้งั หลาย ซื่อสัตย และภักดีตอ พระเจาอสั สกะราชาของพวกเรา กใ็ หเ สยี สละชวี ิตของตนกระโดดลงจากหนาผานี้ ทหารทุกคนมุงตรงไปยังหนาผา ตั้ง ทาจะกระโดดลงไป นนทเสนหามเอาไว และขอบใจทหารทกุ คนที่พรอมจะยอมตายเพือ่ พระราชาของตน ฝายทหารของพระเจา กาลิงคะ หลงั จากไดทราบวา พระอนิ ทรบ อกวาจะชนะ สงครามแนน อน จึงวางใจ อยูก นั ตามสบาย ไมเ ตรยี มพรอมจบั กลมุ กัน สนกุ สนานในเวลาทคี่ วรจะทำความเพียร ขาดระเบียบวินัยทง้ั ผนู อ ยและผูใ หญ พระราชาท้ังสองฝาย ขน้ึ ทรงมา ศึกเขาหากนั โคทัง้ สอง คือ โคดำ และ โคขาว ซง่ึ เปน เทวดาประจำทัพของทง้ั สองออกมาตอสกู ัน พระเจาอัสสกะทอดพระ เนตรเห็นโคดำจึงมงุ ไปหา เอาพระแสงหอกทิ่มแทงเขาใส ทหารทุกนายของพระองค ก็แสดงความกลาหาญ เขมแข็งเดด็ เดยี่ ว ฟงคำส่งั ของผูบงั คับบญั ชา พระราชา เสดจ็ ไปทางไหนก็ดาหนา เขาหาศตั รู ใชอาวุธเขาห้ำหันฟาดฟน ในท่ีสุดท้งั โคดำ และทหารฝา ยกา ลิงคะ ตา นทานไมไ หว แตกพา ยไป พระเจากาลิงคะ ครั้นพายแพแ กอสั สกะแลวทรงกริว้ พระษมี าก ตรง ไปยังอาศรม ดา วาตา งๆ นานาแลวกลาววา ทานผูป ระพฤติพรหมจรรย ทานพดู วา พระเจากาลิงคะจะชนะ พระเจาอสั สกะจะพายแพ ทำไมคนตรงถึงพดู ไมจ ริง แลว ไดเสด็จกลับไปยงั พระนครของตน ตอจากนั้นสองสามวนั พระอินทรไ ดเ สดจ็ มายังอาศรม พระษีจงึ ได กลาวกบั พระองคว า ธรรมดาเทวดาทั้งหลาย ยอ มไมกลาวเทจ็ ถอื ความสตั ย เปนเลศิ ทำไมทา นจึงกลาวเทจ็ หรอื อาศัยเหตุอะไร ทา นจงึ ไดกลาวอยา งน้ัน พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 111

112 พระอนิ ทรต อบวา ทานผูเปน เหลากอพระพรหม ทานไมเ คยไดยนิ คนเขา พูดกันบางเลยหรือวา เทวดาท้งั หลายกลนั่ แกลง ความเพียรของมนุษยไ มได ฝาย อัสสกะมีชัยชนะ เพราะความฝกตนไวดี มีน้ำใจมั่นคง มีความสามัคคกี นั มคี วามกลาหาญ พากเพยี รพยายามถูกเวลา กองทัพของพระเจากาลงิ คะ ซึง่ มที ้งั กำลังพล และยทุ โธปกรณมากกวา ตองพายแพแ กก องทัพของพระเจาอัสสกะ เพราะเช่อื ม่นั คำของเทวดาเกินไป จนขาด ระเบยี บวินัย และความเพียร เมื่อคนขาดความเพยี รเสียแลว เทวดาทไี่ หนกช็ วยไมไ ด เพราะฉะนัน้ การหวังพงึ่ อำนาจดลบันดาลจากสิ่งทีไ่ มม ีตวั ตน จงึ เปนสง่ิ ทอ่ี ุบาสก อุบาสกิ าไม ควรเช่ือถือ ๕. แสวงหานักบญุ นอกศาสนา และทำบุญในบคุ คลน้นั การทำบญุ มหี ลาย ฐานะ เคยมีคนมาถามพระสมั มาสมั พุทธเจา วา พระสมณโคดมสอนวา บริจาค ทานในพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ เทา น้นั จึงไดบ ุญ บริจาคกับคนอนื่ ไมได บญุ จริงหรือไม พระพทุ ธองคต รัสตอบวา อยา วาแตบริจาคทานกบั สมณพราหมณเหลา อื่นเลย แมบุคคลผูลา งถาด ลางจานภตั ตาหารทที่ านำ้ มใี จกรณุ าวา เมลด็ ขาวท่ีติด ถาดตดิ จานน้ี จงเปนประโยชนแ กป ลาท้ังหลาย เพียงเทานี้ก็ไดบุญมากแลว การ ใหวัตถทุ านมขี า วนำ้ เปนตน แกบ ุคคลอื่น พระพุทธศาสนาจดั ไว ๔ ฐานะ คือ ๑. ใหใ นฐานะเปนญาติมติ ร ๒. ใหในฐานะเปน อาจารย ๓. ใหเ พราะ ความกลัว ๔. ใหใ นฐานะที่เปน ทกั ขิไณยบคุ คล การทีอ่ ุบาสก อุบาสิกา จะใหวัตถทุ านและทำสามจี กิ รรมแกบคุ คลอ่นื ตาม ฐานะ ๓ ประการขา งตน แมเปนผูนบั ถอื ศาสนาอื่น ทา นไมหา ม และยอ มได บญุ กุศลตามสมควรแกฐานะ แตที่ศาสนาหา ม คือ การใหด วยความรสู กึ วาเปน พระ ทกั ขิไณยบคุ คล เพราะทุกคนยอ มมสี รณะของตนเอง ในสมยั ครงั้ พุทธกาลมีพระภิกษคุ ณะหนง่ึ ทูลลาองคสมเดจ็ พระสมั มาสมั พุทธเจาไปจำพรรษาเพ่อื บำเพญ็ สมณธรรม โดยอาศัยหมูบา นแหงหน่งึ เปน ท่ีโคจรบณิ ฑบาต ประชาชนหมบู านนนั้ ใจกวาง นกั บวช นกั พรตคณะไหนมาก็ใหค วามเคารพนับถือ เหมือนกนั หมด คร้ันออกพรรษา ภิกษุทงั้ หลายกลับไปเฝาพระพุทธเจา ทรงถามถึงความเปนอยู ไดก ราบทูลวา ไมมีความ ลำบากเรอ่ื งอาหารบณิ ฑบาต แตล ำบากใจ เพราะคนทน่ี ั่นนบั ถอื หมดทกุ ส่งิ ทกุ อยา ง จงึ ไมปรารถนาจะอยทู ีน่ ่ัน พระพทุ ธองคต รัสวา เธอทัง้ หลายทำถกู แลว แมเ ราใน สมัยเปน ดิรจั ฉานก็ไมอยูในสถานที่เชนนน้ั มาแลว ไดทรงเลาอดีตนทิ านวา คร้ังหนง่ึ พระองคเกิดเปนหงส และมหี งสผ นู อ งชายรว มบิดามารดาเดยี วกันอีก หนึง่ ครน้ั เตบิ โตเปนหนมุ แลว ไดพากันบนิ ทองเทยี่ วไปจนถงึ หมิ วันตประเทศ คร้งั พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 112

113 นัน้ ไดบ ินไปถึงภเู ขาลูกหนึง่ ซง่ึ มีความแปลกประหลาดกวา ภูเขาทง้ั หลาย คอื เมือ่ สัตวทงั้ หลายเขาไปที่ภเู ขา นน้ั ขนจะกลายเปนสีทองทงั้ หมด เชน กาสดี ำ นกยางสีขาว กาเหวาขนลายเปนตน ก็จะ กลายเปนสที องเหมอื นกนั ทั้งหมด ฝายหงสผูนอ งชาย เขาไปยงั ภูเขานั้นก็รสู กึ ต่นื ตาต่นื ใจกบั ความอศั จรรยของภเู ขา และการทข่ี นของตนกลายเปนสีทอง แตหงสผพู ีช่ ายกลบั มองเหน็ วา ภูเขาลูกนชี้ างไมเปน มงคลเสียเลย จึงชวนนอ งชายใหร บี หนไี ปใหไ กลจากภูเขาลกู นัน้ โดยกลา วสอนนองชายวา ณ ภเู ขาลูกใด ผูเกียจครานกบั ผูขยัน ผูกลา หาญกับผขู ข้ี ลาด ไดรบั ความนบั ถือบชู าเสมอ กนั สัตบรุ ุษยอมไมอ ยทู ภ่ี เู ขาลูกนน้ั ซึง่ ไมม ีการแบงแยกคนดีคนช่ัวใหต า งกัน การเปน พุทธศาสนกิ ชน แตน บั ถอื ทุกอยา ง ต้ังแตพระรัตนตรยั เทพเจา เจาปา เจาเขา ภูตผี ตน ไม ตนกลวย จนกระทัง่ ปลาไหล และกบ จึง ไมเปนมงคล คือเหตุแหง ความเจรญิ กาวหนา แกต นเอง ๖. ถามวา อะไรเปนสมบตั ขิ องอุบาสก ตอบวา ความมศี ีลท่ีสมบรู ณ และความมอี าชีวะท่สี มบูรณ จัดเปนสมบัตขิ องอบุ าสก อุบาสิกา ขอ น้ันไดแ ก ธรรม ๕ อยาง มีศรัทธาเปนตน ที่ทำความเปน อุบาสกรตั นะ (อุบาสกแกว) เปนตน สมจริงดังท่พี ระผูมพี ระภาคเจาตรสั ไวในปญ จกนิบาต อังคตุ ตรนิกายวา ดูกอ นภิกษทุ ง้ั หลาย อบุ าสก ผูป ระกอบดว ยธรรม ๕ ประการ จัดเปนอุบาสก รตั นะ อุบาสกปทุม อบุ าสกบณุ ฑรกิ ธรรม ๕ ประการ คือ ๑. เปนผมู ี ศรัทธา ๒. เปนผูมศี ีล ๓. ไมถอื มงคลตน่ื ขาว ๔. เชื่อกรรมไมเช่ือ มงคล ๕. ไมแสวงหานกั บุญนอกศาสนาและไมท ำบญุ ในบคุ คลนั้น ๑. มีศรัทธา หมายความวา มี ตถาคตโพธศิ รทั ธา คอื เชอ่ื ในความ ตรัสรูข องพระตถาคต หมายถงึ เขามานับถือพระพุทธเจา แลว หลังจากนน้ั ไมวา อะไรจะเกดิ ขึ้นกับตนเอง หรือแกพ ระพทุ ธศาสนา โดยเฉพาะแกพ ระสงฆ กไ็ มมีกลับกลายเปนอนื่ หรอื แมแ ตจะเกดิ ความหว่นั ไหว ยกตัวอยา งเชนอนาถบิณฑกิ เศรษฐี เปนตน ดังทา นเลาไวในอรรถกถาธรรมบทขุททกนกิ ายวา อนาบิณฑิกเศรษฐนี นั้ ไดบ ริจาคทรพั ยเ ปน อนั มาก ซือ้ ทแ่ี ละสรา งพระวิหาร เชตวนั ถวายพระพทุ ธเจาพรอ มท้งั พระสงฆ หลังจากน้นั ไดถ วายภัตตาหารแกพ ระพุทธเจาพรอ ม ท้ังพระสงฆเปนจำนวนมากทกุ วัน และไดส มาทานศลี เปนนิตย คร้นั เวลาผานไป เศรษฐนี ั้นถูกโกงบา ง ทรัพยสินเงินทองถกู น้ำพัดลงแมน ้ำ ไปบาง แมจ ะตกอยใู นสภาพหมดตวั อยางน้ี เศรษฐีกย็ ังทำบญุ อยเู สมอ แตว า ของทที่ ำบุญน้ันเปนของไมป ระณีตเหมอื นแตก อ น วนั หน่ึง พระศาสดาตรัสถามวา ทา นเศรษฐี ยังบรจิ าคทานอยหู รือ ทลู วายงั บริจาคอยพู ระเจาขา แตวาของท่ี บริจาคไมประณีต พระศาสดาตรัสวา ทา นเศรษฐี ขออยา ไดคดิ วาของดหี รอื ไมด ี เมือ่ ทา นมีศรทั ธาและไดพ ระทกั ขิไณยบคุ คล ทง้ั พระพุทธเจา และพระอรยิ สาวกเชนนี้ ทานทุกชนิดเปนของดีทง้ั นน้ั ทานยอ มประสบบุญมาก พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 113

114 คร้ังน้นั เวลากลางคืน เทวดาตนหน่งึ ซงึ่ ไมพอใจพระพทุ ธเจากับพระ สงฆ ตองการจะใหเศรษฐีเลิกนับถือมานานแลว แตยังไมไ ดโอกาส เพราะกอน น้นั เศรษฐยี ่ิงทำบญุ มากเทาไร ย่ิงร่ำรวยมากเทา น้นั แตเ วลานีเ้ ศรษฐีทำบุญแลว จน ลง ๆ ถา ยุยงคงจะเช่ืองาย ตกกลางคืน ๆ หน่ึง จึงเขา ไปยงั หอ งของเศรษฐี แสดง ตนใหป รากฏ เศรษฐถี ามวา ทา นเปนใคร เราเปน เทวดา ทานมาเพื่ออะไร เพอ่ื เตอื นสติ ทาน เตือนวา อยา งไร กรณุ าเตือนไดเลย เทวดาบอกวา ทานเศรษฐี เมือ่ กอนทา นมีทรพั ยสินเงินทองมากมาย แต พอทา นมานับถอื พระสมณโคดม และพระสงฆสาวก บรจิ าคทานเปนอันมากตลอดมา ทรัพยสนิ เงนิ ทองเหลานั้นก็คอย ๆ หมดไป จนบดั น้ีทานหมดตวั แลว ขอใหท า นเลกิ นับถอื และเลิกบริจาคแกพระสมณโคดม กบั พระสงฆ แลว ทำงานเก็บทรัพยเอา ไวใ ชใ นบน้ั ปลายชวี ติ เถิด เศรษฐไี มเ ชอื่ คำของเทวดานัน้ จึงถามวา น่หี รือคือคำเตอื นสติของทาน ทา นพดู คำท่ีไมเ หมาะสม ขาพเจาจะไมเชอ่ื คำเตือนของทา นเด็ดขาด และขอเชญิ ทา นออกไปจากบรเิ วณบานของขาพเจาดวย บคุ คลผูมีศรัทธาตอ พระรัตนตรยั เหมือนกับอนาถบณั ฑกิ เศรษฐีนี้ ชื่อวาผู มศี รัทธา ๒. เปนผมู ศี ีล หมายความวา ไมไดรบั ศีลแตพ อเปน พิธี หรอื รบั แลวไม สามารถจะรกั ษาได เพราะเหตุแหง ลาภ ยศ ญาติ อวยั วะ และชีวติ แต ยดึ มัน่ ในสบั ปรุ สิ านุสติวา พึงสละทรพั ย เพอื่ รักษาอวัยวะ พงึ สละอวยั วะ เพอื่ รักษาชวี ติ พึงสละทัง้ ทรพั ยอวยั วะและชีวติ เพื่อรักษาธรรม ดังพระเจาสุตโสมโพธิสัตว เปนตน พระเจา สตุ โสมเปนกษตั ริย ครองราชสมบัติในอนิ ทปตนคร แควนกรุ ุ วนั หนึ่ง ขณะลงสรงสนานในสระโบกขรณี อันเปนมงคล ไดถ ูกนายโปรสิ าท แปลวา มนุษยกินคนจับไป เพ่อื ฆาบูชายญั และกินเนือ้ เปน อาหาร กอนจะถกู ฆาบชู ายญั พระเจาสตุ โสมไดขอรอ งนายโปริสาทวา ขาพเจาติด คาง สจั วาจาที่ไดใ หไวก ับพราหมณทานหนง่ึ วา อาบน้ำเสร็จแลว จะกลับไปฟง ธรรม ของทาน และบอกใหทานคอยอยูท่ีประตูเมือง ขออนญุ าตใหขาพเจา ไดไ ปทำตาม สัจวาจาน้ันกอ น แลว จะกลบั มาใหทานฆา บูชายัญ และรับประทานเนื้อเปน อาหาร นายโปริสาท กลาววา ขาพเจาไมเชอ่ื วา คนผูพ นจากปากของมัจจรุ าชไป มีความสุขแลวจะกลบั มาหามจั จุราชอีก ขาแตพระเจาสตุ โสม พระองคก เ็ ชนเดยี วกนั พนจากเงือ้ มมือของนายโปริสาท ไดชวี ติ อนั เปน ทีร่ ักกลบั คืนแลว กค็ งจะเสดจ็ กลับไปยงั พระราชวงั อนั เพยี บพรอมไป ไปดวยความสุข ไฉนจะกลบั มาหานายโปริสาท อนั เปรยี บเสมอื นมัจจุราชของพระองค ขา แตพ ระเจา สุตโสม คนผูมีความสขุ คนไหนบางที่อยากตาย อยา วาแตอยาก ตายเลย แมเ พยี งจะแบงความสุขเพยี งเลก็ นอ ย จากความสุขทม่ี ีอยูอยางมากมายของ ตนใหแกผูยากไรบาง ยงั ทำไดยากแสนยาก พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 114

115 พระเจา สตุ โสม ไดกลาวตอบวา ขาแตนายโปรสิ าท ถาคนดีมีศีลบรสิ ุทธ์ิ จะพึงปรารถนาความตาย กส็ มควรแท เพราะวาเมอื่ เขาตายไป เขาจะไดไปเกดิ ใน สุคติโลกสวรรค แตคนช่ัว มนี ิสยั เลวทราม ทำแตความชัว่ ถูกแชง ดาทุกสารทิศ ไม สมควรปรารถนาชีวิต เพราะอยูไปนานเทาไร ก็มแี ตจะสรางความทกุ ขความเดือดรอน ใหแ กผ อู น่ื และขุดหลมุ นรกฝงตนเองใหย ิ่งลกึ ลงไปทกุ วัน จนยากทจี่ ะปน ปายออกมาได ขาแตน ายโปริสาท การพดู เท็จอาจจะชว ยขาพเจาใหพนจากความตายในวนั น้ี ได แตจะทำใหขาพเจาตอ งไปตกนรก นานหลายกัปหลายกัลป นบั ภพ นับชาติ ไมถวน ไมค มุ กนั เลย เพราะฉะนัน้ ถึงแมว า ทองฟาจะถลมทลายลงมา พ้ืนพสุธาจะพลกิ คว่ำ น้ำในมหาสมุทรจะแหงเปน โคลนตม ลมจะพดั ภูเขาพระสเุ มรุใหล อยไปในอากาศ แต ขา พเจาจะไมก ลาวมสุ าวาทเปนเด็ดขาด นายโปริสาทไดฟง คำรบั รองของพระเจาสุตโสมมั่นคง หนกั แนนเชนนนั้ จงึ ยอมปลอ ยพระองคไ ป ทง้ั ท่ีในใจไมไ ดมีความเช่อื เลยวา พระเจาสตุ โสมจะกลับมา ตามวาจาทีไ่ ดใหไว ฝายพระเจาสุตโสม ครัน้ ไดการปลดปลอยจากนายโปริสาทแลว ไดรีบเสดจ็ กลบั ไปหาพราหมณตามท่ีนัดไว ฟง ธรรมและบชู าธรรมเสร็จแลว ไดร บี เสด็จกลับมาหานายโปริ สาท ครัน้ มาถึง ไดตรสั กับเขาวา ขา แตนายโปริสาท ขา พเจาไดป ฏบิ ตั ิตามสัจวาจาทง้ั สองแลว คือสจั วาจาท่ี ไดใ หไวก ับพราหมณ และสจั วาจาที่ไดใหไวก ับทาน บัดน้ีขอเชญิ ทา นฆาขาพเจา บู ชายัญ และกินเนอื้ เปน อาหารไดแลว นายโปริสาทไดเห็นพระเจาสุตโสมเสดจ็ กลับมาโดยไมม ีความกลัวตาย และ ตรัสอยา งองอาจเชนนนั้ เกดิ ความสงสัยวา เพราะอานุภาพของอะไร พระเจา สตุ โสมนี้จึงไมกลวั ความตาย จึงไดถามวา ทำไม ทานจึงไมก ลัวตาย เพราะขาพเจา เห็นคณุ คาของสัจวาจา และเพราะขาพเจาไดแ ผว ถางทางสวรรคเอาไวแ ลว พระเจา สุตโสมตรัส เขาถามวา สัจวาจามคี ณุ คาอยางไร พระเจา สตุ โสมตรสั ตอบวา บรรดารสทั้งหลายที่มอี ยูในโลกน้ี ความสัตยมีรสดกี วารสเหลา นัน้ สมณ พราหมณท ้ังหลาย ขา มฝงแหงชาติ และมรณะได กเ็ พราะต้ังอยูใ นความสัตย นายโปริสาทถามวา ทที่ านกลาววา ไดแผวถางทางสวรรคไวแลว ทางสวรรคอ ยทู ีไ่ หน พระเจาสุตโสมตรัสตอบวา อยูที่การทำหนาทขี่ องความเปน มนุษย คอื บดิ ามารดา ท่ีไดใหช ีวิตใหเ ลอื ดเนื้อแกขา พเจา และไดเลี้ยงดขู าพเจามาจน เจริญเติบโตทั้งทางรางกาย จิตใจและสติปญญา ขาพเจาไดเลี้ยงดทู านตอบแทนดวย ความเคารพ นับถอื บูชา และความกตัญกู ตเวที พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 115

116 ญาติพน่ี อ ง ผตู กทกุ ขไดยาก เขามาขอพ่ึงพาอาศยั ขาพเจา กไ็ ดชวยเหลอื เก้อื กูลดวยความสำนึกในญาติธรรม มติ รสหายขา พเจา ก็เอือ้ เฟอ เผอื่ แผ ชว ยเหลอื เกอ้ื กลู จรงิ ใจ และพูดแตความจริง เสมอตน เสมอปลายไมทำใหเ จบ็ ชำ้ น้ำใจ อาณาประชาราษฎร ขาพเจา ก็ปกครองดวยทศพศิ ราชธรรม กำจัดทกุ ขบ ำ รุงสุขโดย ทัว่ หนา ไมเ คยเบยี ดเบียนผใู ดใหไดร ับความทกุ ข ความเดอื ดรอน คนยากจน คนกำพรา อนาถา ขาพเจากไ็ ดบรจิ าคทานดวยการใหขาว นำ้ เส้ือผา และของใชท่จี ำเปน แกชวี ติ ตลอดมา สมณพราหมณ ขาพเจากไ็ ดใ หค วามคมุ ครองรักษาโดยธรรม และไดถวาย การอปุ ถมั ภบำรงุ ดว ยปจ จัย ๔ ดว ยความเชอ่ื ปรโลกวา นี้เปนบุญเขตของเรา ท้งั หมดนีเ้ ปนหนาทข่ี องผเู ปน มนุษยพ งึ กระทำ และเปน หนทางไปสูสวรรคข อง ผูเดินทางไปปรโลก ขาพเจาไดทำไวเสร็จแลว อยา งครบถวนบริบรู ณ เพราะฉะน้นั ขา พเจาจึง กลาววา ไดแ ผวถางทางสวรรคเ อาไวแลว จึงไมกลวั ตอความตาย นายโปรสิ าทฟงพระดำรสั ของพระเจาสุตโสมแลว มีความรูสกึ วาถาเขากินเน้อื ของพระราชาน้ี ศีรษะของเขาคงจะตอ งแตกเปน ๗ เสี่ยง หรือแผน ดนิ ใหญน้ี คง จะตองสูบเขาท้ังเปน จึงไดทูลวา ขาแตพระเจาสุตโสม พระองคเปน ผูไ มส มควร ทีข่ า พเจาจะกนิ เน้ือเลย เพราะผูใ ดกินเน้ือของผูมีวาจาสัตยเชนกับพระองค ผูน้ันช่อื วา กนิ ยาพษิ ท้งั ท่รี ู จับงูพษิ รายท้ังทรี่ อู ยูแกใ จวา จะถกู งูกัด และศรี ษะของผูน ้ัน จะ ตอ งแตก ๗ เสี่ยง ขา แตพระเจา สตุ โสม ทั่วชมพูทวปี นี้ จะหาคนดที ่ีเสมอกบั พระองคไ มม ีอีกแลว พระองคพน จากเงื้อมมอื ของนายโปริสาทไปฟง ธรรม สกั การะธรรมแลวยังกลับมาหาความตาย เพือ่ รกั ษาสัจวาจา ขาแตพ ระเจาสุตโสม ขอพระองคไดโปรดแสดงธรรม ท่ีไดทรงสดับมาแกข าพ เจา บา ง เพราะคนท้งั หลายรูจ ักความดีและความช่วั แลวยนิ ดีละความช่วั ประพฤติ กศุ ลกรรมบถ ๑๐ ประการ ก็เพาะการฟงธรรมนนั่ เอง พระเจา สตุ โสม ทรงยดึ มัน่ ในสปั ปุริสานสุ ติวา บุคคลพึงเสยี สละ ทรพั ย อวยั วะ และชวี ิตเพ่ือรกั ษาธรรม ดวยอานภุ าพแหงความดนี นั้ จึงทรงรอดพนจาก ความตาย และทำใหนายโปรสิ าทเลิกทำบาปแลว มาสมาทานศีล ดังกลา วมา เพราะ ฉะนัน้ การคิดถึงสัปปุรสิ านุสติ จึงเปนเหตใุ หร กั ษาศลี ไวได ผูสมาทานศีลทุกคน ควรคดิ ถึงอยูเ สมอ ๓. เปนผไู มถ ือมงคลต่ืนขาว หมายความวา เปนผเู ชื่อความตรสั รขู องพระ พทุ ธเจา ไมเชอื่ มงคลภายนอก เชนการสะเดาะเคราะหตอ ชะตาอยา งไรเหตผุ ล เปนตน ตวั อยา งเชน พระนางมัลลิกา พระมเหสขี องพระเจาปเสนทิโกศล มี เร่อื งเลาวา คร้งั หน่ึง พระเจา ปเสนทโิ กศล ทรงบรรทมไมหลบั คร้นั ถึงมชั ฌิม พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 116

117 ยามแหง ราตรี ทรงไดส ดับเสยี งประหลาดวา ทสุ ะนะโส ตกพระทัยกลัวมาก ครน้ั รุงเชา ตรัสเรียกพราหมณปุโรหิตมาเฝา ตรัสเลา ถงึ เสยี งนนั้ ใหฟง แลวตรัส ถามวา ภยั อะไรจะเกิดขึน้ กับพระองค พระมเหสี และราชสมบตั ิ หรอื ไม พราหมณน ้นั ไมรอู ะไรเลย แตจะทลู วาไมร กู ก็ ลัวจะเสอ่ื มลาภ จึงทำพธิ ีลงเลขยาม แลว กราบทลู วา เสยี งนัน้ เปน ลางรายอยา งใหญห ลวง อันตรายจะเกิดแก ชีวติ ของพระองค มวี ิธแี กไขไดไ หม ตรัสถาม พราหมณกราบทูลวา มีพระพทุ ธเจา ขา ขาพระองคเปน พราหมณร ูเ วท ๓ ยอมรวู ิธแี กล างรายนน้ั ได ตองการอะไร ตรัสถาม พราหมณกราบทูลวา ตอ งบูชายัญดวยชาง มา โคผู โคนม แพะ แกะ ไก สกุ ร เดก็ ชาย เด็กหญิง ชนดิ ละรอ ย พระราชาทรงดำรวิ า ชวี ิตของพระองคสำคญั ท่ีสดุ จึงทรงรับสง่ั ใหจ ับสตั วและมนษุ ยมาตาม จำนวนทีพ่ ราหมณบ อก เพอื่ ฆาบชู ายญั มนุษยแ ละสัตวจำนวนมากทีถ่ กู จบั ไปขงั และพันธนาการไว กลัวตอมรณภัย ตางสงเสียรองคร่ำครวญอยา งนาเวทนา บิดามารดา และญาติพี่นองของผูทถี่ กู จับไป ก็ติดตามลกู หลานมา รองไหเสียงระงมไปทั่ว เสียงรอ งไหของมนษุ ย และเสียงรอ ง ของสัตวผปู ระสบมรณภัยดังประหน่งึ วา เสียงทรุดแหงแผน ดิน พระนางมลั ลกิ า ไดสดับเสยี งนั้นจงึ ไปเฝา พระราชาทูลถามเหตุการณนน้ั ทราบ ความทง้ั หมดแลวไดท ูลถามวา ขอเดชะการเอาชวี ิตของคนหนึ่ง ไปตอ ใหอีกคน หนึ่งทรงเคยเห็นมาหรอื ทำไมจงึ ทรงเช่ือคำของพราหมณโงเ ขลา แลว เอาความทุกข โยนใหมหาชน พระศาสดาผูเ ปนยอดคนของชาวโลกพรอมท้ังเทวโลก ประทับอยูท่ี พระวิหารใกล ๆ นี้ ทำไมจึงไมเสด็จไปถามปญ หาแลว ปฏบิ ัติตามพระโอวาทเลา พระราชาทรงไดสตแิ ลว เสดจ็ ไปยังวหิ ารเชตวันพรอ มกบั พระนางมัลลกิ า ทลู ถงึ เร่ืองเสยี งทที่ รงสดบั แลว ทลู ถามวา จะมีอนั ตรายอะไรแกขา พระองค พระ มเหสหี รือราชสมบตั หิ รือไม พระศาสดาตรัสวา ไมมีอนั ตรายใด ๆ แกพ ระองคเลย เสยี งนัน้ เปนเสียงรองของสัตวผูท ำบาปกรรมไวมาก รองเพ่ือระบายความทกุ ขของตนเอง พระราชาทราบดังนัน้ แลว สบายพระทยั ถวายบังคมลาพระศาสดาเสด็จ กลับไป รบั สงั่ ใหป ลอยมนษุ ยและสตั วท้ังหลายจากพันธนาการ มนุษยแ ละสัตวท้งั หมดพรอมดวยญาตพิ นี่ อ งตา งดใี จ สรรเสริญและใหพ รพระนางมัลลิกาวา ขอใหพระ แมเจา ผมู สี ติปญ ญา และกรณุ าคุณจงมีพระชนมย ง่ิ ยืนนานเถิด และพระราชากท็ รง เกษมสำราญทกุ ประการ ไมไ ดม ีอนั ตรายใด ๆ เกิดข้ึนตามที่พราหมณท ูลบอกเลย พระนางมัลลิกา เชื่อความตรสั รขู องพระพทุ ธเจา ไมเ ช่ือมงคลตื่นขาวไดใหชีวติ แก มนุษยและสัตวท งั้ หลายเปนจำนวนมากดังกลา วมาฉะนแี้ ล พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 117

118 ๔. เช่อื กรรม ไมเ ช่ือมงคล หมายความวา เม่อื คดิ ถึงเหตุแหงความสุข หรอื ความทุกข คิดไปที่กรรม คือ การกระทำของตนไมค ิดถึงอำนาจดลบันดาลใน ภายนอก เชน คิดอยากไดท รพั ยกค็ ดิ ไปทหี่ ลกั ธรรม คือ ความขยนั ประ หยดั คบคนดี ใชจายพอสมแกฐานะ และรายได ไมคิดถึงผูวิเศษ หรือสง่ิ - วเิ ศษมี นางกวกั เตา ปลาไหลเผอื ก เปน ตน ๕. ไมแสวงหานกั บญุ และทำบญุ นอกพระพุทธศาสนา หมายความวา จะใหวัตถสุ ิง่ ของ หรอื ทำสามจี กิ รรม มีการไหวเปน ตน แกบ ุคคลตางศาสนาในฐานะเปน ญาตมิ ิตร ครูอาจารย และผมู พี ระคณุ สามารถทำได และจัดเปน กุศล คอื ความดี แตก ารใหห รือการทำในฐานะเปน ทักขไิ ณยบคุ คล คือบคุ คลผูเปนบุญเขตอนั สูงสดุ ยอ มไมสมควร ผสู มาทานอโุ บสถศลี จดั วาเปน ผูใกลชิดพระรตั นตรัยมากกวาผูทไ่ี มไดสมาทาน หากใหความ สนใจศึกษาและปฏิบตั ิตามคณุ สมบตั ขิ องอุบาสก อบุ าสิกา หรอื ของ ชาวพุทธทัง้ ๕ ประการน้ี กจ็ ะทำไดเปนชาวพทุ ธผพู ฒั นา และมีคุณคาอยา ง แทจริง แตถา ไมปฏบิ ิตตามเสยี เลยก็คงมีคาเพียงแตเปน ผูสรรเสรญิ พระพทุ ธศาสนา เทาน้ัน พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 118