การโอนทางเศรษฐกิจ

เม่ือจำ�แนกตามประเภทครัวเรือน หรือ HH type พบว่า ในวัยเด็ก ระดับการบริโภค (consumption) สงู ทีส่ ุดในเด็กทอี่ ยู่ในครัวเรอื น 2 รุน่ ประชากร และ ตำ่�ท่ีสดุ ในเด็กที่อยูใ่ นครัวเรอื น 3 รุ่นประชากรข้ึนไป วัยทำ�งานและวัยสูงอายุ พบว่า ระดับการบริโภคสูงที่สุดในบุคคลที่อยู่ใน ครัวเรอื น 1 ร่นุ ประชากร และตำ�่ ที่สดุ ในบุคคลทอ่ี ยู่ในครวั เรอื น 3 รุน่ ประชากรขึ้นไป เมอื่ พจิ ารณาถงึ แหลง่ ทรพั ยากรทใ่ี ชใ้ นการบรโิ ภค พบวา่ วยั เดก็ สดั สว่ นการบรโิ ภคทม่ี าจาก การโอนรับสุทธจิ ากภาครัฐและภายในครวั เรอื น (net public transfer-in and net intra-HH transfer- in) มคี วามแตกต่างไมม่ ากนัก ระหว่างเด็กท่ีมาจากประเภทครวั เรือนทีต่ า่ งกนั วัยท�ำ งาน รายได้จากการท�ำ งานและการจัดสรรสินทรัพยภ์ าคเอกชน (labor income and private asset-based realocation) มรี ะดบั ท่ีสูงกว่าการบริโภค วัยท�ำ งานในทุกประเภทครัวเรือนมี การโอนออกสุทธไิ ปยงั ภาครฐั (net public transfer-out) ทเ่ี ปน็ บวก เช่นเดียวกบั การโอนออกสุทธิไป ยงั สมาชกิ ภายในครวั เรอื น (net intra-HH transfer-out) ท่นี ่าสนใจ คอื พบว่า การโอนออกสุทธไิ ป ยงั ภาครฐั (net public transfer-out) คดิ เปน็ สัดส่วนทีค่ อ่ นขา้ งสงู เมอื่ เทยี บกับระดบั การบริโภคของ วัยท�ำ งานในครัวเรือน 1 รนุ่ ประชากร เมอ่ื เทียบกบั วยั ท�ำ งานในครัวเรือนทมี่ ี 3 รนุ่ ประชากรขึ้นไป ในขณะท่ี การโอนออกสทุ ธไิ ปยงั สมาชิกในครวั เรือน (net intra-HH transfer-out) ของวัยทำ�งานที่ อย่ใู นครัวเรอื นทมี่ ี 3 รุ่นประชากรขนึ้ ไปมีสัดสว่ นท่ีสูงมากเม่ือเทยี บกับวัยท�ำ งานทีอ่ ยู่ในครัวเรอื นที่ มี 1 และ 2 รุน่ ประชากร วัยสูงอายุ สัดส่วนแหล่งทรัพยากรในการบริโภคไม่แตกต่างมากนักในแต่ละประเภท ครวั เรือนโดยผสู้ ูงอายุท่อี ยู่ในครัวเรอื น 3 รนุ่ ประชากรขน้ึ ไป มีสัดสว่ นรายไดจ้ ากการทำ�งานต�่ำ ทสี่ ุด แตม่ รี ายไดจ้ ากการจดั สรรสนิ ทรพั ยภ์ าคเอกชนสงู ทส่ี ดุ โดยผสู้ งู อายทุ อ่ี ยใู่ นครวั เรอื น2 รนุ่ ประชากร พบว่า ยังมีการโอนออกสุทธิไปยังสมาชิกคนอ่ืนในครัวเรือนเดียวกัน (net intra-HH transfer-in) ท่เี ปน็ บวก 72

3.3.5 ระดับการบรโิ ภคจ�ำ แนกตามวัย และระดบั การศึกษา เมอื่ จำ�แนกตามระดบั การศึกษาสงู สดุ ซง่ึ ในทนี่ ้พี จิ ารณาเฉพาะประชากรในวัยทำ�งานและ วัยสูงอายุ พบว่า ระดับการบรโิ ภคของบคุ คลแปรผนั ตามระดับการศกึ ษาสูงสดุ ท้งั ในวัยท�ำ งานและ วัยสงู อายุ โดยในวัยท�ำ งาน สำ�หรบั ผทู้ ี่จบการศึกษาในระดับประถมศึกษาหรือต�ำ่ กวา่ มีระดับการ บรโิ ภคอยทู่ ี่ 102,019 บาทตอ่ ปี และ สำ�หรับผู้ทจ่ี บการศกึ ษาในระดบั สูงกวา่ มัธยมศึกษาตอนปลาย 208,417 บาทตอ่ ปี ในวัยสูงอายุ ระดบั การบรโิ ภคอยทู่ ่ี 109,559 บาทต่อปี ส�ำ หรับผูท้ ี่จบการศึกษา ระดับประถมศึกษาหรือตำ่�กว่า และ 273,265 บาทต่อปี สำ�หรับผู้ท่ีจบการศึกษาในระดับสูงกว่า มัธยมศึกษาตอนปลาย รูป 3.13 ระดับการบรโิ ภค (consumption) จ�ำ แนกตามวยั และระดับการศึกษา พ.ศ. 2560 273,265 208,417 172,907 194,838 102,019 122,813 145,761 109,559 ประถม มธั ยม มัธยม สูงกวา่ ประถม มธั ยม มัธยม สูงกวา่ ศกึ ษาหรอื ศกึ ษา ศกึ ษา มธั ยมศึกษา ศกึ ษาหรอื ศึกษา ศึกษา มัธยมศึกษา ต่ำ�กวา่ ตอ่ นต้น ตอนปลาย ตอนปลาย ต�ำ่ กว่า ตอ่ นต้น ตอนปลาย ตอนปลาย วยั แรงงาน วัยสงู อายุ อายุ 15-59 ปี อายุ 60 ปขี ้ึนไป 73

รปู 3.14 สดั สว่ นรายไดจ้ ากการทำ�งาน และ การจัดสรรระหว่างชว่ งอายุ ของการบริโภค (consumption) ระดับบุคคลต่อหวั ประชากร จำ�แนกตามวยั และระดบั การศึกษา พ.ศ. 2560 % วัยแรงงาน 2 วัยสูงอายุ 150 อายุ 15-59 ปี 144 อายุ 60 ปีขนึ้ ไป 3 1 13 1 100 27 20 21 18 1141 50 17 50 92 88 90 11 43 56 39 20 0 -7 -6 --83 -24 31 33 41 37 -14 -1 -18 -4 -8 -50 ประถม มธั ยม มธั ยม -20 ประถม มัธยม มธั ยม สงู กวา่ สูงกว่า ศกึ ษาหรือ ศึกษา ศกึ ษา มัธยมศึกษา ศึกษาหรือ ศึกษา ศึกษา มธั ยมศกึ ษา ต�ำ่ กว่า ตอ่ นต้น ตอนปลาย ตอนปลาย ต่�ำ กว่า ตอ่ นตน้ ตอนปลาย ตอนปลาย Labor Income Private Transfers Public Transfers Net Public Transfer Net Private Inter-hh Transfer Net Private Intra-hh Transfer เมอื่ พจิ ารณาแหลง่ ทรพั ยากรทางเศรษฐกจิ ทใ่ี ชใ้ นการบรโิ ภค พบวา่ วยั ท�ำ งาน รายไดจ้ าก การทำ�งานและการจัดสรรสินทรัพย์ภาคเอกชน มีระดับท่ีสูงกว่าการบริโภคในประชากรวัยทำ�งาน ทุกกลมุ่ ตามระดับการศกึ ษาสงู สุด โดยกลุม่ ท่ีจบการศกึ ษาระดบั มธั ยมศึกษาตอนปลายหรือสูงกวา่ มสี ดั สว่ นของรายไดจ้ ากการท�ำ งานตอ่ ระดบั การบรโิ ภคทส่ี งู สดุ เชน่ เดยี วกบั สดั สว่ นการโอนออกสทุ ธิ ไปยงั ภาครฐั และการโอนออกสทุ ธใิ หแ้ กส่ มาชกิ ในครวั เรอื นภาคเอกชน (net public transfer-out and net intra-HH transfer-out) ท่สี งู ท่สี ุดเมอ่ื เทยี บกับวัยแรงงานระดับการศึกษาอื่น 74

วัยสูงอายุ ในทุกระดับการศึกษา การบริโภคของผู้สูงอายุมาจากรายได้จากการทำ�งาน การจัดสรรสินทรัพย์ภาคเอกชน การโอนรับสุทธิจากภาครัฐ และการโอนรับสุทธิระหว่างครัวเรือน ภาคเอกชน โดยพบวา่ ผสู้ งู อายทุ จ่ี บการศกึ ษาตงั้ แตร่ ะดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน้ ขน้ึ ไป ยงั คงมกี ารโอน ออกสุทธไิ ปยังสมาชกิ อนื่ ในครวั เรอื น (net intra-HH transfer-in) ท่ีเปน็ บวก ขอ้ สังเกตทีน่ ่าสนใจ คือ กลมุ่ ผูส้ ูงอายทุ ีจ่ บการศกึ ษาสูงกว่าระดบั มธั ยมศึกษาตอนปลาย มสี ัดสว่ นของการบริโภคท่มี า จากการโอนเข้าสุทธจิ ากภาครฐั (net public transfer-in) สูงทีส่ ดุ ถงึ รอ้ ยละ 50 ซง่ึ คาดว่าเป็นกลุ่มที่ ไดร้ บั สิทธปิ ระโยชน์กรณชี ราภาพ หรอื เงินบ�ำ เหนจ็ บำ�นาญข้าราชการ 3.3.6 ระดบั การบรโิ ภคจำ�แนกตามวยั และสถานภาพสมรส (เฉพาะวัยท�ำ งานและวัยสูงอายุ) จ�ำ แนกตามสถานภาพสมรส พบวา่ แระดบั การบรโิ ภคแสงู ทส่ี ดุ ในกลมุ่ ทมี่ สี ถานภาพ “โสด” ทงั้ ในวยั ท�ำ งานและวยั สงู อายุ ในวยั ท�ำ งาน ระดบั การบรโิ ภคในกลมุ่ ทม่ี สี ถานภาพสมรส “สมรส/มคี ”ู่ สงู กวา่ กลมุ่ ทม่ี สี ถานภาพ “หยา่ /แยก” เลก็ นอ้ ย และสงู กวา่ กลมุ่ ทม่ี สี ถานภาพ “หยา่ ” ตามล�ำ ดบั ในวยั สงู อายุ กลุ่มท่มี ีสถานภาพ “หยา่ /แยก” มรี ะดบั การบรโิ ภคสงู กวา่ กลุม่ ที่มสี ถานภาพ “หยา่ ” และ สงู กวา่ กลุ่มทมี่ สี ภาพเป็น “สมรส/มีคู่” รูป 3.15 ระดับการบริโภค (consumption) จำ�แนกตามวัย และสถานภาพสมรส พ.ศ. 2560 163,121 149,999 123,366 145,562 129,564 27,178 125,770 120,396 วัยแรงงาน วัยสงู อายุ อายุ 15-59 ปี อายุ 60 ปีขึ้นไป โสด สมรส/มีคู่ แยก/หยา่ หม้าย 75

รปู 3.16 สดั ส่วนรายไดจ้ ากการทำ�งาน และ การจดั สรรระหว่างชว่ งอายุ ของการบรโิ ภค (consumption) ระดบั บุคคลต่อหัวประชากร จำ�แนกตามวัย และสถานภาพสมรส พ.ศ. 2560 % 150 144 23 30 11 43 100 19 11 15 8 111704 20 11 2150 50 74 128 128 98 28 38 39 46 0 -22 -31 -18 -50 -28 -29 -32 32 43 39 13 -10 -3 โสด สมรส/มีคู่ แยก/หย่า หมา้ ย โสด สมรส/มคี ู่ แยก/หย่า หมา้ ย วัยแรงงาน วัยสงู อายุ อายุ 15-59 ปี อายุ 60 ปขี ึ้นไป Labor Income Private ABR Public AB Net Public Transfer Net Private Inter-hh Transfer Net Private Intra-hh Transfer 76

เมอื่ พจิ ารณาแหลง่ ทรพั ยากรทางเศรษฐกจิ ทใี่ ชใ้ นการบรโิ ภค พบวา่ วยั ท�ำ งาน การบรโิ ภค ของกลมุ่ ทีม่ สี ถานภาพ “โสด” มาจากรายไดจ้ ากการทำ�งาน (labor income) การโอนรับสุทธจิ าก สมาชิกภายในครัวเรือน (net intra-HH transfer-in) และบางส่วนจากการโอนรับสุทธิจากภาครัฐ และการจัดสรรสนิ ทรัพย์ภาคเอกชน (net public-transfer in and private asset-based realocation) โดยไมม่ กี ารโอนออกสทุ ธไิ ปยังทั้งภาครัฐและภาคเอกชน ในขณะที่ กลุม่ ท่ีมสี ถานภาพเป็น “สมรส/ มคี ู”่ “หย่า/แยก” และ “หม้าย” มกี ารโอนออกสุทธไิ ปยังภาครฐั และการโอนออกสทุ ธไิ ปยงั สมาชกิ ภายในครัวเรอื น (net public transfer-in and net intra-HH transfer-in) ท่ีเป็นบวกในสดั ส่วนท่ี มากพอสมควรเมอื่ เทยี บกับระดับการบรโิ ภค กลมุ่ ท่มี สี ถานภาพสมรส “หยา่ ”มีการโอนรบั สุทธจิ าก ครวั เรอื นภาคเอกชน (net inter-HH transfer-in) ทเี่ ป็นบวกเพยี งกลุม่ เดียว วัยสูงอายุ กลุ่มที่มีสถานภาพสมรสเป็น “สมรส/มีคู่” เป็นกลุ่มเดียวที่ยังมีการโอนออก สุทธิไปยังสมาชกิ ภายในครวั เรือน (net intra-HH transfer-out) ที่เปน็ บวก ในขณะท่ีผู้สูงอายทุ ม่ี ี สถานภาพ “โสด” หรอื “หมา้ ย” เปน็ กลมุ่ ทมี่ กี ารโอนรบั สทุ ธจิ ากสมาชกิ ภายในครวั เรอื น(netintra-HH transfer-in) 77



บทที่ 4 คาดการณ์สถานการณใ์ นอนาคต อกี 10 และ 20 ปี ขา้ งหน้า

ในส่วนนี้ ประกอบด้วยผลการวิเคราะห์คาดการณ์สถานการณ์ภายใต้ 2 เง่ือนไขแรก พิจารณาเฉพาะการเปล่ียนแปลงโครงสร้างอายุของประชากร (กำ�หนดให้แบบแผนรายอายุต่อหัว ประชากร ไม่เปลี่ยนแปลงขา้ มช่วงเวลาท่ีทำ�การประมาณการณ์ แตจ่ ำ�นวนและโครงสรา้ งประชากร ในแต่ละอายุ มกี ารเปลย่ี นแปลงตามผลการคาดประมาณประชากร พ.ศ.2570 และ2580 ตามล�ำ ดบั ) และ เงอื่ นไขทส่ี อง พจิ ารณาการเปล่ยี นแปลงโครงสร้างอายุและคณุ ลกั ษณะของประชากร (กำ�หนด ให้แบบแผนรายอายุต่อหัวประชากร และรายกลุ่มตามคุณลักษณะประชากร ได้แก่ ระดับการ ศกึ ษา สถานภาพสมรส และประเภทครวั เรอื น ไมเ่ ปลยี่ นแปลงขา้ มชว่ งเวลาทท่ี �ำ การประมาณการณ์ แตจ่ �ำ นวนและโครงสร้างประชากรในแต่ละอายุ รวมถึง คุณลกั ษณะของประชากรในแตล่ ะรายอายุ มกี ารเปล่ียนแปลงตามผลการวเิ คราะหใ์ นส่วนกอ่ นหน้านี)้ จากการวเิ คราะหฐ์ านขอ้ มลู ประชากรในอนาคต รว่ มกบั ฐานขอ้ มลู การโอนทางเศรษฐกจิ ฯ โดยพิจารณาเพยี งโครงสรา้ งอายขุ องประชากรท่เี ปลยี่ นไป (รูป 4.1) พบวา่ (ตาราง 4.1) เมื่อสมมติ ใหร้ ะดบั ราคาไมเ่ ปลีย่ นแปลง หรือ อตั ราเงนิ เฟ้อเปน็ 0 ข้ามชว่ งเวลาของการศึกษา การขาดดุล รายไดต้ ามช่วงชวี ิต (LCD) เฉลี่ยทกุ อายตุ ่อหวั ประชากร มแี นวโน้มเพมิ่ ข้นึ ต่อเนอ่ื งจาก 25,289 บาท ใน พ.ศ. 2560 เปน็ 30,088 บาท และ 35,061 บาท ในพ.ศ. 2570 และ 2580 ตามลำ�ดบั โดยระดับ การบรโิ ภคและรายไดจ้ ากการทำ�งาน (consumption and labor income) ในแต่ละอายแุ ละกล่มุ วยั ของประชากรไม่เปล่ียนแปลงมากนัก เนื่องจากประมาณการณืผลกระทบกำ�หนดให้แบบแผนราย อายุต่อหัวประชากรคงท่ี ซึ่งการขาดดุลรายได้ตามช่วงชีวิต (LCD) ที่เพ่ิมข้ึนจึงเป็นผลมาจากการ เปลย่ี นแปลงโครงสรา้ งประชากรของประเทศท่มี ีสัดส่วนประชากรสงู อายุเพม่ิ สงู ขึน้ ตอ่ เน่ือง (ขณะท่ี สดั สว่ นประชากรในวยั แรงงานมแี นวโนม้ ลดลง) เปน็ หลกั โดยเมอ่ื พจิ ารณา ระดบั การบรโิ ภครวมเฉลย่ี ตอ่ คนทกุ รายอายุ (per capita consumption) ในท้งั 3 ช่วงปี จะเหน็ วา่ มมี ลู คา่ ท่ีไมแ่ ตกต่างกนั มาก โดยอยใู่ นชว่ งประมาณ 130,000 บาทต่อคนตอ่ ปี เนือ่ งจากแมโ้ ครงสร้างประชากรจะเปลย่ี นแปลง โดยมีผู้สูงอายุเพ่ิมข้ึน และประชากรวัยเด็กและวัยทำ�งานลดลง แต่ระดับการบริโภคของท้ังสาม กลมุ่ วยั มคี วามแตกตา่ งกนั ไมม่ ากนกั จงึ ท�ำ ใหร้ ะดบั การบรโิ ภคภาพรวมของประเทศไมเ่ ปลย่ี นแปลง มาก ซ่งึ แตกตา่ งจากระดับรายไดจ้ ากการท�ำ งาน (labor income) ซ่ึงพบว่า มีมูลค่าต่อหวั ประชากร ทุกรายอายุ (per capita) ในพ.ศ. 2560 เท่ากบั 104,476 บาท โดยลดลงเหลอื 99,976 บาท และ 95,039 บาท ในพ.ศ. 2570 และ 2580 ตามลำ�ดับ ซง่ึ เป็นผลมาจากสดั สว่ นประชากรสงู อายุ (ซ่งึ เป็น กลมุ่ วยั ทมี่ รี ะดบั รายไดจ้ ากการท�ำ งานนอ้ ยกวา่ วยั ท�ำ งาน) ทเ่ี พมิ่ ขนึ้ ขณะทป่ี ระชากรวยั ท�ำ งานลดลง และสง่ ผลให้มูลคา่ การขาดดุลรายไดต้ ามช่วงชีวิต (LCD) ตอ่ หัวประชากรเพมิ่ ขน้ึ ตอ่ เนอ่ื ง 80

เกยี่ วกบั การจดั สรรระหวา่ งชว่ งอายุ(agerealocation) ซง่ึ มมี ลู คา่ สงู ขน้ึ ตามการเพม่ิ ขนึ้ ของ การขาดดุลรายได้ตามชว่ งชวี ิต (LCD) ในพ.ศ. 2570 และ 2580 โดยพบวา่ การจัดสรรสนิ ทรพั ยภ์ าค เอกชน (private ABR) หรอื รายไดจ้ ากสนิ ทรพั ยท์ งั้ ประเภททรพั ยส์ นิ และทนุ หกั ดว้ ยเงนิ ออม มมี ลู คา่ เพ่มิ ขนึ้ ตอ่ หัวประชากรเฉลย่ี ทกุ รายอายุ จาก 23,699 บาท ใน พ.ศ. 2560 เป็น 26,286 บาท และ 28,569 บาท ในพ.ศ. 2570 และ 2580 ตามล�ำ ดบั ซง่ึ เปน็ ผลมาจากการทป่ี ระเทศมสี ดั ส่วนประชากร วัยสูงอายเุ พม่ิ ข้นึ ซง่ึ เปน็ กลมุ่ ประชากรทีม่ ีสัดส่วนการจดั สรรระหวา่ งชว่ งอายใุ นรูปแบบการจดั สรร สนิ ทรัพย์ภาคเอกชนท่คี อ่ นข้างสงู ในส่วนของการโอน (transfer) ระดบั การโอนเขา้ สุทธจิ ากภาครฐั (net public transfer-in) ตอ่ หัวเฉลยี่ ทกุ รายอายเุ พม่ิ ขนึ้ เปน็ 1,398 บาท และ 3,371 บาท ในพ.ศ. 2570 และ 2580 ตามลำ�ดับ ซึ่งสะท้อนแนวโน้มภาระทางการคลังในการจัดสวัสดิการและสนับสนุนสังคมผู้สูงอายุของประเทศที่ จะเพม่ิ ข้นึ ในอนาคต โดยในท่ีนี้ การโอนสุทธิภาครัฐของประชากรตอ่ คนในแต่ละอายุ มีระดับหรือ แบบแผนท่ีไม่เปล่ียนแปลง แต่ด้วยโครงสร้างประชากรท่ีเปลี่ยนไปทำ�ให้มูลค่ารวมต่อหัวประชากร ที่รฐั ต้องสนบั สนนุ มีแนวโนม้ เพมิ่ ขน้ึ อยา่ งชดั เจน ในช่วง 10-20 ปี ขา้ งหน้า เช่นเดยี วกบั การโอน เขา้ สุทธภิ าคเอกชน (net private transfer-in) ที่ต้องมีมลู คา่ ต่อหวั เฉลี่ยทกุ รายอายุเพิม่ ขึน้ จาก 3,801 บาทตอ่ คน ในพ.ศ. 2560 เปน็ 4,860 ต่อคน ในพ.ศ. 2580 รูป 4.1 คาดประมาณจ�ำ นวนประชากรไทยรายอายุ พ.ศ. 2560 2570 และ 2580 คน (x1000) 120 100 80 60 40 20 00 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ Total Population 2560 Total Population 2570 Total Population 2580 ทม่ี า สถาบันวิจยั ประชากรและสงั คม มหาวทิ ยาลยั มหิดล 81

ตาราง 4.1 การขาดดุลระหวา่ งชีวิต (LCD) และการจดั สรรระหวา่ งช่วงอายุ (age realocation) ของประชากรไทย จำ�แนกตามกลุม่ อายุ พ.ศ. 2560 และผลการคาดประมาณ พ.ศ. 2570 และ 2580 โดยพิจารณาเฉพาะการเปล่ยี นแปลงประชากรดา้ นโครงสร้างอายุ พ.ศ. 2560 พ.ศ. 2570 (โครงสร้างอายอุ ยา่ งเดยี ว) พ.ศ. 2580 (โครงสรา้ งอายอุ ย่างเดียว) 0-14 15-59 60 รวม 0-14 15-59 60 รวม 0-14 15-59 60 รวม ขน้ึ ไป ท้งั หมด ข้ึนไป ทั้งหมด ขนึ้ ไป ทัง้ หมด Life cycle deficit (LCD) 104,226 -10,845 85,558 25,829 104,526 -11,910 87,283 30,088 105,055 -12,867 92,058 35,061 Consumption 104,342 138,096 127,138 130,305 104,641 137,715 127,114 130,064 105,175 137,694 127,042 130,100 82 Labor Income 116 148,941 41,580 104,476 115 149,626 39,831 99,976 119 150,561 34,984 95,039 Age reallocations: 104,226 -10,845 85,558 25,829 104,526 -11,910 87,283 30,088 105,055 -12,867 92,058 35,061 Asset based realoca- tion + Transfers 26,831 (1) Asset-based -23 20,730 49,170 21,964 -51 20,745 49,427 24,540 -41 20,775 49,447 -1,738 realocation (ABR) 28,569 8,231 Public ABR -520 -2,067 -1,710 -1,735 -521 -2,077 -1,699 -1,746 -524 -2,080 -1,642 3,371 Private ABR 496 22,798 50,880 23,699 469 22,822 51,125 26,286 482 22,855 51,088 (2) Transfers 104,249 -31,575 36,388 3,865 104,577 -32,656 37,856 5,548 105,097 -33,642 42,611 Net public transfer 43,270 -17,484 22,479 6 43,463 -18,067 23,145 1,398 43,714 -18,283 25,357

ตาราง 4.1 การขาดดลุ ระหว่างชวี ิต (LCD) และการจดั สรรระหวา่ งชว่ งอายุ (age realocation) ของประชากรไทย จำ�แนกตามกลุ่มอายุ พ.ศ. 2560 และผลการคาดประมาณ พ.ศ. 2570 และ 2580 โดยพิจารณาเฉพาะการเปลยี่ นแปลงประชากรดา้ นโครงสรา้ งอายุ (ต่อ) พ.ศ. 2560 พ.ศ. 2570 (โครงสร้างอายุอย่างเดียว) พ.ศ. 2580 (โครงสร้างอายอุ ย่างเดยี ว) 0-14 15-59 60 รวม 0-14 15-59 60 รวม 0-14 15-59 60 รวม ขึ้นไป ทง้ั หมด ขึ้นไป ทั้งหมด ข้ึนไป ทงั้ หมด (Net private transfer) 60,979 -14,091 13,909 3,859 61,115 -14,588 14,711 4,150 61,382 -15,359 17,253 4,860 Net inter-household 0 1,331 17,455 3,859 0 1,450 17,697 5,183 0 1,378 18,154 6,355 transfer 83 hNoeltdintrtaran-sfheoruse- 60,979 -15,422 -3,546 0 61,115 -16,038 -2,986 -1,034 61,382 -16,737 -900 -1,495

ในภาพรวมระดบั ประเทศ แบบแผนรายอายขุ องการขาดดลุ รายไดต้ ามชว่ งชวี ติ (aggregate LCD) เปรยี บเทียบระหวา่ ง พ.ศ. 2560 2570 และ 2580 (รูป 4.20) แสดงใหเ้ ห็น แนวโน้มการขาดดลุ รายได้ หรือ aggregate LCD ทลี่ ดตำ�่ ลงในกลุ่มประชากรวยั เดก็ (แรกเกิด ถึงอายปุ ระมาณ 24-25 ปี) แตเ่ พ่มิ สงู ขึ้นในกลุ่มประชากรวัยสงู อายุ (ประมาณอายุ 56-57 ปี ข้ึนไป) ซึ่งเมอื่ เปรียบเทียบกบั การลดลงของ LCD ในประชากรวัยเด็กจะเหน็ ว่า การเพิ่มขน้ึ ของ LCD ในประชากรสูงอายุ มขี นาด ที่มากกว่าอย่างชัดเจน ในขณะที่ การเกินดุลรายได้ หรอื life cycle surplus ในประชากรวยั แรงงาน กลับมีแนวโน้มลดลงในปี พ.ศ. 2570 และ 2580 เมื่อเปรียบเทียบกับสถานการณ์ในปีพ.ศ. 2560 ซง่ึ เป็นเหตผุ ลทอี่ ธิบายการเพ่ิมข้ึนอย่างต่อเนื่องของการขาดดุลรายได้ ระดบั ภาพรวมประเทศ ทกุ รายอายุ (total aggregate LCD) ท่พี บจากการคาดการณส์ ถานการณใ์ นอนาคต โดยคาดวา่ จะเพม่ิ ข้ึนจากประมาณ 1.71 ล้านล้านบาท ใน พ.ศ. 2560 เป็น 2.01 ล้านล้านบาท และ 2.29 ล้านลา้ น บาท ในพ.ศ. 2570 และ 2580 ตามลำ�ดบั รปู 4.2 การขาดดุลรายได้ตามช่วงชีวติ ภาพรวมประเทศ (aggregate LCD) พ.ศ. 2560 และ คาดการณ์ พ.ศ. 2570 และ 2580 โดยพิจารณาเฉพาะการเปลี่ยนแปลงประชากรด้านโครงสร้างอายุ ลา้ นบาท 150,000 100,000 50,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ -50,000 LCD พ.ศ. 2560 LCD พ.ศ. 2570 (เฉพาะอายุ) LCD พ.ศ. 2580 (เฉพาะอาย)ุ 84

ส�ำ หรบั การจัดสรรระหวา่ งช่วงอายุ ภาพรวมประเทศ (aggregate age realocation) พบวา่ มูลค่ารวมเพม่ิ ขึน้ ตามการการขาดดุลรายไดต้ ามชว่ งชวี ิต ภาพรวประเทศ (aggregate LCD) ทเ่ี พ่มิ ขึ้น โดยในภาพรวม ซ่งึ ไม่ได้จ�ำ แนกเปน็ รายอายุ (รปู 4.2) พบว่า การจดั สรรสนิ ทรัพยภ์ าคเอกชน (aggregate private ABR) ต้องเพิ่มขนึ้ จาก 1.57 ลา้ นลา้ นบาทในพ.ศ. 2560 เป็นประมาณ 1.76 และ 1.86 ลา้ นลา้ นบาทในพ.ศ. 2570 และ2580 ตามล�ำ ดบั ขณะที่ การโอนเขา้ สทุ ธจิ ากภาครฐั (aggregate net public transfer) ซึ่งเป็นตัวช้วี ัดภาระทางการคลังของรัฐบาลในอนาคต เพมิ่ ข้ึนจากไมถ่ ึง 1 พนั ลา้ นบาท (396 ลา้ นบาท) ในพ.ศ. 2560 เป็นประมาณ 93,000 และ 220,000 ล้านบาทในพ.ศ. 2570 และ 2580 ตามล�ำ ดับ โดยเห็นไดว้ ่าเปน็ จำ�นวนท่เี พมิ่ สงู ขนึ้ มหาศาล เช่นเดียวกับ การโอนสุทธิภาค เอกชน(ผลรวมการโอนสทุ ธริ ะหวา่ งครวั เรอื น และ ภายในครวั เรอื น) ทเ่ี พมิ่ ขนึ้ จากประมาณ255,000 ล้านบาท เป็นประมาณ 277,000 และ 317,000 ลา้ นบาท ตามลำ�ดับ รปู 4.3 การจัดสรรระหวา่ งช่วงอายุ ภาพรวมประเทศ (aggregate age realocation) พ.ศ. 2560 และ คาดการณ์ พ.ศ. 2570 และ 2580 โดยพิจารณาเฉพาะการเปล่ยี นแปลงประชากร ด้านโครงสร้างอายุ พันลา้ นบาท 1,706 2,011 2,288 2,500 346 415 2,000 220 93 1,500 255 1,864 1,500 1,000 1,566 --19183 =-16197 พ.ศ.2580 500 พ.ศ.2570 0 -115 -500 พ.ศ.2560 Public ABR Private ABR Public Transfers (Net) Private Transfers (Net) Private Transfers (Net: Intra-HH) Life Cycle Deficit 85

ภายใต้สถานการณ์ที่ สอง จากการวิเคราะห์ฐานข้อมูลประชากรในอนาคต ร่วมกับ ฐานข้อมูลการโอนทางเศรษฐกิจฯ โดยพิจารณาท้ังโครงสร้างอายุและคุณลักษณะทางประชากรที่ เปลย่ี นแปลง ระหว่าง พ.ศ. 2560-2580พบวา่ เมือ่ สมมตใิ ห้ระดับราคาไม่เปล่ยี นแปลง หรือ อัตรา เงินเฟอ้ เปน็ 0 ข้ามชว่ งเวลาของการศึกษา การขาดดุลรายไดต้ ามชว่ งชีวติ (LCD) เฉลีย่ ทกุ อายุตอ่ หวั ประชากร พบว่า มูลค่าการขาดดลุ รายได้ตามช่วงชีวติ (LCD) ต่อหัวประชากรลดลงเมอื่ เทียบ กับในพ.ศ. 2560 เป็น 23,876 บาทตอ่ คน ในพ.ศ 2570 และปรับเพิ่มขึ้นเป็น 26,833 ในพ.ศ. 2580 ซง่ึ จะเหน็ ไดว้ า่ เปน็ มลู คา่ ทตี่ �ำ่ กวา่ จากการประมาณการโดยพจิ ารณาเฉพาะโครงสรา้ งอายเุ พยี งอยา่ ง เดยี วคอ่ นข้างมาก เมื่อจำ�แนกตามกลุ่มวัย พบว่า การขาดดุลรายได้ตามช่วงชีวิต (LCD) ในวัยเด็กไม่ เปลย่ี นแปลงมาก ในขณะทีใ่ นวัยทำ�งานมกี ารเกินดลุ รายได้หรือ LCD ท่ีเป็นลบ (-) หรือ life cycle surplus เพิม่ สงู ขนึ้ เกอื บ 2 เทา่ ระหวา่ งพ.ศ. 2560 และ พ.ศ. 2570 โดยคาดวา่ เปน็ ผลจากระดับ การศึกษาของก�ำ ลงั แรงงานไทยที่สูงขึ้นตอ่ เนอ่ื ง รวมถงึ สถานภาพสมรสทเ่ี ป็นโสดและการไม่มบี ตุ ร หรอื มบี ุตรทีช่ า้ ลงของคนวยั ทำ�งาน (พจิ ารณาจากประเภทครวั เรือนท่มี ีสมาชิกเพยี ง 1 รุ่นประชากร ที่มแี นวโนม้ เพม่ิ ขนึ้ ) เมื่อเทียบใน พ.ศ. 2560 และ 2570 ในกลุ่มผู้สูงอายุ พบวา่ มลู คา่ การขาดดลุ รายได้ตามช่วงชีวิต (LCD) ไม่เปลี่ยนแปลงมากนัก แต่กลับมีมูลค่าที่เพิ่มสูงขึ้นค่อนข้างมากใน พ.ศ 2580 ซงึ่ คาดวา่ เปน็ ผลมาจากการทีส่ ดั ส่วนประชากรสงู อายุของประเทศใน พ.ศ. 2580 มีการ เพมิ่ ขน้ึ อยา่ งมาก ซงึ่ ในขณะเดยี วกนั ท�ำ ใหส้ ดั สว่ นประชากรในวยั ก�ำ ลงั แรงงานเรมิ่ ลดลง ซงึ่ จะเหน็ ได้ จากการเกนิ ดลุ รายไดใ้ นกลมุ่ ประชากรวยั ท�ำ งานของ พ.ศ. 2580 ทเ่ี พม่ิ ขนึ้ จาก พ.ศ. 2570 ไมม่ ากนกั 86

เกยี่ วกบั การโอนสทุ ธภิ าครฐั (netpublictransfer) ซง่ึ เปน็ ตวั ชว้ี ดั ภาระทางการคลงั ในอนาคต ของรฐั บาลทจ่ี ะเปลยี่ นแปลงจากการเปลย่ี นแปลงโครงสรา้ งประชากรของประเทศ ภายใตเ้ งอื่ นไขของ การประมาณการณท์ พี่ จิ ารณาทงั้ โครงสรา้ งอายแุ ละคณุ ลกั ษณะทางประชากร ไดผ้ ลการคาดการณท์ ่ี นา่ สนใจว่า การโอนรบั สทุ ธภิ าครัฐ (net public transfer-in) หรือ การอุดหนนุ จากรัฐบาลไปยงั กลมุ่ ประชากรวยั เดก็ ต่อหวั มมี ลู คา่ ทีไ่ ม่เปลยี่ นแปลงมากในทง้ั 3 ช่วงปที ท่ี ำ�การคาดประมาณ โดยอยู่ ท่ีประมาณ 43,000 บาทตอ่ คน ขณะท่ีการโอนออกสุทธิภาครฐั (net public transfer-out) ซ่ึงในท่ีน้ี หมายถึง การจ่ายภาษีของประชากรให้แก่รัฐบาลของกลุ่มวัยท�ำ งาน พบว่า เพ่ิมข้ึนจากประมาณ 17,000 บาทในปพี .ศ. 2560 เปน็ ประมาณ 23,000 บาท และ 27,000 บาท ในพ.ศ. 2570 และ 2580 ตามล�ำ ดบั การโอนรบั สทุ ธภิ าครฐั (netpublictransfer-in) หรอื เงนิ อดุ หนนุ จากรฐั บาลใหแ้ กป่ ระชากร วัยสงู อายุลดลงจาก 22,479 บาทในปพี .ศ. 2560 เป็น 21,026 บาทในปี พ.ศ. 2570 กอ่ นท่จี ะเพ่มิ ขน้ึ เปน็ 22,933 บาทในปี พ.ศ. 2580 ซง่ึ เม่ือคำ�นวณเป็นการโอนสุทธภิ าครฐั ภาพรวมประชากรทุก รายอายุ พบว่า การโอนสุทธภิ าครัฐ (net public transfer) ตอ่ หัวประชากรมคี ่าเป็นลบ (-) ท่ี 2,185 บาท และ 2,247 บาทในพ.ศ. 2570 และ 2580 ตามลำ�ดบั หมายความวา่ มกี ารโอนออกจากบคุ คลไปยัง ภาครฐั ทกุ รายอายุท่ีสูงกว่าการโอนรบั จากภาครัฐ (public transfer-out > transfer-in) ซึ่งเป็นผลท่ี ตรงขา้ มกับขอ้ ค้นพบจากการคาดการณส์ ถานการณโ์ ดยพจิ ารณาโครงสรา้ งอายุเพียงอย่างเดยี ว 87

ตาราง 4.2 การขาดดลุ ระหวา่ งชีวติ (LCD) และการจดั สรรระหวา่ งช่วงอายุ (age realocation) ของประชากรไทย จำ�แนกตามกลุ่มอายุ พ.ศ. 2560 และผลการคาดประมาณ พ.ศ. 2570 และ 2580 โดยพิจารณาการเปล่ยี นแปลงประชากรด้านโครงสร้างอายุ และลกั ษณะของประชากร พ.ศ. 2560 พ.ศ. 2570 (โครงสรา้ งอายุอยา่ งเดยี ว) พ.ศ. 2580 (โครงสร้างอายอุ ยา่ งเดยี ว) 0-14 15-59 60 รวม 0-14 15-59 60 รวม 0-14 15-59 60 รวม ข้ึนไป ทง้ั หมด ขึน้ ไป ทง้ั หมด ขึ้นไป ท้งั หมด Life cycle deficit (LCD) 104,226 -10,845 85,558 25,829 102,615 -20,910 85,271 23,876 103,452 -27,430 92,496 26,833 Consumption Labor Income 104,342 138,096 127,138 130,305 103,237 144,250 126,937 133,748 104,059 153,952 130,752 140,193 Age realocations: Asset based 88 realocation + Transfers 116 148,941 41,580 104,476 622 165,160 41,666 109,872 607 181,382 38,255 113,360 (1) Asset-based realocation (ABR) 104,226 -10,845 85,558 25,829 102,615 -20,910 85,271 23,876 103,452 -27,430 92,496 26,833 Public ABR -23 20,730 49,170 21,964 -137 18,466 49,214 23,100 -163 15,840 50,321 24,321 Private ABR (2)Transfers -520 -2,067 -1,710 -1,735 -515 -2,277 -1,813 -1,894 -522 -2,494 -1,912 -2,053 Net public transfer 496 22,798 50,880 23,699 378 20,743 51,027 24,994 359 18,334 52,233 26,375 (Net private 104,249 -31,575 36,388 3,865 102,752 -39,376 36,057 776 103,614 -43,270 42,175 2,511 transfer) 43,270 -17,484 22,479 6 42,676 -22,952 21,026 -2,185 42,761 -26,762 22,933 -2,247 60,979 -14,091 13,909 3,859 60,076 -16,424 15,031 2,961 60,853 -16,508 19,243 4,758

ตาราง 4.2 การขาดดุลระหว่างชีวิต (LCD) และการจดั สรรระหว่างชว่ งอายุ (age realocation) ของประชากรไทย จ�ำ แนกตามกล่มุ อายุ พ.ศ. 2560 และผลการคาดประมาณ พ.ศ. 2570 และ 2580 โดยพจิ ารณาการเปล่ยี นแปลงประชากรดา้ นโครงสร้างอายุ และลกั ษณะของประชากร (ตอ่ ) พ.ศ. 2560 พ.ศ. 2570 (โครงสร้างอายุอยา่ งเดยี ว) พ.ศ. 2580 (โครงสรา้ งอายอุ ยา่ งเดียว) 0-14 15-59 60 รวม 0-14 15-59 60 รวม 0-14 15-59 60 รวม ข้นึ ไป ท้งั หมด ข้นึ ไป ทง้ั หมด ขึ้นไป ท้งั หมด Net inter-household 0 1,331 17,455 3,859 0 851 18,167 4,936 0 282 19,795 6,247 transfer Net intra-household 60,979 -15,422 -3,546 0 60,076 -17,275 -3,137 -1,976 60,853 -16,790 -552 -1,488 transfer 89

ในภาพรวมระดบั ประเทศ แบบแผนรายอายขุ องการขาดดลุ รายไดต้ ามชว่ งชวี ติ (aggregate LCD) เม่ือพิจารณาการเปลี่ยนแปลงประชากรท้ังในด้านโครงสร้างอายุ และลักษณะของประชากร (ไดแ้ ก่ ระดบั การศกึ ษา สถานภาพสมรส และ ประเภทครวั เรอื น) เปรยี บเทยี บระหวา่ ง พ.ศ. 2560 2570 และ 2580 (รูป 4.21) มีลักษณะที่คล้ายคลึงกับผลการคาดการณ์ที่พิจารณาเฉพาะการ เปลี่ยนแปลงประชากรด้านโครงสร้างอายุเพยี งอยา่ งเดยี ว ในบางส่วน โดยพบวา่ การขาดดุลรายได้ หรือ aggregate LCD มีแนวโนม้ ทล่ี ดตำ่�ลงในกล่มุ ประชากรวยั เด็ก แต่เพ่ิมสูงข้นึ ในกล่มุ ประชากรวัย สูงอายุ อย่างไรก็ตาม จุดที่แตกต่าง เปน็ ในสว่ นของแบบแผนการเกนิ ดุลรายได้ (life cycle surplus) ในกลุ่มประชากรวัยแรงงาน ที่ภายใต้สถานการณ์นี้ ท่ีนำ�การเปลี่ยนแปลงในด้านคุณลักษณะของ ประชากร ซงึ่ ได้แก่ ระดบั การศกึ ษา (ของประชากรทมี่ ีแนวโน้มเพ่ิมสงู ขนึ้ ) สถานภาพสมรส (ที่มีแนว โน้มเป็นโสดเพ่ิมข้ึน/ยาวนานข้ึนและมีบุตรน้อยลง/ช้าลง) และประเภทครัวเรือน (ที่มีแนวโน้มเป็น ครวั เรือน 1 รนุ่ ประชากรเพมิ่ ขึ้น) มาร่วมพจิ ารณา ซึ่งผลการคาดการณก์ ลุม่ ประชากรวยั แรงงานใน อนาคต พบวา่ จะมี การเกนิ ดุลรายได้ ภาพรวมระดบั ประเทศ (aggregate life cycle surplus) ท่ีเพิ่ม สงู ขน้ึ เมอื่ เทยี บกบั สถานการณใ์ นปี พ.ศ. 2560 (ซง่ึ ตรงขา้ มกบั ผลการคาดการณภ์ ายใตส้ ถานการณ์ ท่ีหน่ึง ท่ีพิจารณาเฉพาะการเปล่ียนแปลงทางประชากรด้านโครงสร้างอายุท่ีพบว่า aggregate life cyclesurplus จะมแี นวโนม้ ลดลง) ซง่ึ สง่ ผลให้ การขาดดลุ รายไดต้ ามชว่ งชวี ติ ระดบั ภาพรวมประเทศ ทุกรายอายุ (total aggregate LCD) ในพ.ศ. 2570 ลดลงเป็น 1.60 ลา้ นลา้ นบาท จาก 1.71 ลา้ นลา้ น บาท ในพ.ศ.2560 อยา่ งไรกต็ าม ส�ำ หรบั พ.ศ.2580 แมป้ ระชากรวยั ก�ำ ลงั แรงงานจะมี aggregatelife cycle surplus เพ่ิมสงู ขึ้นเช่นกับใน พ.ศ. 2570 แต่ ผลจากการทส่ี ัดสว่ นประชากรสงู อายุจะเพ่มิ สงู ข้นึ อยา่ งมากในอกี 20 ปี ขา้ งหนา้ ท�ำ ให้ LCD ทจี่ ะมแี นวโนม้ เพมิ่ ขนึ้ จากจำ�นวนประชากรสูงอายุที่เพิม่ ขน้ึ มีมูลค่ารวมทีส่ ูงกว่า LC surplus ทีเ่ กิดจากวัยกำ�ลังแรงงาน และสดุ ท้ายส่งผลให้ การขาดดุลราย ได้ตามชว่ งชวี ติ ระดับภาพรวมประเทศ ทกุ รายอายุ (total aggregate LCD) ในพ.ศ. 2580 มีคา่ เพม่ิ สงู ขน้ึ เป็นประมาณ 1.75 ลา้ นล้านบาท โดยสูงกวา่ total aggregate LCD ทง้ั ใน พ.ศ. 2570 และ 2560 90

รูป 4.4 การขาดดลุ รายไดต้ ามชว่ งชีวติ ภาพรวมประเทศ (aggregate LCD) พ.ศ. 2560 และคาดการณ์ พ.ศ. 2570 และ 2580 โดยพิจารณาการเปลย่ี นแปลงประชากรด้านโครงสร้างอายุ และลกั ษณะของประชากร ล้านบาท 150,000 100,000 50,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ -50,000 LCD พ.ศ. 2560 LCD พ.ศ. 2570 (เฉพาะอาย)ุ LCD พ.ศ. 2580 (เฉพาะอายุ) สำ�หรับการจัดสรรระหว่างช่วงอายุ ภาพรวมประเทศ (aggregate age reallocation) ภายใต้สถานการณ์ที่ 2 น้ี พบว่า มูลคา่ รวมมีการเปลี่ยนแปลงตามการการขาดดุลรายได้ตามชว่ ง ชวี ิต ภาพรวมประเทศ (aggregate LCD) ในแตล่ ะปที ่ที �ำ การคาดการณ์ โดย ลดลง ใน พ.ศ. 2570 และกลบั เพ่มิ ขน้ึ ในพ.ศ. 2580 โดยในภาพรวม ซง่ึ ไม่ไดจ้ �ำ แนกเป็นรายอายุ (รปู 4.4) พบว่า การ จัดสรรสนิ ทรพั ยภ์ าคเอกชน (aggregate private ABR) มีแนวโนม้ เพมิ่ ข้นึ โดยเพม่ิ ข้นึ จาก 1.57 ลา้ น ล้านบาทในพ.ศ. 2560 เป็นประมาณ 1.67 และ 1.72 ล้านล้านบาทในพ.ศ. 2570 และ 2580 ตามลำ�ดบั (ซง่ึ จะเหน็ ไดว้ า่ แมจ้ ะเพมิ่ ขนึ้ แตเ่ พม่ิ ขน้ึ นอ้ ยกวา่ ในสถานการณท์ ่ี1 ทพี่ จิ ารณาเฉพาะการเปลยี่ นแปลง ด้านโครงสสร้างอายุ) สำ�หรับการโอนสุทธิจากภาครัฐ (aggregate net public transfer) ซ่ึงเป็น ตัวช้ีวัดภาระทางการคลังของรัฐบาลในอนาคต พบว่า มีค่าเป็นลบ ซึ่งหมายความว่า ประชากร ในภาพรวมประเทศทุกรายอายุ จะมีการโอนออกไปยังภาครัฐที่สูงกว่าโอนเข้า ซึ่งตีความได้ว่า ภายใตส้ ถานการณท์ โี่ ครงสรา้ งอายแุ ละลกั ษณะของประชากรมกี ารเปลยี่ นแปลง ประชากรในอนาคต ซึง่ แม้จะมีสัดสว่ นประชากรสงู อายทุ เ่ี พมิ่ สงู ข้ึน อาจจะไมใ่ ช่ ภาระ แต่กลับเป็นผู้สนบั สนนุ การคลัง ภาครฐั ในอนาคตดว้ ยซำ้�ไป ในสว่ นของการโอนสทุ ธิภาคเอกชน (net private transfer) เมื่อรวมการ โอนสทุ ธริ ะหว่างครวั เรอื น (ซง่ึ มคี ่าเป็นบวก + ในทงั้ สามช่วงเวลา) และ ภายในครัวเรือน (ซง่ึ มีค่า เป็นลบ - ในพ.ศ. 2570 และ 2580) เข้าดว้ ยกัน พบว่าลดลงจาก 255,000 ลา้ นบาท ในพ.ศ. 2560 เหลือเปน็ ประมาณ 198,000 ล้านบาท ในพ.ศ. 2570 กอ่ นที่จะเพมิ่ อกี ครง้ั เป็น 310,000 ลา้ นบาท ในพ.ศ. 2580 ตามลำ�ดับ 91

รปู 4.5 การจดั สรรระหว่างชว่ งอายุ ภาพรวมประเทศ (aggregate age realocation) พ.ศ. 2560 และคาดการณ์ พ.ศ. 2570 และ 2580 โดยพจิ ารณาการเปลยี่ นแปลงประชากรด้านโครงสรา้ งอายุ และลักษณะของประชากร พันลา้ นบาท 2,500 1,706 1,596 1,751 2,000 330 408 1,500 255 1,000 1,566 1,671 1,721 500 0 -115 ---111234267 ---11943774 -500 พ.ศ.2560 พ.ศ.2570 พ.ศ.2580 Public ABR Private Transfer (Net) Private ABR Public Transfer (Net) Private Transfer (Net: Intra-HH) Life Cycle Deficit จากผลการศึกษาน้ีแสดงให้เห็นว่า ภายใต้สถานการณ์การสูงวัยทางประชากรท่ีประเทศ มีสัดส่วนของประชากรสูงอายุเพ่ิมข้ึน แต่หากประชากรท่ีสูงวัยมีคุณภาพหรือทุนมนุษย์ท่ีพัฒนาดี ขน้ึ ในที่นี้ชีว้ ดั จากระดับการศกึ ษาที่เพิ่มสงู ขึน้ รวมถงึ อายคุ าดเฉล่ยี ของประชากรทยี่ าวนานขึ้นซง่ึ สะท้อนสถานะสุขภาพของประชากรในภาพรวมท่ีปรับตวั ดขี ึน้ แม้แนวโนม้ ประชากรจะมีสถานภาพ สมรสท่ีเป็นโสด มีบุตรน้อยลงและโครงสร้างการอยู่อาศัยในครัวเรือนที่เปล่ียนไปเป็นลักษณะครัว เรอื น 1 รนุ่ ประชากรเพม่ิ มากขึน้ ผลกระทบทางเศรษฐกิจโดยเฉพาะในด้านภาระทางการคลงั ของ ภาครฐั ในการดแู ลประชากรภาพรวม โดยเฉพาะกลมุ่ ผสู้ งู อายุ อาจไมไ่ ดร้ นุ แรงหรอื เปน็ ไปในดา้ นลบ มากเทา่ ทคี่ าดการณจ์ ากการพจิ ารณาเพยี งเฉพาะโครงสรา้ งประชากรในดา้ นอายเุ ทา่ นนั้ ซงึ่ ชใี้ หเ้ หน็ วา่ การใหค้ วามส�ำ คญั กบั การพฒั นาทนุ มนษุ ยแ์ ละคณุ ภาพของประชากรนา่ จะเปน็ ปจั จยั ทภ่ี าคสว่ น ทเ่ี กยี่ วขอ้ งควรใหค้ วามส�ำ คญั มากกวา่ การมงุ่ เนน้ เพยี งการเพม่ิ จ�ำ นวนการเกดิ หรอื จ�ำ นวนประชากร ในอนาคตเพยี งอยา่ งเดียว 92

บทท่ี 5 บทสรุป และขอ้ พิจารณาเชงิ นโยบาย

การศึกษาน้ีได้ประยุกต์แนวคิดการจัดทำ�บัญชีกระแสการโอนประชาชาติ หรือ National Transfer Account (NTA) และข้อมูลจากหลายแหล่ง เพ่ือศึกษาสถานการณ์ เกี่ยวกับรูปแบบและ ระดบั การโอนทางเศรษฐกจิ ระหวา่ งรนุ่ ประชากรของประเทศไทย พ.ศ.2560 โดยจดั ท�ำ เปน็ ฐานขอ้ มลู การโอนทางเศรษฐกิจระหว่างรุ่นประชากรของประเทศไทย เพื่อเสนอข้อพิจารณาเชิงนโยบายใน การวางแผนรองรับผลกระทบ และจัดการสถานการณ์การโอนทางเศรษฐกจิ ระหวา่ งรนุ่ ประชากรใน อนาคตไดอ้ ยา่ งเหมาะสม 5.1 สรุปวธิ ีการศกึ ษาและขอ้ ค้นพบท่สี ำ�คัญ ในการจัดทำ�ฐานข้อมูลการโอนทางเศรษฐกิจระหว่างรุ่นประชากร การศึกษาน้ีใช้ข้อมูล ทุติยภูมิท่ีเก่ียวข้องจากรายงานและผลการสำ�รวจที่มีความเป็นปัจจุบันมากท่ีสุด (โดยกำ�หนด พ.ศ. 2560 เป็นปฐี านของการรวบรวมและวิเคราะห์ขอ้ มลู ) จากแหลง่ ขอ้ มูลตา่ งๆ เช่น ส�ำ นกั งาน คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สภาพัฒน์) สำ�นักงานสถิติแห่งชาติ และ สถาบนั วจิ ยั ประชากรและสงั คม มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล มาใชใ้ นการวเิ คราะหเ์ พอื่ ศกึ ษาสถานการณก์ าร ขาดดลุ รายไดต้ ามชว่ งชวี ติ (lifecycledeficit: LCD) และ การโอนทางเศรษฐกจิ ระหวา่ งรนุ่ ประชากรใน รปู แบบการจดั สรรระหวา่ งชว่ งอายุ (age-realocation) ซง่ึ แบง่ เปน็ การจดั สรรสนิ ทรพั ย์ (asset-based realocation) และการโอน (transfers) เมอ่ื จดั การและวเิ คราะหข์ อ้ มูลที่เกย่ี วขอ้ งตามแนวทางการจดั ทำ� NTA เสรจ็ สิ้น จงึ ท�ำ การ วเิ คราะหเ์ ชงิ ลกึ เกยี่ วกบั ลกั ษณะการโอนทางเศรษฐกจิ ของประชากร จ�ำ แนกตามกลมุ่ อายุ และตาม คณุ ลกั ษณะทางประชากร ซึ่ง 3 ปัจจัยหรือคุณลกั ษณะทพ่ี จิ ารณาได้แก่ ระดับการศึกษา สถานภาพ สมรส และการมีบุตรของประชากร (อย่างไรกต็ าม ด้วยข้อจำ�กัดของขอ้ มูล คณะฯ ได้เปล่ียนปัจจยั การมีบุตรของประชากร เป็นประเภทของครัวเรือนซ่ึงจำ�แนกตามโครงสร้างรุ่นประชากรท่ีอาศัย อยู่ร่วมกันภายในครัวเรือนแทน) ในข้ันตอนต่อไป จึงดำ�เนินการรวบรวมข้อมูลท่ีเก่ียวข้องในการ คาดการณ์สถานการณ์การเปล่ียนแปลงทางประชากรในอนาคต ท้ังในด้าน จำ�นวนประชากร โครงสร้างประชากร (จ�ำ แนกตามอายุ) และคณุ ลกั ษณะของประชากร (จำ�แนกตามระดบั การศกึ ษา สถานภาพสมรส และประเภทครอบครวั ) เพอ่ื ใชใ้ นการคาดการณป์ ระชากรไทยในอนาคตระยะ 10 ปี และ 20 ปี (หรือในปี พ.ศ. 2570 และ 2580 ตามลำ�ดบั ) แล้วจึงน�ำ ฐานขอ้ มลู การคาดการณ์ที่ได้ รว่ ม กบั ฐานขอ้ มลู การโอนทางเศรษฐกจิ ของประชากรจ�ำ แนกตามคณุ ลกั ษณะประชากร มาคาดประมาณ สถานการณบ์ ัญชีกระแสการโอนประชาชาตใิ นอนาคตในระดับมหภาค โดยกำ�หนดให้แบบแผนการ โอนระดบั บคุ คลไมเ่ ปลย่ี นแปลงในแตล่ ะกลมุ่ ลกั ษณะประชากร(ตามอายุ ระดบั การศกึ ษา สถานภาพ สมรส และประเภทครอบครวั ) 94

ผลการจัดทำ�ฐานข้อมูลการโอนทางเศรษฐกิจระหว่างรุ่นประชากร พ.ศ. 2560 พบว่า ประชากรไทยมี ระดับรายได้จากการทำ�งาน รวมทุกรายอายุต่อหัว (per capita labor income) เท่ากับ 104,476 บาท ระดบั การบรโิ ภคตอ่ หัว (per capita consumption) เทา่ กบั 130,305 บาท คดิ เปน็ มลู คา่ การขาดดลุ รายไดต้ ามชว่ งชวี ติ เฉลย่ี ตอ่ หวั ประชากร (percapitalifecycledeficit) เทา่ กบั 25,829 บาท หรอื ท้งั หมดจากประชากร 66.1 ลา้ นคน เปน็ มูลค่ารวม (aggregate life cycle deficit) ประมาณ 1.71 ล้านลา้ นบาท ระดบั การบรโิ ภคและรายไดจ้ ากการท�ำ งานของประชากรไทย มแี บบแผนตามรายอายเุ ปน็ ไปตามโมเดลวัฏจักรชวี ติ ทางเศรษฐกจิ (Economic Life Cycle Model) โดยมีระดับการบริโภคทส่ี ูงกว่า รายไดจ้ ากการท�ำ งาน (life cycle deficit หรือ LCD เปน็ บวก + ) ในชว่ งวัยเด็กระหวา่ งอายุ 0-24 ปี และวยั สงู อายทุ ่ีอายุ 58 ปีขึ้นไป และมรี ะดับการบรโิ ภคท่ีต�่ำ กวา่ รายไดจ้ ากการทำ�งาน (LCD เปน็ ลบ - หรอื มี life cycle surplus) ในช่วงวัยทำ�งานอายรุ ะหว่าง 25-57 ปี โดยในแต่ละรายอายุ มูลคา่ การขาดดุลรายได้ตามชว่ งชวี ิต (LCD) ซง่ึ ในบางชว่ งอายุมคี ่าเป็นบวก (+) และในบางช่วงอายุมีค่า เปน็ ลบ (-) นัน้ จะมมี ูลค่าเท่ากบั การจัดสรรระหว่างช่วงอายุ (age realocation) หากพิจารณาระดบั การบริโภค (consumption) เปน็ ตวั ตัง้ และวิเคราะห์แหลง่ หรอื ท่มี าของ ทรัพยากรทางเศรษฐกิจท่บี ุคคลในแตล่ ะชว่ งวัย (วยั เด็กอายุ 0-14 ปี วยั ท�ำ งานอายุ 15-59 ปี และ วัยสงู อายอุ ายุ 60 ปีขน้ึ ไป) น�ำ มาใช้ในการบริโภค ซ่ึงประกอบดว้ ย รายไดจ้ ากการท�ำ งาน (labor income) บวกกบั มลู คา่ การจดั สรรระหวา่ งชว่ งอายุ(agerealocation) จากการจดั การสนิ ทรพั ยร์ ะหวา่ ง ช่วงอายุ (asset-based realocation) และการโอน(transfers) พบวา่ ในวยั เดก็ ประมาณ 3 ใน 5(รอ้ ยละ 58) ของการบรโิ ภคมแี หลง่ ทมี่ าจากการโอนรบั สทุ ธจิ าก สมาชกิ (ซงึ่ น่าจะเป็นพ่อแม)่ ภายในครวั เรอื น (net intra-household transfer-in) และอีกประมาณ 2 ใน 3 (รอ้ ยละ 42) มาจากการโอนรับสทุ ธจิ ากภาครฐั (net public transfer-in) ในวัยท�ำ งาน รายไดจ้ ากการทำ�งาน (labor income) และการจดั สรรสินทรัพย์ภาคเอกชน (private asset based realocation: private ABR) มีระดบั ทีส่ ูงกว่าระดบั การบรโิ ภค (consumption) ถงึ ประมาณเกอื บรอ้ ยละ25 ของระดบั การบรโิ ภค ซง่ึ ท�ำ ใหป้ ระชากรในวยั ท�ำ งานมกี ารโอนสทุ ธภิ ายใน ครวั เรือน (net intra-household transfer) และการโอนสทุ ธิภาครัฐ (net public transfer) ที่มคี ่าเป็น ลบ (-) หรือมีการโอนออกสทุ ธิ (net transfer-out) รวมประมาณร้อยละ 24 ของระดับการบรโิ ภค 95

ในวยั สูงอายุ เกอื บ 1 ใน 3 (ร้อยละ 33) ของการบริโภคยงั คงมาจากรายได้จากการทำ�งาน (labor income) และรอ้ ยละ 40 มาจากการจัดสรรสินทรพั ย์ภาคเอกชน (private ABR) ประมาณ รอ้ ยละ 18 มาจากการโอนรบั สทุ ธิภาครัฐ (net public transfer-in) และร้อยละ 14 มาจากการโอนรบั สทุ ธิภาคเอกชนระหว่างครัวเรือน (net inter-household transfer-in) จากการวิเคราะห์ข้อมูลระดับบุคคล โดยจำ�แนกตามกลุ่มวัย พบว่า ระดับการบริโภค (consumption) รายได้จากการท�ำ งาน (labor income) การขาดดลุ รายไดต้ ามช่วงชวี ิต (LCD) และการ จัดสรรระหว่างชว่ งอายุ (age realocation) ท้งั ในด้านการจัดสรรสนิ ทรัพย์ (asset-based realocation) และการโอน (transfers) มคี วามแตกตา่ ง ตามปจั จยั ดา้ นระดบั เศรษฐสงั คมของครวั เรอื น (household quintiles) ระดับการศกึ ษาสงู สดุ (education) สถานภาพสมรส (marital status) รวมถงึ ประเภท ครัวเรือน (household type) ตามโครงสร้างร่นุ ประชากรของสมาชกิ เกย่ี วกบั โครงสรา้ งและคณุ ลกั ษณะประชากรไทย พ.ศ.2560 พ.ศ.2570 และ พ.ศ.2580 ขอ้ มลู จากการคาดประมาณประชากรไทย รายอายุ โดยสถาบนั วจิ ยั ประชากรและสงั คม มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล แสดงจ�ำ นวนประชากรไทยทงั้ หมด ใน พ.ศ.2560 พ.ศ.2570 และ พ.ศ.2580 เทา่ กบั 66.1 ลา้ นคน66.9 ล้านคน และ 65.2 ล้านคน ตามลำ�ดับ โดยมสี ดั สว่ นประชากรวัยเด็กลดลงขณะท่ีสดั ส่วนประชากร วัยสงู อายุเพม่ิ ข้ึนต่อเนื่อง การศกึ ษานใ้ี ช้ขอ้ มูลจากการส�ำ รวจการเปลี่ยนแปลงของประชากร (Survey of Population Change: SPC) โดยสำ�นักงานสถิติแห่งชาติ มาวิเคราะห์และจัดทำ�เป็นฐานข้อมูลจำ�นวนประชากร และโครงสร้างท่ีจ�ำ แนกตามอายุ และคุณลักษณะของประชากร ซ่งึ ประกอบดว้ ย ระดบั การศกึ ษา (education) สถานภาพสมรส (marital status) และประเภทครอบครัว (household type) โดยใช้ ขอ้ มลู จากการส�ำ รวจใน2 ชว่ งเวลา ที่มรี ะยะหา่ ง 10 ปี ได้แกก่ ารสำ�รวจใน พ.ศ 2548-2549 และ พ.ศ. 2558-2559 มาวิเคราะห์เพื่อประมาณค่าพารามิเตอร์การเปล่ียนแปลงจำ�นวนและโครงสร้าง ของประชากรตามอายุและคุณลักษณะที่จะใช้ในการคาดประมาณเป็นฐานข้อมูลประชากร พ.ศ. 2570 และ พ.ศ. 2580 ตามล�ำ ดบั โดยใชข้ ้อมลู ประชากรใน พ.ศ. 2560 เปน็ ปีฐาน และจำ�นวนคาด ประมาณประชากรรายอายุและประชากรรวมเปน็ ค่าคุมยอด 96

จากการวิเคราะห์ พบว่า ประชากรไทยในห้วงเวลาท่ีทำ�การคาดประมาณ ในภาพรวม มีระดับการศึกษาท่ีสูงข้ึน โดยมีสัดส่วนประชากรที่จบการศึกษาระดับประถมศึกษาหรือตำ่�กว่า ที่ลดลงต่อเน่ือง ในขณะที่สัดส่วนประชากรที่จบการศึกษาในระดับสูงกว่ามัธยมปลายเพ่ิมข้ึน สถานภาพสมรสการแตง่ งานและมคี มู่ สี ดั สว่ นลดลง ในขณะทส่ี ถานภาพหยา่ หรอื แยก และเปน็ หมา้ ย เพิ่มสูงข้ึน ส�ำ หรับประเภทครัวเรอื น เปน็ ลักษณะครวั เรือนทมี่ ีสมาชกิ เพยี ง 1 รุ่นประชากรในสดั ส่วน ทเี่ พ่ิมมากขนึ้ ในขณะที่ครวั เรือนท่ีมีสมาชิก 2 และ 3 ร่นุ ประชากรขน้ึ ไป ลดลงต่อเนอื่ ง ผลการคาดการณ์สถานการณ์การโอนทางเศรษฐกิจระหว่างรุ่นประชากรในอนาคต พ.ศ. 2570 และ พ.ศ. 2580 จากฐานขอ้ มลู ประชากรในอนาคต ร่วมกับฐานขอ้ มลู การโอนทางเศรษฐกิจฯ โดยพจิ ารณาเพยี งโครงสรา้ งอายขุ องประชากรทเี่ ปลย่ี นไป พบวา่ การขาดดลุ รายไดต้ ามชว่ งชวี ติ (LCD) เฉล่ียทกุ อายุตอ่ หวั ประชากร มีแนวโน้มเพม่ิ ข้ึนตอ่ เน่ืองจาก 25,829 บาท ใน พ.ศ. 2560 เป็น 30,088 บาท และ35,061 บาท ใน พ.ศ.2570 และ พ.ศ.2580 ตามล�ำ ดบั โดยระดบั การบรโิ ภคและรายไดจ้ าก การทำ�งาน (consumption and labor income) ในแต่ละอายแุ ละกลุ่มวยั ของประชากรไม่เปลี่ยนแปลง มากนกั ซงึ่ การขาดดลุ LCD ทเ่ี พมิ่ ขนึ้ เปน็ ผลมาจากการเปลยี่ นแปลงโครงสรา้ งประชากรของประเทศ ท่ีมีสัดส่วนประชากรสูงอายุเพิ่มสูงข้ึนต่อเน่ือง (ขณะท่ีสัดส่วนประชากรในวัยแรงงานมีแนวโน้ม ลดลง) เปน็ หลกั สำ�หรบั การจัดสรรระหวา่ งชว่ งอายุ (age realocation) พบวา่ ระดับการโอนรับ สทุ ธจิ ากภาครฐั (net public transfer-in) ตอ่ หัวเพ่มิ ขึ้นเปน็ 1,398 บาท และ 3,371บาท ตามลำ�ดบั ซึ่งสะท้อนแนวโน้มภาระทางการคลังในการจัดสวัสดิการและสนับสนุนสังคมผู้สูงอายุของประเทศท่ี จะเพมิ่ ข้นึ ในอนาคต อย่างไรกต็ าม เม่อื ท�ำ การประมาณการระดับการบรโิ ภค รายไดจ้ ากการท�ำ งาน และการ โอนทางเศรษฐกจิ ระหวา่ งรนุ่ ประชากร โดยพจิ ารณาทงั้ โครงสรา้ งอายแุ ละคณุ ลกั ษณะทางประชากร ทเ่ี ปล่ยี นแปลง ระหว่าง พ.ศ. 2560-2580 กลับพบวา่ มูลค่าการขาดดลุ รายไดต้ ามช่วงชวี ิต (LCD) ตอ่ หวั ประชากรลดลงเมอื่ เทยี บกบั ใน พ.ศ. 2560 เป็น 23,876 บาทตอ่ คน ในพ.ศ 2570 และปรบั เพมิ่ ขน้ึ เปน็ 26,833 ในพ.ศ.2580 ซง่ึ จะเหน็ ไดว้ า่ เปน็ มลู คา่ ทตี่ �ำ่ กวา่ จากการประมาณการโดยพจิ ารณา เฉพาะโครงสร้างอายเุ พยี งอยา่ งเดยี วค่อนขา้ งมาก เม่ือจำ�แนกตามกลุ่มวัย พบว่า การขาดดุลรายได้ตามช่วงชีวิต (LCD) ในวัยเด็กไม่ เปลี่ยนแปลงมาก ในขณะท่ีในวยั ทำ�งานมกี ารเกินดลุ รายได้หรอื LCD ทเี่ ปน็ ลบ (-) เพ่มิ สูงข้ึนเกือบ 2 เท่าระหวา่ ง พ.ศ. 2560 และ พ.ศ. 2570 โดยคาดว่าเปน็ ผลจากระดับการศึกษาของก�ำ ลงั แรงงาน ไทยท่ีสูงข้ึนต่อเน่ือง รวมถึงสถานภาพสมรสท่ีเป็นโสดและการไม่มีบุตร หรือมีบุตรที่ช้าลงของ คนวัยทำ�งาน (พิจารณาจากประเภทครัวเรือนท่ีมีสมาชิกเพียง 1 รุ่นประชากรที่มีแนวโน้มเพิ่มข้ึน) 97

เม่อื เทียบใน พ.ศ. 2560 และ พ.ศ. 2570 ในกลมุ่ ผูส้ งู อายุ พบว่ามลู ค่าการขาดดุลรายไดต้ ามช่วง ชีวิต (LCD) ไมเ่ ปล่ยี นแปลงมากนัก แต่กลับมีมลู ค่าท่ีเพ่มิ สงู ข้ึนค่อนข้างมากใน พ.ศ 2580 ซ่ึงคาดวา่ เปน็ ผลมาจากการทส่ี ดั สว่ นประชากรสงู อายขุ องประเทศใน พ.ศ.2580 มกี ารเพม่ิ ขน้ึ อยา่ งมาก ซง่ึ ใน ขณะเดยี วกนั ท�ำ ใหส้ ดั สว่ นประชากรในวยั ก�ำ ลงั แรงงานเรมิ่ ลดลง ซง่ึ จะเหน็ ไดจ้ ากการเกนิ ดลุ รายได้ ในกลุ่มประชากรวัยทำ�งานของปี พ.ศ. 2580 ทเ่ี พ่มิ ขึน้ จากปี พ.ศ. 2570 ไมม่ ากนกั เกยี่ วกบั การโอนสทุ ธภิ าครฐั (netpublictransfer) ซงึ่ เปน็ ตวั ชวี้ ดั ภาระทางการคลงั ในอนาคต ของรฐั บาลทจ่ี ะเปลยี่ นแปลงจากการเปลยี่ นแปลงโครงสรา้ งประชากรของประเทศ ภายใตเ้ งอื่ นไขของ การประมาณการณท์ พี่ จิ ารณาทง้ั โครงสรา้ งอายแุ ละคณุ ลกั ษณะทางประชากร ไดผ้ ลการคาดการณท์ ี่ นา่ สนใจวา่ การโอนรบั สุทธิภาครฐั (net public transfer-in) หรอื การอุดหนุนจากรัฐบาลไปยงั กลุ่ม ประชากรวยั เดก็ ตอ่ หวั มมี ลู คา่ ทีไ่ มเ่ ปลีย่ นแปลงมากในท้ัง 3 ช่วงปีทท่ี �ำ การคาดประมาณ โดยอยู่ ทป่ี ระมาณ 43,000 บาทตอ่ คน ขณะท่ีการโอนออกสุทธภิ าครฐั (net public transfer-out) ซึง่ ในท่นี ้ี หมายถึง การจ่ายภาษีของประชากรให้แก่รัฐบาลของกลุ่มวัยท�ำ งาน พบว่า เพ่ิมขึ้นจากประมาณ 17,000 บาทในปี พ.ศ. 2560 เปน็ ประมาณ 23,000 บาท และ 27,000 บาท ในพ.ศ. 2570 และ พ.ศ. 2580 ตามล�ำ ดบั การโอนรับสทุ ธิภาครฐั (net public transfer-in) หรอื เงนิ อุดหนนุ จากรฐั บาลใหแ้ ก่ ประชากรวยั สงู อายลุ ดลงจาก22,479 บาทในปี พ.ศ.2560 เปน็ 21,026 บาทในปี พ.ศ.2570 กอ่ นทจี่ ะ เพมิ่ ขึ้นเปน็ 22,933 บาทในปีพ.ศ. 2580 ซง่ึ เม่ือค�ำ นวณเป็นการโอนสุทธภิ าครฐั ภาพรวมประชากรทกุ รายอายุ พบวา่ การโอนสทุ ธภิ าครฐั (netpublictransfer) ตอ่ หวั ประชากรมคี า่ เปน็ ลบ(-) ท่ี2,185 บาท และ2,247 บาทใน พ.ศ.2570 และ พ.ศ.2580 ตามล�ำ ดบั หมายความวา่ มกี ารโอนออกจากบคุ คลไปยงั ภาครฐั ทุกรายอายุที่สงู กวา่ การโอนรบั จากภาครฐั (public transfer-out > transfer-in) ซง่ึ เป็นผล ที่ตรงข้ามกับขอ้ ค้นพบจากการคาดการณส์ ถานการณโ์ ดยพจิ ารณาโครงสร้างอายเุ พยี งอย่างเดียว 98

5.2 ประเดน็ ข้อพิจารณาเชงิ นโยบาย จากผลการจดั ท�ำ ฐานขอ้ มลู การโอนทางเศรษฐกจิ ระหวา่ งรนุ่ ประชากร พ.ศ.2560 มปี ระเดน็ พิจารณาบางประการท่ีน่าสนใจเพอื่ เป็นข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย ดังน้ี หน่ึง เก่ียวกับนโยบายการส่งเสริมการเกิดและสนับสนุนการเล้ียงดูประชากรวัยเด็กให้กับ ครอบครวั หรือพ่อแม่ ข้อมูลระดบั การบริโภค (consumption) โดยเฉลีย่ ของประชากรไทยแตล่ ะอายุ ในช่วงอายุ 0-14 ปี พบว่า มีมลู ค่ารวมท้ังสิ้นประมาณ 1.55 ลา้ นบาท ซง่ึ พอที่จะสามารถใช้เปน็ ตัวเลขคา่ ประมาณ “ตน้ ทุนคา่ ใชจ้ า่ ยในการเลยี้ งดูเด็ก 1 คน” ตง้ั แตแ่ รกเกดิ จนถงึ อายุ 14 ปีได้ โดยในจำ�นวน นี้ รอ้ ยละ 58 หรอื ประมาณ 906,000 บาท เป็นสว่ นทีม่ าจากการโอนรบั สุทธภิ ายในครัวเรอื น (net intra-HH transfer-in หรอื ภาระคา่ ใชจ้ า่ ยของพอ่ แมใ่ นการเลย้ี งด)ู และอกี รอ้ ยละ 42 หรอื ประมาณ 641,000 บาท เป็นส่วนที่มาจากการโอนรับสุทธิจากภาครัฐ (net public transfer-in หรือ ภาระ คา่ ใชจ้ า่ ยอดุ หนนุ เด็กจากรฐั บาล โดยเฉพาะ สำ�หรับการศึกษา และ สขุ ภาพ) ในการสง่ เสรมิ การ เกิดและสนับสนุนการเลี้ยงดู หน่วยงานทเ่ี ก่ียวขอ้ งโดยเฉพาะในภาครัฐ ควรพิจารณามาตรการใน ชว่ ยเหลอื และสนบั สนนุ ทงั้ ทางตรงและทางออ้ มเพอ่ื แบง่ เบาภาระทางเศรษฐกจิ ทพี่ อ่ แมไ่ ทยตอ้ งแบก รบั ในการดบู ตุ รแตล่ ะคนเพอื่ สรา้ งแรงจงู ใจในการมบี ตุ ร ในขณะเดยี วกนั ภาครฐั กส็ ามารถน�ำ ขอ้ มลู ตัวเลขนี้ไปพิจารณาเพ่ือกำ�หนดแนวทางการวางแผนการคลังภาครัฐ ในการเตรียมการและจัดการ ภาระทางการคลังที่ประเทศต้องใชจ้ ่ายในการดแู ลประชากรเดก็ ของประเทศตอ่ ไปได้ รปู 5.1 มลู คา่ การบริโภค ตอ่ หวั ประชากร (per capita consumption) รวมในช่วงอายุ 0-14 ปี พ.ศ. 2560 Public ABR Private ABR 0.5% 0.4% Private Transfer (Net) Public Transfer (Net) (Net: Intra-HH) 59% 41% Private Transfer (Net) 0% 99

สอง นโยบายสร้างความตระหนักและสง่ เสริมการเตรียมความพร้อมสู่การเป็นผู้สงู อายุ หากประมาณว่าอายคุ าดเฉลยี่ ของประชากรไทย ณ อายุ 60 ปี อยใู่ นช่วงประมาณ 20 ป4ี หรอื คาดว่าคนไทยโดยเฉล่ียจะมีชวี ติ ถึงประมาณ 79 ปี ข้อมลู ระดบั การบรโิ ภค (consumption) ตอ่ หวั ประชากรแตล่ ะอายุตลอดชว่ งอายุ 60-79 ปี แสดงให้เหน็ วา่ ผู้สูงอายไุ ทยควรมที รัพยากรทาง เศรษฐกจิ ทจ่ี �ำ เปน็ ตอ่ การบรโิ ภคและมชี วี ติ อยใู่ นระดบั คา่ เฉลยี่ หรอื ตามระดบั มาตรฐานการครองชพี (standard of living) ของคนไทยใน พ.ศ. 2560 ทปี่ ระมาณ 2.54 ล้านบาท โดยในจำ�นวนนี้ สัดส่วน ทส่ี ูงที่สุดรอ้ ยละ 41 เปน็ รายได้ทมี่ าจากทรพั ยส์ ินและการออมในลักษณะการจดั สรรสนิ ทรัพยภ์ าค เอกชน (private asset-based realocation) ตลอดช่วงเวลา 20 ปี รวมประมาณ 1,049,000 บาท (โดยยังไมพ่ ิจารณาอตั ราเงินเฟอ้ ท่ีอาจเกิดข้ึน) หรือคดิ เป็นเงนิ ประมาณ 50,000 บาทตอ่ ปี (ในช่วง เวลา 20 ป)ี การสนบั สนนุ การวางแผนการออมหรือการลงทนุ ในสินทรัพยข์ องประชากรไทยในช่วง วัยทำ�งานเพื่อให้เงินออมและทรัพย์สินน้ันสามารถก่อให้เกิดรายได้ในช่วงวัยสูงอายุได้อย่างน้อยใน มูลค่าขา้ งตน้ ตอ่ ปีเปน็ เร่อื งที่ควรสง่ เสริมและสรา้ งความตระหนกั ยกตัวอยา่ งเชน่ หากบคุ คลหนงึ่ มแี ผนการจัดการสินทรัพย์ เฉพาะในรูปแบบการออมเงิน ฝาก (money saving) โดยเป็นในลักษณะ เงนิ ฝากเผอ่ื เรียก ซึ่งปัจจบุ ันใหอ้ ตั ราดอกเบยี้ เงนิ ฝากใน ระดับที่ค่อนข้างต่ำ�อยู่ท่ีประมาณ ร้อยละ 0.5 ต่อปี ในการที่จะมีรายได้จากเงินออมก้อนน้ันเพ่ือ ให้เพยี งพอตอ่ การใชช้ วี ิตในระดับคา่ เฉลยี่ ของผู้สงู อายไุ ทยตาม standard of living ใน พ.ศ. 2560 ซึ่งเท่ากับประมาณ 50,000 บาทต่อปี บุคคลนั้นก็ต้องเตรียมตัวในการมีเงินออมเม่ืออายุ 60 ปี เพื่อฝากในลักษณะเผอ่ื เรียกท่ีจ�ำ นวนประมาณ 10.0 ล้านบาท (10.0 ล้านบาท X 0.005 = 50,000 บาท) แต่หากบุคคลน้ัน มีความรู้ทางการการเงินและมีแผนการจัดการสินทรัพย์ในรูปแบบอื่นท่ีให้ ผลตอบแทนสงู กวา่ เงินออมในลักษณะฝากเผื่อเรยี ก เชน่ เงนิ ฝากประจ�ำ ระยะยาว หรอื การลงทนุ ทางการเงินและอสังหาริมทรพั ย์ มลู ค่าของสนิ ทรัพยท์ ตี่ อ้ งมีกจ็ ะต�ำ่ กวา่ หรือในมูลคา่ สินทรัพยเ์ ท่า เดิมก็สามารถให้ผลตอบแทนเป็นรายได้เพ่ือใช้จ่ายในวัยสูงอายุท่ีสูงกว่า 50,000 ต่อปี เช่น หาก สามารถลงทนุ หรือจัดการสินทรพั ย์ทม่ี ีโดยไดร้ ับผลตอบแทนในอตั ราเฉล่ยี ร้อยละ 2 ตอ่ ปี การจะ มรี ายไดจ้ ากการลงทุนหรอื สนิ ทรัพยน์ นั้ ปีละ 50,000 บาท กจ็ ะตอ้ งการสินทรัพย์ทต่ี อ้ งมี ณ อายุ 60 ปี ทเ่ี พยี ง 2.5 ล้านบาท หรือ หากมสี ินทรัพย์ 10 ลา้ นบาท กจ็ ะมีรายไดจ้ ากการจดั การสินทรัพย์ นนั้ ต่อปี สูงถึง 200,000 บาท ซงึ่ จะทำ�ใหส้ ามารถใชช้ ีวติ และมกี ารบริโภคในช่วงสงู อายุในระดับที่ สูงกวา่ ค่าเฉล่ยี ทั่วไปของผ้สู งู อายไุ ทย ณ พ.ศ. 2560 4 ปจั จบุ นั อายคุ าดเฉลย่ี ทอ่ี ายุ 60 ปขี องคนไทย (จ�ำ นวนปเี ฉลยี่ ทคี่ าดวา่ ผทู้ อี่ ายุ 60 ปี จะมชี วี ติ อยตู่ อ่ ไป) ส�ำ หรบั ผ้ชู าย คอื 17.1 ปี และ ส�ำ หรับผ้หู ญงิ คือ 22.8 ปี (ทีม่ า สารประชากรมหาวทิ ยาลยั มหิดล ปีท่ี 28 มกราคม 2562) 100

นอกจากรายไดจ้ ากการจดั สรรสนิ ทรพั ยภ์ าคเอกชนแลว้ รอ้ ยละ 31 หรอื ประมาณ 776,000 บาท มีทีม่ าจากรายไดจ้ ากการทำ�งาน (labor income) รอ้ ยละ 17 หรือประมาณ 431,000 บาท เปน็ การโอนรบั สทุ ธจิ ากภาครัฐ (net public transfer-in) และการจัดการสินทรพั ย์ภาครฐั (Public ABR) และอีกร้อยละ 11 หรอื ประมาณ 287,000 บาท เป็นการโอนรับสทุ ธจิ ากครวั เรือนภาคเอกชน (net inter-HH transfer-in) ภายใตส้ ถานการณท์ ป่ี ระชากรไทยในปจั จบุ นั อยเู่ ปน็ โสดเพมิ่ ขน้ึ และมจี �ำ นวน บุตรหลานน้อยลง ระดับการโอนรับสุทธิภาคเอกชนจากท้ังระหว่างครัวเรือนและภายในครัวเรือน มีแนวโน้มทีจ่ ะลดลง ยกตัวอย่างเช่น หากบคุ คลหนึ่งไมไ่ ดแ้ ตง่ งาน หรือ ไม่มลี ูก การมีโอกาสท่ี จะได้รับการช่วยเหลือในลักษณะการโอนจากจากลูกหลานท้ังภายในครัวเรือน หรือ ระหว่างครัว เรือน ในวัยสูงอายุ อาจจะน้อยมากหรือไม่มีเลย ดังน้ัน มูลค่าการโอนรับสุทธิจากครัวเรือนภาค เอกชน 287,000 บาท หรอื ประมาณ 14,000 บาทตอ่ ปี กจ็ ำ�เปน็ ต้องมาจากแหล่งรายไดอ้ ่ืน เช่น จากการทำ�งาน หรอื รายไดจ้ ากการจดั การสนิ ทรัพย์ท่บี ุคคลนั้นตอ้ งวางแผนและเตรยี มการไวใ้ ห้มี ในระดับทส่ี งู กวา่ ผู้สงู อายทุ ไี่ ด้รับการช่วยเหลือจากลกู หลานในรปู แบบการโอนภาคเอกชน ดังนั้น การเตรยี มการเพือ่ ส่งเสรมิ การมีรายไดจ้ ากการทำ�งานที่เพ่มิ ขึน้ หรอื ยาวนานขึ้นส�ำ หรบั ผู้ทม่ี อี ายุ 60 ปขี ้ึนไป การโอนรบั สุทธจิ ากภาครฐั และรายไดจ้ ากทรพั ยส์ ินและเงนิ ออม หรอื จากการจัดสรร สินทรัพย์ภาคเอกชน จึงเป็นเร่ืองท่ีมีความสำ�คัญและต้องเตรียมการสำ�หรับกลุ่มประชากรของไทย ต้งั แตใ่ นช่วงวัยทำ�งาน รูป 5.2 มูลค่าการบรโิ ภคตอ่ หวั ประชากร (per capita consumption) รวม ในชว่ งอายุ 60-79 ปี พ.ศ. 2560 Private Transfer (Net) Private Transfer (Net: Intra-HH) 14% -2% Public Transfer (Net) Labor Income Public ABR 18% 26% -1% Private ABR 39% 101

สาม นโยบายการจดั สวัสดกิ ารแกผ่ ู้สงู อายุ (โดยเฉพาะผสู้ งู อายยุ ากจน) จากการวิเคราะห์ข้อมูลในระดับบุคคล โดยเลือกเฉพาะบุคคลที่มีอายุ 60 ปีข้ึนไป พบวา่ ประมาณรอ้ ยละ 7 (หรือ 741,433 คน จากผสู้ ูงอายุทง้ั หมด 11.3 ลา้ นคน) มรี ะดบั การบริโภค ภาคเอกชนต�ำ่ กว่าเสน้ ความยากจน (poverty line) พ.ศ. 2560 ซ่งึ เท่ากบั 2,686 บาทตอ่ เดอื น หรือ 32,232 บาทต่อปี เมือ่ คำ�นวณผลตา่ งของระดับการบริโภคภาคเอกชน (private consumption) กับเสน้ ความ ยากจน ซ่ึงอาจใช้เป็นข้อมูลสะท้อนมูลค่าทรัพยากรทางเศรษฐกิจ (ในลักษณะของเงินอุดหนุน เพ่ิมเติมจากเงินโอนทั้งภาคเอกชนและภาครัฐ/การจัดสรรสินทรัพย์ของบุคคล) ท่ีถ้าจะดึงผู้สูงอายุ กลมุ่ นมี้ รี ะดบั การบรโิ ภสงู กวา่ เสน้ ความยากจนวา่ ตอ้ งใชเ้ งนิ เทา่ ไร พบวา่ โดยเฉลย่ี ตอ้ งไดร้ บั เงนิ เงนิ อดุ หนนุ เพมิ่ เตมิ ทจี่ �ำ นวน 4,849 บาท ตอ่ คนตอ่ ปี หรอื 404 บาทตอ่ เดอื น ซงึ่ คดิ เปน็ จ�ำ นวนเงนิ รวมใน การดแู ลผสู้ งู อายใุ นปจั จบุ นั ทย่ี ากจนทงั้ หมด 299,593,400 บาทตอ่ เดอื น หรอื 3,595,120,804 บาทตอ่ ปี ในสว่ นนี้ ขอ้ เสนอแนะเชงิ นโยบายระยะสน้ั เปน็ บทบาทของรฐั ในการเขา้ ไปสนบั สนนุ ในดา้ น สวสั ดกิ ารท่ีจำ�เปน็ ซ่งึ อาจจะตอ้ งเป็นในลักษณะของนโยบายท่ี เฉพาะกลมุ่ หรอื targeting policy เสรมิ กบั นโยบายถ้วนหนา้ (universal policy) ของสวัสดิการเบีย้ ยังชีพ ส่วนขอ้ เสนอแนะระยะกลาง และระยะยาว ควรมีการส่งเสริมและพฒั นาระบบการออมเกษียณอายุใหก้ ับประชาชนในวยั ท�ำ งาน อยา่ งเข้มขน้ มากขน้ึ รวมถงึ ส่งเสรมิ การขยายอายกุ ารทำ�งานเพ่อื มรี ายไดจ้ ากการท�ำ งานทยี่ าวนาน ข้ึน โดยเฉพาะในกลุ่มประชากรท่ีมีโอกาสได้รับการโอนทางเศรษฐกิจจากครอบครัวในวัยสูงอายุท่ี น้อย เชน่ กลุม่ ผูท้ ี่อยเู่ ปน็ โสด หรอื ไม่มีลูก รปู 5.3 ร้อยละผสู้ ูงอายุท่ยี ากจน พ.ศ. 2560 พิจารณาจากระดบั การบริโภคภาคเอกชน (private consumption) 7ยาก%จน ไ9มย่ 3าก%จน 102

ส่ี นโยบายส่งเสริมการพฒั นาคณุ ภาพประชากร จากการวเิ คราะหผ์ ลกระทบการเปลย่ี นแปลงของประชากรไทยทม่ี ตี อ่ การโอนทางเศรษฐกจิ ระหวา่ งร่นุ ประชากรในอนาคต พบวา่ หากพจิ ารณาเฉพาะการเปลีย่ นแปลงด้านโครงสรา้ งอายขุ อง ประชากร ภายใตส้ ถานการณท์ ปี่ ระเทศมสี ดั สว่ นประชากรสงู อายเุ พมิ่ ขนึ้ ตอ่ เนอื่ ง ในขณะทวี่ ยั ก�ำ ลงั แรงงานและเด็กลดลง การขาดดุลรายได้ตามช่วงชีวิต ระดับภาพรวมประเทศ (aggregate LCD) จะมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้นต่อเนื่อง ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงความสำ�คัญและความจำ�เป็นของการเตรียม พร้อมและเตรยี มตวั ของประชาชนและครวั เรอื นในภาคเอกชน รวมถึง การคลงั ภาครฐั ของรฐั บาล ภายใต้สถานการณ์การคาดการณน์ ี้ ข้อสมมตทิ ส่ี ำ�คญั หนึง่ คอื กำ�หนดใหแ้ บบแผนของระดับการ บรโิ ภค (consumption) และ รายไดจ้ ากการท�ำ งาน (laborincome) ในแตล่ ะรายอายคุ งทข่ี า้ มชว่ งเวลา อย่างไรก็ตาม ตามท่ีการศึกษานี้พยายามแสดงให้เห็นต้ังแต่เริ่มต้นที่มาของการศึกษาว่า การเปลยี่ นแปลงทางประชากรท่ีจะเกิดข้ึนในอนาคต ไมใ่ ช่เฉพาะการเปล่ียนแปลงในดา้ นโครงสรา้ ง อายุ แต่รวมถงึ การเปลยี่ นแปลงในคณุ ลกั ษณะของประชากรในด้านตา่ งๆ ท่อี าจเปน็ ทัง้ ผลเชงิ บวก หรอื ผลเชงิ ลบ ตอ่ ระดบั รายไดแ้ ละระดบั การบรโิ ภคของประชากรในอนาคต ซงึ่ จากผลการวเิ คราะหท์ ี่ น�ำ ผลการคาดการณก์ ารเปลย่ี นแปลงในดา้ นระดบั การศกึ ษา สถานภาพสมรส และประเภทครวั เรอื น ของประชากรมารว่ มคาดการณ์ สถานการณก์ ารขาดดลุ รายไดต้ ามชว่ งชวี ติ (LCD) รวมถงึ การจดั สรร ระหว่างช่วงอายุ (age realocation) ในอนาคต อาจไม่ได้เปน็ ท่ีน่ากงั วลเหมอื นกับผลการวเิ คราะห์ที่ พจิ ารณาเฉพาะการเปลย่ี นแปลงในด้านโครงสร้างอายเุ ท่านั้น โดยพบวา่ การขาดดลุ รายได้ตามช่วง ชวี ติ (LCD) พ.ศ. 2570 มแี นวโนม้ ลดลง เมือ่ เทยี บกับ พ.ศ. 2560 ก่อนท่ีจะเพิ่มขน้ึ ใน พ.ศ. 2580 ปัจจัยด้านคุณลักษณะของประชากรที่เป็นคำ�อธิบายของข้อค้นพบนี้ น่าจะได้แก่ “ระดับ การศกึ ษา” ของประชากรไทยทมี่ ีแนวโน้มสูงขึน้ อย่างต่อเนือ่ ง (สว่ นปจั จัยด้านสถานภาพสมรสและ ประเภทครวั เรอื น ยงั จ�ำ เปน็ ตอ้ งท�ำ การวเิ คราะหใ์ นเชงิ ลกึ ใหช้ ดั เจนยงิ่ ขน้ึ ) โดยระดบั การศกึ ษาเปน็ ตัวชีว้ ัดทีส่ �ำ คัญหน่งึ ของการพัฒนาคนและทุนมนุษย์ ของประเทศ ซงึ่ เป็นเงื่อนไขทสี่ ำ�คัญส่งผลตอ่ ความสามารถในการทำ�งานและกำ�หนดระดบั รายไดจ้ ากการทำ�งานของแตล่ ะบคุ คล 103

จากการวเิ คราะหฐ์ านขอ้ มลู การโอนทางเศรษฐกจิ ระหวา่ งรนุ่ ประชากร พ.ศ.2560 ในระดบั บคุ คล จ�ำ แนกตามระดบั การศกึ ษา ตามกลมุ่ วยั ไดแ้ ก่ วยั ท�ำ งานและวยั สงู อายุ ขอ้ มลู ทพี่ บแสดงให้ เห็นอย่างชัดเจนวา่ ระดับรายได้จากการทำ�งาน (labor income) มีความสัมพนั ธ์ในเชิงบวก (+) กับ ระดับการศกึ ษาของบุคคล ยกตวั อย่างเช่น ในกลุ่มวัยท�ำ งานอายุ 15-19 ปี ผทู้ จ่ี บการศกึ ษาระดับ ประถมศึกษาหรอื ต่ำ�กว่า มีรายได้จากการท�ำ งานเฉลี่ยตอ่ ปี อยูท่ ี่ 94,145 บาท ขณะท่ผี ้ทู ี่จบการ ศึกษาสงู กวา่ ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนปลายมรี ายไดจ้ ากการท�ำ งานเฉลยี่ ต่อปสี ูงกว่าถงึ 3 เทา่ โดยอยู่ ท่ีเฉลี่ย 300,543 บาทปี เมอื่ พจิ ารณาในระดับประเทศ การทปี่ ระเทศมสี ดั สว่ นประชากรทม่ี รี ะดบั การศึกษาสูงข้นึ ยอ่ มหมายความว่า รายไดจ้ ากการท�ำ งานภาพรวมระดบั ประเทศ (aggregate labor income) ยอ่ มมี แนวโนม้ เพม่ิ สงู ขนึ้ ดว้ ย ถงึ แมป้ ระชากรจะมสี ดั สว่ นทเี่ ปน็ ผสู้ งู อายเุ พมิ่ สงู ขนึ้ แตห่ ากประชากรสงู อายุ เหลา่ นน้ั มรี ะดบั การศกึ ษาทส่ี งู ขน้ึ เมอื่ เทยี บกบั ในอดตี การเปลยี่ นแปลงในภาพรวมของระดบั รายได้ จากการทำ�งานทัง้ ประเทศ ก็สามารถเพิม่ ขน้ึ ได้ ซึง่ สอดคล้องกับผลการวเิ คราะห์แบบแผนรายอายุ รายไดจ้ ากการท�ำ งานตอ่ หวั ประชากรของคนไทย พ. ศ. 2560 เทยี บกบั ผลการคาดการณ์ พ.ศ. 2570 และ พ.ศ.2580 ทพ่ี จิ ารณาการเปลย่ี นแปลงคณุ ลกั ษณะของประชากร ซง่ึ รวมถงึ ระดบั การศกึ ษาดว้ ย ซึง่ พบวา่ มกี ารยกตวั สงู ข้ึน (shift) โดยเฉพาะในกลุ่มประชากรวัยทำ�งานในชว่ งอายปุ ระมาณ 25 ปี ขนึ้ ไปถงึ อายุ 60 ปี ข้อค้นพบนี้แสดงให้เห็นว่า การลงทุนในทรัพยากรมนุษย์ โดยเฉพาะในด้านการศึกษา เปน็ เรอ่ื งทมี่ คี วามส�ำ คญั และสามารถบรรเทาสถานการณท์ างเศรษฐกจิ ของประเทศทไ่ี ดร้ บั ผลกระทบ จากการสงู วยั ของประชากรได้ ดงั นน้ั นโยบายในการเสรมิ สรา้ งความมนั่ คงทางประชากรในอนาคต จึงต้องให้ความสำ�คัญทั้งในด้านจำ�นวนหรือปริมาณประชากร ควบคู่ไปกับการลงทุนเพื่อยกระดับ คณุ ภาพและพัฒนาคนของประเทศในระยะยาวให้ดียงิ่ ข้นึ 104

รปู 5.4 รายไดจ้ ากการทำ�งาน ต่อหวั ประชากร (per capita labor income) เฉล่ียต่อปี จ�ำ แนกตามวัยและระดบั การศกึ ษา พ.ศ. 2560 วัยสูงอายุ สงู กว่ามธั ยมศกึ ษาตอนปลาย 101,140 อายุ 60 ีป ึ้ขนไป มัธยมศึกษาตอนปลาย 79,658 มธั ยมศึกษาตอ่ นตน้ 57,432 วัยแรงงาน ประถมศกึ ษาหรอื ตำ�่ กวา่ 34,063 305,543 อายุ 15-59 ีป สูงกว่ามัธยมศึกษาตอนปลาย 130,580 300,000 บาท/ปี มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย 107,626 มัธยมศึกษาต่อนตน้ 94,145 ประถมศกึ ษาหรือต�่ำ กวา่ 100,000 200,000 0 รูป 5.5 แบบแผนรายอายุ รายไดจ้ ากการท�ำ งาน ตอ่ หัวประชากร พ.ศ. 2560 ผลการคาดการณ์ พ.ศ. 2570 และ 2580 โดยพจิ ารณาการเปลยี่ นแปลงคณุ ลักษณะของประชากร บาท/ปี พ.ศ. 2560 พ.ศ. 2570 250,000 พ.ศ. 2580 200,000 150,000 100,000 50,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ 105



ภาคผนวก

ภาคผนวก ก การขาดดลุ รายไดต้ ามช่วงชีวติ (age-specific life cycle deficit: LCD) แบบแผนรายอายุ (age profile) ของการขาดดุลรายได้ตามช่วงชีวิต (LCD) การบริโภค (consumption) รายได้จากการทำ�งาน (labor income) รวมถงึ องค์ประกอบยอ่ ยแตล่ ะองคป์ ระกอบ พ.ศ. 2560 ในระดับบุคคลหรอื ต่อหัวประชากร (per capita) แสดงไดด้ ังรูป ก.1-ก.6 รูป ก.1 ระดับการบริโภคและรายไดแ้ รงงานตามอายตุ ่อหัว (per capita consumption and labor income) บาท Labor income Consumption 200,000 150,000 100,000 50,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ รูป ก.2 การขาดดุลรายไดต้ ามช่วงชวี ติ ต่อหัว (per capita life cycle deficit: LCD) บาท 150,000 100,000 50,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ -50,000 108

รูป ก.3 ระดับการบรโิ ภคตามอายุต่อหวั (per capita consumption) จ�ำ แนกภาคอกชนและภาครัฐ บาท 200,000 150,000 100,000 50,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ Private Consumption Public Consumption รูป ก.4 ระดบั การบรโิ ภคภาคเอกชนตามอายตุ ่อหวั (per capita private consumption) จ�ำ แนกตามหมวดค่าใช้จ่าย บาท 120,000 100,000 80,000 60,000 40,000 20,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ Pri_C_Education Pri_C_Health Pri_C_Others 109

รปู ก.5 ระดับการบริโภคภาครฐั ตามอายตุ ่อหวั (per capita public consumption) จ�ำ แนกตามหมวดค่าใชจ้ า่ ย บาท 80,000 60,000 40,000 20,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ Pri_C_Education Pri_C_Health Pri_C_Others รปู ก.6 ระดับรายไดแ้ รงงานตามอายุตอ่ หัว (per capita labor income) จ�ำ แนกเปน็ จากการเป็นลกู จา้ ง และ จากการประกอบอาชีพอิสระ บาท 200,000 150,000 100,000 50,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ Employee Compensation Self-employed 110

ภาคผนวก ข การจดั สรรระหวา่ งช่วงอายุ (age reallocation) แบบแผนรายอายุ (age profile) ของการจัดสรรสินทรัพย์ (asset based reallocation) การโอน(transfer) ทง้ั ภาครฐั และภาคเอกชน รวมถงึ องคป์ ระกอบยอ่ ยแตล่ ะองคป์ ระกอบ พ.ศ.2560 ในระดบั บคุ คลหรอื ตอ่ หวั ประชากร (per capita) แสดงไดด้ งั รปู ข.1-ข.7 รปู ข.1 การจัดสรรสินทรัพย์ภาครฐั ตอ่ หวั (Per capita: Public ABR) พ.ศ. 2560 บาท 4,000 2,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ -2,000 -4,000 Net Government Property Income Public Saving Public ABR รูป ข.2 การจดั สรรสนิ ทรัพยภ์ าคเอกชน ต่อหวั (Per capita: Private ABR) พ.ศ. 2560 บาท 180,000 120,000 60,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ Capital Income HH Capital Income Coporate Property Income Private Saving Private ABR 111

บาท รปู ข.3 การโอนเขา้ ภาครัฐ (จากภาครัฐสคู่ รวั เรือน) ต่อหวั (Per capita: Public transfer inflows) พ.ศ. 2560 100,000 80,000 60,000 40,000 20,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ Gov Consumption (In-kind)_education Gov Consumption (In-kind)_Health Gov Consumption (In-kind)_other Social benefit and public transfer(cash) รปู ข.4 การโอนออกภาครัฐ (จากครัวเรือนสู่ภาครฐั ) ตอ่ หวั บาท (Per capita: Public transfer outflows) พ.ศ. 2560 80,000 60,000 40,000 20,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ Tax and other revenuew (less subsidies) PerCap_Pub_AssBasReal Social contribution (social security) 112

รูป ข.5 การโอนภาครัฐสทุ ธิ (ระหวา่ งครวั เรอื นและภาครฐั ) ต่อหัว (Per capita: Net Public transfer) พ.ศ. 2560 บาท 80,000 60,000 40,000 20,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ 20,000 40,000 Public Transfer Outflows Public Transfer (Net) Public Transfer Inflows รปู ข.6 การโอนภาคเอกชน (ระหวา่ งครวั เรอื น) สุทธติ ่อหวั บาท (Per capita: Net Private Inter-HH transfer) พ.ศ. 2560 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ -5,000 Private Transfer Outflows (Inter-HH) Private Transfer (Net) Private Transfer Inflows (Inter-HH) 113

รปู ข.7 การโอนภาคเอกชน (ภายในครวั เรือน) สทุ ธติ ่อหวั (Per capita: Net Private Intra-HH transfer) พ.ศ. 2560 บาท 100,000 50,000 0 -50,000 Private Transfer Inflows Private Transfer Private Transfer Outflows (Total) (Net: Intra-HH) (Intra-HH) 114

ภาคผนวก ค เปรยี บเทียบผลการวเิ คราะห์ แบบแผนรายอายุ (age profile) ของ การบรโิ ภค (consump- tion) รายไดจ้ ากการทำ�งาน (labor income) และ การขาดดลุ รายไดต้ ามช่วงชีวิต (life cycle deficit: LCD) พ.ศ. 2560 กบั ผลการศกึ ษา พ.ศ. 2556 รูป ค.1 แบบแผนรายอายุ การบริโภคและรายได้จากการท�ำ งาน ตอ่ หัว (per capita LCD) พ.ศ. 2560 เปรยี บเทียบ พ.ศ. 2556 บาท 200,000 150,000 100,000 50,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ 2556 สภาพฒั น์ (Consumption) 2556 สภาพฒั น์ (Labor income) 2560 (Consumption) 2560 (Labor income) รปู ค.2 แบบแผนรายอายุ การบริโภคและรายได้จากการทำ�งาน ระดับภาพรวมประเทศ (aggregate LCD) พ.ศ. 2560 เปรียบเทยี บ พ.ศ. 2556 บาท 200,000 150,000 100,000 50,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ 2556 สภาพัฒน์ (Consumption) 2556 สภาพฒั น์ (Labor income) 2560 (Consumption) 2560 (Labor income) 115

รูป ค.3 แบบแผนรายอายุ การขาดดลุ รายไดร้ ะหวา่ งช่วงชวี ติ ต่อหวั (per capita LCD) พ.ศ. 2560 เปรยี บเทียบ พ.ศ. 2556 บาท 150,000 100,000 50,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ -50,000 2556 สภาพฒั น์ 2560 สภาพัฒน์ รูป ค.4 แบบแผนรายอายุ การขาดดลุ รายได้ระหวา่ งชว่ งชวี ิต ระดบั ภาพรวมประเทศ (Aggregate LCD) พ.ศ. 2560 เปรียบเทยี บ พ.ศ. 2556 บาท 150,000 100,000 50,000 0 0 9 18 27 36 45 54 63 72 84 90 99 อายุ -50,000 2556 สภาพฒั น์ 2560 สภาพฒั น์ 116

ภาคผนวก ง โครงสร้างอายขุ องประชากร และจำ�แนกตามคณุ ลักษณะของประชากร พ.ศ. 2560 2570 และ 2580 1.โครงสร้างอายุของประชากร ลักษณะโครงสร้างอายุของประชากรไทยท่ีผ่านมา มีสัดส่วนประชากรวัยเด็กสูงกว่าวัย สงู อายมุ าโดยตลอด จากแนวโนม้ การลดลงของสดั สว่ นประชากรวยั เดก็ ตง้ั แตแ่ รกเกดิ ถงึ 14 ปี ขอ้ มลู ประชากรใน พ.ศ. 2560 จากผลการศึกษานี้จะพบวา่ สัดส่วนของประชากรวัยเดก็ (อายุแรกเกดิ ถึง 14 ปี) มรี อ้ ยละ 17.6 ขณะทส่ี ัดส่วนประชากรสงู อายุ 60 ปีขึ้นไป มีร้อยละ 17.1 จำ�นวนประชากร สูงอายุเริ่มจะใกล้เคียงกับจำ�นวนประชากรวัยเด็กแล้ว และจากข้อมูลคาดประมาณประชากร พ.ศ. 2570 และ พ.ศ. 2580 สัดส่วนประชากรสูงอายุได้มีมากกว่าประชากรวัยเด็กอย่างชัดเจน นัน่ คอื พ.ศ. 2570 มปี ระชากรวัยเด็กร้อยละ 15.4 ประชากรสงู อายรุ ้อยละ 24.3 และ พ.ศ. 2580 มปี ระชากรวยั เดก็ ร้อยละ 13.3 ประชากรสูงอายุรอ้ ยละ 30.8 ความแตกตา่ งยงิ่ มาก ยงิ่ แสดงใหเ้ หน็ ว่าประชากรสงู อายมุ ีจำ�นวนมากข้ึนเรือ่ ยๆ ใน พ.ศ. 2580 เปน็ ปที เี่ หน็ การเปลยี่ นแปลงของโครงสรา้ งประชากร ตง้ั แตจ่ �ำ นวนประชากร ที่ลดลงมาเป็น 65 ล้านคน โครงสรา้ งอายุของประชากรท่ีมปี ระชากรวัยแรงงานร้อยละ 55.9 ท่ีเหลอื คือสัดส่วนของประชากรวัยเด็กและวัยสูงอายุหรือเรียกได้ว่าอัตราส่วนพ่ึงพิง เมื่อประชากรวัยเด็ก เป็นช่วงวัยท่ียังไม่สามารถหารายได้ให้ตนเองได้ และวัยสูงอายุเร่ิมมีรายได้จากการทำ�งานลดลง อันเกิดจากการเกษยี ณอายกุ ารท�ำ งาน การบรโิ ภคทเี่ กิดข้นึ ของประชากรวยั เดก็ และวัยสูงอายุ ส่วน หนงึ่ จงึ ตอ้ งพง่ึ พงิ ประชากรวยั ท�ำ งาน ดงั นนั้ ประชากรวยั แรงงานใน พ.ศ. 2580 จ�ำ นวน 36.5 ลา้ นคน จึงต้องดแู ลประชากรเด็กและสูงอายุ หรอื คิดเปน็ อตั ราประชากรวัยแรงงาน 1.2 คน ต้องดูแลเดก็ และผสู้ งู อายุ 1 คน จากตาราง 4.2 แสดงใหเ้ หน็ ว่าภาระท่วี ยั แรงงานตอ้ งดูแลเด็กและผสู้ งู อายุใน พ.ศ. 2560 ยงั มสี ัดส่วนไม่แตกตา่ งกัน แต่เม่ือ พ.ศ. 2570 และ พ.ศ. 2580 ภาระในการพ่ึงพงิ ท่ี เกิดข้ึนจะมาจากผูส้ งู อายมุ ากกวา่ เดก็ 117

ตาราง ง.1 แสดงจ�ำ นวนรอ้ ยละของประชากรไทย พ.ศ. 2560 พ.ศ. 2570 และ พ.ศ. 2580 กลุ่มอายุ จ�ำ นวน รอ้ ยละ พ.ศ. 2560 พ.ศ. 2570 พ.ศ. 2580 พ.ศ. 2560 พ.ศ. 2570 พ.ศ. 2580 0-4 ปี 3,673,612 3,178,967 2,615,197 5.6 4.8 4.0 5-14 ปี 7,902,621 7,067,693 6,046,188 12.0 10.6 9.3 15-29 ปี 13,515,321 12,253,880 10,769,036 20.5 18.3 16.5 30-44 ปี 14,517,452 13,203,646 12,799,544 22.0 19.8 19.6 45 - 59 ปี 15,138,790 14,865,492 12,945,876 22.9 22.2 19.8 60 ปีขึน้ ไป 11,313,061 16,273,442 20,068,347 17.1 24.3 30.8 รวม 66,060,856 66,843,120 65,244,187 100.0 100.0 100.0 2. คณุ ลกั ษณะทางประชากร (ระดับการศกึ ษาสูงสุด สถานภาพสมรส และประเภทครวั เรอื น) ตามวิธีการศึกษาในการคาดการณ์สถานการณ์การเปลี่ยนแปลงของประชากรไทย ด้าน คุณลักษณะเก่ียวกับระดับการศึกษา สถานภาพสมรส และประเภทครัวเรือนตามโครงสร้างรุ่น ประชากรของสมาชิกในครัวเรือน ท่ีไดอ้ ธบิ ายในบทท่ี 3 สว่ นน้ี น�ำ เสนอผลการวิเคราะหเ์ พือ่ คาด การณ์โครงสรา้ งประชากรตามคุณลกั ษณะทางประชากร เปรยี บเทยี บ พ.ศ. 2560 2570 และ 2580 ตามล�ำ ดับ (ก) ระดับการศกึ ษาสูงสดุ ประชากรไทยมีระดับการศึกษาที่สูงขึ้น ใน พ.ศ. 2560 ประชากรไทยมีระดับการศึกษา สงู กว่ามัธยมศึกษาตอนปลาย ร้อยละ 15.3 และเพิ่มขึ้นเปน็ ร้อยละ 22.8 ใน พ.ศ. 2580 การท่ี ประชากรไทยมีระดับการศึกษาสูงสุดสูงข้ึน จะช่วยให้ประชากรวัยแรงงานมีความสามารถในการ หารายได้เพ่ิมขน้ึ 118

ตาราง ง.2 จ�ำ นวนและรอ้ ยละของประชากรไทย จ�ำ แนกตามระดบั การศกึ ษาสูงสดุ พ.ศ. 2560 พ.ศ. 2570 และ พ.ศ. 2580 กลุ่มอายุ ระดบั การศึกษาสงู สุด ประถม ระดบั มัธยม ระดับมัธยม ระดบั สงู กวา่ ศึกษาและ ศึกษาตน้ ศึกษาปลาย มัธยมศึกษา ตำ่�กวา่ พ.ศ.2560 0-4 ปี 100.0 0.0 0.0 0.0 พ.ศ.2570 5-14 ปี พ.ศ.2580 15-29 ปี 99.6 0.4 0.0 0.0 30-44 ปี 45 - 59 ปี 18.7 36.6 19.5 25.1 60 ปีขนึ้ ไป 0-4 ปี 37.0 18.7 17.6 26.7 5-14 ปี 15-29 ปี 67.5 8.5 9.9 14.1 30-44 ปี 45 - 59 ปี 86.5 4.0 3.6 5.9 60 ปขี ้ึนไป 0-4 ปี 100.0 0.0 0.0 0.0 5-14 ปี 15-29 ปี 99.4 0.6 0.0 0.0 30-44 ปี 45 - 59 ปี 13.8 34.9 16.5 34.7 60 ปขี นึ้ ไป 26.7 19.0 18.4 35.9 60.7 9.3 11.3 18.7 83.8 4.5 4.3 7.4 100.0 0.0 0.0 0.0 99.2 0.8 0.0 0.0 10.3 33.1 13.6 43.0 20.7 17.9 18.0 43.4 54.1 9.9 12.5 23.5 82.1 4.8 4.7 8.3 119

ตาราง ง.3 รอ้ ยละของประชากรไทย จ�ำ แนกตามระดบั การศกึ ษา และกล่มุ อายุ พ.ศ. 2560 พ.ศ. 2570 และ พ.ศ. 2580 พ.ศ.2560 กล่มุ อายุ ระดบั การศกึ ษาสูงสดุ พ.ศ.2570 ประถมศึกษา ระดับมัธยม ระดับมัธยม ระดับสูงกว่า พ.ศ.2580 0-4 ปี และต่ำ�กวา่ ศกึ ษาตน้ ศกึ ษาปลาย มธั ยมศึกษา 5-14 ปี 15-29 ปี 100.0 0.0 0.0 0.0 30-44 ปี 99.6 0.4 0.0 0.0 45 - 59 ปี 18.7 36.6 19.5 25.1 60 ปขี น้ึ ไป 37.0 18.7 17.6 26.7 0-4 ปี 67.5 8.5 9.9 14.1 5-14 ปี 86.5 4.0 3.6 5.9 15-29 ปี 100.0 0.0 0.0 0.0 30-44 ปี 99.4 0.6 0.0 0.0 45 - 59 ปี 13.8 34.9 16.5 34.7 60 ปขี น้ึ ไป 26.7 19.0 18.4 35.9 0-4 ปี 60.7 9.3 11.3 18.7 5-14 ปี 83.8 4.5 4.3 7.4 15-29 ปี 100.0 0.0 0.0 0.0 30-44 ปี 99.2 0.8 0.0 0.0 45 - 59 ปี 10.3 33.1 13.6 43.0 60 ปขี ึ้นไป 20.7 17.9 18.0 43.4 54.1 9.9 12.5 23.5 82.1 4.8 4.7 8.3 120

(ข) สถานภาพสมรส ตาราง ง.4 จ�ำ นวนและรอ้ ยละของประชากรไทย จำ�แนกตามสถานภาพสมรส พ.ศ. 2560 พ.ศ. 2570 และ พ.ศ. 2580 สถานภาพ จำ�นวน รอ้ ยละ สมรส พ.ศ. 2560 พ.ศ. 2570 พ.ศ. 2580 พ.ศ. 2560 พ.ศ. 2570 พ.ศ. 2580 โสด 25,103,686 23,245,740 21,152,606 38.0 34.8 32.4 แต่งงาน 33,827,263 33,801,142 31,613,990 51.2 50.6 48.5 หยา่ แยกทาง 2,469,651 2,946,948 3,272,779 3.7 4.4 5.0 หม้าย 4,660,256 6,849,291 9,204,812 7.1 10.2 14.1 รวม 66,060,856 66,843,120 65,244,187 100.0 100.0 100.0 ตาราง ง.5 ร้อยละของประชากรไทย จำ�แนกตามสถานภาพสมรส และกล่มุ อายุ พ.ศ. 2560 พ.ศ. 2570 และ พ.ศ. 2580 กลุม่ อายุ สถานภาพสมรส หมา้ ย โสด แต่งงานหรอื มีคู่ หย่า แยกทาง 0.0 พ.ศ.2560 0-4 ปี 100.0 0.0 0.0 0.0 5-14 ปี 99.8 0.1 0.0 0.2 15-29 ปี 65.2 32.2 2.4 1.2 30-44 ปี 20.4 72.3 6.1 6.3 45 - 59 ปี 31.0 60 ปีขึ้นไป 8.2 79.3 6.2 4.5 61.5 2.9 121