ค่มู อื การตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหลง่ ทอ่ งเท่ียว ประเภทน้�ำตก กรมการท่องเท่ียว กระทรวงการทอ่ งเท่ียวและกฬี า
ค ู่มอื การตรวจประเมินมาตรฐานคณุ ภาพแหล่งทอ่ งเท่ียวประเภทน้ำ� ตก พิมพ์คร้ังท่ี 2 สงิ หาคม 2557 จำ� นวนพมิ พ ์ 2,000 เลม่ ผจู้ ดั พมิ พ ์ กรมการทอ่ งเทีย่ ว กระทรวงการทอ่ งเที่ยวและกีฬา โทร. 0 2219 4010-17 ต่อ 332 โทรสาร 0 2215 8848 www.tourism.go.th พิมพท์ ี ่ สำ� นักงานกจิ การโรงพมิ พอ์ งคก์ ารสงเคราะห์ทหารผ่านศึก ในพระบรมราชูปถมั ภ์ โทร. 0 2910 7001-2 โทรสาร 0 2585 6466
ค�ำนำ� ตามที่ กรมการทอ่ งเทยี่ ว กระทรวงการทอ่ งเทย่ี วและกฬี า ไดจ้ ดั ท�ำ มาตรฐาน คุณภาพแหล่งท่องเที่ยวและประกาศใช้มาแล้ว จำ�นวน 14 มาตรฐาน พร้อมทั้ง ตลอดระยะเวลาทผ่ี ่านมาภายหลงั จากทไ่ี ดป้ ระกาศใช้ ได้มกี ารตดิ ตามประเมนิ ผลและ ปรับปรุงมาตรฐานคุณภาพแหล่งท่องเท่ียวต่างๆ อย่างต่อเน่ือง ส่งผลให้มาตรฐาน คุณภาพแหล่งท่องเที่ยวได้รับการพัฒนาเพ่ือให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุดและสามารถ นำ�ไปสกู่ ารใช้ประโยชนไ์ ด้จริงกับแหลง่ ทอ่ งเทีย่ วของประเทศไทย ในปีท่ีผ่านมา ได้มีการประเมินมาตรฐานคุณภาพแหล่งท่องเท่ียว ตามคู่มือการประเมินมาตรฐานคุณภาพแหล่งท่องเที่ยว โดยน�ำมาตรฐานคุณภาพ แหล่งท่องเที่ยวทั้ง 14 ประเภท ไปประเมินในแหล่งท่องเที่ยว ผลการประเมิน ในครง้ั นนั้ พบวา่ มาตรฐานคณุ ภาพแหลง่ ทอ่ งเทย่ี วบางประเภทมจี ดุ บกพรอ่ งทคี่ วรไดร้ บั การปรบั ปรงุ เพอื่ ประโยชนส์ งู สดุ ส�ำหรบั ผปู้ ระกอบการแหลง่ ทอ่ งเทย่ี ว จงึ ไดม้ อบหมาย ให้สถาบันการศึกษาและหน่วยงานที่เก่ียวข้องเป็นท่ีปรึกษาในการพัฒนามาตรฐาน คณุ ภาพแหลง่ ทอ่ งเท่ียวดงั กลา่ ว โดยมวี ตั ถปุ ระสงค์ 1) เพ่ือศกึ ษาวิเคราะห์แนวทาง การก�ำหนดเกณฑ์มาตรฐานคุณภาพแหล่งท่องเที่ยว เพื่อใช้เปน็ เครื่องมือในการพัฒนา แหลง่ ท่องเที่ยวอย่างเหมาะสม 2) เพ่ือศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปญั หาของมาตรฐาน คุณภาพแหล่งท่องเท่ียว และ 3) เพ่ือพัฒนาและปรับปรุงองค์ประกอบต่างๆ ของ มาตรฐานคุณภาพแหล่งท่องเทีย่ วใหม้ คี วามทันสมยั สอดคล้องกับบรบิ ททแ่ี ท้จริงของ แหล่งทอ่ งเที่ยว และเกดิ ประสทิ ธภิ าพสงู สดุ ในการประเมินแหล่งทอ่ งเท่ียว
โดยการปรบั ปรงุ มาตรฐานคณุ ภาพแหลง่ ทอ่ งเทย่ี วมกี ระบวนการด�ำ เนนิ งาน ประกอบด้วย การศึกษาแนวคิดทฤษฎีต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง ยกร่างเกณฑ์มาตรฐาน และตัวช้ีวัด การทดสอบเกณฑ์มาตรฐานและตัวช้ีวัด และการจัดประชุมเพื่อรับฟัง ความคดิ เหน็ จากผมู้ สี ว่ นเกย่ี วขอ้ ง โดยมงุ่ หวงั ใหผ้ เู้ ชย่ี วชาญ นกั วชิ าการ ผปู้ ระกอบการ แหลง่ ทอ่ งเท่ยี ว นกั ท่องเที่ยวและผู้สนใจทว่ั ไปไดว้ ิพากษ์วิจารณ์อย่างเต็มที่ เพ่อื ให้ได้ มาตรฐานคณุ ภาพแหล่งท่องเทย่ี วท่ีทกุ ภาคส่วนมีส่วนร่วมในการจัดท�ำ ขนึ้ กรมการท่องเที่ยวหวังเป็นอย่างย่ิงว่า คู่มือการตรวจประเมินมาตรฐาน คุณภาพแหล่งท่องเที่ยวประเภทน�้ำตกที่จัดท�ำข้ึนในครั้งน้ี จะเป็นแนวทางในการ ตรวจประเมินมาตรฐานคุณภาพของแหล่งท่องเที่ยวประเภทน้�ำตกของประเทศไทย ให้มีมาตรฐานเป็นทยี่ อมรบั ทัง้ ในระดบั ประเทศและในระดับสากล กรมการท่องเทีย่ ว สิงหาคม 2557
สารบัญ หน้า ค�ำน�ำ 1 สารบัญ 2 ความสำ� คัญของมาตรฐานคุณภาพแหลง่ ทอ่ งเท่ียวประเภทน้�ำตก 5 นิยามของคำ� ส�ำคัญ 6 กรอบแนวคิดในการกำ� หนดเกณฑม์ าตรฐาน การก�ำหนดเกณฑม์ าตรฐานคณุ ภาพแหล่งทอ่ งเที่ยวประเภทน�ำ้ ตก องค์ประกอบที่ 1 คุณค่าดา้ นการท่องเที่ยวและความเส่ียงตอ่ การ 6 ถูกท�ำลาย องคป์ ระกอบที่ 2 ศักยภาพในการพฒั นาดา้ นการทอ่ งเที่ยว 7 องคป์ ระกอบที่ 3 การบรหิ ารจัดการ 7 การตรวจประเมินมาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเทีย่ วประเภทนำ�้ ตก 9 กรณีที่ 1 การตรวจประเมนิ แหล่งนำ�้ ตกที่มีการบรหิ ารจดั การ 10 ด้านการท่องเทย่ี ว กรณที ี่ 2 การตรวจประเมินแหล่งนำ�้ ตกที่ยังไมม่ ีการบริหารจัดการ 11 ดา้ นการท่องเทย่ี ว วิธกี ารใหค้ ะแนน 13 ตวั อยา่ งการตรวจประเมินมาตรฐานคุณภาพแหลง่ ท่องเท่ยี ว 15 ประเภทน�ำ้ ตก ••ภาคผนวก : 47 แบบตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งท่องเท่ียวประเภทน�ำ้ ตก 49 ประกาศส�ำนกั งานพัฒนาการท่องเทย่ี ว 81
คู่มือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคณุ ภาพแหล่งทอ่ งเทย่ี ว ประเภทนำ้� ตก ความส�ำคัญของมาตรฐานคณุ ภาพแหล่งท่องเทย่ี วประเภทนำ�้ ตก เน่ืองจากแหล่งท่องเที่ยวประเภทน�้ำตกจัดเป็นแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ ประเภทหนึ่ง ซึ่งแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ (Natural Attraction) หมายถึง สถานท่ีที่เปิดใช้เพื่อการท่องเท่ียว โดยมีทรัพยากรธรรมชาติเป็นสิ่งดึงดูดใจ ให้นักท่องเท่ียวมาเยือน ซึ่งทรัพยากรธรรมชาติเหล่านี้ อาจจะเป็นความงดงาม ตามสภาพธรรมชาติ ความแปลกตาของสภาพธรรมชาติ สัณฐานที่ส�ำคัญทาง ธรณีวิทยาและภูมิศาสตร์อันเป็นเอกลักษณ์หรือเป็นสัญลักษณ์ของท้องถิ่นน้ันๆ สภาพแวดล้อมทางธรรมชาตทิ มี่ ีลกั ษณะพิเศษ (Special Environmental Features) หรือสภาพแวดล้อมท่มี คี ุณคา่ ทางวชิ าการก็ได้ แหล่งท่องเท่ียวประเภทธรรมชาติมีลักษณะเฉพาะคือเมื่อถูกท�ำลายแล้ว ก็จะหมดสภาพไปไม่สามารถฟื้นฟูคืนสู่สภาพเดิมได้โดยง่ายหรือต้องใช้เวลานาน ในการฟื้นฟูให้กลับสู่สภาพเดิม จึงต้องมีการดูแลรักษา ทรัพยากรอย่างดี ทรัพยากร การท่องเท่ียวประเภทนี้มิได้เกิดข้ึนเพ่ือการท่องเที่ยว แต่เป็นการน�ำการท่องเท่ียว เข้าไปผนวกกิจกรรมที่เกิดขึ้น จึงเป็นกิจกรรมที่สัมพันธ์ใกล้ชิดกับธรรมชาติ เช่น เดินป่า ศึกษาธรรมชาติ ดูนก/แมลง ส่องสัตว์ เล่นน้�ำตก เป็นต้น มีวัตถุประสงค์ เพ่ือความเพลิดเพลินและนันทนาการในรูปแบบท่ีใกล้ชิดกับธรรมชาติและอาจเสริม กจิ กรรมเพ่ือการศึกษาหาความรเู้ ขา้ ไปด้วย แหล่งท่องเท่ียวทางธรรมชาติมีความแตกต่างจากแหล่งท่องเท่ียวประเภท อนื่ ๆ เนอ่ื งจากเปน็ สง่ิ ทม่ี อี ยแู่ ละเกดิ ขน้ึ เองตามธรรมชาติ มสี ภาพและการเปลยี่ นแปลง ไปได้ตามกาลเวลา มีระบบความสัมพันธ์ที่ซับซ้อนในตัวเองด้วยปัจจัยต่างๆ กัน และองค์ประกอบการเปล่ียนแปลงที่เกิดขึ้นอาจค่อยเป็นค่อยไปหรืออาจรวดเร็ว กรมการทอ่ งเท่ยี ว 1
มากจนเห็นได้ชัดเจนแล้วแต่กรณีไป ซ่ึงผลจากการใช้ประโยชน์ของมนุษย์ อาจท�ำให้เกิดการสูญสลายของแหล่งธรรมชาติน้ันได้ ถ้าปราศจากความเข้าใจ ในการใช้ทรพั ยากรน้ันๆ ความสวยงามของแหล่งธรรมชาติที่มีอยู่มากมายในประเทศไทย เปน็ จดุ ดงึ ดดู สำ� คญั ดา้ นการทอ่ งเทย่ี ว แตก่ ารเปดิ พน้ื ทธี่ รรมชาตเิ พอ่ื เปน็ แหลง่ ทอ่ งเทยี่ ว อย่างรู้เท่าไม่ถึงการณ์ หรือขาดการจัดการท่ีดีท�ำให้แหล่งธรรมชาติหลายแห่ง เกิดความเสื่อมโทรม และส่งผลกระทบทางลบต่อการท่องเที่ยวในท่ีสุด ดังนั้น การก�ำหนดกรอบหรือเกณฑ์มาตรฐานคุณภาพแหล่งท่องเท่ียวท่ีชัดเจนส�ำหรับ ให้หน่วยงานและผู้ที่มีส่วนเก่ียวข้องในการดูแลแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ ต่างๆ ได้น�ำไปใช้เป็นแนวทางในการพัฒนาแหล่งท่องเที่ยวและเป็นเคร่ืองมือ ในการตรวจสอบมาตรฐานแหล่งท่องเที่ยว เพื่อยกระดับมาตรฐานในการพัฒนา แหล่งท่องเท่ียว จึงเป็นสิ่งส�ำคัญต่อการจัดการการท่องเท่ียวอย่างย่ังยืนของ ประเทศไทย และยังสามารถใช้เป็นส่ิงบ่งบอกให้นักท่องเที่ยวรับรู้ในคุณภาพ ของแหล่งท่องเท่ียว และมีส่วนส�ำคัญในการตัดสินใจเลือกใช้บริการ ซึ่งหมายถึง การเพ่ิมขึ้นของรายได้ทางการท่องเที่ยวด้วย รวมทั้งเป็นการยกระดับมาตรฐาน แหล่งท่องเท่ียวของประเทศไทยให้เป็นท่ียอมรับท้ังใน และต่างประเทศเพิ่มมากข้ึน นยิ ามของคำ� สำ� คญั น้�ำตก หมายถึง ปรากฏการณ์ทางธรรมชาติท่ีเกิดจากธารน้�ำไหลผ่าน ภูมิประเทศที่มีความลาดชัน ซึ่งท�ำให้มีการเปลี่ยนระดับหรือเกิดความแตกต่างกัน ของระดับของธารนํ้า ท�ำให้ลักษณะการไหลของธารน้ําน้ันเปล่ียนแปลงไปมีลักษณะ ท่ีไหลตกลงมาจากท่ีสูงหรือไหลลดหล่ันกันลงมาเป็นช้ันๆ ซ่ึงก่อให้เกิดความงดงาม ความตื่นตาตื่นใจ และสามารถดึงดูดความสนใจของมนุษย์ได้เป็นอย่างดี น�้ำตก บางแหง่ มีการไหลของน�้ำโจนลงมาดว้ ยความแรง ท�ำให้แผน่ ดนิ หรอื ช้นั หินที่รองรบั นำ้� น้ันถูกกัดเซาะเป็นแอ่ง แอ่งบางแห่งกว้างใหญ่ เล่นน�้ำได้ ในธรรมชาติน้ัน น�้ำตก สามารถแบง่ ลกั ษณะการไหลของน้ำ� ไดเ้ ปน็ 2 ลักษณะ คือ 2 ค่มู อื การตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเท่ยี วประเภทน�้ำตก
น้�ำตก (fall) เป็นการไหลของน�้ำท่ีมีความต่างระดับกันมากระหว่าง ต้นน้�ำกับปลายน้�ำ ลักษณะของน้�ำท่ีไหลโจนลงมา อาจมีความชันมากหรือเป็น แนวดิ่ง ดังเช่น น้�ำตกเหวสุวัต อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ และน้�ำตกทีลอซู เขตรักษา พันธ์สุ ัตวป์ ่าหว้ ยขาแข้ง จังหวดั ตาก เป็นตน้ แก่ง (rapid) เป็นการไหลของน้ําท่ีมีความต่างระดับกันไม่มากนักระหว่าง ต้นนํ้ากับปลายน้ํา การไหลของน้�ำลดหล่ันลงมาตามแก่งหิน ดังเช่น น�้ำตกมวกเหล็ก จังหวดั สระบรุ ี และนำ้� ตกวังตะไคร้ จังหวดั นครนายก เปน็ ต้น ท้ังน้ีน้�ำตกท้ังสองลักษณะพบเห็นได้ทั่วไป แต่น้�ำตกบางแห่งมีลักษณะ การไหลของน้�ำท้ังสองผสมผสานอยู่ด้วยกัน เช่น น้�ำตกเอราวัณ อุทยานแห่งชาติ เอราวณั จังหวัดกาญจนบรุ ี เปน็ ต้น น�้ำตกส่วนใหญ่มีแหล่งก�ำเนิดตั้งอยู่ในป่าต้นน้�ำ ซ่ึงโดยท่ัวไปจะต้ังอยู่โดดๆ แต่บางแห่งอยู่รวมกันเป็นกลุ่ม ลักษณะการไหลของธารน�้ำตก บางแห่งมีล�ำห้วย/ ล�ำธารมากกว่า 1 สาย ไหลมารวมกันที่หน้าผา แล้วจึงตกลงมา แต่น้�ำตกบางแห่ง ธารนำ�้ แตล่ ะสายไหลแยกกนั ลงสแู่ อง่ นำ�้ เบอื้ งลา่ ง เชน่ นำ้� ตกคลองลานอทุ ยานแหง่ ชาติ คลองลาน จงั หวัดก�ำแพงเพชร เป็นตน้ แหล่งท่องเที่ยวประเภทน้�ำตก หมายถึง สถานที่ท่ีเปิดใช้เพื่อการท่องเที่ยว โดยมนี ำ�้ ตกเปน็ ทรพั ยากรธรรมชาตทิ ด่ี งึ ดดู ใจใหน้ กั ทอ่ งเทย่ี วมาเยอื น โดยมวี ตั ถปุ ระสงค์ เพ่ือความเพลิดเพลินและนันทนาการในรูปแบบที่ใกล้ชิดกับธรรมชาติและอาจ เสริมกิจกรรมเพื่อการศึกษาหาความรู้เข้าไปด้วย ซ่ึงกิจกรรมการท่องเที่ยวท่ีเกิดขึ้น ในแหล่งนำ้� ตก ไดแ้ ก่ การว่ายน้�ำ การน่ังพักผ่อน รับประทานอาหาร การเดินสำ� รวจ นำ้� ตก การล่องแกง่ การดูนก และการตกปลา เปน็ ต้น มาตรฐานคณุ ภาพแหล่งทอ่ งเทย่ี วประเภทนำ้� ตก หมายถงึ แหลง่ ท่องเท่ยี ว ประเภทน�้ำตกที่มีองค์ประกอบ 3 ประการ คือ คุณค่าด้านการท่องเที่ยวและ ความเสยี่ งตอ่ การถูกท�ำลาย ศกั ยภาพในการพฒั นาด้านการทอ่ งเที่ยว และการบรหิ าร จัดการ ท้ังนี้ในแต่ละองค์ประกอบจะมีหลักเกณฑ์และดัชนีช้ีวัดในการพิจารณา ความมศี กั ยภาพ ความมีประสทิ ธิภาพ และความมคี ณุ ภาพ เพ่ือใช้ประเมินมาตรฐาน ของแหล่งท่องเทยี่ วนนั้ ดว้ ย กรมการท่องเทยี่ ว 3
เกณฑ์ (Criteria) หมายถึง ปัจจัยหรือตัวแปรที่ถูกก�ำหนดข้ึนมาเพ่ือใช้ กำ� หนดคณุ ลกั ษณะขององค์ประกอบของแหล่งทอ่ งเท่ียว ดัชนีช้ีวัด (Indicator) หมายถึง ปัจจัยหรือตัวแปรที่ก�ำหนดข้ึนเพื่อ แสดงถึงคุณสมบัติของแต่ละเกณฑ์ ซ่ึงดัชนีช้ีวัดในการประเมินมาตรฐานคุณภาพ แหล่งท่องเท่ียวประเภทน้�ำตกมีท้ังที่อยู่ในรูปของค่าเชิงคุณภาพหรือในรูปของ ค่าเชิงปรมิ าณ คุณค่าด้านการท่องเที่ยว หมายถึง คุณค่าของแหล่งท่องเที่ยวท่ีเกิดข้ึน จากหลายปัจจัยทั้งในด้านกายภาพ ชีวภาพ และด้านเศรษฐกิจสังคม ซึ่งท�ำให้น�้ำตก มีความสวยงามและความน่าสนใจ สามารถดึงดูดให้นักท่องเที่ยวเข้าไปเย่ียมชมได้ ความเส่ียงต่อการถูกท�ำลาย หมายถึง ภาวะของปัจจัยต่างๆ ท่ีอยู่รอบๆ สิ่งแวดล้อมธรรมชาติของน�้ำตกท่ีส่งผลให้เกิดการเปล่ียนแปลงสภาพแวดล้อมของ น้�ำตกในด้านใดด้านหน่ึง ปัจจัยต่างๆ ซ่ึงส่งผลกระทบต่อส่ิงแวดล้อมธรรมชาตินั้น อาจมาจากภัยธรรมชาติท่ีมนุษย์ไม่สามารถคาดการณ์ได้ล่วงหน้าหรือคาดการณ์ ล่วงหน้าได้ แต่ไม่สามารถยับยั้งภัยธรรมชาติน้ันได้ และอีกประการหน่ึงเกิดจาก การกระท�ำของมนุษย์ซ่ึงอาจจะตั้งใจหรือความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ ส่งผลท�ำให้เกิด การเปลีย่ นแปลงในด้านลบขนึ้ กบั ส่งิ แวดลอ้ มได้ ศักยภาพในการพัฒนาด้านการท่องเท่ียว หมายถึง องค์ประกอบต่างๆ ที่มีส่วนช่วยเสริมแหล่งธรรมชาตินั้นๆ ให้มีความเหมาะสมในการจัดการท่องเที่ยว เช่น การเข้าถึง ด้านความปลอดภัย การจัดกิจกรรมการท่องเที่ยว ความสามารถ ในการรองรับการพัฒนาด้านการท่องเที่ยว การสนับสนุนการพัฒนาจาก องคก์ ารตา่ งๆ เป็นต้น การบริหารจัดการแหล่งท่องเท่ียว หมายถึง ความสามารถในการควบคุม ดูแล การด�ำเนินงานการจัดการเพ่ือให้แหล่งท่องเที่ยวเกิดการพัฒนาอย่างยั่งยืน 4 คู่มือการตรวจประเมินมาตรฐานคุณภาพแหล่งท่องเทย่ี วประเภทน้�ำตก
กรอบแนวคดิ ในการก�ำหนดเกณฑ์มาตรฐาน ประเทศไทยมีแหล่งท่องเที่ยวประเภทน้�ำตกที่มีช่ือเสียงด้านความสวยงาม อยู่มากมายหลายแห่ง และเป็นท่ีรู้จักอย่างแพร่หลายท่ัวโลก ในปีหน่ึงๆ น้�ำตก ของประเทศไทยได้รองรับความต้องการจากการท่องเที่ยวมหาศาล การเข้าไปใช้ ประโยชน์ด้านการท่องเท่ียวในแหล่งท่องเท่ียวประเภทน้�ำตก จึงต้องพึงระวัง ไว้เสมอว่า ต้องไม่ก่อให้เกิดความเสียหายแก่สภาพธรรมชาติดั้งเดิม ท้ังยังต้อง พิจารณาถึงกิจกรรมต่างๆ ท่ีจะด�ำเนินการในพื้นที่อย่างรอบคอบว่าจะมีผลกระทบ อย่างไร มากน้อยแค่ไหน มีมาตรการในการลดผลกระทบอย่างไร และมีระบบ การจดั การใหก้ จิ กรรมทจี่ ะเกดิ ขนึ้ ไมส่ ง่ ผลกระทบตอ่ การเปลยี่ นแปลงสภาพของนำ้� ตก จนเสื่อมสภาพลงไป ดังน้ันจึงควรมีการจัดท�ำเกณฑ์มาตรฐานท่ีสามารถใช้ได้กับ น�้ำตกท่องเที่ยวทุกแห่งท่ัวประเทศ ที่ผ่านมาได้มีการจัดท�ำเกณฑ์การประเมิน คุณค่าของแหล่งธรรมชาติประเภทน�้ำตกและแนวทางการพัฒนาแหล่งท่องเที่ยว ประเภทน้�ำตก โดยหลายหน่วยงานท้ังในประเทศและต่างประเทศ ซ่ึงในการศึกษา จัดท�ำเกณฑ์มาตรฐานคุณภาพแหล่งท่องเที่ยวทางคณะผู้ศึกษาได้ท�ำการรวบรวม เพื่อน�ำมาวิเคราะห์และประยุกต์ใช้กับการก�ำหนดกรอบมาตรฐานแหล่งท่องเที่ยว ประเภทน้�ำตกในคร้ังนี้ การก�ำหนดเกณฑ์มาตรฐานแหล่งท่องเท่ียวประเภทนํ้าตก นอกจากจะเน้น ไปที่คุณค่า หรือความส�ำคัญของแหล่งท่องเท่ียวประเภทน้ําตก ซึ่งเป็นศักยภาพ ในการดึงดูดใจให้นักท่องเท่ียวเข้าไปเย่ียมชมแล้ว ยังพิจารณาถึงความเหมาะสม ในการจัดการการท่องเท่ียวท่ีไม่ก่อให้เกิดผลกระทบต่อสภาพธรรมชาติดั้งเดิม และศกั ยภาพดา้ นการทอ่ งเท่ียว กรมการทอ่ งเทีย่ ว 5
การก�ำหนดเกณฑ์มาตรฐานคณุ ภาพแหล่งท่องเท่ียวประเภทน�้ำตก จากแนวคดิ ดงั กลา่ วขา้ งตน้ ทางคณะผศู้ กึ ษาไดท้ ำ� การกำ� หนดเกณฑม์ าตรฐาน จากองค์ประกอบพื้นฐาน 3 ด้าน ส�ำหรับประเมินมาตรฐานคุณภาพแหล่งท่องเท่ียว ประเภทนำ�้ ตก ไดแ้ ก่ องคป์ ระกอบที่ 1 คณุ คา่ ดา้ นการทอ่ งเทยี่ วและความเสยี่ งตอ่ การถกู ทำ� ลาย หมายถึง คณุ คา่ หรอื ความสำ� คัญของแหลง่ ธรรมชาติประเภทน�้ำตก ซ่งึ เกิดขึน้ จากหลายองค์ประกอบทั้งในด้านความส�ำคัญของแหล่งธรรมชาติท่ีมีต่อระบบนิเวศ ความส�ำคัญต่อมนุษย์จากการเข้าไปใช้ประโยชน์จากแหล่งธรรมชาติ คุณค่าทางด้าน การเรียนรู้และคุณค่าทางด้านจิตใจ รวมถึงความเสี่ยงต่อการถูกท�ำลายของ แหล่งธรรมชาติ ซึ่งหมายถึงภาวะของปัจจัยต่างๆ ที่อยู่รอบๆ สิ่งแวดล้อมธรรมชาติ ของน�้ำตกท่ีส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงกับสิ่งแวดล้อมธรรมชาติด้านใดด้านหน่ึง ปัจจัยต่างๆ ซึ่งส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมธรรมชาติน้ัน อาจมาจากภัยธรรมชาติ ที่มนุษย์ไม่สามารถคาดการณ์ได้ล่วงหน้าหรือคาดการณ์ล่วงหน้าได้ แต่ไม่สามารถ ยับยั้งภัยธรรมชาติน้ันได้ และอีกประการหนึ่งเกิดจากการกระท�ำของมนุษย์ ซึ่งอาจจะตั้งใจหรือความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ ส่งผลท�ำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในด้านลบ ขึน้ กับสิ่งแวดล้อมได้ เกณฑ์ท่ีใช้ในการประเมินคุณค่าและความดึงดูดใจของแหล่งท่องเท่ียว ประเภทน้�ำตก ประกอบด้วยปัจจัยหลักท่ีใช้ในการพิจารณา 2 ด้าน ได้แก่ 1. คุณค่าและความสวยงามของน�้ำตก ประกอบด้วย 13 ดัชนีชี้วัด ได้แก่ 1) ปริมาณน�้ำ 2) ความสูงของช้ันน้�ำตก 3) ความกว้างของหน้าผาที่น�้ำตกลงมา 4) จ�ำนวนชน้ั 5) คุณภาพน้ำ� ของนำ�้ ตก 6) หนิ บริเวณนำ�้ ตก 7) แอง่ น�ำ้ บรเิ วณนำ้� ตก 8) สภาพความสมบูรณ์ของป่า 9) พรรณไม้ 10) สัตว์ป่าจ�ำพวกนก 11) ลักษณะ ทิวทศั น์ 12) สภาพธรรมชาติของเส้นทาง 13) ความสำ� คญั ทางประวัติศาสตร์ 2. ความเส่ียงต่อการถูกท�ำลาย ประกอบด้วย 4 ดัชนีชี้วัด ได้แก่ 1) สภาพการใช้ประโยชน์พื้นที่บริเวณเหนือน�้ำตก 2) สภาพการบุกรุกบริเวณน�้ำตก 3) การมีโครงการเก่ียวกับการใช้น�้ำเหนือน้�ำตก 4) ความเส่ียงต่อการถูกท�ำลาย จากภัยธรรมชาติ 6 คมู่ ือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคณุ ภาพแหล่งท่องเทยี่ วประเภทนำ้� ตก
องค์ประกอบท่ี 2 ศกั ยภาพในการพัฒนาดา้ นการท่องเทยี่ ว หมายถึง องค์ประกอบต่างๆ ท่ีมีส่วนช่วยเสริมแหล่งธรรมชาติน้ันๆ ให้มี ความเหมาะสมในการจัดการท่องเที่ยว เช่น แหล่งธรรมชาติอาจมีสภาพธรรมชาติ ทสี่ วยงามมาก แตข่ าดความสะดวกในการเขา้ ถงึ สามารถรองรบั กจิ กรรมการทอ่ งเทย่ี ว ได้นอ้ ย ขาดความปลอดภัยในการทอ่ งเทีย่ ว หรอื มีขอ้ จำ� กดั สงู ในการพฒั นาส่งิ อ�ำนวย ความสะดวกข้ันพื้นฐาน ส�ำหรับศักยภาพในการพัฒนาด้านการท่องเที่ยว มีเกณฑ์ ที่ใชใ้ นการพิจารณา 4 ดา้ น ไดแ้ ก่ 1. ศักยภาพในการจัดกิจกรรมการท่องเท่ียว ประกอบด้วย 3 ดัชนีช้ีวัด ได้แก่ 1) โอกาสในการเป็นแหล่งดูสัตว์ 2) โอกาสในการเป็นแหล่งดูพันธุ์พืช 3) ความสามารถในการรองรบั กจิ กรรมการทอ่ งเทย่ี วของพน้ื ท่บี ริเวณน้ำ� ตก 2. การเข้าถึง ประกอบด้วย 2 ดัชนีช้ีวัด ได้แก่ 1) ความสะดวกในการ เขา้ ถงึ แหลง่ ทอ่ งเทย่ี วบรเิ วณเขตบรกิ าร 2) ความเชอื่ มโยงกบั เสน้ ทางการทอ่ งเทยี่ วหลกั 3. ความปลอดภัย ประกอบด้วย 5 ดัชนีช้ีวัด ได้แก่ 1) ความล่ืนของหิน บริเวณน้�ำตก 2) ความเชี่ยวและความลึกของน้ํา 3) ความปลอดภัยของเส้นทาง เข้าสู่น้�ำตกและเส้นทางบริเวณน้ําตก 4) การเกิดเหตุอันตรายต่อนักท่องเท่ียวจาก ภยั ธรรมชาติ 5) การเกดิ เหตอุ นั ตรายต่อนกั ท่องเท่ียวจากปจั จยั อ่นื 4. ศักยภาพในการรองรับด้านการท่องเที่ยว ประกอบด้วย 2 ดัชนีช้ีวัด ไดแ้ ก่ 1) ความสามารถในการรองรบั การทอ่ งเทย่ี วของตวั แหลง่ ทอ่ งเทยี่ ว 2) ความรว่ มมอื ขององคก์ รท้องถ่นิ ภาคเอกชน และหน่วยงานรฐั ในการพฒั นาการทอ่ งเทีย่ ว องคป์ ระกอบที่ 3 การบริหารจดั การ หมายถึง ความสามารถในการควบคุม ดูแลการด�ำเนินงาน การจัดการ แหล่งท่องเทย่ี วเพ่ือให้เกิดการพัฒนาอย่างยัง่ ยืน โดยมอี งค์ประกอบท่ีเกี่ยวขอ้ ง ไดแ้ ก่ 1) การจัดการท่องเที่ยวเพื่อให้เกิดความยั่งยืน ประกอบด้วย การจัดการ ด้านการอนุรักษ์แหล่งธรรมชาติ การจัดการด้านสิ่งแวดล้อมและการจัดการด้าน การท่องเทย่ี ว กรมการทอ่ งเที่ยว 7
2) การจัดการด้านการให้ความรู้และการสร้างจิตส�ำนึก โดยพิจารณา จากการด�ำเนินงานขององค์กรที่ดูแลรับผิดชอบพ้ืนที่ในการสร้างเสริมจิตส�ำนึก และการเรียนรู้ในเรื่องคุณค่าของทรัพยากรธรรมชาติ ระบบนิเวศและการอนุรักษ์ ส่ิงแวดล้อมแก่นักท่องเท่ียว เจ้าหน้าที่ดูแลพื้นท่ี ผู้ประกอบการและชุมชนท้องถ่ิน ทอ่ี ยโู่ ดยรอบแหล่งท่องเทย่ี ว 3) การจัดการด้านเศรษฐกิจและสังคม พิจารณาจากการมีส่วนร่วม ของชุมชนในกิจกรรมการท่องเท่ียว โดยการเปิดโอกาสให้ประชาชนหรือชุมชน ได้มีส่วนร่วมในการคิด การพิจารณาตัดสินใจ การด�ำเนินการและร่วมรับผิดชอบ ในเรอ่ื งตา่ งๆ ทจ่ี ะมผี ลกระทบตอ่ ประชาชนหรอื ชุมชนนนั้ ๆ รวมทง้ั การกระจายรายได้ หรอื ผลประโยชน์สูท่ อ้ งถ่ิน การบรหิ ารจดั การแหลง่ ทอ่ งเทยี่ วประเภทนำ้� ตกในประเทศไทย สามารถแบง่ ออก ไดเ้ ป็น 2 ประเภท ตามหนว่ ยงานหรอื องคก์ รทีร่ บั ผิดชอบ ไดแ้ ก่ • แหล่งท่องเท่ียวที่บริหารจัดการโดยหน่วยงานราชการส่วนกลาง เช่น • อุทยานแห่งชาต ิ วนอุทยาน เขตรักษาพนั ธส์ุ ตั วป์ ่า เปน็ ตน้ แหล่งท่องเที่ยวที่บริหารจัดการโดยท้องถิ่นและหน่วยงานอื่นๆ เช่น องคก์ ารบริหารสว่ นต�ำบล เทศบาล ทีด่ นิ ส่วนตวั ของเอกชน เป็นต้น ข้อแตกต่างระหว่างแหล่งท่องเท่ียวที่ดูแลโดยหน่วยงานราชการส่วนกลาง และแหล่งท่องเที่ยวที่ดูแลโดยท้องถ่ิน คือ แหล่งท่องเท่ียวท่ีหน่วยงานราชการ ส่วนกลางดูแลจะมีนโยบายแผนงาน และโครงการในการจัดการด้านการอนุรักษ์ แหล่งธรรมชาติท่ีชัดเจน รวมถึงในด้านงบประมาณและบุคลากร แต่แหล่งท่องเที่ยว ท่ีดูแลโดยท้องถ่ินส่วนมากมักจะขาดระบบการจัดการด้านส่ิงแวดล้อมในระยะยาว ท�ำให้แหลง่ ท่องเท่ียวมโี อกาสทีจ่ ะเส่ือมโทรมไดง้ ่ายกว่า อย่างไรกต็ าม แหล่งทอ่ งเทีย่ ว ที่บริหารจัดการโดยหน่วยงานท้องถิ่นสามารถเปิดโอกาสให้ชุมชนท้องถ่ินได้เข้ามา มีส่วนร่วมในการบริหารจัดการพื้นที่ของตนได้มากกว่ารวมท้ังเป็นการสร้างรายได้ ให้แก่ชมุ ชนท้องถนิ่ อีกดว้ ย 8 คมู่ อื การตรวจประเมนิ มาตรฐานคณุ ภาพแหลง่ ทอ่ งเทยี่ วประเภทน้�ำตก
เกณฑ์ท่ีใช้ประเมินการบริหารจัดการของแหล่งท่องเที่ยวประเภทน้�ำตก ประกอบดว้ ย 2 ด้าน ไดแ้ ก่ 1. การจัดการด้านการอนุรักษ์และรักษาสิ่งแวดล้อม ประกอบด้วย 7 ดัชนีช้ีวัด ได้แก่ 1) การจัดกิจกรรมที่เหมาะสม 2) การจัดการด้านภูมิทัศน์ และความเป็นระเบียบเรียบร้อยของพ้ืนท่ี 3) การจัดการขยะมูลฝอยและการรักษา ความสะอาด 4) มาตรการป้องกันผลกระทบต่อพื้นท่ีเปราะบาง 5) การให้ความรู้ แก่นักทอ่ งเที่ยว 6) การจดั การดา้ นการใช้ประโยชน์ของแหลง่ ท่องเท่ยี ว 7) การติดตาม ประเมนิ ผลกระทบ 2. การจัดการด้านการท่องเที่ยว ประกอบด้วย 6 ดัชนีช้ีวัด ได้แก่ 1) การจัดส่ิงอ�ำนวยความสะดวกบริเวณเส้นทางเดินเข้าสู่ตัวน�้ำตก 2) ความพร้อม ของสาธารณูปโภคพ้ืนฐาน 3) มาตรการด้านความปลอดภัยและระบบเตือนภัย 4) เจ้าหน้าที่รักษาความปลอดภยั 5) การให้บริการ 6) การจดั การดา้ นการมีส่วนร่วม การตรวจประเมนิ มาตรฐานคณุ ภาพแหลง่ ท่องเทีย่ วประเภทน�ำ้ ตก การตรวจประเมนิ มาตรฐานแหลง่ ทอ่ งเทยี่ วประเภทนำ�้ ตกสามารถแบง่ ไดเ้ ปน็ 3 องคป์ ระกอบ ซึ่งมจี �ำนวนตัวชวี้ ดั ทัง้ หมด 42 ตวั ชี้วดั โดยแต่ละตวั ชีว้ ัดมคี ่าคะแนน สูงสุดเท่ากับ 5 คะแนน จึงมีค่าคะแนนรวมท้ังส้ิน 210 คะแนน โดยการให้คะแนน จะให้ความส�ำคัญกับองค์ประกอบด้านคุณค่าด้านการท่องเท่ียวและความเสี่ยง ต่อการถูกท�ำลายมากท่ีสุด เน่ืองจากเป็นแรงดึงดูดใจส�ำคัญส�ำหรับให้นักท่องเท่ียว เข้าไปเที่ยวชมแหล่งท่องเที่ยว ส่วนองค์ประกอบด้านการบริหารจัดการมีความส�ำคัญ ของคะแนนรองลงมา และองคป์ ระกอบดา้ นศักยภาพในการพฒั นาด้านการท่องเทีย่ ว มคี วามส�ำคัญของคะแนนนอ้ ยท่ีสดุ การตรวจประเมนิ มาตรฐานแหลง่ ทอ่ งเทย่ี วประเภทนำ้� ตกสามารถแบง่ ไดเ้ ปน็ 2 กรณี ตามลกั ษณะการบรหิ ารจดั การดา้ นการทอ่ งเทย่ี วของพ้นื ที่ ได้แก่ กรณที ่ี 1 การตรวจประเมินแหล่งน�้ำตกท่ีมีการบริหารจัดการด้านการ ทอ่ งเท่ยี ว กรณีท่ี 2 การตรวจประเมินแหล่งน�้ำตกที่ยังไม่มีการบริหารจัดการด้าน การท่องเที่ยว กรมการท่องเท่ียว 9
กรณีที่ 1 การตรวจประเมนิ แหล่งน้ำ� ตกท่มี กี ารบรหิ ารจัดการด้านการทอ่ งเท่ยี ว ส�ำหรับแหล่งน้�ำตกท่ีมีการด�ำเนินงานด้านการท่องเที่ยวหรือจัดกิจกรรม ด้านการท่องเที่ยวอยู่ในปัจจุบัน การตรวจประเมินมาตรฐานคุณภาพแหล่งท่องเท่ียว ประเภทน้�ำตก จะต้องท�ำการประเมินท้ัง 3 องค์ประกอบโดยมีจ�ำนวนตัวช้ีวัดท้ังส้ิน 42 ตัวชว้ี ัด และมคี ะแนนเต็ม 210 คะแนน รายละเอียดตามตารางขา้ งลา่ งน้ี องคป์ ระกอบ ปัจจยั จำ�นวนตัวช้วี ัด คะแนน 1 . คณุ คา่ ดา้ น 1. คุณคา่ และความสวยงามของนำ้� ตก 13 65 ก าร ท่องเทย่ี วและ 2. ความเสยี่ งตอ่ การถกู ทำ�ลาย 4 20 คถ ูกวทา มำ�เลสา ีย่ ยงต ่อกา ร 17 85 รวม 3 15 2 . ศกั ยภาพ 1. ศักยภาพในการจัดกิจกรรมการทอ่ งเท่ยี ว 2 10 ใ น ก ารพัฒนา 2. การเข้าถึง 5 25 ด า้ น การทอ่ งเทย่ี ว 3. ความปลอดภยั 2 10 12 60 4. ศักยภาพในการรองรับดา้ นการท่องเทย่ี ว รวม 3 . การบริหาร 1. การจดั การดา้ นการอนรุ กั ษแ์ ละรักษา 7 35 จ ดั ก าร สง่ิ แวดลอ้ ม 6 30 2. การจดั การด้านการทอ่ งเทีย่ ว 13 65 รวม 42 210 รวมทง้ั สิ้น 10 คมู่ อื การตรวจประเมินมาตรฐานคุณภาพแหลง่ ทอ่ งเท่ียวประเภทน้�ำตก
คะแนนท่ีประเมินได้สามารถน�ำมาก�ำหนดระดับมาตรฐานคุณภาพแหล่งท่องเที่ยว ประเภทน้ำ� ตกได้ ดงั น้ี คา่ คะแนน ระดบั มาตรฐาน สญั ลกั ษณ์ มากกว่า 168 ขน้ึ ไป ดีเยีย่ ม มากกวา่ 147-168 ดีมาก มากกว่า 126-147 มากกว่า 105-126 ดี ปานกลาง น้อยกว่าหรอื เทา่ กับ 105 คะแนน ตำ�่ กรณที ี่ 2 การตรวจประเมนิ แหลง่ นำ้� ตกทยี่ งั ไมม่ กี ารบรหิ ารจดั การดา้ นการทอ่ งเทย่ี ว แหล่งธรรมชาติประเภทน�้ำตกท่ียังไม่มีการด�ำเนินการด้านการท่องเที่ยว หรอื จดั กิจกรรมด้านการทอ่ งเท่ียว ในกรณที ผ่ี รู้ บั ผดิ ชอบดูแลพ้นื ทน่ี นั้ มคี วามประสงค์ ที่จะทราบว่าพ้ืนที่ของตนมีศักยภาพ หรือความดึงดูดใจในการที่จะพัฒนาเป็น แหลง่ ทอ่ งเทยี่ วไดห้ รอื ไม่ กส็ ามารถทจี่ ะนำ� แบบตรวจประเมนิ ไปใชต้ รวจประเมนิ พนื้ ที่ ธรรมชาติได้ โดยท�ำการตรวจประเมินเฉพาะ 2 องค์ประกอบแรก คือ ด้านคุณค่า ด้านการท่องเที่ยวและความเส่ียงต่อการถูกท�ำลายและองค์ประกอบด้านศักยภาพ ในการพัฒนาดา้ นการท่องเทย่ี ว ซ่งึ มเี กณฑใ์ นการพิจารณา 6 ดา้ น ไดแ้ ก่ กรมการท่องเทย่ี ว 11
องคป์ ระกอบ ปัจจัย จำ�นวนตวั ชว้ี ดั คะแนน 1 . คณุ ค่าดา้ น 1. คณุ ค่าและความสวยงามของน้ำ� ตก 13 65 ก าร ทอ่ งเท่ียวและ 2. ความเสีย่ งต่อการถูกทำ�ลาย 4 20 คถ กูวาท มำ�เลสา ่ยี ยงต อ่ กา ร 17 85 รวม 3 15 2 . ศักยภาพ 1. ศักยภาพในการจดั กจิ กรรมการทอ่ งเท่ยี ว 2 10 ใ น ก ารพฒั นา 2. การเขา้ ถึง 5 25 ด า้ น การทอ่ งเทย่ี ว 3. ความปลอดภยั 2 10 12 60 4. ศกั ยภาพในการรองรับดา้ นการท่องเที่ยว 29 145 รวม รวมคะแนนเตม็ ทั้งน้ี แหล่งธรรมชาติประเภทน้�ำตกท่ีมีศักยภาพเป็นแหล่งท่องเที่ยวควรจะ ได้คะแนนไม่ต่�ำกว่า 72 คะแนน แต่ถ้าแหล่งน้�ำตกได้คะแนนต�่ำกว่า 72 คะแนน แสดงวา่ พื้นทน่ี ้ันขาดความดงึ ดูดใจหรือมศี กั ยภาพต่าํ ในการพัฒนาปน็ แหล่งท่องเท่ยี ว ประเภทนํ้าตก ซึ่งระดับมาตรฐานของศักยภาพด้านการท่องเที่ยวของแหล่งน�้ำตก สามารถแบ่งได้เป็น 3 ระดับ ดังนี้ ค่าคะแนน ระดับมาตรฐาน สัญลกั ษณ์ มากกวา่ 102 ขนึ้ ไป สูง 72-102 ปานกลาง ต่ำ� กวา่ 72 คะแนน ตำ�่ 12 คมู่ อื การตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหลง่ ทอ่ งเทยี่ วประเภทนำ้� ตก
วธิ กี ารให้คะแนน การตรวจประเมินมาตรฐานคุณภาพแหล่งท่องเที่ยวประเภทน้�ำตกตาม แบบประเมินท่ีกำ� หนดขนึ้ จะมีหลักในการใหค้ ะแนน 2 วธิ ี คอื วิธีท่ี 1 การให้คะแนนโดยพิจารณาว่าแหล่งท่องเที่ยวมีคุณสมบัติตรงกับ ค่าคะแนนหรือความหมายในข้อใดมากท่ีสุด และจะให้ค่าคะแนนในข้อที่เห็นว่า แหล่งท่องเท่ียวควรได้ในข้อนั้นเพียงข้อเดียว ทั้งนี้ จะมีค่าการให้คะแนนตั้งแต่ 1 คะแนน ถึง 5 คะแนน โดยให้ผู้ประเมินท�ำเครื่องหมาย รอบหมายเลข ค่าคะแนนทต่ี ้องการ ตวั อย่างการใหค้ ะแนนแบบวธิ ที ี่ 1 เกณฑ์ คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน 4 1.1.1 ปรมิ าณนำ�้ (1) หนา้ แลง้ ไมม่ นี �้ำหรอื มีนอ้ ยมาก (2) มีนำ้� ในหน้าน้ำ� หน้าแล้งน้ำ� เหลอื อย่นู ้อย หรอื บางช่วงสั้นๆ ไม่มี (3) มีน�ำ้ ตลอดปี แต่มีปริมาณนำ้� น้อย 4 มีน้ำ� มากในหนา้ น�ำ้ แต่ในหนา้ แล้งมีนำ�้ น้อย (5) มนี ้ำ� มากตลอดท้ังปี ตวั อยา่ งการใหค้ ะแนนในเกณฑ์ หวั ขอ้ ปรมิ าณนำ�้ ประเมนิ ไดว้ า่ แหลง่ ทอ่ งเทยี่ ว ประเภทนำ�้ ตกนน้ั มคี ณุ สมบตั ติ รงกบั ขอ้ “มนี ำ�้ มากในหนา้ นำ้� แตใ่ นหนา้ แลง้ มนี ำ้� นอ้ ย” ซง่ึ มคี า่ คะแนนเทา่ กบั 4 กรมการทอ่ งเทย่ี ว 13
วิธีท่ี 2 การให้คะแนนโดยพิจารณาว่าแหล่งท่องเที่ยวนั้น มีคุณสมบัติ ตรงกับดัชนีชี้วัดข้อใดบ้าง โดยดัชนีชี้วัด 1 ข้อ จะมีค่าเท่ากับ 1 คะแนน หากไม่มี คุณสมบัติตรงกับดัชนีชี้วัดใดเลย จะมีค่าเท่ากับ 0 คะแนน หากมีคุณสมบัติตรง แต่ไมไ่ ด้ดำ� เนินการหรือไม่มีประสทิ ธิภาพจะมคี ่าเทา่ กบั 0.5 คะแนน หากมีคณุ สมบัติ ครบทกุ ขอ้ จะมคี า่ เทา่ กบั 5 คะแนน โดยใหผ้ ปู้ ระเมนิ ทำ� เครอื่ งหมาย รอบหมายเลข ค่าคะแนนทต่ี ้องการ ตัวอย่างการใหค้ ะแนนแบบวธิ ที ี่ 2 เกณฑ์ คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน • มีการให้ความรู้แก่นักท่องเที่ยว 0 0.5 1 3 3.1.5 การใหค้ วามรู้ เก่ียวกับกฎ ระเบียบ ข้อห้ามของ แก่นกั ท่องเทีย่ ว • พืน้ ท่ี มีการให้ความรู้แก่นักท่องเท่ียว 0 0.5 1 • เกยี่ วกบั ระบบนิเวศของพนื้ ท่ี มีการให้ความรู้แก่นักท่องเที่ยว 0 0.5 1 เก่ียวกับการอนุรักษ์ทรัพยากร • ธรรมชาตอิ ยา่ งยงั่ ยืน มกี ารจดั อบรมพนกั งาน ผปู้ ระกอบการ 0 0.5 1 และชุมชนเกี่ยวกับคุณค่าของ ทรัพยากรธรรมชาติและการอนุรักษ์ • เป็นระยะๆ ตามความเหมาะสม มีการจัดกิจกรรมด้านการศึกษา 0 0.5 1 ธรรมชาติให้กับกลุ่มนักท่องเท่ียว ท่ีมีความสนใจเฉพาะด้าน เช่น กิจกรรมการดูนก การศึกษาพันธุ์ไม้ ฯลฯ เปน็ คร้งั คราว 14 คู่มอื การตรวจประเมินมาตรฐานคุณภาพแหล่งท่องเที่ยวประเภทน�ำ้ ตก
ตัวอย่างการให้คะแนนในดัชนีชี้วัด หัวข้อ การให้ความรู้แก่นักท่องเท่ียว ประเมินได้ว่าแหลง่ ท่องเท่ยี วประเภทน�้ำตกน้ัน มคี ณุ สมบตั ิตรง 2 ขอ้ (ข้อ 4 และ 5) โดยแต่ละข้อมีค่าเท่ากับ 1 คะแนน และมีคุณสมบัติตรงแต่ไม่ได้ด�ำเนินการ หรือไม่มีประสิทธิภาพ 2 ข้อ (ข้อ 1 และ 2) โดยแต่ละข้อมีค่าเท่ากับ 0.5 คะแนน ฉะน้ันการประเมินในเกณฑน์ ้ีได้ 3 คะแนน ตัวอย่างการตรวจประเมนิ มาตรฐานคณุ ภาพแหล่งท่องเท่ียวประเภทน้ำ� ตก การประเมินมาตรฐานคุณภาพแหล่งท่องเที่ยวของน�้ำตกสาริกา จงั หวดั นครนายก การประเมนิ มาตรฐานแหลง่ ทอ่ งเทยี่ วประเภทนำ้� ตกของนำ�้ ตกสารกิ า อ�ำเภอเมือง จังหวัดนครนายก จากการทดสอบแบบประเมินมาตรฐานคุณภาพ แหล่งท่องเท่ียวประเภทน้�ำตก โดยทีมงานของคณะผู้ศึกษา ซ่ึงอยู่ในความดูแล ของอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ กรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่าและพันธุ์พืช เม่ือพิจารณา จากองค์ประกอบหลักของมาตรฐานแหล่งท่องเท่ียวประเภทน้�ำตกท้ัง 3 ด้าน สามารถสรุปได้ว่า น้�ำตกสาริกา ได้คะแนนรวมทั้งสิ้น 154 คะแนน ซ่ึงจัดว่า มีมาตรฐานคณุ ภาพแหล่งทอ่ งเท่ียวประเภทนำ�้ ตกอยใู่ นระดบั ดมี าก หรอื ได้สญั ลกั ษณ์ โดยมรี ายละเอยี ดคะแนนการประเมิน ดงั น้ี กรมการทอ่ งเท่ยี ว 15
16 ค่มู ือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเที่ยวประเภทน้ำ� ตก แบบตรวจประเมนิ มาตรฐานคตณุ วั อภยา่าพงแหล่งทอ่ งเท่ียวประเภทน้�ำตก โดย สำ�นกั งานพัฒนาการทอ่ งเที่ยว โดย กระทรวงการทอ่ งเท่ียวและกีฬา ชอ่ื แหลง่ ทอ่ งเทยี่ ว ..........น..ำ�้...ต..ก...ส..า..ร..กิ...า..................................................................................................................................................................... หนว่ ยงานผรู้ บั ผดิ ชอบ/ผดู้ แู ล .อ..ทุ...ย..า..น..แ...ห..่ง..ช...า..ต..ิเ.ข...า..ใ.ห...ญ...่..ก..ร..ม..อ...ทุ ..ย...า..น..แ...ห..ง่..ช..า...ต..ิ.ส...ัต..ว..ป์...่า...แ...ล..ะ..พ...ัน..ธ...ุ์พ..ชื....ก...ร..ะ..ท..ร..ว..ง..ท...ร..ัพ...ย..า..ก..ร..ธ..ร..ร..ม...ช..า..ต...ิแ..ล..ะ..ส...งิ่ ..แ..ว..ด..ล...้อ..ม. ทอ่ี ยู่ ................หมู่ท่ี ......1.. ....... ...บา้ น .........ด..ง....................ตำ�บล ......ส..า..ร..ิก...า.............................อำ�เภอ ....เ.ม..อื...ง........ จังหวดั .......น...ค..ร..น...า..ย..ก............... ผู้ประเมิน (ชือ่ -นามสกลุ ) ..................................................................................................................................................................................... (หนว่ ยงาน) ...........ส..ถ...า..บ...ัน..ว...ิจ..ยั...ส..ภ...า..ว..ะ..แ..ว...ด..ล...อ้ ..ม....จ...ฬุ ..า...ล..ง..ก..ร..ณ....์ม...ห..า..ว...ิท..ย...า..ล..ยั........................................................................................ ประเมนิ เมือ่ วันท่ี ..............2..9.. ..... ..... .... เด ือน ..............ก..ัน...ย..า..ย..น... .. ...................... พ.ศ. ........2..5..5..0.............. ลักษณะการจัดการด้านการท่องเที่ยวของแหล่งธรรมชาติประเภทน้�ำตก ✓ กรณที ่ี 1 การตรวจประเมนิ แหลง่ น�ำ้ ตกทมี่ กี ารบรหิ ารจดั การดา้ นการทอ่ งเท่ียว กรณที ่ี 2 การตรวจประเมนิ แหล่งนำ�้ ตที่ยังไม่มีการบริหารจัดการดา้ นการทอ่ งเทีย่ ว หมายเหตุ ในกรณที ่แี หล่งน�ำ้ ตกยังไม่มีการบริหารจัดการด้านการทอ่ งเทย่ี ว ให้ท�ำการตรวจประเมนิ เฉพาะองคป์ ระกอบที่ 1 ด้านคุณค่าด้านการท่องเท่ียวและความเส่ยี งตอ่ การถูกท�ำลาย และองคป์ ระกอบท่ี 2 ด้านศักยภาพในการพัฒนาดา้ นการท่องเทยี่ วเท่านนั้
ผลการให้คะแนน คะแนนเต็ม ผลการใหค้ ะแนน 85 66 องค์ประกอบ 1. คุณคา่ ดา้ นการท่องเท่ยี วและความเสยี่ ง 60 41 ตอ่ การถกู ทำ�ลาย 65 47 2. ศกั ยภาพในการพัฒนาด้านการทอ่ งเทยี่ ว 210 154 3. การบรหิ ารจดั การ กรมการทอ่ งเท่ยี ว รวมทั้งส้ิน ปานกลาง (มากกว่า 105 - 126 คะแนน) ตำ่� (นอ้ ยกว่าหรอื เท่ากับ 105 คะแนน) ระดับมาตรฐาน ดีเยี่ยม (มากกว่า 168 คะแนนขน้ึ ไป) ✓ ดีมาก (มากกวา่ 147 - 168 คะแนน) ดี (มากกวา่ 126 - 147 คะแนน) 17
18 ค่มู ือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเที่ยวประเภทน้ำ� ตก เกณฑ/์ ดชั นชี ้ีวัด คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 1. คณุ คา่ ดา้ นการทอ่ งเทีย่ วและความเสี่ยงต่อการถูกทำ�ลาย (คะแนนเตม็ 85 คะแนน) 1.1 คุณคา่ และความสวยงามของน้ำ� ตก (คะแนนเต็ม 65 คะแนน) 1.1.1 ปรมิ าณนำ้� (1) หน้าแลง้ ไม่มีนำ้� หรือมนี อ้ ยมาก 4 พิจารณาจากความสม่ําเสมอ (2) มนี ำ้� ในหนา้ นำ�้ หนา้ แลง้ นำ�้ เหลอื อยนู่ อ้ ยหรอื บางชว่ งสน้ั ๆ ไมม่ ี ของปรมิ าณนา้ํ ของนา้ํ ตก โดย (3) มนี ำ้� ตลอดปี แตม่ ีปรมิ าณนำ้� นอ้ ย การสังเกตและการสอบถาม 4 มนี ำ้� มากในหน้านำ�้ แต่ในหน้าแล้งมนี �้ำนอ้ ย (5) มีน�้ำมากตลอดท้ังปี เจา้ หนา้ ทร่ี บั ผดิ ชอบในพน้ื ท่ี 1.1.2 ความสงู ของชนั้ นำ้� ตก (1) น้อยกว่า 2.5 เมตร แทบไมม่ ีความสงู คลา้ ยล�ำธารท่ีมีนำ้� แรง 5 พจิ ารณาความสงู ของชนั้ นำ�้ ตก (2) 2.5 - 5 เมตร ทมี่ คี วามสงู ทส่ี ดุ ในแหลง่ นำ้� ตก (3) มากกวา่ 5 - 10 เมตร (4) มากกว่า 10 - 20 เมตร นน้ั ซง่ึ นำ้� ตกทม่ี ขี นาดใหญจ่ ะ ก่อให้เกิดความรู้สึกดึงดูด 5 มากกวา่ 20 เมตร มากกวา่ นำ�้ ตกขนาดเลก็ 1.1.3 ความกวา้ งของหนา้ ผา (1) น้อยกว่า 5 เมตร 2 พิจารณาความกว้างของ ทนี่ ำ้� ตกลงมา 2 5 - 10 เมตร หน้าผาน้�ำตกที่มีความกว้าง (3) มากกวา่ 10 - 20 เมตร ท่ีสุดโดยน�้ำสามารถตกลงมา (4) มากกวา่ 20 - 30 เมตร (5) มากกว่า 30 เมตร
เกณฑ/์ ดชั นีชว้ี ดั ค่าคะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 1.1.4 จำ�นวนชน้ั (1) มี 1 ชน้ั 5 จ�ำนวนช้ันของนํ้าตกจะพิจารณา (2) มี 2 ชั้น เฉพาะชั้นท่ีมีความสูงมากกว่า (3) มี 3 ช้นั 2.5 เมตรขึ้นไป น้ำ� ตกท่มี จี ำ� นวน (4) มี 4 ชั้น ช้ันมาก มักจะมีบริเวณสองข้าง 5 มี 5 ชน้ั ข้นึ ไป ที่จะพัฒนาให้คนเข้าไปใช้ได้มาก ส่วนน้�ำตกท่ีมีจ�ำนวนช้ันน้อย มกั จะมบี รเิ วณพฒั นาใหค้ นเขา้ ไป ใชไ้ ด้น้อยกวา่ 1.1.5 คณุ ภาพนำ้� ของน�้ำตก (1) น้�ำขุ่น มีตะกอนดินสะสมและมีเศษซากพืชมากตลอดช่วงท่ีมีน้�ำ 3 พจิ ารณาจากความขนุ่ และความใส หรอื มีน้�ำเนา่ เสยี และมีกล่นิ เหมน็ ในฤดูแลง้ ของน้�ำตกทั้งในฤดูฝนและใน กรมการทอ่ งเท่ยี ว 19 (2) นำ�้ ขุ่น มตี ะกอนดนิ และเศษซากพืชมากเฉพาะในหนา้ ฝน ฤดแู ลง้ รวมทง้ั สง่ิ แขวนลอยตา่ งๆ หนา้ แล้งดขี ้ึน หรือในฤดแู ล้งน้�ำมสี คี ล้�ำแตไ่ ม่แสดงการเนา่ เสยี ในนำ้� ตก 3 นำ้� ขนุ่ ในหนา้ ฝน แตใ่ สในหนา้ แลง้ หรอื ในฤดแู ลง้ บางชว่ งอาจพบนำ�้ มสี คี ล�ำ้ แตไ่ มเ่ นา่ เสยี (4) นำ�้ ขนุ่ เลก็ น้อยในหนา้ ฝน น้�ำใสในหน้าแล้ง (5) นำ้� ใสตลอดปี
20 ค่มู ือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเที่ยวประเภทน้ำ� ตก เกณฑ์/ดชั นชี ้วี ัด คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 1.1.6 หนิ บรเิ วณนำ�้ ตก (1) หนิ บรเิ วณนำ้� ตกอยู่ในลกั ษณะแตกหกั และพังทลายมาก 4 น้�ำตกท่ีมีหินที่พังทลายมาก 1.1.7 แอง่ นำ�้ บรเิ วณนำ�้ ตก (2) หินบรเิ วณนำ้� ตกอยูใ่ นลกั ษณะที่แตกหกั และพงั ทลายเปน็ บางสว่ น ในระยะเวลานานอาจส่งผล ต ่ อ ทิ ศ ท า ง ก า ร ไ ห ล ข อ ง น�้ ำ (3) หินบริเวณนำ�้ ตกอยใู่ นลักษณะคงตวั ไม่แตกหกั และพงั ทลาย ความปลอดภัย หรืออาจเกิด แตไ่ มแ่ บง่ เป็นชั้นๆ 4 หนิ บริเวณน�้ำตกอยใู่ นลกั ษณะคงตวั ไม่แตกหักและพงั ทลาย การพังทลายของตัวน้ําตกได้ ซ่ึ ง จ ะ ท� ำ ใ ห ้ ความสวยงาม และเป็นช้ันๆ เล็กนอ้ ย ของตัวน�้ำตกสูญเสียไปโดยตรง (5) หนิ บรเิ วณน้ำ�ตกอยใู่ นลักษณะคงตัวไมแ่ ตกหักและพงั ทลาย และเป็นชนั้ ๆ สวยงาม (1) มจี ำ� นวนแอง่ นำ�้ ทส่ี ามารถลงเลน่ น้ำ� ได้นอ้ ยมาก ไมเ่ พยี งพอตอ่ 3 พิจารณาจากจ�ำนวนแอ่งน้�ำ นกั ทอ่ งเทยี่ วในปจั จบุ นั บริเวณน�้ำตกที่นักท่องเท่ียว สามารถเล่นน้�ำได้ ซึ่งถ้าแอ่งน�้ำ (2) มจี ำ� นวนแอง่ นำ�้ ทส่ี ามารถลงเลน่ นำ�้ ไดน้ อ้ ย ไมเ่ พยี งพอตอ่ นกั ทอ่ งเทย่ี ว มี ข น า ด ใ ห ญ ่ มี ค ว า ม ก ว ้ า ง ในช่วงฤดูกาลท่องเที่ยว 3 มีจ�ำนวนแอ่งน้�ำที่เพียงพอส�ำหรับการเล่นน้�ำของนักท่องเท่ียว และความลึกเหมาะสมจะท�ำให้ นกั ทอ่ งเทย่ี วมพี น้ื ทเ่ี ลน่ นำ้� ไดม้ าก ในปจั จุบัน แต่ในฤดกู าลท่องเทีย่ วอาจท�ำใหเ้ กดิ ความรู้สึกหนาแนน่ (4) มจี ำ� นวนแอ่งน�ำ้ ท่ีสามารถลงเลน่ น้�ำไดม้ าก สามารถรับนักทอ่ งเทย่ี ว ในปจั จุบันไดท้ กุ ช่วงเวลาอย่างไมท่ �ำให้รู้สกึ หนาแน่น
เกณฑ/์ ดัชนชี ้วี ัด คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ (5) มจี ำ� นวนแอง่ น้�ำทส่ี ามารถลงเลน่ นำ�้ ได้มาก สามารถรบั นักท่องเท่ยี ว ในปัจจุบันได้ทุกช่วงเวลาอย่างไม่ท�ำให้รู้สึกหนาแน่น และยังมี ศกั ยภาพในการรองรบั นกั ทอ่ งเทยี่ ว ทอ่ี าจจะเพม่ิ ขนึ้ ในอนาคตไดอ้ กี 1.1.8 สภาพความสมบรู ณ์ (1) ปา่ ถกู ทำ�ลายอย่างมาก เห็นรอ่ งรอยการถกู ทำ�ลายเป็นบรเิ วณกว้าง 4 ไมเ้ บกิ นำ� (pioneer tree species) ของปา่ (2) ปา่ ถกู ทำ�ลายไปบ้าง เห็นร่องรอยการถกู ทำ�ลายเปน็ หย่อมๆ คือ ต้นไม้กลุ่มแรกๆ ที่เข้าไป (3) ป่าโปรง่ เปน็ ลักษณะป่าเกดิ ใหมห่ ลังการถูกทำ�ลาย มีไผ่และ ขึ้ น ป ก ค ลุ ม พ้ื น ท่ี ที่ ถู ก ทำ� ล า ย ไมเ้ บกิ นำ�จำ�นวนมาก ด้วยคุณลักษณะพิเศษท่ีสามารถ 4 ปา่ คอ่ นขา้ งสมบรู ณ์ เปน็ ปา่ ดงั้ เดมิ ทม่ี รี อ่ งรอยการถกู ทำ�ลายเลก็ นอ้ ย ปรับตัวให้เข้ากับพื้นท่ีเปิดโล่ง (5) ป่าสมบูรณ์ สวยงาม ในลักษณะของป่าด้ังเดิมท่ีไม่มีร่องรอยการ ได้เป็นอย่างดี เพราะพันธุ์ไม้ ถกู ทำ�ลาย พวกน้ีชอบแสงสว่างมากและ สามารถเจรญิ เตบิ โไดอ้ ยา่ งรวดเรว็ การทดแทนอาจจะเริ่มจากหญ้า ชนิดต่างๆ แล้วติดตามมาด้วย กรมการทอ่ งเท่ยี ว ไมพ้ ุม่ กลว้ ยปา่ 21
22 ค่มู ือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเที่ยวประเภทน้ำ� ตก เกณฑ/์ ดัชนีชี้วดั คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 1.1.9 พรรณไม้ (1) มพี รรณไม้น้อยชนดิ และแต่ละชนิดมีจำ�นวนมาก 4 สงั เกตจากจำ� นวนชนดิ ของพรรณไม้ 1.1.10 สตั วป์ ่าจำ�พวกนก (2) มีพรรณไมห้ ลากหลายจำ�นวนปานกลาง ท่ีอยู่ริมทางเดินเข้าสู่น้�ำตกและ 1.1.11 ลกั ษณะทวิ ทศั น์ (3) มีพรรณไม้หลากหลายชนดิ แต่ไมม่ ชี นิดเด่นท่ีหายาก/ใกลส้ ูญพนั ธุ์/ บริเวณโดยรอบน�ำ้ ตก สวยงาม 4 มีพรรณไม้หลากหลายชนดิ มาก แตม่ชี นดิ ทีห่ ายาก/ใกลส้ ญู พันธ/ุ์ สวยงามจำ�นวนน้อยชนดิ (5) มีพรรณไมห้ ลากหลายชนดิ มาก และมีชนดิ ท่หี ายาก/ใกล้สูญพันธุ์/ สวยงามทเ่ี ป็นจดุ เดน่ จำ�นวนหลายชนิด (1) พบ 1 ชนดิ 4 นกเปน็ สตั วป์ า่ ทผ่ี ปู้ ระเมนิ สามารถ (2) พบ 2-3 ชนดิ สงั เกตไดง้ า่ ยโดยผปู้ ระเมนิ สามารถ (3) พบ 4-5 ชนิด สังเกตเห็นนกได้ในบริเวณที่เป็น 4 พบ 6-10 ชนิด พ้ืนที่โล่ง เช่น บริเวณริมล�ำธาร (5) พบมากกว่า 10 ชนิด หรือมีชนดิ ทีห่ าดไู ดย้ าก หรือตัวน�้ำตก เปน็ ต้น (1) มองไม่เห็นทิวทัศน์ เพราะเป็นน้ำ� ตกเต้ียๆ 4 พิจารณาจากความสวยงามของ (2) มองเหน็ ทิวทศั น์ได้เพียงเลก็ น้อย ทิวทัศนเ์ มือ่ ขึน้ ไปบนหนา้ ผาน้ำ� ตก (3) มองเหน็ ทิวทศั นใ์ นบางมมุ แตไ่ ม่สวยงาม หรอื บรเิ วณจดุ ชมววิ ของน้�ำตก 4 มองเหน็ ทิวทัศนส์ วยงามในบางมุม (5) มองเหน็ ทวิ ทัศนส์ วยงามมาก มีมมุ มองกว้างและไกลเหน็ ได้จาก หลายๆ มุม
เกณฑ/์ ดชั นีชีว้ ัด คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 1.1.12 สภาพธรรมชาติ ของเสน้ ทาง (1) เสน้ ทางถกู ดดั แปลงไปจากธรรมชาตมิ าก เชน่ ทำ�เปน็ บนั ไดคอนกรตี 2 เส้นทางเดินเข้าสู่น้�ำตกควรมี มีราวจบั ทำ�ให้ขาดความเปน็ ธรรมชาติ สภาพเปน็ ปา่ สมบรู ณส์ องขา้ งทาง 1.1.13 ความสำ� คญั ทาง 2 เส้นทางส่วนใหญถ่ กู ดดั แปลงให้เป็นทางขน้ึ ทสี่ ะดวกโดยใช้วสั ดุ และเปน็ ลกั ษณะเสน้ ทางธรรมชาติ ประวตั ศิ าสตร์ ก่อสรา้ ง แตย่ งั เหลือส่วนทีเ่ ปน็ ธรรมชาตพิ อสมควร ที่มีการดัดแปลงน้อยที่สุด หรือ (3) เส้นทางมีการดัดแปลงโดยใชว้ สั ดุกอ่ สรา้ งในสว่ นที่สงู ชันให้มี ถ้าจ�ำเป็นจะต้องมีการดัดแปลง ความสะดวกขึ้น แต่สว่ นใหญ่ยงั คงมีสภาพธรรมชาติ เพ่ืออ�ำนวยความสะดวกให้แก่ (4) เสน้ ทางยงั เปน็ ธรรมชาตอิ ยู่มาก โดยมกี ารปรับทางเดนิ โดยใช้ นักท่องเท่ียวก็ควรที่จะใช้วัสดุ วัสดุธรรมชาติเพยี งเล็กน้อยในสว่ นทสี่ งู ชนั ที่เป็นธรรมชาติ หรือให้มีความ (5) เส้นทางเป็นทางเดนิ แคบๆ ไมม่ ีการดัดแปลงธรรมชาติ กลมกลนื กับธรรมชาติมากที่สุด (1) ไม่มคี วามสำ�คญั ทางประวตั ิศาสตร์หรือไมม่ ีเรือ่ งเล่าพนื้ บ้าน 3 ความสำ�คัญทางประวัติศาสตร์ (2) มเี ร่อื งเลา่ ขานแบบตำ�นานพื้นบ้านแตค่ นทอ้ งถิน่ สนใจนอ้ ย มีตั้งแต่ระดับท้องถ่ิน เช่น 3 มเี รอื่ งเลา่ ขานแบบตำ�นานพน้ื บา้ นและคนทอ้ งถน่ิ มคี วามเชอื่ ถอื มาก การมีเร่ืองเล่าพื้นบ้าน ตัวอย่าง (4) มคี วามสำ�คญั ทางประวตั ศิ าสตรข์ องชาติ แตไ่ มม่ กี ารบนั ทกึ หลกั ฐาน เร่ืองเล่าพ้ืนบ้านในแหล่งน้ําตก กรมการทอ่ งเท่ยี ว 23 (5) มกี ารบันทกึ หลักฐานทางประวัติศาสตรท์ เ่ี ก่ียวขอ้ งกบั เช่น วังบัวบาน บริเวณน้ําตก พระมหากษัตริย์ เช่น มจี ารกึ พระปรมาภไิ ธย ห้วยแก้ว จังหวัดเชียงใหม่ ห รื อ มี ค ว า ม สำ� คั ญ ใ น ร ะ ดั บ ประเทศ เช่น มีหลักฐานว่า
24 ค่มู ือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเที่ยวประเภทน้ำ� ตก เกณฑ์/ดัชนีชวี้ ัด ค่าคะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ เคยมีพระมหากษัตริย์เสด็จ ประพาส โดยมีหลักฐานปรากฏ เชน่ มจี ารกึ พระปรมาภไิ ธยหรอื มี หลักฐานอื่น เช่น ท่ีน้�ำตกพร้ิว จ.จันทบุรี มีอลงกรณ์เจดีย์และ ปิรามดิ พระนางเรอื ล่ม เป็นต้น คะแนนรวมขอ้ 1.1 (คะแนนเตม็ 65 คะแนน) 47 1.2 ความเสี่ยงต่อการถูกทำ�ลาย (คะแนนเตม็ 25 คะแนน) 1.2.1 สภาพการใชป้ ระโยชน์ (1) สภาพธรรมชาตถิ กู ทำ� ลายมาก มกี ารบกุ รกุ ถางพน้ื ทแ่ี ละเปดิ หนา้ ดนิ 5 นำ�้ ตกสว่ นใหญเ่ ปน็ แหลง่ ธรรมชาติ พน้ื ทบ่ี รเิ วณเหนอื นำ้� ตก (2) สภาพธรรมชาตกิ �ำลังถกู บกุ รกุ และมีแนวโนม้ ขยายตวั ขึน้ ท่ีมีแหล่งก�ำเนิดอยู่ในป่าต้นน้�ำ (3) สภาพธรรมชาติเคยถูกท�ำลาย แต่ปัจจุบันก�ำลังฟื้นตัวและได้รับ ดงั นน้ั ถา้ พน้ื ทปี่ า่ บรเิ วณเหนอื นำ้� ตก การคมุ้ ครอง ถูกท�ำลายลงจะท�ำให้ศักยภาพ (4) สภาพธรรมชาติค่อนข้างสมบูรณ์ บางส่วนก�ำลังได้รับการฟื้นฟู ในการเก็บกักน้ําลดลง ท�ำให้ และพนื้ ทไ่ี ดร้ บั การอนรุ กั ษ์ ปริมาณน้�ำของน�้ำตกเกิดการ 5 สภาพธรรมชาตสิ มบรู ณ์ เป็นป่าตน้ นำ้� ลำ� ธารที่ไดร้ บั การอนรุ ักษ์ เปลย่ี นแปลง โดยอาจมมี ากเกนิ ไป ในฤดฝู นและนอ้ ยเกนิ ไปในฤดแู ลง้ และยังอาจส่งผลต่อคุณภาพน�้ำ ของนำ้� ตกอกี ดว้ ย
เกณฑ/์ ดัชนีช้ีวัด ค่าคะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 1.2.2 สภาพการบกุ รกุ บรเิ วณ (1) มกี ารบุกรกุ พืน้ ทอ่ี ยา่ งมากในพ้นื ทโี่ ดยรอบ 5 น้�ำตกบางแห่งมีชุมชนอาศัยอยู่ นำ้� ตก (2) มีการบกุ รกุ อยูบ่ ้าง และมีแนวโน้มเพิ่มขนึ้ โดยรอบแหล่งน้�ำตก ท�ำให้มีการ (3) มีการบุกรุกมากอ่ นแลว้ แต่การบุกรกุ ใหมม่ ีน้อยเพราะชุมชนเข้าใจ ปัญหาและให้ความรว่ มมอื เข้าไปใช้ประโยชน์พ้ืนที่บริเวณ น�้ำตกมาก ไม่ว่าจะเป็นด้าน (4) เป็นป่าสมบูรณ์ มีการบุกรุกน้อย เพราะชุมชนเข้าใจปัญหาและ การเกษตร หรือการเข้าไปใช้น้�ำ ชว่ ยกนั ดูแล 5 นำ้� ตกอยใู่ นบรเิ วณทเี่ ปน็ ปา่ สมบรู ณแ์ ละมกี ารดแู ลปอ้ งกนั การบกุ รกุ จากน�้ำตก การตัดถนน และ แมแ้ ตก่ ารพฒั นาดา้ นการทอ่ งเทยี่ ว โดยเจา้ หน้าท่ีของรฐั หรอื ชมุ ชน ซึ่งการพัฒนาต่างๆ เหล่าน้ี หากขาดการควบคุมที่ดีจะท�ำให้ ส ภ า พธ ร ร ม ช า ติข อ ง น้� ำ ต ก ถกู ทำ� ลายลงได้ (1) มีโครงการใช้น�้ำเหนือน�้ำตก และไม่มีระเบียบหรือการประเมินผล 5 โครงการพฒั นาเกยี่ วกบั ใชน้ ำ�้ เหนอื 1.2.3 การมโี ครงการเกย่ี วกบั กระทบทจ่ี ะเกิดขึ้น นำ้� ตก เชน่ โครงการกอ่ สรา้ งเขอ่ื น กรมการทอ่ งเท่ยี ว 25 การใช้นำ�้ เหนอื น้�ำตก (2) มีโครงการใชน้ �้ำเหนือน้ำ� ตก และมรี ะเบยี บปฏิบตั ิในระดบั ท้องถิ่น (3) มีโครงการใช้น�้ำเหนือน้�ำตก มีระเบียบปฏิบัติ และมีการประเมิน การพัฒนาพื้นท่ีเป็นแหล่งน�้ำเพื่อ การเกษตร อาจส่งผลกระทบ ผลกระทบ ตอ่ สภาพธรรมชาตขิ องนำ�้ ตกทำ� ให้ (4) มีโครงการขนาดเลก็ เหนือน�ำ้ ตก ซงึ่ มีผลต่อระดับนำ้� น้อย 5 ไมม่ ีโครงการใดๆ ท่จี ะเปล่ยี นธรรมชาติเหนือน้ำ� ตก เกิดการท�ำลายหรือเปลี่ยนแปลง สภาพได้
26 ค่มู ือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเที่ยวประเภทน้ำ� ตก เกณฑ/์ ดชั นชี วี้ ดั คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 1.2.4 ความเส่ียงต่อการ (1) มภี ัยธรรมชาติในบางฤดกู าลหรอื เพยี งบางชว่ งของปี 5 พิจารณาจากโอกาสที่แหล่ง ถกู ทำ� ลายจากภยั ธรรมชาติ (2) มีภัยธรรมชาติ 1-2 ครัง้ ต่อปี ธ ร ร ม ช า ติ จ ะ ถู ก ท� ำ ล า ย จ า ก ภั ย ธ ร ร ม ช า ติ เ ช ่ น พ า ยุ (3) มภี ัยธรรมชาติ 1-2 ครั้ง ในรอบ 3 ปี แผน่ ดนิ ไหว หรือจากสภาพธรณี (4) มีภยั ธรรมชาติ 1-2 คร้ัง ในรอบ 5 ปี ของนํ้าตกเอง เช่น สภาพช้ันหิน 5 มีภัยธรรมชาติ 1-2 ครั้ง ในรอบ 10 ปี หรือนานกว่า ท่ีไม่มีความแข็งแรงพอ หรือ อัตราการกัดกร่อนของน�้ำสูง เป็นต้น โดยวัดจากสถิติการเกิด ภยั ธรรมชาติ คะแนนรวมขอ้ 1.2 (คะแนนเตม็ 20 คะแนน) 19 คะแนนรวมขอ้ 1 (คะแนนเตม็ 85 คะแนน) 66
เกณฑ/์ ดชั นชี ้วี ดั ค่าคะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 2. ศักยภาพในการพัฒนาดา้ นการท่องเท่ียว (คะแนนเต็ม 60 คะแนน) 2.1 ศกั ยภาพในการจัดกิจกรรมการท่องเที่ยว (คะแนนเตม็ 15 คะแนน) 2.1.1 โอกาสในการเปน็ (1) มีน้อยมาก เนอ่ื งจากพบสตั ว์น้อยกวา่ 5 ชนิดใน 1 ชว่ั โมง 3 การพจิ ารณาจะดจู ากจำ�นวนชนดิ แหล่งดูสัตว์ (2) มนี อ้ ย เน่อื งจากพบสตั ว์ 6-10 ชนดิ ใน 1 ชัว่ โมง ของสัตว์ท่พี บในแหล่งธรรมชาติ 3 มปี านกลาง เนอ่ื งจากพบสัตว์ 11-20 ชนิดใน 1 ชัว่ โมง นน้ั โดยเฉพาะสตั วป์ า่ ทเ่ี ปน็ ทส่ี นใจ (4) มมี าก เน่อื งจากพบสัตว์มากกวา่ 20 ชนดิ ใน 1 ชั่วโมง ของนกั ทอ่ งเทย่ี ว เชน่ นกหายาก (5) มมี าก และมชี นดิ ที่สวยงามหรอื ชนิดหายาก ชนิดต่างๆ หรือผีเส้ือท่ีมีสีสัน สวยงาม ตวั อยา่ งเชน่ ใน 1 ชว่ั โมง อาจพบนก 10 ชนดิ และพบผเี สอ้ื อกี 5 ชนดิ กน็ บั วา่ พบสตั วท์ ง้ั หมด 15 ชนดิ เปน็ ตน้ กรมการทอ่ งเท่ยี ว 27 2.1.2 โอกาสในการเปน็ (1) มีความหลากหลายของพันธ์ุพืชน้อย และเป็นชนิดท่ีสามารถพบได้ การท่ีแหล่งน้�ำตกมีพันธุ์พืชท่ีมี แหลง่ ดพู ันธ์พุ ืช ทัว่ ไปในประเทศไทย ความหลากหลาย หรือมลี ักษณะ (2) มคี วามหลากหลายของพนั ธพ์ุ ชื มากขน้ึ แตเ่ ปน็ ชนดิ ทส่ี ามารถพบได้ โดดเด่น หายาก จะสามารถ ทั่วไปในประเทศไทย ดึงดูดให้นักท่องเท่ียวเข้าไป 3 มคี วามหลากหลายของพันธพุ์ ืชปานกลาง และมชี นดิ ท่ีนา่ สนใจ เท่ียวชมได้เป็นอย่างดี และ สามารถเพิ่มความหลากหลาย
28 ค่มู ือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเที่ยวประเภทน้ำ� ตก เกณฑ/์ ดัชนชี ้วี ดั คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ (4) มคี วามหลากหลายของพันธุพชื มาก และมชี นดิ ทีน่ ่าสนใจ หายาก และความน่าสนใจของกิจกรรม และโอกาสทจ่ี ะพบเห็นในแหล่งทอ่ งเท่ยี วมีมาก การทอ่ งเทยี่ วบริเวณแหล่งน�้ำตก (5) มคี วามหลากหลายของพนั ธพ์ุ ชื มาก โดยมีชนิดทน่ี ่าสนใจ หายาก ได้ ทั้งนี้ความหลากหลายของ และโอกาสที่จะพบเห็นในแหล่งทอ่ งเทย่ี วมีมาก และนกั ท่องเทย่ี ว พันธุ์พืช (Plant Diversity) มคี วามประสงคท์ จ่ี ะไปชมสิง่ ดงั กล่าว คือ การที่มีพืชนานาชนิดหลาก หลายพันธุ์ซึ่งความหลากหลาย ภายในชนิดพันธุ์ซ่ึงท�ำให้เกิด ความหลากหลายทางพันธุกรรม และความหลากหลายของระบบ นิเวศ
เกณฑ/์ ดชั นีช้วี ดั ค่าคะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 2.1.3 ความสามารถในการ (1) มพี น้ื ทท่ี ส่ี ามารถรองรบั กจิ กรรมของนกั ทอ่ งเทย่ี วไดน้ อ้ ยกวา่ 100 คน 4 ความสามารถในการรองรับ รองรบั กจิ กรรมการทอ่ งเทยี่ ว (2) มีพน้ื ที่ทสี่ ามารถรองรับกจิ กรรมของนักท่องเทย่ี วได้ 101-300 คน นักท่องเท่ียวพิจารณาจากขนาด ของพ้นื ทีบ่ ริเวณน้ำ� ตก (3) มพี ื้นที่ทส่ี ามารถรองรับกิจกรรมของนักทอ่ งเท่ยี วได้ 301-800 คน ของพ้ืนที่ ซ่ึงโดยท่ัวไปพื้นท่ีเพื่อ 4 มพี นื้ ทท่ี ส่ี ามารถรองรบั กจิ กรรมของนกั ทอ่ งเทย่ี วได้ 801-1,600 คน การพักผ่อนในลักษณะธรรมชาติ (5) มพี น้ื ทท่ี สี่ ามารถรองรบั กจิ กรรมของนักท่องเที่ยวไดม้ ากกว่า นั้นสามารถรองรับนักท่องเที่ยว 1,600 คนข้นึ ไป ไ ด ้ แ บ บ ห น า แ น ่ น สู ง ไ ด ้ ที่ 0.02-0.025 คนตอ่ พ้ืนที่ 1 ตรม. ดังน้ัน ถ้านํ้าตกสามารถรับ นกั ทอ่ งเทยี่ วได้ 1,500-2,000 คน ข้ึนไป จะถือได้ว่าน�้ำตกน้ัน มสี ภาพพน้ื ทเี่ ออ้ื อำ� นวยให้พัฒนา เพ่ือรับนักท่องเท่ียวจ�ำนวน มากได้ หากรับนักท่องเท่ียว กรมการทอ่ งเท่ยี ว 29 ไดน้ อ้ ยกวา่ 300 คนลงมาจะถือ ได้ว่าสภาพพ้ืนที่ไม่อ�ำนวยให้รับ นักท่องเที่ยวไดม้ าก คะแนนรวมขอ้ 2.1 (คะแนนเตม็ 15 คะแนน) 10
30 ค่มู ือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเที่ยวประเภทน้ำ� ตก เกณฑ/์ ดชั นชี ้วี ัด คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 2.2 การเข้าถงึ (คะแนนเต็ม 10 คะแนน) 2.2.1 ความสะดวกในการ (1) มีทางเข้าถึงได้แต่ไม่สะดวกในทุกช่วงเวลา เฉพาะรถบางประเภท 5 พิจารณาจากสภาพของเส้นทาง เขา้ ถงึ แหลง่ ทอ่ งเทย่ี วบรเิ วณ สามารถเขา้ ถึงได้ และเส้นทางไม่มีความปลอดภยั เทา่ ท่คี วร ท่ีเอ้ืออ�ำนวยความสะดวกในการ เขตบริการ (2) มีความสะดวกในการเขา้ ถึงนอ้ ย สภาพถนนดเี ฉพาะในบางฤดกู าล เดินทางเข้าสู่แหล่งท่องเท่ียว เส้นทางมคี วามปลอดภัยในบางฤดูกาลหรือบางช่วงเวลา ความปลอดภัยในการเดินทาง (3) มที างเขา้ ถงึ ไดส้ ะดวกในทกุ ฤดกู าล แตร่ ถยนตน์ ง่ั สามารถใชค้ วามเรว็ ระยะเวลาทใี่ ชใ้ นการเดนิ ทางความ ไดต้ ่ำ� กวา่ 30 กโิ ลเมตร/ชั่วโมง ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร เ ข ้ า ถึ ง ไ ด ้ (4) มีทางเข้าถึงได้สะดวกด้วยรถยนต์น่ังในทุกฤดูกาล เส้นทางมีความ ทกุ ฤดกู าลประเภทของยานพาหนะ ปลอดภัย แต่ถา้ มีการปรับปรงุ ขนาดของเส้นทางหรือสภาพเสน้ ทาง ทเ่ี ขา้ ถงึ ได้ จะท�ำใหม้ ีความสะดวกมากยง่ิ ขน้ึ 5 มีความสะดวกในการเข้าถึงมาก มขี นาดชอ่ งทางเดนิ รถที่เหมาะสม ตามสภาพพื้นท่ี สภาพเส้นทางดี พ้ืนที่ผิวถนนเป็นถนนคอนกรีต หรอื ลาดยาง เสน้ ทางมคี วามปลอดภยั เขา้ ถงึ ไดท้ กุ ฤดกู าล มปี า้ ยบอก ทางเปน็ ระยะๆ
เกณฑ์/ดชั นชี ้ีวัด ค่าคะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 2.2.2 ความเชื่อมโยงกับ (1) แหล่งท่องเที่ยวตั้งอยู่อย่างโดดเดี่ยว ไม่มีแหล่งท่องเท่ียวอ่ืน 2 พิจารณาว่าแหล่งท่องเที่ยวนั้น เส้นทางการทอ่ งเทีย่ วหลัก อยใู่ กล้เคียง อยู่บนเส้นทางท่องเท่ียวหลัก 2 แหลง่ ทอ่ งเทยี่ วไมอ่ ยบู่ นเสน้ ทางการทอ่ งเทย่ี วหลกั แตม่ แี หลง่ ทอ่ งเทยี่ วอน่ื หรือทางผ่านของนักท่องเท่ียว ที่นา่ สนใจอยู่ใกลเ้ คยี งบ้าง ท่ี เ ดิ น ท า ง จ า ก จุ ด ห น่ึ ง ท่ี มี (3) แหล่งท่องเท่ียวอยู่บนเส้นทางการท่องเท่ียวหลัก สามารถเชื่อมต่อ ความสำ�คัญไปยังอีกจุดหนึ่ง แหล่งท่องเที่ยวอ่ืนได้ แต่แหล่งท่องเที่ยวใกล้เคียงอาจไม่มี ที่มีความสำ�คัญหรือไม่ มีแหล่ง ความนา่ สนใจเทา่ ท่ีควร ท่องเที่ยวโดยรอบที่ส่งเสริมให้ (4) แหล่งท่องเที่ยวอยู่บนเส้นทางการท่องเท่ียวหลัก สามารถเชื่อมต่อ เกิดวงจรการท่องเท่ียวได้หรือไม่ แหล่งท่องเท่ียวอ่ืนได้โดยง่าย แหล่งท่องเท่ียวใกล้เคียง ซึ่งจะทำ�ให้แหล่งท่องเที่ยวมี มคี วามนา่ สนใจปานกลาง ศกั ยภาพมากกวา่ แหลง่ ทอ่ งเทยี่ ว (5) แหล่งท่องเท่ียวอยู่บนเส้นทางการท่องเท่ียวหลัก สามารถเชื่อมต่อ ซึ่งต้ังอยู่โดดเดี่ยวห่างไกลจาก แหล่งท่องเท่ียวอ่ืนได้โดยง่าย แหล่งท่องเท่ียวใกล้เคียง แหล่งท่องเทย่ี วอ่ืน มคี วามหลากหลาย สรา้ งวงจรการทอ่ งเท่ยี วท่นี า่ สนใจได้ กรมการทอ่ งเท่ยี ว 31 คะแนนรวมขอ้ 2.2 (คะแนนเตม็ 10 คะแนน) 7
32 ค่มู ือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเที่ยวประเภทน้ำ� ตก เกณฑ/์ ดัชนีช้วี ัด ค่าคะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 2.3 ความปลอดภยั (คะแนนเต็ม 25 คะแนน) 2.3.1 ความลืน่ ของหิน (1) บริเวณน้ำ� ตกล่ืนมาก มีอุบตั เิ หตบุ ่อยครงั้ 2 พจิ ารณาจากลกั ษณะของหนิ ทอ่ี าจ บรเิ วณน�ำ้ ตก 2 นำ้� ตกเป็นหนิ ลื่น และมกี ระแสน้�ำแรง ท�ำให้เกิดการล่ืนหรือกระแสน้�ำ (3) น้ำ� ตกเปน็ หนิ ลน่ื แต่กระแสน้�ำไมแ่ รง ที่อาจจะก่อให้เกิดอันตรายจาก (4) น�้ำตกเปน็ หินปูน ไม่ล่นื แต่มีกระแสนำ้� แรง การเล่นน�้ำ การจมน้�ำ และการ (5) น�้ำตกเปน็ หนิ ปูน ไมล่ นื่ และกระแสน้ำ� ไม่แรง ลืน่ ตกจากทส่ี ูง 2.3.2 ความเชีย่ วและ (1) น�้ำเชี่ยวและลกึ มาก ไม่สามารถลงเลน่ น�ำ้ ได้ 4 พิจารณาจากความเช่ียวของน้�ำ ความลึกของน้�ำ (2) นาํ้ เชี่ยวแต่ไมล่ กึ มาก ไม่สามารถลงเล่นน�้ำได้ ในฤดูน�้ำหลาก และความลึกของ (3) น้�ำเช่ียว มีความลึกเป็นบางจุด ลงเล่นน้�ำได้ในบางบริเวณ นำ้� บรเิ วณแอง่ นำ�้ ตกทเี่ ปน็ จดุ เลน่ นำ้� แตต่ ้องมคี วามระมดั ระวัง 4 น้�ำเช่ยี วเลก็ นอ้ ย มคี วามลึกเปน็ บางจดุ สามารถลงเลน่ น้�ำได้ (5) นำ�้ ไม่เชีย่ วและมีความลกึ เหมาะสมสามารถลงเล่นน�้ำได้ทุกบริเวณ 2.3.3 ความปลอดภัยของ (1) เป็นเส้นทางสูงชันโดยตลอด มีเส้นทางปีนป่ายข้ึนได้แต่ล�ำบาก 4 พิจารณาจากความยากล�ำบาก เส้นทางเข้าสู่ตัวน้�ำตกและ และมีระยะไกล แ ล ะ อั น ต ร า ย ใ น ก า ร ป ี น ป ่ า ย เส้นทางบรเิ วณตวั น้ำ� ตก (2) เป็นเส้นทางสูงชันโดยตลอด มีเส้นทางปีนป่ายข้ึนได้อย่างล�ำบาก เน่ืองจากนำ�้ ตกมลี ักษณะสูงชนั แตม่ รี ะยะทางใกล้
เกณฑ/์ ดชั นีชี้วดั ค่าคะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 3 เปน็ เสน้ ทางสูงชนั สลับท่ีราบ ต้องปนี ป่ายอยา่ งล�ำบากในบางชว่ ง มีทางปีนป่ายขึ้นไปได้ง่ายในช้ันต้นๆ ของน้�ำตก แต่ล�ำบากในการ ขึน้ ไปช้ันสูงๆ (4) เส้นทางส่วนใหญเ่ ป็นทางราบ แตม่ รี ะยะทางไกล และการปนี ปา่ ย ข้ึนไปชัน้ สูงๆ ของนาํ้ ตก ยงั มีความล�ำบากในบางชว่ ง (5) เปน็ เส้นทางราบ มรี ะยะทางเหมาะสม มีทางปนี ปา่ ยขึน้ ไปชั้นสูงๆ ของน้าํ ตกไดไ้ ม่ล�ำบาก 2.3.4 การเกิดเหตุอันตราย (1) มีบอ่ ยตลอดปี 4 พิจารณาจากความถ่ีของการเกิด ต่อนกั ท่องเท่ยี วจาก (2) มีทกุ ปี แต่เกดิ ขน้ึ ในบางฤดกู าลหรือเพียงบางชว่ งของปี เหตุอันตรายในระยะเวลา 10 ปี ภยั ธรรมชาติ (3) มสี ถติ ิการเกิดเหตอุ ันตราย 4-5 คร้ัง ในรอบ 10 ปี ท้ังจากตัวพ้ืนที่และในบริเวณ 4 มีสถิตกิ ารเกดิ เหตอุ ันตราย 2-3 คร้ัง ในรอบ 10 ปี เส้นทางท่องเท่ียวที่เกิดจากภัย (5) มีสถติ ิการเกดิ เหตุอันตรายนอ้ ยกวา่ 2 ครง้ั ในรอบ 10 ปี ธรรมชาติ เชน่ แผน่ ดนิ ไหว สึนามิ น�้ำป่า ดินถล่ม หน้าผาสูงชัน กรมการทอ่ งเท่ยี ว 33 กระแสน้�ำรุนแรง สัตว์ดุร้าย มาลาเรีย เป็นตน้
34 ค่มู ือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเที่ยวประเภทน้ำ� ตก เกณฑ/์ ดชั นชี ีว้ ดั คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 2.3.5 การเกดิ เหตอุ นั ตราย (1) มบี อ่ ยตลอดปี 4 พิจารณาจากความถี่ของการเกิด ตอ่ นกั ทอ่ งเทย่ี วจากปจั จยั อน่ื (2) มที กุ ปี แตเ่ กดิ ขน้ึ ในบางฤดกู าลหรอื เพยี งบางชว่ งของปี อบุ ตั เิ หตหุ รอื เหตอุ นั ตรายในระยะ เวลา 10 ปี ทั้งจากตัวพื้นที่และ (3) มสี ถติ กิ ารเกดิ เหตอุ นั ตราย 4-5 ครงั้ ในรอบ 10 ปี ในบรเิ วณเส้นทางทอ่ งเท่ียวท่ีเกดิ 4 มสี ถติ กิ ารเกดิ เหตอุ นั ตราย 2-3 ครง้ั ในรอบ 10 ปี จากปจั จยั อนื่ เชน่ ภยั จากโจรผรู้ า้ ย (5) มสี ถติ กิ ารเกดิ เหตอุ นั ตรายนอ้ ยกวา่ 2 ครง้ั ในรอบ 10 ปี เรอื ลม่ รถชน เปน็ ตน้ คะแนนรวมขอ้ 2.3 (คะแนนเตม็ 25 คะแนน) 17 2.4 ศกั ยภาพในการรองรบั ดา้ นการทอ่ งเทย่ี ว (คะแนนเตม็ 10 คะแนน) 2.4.1 ความสามารถในการ (1) แหลง่ ทอ่ งเทยี่ วมคี วามสามารถในการรองรบั การพฒั นาการทอ่ งเทยี่ ว 3 พิจารณาจากระดับของข้อจ�ำกัด รองรบั การทอ่ งเทย่ี วของตวั ไดน้ อ้ ยมาก หรอื มคี วามเปราะบางของทรพั ยากรมาก หรอื มขี อ้ จำ� กดั ในการพฒั นา หากแหลง่ ทอ่ งเทยี่ ว แหลง่ ทอ่ งเทย่ี ว ของพนื้ ทมี่ ากอาจไมเ่ หมาะสมทจ่ี ะพฒั นาเปน็ แหลง่ ทอ่ งเทย่ี ว มี ค ว า ม อ ่ อ น ไ ห ว ห รื อ ค ว า ม (2) แหล่งท่องเที่ยวมีความสามารถในการรองรับการพัฒนาได้น้อยหรือ เปราะบางข อ ง ท รั พ ย า ก ร ทรพั ยากรการทอ่ งเทย่ี วมคี วามเปราะบางหรอื ออ่ นไหวมาก ธรรมชาตมิ ากกจ็ ะสามารถรองรบั 3 แหลง่ ทอ่ งเทยี่ วมคี วามสามารถในการรองรบั การพฒั นาในระดบั การพัฒนาการท่องเท่ียวได้น้อย ปานกลาง หรอื ทรพั ยากรการทอ่ งเทยี่ วมคี วามออ่ นไหวในระดบั หนง่ึ ข้อจ�ำกัดในท่ีนี้ เช่น ขนาดของ (4) แหลง่ ทอ่ งเทย่ี วมคี วามสามารถในการรองรบั การพฒั นาการทอ่ งเทยี่ ว พื้นท่ีท่ีสามารถสร้างส่ิงอ�ำนวย ไดม้ าก หรอื ทรพั ยากรการทอ่ งเทย่ี วมคี วามออ่ นไหวนอ้ ย ความสะดวกเพอื่ การทอ่ งเทยี่ วได้
เกณฑ์/ดัชนีชว้ี ัด ค่าคะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ (5) แหลง่ ทอ่ งเทยี่ วมคี วามสามารถในการรองรบั การพฒั นาการทอ่ งเทยี่ ว ไดม้ าก หรอื ทรพั ยากรการทอ่ งเทยี่ วมคี วามออ่ นไหวนอ้ ย และปจั จบุ นั เปน็ แหลง่ ทอ่ งเทยี่ วทไ่ี ดร้ บั ความนยิ มสงู 2.4.2 ความรว่ มมือของ (1) ไม่มกี ารจัดตง้ั กลมุ่ โดยองค์กรทอ้ งถ่นิ เพอื่ ชว่ ยก�ำหนดนโยบาย 4 พิจารณาจากการมีกลมุ่ องคก์ ร องคก์ รท้องถิ่น ภาคเอกชน และวางแนวทางการจัดการท่องเท่ียวรว่ มกับหน่วยงานรฐั ทั้งภายในและภายนอกในระดับ และหนว่ ยงานรัฐในการ (2) มีกลุ่มองคก์ รทอ้ งถิน่ ร่วมกำ� หนดนโยบายพฒั นาแหล่งท่องเที่ยว ต่างๆ ให้การสนับสนุนด้าน พัฒนาการท่องเท่ียว ร่วมกับหนว่ ยงานรัฐ แต่การปฏิบัตยิ งั ไมส่ มั ฤทธิ์ผล นโยบาย งบประมาณ และ (3) มกี ลมุ่ องค์กรท้องถ่ินและภาคเอกชนใหก้ ารสนบั สนนุ ด้านนโยบาย บุ ค ล า ก ร ส� ำ ห รั บ พั ฒ น า ก า ร งบประมาณ เพ่อื พฒั นาแหล่งท่องเที่ยวร่วมกับหน่วยงานรฐั ทำ� ให้ ท่องเที่ยว ได้แก่ กลุ่มองค์กร เกิดผลในทางปฏบิ ัติในระดบั หนึ่ง ซง่ึ ยังมปี ัญหาเร่ืองงบประมาณ ท้องถ่ิน หน่วยงานภาครัฐและ และกำ� ลังคน ภาคเอกชน รวมทั้งศักยภาพ 4 มหี นว่ ยงานภาครฐั ภาคเอกชน และองคก์ รทอ้ งถนิ่ ใหก้ ารสนบั สนนุ ในการประสานความร่วมมือ และจัดการดา้ นนโยบาย งบประมาณ และบคุ ลากรในการพัฒนา ระหว่างฝ่ายตา่ งๆ ท่เี กยี่ วขอ้ ง แหลง่ ทอ่ งเท่ยี วไดผ้ ลดีและเพียงพอในปจั จบุ ัน (5) มหี นว่ ยงานทง้ั ภาครฐั ภาคเอกชน และองคก์ รทอ้ งถน่ิ รว่ มกนั ใหก้ าร กรมการทอ่ งเท่ยี ว 35 สนบั สนนุ และจดั การดา้ นนโยบาย งบประมาณและบคุ ลากรในการ พัฒนาแหล่งท่องเท่ียว และมีศักยภาพในการพัฒนาการท่องเท่ียว ที่จะมากข้ึนในอนาคต คะแนนรวมขอ้ 2.4 (คะแนนเตม็ 10 คะแนน) 7 คะแนนรวมขอ้ 2 (คะแนนเตม็ 60 คะแนน) 41
36 ค่มู ือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเที่ยวประเภทน้ำ� ตก เกณฑ/์ ดัชนชี ้วี ัด คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 3. การบริหารจดั การ (คะแนนเต็ม 65 คะแนน) (แหล่งนำ�้ ตกทย่ี ังไมม่ ีการบริหารจัดการดา้ นการท่องเท่ียวไม่ต้องประเมนิ องคป์ ระกอบนี)้ 3.1 การจัดการด้านการอนุรักษแ์ ละรกั ษาสิ่งแวดล้อม (คะแนนเตม็ 35 คะแนน) 3.1.1 การจดั กจิ กรรมทเี่ หมาะสม (1) กิจกรรมการท่องเที่ยวมีผลกระทบต่อพ้ืนที่ท่ีมีความเปราะบาง 3 พิจารณาจากสภาพผลกระทบ ทางนิเวศวิทยาและสภาพทางกายภาพ และไม่เป็นที่ยอมรับ ที่เกิดจากกิจกรรมการท่องเทย่ี ว ของคนในทอ้ งถ่ิน ซึ่งการจัดกิจกรรมการท่องเท่ียว (2) กิจกรรมการท่องเท่ียวท�ำให้แหล่งธรรมชาติเกิดความเส่ือมโทรม ที่เหมาะสมสอดคล้องกับสภาพ แตเ่ ป็นทย่ี อมรับของคนในท้องถิน่ จะช่วยป้องกันผลกระทบที่อาจ 3 กิจกรรมการท่องเที่ยวท�ำให้แหล่งธรรมชาติเสื่อมโทรมน้อย และ เกิดขึ้นกับแหล่งธรรมชาติหรือ เป็นที่ยอมรับของคนในท้องถิ่น ไม่รบกวนความสงบสุขของคน พ้นื ที่ทีม่ คี วามเปราะบางได้ สว่ นใหญ่ในพนื้ ท่ี (4) กิจกรรมการท่องเที่ยวท�ำให้แหล่งธรรมชาติเส่ือมโทรมเล็กน้อย เป็นท่ียอมรับของคนในท้องถ่ิน และคนท้องถิ่นเข้ามามีส่วนร่วม ในการบริหารกิจกรรม (5) กิจกรรมการท่องเที่ยวไม่ท�ำให้แหล่งธรรมชาติเสื่อมโทรมเป็นที่ ยอมรับของคนในท้องถิ่น และคนท้องถิ่นเข้ามามีส่วนร่วมในการ บรหิ ารกจิ กรรม และเปน็ กจิ กรรมทน่ี กั ทอ่ งเทย่ี วไดม้ สี ว่ นรว่ มในการ อนุรักษธ์ รรมชาติ
เกณฑ์/ดชั นีช้วี ัด คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 3.1.2การจดั การดา้ นภมู ทิ ศั น์ (1) ไม่มีการจัดการด้านภูมิทัศน์ ขาดความเป็นระเบียบเรียบร้อย 4 พจิ ารณาสภาพภมู ิทัศนแ์ ละความ และความเป็นระเบียบ เกดิ ทัศนอจุ าด จนกลายเปน็ สถานที่เส่ือมโทรม สวยงามของแหลง่ ทอ่ งเทยี่ วเมอื่ ได้ เรียบร้อยของพนื้ ที่ (2) มีการจัดการด้านภูมิทัศน์น้อย หรือมีการจัดการท่ีไม่เหมาะสม รับการจัดการหรือการดูแลความ เปน็ ส่วนใหญ่ ทำ� ใหค้ ณุ คา่ ของสถานทล่ี ดลง เรียบร้อยของพื้นที่ ซึ่งการพฒั นา (3) แหล่งท่องเที่ยวได้รับการจัดการด้านภูมิทัศน์ที่สวยงามสอดคล้อง ใดๆ จะต้องไม่ท�ำให้จุดเด่นต่างๆ กลมกลนื กบั สภาพพน้ื ทเี่ ปน็ สว่ นใหญ่ แตม่ บี างบรเิ วณทไี่ มเ่ หมาะสม ต้องเสื่อมโทรมลงไปและส่ิง 4 แหล่งท่องเท่ียวได้รับการจัดการด้านภูมิทัศน์ที่สวยงามสอดคล้อง ก่อสร้างจะต้องไม่ข่มความงาม กลมกลืนกับสภาพพ้ืนที่ แต่การด�ำเนินการอาจติดขัดไปบ้าง ของจุดเด่นต่างๆ การจัดการด้าน จากปัญหาบางประการ เช่น งบประมาณ ความร่วมมือของ ภูมิทัศน์ท่ีเหมาะสม เช่น การจัด ผปู้ ระกอบการ วางต�ำแหน่งของส่ิงอ�ำนวยความ (5) แหล่งท่องเท่ียวได้รับการจัดการด้านภูมิทัศน์ที่สวยงามสอดคล้อง สะดวกต่างๆ ให้สอดคล้องกับ กลมกลืนกับสภาพพื้นที่ส่งเสริมให้แหล่งท่องเท่ียวมีความโดดเด่น พน้ื ทแี่ ละกจิ กรรมทเ่ี กดิ ขนึ้ การจดั มากขึน้ และมีความเปน็ ระเบยี บเรยี บรอ้ ยอยู่ในระดบั ที่ดี สร้างสิ่งก่อสร้างหรือการปรุงแต่ง กรมการทอ่ งเท่ยี ว 37 ภูมิทัศน์ของบริเวณต่างๆ ให้มี ความกลมกลืนกับธรรมชาติมาก ท่สี ดุ
38 ค่มู ือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเที่ยวประเภทน้ำ� ตก เกณฑ/์ ดชั นชี ้ีวดั ค่าคะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 3.1.3 การจดั การขยะมลู ฝอย (1) ไม่มีการจัดการด้านขยะมูลฝอย ไม่มีภาชนะรองรับขยะ 4 พิจารณาภาพรวมของการจัดการ และการรักษาความสะอาด มีขยะเกล่ือนกลาด เกิดความสกปรกไม่น่าดู ดา้ นขยะมลู ฝอยไมว่ า่ จะเปน็ ระบบ ก�ำจัดขยะมูลฝอย การจัดเก็บ (2) มีการจัดการด้านขยะมูลฝอย แต่ยังมีข้อบกพร่องสูง และยังพบเห็น การก�ำจัด ความเพียงพอของ ขยะเกล่ือนกลาด หรือกองขยะในบางบริเวณ ภาชนะที่รองรับว่ามีอุปกรณ์ (3) มีการจัดการด้านขยะมูลฝอย แต่การจัดเก็บ การก�ำจัด และภาชนะ ท่ี เ พี ย ง พ อ แ ล ะ มี ก า ร จั ด ก า ร รองรับขยะยังไม่ดีพอ ภาชนะรองรับยังไม่เพียงพอ ทีเ่ ปน็ ระบบ หรือไม่ 4 มีการจัดการด้านขยะมูลฝอย การจัดเก็บก�ำจัดและภาชนะรองรับ ขยะเป็นอย่างดี แต่ยังไม่เพียงพอหรือสมบูรณ์เต็มที่ อาจมีปัญหา ในบางชว่ งเวลา หรอื ชว่ งทม่ี นี กั ทอ่ งเทย่ี วใชบ้ รกิ ารมาก แตก่ ส็ ามารถ จัดการให้พื้นที่สะอาดเรียบร้อยได้ในระยะเวลาหนึ่ง (5) มีการจัดเก็บขยะมูลฝอยเป็นอย่างดี มีภาชนะรองรับอย่างเพียงพอ และมีความสะอาดอยู่ตลอดเวลา 3.1.4 มาตรการป้องกัน (1) ไม่มีมาตรการป้องกันผลกระทบ หรือมีแต่น้อย และไม่เป็นผล พื้นที่ซึ่งมีทรัพยากรธรรมชาติ ผลกระทบตอ่ พนื้ ทเ่ี ปราะบาง ในทางปฏบิ ตั ิ เปราะบาง เช่น บริเวณต้นน้�ำ ลำ� ธาร บรเิ วณทม่ี สี งั คมพชื หายาก (2) มีป้ายประชาสัมพันธ์ให้ข้อมูลเพื่อสร้างความเข้าใจเก่ียวกับ หรือพ้ืนท่ีสืบพันธุ์ของสัตว์ป่า กฎระเบยี บในจุดทีม่ คี วามเปราะบาง แตไ่ มม่ ีการควบคุม พ้ืนท่ีเหล่าน้ีอาจถูกท�ำลายให้ (3) มีป้ายประชาสัมพันธ์และการจัดสร้างส่ิงก่อสร้างเพ่ือป้องกัน เสียหายได้โดยง่าย ดังน้ันจึงควร สภาพแวดล้อมในพ้ืนทท่ี ีม่ คี วามเปราะบาง
เกณฑ/์ ดชั นชี ว้ี ดั คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 4 มีป้ายประชาสัมพันธ์และการจัดสร้างสิ่งก่อสร้างเพ่ือป้องกัน 4 มีมาตรการป้องกันและควบคุม สภาพแวดล้อมในพื้นที่ท่ีมีความเปราะบาง และมีการจัดเจ้าหน้าที่ ผลกระทบท่ีอาจจะเกิดข้ึน เช่น ดูแลความเรียบร้อยและควบคุมพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมของ การจัดท�ำป้ายประชาสัมพันธ์ นักท่องเท่ยี ว ปา้ ยเตอื นหรอื ปา้ ยหา้ มการกระทำ� (5) มีป้ายประชาสัมพันธ์และการจัดสร้างส่ิงก่อสร้างเพื่อป้องกัน กิจกรรมท่ีไม่เหมาะสม หรือ สภาพแวดล้อมในพื้นที่ท่ีมีความเปราะบาง เช่น ทางเดินยกระดับ การสร้างสิ่งก่อสร้างป้องกัน เป็นต้น และมีการจัดเจ้าหน้าที่ดูแลความเรียบร้อย และควบคุม ผลกระทบที่อาจเกิดข้ึนกับพ้ืนท่ี พฤตกิ รรมทไี่ มเ่ หมาะสมของนกั ทอ่ งเทย่ี ว และมกี ารศกึ ษาสถานภาพ เปราะบาง เชน่ การทำ� รว้ั ปอ้ งกนั ของทรพั ยากร ธรรมชาติในพนื้ ท่ี และนำ� ขอ้ มลู ท่ีไดม้ าวางแนวทาง หรือทางเดินยกระดับ เป็นต้น ทไ่ี มก่ อ่ ใหเ้ กดิ ผลกระทบตอ่ ระบบนเิ วศและสภาพกายภาพของพน้ื ท่ี หรือการมีเจ้าหน้าท่ีควบคุม ความประพฤตขิ องนกั ทอ่ งเทย่ี ว กรมการทอ่ งเท่ยี ว 39
40 ค่มู ือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเที่ยวประเภทน้ำ� ตก เกณฑ/์ ดชั นีช้วี ดั คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ 3.1.5 การใหค้ วามร้แู ก่ มกี ารใหค้ วามรแู้ กน่ กั ทอ่ งเทยี่ วเกย่ี วกบั กฎ ระเบยี บ 0 0.5 1 2.5 หากไม่มีคุณสมบัติตามที่ระบุ นักทอ่ งเทีย่ ว ข้อหา้ มของพืน้ ท่ี ให้ 0 คะแนน หากมีแต่ไม่ได้ มกี ารใหค้ วามรแู้ กน่ กั ทอ่ งเทยี่ วเกยี่ วกบั ระบบนเิ วศ 0 0.5 1 ดำ�เนนิ การหรอื ไมม่ ปี ระสทิ ธภิ าพ ของพื้นที่ ให้ 0.5 คะแนน และหากมี มกี ารใหค้ วามรแู้ กน่ กั ทอ่ งเทยี่ วเกย่ี วกบั การอนรุ กั ษ์ 0 0.5 1 คณุ สมบตั ติ รง ให้ 1 คะแนน ทรพั ยากรธรรมชาติอย่างยง่ั ยนื มีการจดั อบรมพนักงาน ผู้ประกอบการ และชุมชน 0 0.5 1 เกี่ยวกับคุณค่าของทรัพยากรธรรมชาติและ การอนุรักษ์เป็นระยะๆ ตามความเหมาะสม มีการจัดกิจกรรมด้านการศึกษาธรรมชาติให้กับ 0 0.5 1 กลุ่มนักท่องเท่ียวท่ีมีความสนใจเฉพาะด้าน เช่น กิจกรรมการดูนก การศึกษาพันธุ์ไม้ ฯลฯ เป็นคร้ังคราว 3.1.6 การจดั การดา้ นการใช้ (1) ไมม่ ีการจัดการใดๆ เลย 5 การจัดการด้านการใช้ประโยชน์ ประโยชนข์ องแหลง่ ทอ่ งเทย่ี ว (2) มีการจดั การอย่างน้อย 1-2 ข้อ แตย่ งั ขาดประสทิ ธิภาพ ของแหลง่ ทอ่ งเทยี่ ว ประกอบดว้ ย 3 องคป์ ระกอบ ไดแ้ ก่ และไม่เปน็ ระบบ 1) การกำ� หนดเขตการใชป้ ระโยชน์ 3 มกี ารจดั การทง้ั 3 ขอ้ โดยมรี ะเบยี บการปฏบิ ตั เิ ปน็ หลกั ฐานอยบู่ า้ ง แตก่ ารปฏิบัติมีข้อยกเว้น พน้ื ทเี่ พอื่ การทอ่ งเทยี่ ว เชน่ มกี าร แบง่ เขตพนื้ ทสี่ งวนพน้ื ทนี่ นั ทนาการ และพน้ื ทพี่ กั อาศยั
เกณฑ/์ ดชั นชี ้ีวัด คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ (4) มกี ารจดั การทัง้ 3 ขอ้ และมีการจดั การท่ีเปน็ ระบบ 2) การก�ำหนดช่วงเวลาในการ หรือไดม้ าตรฐาน 1 ขอ้ เขา้ พนื้ ทท่ี เ่ี หมาะสมตามชว่ งเวลา (5) มกี ารจัดการท้ัง 3 ขอ้ และมีการจัดการท่เี ปน็ ระบบ ของวนั และ/หรอื ฤดกู าล หรือไดม้ าตรฐานอยา่ งนอ้ ย 2 ขอ้ 3) การจ�ำกัดจ�ำนวนนักท่องเที่ยว ให้พอเหมาะกับศักยภาพของ พ้นื ทแ่ี ละการบริการ 3.1.7 การติดตามประเมิน (1) ไมม่ แี ผนการตดิ ตามและการประเมนิ การเปลย่ี นแปลงของพน้ื ทเ่ี ลย 4 พิจารณาจากการมีเอกสารด้าน ผลกระทบ (2) มีแผนการดำ� เนินงาน แตก่ ารปฏิบัติตามแผนไมช่ ัดเจน แผนการติดตามและประเมินการ เปลีย่ นแปลงท่ีเกิดข้ึนกับพ้ืนที่ (3) มแี ผนการดำ� เนนิ งาน และมกี ารเกบ็ ขอ้ มลู การเปลยี่ นแปลงของพน้ื ที่ ตามแผนการด�ำเนินงาน แต่ไม่มีการด�ำเนินการอ่ืนๆ ในด้านการ ปรับปรงุ แก้ไข 4 มีแผนการด�ำเนินงาน มีการเก็บข้อมูลการเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ กรมการทอ่ งเท่ยี ว 41 ตามแผนการด�ำเนินงานและมีการวิเคราะห์ประเมินผลกระทบ และมกี ารปรบั ปรงุ และแกไ้ ขปัญหาทเี่ กิดจากการท่องเท่ียว แตก่ าร ปฏบิ ัติยงั ไมต่ ่อเนอื่ ง
42 ค่มู ือการตรวจประเมนิ มาตรฐานคุณภาพแหล่งทอ่ งเที่ยวประเภทน้ำ� ตก เกณฑ/์ ดัชนชี ้ีวดั คา่ คะแนนและความหมาย คะแนน หมายเหตุ (5) มีแผนการด�ำเนินงาน มีการเก็บข้อมูลการเปลี่ยนแปลงของพ้ืนที่ ตามแผนการด�ำเนินงาน มีการวิเคราะห์ประเมินผลกระทบ มีการ ปรับปรุงและแก้ไขปัญหาที่เกิดจากการท่องเท่ียวและมีการปฏิบัติ ดา้ นการติดตามการประเมินผลอย่างต่อเนอ่ื งทกุ ปี คะแนนรวม ขอ้ 3.1 (คะแนนเตม็ 35 คะแนน) 26.5 3.2 การจัดการดา้ นการท่องเท่ยี ว (คะแนนเตม็ 30 คะแนน) 3.2.1 การจัดส่ิงอ�ำนวย มีสถานีส่ือความหมายธรรมชาติในเส้นเดินเข้าสู่ 0 0.5 1 5 หากไม่มีคุณสมบัติตามท่ีระบุ ความสะดวกบรเิ วณเสน้ ทาง ตวั นำ้� ตก โดยใชว้ สั ดทุ ม่ี คี วามเหมาะสมกลมกลนื กบั ให้ 0 คะแนน หากมีแต่ไม่ได้ เดินเขา้ สู่ตัวน�้ำตก ธรรมชาติ ดำ�เนนิ การหรอื ไมม่ ปี ระสทิ ธภิ าพ มีป้ายบอกทิศทาง ระยะทาง ทั้งที่จุดเร่ิมต้นและ 0 0.5 1 ให้ 0.5 คะแนน และหากมี ในระหว่างเส้นทาง คุณสมบตั ติ รง ให้ 1 คะแนน จัดที่พักเป็นจุดๆ โดยมีลานหรือม้านั่งเป็นช่วงๆ 0 0.5 1 ในระยะความหา่ งท่เี หมาะสม จัดท�ำราวบันไดหรือราวเกาะส�ำหรับทางเดิน 0 0.5 1 ในบริเวณท่ีมีความลาดชันมากหรือบริเวณที่อาจ มอี นั ตรายตอ่ นักท่องเทย่ี ว โดยใช้วสั ดทุ แ่ี ข็งแรง ทนทาน มีการจัดภาชนะรองรับขยะตามทางเดินเป็นช่วงๆ 0 0.5 1 ในจ�ำนวนท่ีเพยี งพอและเหมาะสม
Search
