อย่างไรก็ตาม เน่ืองจากธรรมวินัยในพุทธศาสนามีมาก 1) ธรรมทส่ี รา้ งเสรมิ สขุ ภาวะทางกาย ธรรมทเี่ กยี่ วกบั (พระอรรถกถาจารย์กล่าวว่า มีมากถึง 84,000 พระธรรม สขุ ภาพกายโดยตรง ในพทุ ธศาสนามหี ลายขอ้ ทเ่ี กยี่ วกบั การ ขันธ์ หรือ 84,000 หมวดธรรม) เป็นการยากท่ีผู้ปฏิบัติ บรโิ ภคอาหารซงึ่ สง่ ผลโดยตรงตอ่ สขุ ภาพกายกม็ ี ทเ่ี กยี่ วกบั ท่ัวไปจะก�ำหนดได้ว่า ควรจะเอาส่วนไหนของธรรมะใน มติ อิ นื่ ของสขุ ภาพกายกม็ ี สว่ นทเี่ กยี่ วกบั การบรโิ ภคอาหาร พทุ ธศาสนาไปปฏบิ ตั ิ เพอื่ ความมสี ขุ ภาพทางกาย ทางจติ ใจ นน้ั มีหลักธรรม 2 ขอ้ ที่ใครกส็ ามารถปฏบิ ตั ไิ ด้ ขอ้ แรกเน้น ทางปัญญา และทางสังคม ให้เหมาะสมกับอัตภาพของตน การรจู้ กั ประมาณในการบรโิ ภคอาหาร (โภชะเน มตั ตญั ญตุ า) ในท่ีน้ีจะยกตัวอย่างธรรมะบางข้อท่ีเห็นว่าสามารถน�ำไป คือบริโภคในปริมาณเท่าท่ีร่างกายต้องการ ไม่บริโภคมาก ปฏบิ ตั ิ เพอ่ื สรา้ งเสรมิ สขุ ภาวะแตล่ ะดา้ น แตก่ ข็ อใหเ้ ขา้ ใจวา่ เกินเพราะเหน็ แกร่ สชาตอิ าหาร การสร้างเสริมสุขภาวะแต่ละด้านไม่ได้จ�ำกัดอยู่เฉพาะใน อีกข้อหน่ึงเป็นเรื่องของการ ใช้ปัญญาพิจารณาให้ ธรรมะหรือข้อปฏิบัติท่ียกเป็นตัวอย่างน้ีเท่าน้ัน ยังมีธรรมะ แยบคาย (โยนิโสมนสิการ) ก่อน แล้วจึงบริโภคปัจจัยส่ี อกี หลายหมวดหลายขอ้ ทไี่ มส่ ามารถกลา่ วถงึ ไดท้ งั้ หมดในทนี่ ้ี ซึ่งเป็นศีลหมวดหนึ่งใน 4 หมวดท่ีท�ำให้บรรพชิตมีชีวิต ตารางท่ี 1 (ตอ่ ) สาระส�ำคญั ลกั ษณะ 9. มองตามเหตปุ ัจจยั พุทธศาสนามองส่ิงทั้งหลายตามความสัมพันธ์แห่งเหตุปัจจัย อนัตตาก็คือหลักความเป็นไปตามเหตุปัจจัย สิ่งทั้งหลายไม่มีอะไรมีอยู่เป็นอยู่ตามล�ำพังตน แต่อิงอาศัยกันและกัน และเป็นไปตามเหตุปัจจัย หลักนี้คือ “อทิ ปั ปจั จยตา” หรือที่เรยี ก “ปฏจิ จสมุปบาท” 10. เช่ือว่ามนษุ ยป์ ระเสรฐิ มนุษย์เป็นสัตว์ท่ีมีศักยภาพที่จะฝึกได้ และต้องฝึก มนุษย์จะประเสริฐสุดด้วยการฝึก มนุษย์ที่ไม่ฝึกเลยจะต�่ำต้อย ด้วยการฝึกฝนพัฒนา กวา่ สตั วใ์ นทกุ ดา้ น ชาวพทุ ธตอ้ งมี “โพธสิ ทั ธา” คอื มนั่ ในศกั ยภาพทจ่ี ะเปน็ พทุ ธะคอื เปน็ ผตู้ นื่ รไู้ ดด้ ว้ ยการฝกึ มนษุ ย์ ต้องเช่ือมนั่ ในตนเอง ไมใ่ ช่ฝากความหวงั ไว้กับสงิ่ นอกตวั 11. เป็นศาสนา ชีวิตที่ดีงาม คือชีวิตแห่งการศึกษาบนฐานของ “มรรคมีองค์ 8” ซึ่งประมวลลงได้ในการศึกษา 3 ด้าน ได้แก่ แหง่ การศกึ ษา ศลี (วาจา การงาน และเลย้ี งชพี ชอบ) สมาธิ (มคี วามเพยี รพยายาม มสี ติ และสมาธทิ ช่ี อบ) และ ปญั ญา (ความเหน็ และความคดิ ชอบ) หลกั ปฏิบตั ใิ นพทุ ธศาสนาจึงเรียกชอ่ื อกี อยา่ งหนึ่งว่า การศึกษา หรอื ไตรสิกขา 12. ใหค้ วามส�ำคัญทั้ง จุดเริ่มต้นสำ� คญั ทีน่ �ำไปสูก่ ารศึกษาตามหลกั มรรคมอี งค์ 8 คือ (1) ปัจจัยภายในเฉพาะตัวบคุ คล ไดแ้ ก่การรู้จักคิด ปัจจัยภายในและ คดิ วเิ คราะหเ์ ปน็ (เรยี กวา่ โยนโิ สมนสกิ าร) และ (2) ปจั จยั ภายนอก ไดแ้ ก่ การมกี ลั ยาณมติ ร มคี รอู าจารย์ มแี หลง่ ปจั จยั ภายนอก ความรู้ ฯลฯ ซงึ่ ให้คำ� แนะนำ� และตัวอย่างทถ่ี ูกต้อง (เรยี กวา่ ปรโตโฆสะ) ท้งั สองอยา่ งเกือ้ กูลกัน 13. ใหต้ ื่นตวั ด้วย ก่อนปรนิ ิพพาน พระพุทธองคท์ รงตรัสเตอื นภกิ ษทุ งั้ หลายให้ “ยงั ความไมป่ ระมาทใหถ้ ึงพร้อม” ความไมป่ ระมาท ความไมป่ ระมาท คือการไม่ผัดเพี้ยน ไม่ละเลย ไม่น่ิงเฉย ไม่เฉ่ือยชา มีความกระตือรือร้นในการบ�ำเพ็ญกิจหน้าท่ี ถือว่าเป็น “ตัวกระต้นุ ” ให้มกี ารปฏบิ ตั ติ ามหลกั ธรรม 14. เหน็ ทกุ ข์แตเ่ ปน็ สุข พุทธศาสนามองโลกและชีวิตตามความเป็นจริง ทุกข์มีจริง แต่ไม่ใช่เพ่ือหลีกหนี หากแต่ต้องมองทุกข์ด้วยความ หรือทกุ ขเ์ พือ่ เหน็ รู้เท่าทัน ว่าอะไรคือเหตุ รู้แล้วก็ละเสีย ความรู้น้ีจะท�ำให้จิตใจปลอดโปร่งเป็นอิสระด้วยปัญญา ไม่มีทุกข์บีบคั้น แต่สขุ เพื่อเปน็ “รู้เทา่ ทันความทกุ ข์ จึงมคี วามสุขท่ีสมบรู ณ์” 15. มงุ่ ประโยชนส์ ุข การเกดิ ขน้ึ ของพทุ ธศาสนากเ็ พอื่ ประโยชนส์ ขุ ของคนหมมู่ าก เมอ่ื เรมิ่ สง่ สาวกไปประกาศศาสนาพระพทุ ธองคท์ รง เพอ่ื มวลชน ยำ�้ วา่ “เธอทง้ั หลายจงจาริกไป เพ่อื ประโยชน์เกือ้ กูลแกพ่ หชู น เพอื่ ความสขุ แก่พหชู น เพอื่ อนเุ คราะห์ชาวโลก” ที่มา : สรุปใจความจาก พระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยตุ ฺโต), 2558 99พุทธศาสนากับการสร้างเสริมสุขภาวะ
บรสิ ทุ ธ์ิ (ปารสิ ทุ ธศิ ลี ) ศลี หมวดนเี้ รยี กวา่ “ปจั จยั สนั นสิ ติ ศลี ” พิจารณาให้ดกี อ่ นจงึ บริโภคอาหาร เป็นข้อก�ำหนดว่า ทุกครั้งที่จะบริโภคปัจจัยสี่ (ในกรณีน้ี คืออาหาร) ต้องพิจารณาให้เห็นอย่างแยบคายก่อนว่า “ปะฏสิ ังขา โยนิโส ปิณฑะปาตัง ปะฏเิ สวามิ ....... จะบริโภคเพื่อหล่อเล้ียงชีวิตและร่างกายให้เป็นอยู่ได้ผาสุก เราขอพิจารณาโดยแยบคายก่อน แล้วจึงจะฉัน ไมบ่ รโิ ภคดว้ ยตณั หา หรอื เพอื่ ความสนกุ สนานมวั เมา แตบ่ รโิ ภค อาหารนี้ เราจะไม่ฉันอาหารเพื่อความเอร็ดอร่อย เพ่ือให้ด�ำรงชีวิตอยู่โดยผาสุก และเพ่ือเกอื้ กลู การปฏบิ ตั ิ เพลิดเพลิน สนุกสนาน มัวเมา หรือเพื่อความสวย พรหมจรรย์ คอื ทำ� สงิ่ ทด่ี งี ามตามหนา้ ของตนเทา่ นนั้ เรอื่ งนี้ ความงามของร่างกาย แต่จะฉันเพ่ือให้ร่างกายนี้ เปน็ ศลี ส�ำหรับภิกษุก็จริง แต่ฆราวาสก็สามารถน�ำมาใช้ได้ ด�ำรงอยู่ได้เพ่ือขจัดความล�ำบากทางกาย คือ โดยเฉพาะในยคุ ปจั จบุ นั ทคี่ นจำ� นวนมากมแี นวโนม้ นำ้� หนกั เกนิ ความรู้สึกหิวกระหายท่ีเกิดข้ึนแล้ว และเพื่อไม่ให้ เพราะบรโิ ภคอาหารดว้ ยตณั หา มากกวา่ บรโิ ภคดว้ ยปญั ญา ทุกขเวทนาอื่นเกิดขึ้น จะได้เป็นอยู่ได้โดยผาสุก เกี่ยวกับมิติอื่นของสุขภาพกาย ก็มีหลักธรรมและการ และเก้ือกูลการประพฤตพิ รหมจรรย”์ ปฏบิ ตั ทิ างพทุ ธศาสนาหลายอยา่ ง ทชี่ ดั ๆ กค็ อื ศลี 5 อยา่ งนอ้ ย ขอ้ ความขา้ งตน้ ถอดใจความมาจากบทสวดกอ่ นที่ ศีลข้อ 1, 3, และ 5 มีผลดีต่อสุขภาพกายโดยตรง อนึ่ง พระจะฉนั อาหารบณิ ฑบาตทกุ ครงั้ บทสวดน้ี นา่ จะนำ� การปฏิบัติของภิกษุในการออกเดินบิณฑบาต และการเดิน มาใชเ้ ปน็ แนวทางงา่ ยๆ ในการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพสำ� หรบั จงกรม (ทงั้ สำ� หรบั พระและคนทวั่ ไป) กเ็ ปน็ การออกกำ� ลงั กาย คนทกุ เพศทกุ วยั ไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งเปน็ พระหรอื นกั บวชกไ็ ด้ ทด่ี ีอย่างหน่งึ นอกเหนือจากเปน็ การฝกึ จติ ให้เปน็ สมาธิ เพื่อให้เรารู้จักคิดถึงจุดมุ่งหมายที่แท้จริงของการกิน 2) ธรรมที่สร้างเสริมสุขภาวะทางจิตใจ การมีจิตใจ อาหาร วา่ กนิ เพอื่ สขุ ภาพ และเพอ่ื ใหก้ ารทำ� กจิ หนา้ ท่ี เบิกบานเป็นเคร่ืองช้ีวัดการมีสุขภาวะทางจิตใจอย่างหนึ่ง ของตนเปน็ ไปไดด้ ว้ ยดี วธิ นี ยี้ งั อาจจะชว่ ยใหห้ ลายคน แต่ภาวะท่ีจิตใจเบิกบานนั้นมีหลายระดับ ในข้ันต�่ำจิตใจ ลดการมนี ำ้� หนกั ตวั เกนิ เพราะการบรโิ ภคอาหารดว้ ย เบิกบานอาจเกิดจากการได้ประสบส่ิงที่พึงปรารถนาท่ัวไป จะดีไหมถ้าจะมีโรงเรียนท่ีใส่ใจ เอาบทสวดนี้ไป ก็ได้ เช่น ได้ของท่ีชอบ ได้อยู่กับคนท่ีตนรัก แต่ความเบิก ดัดแปลงเป็นค�ำกลอนง่ายๆ ส�ำหรับให้นักเรียนสวด บานเชน่ นไ้ี มย่ ่งั ยนื บางคนบางคร้ังอาจมจี ติ เบกิ บานเพราะ กอ่ นรบั ประทานอาหารทกุ ครงั้ ทำ� นองเดยี วกบั ทท่ี ำ� ใน ได้ทำ� ความดี เชน่ ได้บ�ำเพ็ญบญุ ด้วยวธิ ตี ่างๆ ในกรณีเชน่ น้ี โรงเรยี นหลายแหง่ และถา้ จะใหด้ ยี ง่ิ ไปกวา่ นน้ั กต็ อ้ งให้ การท�ำบุญหรือท�ำความดีก็เกื้อกูลสุขภาวะทางจิตใจ สูงขึ้น พจิ ารณาอยา่ งน้ี กอ่ นรบั ประทานอาหารทกุ มอื้ ทกุ วนั ไปกวา่ นน้ั ความเบกิ บานอาจเปน็ ภาวะของจติ ทตี่ งั้ มน่ั สงบ ฝกึ จติ ใหส้ งบ ไมฟ่ งุ้ ซา่ น (จติ ตสกิ ขา) เพอ่ื ทจ่ี ะมพี ลงั ในการ ไม่ฟุ้งซ่าน ในกรณีอย่างนี้ก็เป็นเร่ืองของการมีสติ ตื่นรู้อยู่ พจิ ารณาจนเกดิ ความรเู้ ขา้ ใจในสภาวะทเ่ี ปน็ จรงิ ของสรรพสง่ิ ทุกขณะ และมีจิตต้ังม่ันเป็นสมาธิ ซ่ึงก็มีหลายระดับ ผลท่ี ว่าเป็นไปตามเหตุปัจจัย (ปัญญาสิกขา) ในที่สุด จิตที่มี ตามมาอย่างหนงึ่ ของสมาธิคือการมีจิตปตี ิเบกิ บาน สภาวะเชน่ นนั้ เปน็ จติ ทตี่ ง้ั มน่ั ไมห่ วน่ั ไหว ไมว่ า่ จะถกู กระทบ 3) ธรรมทสี่ รา้ งเสรมิ สขุ ภาวะทางปญั ญา พทุ ธศาสนา ดว้ ยอารมณท์ น่ี า่ ปรารถนาหรอื ไมน่ า่ ปรารถนากต็ าม เปน็ จติ ให้ความส�ำคัญกับปัญญาในทุกระดับของการปฏิบัติ ทไ่ี มถ่ กู พนั ธนาการดว้ ยความยดึ ตดิ กบั อารมณต์ า่ งๆ มคี วาม ในทศั นะของพทุ ธศาสนา สขุ ภาวะทางปญั ญาหมายถงึ ความรู้ โล่งและโปร่งเบา เปน็ สภาวะของชีวติ ทเี่ ป็นอย่ดู ้วยปัญญา เข้าใจในเหตุและผล รอบรู้ในส่ิงที่เป็นประโยชน์และ 4) ธรรมทส่ี รา้ งเสรมิ สขุ ภาวะทางสงั คม สงั คมสขุ ภาวะ ไม่เป็นประโยชน์ ตลอดจนรู้แจ้งประจักษ์ในสภาวะของส่ิง คอื สงั คมทคี่ นมคี วามสมั พนั ธท์ ดี่ ตี อ่ กนั ตงั้ แตร่ ะดบั ครอบครวั ทงั้ หลายตามความเปน็ จรงิ รเู้ ขา้ ใจวา่ สงิ่ ทง้ั หลายเปน็ ไปตาม ไปจนถงึ ชมุ ชนและสงั คมโดยรวม ไมม่ ปี ญั หากระทบกระทงั่ กนั เหตุปัจจัยของมัน อันท�ำให้สามารถวางตนและปฏิบัติได้ เอื้อต่อการท่ีแต่ละคนจะท�ำส่ิงท่ีดีงามตามศักยภาพของตน ถูกตอ้ ง ด�ำเนนิ ชวี ิตได้ปกติ ในระดับครอบครัว พุทธศาสนาวางข้อพึงปฏิบัติต่อกัน การที่จะบรรลุถึงปัญญาจะต้องฝึกฝนตามแนวทาง ไตรสิกขา คือ ฝึกให้กาย วาจา ใจเรียบร้อย (ศีลสิกขา) 100 สุขภาพคนไทย 2561
สำ� หรบั ผคู้ รองเรอื น ระหวา่ งสามภี รรยา พอ่ แม-่ ลกู มติ รสหาย ปฏบิ ตั เิ พอื่ มงุ่ ใหเ้ กดิ ปญั ญา มธี รรมะทเ่ี ปน็ ขอ้ ฝกึ ฝนจำ� นวนมาก เพอ่ื นพอ้ ง บรวิ าร รวมถงึ สมณะชพี ราหมณด์ ว้ ย ตงั้ แตร่ ะดบั พนื้ ๆ เพอื่ ความมสี ขุ ภาวะทางรา่ งกาย จติ ใจ และ ในระดบั ชมุ ชนและสงั คมมหี ลกั ปฏบิ ตั เิ รอ่ื งศลี ทงั้ สำ� หรบั สังคม ในการด�ำรงชีวิตประจ�ำวัน ไปจนถึงระดับท่ีละเอียด บรรพชติ และคฤหสั ถ์ จดุ มงุ่ หมายกเ็ พอ่ื ใหช้ มุ ชนและสงั คมมี คือการรู้เข้าใจด้วยปัญญา จนเห็นชัดในสภาวะของส่ิง ความสงบเรยี บรอ้ ย ในขนั้ พน้ื ฐานทสี่ ดุ พทุ ธศาสนามเี บญจศลี ทงั้ หลาย วา่ ขน้ึ อยกู่ บั เหตปุ จั จยั อยา่ งไร ความรเู้ ขา้ ใจเชน่ นนั้ เปน็ หลกั ปฏบิ ตั เิ พอื่ ใหค้ นมชี วี ติ อยดู่ ว้ ยกนั โดยปราศจากความ จะท�ำให้จิตใจคลายความยึดติด หลุดพ้น และเป็นอิสระ รนุ แรงทกุ รปู แบบ ทงั้ ตอ่ ผอู้ นื่ (ศลี ขอ้ 1, 2, 3, 4) และตอ่ ตนเอง นัน่ คือเป็นสขุ ภาวะทางปญั ญาชน้ั ยอด (ศลี ขอ้ 5) นอกจากนย้ี งั มธี รรมหมวดหนงึ่ ทเ่ี ออ้ื ตอ่ ความสมั พนั ธ์ ทั้งหมดที่กล่าวข้างต้น คือพุทธศาสนาในฐานะหลัก อนั ดรี ะหวา่ งสมาชกิ ของสงั คมทกุ ระดบั ซง่ึ ประกอบดว้ ยหลกั ค�ำสอน แต่การมีหลักค�ำสอนที่ประเสริฐเช่นนี้ แม้จะเป็น ปฏบิ ตั ิ 4 ประการ คอื การแบง่ ปนั เออื้ เฟอ้ื เผอ่ื แผก่ นั การพดู จา ส่ิงที่ดี ก็ไม่ได้หมายความว่าชาวพุทธทุกคนจะมีสุขภาวะ นา่ รกั นา่ นยิ มนบั ถอื การทำ� ประโยชนช์ ว่ ยเหลอื เกอ้ื กลู กนั และ ที่ดีในทุกด้าน และสังคมที่คนนับถือพุทธจะเป็นสังคมสุข การวางตนสมำ�่ เสมอ ไมถ่ อื ตวั (สงั คหวตั ถุ 4) ภาวะเสมอไป ดังนั้น ถ้าอยากรู้ว่าคนไทยได้รับประโยชน์ พระธรรมวินัย ซึ่งเป็นแก่นแท้ของพุทธศาสนา มีจุด จากพุทธศาสนาในด้านสุขภาวะเพียงใด ก็ต้องดูว่าคนไทย มงุ่ หมายสำ� คญั อยทู่ คี่ วามหลดุ พน้ จากทกุ ข์ ดว้ ยการศกึ ษาและ สว่ นใหญ่นับถือพระพุทธศาสนากันอยา่ งไร สุขภาวะทางปญั ญาทเี่ ราควรรจู้ ัก พระไพศาล วิสาโล เมื่อพูดถึงสุขภาพ ผู้คนมักนึกถึงสภาพทางกาย เช่น การมี พลานามยั ไมเ่ จบ็ ปว่ ย แตน่ นั่ เปน็ เพยี งองคป์ ระกอบสว่ นเดยี วของ ความสขุ หรอื ภาวะทเี่ ปน็ ปกตสิ ขุ ซง่ึ เรยี กอกี อยา่ งวา่ “สขุ ภาวะ” “สุขภาวะ” น้ันมีหลายมิติหรือหลายด้าน ปัจจุบันมีการ ภาพ : จากงานปาฐกถา สุภา ศิริมานนท์ 25 ก.ค. 2560 จำ� แนกออกเปน็ สขุ ภาวะทางกาย สขุ ภาวะทางสงั คม สขุ ภาวะทาง จติ และสขุ ภาวะทางปญั ญา สอดคลอ้ งกบั แนวคดิ ของพทุ ธศาสนาเรอ่ื ง “ภาวนา” หรอื ความเจรญิ งอกงาม อนั มี ๔ ประการ เชน่ กนั คือ กายภาวนา (ความเจริญงอกงามทางกาย) ศลี ภาวนา (ความเจรญิ งอกงามทางสงั คม) จติ ภาวนา (ความเจริญ งอกงามทางจติ ) และปัญญาภาวนา (ความเจรญิ งอกงามทางปัญญา) สุขภาวะทางกาย หมายถึง การมีพลานามัย ไม่เจ็บป่วย มีปัจจัยสี่พอเพียงแก่การด�ำเนินชีวิต ไม่อดอยากหิวโหย ปลอดพ้นจากภัยธรรมชาติ มสี วสั ดิภาพในชีวติ ตลอดจนอยใู่ นส่งิ แวดล้อมที่ดี เช่น มอี ากาศบรสิ ทุ ธิ์ สขุ ภาวะทางสงั คม หมายถงึ การมสี มั พนั ธภาพทร่ี าบรนื่ กลมกลนื ทงั้ ในระดบั ครอบครวั ระดบั ชมุ ชน จนถงึ ระดบั สงั คม ไดร้ บั ความเคารพและความเออ้ื เฟอ้ื เกอื้ กลู ปลอดพน้ จากการขม่ เหง เอารดั เอาเปรยี บ ดหู มนิ่ เหยยี ดหยาม กลา่ วอกี นยั หนง่ึ อยู่ในสงั คมทดี่ งี าม สขุ ภาวะทางจติ หมายถงึ การมจี ติ ปลอดพน้ จากความทกุ ข์ ไมเ่ ครยี ดหรอื วติ กกงั วล ไมเ่ ปน็ ทาสสง่ิ เสพตดิ มคี วามสขุ ใจ สงบเยน็ จิตมคี ณุ ภาพบวก เช่น เมตตากรุณา สติ และสมาธิ สขุ ภาวะทางปญั ญา หมายถงึ การมคี วามรคู้ วามเขา้ ใจเกยี่ วกบั ชวี ติ สามารถวางจติ วางใจไดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ ง คดิ ดี คดิ เปน็ และเห็นตรง ช่วยใหด้ ำ� เนินชีวติ ได้อย่างเป็นปกติสขุ ทั้งกายและใจ สามารถแก้ปัญหาตา่ ง ๆ ที่ผา่ นเขา้ มาในชีวิต ชว่ ยให้ จิตเปน็ อสิ ระท่ามกลางความผันผวนปรวนแปรต่าง ๆ พุทธศาสนามองว่า ปัญญาน้ันเป็นพ้ืนฐานของความสุขท้ังทางกาย สังคม และจิต กล่าวคือ เราจะมีสุขภาพดีได้ ก็เพราะรู้ว่าควรกินอาหารเพื่อสุขภาพ เพ่ือบ�ำรุงเล้ียงร่างกายให้เป็นปกติสุข หากกินเพราะความหลง เช่น หลงติด 101พุทธศาสนากับการสร้างเสริมสุขภาวะ
ในรสชาตอิ าหาร กอ็ าจเจบ็ ปว่ ยเพราะไมร่ จู้ กั ประมาณในการกนิ ทำ� ใหเ้ ปน็ โรคหวั ใจ โรคอว้ น โรคเบาหวาน หรอื แมแ้ ตโ่ รค มะเร็ง ซงึ่ ก�ำลังเป็นภยั ร้ายในปจั จุบนั สุขภาพดียังเกิดจากการเห็นคุณค่าของสมดุลชีวิต จึงไม่ติดในความสบาย แต่หม่ันออกก�ำลังกายอยู่เสมอ ขณะเดียวกันกไ็ มท่ �ำงานอยา่ งหักโหม รู้จกั พักผ่อน ความสัมพันธ์ที่ราบร่ืนกลมกลืนกับผู้คน เกิดข้ึนได้เพราะมีปัญญาเห็นว่าการเอ้ือเฟื้อเก้ือกูลผู้อื่นนั้นน�ำความสุข มาให้ตน ในทางตรงข้าม หากเบียดเบียนเอาเปรียบผู้อื่น ในท่ีสุดความเดือดร้อนก็จะเกิดแก่ตนเอง รวมทั้งเห็นว่าแม้ ความเห็นแก่ตัว จะท�ำให้ตนร�่ำรวย มีช่ือเสียงเกียรติยศ แต่สิ่งเหล่าน้ีให้ความสุขเพียงชั่วคราว ตามมาด้วยความทุกข์ท่ี ยาวนาน ไมใ่ ชค่ ำ� ตอบสดุ ทา้ ยของชวี ติ ดงั นน้ั จงึ ไมค่ วรหมกมนุ่ กบั การทำ� มาหาเงนิ แตม่ เี วลาใหก้ บั การตดิ ตอ่ สมั พนั ธก์ บั ผคู้ น หมั่นทำ� ดี และช่วยเหลอื ผ้อู ่ืน สุขภาพจิตที่ดี ก็เกิดจากปัญญาเช่นกัน กล่าวคือ รู้ว่าการปล่อยชีวิตและจิตใจไปตามอ�ำนาจของความอยากน้ัน มแี ตจ่ ะนำ� ทกุ ขม์ าให้ ไดเ้ ทา่ ใด กไ็ มร่ จู้ กั พอ ขณะเดยี วกนั กเ็ หน็ โทษของความโกรธ ดงั นน้ั จงึ ไมป่ ลอ่ ยใหค้ วามโกรธครองใจ รู้จักให้อภัย จิตจึงพบกับความสงบเย็น ปัญญาท่ีตระหนักถึงความไม่เท่ียงของสรรพสิ่ง รู้ว่าความล้มเหลว ความสูญเสีย ความเจ็บป่วย และความตายเป็นธรรมดาของชีวิต ช่วยให้จิตไม่เป็นทุกข์เมื่อประสบกับเหตุร้ายเหล่าน้ัน ยิ่งมีปัญญา ถึงขัน้ ว่าไม่มีอะไรท่จี ะยึดเป็น “ตัวกู ของกู” ได้ จติ ยอ่ มผอ่ งใส เบิกบาน ไร้วิตกกงั วล ในยามได้ ก็ไม่หลงเพลดิ เพลนิ ดใี จ ในยามเสยี กไ็ ม่กลดั กลมุ้ เศร้าโศก ปญั ญานน้ั ท�ำใหเ้ ปน็ สขุ ไดใ้ นทกุ สถานการณ์ มใิ ชว่ า่ เปน็ สขุ ไดใ้ นยามทม่ี สี ขุ ภาพดี มพี ลานามยั หรอื ประสบความ ส�ำเรจ็ ในการงานเทา่ นนั้ กลา่ วไดว้ า่ ปญั ญาท�ำใหเ้ หน็ ความจรงิ วา่ สขุ หรอื ทกุ ขน์ น้ั มไิ ดอ้ ยทู่ วี่ า่ มสี งิ่ ดี ๆ หรอื สงิ่ รา้ ย ๆ เกิดขน้ึ กบั เรา แต่อยูท่ วี่ า่ เราคดิ ร้สู ึก หรอื มีทา่ ทีกบั มนั อยา่ งไร พูดอีกอย่างคอื อยู่ที่ใจของเรา ดงั นนั้ แมเ้ จบ็ ปว่ ย พลดั พรากสญู เสยี กย็ งั เปน็ สขุ อยไู่ ด้ ปว่ ยแตก่ าย ใจไมป่ ว่ ย เสยี แตท่ รพั ย์ ใจไมเ่ สยี ทงั้ นเ้ี พราะแลเหน็ วา่ ทุกข์ใจน้ันแท้จริงแล้วเกิดจากความยึดติดถือม่ันในส่ิงต่าง ๆ เมื่อไม่ยึด ใจก็ไม่ทุกข์ ไม่ว่าสิ่งน้ันจะเป็นอดีตที่เจ็บปวด ภาพปรงุ แตง่ อนาคตทเี่ ลวรา้ ย รวมทงั้ อารมณอ์ กศุ ล เชน่ ความอยาก ความโกรธ ความเศรา้ ความรสู้ กึ ผดิ ทสี่ ำ� คญั กค็ อื ความยดึ ตดิ ในสงิ่ ตา่ ง ๆ วา่ เปน็ ตวั กขู องกู การเหน็ ความจรงิ ดงั กลา่ ว จะชว่ ยใหใ้ จปลอ่ ยวาง และทำ� ใหท้ กุ ขห์ ลดุ ไปจากใจได้ ทา่ นอาจารยพ์ ทุ ธทาสเคยกลา่ ววา่ “ความสขุ หรอื ความทกุ ข์ มนั เกดิ จากการทเี่ รากระทำ� ถูกหรือกระท�ำผิดต่อสิ่งที่เรียกว่า “ผัสสะ” ซึ่งเป็นสิ่งที่มีอยู่ตลอดเวลา” ปัญญาคือการเห็น ความจรงิ ดังกล่าว ดังนน้ั ไมว่ ่ามอี ะไรมากระทบกบั เรา ทางตา หู จมูก ลน้ิ กาย และใจกต็ าม ยอ่ มไมอ่ าจทำ� ใหใ้ จเราเปน็ ทกุ ขไ์ ด้ มแี ตค่ วามสขุ สงบเยน็ เปน็ อสิ ระ กลา่ วอกี นยั หน่ึง มีสุขภาวะอยูเ่ ปน็ นจิ นแี้ หละคอื สขุ ภาวะทางปญั ญาทเี่ ราควรรจู้ กั และสมั ผสั ใหไ้ ด้ 5. พุทธศาสนาที่คนไทยนับถือในปัจจุบัน การนับถือพุทธศาสนาของคนไทยในปจั จบุ นั อาจแบ่งออกได้เป็น 2 แบบ คือแบบทเี่ นน้ อามิสบูชา กับแบบท่ีเนน้ ปฏิบัติบูชา แบบแรกเป็นแนวทางการนับถือของคนไทยส่วนใหญ่ ซ่ึงจะเรียกในที่น้ีว่า พุทธศาสนาแบบชาวบ้าน (Popular Buddhism) แบบท่ีสองเน้นการท�ำความเข้าใจหลักธรรม เพื่อน�ำไปปฏิบัติในการด�ำเนินชีวิต ซ่ึงจะเรียก ในทนี่ วี้ า่ พทุ ธศาสนาแนวปฏบิ ตั ิ (Pragmatic Buddhism) การนบั ถอื พทุ ธศาสนา 2 แบบนใี้ หผ้ ลในดา้ นสขุ ภาวะตา่ งกนั 102 สุขภาพคนไทย 2561
5.1 พุทธศาสนาแบบชาวบ้าน 5.1.1 ลกั ษณะส�ำคัญ ภาพ : กฤตญิ า สำ�อางกจิ ลกั ษณะสำ� คญั ของพทุ ธศาสนาแบบน้ี การรักษาศีล และการเจริญภาวนาให้จิตใจบริสุทธ์ิมั่นคง คือ เป็นระบบความเชื่อและการปฏิบัติที่ (บุญกิริยาวัตถุ 3) แต่คนไทยส่วนมากก็รู้จักและคุ้นเคย เป็นไปเพ่ือประโยชน์สุขในระดับโลกิยะ กับการท�ำบุญด้วยการให้ทานมากกว่าวิธีอ่ืน อาจจะเป็น เป็นหลัก ความเช่ือและการปฏิบัติ เพราะอิทธิพลของการสอนทางศาสนา และวรรณกรรม แบบน้ีมีเรื่องของวัตถุเข้ามาเก่ียวข้อง พุทธศาสนาที่แพร่หลายในหมู่คนไทย โดยเฉพาะคือเรื่อง มากกว่าการปฏิบัติธรรมจริงๆ เป็นการ เวสสนั ดรชาดก ซง่ึ วา่ ด้วยอดีตชาติทีพ่ ระพุทธเจ้าเสวยพระ นับถือพุทธศาสนากระแสหลักของคนไทย บางท่านอาจ ชาติเป็นพระเวสสันดร ผทู้ รงบำ� เพ็ญทานอนั ยงิ่ ใหญ่ ก่อนที่ เรยี กวา่ พทุ ธศาสนาแบบโลกยิ นยิ ม หรอื แบบฆราวาสนยิ ม จะมาอุบตั ิเป็นพระพทุ ธเจา้ ในพระชาติตอ่ มา (Secular Buddhism)[12] ว่าโดยหลักธรรมแล้ว ทานเป็นหลักในการท�ำบุญ พุทธศาสนาแบบนี้วิวัฒนาการผ่านการตีความหลัก (ความด)ี เบอ้ื งตน้ ในพทุ ธศาสนา และเปน็ สงิ่ ทที่ ำ� ไดง้ า่ ยกวา่ คำ� สอน และปรบั ตวั เขา้ กบั ความเชอื่ และการปฏบิ ตั ใิ นแตล่ ะ อยา่ งอนื่ จงึ ไมใ่ ชเ่ รอ่ื งแปลกทชี่ าวพทุ ธไทยสว่ นมาก เมอ่ื พดู ทอ้ งถนิ่ ตลอดเวลาอนั ยาวนานในประวตั ศิ าสตร์ จนกลายเปน็ ถงึ การทำ� บญุ กจ็ ะนกึ ถงึ การใหท้ านในรปู แบบใดรปู แบบหนงึ่ จารตี ประเพณี และมเี อกลกั ษณเ์ ฉพาะของตน ซง่ึ ในบางกรณี แต่ท่ีแพร่หลายท่ีสุดคือการให้ทานเพ่ือบ�ำรุงพระสงฆ์ ก็ไม่ค่อยสอดคล้องกับหลักธรรมค�ำสอนในพระธรรมวินัย วดั วาอาราม ปชู นยี สถาน ปชู นยี วตั ถุ มากกวา่ การใหท้ านเปน็ เท่าใดนัก ในหลายกรณีความเช่ือและการปฏิบัติแบบนี้ สาธารณกุศลที่ส่งผลทางสังคมโดยตรง การส�ำรวจสภาวะ มแี นวคดิ แบบบรโิ ภคนยิ มแทรกปนเขา้ มามาก ลกั ษณะสำ� คญั ทางสังคมและวัฒนธรรม โดยส�ำนักงานสถิติแห่งชาติ ของพุทธศาสนาแบบชาวบ้าน คือ: พ.ศ. 2554 พบว่าชาวพุทธไทยท�ำบุญด้วยการตักบาตร (1) เป็นรูปแบบการปฏิบัติท่ีเน้นความเช่ือเร่ือง คอื การให้อาหารเป็นทานแกพ่ ระสงฆม์ ากทสี่ ุด (ราว 93%) บุญ-บาป และเรื่องสวรรค์-นรก เป็นหลัก การเน้นเร่ืองนี้ (3) เป็นการปฏิบัติเพ่ือหวังผลตอบแทนทางโลก มีที่มาจากหลายทาง แต่ที่ส�ำคัญน่าจะได้แก่อิทธิพลของ เป็นหลัก ทุกคร้ังท่ีท�ำบุญ เฉพาะอย่างยิ่งการให้ทาน หรือ การสัง่ สอนทางพุทธศาสนาตามจารีตประเพณี ซ่งึ มักจะให้ แม้ในการท�ำความดีทางศาสนาอย่างอ่ืน เช่น การรักษาศีล ความส�ำคัญกับเร่ืองบุญ-บาป และสวรรค์-นรก ค่อนข้าง และการเจริญภาวนา เป็นตน้ กไ็ ม่ตา่ งกนั คนไทยสว่ นมาก จะมากกว่าเร่ืองอ่ืนๆ เพ่ือมุ่งให้คนฝักใฝ่ในการท�ำบุญ มกั จะ “อธษิ ฐาน” ขอใหต้ วั เองไดส้ ง่ิ ทปี่ รารถนาสำ� หรบั ชวี ติ หรือความดี และกลัวการท�ำบาปหรือความช่ัว โดยเฉพาะ ไม่อย่างใดก็อย่างหนึ่ง แต่โดยมากก็คือความปรารถนา ในการเทศนาของพระสงฆ์ในโอกาสต่างๆ นอกจากน้ี เก่ยี วกบั สขุ ภาพ และการงานของตน หรือคนในครอบครวั วรรณกรรมพุทธศาสนาที่แพร่หลายมาต้ังแต่ยุคสุโขทัย คือ ในแงน่ ก้ี ารทำ� บญุ จงึ มอี ทิ ธพิ ลและกลนิ่ อายของบรโิ ภคนยิ ม ไตรภูมิพระร่วง ก็อาจจะมีส่วนหล่อหลอมความเช่ือเร่ือง เขา้ มาแทรกดว้ ยมาก คนทำ� บญุ จำ� นวนมากอยากใหบ้ ญุ ชว่ ย บุญ-บาป สวรรค์-นรก ด้วย ไม่มากก็น้อย ไตรภูมิพระร่วง ใหต้ นไดร้ บั ความมง่ั มศี รสี ขุ คอื อยากมชี วี ติ ทสี่ ขุ สบายในทาง เน้นอบายภูมิ (นรก) ส�ำหรับคนที่ท�ำบาป และสุคติภูมิ วัตถุด้วย การทำ� บุญเพ่ือช�ำระจิตใจของตนให้หมดจด หรือ (สวรรค์) ส�ำหรบั คนทท่ี ำ� บญุ (ภมู ทิ ง้ั 3 ท่กี ลา่ วถึงในไตรภูมิ พระรว่ งคอื กามภมู ิ รปู ภมู ิ และอรปู ภมู ิ สว่ นอบายภมู ิ และ สตุ คภิ มู ิ เป็นภูมิย่อยอย่ใู นกามภมู ิ) (2) เนน้ การท�ำบญุ ดว้ ยการใหท้ านมากกวา่ การปฏบิ ตั ิ อย่างอื่น พุทธศาสนามีค�ำสอนเกี่ยวการปฏิบัติที่จะให้เกิด บุญหรือความดีหลายวิธี อย่างน้อยที่สุด ได้แก่ การให้ทาน 103พุทธศาสนากับการสร้างเสริมสุขภาวะ
ภาพ : กฤตญิ า สำ�อางกิจ ชาวบ้านทั่วไปมักจะถือว่า พิธีรับศีลมีความส�ำคัญเท่ากับ “การถือศีล” หรือการมีศีลไปในตัว พิธีรับศีล 5 เริ่มด้วย การทำ� บญุ เพอื่ ลดความยดึ ตดิ ในทรพั ยส์ นิ เงนิ ทองนนั้ มนี อ้ ย การ อาราธนา ซ่ึงก็คือพิธีขอให้พระบอกศีลเป็นข้อๆ การท�ำบุญแบบหวังผลตอบแทนเช่นน้ี สะท้อนให้เห็น (ท้ังๆ ท่ีส่วนมากก็รู้อยู่แล้วว่าศีล 5 ข้อน้ันมีอะไรบ้าง) ทัศนะท่ีมองว่า บุญหรือความดีเป็นเหมือนส่ิงที่มีอ�ำนาจ แต่ก็ต้องท�ำเป็นพิธี เพราะถ้าไม่ท�ำก็จะไม่รู้สึกว่าได้รับศีล บันดาลให้เกดิ สิง่ ทตี่ นปรารถนาได้ นอกจากน้ียงั สะทอ้ นให้ เม่ือไม่รู้สึกว่าได้รับศีล บางคนก็อาจคิดเอาง่ายๆ ว่าไม่ต้อง เห็นว่า แรงจูงใจที่ท�ำให้คนจ�ำนวนมากอยากท�ำบุญจริงๆ ถือศีล เพราะไม่ได้รับศีลมาจากพระ แล้วอาจไม่ได้อยู่ท่ีบุญ ซึ่งเป็นส่ิงที่มองไม่เห็นและจับต้อง พธิ กี รรมทเี่ ขา้ มาเกยี่ วขอ้ งในการทำ� บญุ หรอื ทำ� ความดี ไม่ได้เท่าใดนัก แต่อยู่ที่สิ่งซึ่งตนปรารถนาในชีวิตปัจจุบัน ตามหลกั ศาสนานน้ั ในแงห่ นง่ึ กค็ อื สง่ิ ทผ่ี ปู้ ฏบิ ตั สิ รา้ งขน้ึ เพอื่ มากกว่า นค่ี ือพุทธศาสนาทช่ี าวบา้ นปฏบิ ัติกนั ท่ัวไป “ความขลัง” หรือ “ความศักด์ิสิทธิ์” พิธีกรรมมีประโยชน์ (4) เนน้ รปู แบบมากกวา่ เนอื้ หา หรอื ตวั ธรรมะจรงิ ๆ ในแงท่ อ่ี าจมสี ว่ นชว่ ยดงึ ดดู คนบางประเภทใหอ้ ยากเขา้ ใกล้ สำ� หรบั ชาวบา้ นทว่ั ไปการปฏบิ ตั ทิ างพทุ ธศาสนาหลายอยา่ ง หรือปฏิบัติตามหลักศาสนธรรมได้ แม้ว่าตัวมันเองจะไม่ใช่ มีพิธีกรรมซ่ึงไม่ใช่หลักธรรมในพุทธศาสนาโดยตรงเข้ามา สาระที่แท้จริงของศาสนาก็ตาม พิธีกรรมจึงเปรียบได้กับ เกี่ยวข้องด้วย ไม่ทางใดก็ทางหน่ึง ไม่มากก็น้อย บ่อยคร้ัง เปลือกหรือกระพ้ีที่ห่อหุ้มแก่น คือพุทธธรรม เอาไว้เท่านั้น คนทำ� บุญใหค้ วามส�ำคัญกับพิธกี รรมเหล่านมี้ ากกวา่ ธรรมะ เหมือนเปลือกและกระพี้ท่ีห่อหุ้มแก่นของต้นไม้ใหญ่เอาไว้ ซง่ึ เป็นสาระแทจ้ ริงของการปฏบิ ตั นิ นั้ เสยี อีก แบบแผนการ ทำ� ใหต้ ้นไมน้ น้ั ด�ำรงอยไู่ ด้ ปฏบิ ัตนิ นั้ แตกตา่ งกันไปตามท้องถิน่ อย่างไรก็ตาม เน่ืองจากท�ำหน้าที่เหมือนเปลือกหรือ พิธีกรรมมักจะเป็นส่วนท่ีขาดไม่ได้ในการท�ำบุญของ กระพ้ี พธิ ีกรรมอาจกลายเป็น “กบั ดัก” ท่ที �ำให้คนจำ� นวน ชาวบา้ น เช่น ในการถวายสงั ฆทานแด่พระสงฆ์ นอกจากมี หนึ่งเข้าไม่ถึงสาระที่แท้จริงของส่ิงที่ปฏิบัติได้ เพราะติดอยู่ การบชู าพระรตั นตรยั และกลา่ วคำ� ถวายแลว้ ยงั มกี ารกรวดนำ้� กับความขลังความศักด์ิสิทธ์ิของพิธีกรรม จนก้าวต่อไป เพ่ืออุทิศส่วนกุศลให้แก่ผู้วายชนม์ตามที่ต้ังใจด้วย ในธรรมไม่ได้ นี่คือผลของการเน้นรูปแบบมากกว่าเนื้อหา (การกรวดนำ้� เปน็ พธิ กี รรมเชงิ สญั ลกั ษณ)์ การทำ� บญุ ในโอกาส ซึ่งจะไม่ท�ำให้ได้รับประโยชน์เต็มท่ีจากการนับถือศาสนา ส�ำคัญต่างๆ ท่ีมีการนิมนต์พระสงฆ์มาเจริญพระพุทธมนต์ ไม่ว่าจะเป็นศาสนาพุทธหรือศาสนาใดก็ตาม นอกจากมีการถวายภัตตาหารแด่พระสงฆ์ท่ีเจริญพระพุทธ (5) มีความเช่ือและการปฏิบัติอ่ืนปะปนอยู่ด้วย มนต์แล้ว ยังมีการ “ถวายข้าวพระพุทธ” ซ่ึงไม่ใช่การ พุทธศาสนาแบบชาวบ้านไมใ่ ชพ่ ทุ ธศาสนาบรสิ ทุ ธิ์ เพราะมี ถวายอาหารแก่องค์พระพุทธเจ้าจริงๆ แต่เป็นพิธีกรรมเชิง ความเช่ือและการปฏิบัติอื่นท่ีไม่ใช่พุทธปนอยู่ด้วย สัญลักษณ์ว่าได้ถวายแด่พระพุทธเจ้ามากกว่า และในการ ที่ชัดเจนคือความเชื่อและการปฏิบัติที่อาจเรียกรวมๆ ว่า ท�ำบุญเช่นน้นั มกั จะมกี ารท�ำ “น�้ำมนต์” (ซง่ึ ก็เปน็ พิธีกรรม “ศาสนาโบราณ” (primitive religion) ซ่ึงได้แก่ความเชื่อ เชิงสัญลักษณ์) เพ่ือประพรมให้เจ้าภาพและผู้ร่วมในงาน เรอื่ งผเี รอื่ งวญิ ญาณ (animism) รวมถงึ ไสยศาสตรท์ มี่ อี ยเู่ ดมิ โดยเชอื่ ว่าจะทำ� ใหไ้ ดร้ บั ความเปน็ สิรมิ งคล ในกลุ่มชนชาติไทยมาแต่สมัยดึกด�ำบรรพ์ ก่อนที่จะรับ ท่ีเห็นได้ชัดอีกอย่างหน่ึงก็คือการ “รับศีล” ซึ่งมัก เอาพุทธศาสนา นอกจากน้ียังมีความเชื่อจากอิทธิพลของ เป็นพิธีท่ีท�ำในการท�ำบุญหลายโอกาส ในทางปฏิบัติ ศาสนาพราหมณ์ที่แผ่เข้ามาในช่วงหลังอีกด้วย ที่เห็นได้ชัด คือธรรมเนียมการสวดอ้อนวอนและการเซ่นสรวงบูชา 104 สุขภาพคนไทย 2561 ความเช่ือและการปฏิบัติเหล่าน้ีคละเคล้าปะปนอยู่กับการ ปฏบิ ตั แิ บบพทุ ธ จนบางครง้ั แยกไดย้ ากวา่ อะไรเปน็ พทุ ธแท้ อะไรไม่ใช่ เราอาจถือว่านี่คือผลของวิวัฒนาการทาง ประวัติศาสตร์ บวกกับการผสมกลมกลืนทางวัฒนธรรมที่ วิวัฒนาการมาชา้ นาน
ดังน้ันจึงไม่ใช่เร่ืองแปลกท่ีในการปฏิบัติแบบพุทธ ค่อนข้างจะชัดเจนว่า สิ่งท่ีชาวบ้านทั่วไปได้รับจาก หลายอย่างมีท้ังการไหว้พระ (พุทธ) และไหว้ผี รวมท้ังการ พทุ ธศาสนา สว่ นใหญแ่ ลว้ เปน็ เรอ่ื งของสขุ ภาวะทางจติ ใจและ ออ้ นวอนอธษิ ฐานปนอยู่ด้วย แม้ในการเจรญิ พระพทุ ธมนต์ สงั คม สว่ นทางกายและทางปญั ญากอ็ าจจะไดบ้ า้ ง ขน้ึ อยกู่ บั ซ่ึงถือว่าเป็นพุทธแท้ๆ ก่อนจะเร่ิมด�ำเนินการยังมีการ การปฏบิ ตั ิ เชน่ ถา้ สมาทานศลี 5 แลว้ นำ� ไปปฏบิ ตั จิ รงิ กจ็ ะลด “ชมุ นมุ เทวดา” โดยพระรปู หนง่ึ ทำ� พธิ สี วด บทชมุ นมุ เทวดา ความรนุ แรงได้ ไมว่ า่ ทางกาย วาจาหรอื จติ ใจกต็ าม นอกจากน้ี (เรยี กสน้ั ๆ วา่ บท สคั เค) อญั เชญิ ทวยเทพทงั้ หลายทสี่ ถติ อยู่ ยงั ลดโอกาสทจ่ี ะเปน็ โรคบางอยา่ งไดด้ ว้ ย (ศลี ขอ้ 3 ลดโอกาส ในทท่ี กุ สถานใหม้ าสดบั พระพทุ ธมนต์ เพอ่ื ความเปน็ สริ มิ งคล การแพรโ่ รคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธไ์ ด)้ อยา่ งไรกต็ าม ในทน่ี จี้ ะ นอกจากนบี้ ทสวดบางบททใ่ี ชบ้ างโอกาสกม็ ลี กั ษณะเปน็ การ ชใ้ี หเ้ หน็ เปน็ ตวั อยา่ งเฉพาะประโยชนด์ า้ นสขุ ภาวะทางจติ ใจ สวดออ้ นวอนโดยตรง เพอ่ื ขอใหอ้ านภุ าพของพระพทุ ธเจา้ และ และสงั คมเทา่ นน้ั พระอรหนั ตสาวกทง้ั หลาย มาปกปอ้ งคมุ้ ครองใหค้ ลาดแคลว้ จากภยนั ตรายทงั้ ปวง (เชน่ บทสวด คาถาชนิ บญั ชร เปน็ ตน้ ) 5.1.2.1 ในแงส่ ุขภาวะทางจิตใจ บางบทก็เป็นการสวดเพ่ือบอกให้รู้พระธรรมส�ำคัญท่ีท�ำให้ ผปู้ ฏบิ ตั สิ ามารถบรรลถุ งึ ความหลดุ พน้ ได้ แตบ่ ทสวดกม็ กั จะ อานสิ งส์ ในดา้ นสขุ ภาวะทางจติ ใจของการทำ� บญุ อาจจะ จบลงดว้ ยการขอให้ “การกลา่ ว (สวด) ความจรงิ ” เชน่ นน้ั จง แตกตา่ งกนั ไป ตามมลู เหตจุ งู ใจและลกั ษณะการทำ� บญุ ของ บนั ดาลใหเ้ กดิ ความสขุ สวสั ดี (บทสวด โพชฌงค์ เปน็ ตวั อยา่ ง แตล่ ะคน ในทีน่ ขี้ อแบ่ง คนทำ� บุญ ออกเป็น 3 กลุ่ม แต่ขอ อนั หนง่ึ ทช่ี าวพทุ ธบางสว่ นเชอื่ วา่ ถา้ สวดใหผ้ ปู้ ว่ ยฟงั เปน็ ประจำ� ใหเ้ ขา้ ใจวา่ ทงั้ 3 กลมุ่ นไี้ มไ่ ดแ้ ยกขาดจากกนั โดยสนิ้ เชงิ และ จะมี “อานุภาพ” ช่วยให้หายจากความเจ็บป่วยได้ เหมือน ไม่ได้หมายความว่า ใครเป็นกลุ่มไหนก็เป็นกลุ่มน้ันตลอด ใจความทปี่ รากฏในบทสวดนนั้ ) ไปไม่เปลี่ยนแปลง เพราะในความเป็นจริง คนท�ำบุญแบบ ในหลายกรณแี ละในทกุ ทอ้ งถน่ิ ของไทย การทำ� บญุ เปน็ หน่ึงก็อาจจะมีลักษณะบางอย่างของอีกแบบหน่ึง หรืออีก งานมหกรรมทางสงั คม การทำ� บญุ ถกู กลมกลนื เขา้ ไปกบั งาน 2 แบบทเ่ี หลอื ปนอยดู่ ว้ ย เชน่ คนคนหนง่ึ อาจเรมิ่ ตน้ ดว้ ยการ เทศกาลที่มีอยู่แล้ว หรือมิฉะนั้นก็ท�ำให้เกิดเป็นประเพณี ทำ� บญุ เพอื่ หาทางออกใหก้ บั ปญั หาทตี่ นประสบ หรอื ทำ� บญุ งานบุญขึ้นมาโดยเฉพาะ ในงานเช่นนั้นการท�ำบุญกับการ เพราะเห็นคนอื่นเขาท�ำ แต่เม่ือเวลาผ่านไป เขาอาจพัฒนา สนุกสนานร่ืนเริงมักจะด�ำเนินไปด้วยกัน เป็นโอกาสให้คน ตัวเองเป็นคนท�ำบุญเพ่ือส่ังสมบุญ หรือท�ำบุญเพ่ือเอาบุญ ชุมชนมาร่วมท�ำบุญและหาความสนุกสนานไปพร้อมกัน จรงิ ๆ ก็ได้ ในท�ำนองเดียวกัน การเปลี่ยนแปลงในทางกลับ บางคร้ังชาวบ้าน (โดยเฉพาะเด็กและคนหนุ่มสาว) ตั้งตา กนั ก็อาจเปน็ ไปได้ การท�ำบญุ 3 แบบ คอื คอยความสนุกสนานจากเทศกาลงานบุญ มากกว่าต้ังตา (1) ท�ำบุญเพ่ือสั่งสมบุญหรือความดี ถ้าพูดในภาษา คอยที่จะได้ท�ำบุญด้วยซ�้ำ เช่น ประเพณีเทศน์มหาชาติ ทช่ี าวบา้ นพดู กนั ทวั่ ไปกค็ อื “ทำ� บญุ เพอ่ื เอาบญุ ” คนทำ� บญุ ประเพณีแห่เทียนพรรษา ประเพณีบุญเดือนสิบ ประเพณี ประเภทนี้มีศรัทธาในบุญหรือความดี ว่าเป็นปัจจัยท่ีจะ ตานก๋วยสลาก ประเพณีโยนบัว แม้แต่งานกฐิน ผ้าป่า ก่อให้เกิดประโยชน์สุขแก่ตน และมักจะมองว่าการท�ำบุญ ในทางปฏิบัติก็เป็นงานบุญบวกกับงานรื่นเริงไปพร้อมกัน (หรือการปฏิบัติทางศาสนาอย่างอ่ืน เช่น การรักษาศีล โดยเฉพาะอย่างยิ่งในชนบท ส่ิงเหล่านี้ปะปนคละเคล้ากับ การฟงั ธรรม การฝกึ จิตให้มีสมาธิ) วา่ เป็นการส่งั สมความดี พทุ ธศาสนา จนแยกออกจากกนั ได้ยาก เหมอื นการฝากเงนิ ไวใ้ นธนาคาร มากกวา่ เปน็ การคาดหวงั วา่ 5.1.2 พุทธศาสนาแบบชาวบ้าน จะไดผ้ ลตอบแทนตามทต่ี นปรารถนา การทำ� บญุ แบบนผี้ ทู้ ำ� สร้างเสริมสุขภาวะอย่างไร จะมีจติ ใจเบิกบาน เกดิ ปตี ิ คอื ไดค้ วามสุขทางใจอยา่ งหนงึ่ ถ้าความเช่ือและการปฏิบัติแบบชาวบ้านเป็นอย่างท่ี ถา้ การทำ� บญุ เชน่ นน้ั พฒั นาขนึ้ ไปเปน็ การทำ� ทป่ี ระกอบ กล่าวมาข้างต้น ถามว่า ชาวบ้านผู้ปฏิบัติได้รับประโยชน์ ดว้ ยปญั ญา คอื มคี วามรเู้ ขา้ ใจทถ่ี กู ตอ้ ง ในความหมายของสง่ิ ในด้านการสร้างเสรมิ สขุ ภาวะอยา่ งไร? ที่ตนท�ำจริงๆ ก็ย่ิงจะช่วยให้จิตใจของผู้ท�ำมีความสุขสูงขึ้น ไปอกี ระดบั หนึ่ง มากกวา่ ไดค้ วามปีตอิ ่มิ ใจเทา่ นั้น เชน่ ถ้ารู้ เขา้ ใจวา่ การใหท้ านเปน็ การฝกึ จติ ใจของตนใหล้ ดความยดึ ตดิ 105พุทธศาสนากับการสร้างเสริมสุขภาวะ
ในวัตถุสิ่งของที่ตนมี เป็นการแบ่งปัน หรือสงเคราะห์แก่ เท่าไรกับการ “ปลอบใจตนเอง” ไม่ใช่การแก้ท่ีต้นเหตุของ ผูท้ ีค่ วรได้รับการสงเคราะห์ การรกั ษาศลี 5 เป็นการฝกึ ตน ปญั หา และไมส่ อดคลอ้ งกบั หลกั ธรรมในพทุ ธศาสนา ดงั นน้ั ใหม้ กี าย วาจา ใจ ทเ่ี รยี บรอ้ ย อยใู่ นสงั คมโดยไมเ่ บยี ดเบยี น การท่ีจะหวังผลในระยะยาวก็อาจจะไม่แน่นอน เว้นแต่ว่า ผอู้ นื่ ฯลฯ ความรเู้ ขา้ ใจทำ� นองนจี้ ะชว่ ยใหผ้ ปู้ ฏบิ ตั มิ คี วามสขุ เมอ่ื ใจสงบลงแลว้ จะสามารถมองเหน็ เหตปุ จั จยั ทแ่ี ทจ้ รงิ ของ อันประกอบด้วยปัญญา เป็นความสุขที่ประณีตขึ้นไป ปัญหา และจดั การกบั เหตปุ จั จัยนน้ั ไดใ้ นทางท่ถี กู อีกระดับหน่ึง ตรงตามที่กล่าวไว้ในคัมภีร์พุทธศาสนาท่ีว่า (3) ท�ำบุญตามกระแส หรือท�ำเพราะเห็นคนอื่นท�ำ “บุญเปน็ ชื่อของความสุข”[13] การทำ� บญุ แบบนโี้ ดยมากผทู้ ำ� ไมไ่ ดม้ จี ดุ หมายเฉพาะเจาะจง (2) ท�ำบุญเพื่อหาทางออกให้กับปัญหาท่ีตนประสบ แตท่ ำ� เพราะรสู้ กึ ดที ไี่ ดท้ ำ� เหมอื นคนอน่ื ในกลมุ่ หรอื ในชมุ ชน คนจ�ำนวนไม่น้อยหันหน้าเข้าวัดเพ่ือท�ำบุญ เพราะตัวเองมี เดียวกัน เช่น การท�ำบุญในงานเทศกาล หรือท�ำบุญตาม ปัญหา หรือมีเรื่องไม่สบายใจท่ียังหาทางออกไม่ได้ ปัญหา ประเพณีต่างๆ การท�ำบุญแบบน้ีก็อาจจะมีผลทางจิตใจใน อาจเป็นเร่ืองความสูญเสีย ความรู้สึกสะเทือนใจ ปัญหา ระดับหนึ่ง อย่างน้อยก็ท�ำให้รู้สึกว่าตนไม่ใช่คนแปลกแยก เกยี่ วกบั ความรกั การงาน หรอื แมก้ ระทง่ั การกระทำ� ทต่ี วั เอง ในกลุ่มหรือในชุมชนที่ตนเป็นส่วนหน่ึง หรือสบายใจท่ีได้ ไมส่ บายใจอะไรกต็ าม เชน่ คนบางคนขบั รถชนสนุ ขั ตายโดยไม่ ทำ� บญุ /ความดีอยา่ งทคี่ นอื่นเขาท�ำกัน เจตนา เกดิ ความไมส่ บายใจ กไ็ ปทำ� บญุ อทุ ศิ ใหส้ นุ ขั ทตี่ ายไป แต่ไม่ว่าจะท�ำบุญตามกระแส หรือท�ำเพราะเหตุจูงใจ พอ่ คา้ ขายปลาในตลาดบางคนทต่ี อ้ งฆา่ ปลาวนั ละมากๆ เพอ่ื อย่างอื่นก็ตาม การท่ีมีคนจำ� นวนมากในสงั คมหนั ไปท�ำบุญ ขายให้ลูกค้า รู้ว่าการฆ่าสัตว์เป็นบาป ถึงวันพระก็ไปท�ำบุญ (ท�ำความดี) นอกจากจะท�ำให้จิตใจของผู้ท�ำบุญมีความสุข อุทศิ ให้ปลาที่ตวั เองฆ่า หรอื สงบเยน็ ลงไดใ้ นระดบั หนง่ึ แลว้ ยงั เปน็ โอกาสทคี่ นเหลา่ นน้ั การทำ� บญุ เชน่ นน้ั ไมต่ า่ งเทา่ ไรกบั การ “สะเดาะเคราะห”์ จะได้ลดการท�ำส่ิงที่เป็นบาป (ความช่ัว) ซ่ึงจะเป็นผลดี หรือช�ำระล้างส่ิงไม่ดีที่เกิดข้ึนให้หมดไป แต่จะสะเดาะ ไม่เฉพาะกับตัวเขาเท่านั้น แต่ดีส�ำหรับสังคมไปพร้อมกัน เคราะห์หรือช�ำระล้างได้จริงหรือไม่ น่ันเป็นอีกเรื่องหนึ่ง ดว้ ย เพราะเมอื่ โอกาสทคี่ นจะทำ� สง่ิ ทเี่ ปน็ บาปลดลงกเ็ ทา่ กบั ถึงกระนั้นส�ำหรับคนท่ีท�ำ จิตใจของเขาอาจจะผ่อนคลาย ท�ำให้สังคมดีข้ึนไปในตัว ถ้ามองในแง่น้ี จะบอกว่าการ หรือสบายข้ึนได้ เพราะมีความหวังว่าส่ิงที่เขาเชื่ออาจช่วย ทำ� บุญเป็นผลดตี ่อสขุ ภาวะท้ังของบคุ คลและสังคมก็ได้ ให้เกิดผลตามที่ปรารถนาได้ เข้าท�ำนอง “ส�ำหรับคนท่ีเชื่อ สิ่งทเ่ี ขาเชอื่ ย่อมเปน็ จริงได้เสมอ” 5.1.2.2 ในแงส่ ุขภาวะทางสงั คม การท�ำบุญในลักษณะดังกล่าวนี้เข้าท�ำนอง เมื่อมีทุกข์ บบี คนั้ ภยั คกุ คาม คนบางจำ� พวกกจ็ ะมองหาทพ่ี งึ่ ทอ่ี ยนู่ อกตวั การท�ำบุญท้ังในโอกาสปกติและในโอกาสพิเศษ เช่น หันไปหาส่ิงศักด์ิสิทธ์ิบ้าง ท�ำการอ้อนวอนบูชาบ้าง เป็นกิจกรรมที่เอื้อต่อการสร้างความสัมพันธ์ทางสังคม หันหน้าเข้าหาศาสนาบ้าง[14] การท�ำบุญ ก็เป็นทางออกอัน จะเหน็ ได้ชดั ในชุมชนชนบททค่ี นสว่ นมากไปทำ� บญุ กันทีว่ ัด หน่ึงส�ำหรับชาวพุทธไทยบางคน การท�ำบุญในลักษณะนี้ เช่น น�ำอาหารไปถวายพระทุกวนั หรอื ในวนั พระ ในโอกาส สะท้อนความเชื่อว่า บุญมีอ�ำนาจศักดิ์สิทธิ์ ที่อาจช่วย เชน่ นน้ั คนในชมุ ชนไดพ้ บปะสงั สรรคแ์ ละแลกเปลย่ี นเรยี นรกู้ นั บนั ดาลใหผ้ า่ นพน้ วกิ ฤตในชวี ติ ได้ หลายคนทหี่ นั หนา้ เขา้ วดั ไม่เฉพาะในเรื่องการบุญการกุศล แต่เรื่องอื่นๆ ในชีวิต ทำ� บญุ กเ็ พราะความเชอ่ื เชน่ นี้ จงึ ไมแ่ ปลกทชี่ าวพทุ ธบางคน ประจ�ำวันของตนด้วย ไม่ว่าจะเป็นเร่ืองงานอาชีพ สุขภาพ ขวนขวายไปไหว้พระให้ครบ 9 วัด หรือบนบานศาลกล่าว หรอื ขา่ วสารเหตกุ ารณท์ ่เี กดิ ข้ึนในชมุ ชน กับพระพุทธรูปที่เช่ือว่ามีความศักดิ์สิทธิ์บ้าง การปฏิบัติ การทำ� บญุ ในงานเทศกาล เชน่ งานกฐนิ ผา้ ปา่ หรอื งานบญุ เช่นนี้มีมากในหมู่ชาวพุทธไทย ผลที่เกิดขึ้นน้ัน อาจจะช่วย ประจำ� ปี เปน็ โอกาสทคี่ นจำ� นวนมากในชมุ ชนมารวมกนั เพอื่ คลายความวิตกกังวล และช่วยให้จิตใจสงบลงได้บ้าง หรือ ระดมแรงงาน ทนุ และความคดิ รว่ มกนั จดั งาน การทำ� เชน่ นนั้ อย่างนอ้ ยก็ทำ� ให้รู้สึกดีขนึ้ เพราะมีความหวงั ว่าบญุ ทที่ ำ� จะ นอกจากเป็นการกระชับความรู้สึกเป็นหน่ึงเดียวกันของคน ช่วยให้ผ่านพ้นปัญหาไปได้ในที่สุด แต่การท�ำเช่นน้ีก็ไม่ต่าง ในชมุ ชนแลว้ ยงั เปน็ การแลกเปลย่ี นเรยี นรปู้ ระสบการณอ์ ่ืนๆ ระหวา่ งกนั และมโี อกาสไดส้ นกุ สนานรน่ื เรงิ ดว้ ยกนั เปน็ การ 106 สุขภาพคนไทย 2561
ส่งเสริมความสัมพันธ์อันดีของคนในสังคมไปพรอ้ มกนั ดว้ ย มองในแง่น้ีกิจกรรมทางพุทธศาสนาแบบชาวบ้านซ่ึงมีท้ัง เรื่องทางธรรมและเร่ืองทางโลกคละเคล้ากันอยู่ ก็มีส่วน ชว่ ยสรา้ งเสรมิ สขุ ภาวะทางสงั คมไดใ้ นระดบั หนงึ่ ดว้ ย การทค่ี นในชมุ ชนรว่ มกนั ท�ำบุญ เชน่ จดั งานผา้ ปา่ เพอื่ จดั หาของใชท้ เ่ี ปน็ ของสว่ นกลาง สำ� หรบั คนในชมุ ชนใชร้ ว่ มกนั โดยเกบ็ รกั ษาไวท้ วี่ ดั กเ็ ปน็ การสรา้ งเอกภาพในชมุ ชนอยา่ งหนง่ึ นอกจากนี้ ถ้าวัดและพระสงฆ์เอาภาระในการท�ำงานทาง สังคม ด้วยการดูแลผู้สูงอายุและคนพิการได้ ก็จะย่ิงเป็น คณุ ปู การตอ่ สังคมอย่างมาก 5.2 พทุ ธศาสนาแนวปฏิบตั ิ ภาพ : จรมั พร โห้ลำ�ยอง พุทธศาสนาแบบนี้เน้น ปฏิบัติบูชา คือ ให้ความ เปลือกนอก มากกว่าสาระหรือแก่นแท้ของพุทธศาสนา ส�ำคัญกับความรู้เข้าใจหลักค�ำสอนท่ีถูกต้อง และน�ำไป และเปน็ การ “เดินหนา้ เขา้ คลอง” ทถ่ี ูกตอ้ งของการนับถอื ปฏิบัติจริงในชีวิต ผู้นับถือพุทธศาสนาแนวปฏิบัติส่วนมาก พทุ ธศาสนา มักจะให้ความสนใจเก่ียวกับพิธีกรรมน้อย แม้ในกรณี แน่นอนว่า ผลทางสขุ ภาวะของการนบั ถอื พุทธศาสนา ทส่ี นใจกม็ กั จะมองหาความหมายของพธิ กี รรมเหลา่ นนั้ และ แบบน้ี ย่อมตา่ งกับแบบทีเ่ นน้ อามสิ บชู า (หรือ “การนบั ถอื เลอื กปฏบิ ตั ิ หรือหาทางประยุกตใ์ ช้ให้เหมาะสม พทุ ธศาสนาแบบชาวบา้ น” ทก่ี ลา่ วในขอ้ 5.1 ขา้ งตน้ ) แตผ่ ู้ มคี นไทยจำ� นวนไมน่ อ้ ยทส่ี นใจพทุ ธศาสนา เพราะเหน็ ปฏบิ ตั จิ ะไดร้ บั ผลมากนอ้ ยเพยี งใด ยอ่ มขน้ึ อยกู่ บั การปฏบิ ตั ิ ว่ามีหลักค�ำสอนท่ีมีเหตุมีผล ทันสมัย และให้เสรีภาพแก่ผู้ ของแต่ละคน ผลทางสุขภาวะท่ีส�ำคัญของการนับถือ นบั ถอื คนเหลา่ นม้ี กั จะแสวงหาความรเู้ กยี่ วกบั พทุ ธศาสนา พทุ ธศาสนาแบบนอ้ี ยทู่ ส่ี ขุ ภาวะทางจติ ใจและทางปญั ญา ซงึ่ มี อย่างจริงจัง ท้ังด้วยตนเอง และจากครูบาอาจารย์ส�ำนัก ความสำ� คญั ทสี่ ดุ แตส่ ขุ ภาวะทางจติ ใจและปญั ญาทสี่ มบรู ณ์ ตา่ งๆ บา้ งกบ็ วชเพอื่ ตง้ั ใจศกึ ษาและฝกึ ฝน จนมคี วามรแู้ ละ มกั จะสง่ ผลดตี อ่ สขุ ภาวะทางกายดว้ ย ดงั นน้ั อาจจะกลา่ วไดว้ า่ ประสบการณจ์ ากการปฏบิ ตั ดิ ว้ ยตนเอง บา้ งกด็ ำ� รงชวี ติ เปน็ การนับถือพุทธศาสนาแนวปฏิบัติเป็นผลดีต่อสุขภาวะ คฤหัสถ์ แตใ่ ฝ่ใจศกึ ษาและปฏบิ ตั ติ ามท่โี อกาสอ�ำนวย และ ท้ังส่ีด้าน มีการศึกษาหลายเรื่องที่ยืนยันเหมือนกันว่า น�ำความรู้หลักธรรมพุทธศาสนาไปประยุกต์ใช้ในชีวิตและ การปฏิบัติสมาธิมีผลดีต่อสุขภาพกายด้วย ค�ำอธิบาย การงาน ตามควรแกอ่ ตั ภาพของตน หลายคนในกลมุ่ ผสู้ นใจ จากการศึกษาเหล่านี้ก็คือ จิตที่เป็นสมาธิจะลดโอกาส พุทธศาสนาแบบนี้น�ำเอาหลักพุทธธรรมไปใช้เพื่อพัฒนา ท่ีจะเกิดความเจ็บป่วยทางกายบางอย่าง เช่น ความ สงั คม ทำ� ใหม้ ขี บวนการหรอื องคก์ รพฒั นาสงั คมทมี่ งุ่ ใชพ้ ทุ ธ ดันโลหิตสูง ปวดศีรษะ นอนไม่หลับ ระบบการย่อย ธรรมเปน็ แนวทาง ขบวนการเชน่ นแ้ี มจ้ ะยงั มนี อ้ ยในปจั จบุ นั อาหารไม่ดี นอกจากน้ีการฝึกให้จิตเป็นสมาธิยังมีผล แต่กค็ อ่ ยๆ เติบโตข้นึ ชา้ ๆ ช่วยบรรเทาอาการเจ็บปวดได้ มีการศึกษาพบว่า คนไข้ พทุ ธทาสภกิ ขุ (พระธรรมโกศาจารย์ – เงอื่ ม อนิ ทฺ ปญโฺ ญ, โรคมะเร็งท่ีฝึกสมาธิเป็นประจ�ำสามารถควบคุมอาการ พ.ศ. 2449-2536) อาจถอื วา่ เปน็ ผนู้ ำ� ในขบวนการพทุ ธศาสนา ปวดได้ดีกว่าและมีชีวิตอยู่ได้นานกว่าคนที่ไม่ฝึกสมาธิ แนวปฏบิ ัตใิ นประเทศไทย เพราะเหน็ ปัญหาของการศึกษา และการปฏิบัติทางพุทธศาสนาในเวลาน้ัน ท่านจึงเร่ิมการ สง่ั สอนและปฏบิ ตั แิ นวใหม่ ทสี่ วนโมกขพลาราม (วดั ธารนำ�้ ไหล) จังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นการแหวกออกจากขนบเดิม ที่ให้ความส�ำคัญกับการสอนและการปฏิบัติส่วนท่ีเป็น 107พุทธศาสนากับการสร้างเสริมสุขภาวะ
สำ� หรบั คนทสี่ ขุ ภาพเปน็ ปกติ ถา้ ฝกึ สมาธเิ ปน็ ประจำ� กม็ กั จะ ระบบการศึกษาอบรม และการถ่ายทอดพุทธธรรมให้แก่ มหี นา้ ตาผวิ พรรณผอ่ งใส อารมณด์ ี และปรบั ตวั เขา้ กบั สงั คม สาธารณชน เร่ืองน้ีเก่ียวกับบทบาทของสถาบันและ และสิง่ แวดลอ้ มรอบตวั ได้ดี องคก์ รทางพทุ ธศาสนาไมม่ ากกน็ อ้ ย เพราะสถาบนั /องคก์ ร มองในภาพรวม การที่คนไทยจะได้ประโยชน์จาก เหล่านั้นมีหน้าที่โดยตรงเก่ียวกับการศึกษาและเผยแผ่ พทุ ธศาสนาอยา่ งไร และมากนอ้ ยเพยี งใด เปน็ เรอ่ื งเกยี่ วกบั พุทธศาสนาแก่คนทัว่ ไป 6. พทุ ธศาสนาในฐานะสถาบันทางสงั คม ในฐานะเป็นสถาบนั พุทธศาสนาเป็นหนว่ ยทางสงั คม ซ่ึงประกอบด้วยคน และแบบแผนการปฏบิ ตั ิ ทีม่ ีการจดั ต้งั เป็นกิจจะลักษณะและเป็นทางการ สถาบันพระพุทธศาสนาในประเทศไทยประกอบด้วย นักบวช คฤหัสถ์ คณะสงฆ์ วัด และกลุ่มบุคคลท่ีรวมตัวกันเพื่อด�ำเนินการทางพุทธศาสนารูปแบบต่างๆ ทั้งหมดประกอบกันเป็น “สถาบัน” ที่มี กฎกติกา มีจุดมุ่งหมาย และมีความชอบธรรมในการด�ำรงอยู่และการท�ำกิจกรรม ตามบทบาทหน้าท่ีความรับผิดชอบ เก่ียวกบั พทุ ธศาสนา หรืออาศัยหลกั ธรรมในพระพุทธศาสนาเป็นแนวทางในการขบั เคลอื่ นไปสู่เป้าหมายของตน 6.1 พระสงฆแ์ ละวดั จำ�นวนพระภิกษสุ ามเณร พ.ศ. 2547-2559 พระสงฆ์และวัดเกือบทั้งหมด ในประเทศไทยอยู่ในนิกายเถรวาท ซึ่งเป็นหน่ึงในสองของนิกายใหญ่ใน พทุ ธศาสนา (ดขู อ้ 2.1 ขา้ งตน้ ) เดมิ ทเี ดยี ว พระสงฆ์ไทยไม่มีการแบ่งเป็นกลุ่ม หรือนิกาย จนกระท่ังในสมัยรัชกาลที่ 4 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ พระบาทสมเด็จ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซ่ึงทรงผนวช ก่อนเสด็จขึ้นครองราชย์เป็นเวลาถึง 27 พรรษา ได้ทรงริเริ่มแบบแผนการ ปฏิบัติใหม่ขึ้นเพื่อปฏิรูปวงการสงฆ์ ท�ำให้เกิดมีสงฆ์นิกายใหม่ข้ึน เรียกว่า ธรรมยุติกนิกาย เรียกสั้นๆ ว่า ธรรมยุต ส่วนสงฆ์ท่ียังถือปฏิบัติตามแนวทางเดิม ซึ่งเป็นสงฆ์ส่วนใหญ่ เรียกว่า มหานิกาย ทำ� ใหม้ นี กิ ายสงฆย์ อ่ ย 2 นกิ ายตง้ั แตน่ น้ั มา ท่มี า : รวบรวมจากรายงาน ขอ้ มูลพ้ืนฐานทางพระพทุ ธศาสนา ประจำ�ปี 2548-2559 อย่างไรก็ตาม นอกจากความแตกต่าง เล็กน้อยในการปฏิบัติปลีกย่อยบางเรื่องของพระภิกษุ ฝ่ายมหายาน (คือ จีนนิกาย และอนัมนิกาย ซ่ึงมี 36 วัด สามเณรแลว้ ไมม่ ีความแตกต่างในสาระสำ� คญั ระหว่างสงฆ์ แต่ไม่มีสถิติจ�ำนวนภิกษุสามเณร) ตัวเลขจ�ำนวนวัดและ สองนกิ ายนี้ โดยเฉพาะในดา้ นพระธรรมวินัย พระภิกษุสามเณรนี้เพ่ิมข้ึนจากปี 2547 ซ่ึงมี 33,877 วัด ในปี 2559 มีวัดในประเทศไทยรวมทั้งสิ้น 40,544 วัด และพระภิกษุสามเณร 341,687 รูป[15] ในช่วงเวลา มีภิกษุสามเณร 358,167 รูป ทั้งน้ีไม่รวมวัดและพระสงฆ์ 13 ปีจาก พ.ศ. 2547-2559 มีวัดเพ่ิมขึ้น 6,667 วัด 108 สุขภาพคนไทย 2561
(เพ่ิมขึ้นร้อยละ 17 หรือโดยเฉลี่ยเพ่ิมปีละ 513 วัด) ภิกษุ ตามกฎหมาย การปกครองคณะสงฆ์แบ่งออกเป็น สามเณรเพม่ิ ขน้ึ 16,480 รปู (เพมิ่ ขน้ึ รอ้ ยละ 5 หรอื โดยเฉลยี่ ส่วนกลางและส่วนภูมิภาค ส่วนกลางประกอบด้วย เพมิ่ ปลี ะ 1,268 รปู ) มหาเถรสมาคม ซึ่งมีสมเด็จพระสังฆราชทรงเป็นประธาน ประชากรในประเทศไทยปี 2559 ทน่ี บั ถอื พทุ ธศาสนามี มกี รรมการ 2 ประเภท คอื กรรมการโดยตำ� แหนง่ ไดแ้ กส่ มเดจ็ 61,746,429 คน (เทา่ กบั รอ้ ยละ 94 ของประชากรทง้ั ประเทศ) พระราชาคณะทกุ รปู (ปจั จบุ นั มี 7 รปู – ฝา่ ยมหานกิ าย 4 รปู ดงั นนั้ อตั ราสว่ นวดั ตอ่ ประชากรพทุ ธเทา่ กบั 1 : 1,523 และ ธรรมยตุ 3 รปู ) และกรรมการทส่ี มเดจ็ พระสงั ฆราชทรงแตง่ ตงั้ อัตราส่วนภกิ ษุสามเณรต่อประชากรพทุ ธเทา่ กับ 1 : 173 จากพระราชาคณะ จ�ำนวนไม่เกิน 12 รูป (ด�ำรงต�ำแหน่ง จากข้อมลู ข้างต้นมีขอ้ สังเกต ดงั นี้ : คราวละ 2 ปี เมอ่ื หมดวาระแลว้ อาจรบั การแตง่ ตง้ั เขา้ มาอกี ได)้ ผอู้ ำ� นวยการสำ� นกั งานพระพทุ ธศาสนาแหง่ ชาติ ทำ� หนา้ ทเ่ี ปน็ (1) จ�ำนวนวัดที่รายงานน้ีนับเฉพาะวัดที่มีพระภิกษุ เลขาธกิ ารมหาเถรสมาคม ในดา้ นการปกครองมเี จา้ คณะใหญ่ สามเณรอยู่จ�ำพรรษา ไม่รวมวัดที่ไม่มีพระภิกษุ ปฏิบัติหน้าที่ในเขตปกครองคณะสงฆ์คือเจ้าคณะใหญ่ สามเณร และวัดท่ีทางส�ำนักงานพระพุทธศาสนา หนกลาง เจา้ คณะใหญห่ นเหนอื เจา้ คณะใหญห่ นตะวันออก แห่งชาตขิ ้ึนทะเบียนเป็นวดั รา้ ง ในปี 2559 วดั ท้งั เจ้าคณะใหญ่หนใต้ และ เจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุต สองประเภทน้ีรวมกนั มีจ�ำนวนกวา่ 6,000 วัด โครงสรา้ งการปกครองคณะสงฆ์ (2) เน่ืองจากมีพระภิกษุสามเณรที่บวชและสึกอยู่ ตามพระราชบัญญัตคิ ณะสงฆ์ พ.ศ. 2505 ตลอดเวลา ตวั เลขจ�ำนวนภิกษสุ ามเณรจงึ ก�ำหนด แน่นอนได้ยาก อีกท้ังไม่มีข้อมูลเก่ียวกับประเภท มหาเถรสมาคม การบวช และช่วงเวลาท่ีผู้บวชอยู่ในสมณเพศ สมเดจ็ พระสังฆราช การศึกษาท่ีผ่านมา (นานแล้ว) ให้ข้อมูลที่พอเห็น ภาพคร่าวๆ ว่าประมาณร้อยละ 70 ของการบวช เจ้าคณะใหญ่ ท้ังหมดเป็นการบวชระยะสั้นๆ หรือบวชตาม ประเพณี (เช่น 7 วัน 15 วัน 1 เดือน) ประมาณ (หนกลาง หนเหนอื หนตะวันออก ร้อยละ 30 เท่านั้นที่บวชอยู่ระยะยาวหน่อย คือ หนใต้ คณะธรรมยตุ ) บวชอยู่ตั้งแต่หนึ่งพรรษาไปจนถึงตลอดชีวิต[16] เจ้าคณะภาค เชอ่ื วา่ แนวโนม้ นย้ี งั ไมม่ กี ารเปลย่ี นแปลง หรอื หาก (18 ภาค) จะเปลี่ยนแปลงก็คงจะเป็นการเพ่ิมข้ึนของการ เจ้าคณะจังหวัด บวชระยะสั้นๆ แต่เพิม่ เท่าไร ยงั ไมม่ ีขอ้ มูล เจา้ คณะอำ�เภอ เจ้าคณะตำ�บล ในอดีตพระสงฆ์ปกครองดูแลกันโดยอาศัยหลักพระ เจ้าอาวาส ธรรมวนิ ยั และจารตี ประเพณที ปี่ ฏบิ ตั สิ บื ตอ่ กนั มาเปน็ หลกั แต่ปัจจุบันสถาบันสงฆ์มีการบริหารจัดการตามกฎหมาย 109พุทธศาสนากับการสร้างเสริมสุขภาวะ ซึ่งมีข้ึนคร้ังแรกในรัชกาลท่ี 5 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ (คือ พระราชบัญญัติลักษณะปกครองคณะสงฆ์ ร.ศ. 121 พ.ศ. 2445) ตง้ั แตน่ น้ั มาการปกครองคณะสงฆก์ ด็ ำ� เนนิ การไป ตามกฎหมาย แยกต่างหากจากเรื่องพระธรรมวินัยและ จารตี ประเพณี จนถงึ ปจั จบุ นั ไดม้ กี ารออกกฎหมายเกย่ี วกบั การปกครองคณะสงฆ์มาแล้วหลายครั้ง คือใน พ.ศ 2484, 2505, 2535 และ 2560 สองครง้ั หลงั เปน็ การแกไ้ ขเพมิ่ เตมิ พระราชบญั ญัติ ฉบับ พ.ศ. 2505
ในส่วนภูมิภาค แบ่งการปกครองออกเป็น ภาค จังหวัด แยกจากกนั ไปมากในปจั จบุ นั เฉพาะอยา่ งยงิ่ สำ� หรบั ผทู้ บ่ี วช อ�ำเภอ ต�ำบล และวัด โดยแต่งตั้งให้พระภิกษุที่มีความ ในระยะสน้ั ๆ หรอื บวชตามประเพณี ซง่ึ มรี าวรอ้ ยละ 70 ของ สามารถและเหมาะสมเป็นผู้ปกครองตามล�ำดับชั้น คือ ผบู้ วชทง้ั หมด (ดขู า้ งตน้ ) ผบู้ วชตามประเพณเี หลา่ น้ี ถา้ หาก เจา้ คณะภาค เจา้ คณะจงั หวดั เจา้ คณะอำ� เภอ เจา้ คณะตำ� บล จะมที ไ่ี ดร้ บั ประโยชนใ์ นดา้ นสขุ ภาวะตามแนวทางพทุ ธศาสนา และเจา้ อาวาส อยบู่ า้ ง กค็ งไมม่ าก ยกเวน้ ในบางวดั บางสำ� นกั ทเี่ อาใจใสใ่ น การศกึ ษาอบรมสำ� หรบั พระทบี่ วชเขา้ มาอยา่ งจรงิ จงั 6.2 พระสงฆแ์ ละวดั กบั การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาวะ ส�ำหรับพระภิกษุสามเณรท่ีบวชอยู่เป็นเวลานาน ซ่ึงมรี าวร้อยละ 30 ของทง้ั หมดน้ัน สถานการณใ์ นปัจจบุ ัน เพ่ือเข้าใจว่า ผู้ที่บวชจะได้รับประโยชน์ด้านสุขภาวะ กไ็ มต่ า่ งกนั เทา่ ใดนกั จงึ คาดหวงั ไมไ่ ดว้ า่ พระทบี่ วชอยนู่ านๆ อย่างไรจากพุทธศาสนา และพระสงฆ์และวัดมีบทบาท จะได้รับอานิสงส์ในด้านสุขภาวะ (ทางกาย จิตใจ ปัญญา อย่างไรในการสร้างเสริมสุขภาวะ เราควรท�ำความเข้าใจ สังคม) เสมอไป ท้ังนี้เพราะการศึกษาเล่าเรียนทางธรรม ความจริงท่ีเก่ียวข้อง 2 เร่ือง คือ ธรรมเนียมการบวชใน และการปฏิบัติของพระภิกษุสามเณรส่วนใหญ่อยู่ในสภาพ ประเทศไทย และ สถานะของวัดในชมุ ชน ท่ีอ่อนแอมานาน ท�ำให้คุณภาพของพระสงฆ์ส่วนใหญ่ใน 6.2.1 ธรรมเนยี มการบวช ด้านนดี้ ้อยลง[17,18] ในประเทศไทย การบวชเปน็ ทง้ั การปฏบิ ตั ติ ามประเพณี ต้องยอมรับความจริงว่า พระที่บวชอยู่นานๆ น้ัน และเป็นความสมคั รใจของแตล่ ะคน ดงั นั้นผ้บู วชจึงมีความ มีจ�ำนวนไม่น้อยท่ีอยู่นานเพราะเห็นเป็นช่องทางในการ แตกต่างกัน ท้ังในด้านวัตถุประสงค์ ระยะเวลาที่บวช และ แสวงหาประโยชน์ (ลาภสกั การะ) จากศรทั ธาของชาวบ้าน การศกึ ษาและอบรมทไี่ ดร้ บั ในชว่ งเวลาทบ่ี วชอยู่ ความแตก เปน็ การบวชเพอ่ื ยงั ชพี เนอื่ งจากไมม่ อี าชพี การงาน หรอื ขาด ต่างเหล่านี้มีนัยส�ำคัญต่อการได้รับอานิสงส์จากการบวช คนดแู ล พระภกิ ษเุ หลา่ นมี้ จี ำ� นวนนอ้ ยมากทขี่ วนขวายในการ กล่าวเฉพาะด้านสุขภาวะของผู้บวช แม้ว่าพุทธศาสนาจะ ศกึ ษาและปฏบิ ตั ิ ดงั นนั้ นอกจากจะไมไ่ ดล้ ม้ิ รสความสขุ จาก มีหลักค�ำสอนจ�ำนวนมากท่ีเอื้อต่อการสร้างเสริมสุขภาวะ พทุ ธธรรมอยา่ งทค่ี วรจะไดแ้ ลว้ พระภกิ ษทุ บ่ี วชแบบนจ้ี ำ� นวน ดังท่ีกล่าวข้างต้น แต่น่ันก็ไม่ได้เป็นหลักประกันว่า ผู้ที่บวช หนง่ึ ยงั เปน็ ภาระแกค่ ณะสงฆอ์ กี ดว้ ย ขอ้ ดที อี่ าจจะมอี ยขู่ อง ทุกคนจะได้รับอานสิ งส์ในดา้ นสุขภาวะเหมอื นกนั การบวชแบบน้ี คอื ไดใ้ ชพ้ ระศาสนาเปน็ รม่ พกั พงิ ในแงน่ ว้ี ดั ก็ ในอดีตการบวชเป็นการเข้ารับการศึกษาเล่าเรียน ยงั เปน็ ทพ่ี ง่ึ ใหแ้ กค่ นบางประเภทไดบ้ า้ ง ปจั จบุ นั มแี นวโนม้ วา่ เป็นเวลาส้ันบ้างยาวบ้าง ข้ึนอยู่กับผู้บวชแต่ละคน แต่โดย พระท่ีบวชเม่ืออายุมากและไม่มุ่งศึกษาปฏิบัติธรรมนั้น มากแลว้ กเ็ ป็นเวลา 3 เดือนในชว่ งเข้าพรรษา ซงึ่ เป็นชว่ งท่ี มจี ำ� นวนเพมิ่ ขนึ้ อยา่ งนา่ สงั เกต โดยเฉพาะในชนบท พระบวชใหม่ (พระนวกะ) ไดร้ บั การศกึ ษาอบรมดา้ นธรรมะ และวนิ ยั จากอปุ ชั ฌายอ์ าจารย์ ในสมยั ทก่ี ารศกึ ษายงั ไมแ่ พร่ ภาพ : www.freepik.com หลาย และวดั เปน็ สถานทที่ ใี่ หก้ ารศกึ ษาแกค่ นไทยเกอื บจะ ทุกเรื่อง ท้ังทางโลกและทางธรรม การบวชจึงเป็นสิ่งที่มา คู่กับการเรียน สมัยก่อนสังคมถือว่าผู้ชายท่ีผ่านการ “บวช เรยี นมาแล้ว” เปน็ “คนสกุ ” คือสกุ เพราะได้รับการ “บ่ม” ดว้ ยการศกึ ษาฝกึ ฝนจากอปุ ชั ฌายอ์ าจารยม์ าแลว้ จงึ พรอ้ ม ทีจ่ ะเรมิ่ ตน้ ชวี ติ การครองเรอื นได้ แตใ่ นปจั จบุ นั สถานการณเ์ ปลย่ี นไปมาก การบวชไมใ่ ช่ ช่องทางเพื่อให้กุลบุตรได้รับการ “บ่มให้เป็นคนสุก” ตาม ประเพณีเท่านั้น แต่ยังเป็นช่องทางเพ่ือบรรลุวัตถุประสงค์ บางอยา่ งดว้ ย การบวชกบั การศกึ ษาและฝกึ ฝนทางศาสนาได้ 110 สุขภาพคนไทย 2561
การทพ่ี ระซง่ึ บวชแลว้ ไมไ่ ดร้ บั การศกึ ษาอบรมนน้ั ความจรงิ 6.2.2 สถานะของวัดในชุมชน ก็ไม่ใช่ความผิดของคนที่บวชเสียทีเดียว เพราะในวัดส่วน ในอดีตวดั เป็นศูนยก์ ลางของชมุ ชน ดงั น้ันจงึ มบี ทบาท มากไม่มีพระที่มีความรู้พอท่ีจะให้การศึกษาอบรมแก่ผู้ท่ี และมีความหมายต่อชุมชนหลายด้าน นอกจากบทบาท บวชเขา้ มาได้ นีเ่ ปน็ ความอ่อนแออยา่ งหนึ่งที่น่าจะไดม้ ีการ ส�ำคัญในด้านการบุญการกุศล อันเป็นหน้าท่ีเฉพาะของวัด ปรบั ปรุง ของวงการสงฆ์ในปัจจุบัน[12,18] แลว้ ยงั มบี ทบาททางสงั คมอกี มาก ไดแ้ ก[่ 17] : พระภิกษุจ�ำนวนหนึ่ง (จ�ำนวนน้อย) ที่สมัครใจบวช เพอ่ื มงุ่ หาความหมายของชวี ติ จากหลกั ธรรมในพทุ ธศาสนา (1) เป็นสถานท่ีพบปะชุมนุมของคนในชุมชน เพ่ือท�ำ ผู้บวชประเภทนี้มักจะฝักใฝ่ศึกษาปฏิบัติจริงจัง และส่วน กจิ กรรมสว่ นรวม มากก็จะได้รับประโยชน์จากการน�ำเอาหลักธรรมมาใช้ใน ชีวิตตามสมควร ไม่ว่าจะในสถานะท่ียังบวชอยู่ หรือหาก (2) เปน็ แหลง่ ความบนั เทงิ ในสมยั ทแี่ หลง่ ความบนั เทงิ ลาสกิ ขาออกไปคนประเภทนมี้ กั จะสามารถมคี วามสขุ ไดใ้ น ยงั ไมแ่ พรห่ ลาย วดั เปน็ สถานทที่ คี่ นในชมุ ชนไดร้ บั ชีวิตของผู้ครองเรอื น ความบนั เทงิ เฉพาะอยา่ งยงิ่ ในโอกาสทมี่ งี านเทศกาล นอกจากนี้ ยงั มพี ระสงฆอ์ กี จำ� นวนหนงึ่ (ซงึ่ ยงิ่ มจี ำ� นวน ซ่งึ มักจัดท่วี ดั น้อยลงไปอีก) ที่ด�ำรงสมณเพศอยู่นาน มีความรู้เข้าใจ แตกฉานในพุทธธรรม ทั้งจากการได้มุ่งมั่นศึกษา และจาก (3) เป็นทพ่ี กั คนเดินทาง ในอดตี คนท่เี ดนิ ทางรอนแรม การปฏิบัติด้วยตนเอง อุทิศตนเพื่อพระศาสนา ช้ีทางให้ ไปคา้ ขายไปตามชมุ ชนตา่ งๆ หรอื เดนิ ทางไกลดว้ ย ประชาชนเห็นคุณค่าของการน�ำเอาหลักพุทธธรรมไปใช้ กิจอื่น มกั จะอาศัยวัดเป็นท่พี ักค้างแรม และไดร้ บั เพอ่ื การดำ� เนินชวี ติ อย่างเปน็ สุข บ่อยคร้ังท่านเหลา่ นี้เปน็ ผู้ อาหารทเ่ี หลอื จากพระด้วย “เตือนสติ” สังคมในด้านจริยธรรม พระสงฆ์ประเภทนี้ไม่ เพียงแต่เป็น “เน้ือนาบุญ” เท่าน้ัน แต่เป็นผู้น�ำทางปัญญา (4) เป็นสถานพยาบาลที่ให้การสงเคราะห์คนป่วยไข้ และการสร้างเสรมิ สขุ ภาวะใหแ้ กป่ ระชาชนและสงั คมด้วย เนื่องจากพระในวัดหลายแห่งมีความรู้การแพทย์ พระสงฆป์ ระเภทน้ี มที ง้ั ทเ่ี ปน็ พระนกั ปฏบิ ตั สิ ายวดั ปา่ แผนโบราณ บางวดั มตี ำ� รายาทร่ี วบรวมไวใ้ นรปู ของ ท่ีมรณภาพไปแล้วก็มี ที่ยังด�ำรงสมณเพศและท�ำงานด้าน หนงั สอื หรอื มสี มนุ ไพร ทชี่ าวบา้ นมาขอรบั ไปใชไ้ ด้ เผยแผพ่ ทุ ธธรรมอยอู่ ยา่ งแขง็ ขนั กม็ ี ทมี่ รณภาพไปแลว้ เชน่ หลวงปมู่ น่ั ภรู ทิ ตโฺ ต หลวงปฝู่ น้ั อาจาโร หลวงปชู่ า สภุ ทโฺ ท (5) เป็นคลังพัสดุท่ีคนในชุมชนสามารถยืมไปใช้ได้ (พระโพธิญาณเถระ) หลวงปู่แหวน สุจิณฺโณ หลวงปู่เทสก์ ในยามที่มีงาน เช่น ถ้วยชาม เส่ือ หมอน หรือ เทสฺรงฺสี (พระราชนิโรธรังสีคัมภีรปัญญาวิศิษฏ์) พุทธทาส ครภุ ณั ฑ์ตา่ งๆ ภิกขุ (พระธรรมโกศาจารย์) ส่วนท่านท่ียังมีชีวิตอยู่และ ท�ำงานด้านการศึกษาพุทธศาสนาและเผยแผ่พุทธธรรม (6) เป็นศูนย์กลางศิลปะและวัฒนธรรมของชุมชน อยา่ งแขง็ ขนั ตามแนวทางของแตล่ ะทา่ นนน้ั มจี ำ� นวนไมม่ าก สถาปัตยกรรม ภาพเขียนฝาผนังโบสถ์วิหาร และ ทเ่ี ดน่ ๆ เชน่ สมเดจ็ พระพทุ ธโฆษาจารย์ (ประยทุ ธ์ ปยตุ โฺ ต) ลวดลายทล่ี ำ�้ คา่ มกั จะมอี ยทู่ ว่ี ดั ศลิ ปะเหลา่ นเี้ ปน็ พระราชธรรมนิเทศ (พยอม กลฺยาโณ) พระไพศาล วิสาโล มรดกของชุมชน หลายแห่งเป็นมรดกของชาติที่ พระดษุ ฎี เมธงกฺ ุโร หลวงพอ่ ปราโมทย์ ปาโมชโฺ ช พระมหา ตกทอดมาจนถงึ ปจั จบุ นั นอกจากนว้ี ดั ยงั เปน็ สถาน วุฒิชยั วชิรเมธี (ว. วชริ เมธี) ฯลฯ พระสงฆเ์ หลา่ นส้ี ามารถ ที่สืบทอดทางวัฒนธรรมของชุมชนและท้องถ่ิน ประยกุ ตพ์ ทุ ธธรรมมาใชใ้ นการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาวะของคนใน คนในชมุ ชนใชว้ ดั เปน็ สถานทเ่ี รยี นรแู้ ละฝกึ ฝนศลิ ปะ สังคมได้อย่างสมสมัย ขณะเดียวกันก็เป็นผู้น�ำทางปัญญา เชน่ การรอ้ งรำ� วชิ าชา่ งไม้ และชา่ งแกะสลกั และท่ีพึ่งทางจิตวิญญาณของประชาชนในสังคม เป็นเพชร ในวงการสงฆไ์ ทยอยา่ งแท้จริง (7) เป็นสถานท่ีตัดสินความขัดแย้งของคนในชุมชน โดยเฉพาะในกรณีความขัดแย้งท่ีชาวบ้านไม่ สามารถตัดสินกันเองได้ ในชนบทกรณีเช่นน้ันมัก น�ำมาตัดสินกันที่วัด โดยอาศัยพระผู้เป็นที่เคารพ นบั ถือของทกุ ฝ่ายชว่ ยไกล่เกลี่ย (8) เป็นโรงเรียนของชุมชน ในยุคที่ยังไม่มีโรงเรียน แบบสมัยใหม่ เด็กผู้ชายในชุมชนอาศัยวัดเป็นท่ี เรียนหนังสือ โดยเฉพาะคือการอ่าน เขียน และ 111พุทธศาสนากับการสร้างเสริมสุขภาวะ
วิชาเลข โดยมีพระสงฆ์เป็นครูผู้สอน แม้ในยุคท่ี ไมม่ คี วามรคู้ วามเขา้ ใจเพยี งพอทง้ั ในทางหลกั พทุ ธ รฐั ไทยจดั การศกึ ษาในระบบโรงเรยี นใหมๆ่ ในสมยั ธรรมและในทางโลก จงึ ปรบั กนั ไปคนละทศิ ละทาง รชั กาลที่ 5 วดั กเ็ ปน็ ทต่ี งั้ ของโรงเรยี น และพระสงฆ์ ขณะทรี่ ฐั และองคก์ รสงฆเ์ องกไ็ มไ่ ดใ้ หค้ วามสำ� คญั กย็ งั มบี ทบาทเปน็ ครสู อน ตอ่ เนอื่ งมาเปน็ เวลานาน กับการศึกษาของภิกษุสามเณรเท่าที่ควร ตลอด (9) วัดและพระสงฆ์เป็นผนู้ ำ� ทางจิตวิญญาณ และทาง เวลาหลายทศวรรษทผ่ี า่ นมา[18] ปญั ญาของชมุ ชน นอกจากพระทอ่ี ยใู่ นวดั จะมกี าร สรปุ วา่ สถานะของวดั และพระสงฆใ์ นปจั จบุ นั ออ่ นแอลง ปฏบิ ตั ดิ ปี ฏบิ ตั ชิ อบแลว้ พระยงั เปน็ ผไู้ ดเ้ รยี นรมู้ าก ถ้าเช่นน้ัน ท�ำไมจ�ำนวนวัดและพระสงฆ์ในประเทศไทยจึง กวา่ ชาวบา้ น อยา่ งนอ้ ยกใ็ นดา้ นศาสนธรรม ทำ� ให้ เพ่ิมข้ึนตลอดเวลาท่ีผ่านมา? เราได้เห็นจากข้อมูลท่ีให้ไว้ ได้รับความเคารพนับถือจากคนในชุมชน บทบาท ขา้ งตน้ แลว้ วา่ ในชว่ งเวลา 13 ปี จาก พ.ศ. 2547 ถงึ 2559 มี ของวดั และพระสงฆใ์ นดา้ นนอี้ าจถอื วา่ สำ� คญั ทสี่ ดุ วดั เพมิ่ ขนึ้ ถงึ รอ้ ยละ 17 ขณะทจี่ ำ� นวนภกิ ษสุ ามเณรกเ็ พมิ่ ขนึ้ และเป็นรากฐานของความชอบธรรมในการด�ำรง เช่นเดียวกัน แม้ว่าจะมีการเปลี่ยนแปลงข้ึนลงบ้างในบางปี อยูข่ องสถาบันน้ี แต่โดยรวมแล้วในช่วงเวลาดังกล่าวน้ีจ�ำนวนภิกษุสามเณร อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันบทบาทเหล่าน้ีได้เลือนหายไป เพม่ิ ขนึ้ รอ้ ยละ 5 ขอ้ มลู นแ้ี สดงใหเ้ หน็ อะไร? คนไทยตอ้ งการ เกอื บหมดแลว้ ทย่ี งั พอมเี หลอื อยบู่ า้ งกม็ คี วามสำ� คญั นอ้ ยลง วัดเพอื่ เป็นที่พึง่ ทางใจมากขึ้นกระนั้นหรอื ? จนแทบไม่อยู่ในความคิดของคนท่ัวไปแล้ว เช่น ทุกวันนี้ถ้า ถา้ จะถามคนทว่ั ไปในวนั นว้ี า่ บทบาทของพระสงฆแ์ ละ พดู ถงึ การสงเคราะหค์ นปว่ ยไข้ ศลิ ปะวฒั นธรรม การศกึ ษา วดั ในชมุ ชนคอื อะไร? คำ� ตอบทแี่ ทบไมต่ อ้ งคดิ เลยคงจะเปน็ และผู้น�ำทางปัญญา น้อยคนนักจะคิดถึงวัดในฐานะมี บทบาทในทางพิธีกรรมมากกว่าอย่างอ่ืน นี่ไม่ใช่ส่ิงที่แปลก บทบาทเหล่านี้ อย่างดีก็อาจจะมีคนที่นึกได้ว่าวัดเคยมี หรือเหนือความคาดหมาย เพราะในพุทธศาสนาแบบ บทบาทสำ� คญั ในเรอ่ื งเหลา่ นม้ี ากอ่ น อกี บทบาทหนง่ึ ทเี่ ปลยี่ น ชาวบา้ น ซง่ึ เปน็ ระบบความเชอ่ื และการปฏบิ ตั ขิ องชาวพทุ ธ ไปมากคือการเป็นแหล่งความบันทิง แม้ว่าในปัจจุบันวัด ส่วนใหญ่ พิธีกรรมมีความจ�ำเป็นส�ำหรับเหตุการณ์ส�ำคัญ จะยังถูกใช้เป็นที่จัดงานมหรสพของชุมชน แต่ก็มีบทบาท ในชวี ติ ตง้ั แตเ่ กดิ จนถึงตาย นเ่ี ปน็ สิ่งท่คี นเหน็ ประจักษอ์ ยู่ ใหมข่ นึ้ มา คอื การทว่ี ดั กลายเปน็ แหลง่ ทอ่ งเทย่ี ว ซงึ่ มหี ลาย ขณะเดียวกันก็มีแนวโน้มว่า วัดจ�ำนวนมากก�ำลัง แห่งในทุกภาคของประเทศ ส่วนใหญ่แลว้ คนท่ีไปเทยี่ วเป็น ถูกครอบง�ำด้วยกระแสทุนนิยมและบริโภคนิยมมากขึ้นๆ คนนอกชุมชน หรอื ไมก่ เ็ ป็นนกั ทอ่ งเท่ียวชาวต่างประเทศ จนลืมไปว่าบทบาททางศาสนาท่ีถูกต้องและเหมาะสมของ ที่เป็นเช่นนี้ เนอื่ งมาจากสาเหตสุ ำ� คัญ 2 ประการ คือ ตนคืออะไร ที่แล้วมาในอดีตวัดอาศัยชุมชนในทางวัตถุ (1) สาเหตภุ ายนอก คอื การมสี ถาบนั สมยั ใหมท่ มี่ คี วาม ขณะเดียวกันก็เป็นที่พ่ึงของชุมชนในทางธรรมและคุณงาม ชำ� นาญเฉพาะดา้ น ทำ� หนา้ ทใี่ หบ้ รกิ ารในดา้ นตา่ งๆ ความดี แต่ปัจจุบันวัดมีแนวโน้มจะเป็นอิสระ และห่างเหิน ทกี่ ลา่ วมาโดยเฉพาะ และทำ� ไดด้ กี วา่ หรอื อยา่ งนอ้ ย จากชมุ ชนมากขนึ้ การใหบ้ รกิ ารประชาชนดา้ นพธิ กี รรมกด็ ี ก็เป็นระบบและมีประสิทธิภาพมากกว่าวัดด้วย ด้านสร้างเสริมสุขภาวะโดยหลักธรรมก็ดี มีแนวโน้มเป็น เชน่ มโี รงเรยี น โรงพยาบาล ศาล สถานบนั เทงิ ฯลฯ แบบทุนนิยมมากขึ้น (งานศพที่วัดในกรุงเทพฯ บางแห่ง มาทำ� หนา้ ทที่ ว่ี ดั เคยทำ� ในอดตี หมดแลว้ จงึ แทบไมม่ ี ก�ำหนดอัตราไว้เลยว่าเจ้าภาพต้องมีเงินเท่าน้ันเท่าน้ี พระ พนื้ ทที่ วี่ ดั จะมบี ทบาทในเรอ่ื งเหลา่ น้ี ผู้ใหญ่และพระนักแสดงธรรมท่ีมีชื่อเสียงบางรูป เม่ือรับกิจ (2) สาเหตุภายใน คือความอ่อนแอของสถาบันสงฆ์ นิมนต์กม็ ักจะมีอตั ราว่าต้องใสซ่ องถวายเท่านน้ั เทา่ นี้ ฯลฯ) เนอ่ื งจากขาดบคุ ลากรสงฆท์ มี่ คี วามรคู้ วามสามารถ ในสภาพเชน่ นี้ สะทอ้ นความเปลยี่ นแปลงหลายอยา่ งทกี่ ำ� ลงั ท่ีจะท�ำหน้าท่ีน้ันๆ ได้อย่างมีประสิทธิภาพ เกิดขึ้น วัดหลายแห่งประกอบกิจกรรมเชิงพาณิชย์มากขึ้น โดยเฉพาะในภาวะที่สังคมเปล่ียนไปเร็วเช่น ผลคือวัดก็เริ่มห่างเหินจากชุมชนในทางธรรมมากข้ึน ในปัจจุบัน สาเหตุหลักของข้อนี้เป็นเพราะวงการ นา่ สงสยั วา่ ในสถานการณเ์ ชน่ นนั้ บทบาทของวดั และพระสงฆ์ สงฆ์ไม่พยายามปรับตัว หรือปรับตัวแต่เน่ืองจาก ในการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาวะแกส่ งั คมจะเป็นอย่างไร 112 สุขภาพคนไทย 2561
แตใ่ นทา่ มกลางความเปลย่ี นแปลงดงั กลา่ ว ยงั มวี ดั และ ภาพ : กิจกรรมรณรงค์โครงการมหาวทิ ยาลยั สงฆป์ ลอดบุหรี่ สนบั สนนุ โดย สสส. พระสงฆจ์ ำ� นวนหนงึ่ ทอ่ี าจถอื วา่ เปน็ ความหวงั ในการนำ� เอา พทุ ธธรรมไปสปู่ ระชาชน เพอ่ื “เกอ้ื กลู แกช่ นหมมู่ าก” ดงั ที่ หลายสมยั ตอ่ เนอ่ื งกนั มา ซง่ึ ปจั จบุ นั คอื พระครพู ศิ าล พระพทุ ธองคต์ รัสไว้ในคราวทีส่ ่งสาวกออกไปประกาศพุทธ รัตนาภิวัฒน์ มีเด็กก�ำพร้าในอุปการะนับพันคน ศาสนาเปน็ ครง้ั แรก วดั และพระสงฆ์เหลา่ นีม้ คี ณุ ปู การมาก เด็กก�ำพร้าเหล่านี้นอกจากได้รับการดูแลด้าน ในการสร้างเสริมสุขภาวะ ท้ังแก่บุคคลและสังคม แม้จ�ำนวน ปัจจัยสแี่ ลว้ ยังไดร้ บั การศกึ ษาด้วย ไมม่ าก แตก่ ม็ อี ยกู่ ระจดั กระจายตามภาคและทอ้ งถนิ่ ตา่ งๆ (4) วัดไผ่ล้อม อ�ำเภอเมือง จังหวัดตราด ด�ำเนินการ ของไทย ดงั ตวั อยา่ งวดั ตอ่ ไปนี้ : “กลุ่มสัจจะสะสมทรัพย์” โดยมีพระสุบิน ปณีโต เปน็ กำ� ลงั สำ� คญั เรม่ิ ดำ� เนนิ การมาตงั้ แต่ พ.ศ. 2533 (1) วัดพระบาทน�้ำพุ (วัดพระพุทธบาทประทานพร มีจุดประสงค์เพ่ือให้ประชาชนรู้จักการออม เพ่ือ อ�ำเภอเมือง จังหวัดลพบุรี) ด�ำเนินการเป็นสถาน หลดุ พน้ จากหนสี้ นิ และความยากจน พรอ้ มกนั นน้ั ให้การดูแลและที่พักพิง ส�ำหรับผู้ป่วยโรคเอดส์ ก็สอนให้ชาวบ้านรู้จักใช้ชีวิตอย่างพอเพียง ที่ไม่ได้รับการดูแลจากครอบครัวและรัฐ น�ำโดย มคี ณุ ธรรม มคี วามซอื่ สตั ย์ ทงั้ ตอ่ ตวั เองและตอ่ ผอู้ น่ื เจ้าอาวาส คอื พระราชวสิ ุทธปิ ระชานาถ (อลงกต ไปดว้ ย โดยยดึ หลกั พทุ ธธรรมเปน็ แนวทางพฒั นาคน ตกิ ขฺ ปญฺโญ) เปดิ ดำ� เนินการมาตั้งแต่ พ.ศ. 2535 วัดเหล่าน้ีเป็นหน่วยเล็กๆ ท่ีรู้ร้อนรู้หนาวกับชาวบ้าน มองเห็นปัญหาของชุมชน แล้วสะท้อนเข้ามายังบทบาทท่ี (2) วดั ถำ้� กระบอก อำ� เภอพระพทุ ธบาท จงั หวดั สระบรุ ี ตนควรจะมี โดยประยุกต์ใช้หลักพุทธธรรมอย่างเหมาะสม ดำ� เนนิ การรกั ษาผตู้ ดิ ยาเสพตดิ โดยใชส้ มนุ ไพร และ แต่ละวัดจึงอาจเปรียบเหมือนดวงประทีปท่ีทอแสงวับแวม ให้ผู้รับการรักษาถือสัจจะอย่างแน่วแน่เด็ดเดี่ยว อยตู่ ามจดุ ตา่ งๆ ของประเทศไทย สงั คมไทยตอ้ งการวดั และ ปรากฏว่าผู้ที่มารับการรักษาประมาณร้อยละ 90 พระสงฆเ์ ชน่ นอ้ี กี มาก วดั และพระสงฆใ์ นตวั อยา่ งทก่ี ลา่ วถงึ ไดผ้ ล ไมก่ ลบั เขา้ หายาเสพตดิ อกี ทำ� ใหว้ ดั มชี อ่ื เสยี ง ข้างต้น และวัดอื่นๆ ท่ีไม่ได้กล่าวถึงอีกจ�ำนวนมาก แม้จะ ไปทวั่ โลก จนหลวงพอ่ จำ� รญู ปานจนั ทร์ ผเู้ ปน็ กำ� ลงั ไม่ได้ประกาศตนว่าเป็นภาคีในกระบวนการสร้างเสริม สำ� คญั ไดร้ บั “รางวลั แมก็ ไซไซ” ใน พ.ศ. 2518 สุขภาพ แต่ในทางปฏิบัติแล้วก็คือการเป็นภาคีนั่นเอง เพราะวัดเหล่านี้เข้าร่วมกับส�ำนักงานกองทุนสนับสนุนการ (3) วัดสระแก้ว อ�ำเภอป่าโมก จังหวัดอ่างทอง เป็น สรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ (สสส.) ผา่ นทางแผนงานตา่ งๆ โดยเฉพาะ สถานสงเคราะห์เด็กก�ำพร้ายากจน เปิดด�ำเนิน แผนงานท่ีรณรงคเ์ พ่อื การลด ละ เลกิ เหล้าและบหุ รี่ การมาหลายสิบปี ภายใต้การน�ำของเจ้าอาวาส 113พุทธศาสนากับการสร้างเสริมสุขภาวะ
วภัดาคแลีสะรพ้างรเะสสรงิมฆส์ในุขภฐาานพะ เพราะพทุ ธศาสนาเปน็ ปจั จยั หนง่ึ ทจี่ ะน�ำไปสกู่ ารลด ละ เลกิ เหลา้ และ บหุ รไ่ี ด้ จงึ มกี ารรเิ รมิ่ โครงการใชพ้ ทุ ธ ศาสนารวมทง้ั วดั และพระสงฆ์ ในการ รณรงค์เพ่ือให้คน ลด ละ เลิกเหล้า และบุหร่ี ดังกรณีตัวอย่างโครงการ ตอ่ ไปน้ี 1) ในปี 2529 มูลนิธิรณรงค์เพื่อ การไม่สูบบุหร่ี เริ่มรณรงค์เพ่ือเปล่ียน ภาพ : สสส. รว่ มกบั พระสงฆ์รณรงค์โครงการงดเหล้าเข้าพรรษา 2560 ทัศนะของชาวพุทธไทยไม่ให้ถวายบุหร่ีแก่พระสงฆ์ การรณรงค์ต่อเน่ืองมาจนถึงปัจจุบัน จนทุกวันนี้แทบไม่เห็น การถวายบหุ รแี่ กพ่ ระสงฆอ์ กี แลว้ โครงการฯ ไดข้ ยายไปถงึ การใหค้ วามรเู้ กยี่ วกบั ผลเสยี ตอ่ สขุ ภาพของบหุ รแ่ี กพ่ ระสงฆ์ เพื่อถ่ายทอดให้แก่ชาวบ้านต่อไป หลายวัดด�ำเนินการเร่ืองน้ีอย่างแข็งขัน บางวัดริเริ่มไม่รับผู้ท่ีติดบุหร่ีเข้ามาบวช เว้นแตจ่ ะเลกิ สูบบหุ รก่ี ่อน ในปี 2548 ส�ำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ให้การสนับสนุนมูลนิธิเมตตาธรรมรักษ์ ด�ำเนิน โครงการภูมิคุ้มกันชีวิตพิชิตบุหร่ีในเพศบรรพชิต ซ่ึงด�ำเนินการในพื้นที่ 20 อ�ำเภอ ของ 4 จังหวัด (เชียงใหม่ อ่างทอง สกลนคร ยโสธร) มีวัดท่ีร่วมในโครงการกว่า 300 วัด และล่าสุดเมื่อปี 2559 สสส. ได้ขับเคลื่อน โครงการ วดั ปลอดบหุ รี่ โดยรว่ มมอื และสนบั สนนุ กลมุ่ วดั และพระสงฆ์ ใน โครงการพฒั นาพนื้ ทตี่ น้ แบบปลอดบหุ รใ่ี นมหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั เพอื่ มงุ่ ใหพ้ ระภกิ ษสุ ามเณรในสถาบนั การศกึ ษาแหง่ นแี้ ละประชาชนในชมุ ชนลด ละ เลกิ การสูบบุหร่ี เพ่ือให้วัดเป็นเขตปลอดบุหร่ีตามกฏหมาย โดยด�ำเนินการใน 5 วิทยาเขตของมหาวิทยาลัย คือวิทยาเขต วังน้อย เชยี งใหม่ หนองคาย ขอนแก่น และนครศรีธรรมราช โครงการฯ คาดว่าจะมีการนำ� เร่ืองการไมส่ บู ุหรไ่ี ปขยาย ผลในระดับวัดและชุมชนต่อไป 2) ในปี 2546 สสส. เรม่ิ โครงการงดเหลา้ เขา้ พรรษา อยา่ งเปน็ ทางการ โดยไดด้ ำ� เนนิ การตอ่ เนอ่ื งมาทกุ ปี ทำ� ใหม้ ี การรบั รใู้ นหมปู่ ระชาชนอยา่ งกวา้ งขวาง และมสี ว่ นทำ� ใหก้ ารดม่ื เหลา้ ในชว่ งเขา้ พรรษาลดลงตามลำ� ดบั ดงั จะเหน็ ไดจ้ าก รายงานการประเมนิ ผลในปี 2560 ซง่ึ พบวา่ รอ้ ยละ 37.9 ของประชากรทสี่ ำ� รวจงดการดมื่ เหลา้ ตลอดพรรษา ทงั้ นไี้ มร่ วม ผูท้ ่ลี ดปริมาณเหลา้ ทดี่ ืม่ และกล่มุ ท่งี ดด่ืมเป็นบางช่วงอกี ประมาณรอ้ ยละ 30 นอกจากน้ี ยงั มี โครงการวัดปลอดเหล้า (เร่ิมปี 2548) โดยจังหวัดนครราชสีมาเป็นจังหวัดน�ำร่อง มีวัดเข้าร่วมในโครงการกว่า 2,500 วัด เพ่ือร่วมรณรงค์ให้ งานบุญทุกรูปแบบเป็นงานปลอดเหล้า และเพื่อให้สอดคล้องกับข้อบัญญัติใน พ.ร.บ. ควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ พ.ศ. 2551 ทหี่ า้ มขายและห้ามดื่มเหลา้ ในสถานทที่ างศาสนาและท่ีสาธารณะ โครงการท้ังหมดนี้จะไม่สามารถเกิดข้ึนได้ ถ้าไม่ได้รับความร่วมมือด้วยดีจากวัดและพระสงฆ์ ในฐานะเป็น ภาคกี ารสร้างเสรมิ สขุ ภาพ ที่มา : (1) จดหมายข่าววัดปลอดบุหร่ี ฉบับที่ 1 และ 2 , n.d.; (2) รายงานโครงการพัฒนาพ้ืนที่ต้นแบบปลอดบุหรี่ในมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, 2560; (3) ศนู ย์วิจยั เพื่อการพัฒนาสังคมและธุรกจิ , 2560. 114 สุขภาพคนไทย 2561
6.3 ขบวนการชาวพุทธเพ่ือสังคม สำ� หรบั ชาวเวยี ดนามในยคุ สงคราม ไปสกู่ ารกอ่ ตง้ั เปน็ หมู่บ้านสันตภิ าพ เพอื่ เปน็ ชมุ ชนแบบอยา่ งใน “ขบวนการพุทธเพ่ือสังคม” ถือว่าเป็นส่วนหนึ่งของ การปฏบิ ตั ธิ รรมทเี่ น้นอหงิ สธรรม ความรกั ในมวล พุทธศาสนาในฐานะสถาบันทางสังคม ในประเทศไทย มนุษย์ และการเจริญสติในชีวิตประจ�ำวันอย่าง ขบวนการชาวพุทธท่ีรวมตัวกันเป็นกลุ่มด�ำเนินงานเพื่อ ตระหนักรู้ในทุกขณะลมหายใจ ซึ่งเป็นแนวทาง ประโยชนส์ าธารณะและไมแ่ สวงหากำ� ไร ยงั มไี มม่ าก ทม่ี อี ยู่ ปฏบิ ตั ติ ามหลกั ธรรมในพทุ ธศาสนา และไมแ่ ยกขาด อยา่ งเชน่ พทุ ธสมาคมแหง่ ประเทศไทย และยวุ พทุ ธกิ สมาคม จากโลก ปัจจุบันชุมชนปฏิบัติธรรมหมู่บ้านพลัม แห่งประเทศไทย ก็ออกจะมีลักษณะเป็นทางการ และ หรือ “สังฆะ” แพร่กระจายไปในหลายประเทศ มีกิจกรรมค่อนข้างจ�ำกัด องค์การพุทธศาสนิกสัมพันธ์ ทง้ั ในยโุ รป อเมรกิ าและเอเชยี รวมทงั้ ในประเทศไทย แหง่ โลก (สำ� นกั งานใหญอ่ ยทู่ ก่ี รงุ เทพฯ) ประชาชนกเ็ ขา้ ถงึ ได้ ซึ่งมีชุมชนสังฆะแบบหมู่บ้านพลัมอยู่ท่ีกรุงเทพฯ ค่อนข้างยาก นอกจากนี้ก็มีมูลนิธิต่างๆ ท่ีท�ำงานทางด้าน และเชียงใหม[่ 20] พทุ ธศาสนาอกี ไมท่ ราบจำ� นวน (3) ขบวนการสรรโวทัยสมาทาน (Sarvodaya ในต่างประเทศมีขบวนการพุทธท่ีเข้มแข็งหลายแห่ง Shramadana Movement) ในศรีลังกา ซึ่งก่อตั้งข้ึนมาเพื่อน�ำเอาหลักธรรมในพุทธศาสนามาเป็น เป็นขบวนการพัฒนาชนบทแบบเป็นองค์รวม แนวทางสร้างสุขและแก้ปัญหาสังคมสมัยใหม่ โดยการ ก่อต้ังโดยการริเร่ิมของนาย เอ. ที. อริยรัตน์ ตีความหลักพุทธธรรมให้สอดคล้องกับโลกยุคปัจจุบัน (A. T. Ariyaratne) ในปี 2501 เพอื่ แกป้ ญั หาความ บางขบวนการมหี น่วยงานสาขาอยู่ในประเทศไทยดว้ ย เชน่ ขดั แยง้ ทางสงั คมและความยากจน โดยนำ� เอาหลกั พรหมวหิ ารธรรม (เมตตา กรุณา มุทิตา อเุ บกขา) (1) มูลนิธิพุทธฉือจี้ เป็นองค์กรการกุศลท่ีใหญ่ที่สุด ในพุทธศาสนา ผนวกกับหลักค�ำสอนอหิงสธรรม องค์กรหน่ึง ก่อต้ังข้ึนโดยภิกษุณีเจิ้ง เหยียน ของมหาตมะ คานธี มาเปน็ แนวทางในการพัฒนา (ธรรมาจารย์เจิ้ง เหยียน) ในไตห้ วนั เม่อื ประมาณ คนและชุมชน ขบวนการสรรโวทัยสมาทานเป็น 50 ทแี่ ลว้ มจี ดุ มงุ่ หมายเพอ่ื ชว่ ยเหลอื เพอ่ื นมนษุ ย์ ขบวนการประชาชนเพอ่ื สงั คมแนวพทุ ธทใ่ี หญท่ ส่ี ดุ ที่ประสบความยากไร้และหายนภัยต่างๆ โดยยึด ในศรีลังกา [21, 22] เมตตาธรรมตามอุดมคติของพระโพธิสัตว์ในพุทธ ในประเทศไทย ขบวนการชาวพุทธเพ่ือสังคมอาจจะ ศาสนามหายานเป็นหลักในการด�ำเนินงาน ด้วย สืบย้อนไปได้ถงึ งานของทา่ น พุทธทาสภิกขุ เม่อื สมยั ที่ท่าน ความยึดม่ันอย่างเด็ดเด่ียวในเมตตาธรรมและ เริม่ งานสวนโมกขพลาราม หลายสิบปีมาแลว้ โดยพยายาม ความรักเพ่ือนมนุษย์ ฉือจ้ีเติบโตข้ึนอย่างรวดเร็ว น�ำเสนอพุทธธรรมท่ีถูกต้อง และอธิบายให้เห็นว่าการ ปัจจุบันเป็นสถาบันท่ีเข้มแข็งและมั่นคงมากท่ีสุด ปฏิบัติธรรมที่ถูกต้องคืออย่างไร และพุทธธรรมมีมิติทาง แห่งหนึ่งในไต้หวัน สามารถระดมทุน ความคิด สงั คมอยา่ งไร แตร่ ูปธรรมของขบวนการชาวพทุ ธเพือ่ สงั คม และพลังอาสาสมัครได้จากทุกชนช้ัน ภารกิจ จริงๆ เพ่ิงเริ่มขึ้นเมื่อประมาณ 20-30 ปีมานี้ ตัวอย่างของ ของฉือจี้เป็นเร่ืองการกุศล การรักษาพยาบาล ขบวนการเหลา่ น้ี เช่น การศึกษา และวัฒนธรรม มีมหาวิทยาลัย และ (1) เ ค รื อ ข ่ า ย ช า ว พุ ท ธ เ พ่ื อ สั ง ค ม น า น า ช า ติ โรงพยาบาลท่ีด�ำเนินงานอยู่ภายใต้ร่มของมูลนิธิ (International Network of Engaged ฉือจี้ได้แพร่ขยายไปท่ัวโลก ปัจจุบันมูลนิธิ Buddhists - INEB) ซงึ่ เปน็ เครอื ขา่ ยของนกั กจิ กรรม พุทธฉือจ้ีมีส�ำนักงานสาขาอยู่ใน 52 ประเทศ ทางสงั คม ผนู้ ำ� ศาสนา นกั วชิ าการ และองคก์ รพทุ ธ รวมท้งั ประเทศไทยด้วย[19] ศาสนาจากทว่ั โลกและจากทกุ นกิ าย ทไี่ ดผ้ สานการ ปฎบิ ตั ธิ รรมทางพทุ ธศาสนากบั การปฏบิ ตั กิ ารทาง (2) ขบวนการหมบู่ า้ นพลมั (Plum Village) ทเี่ มอื ง สังคมเพื่อสร้างสรรค์โลกที่สงบสุขและยุติธรรม บอร์โด ประเทศฝรั่งเศส ก่อตั้งโดยการริเร่ิมของ พระภิกษุในพุทธศาสนานิกายเซนชาวเวียดนาม 115พุทธศาสนากับการสร้างเสริมสุขภาวะ ชื่อ ติช นัท ฮันห์ เร่ิมจากการเรียกร้องสันติภาพ
ถอื เอาปญั ญาและเมตตาในการปฏบิ ตั ิ ภาพ : http://dharmahall.blogspot.com พันธกิจต่อชุมชนโลก INEB ก่อตั้งขึ้น จากการประชุมนานาชาติ เมื่อเดือน ศาสนา การท�ำความเข้าใจกันระหว่างศาสนิกชน กุมภาพันธ์ 2532 โดยนายสุลักษณ์ ของศาสนาตา่ งๆ และการออกจากอำ� นาจวตั ถนุ ยิ ม ศิวรกั ษ์ เปน็ กำ� ลังส�ำคญั นอกจากน้ียังท�ำหน้าท่ีรวบรวม ดูแล รักษา และ (2) เครือข่ายพุทธิกา เป็นเครือข่ายของ จดั ระบบบรกิ ารสบื คน้ มรดกธรรม เอกสารขอ้ เขยี น กลุ่มองค์กรเอกชนที่ไม่แสวงก�ำไร ต้นฉบับตา่ ง ๆ ของพทุ ธทาสภกิ ขุดว้ ย จ�ำนวนหน่ึง มีวัตถุประสงค์เพื่อฟื้นฟู (5) มูลนิธิพันดารา เป็นสถานปฏิบัติธรรมตาม พระพุทธศาสนาและบทบาทของ วิถีพุทธธิเบต (วัชรยาน) ก่อต้ังขึ้นโดย รศ.ดร. พระสงฆ์ เพ่ือประโยชน์ต่อชีวิตและ กฤษดาวรรณ หงศล์ ดารมภ์ อดตี อาจารยค์ ณะอกั ษร สงั คม ดำ� เนนิ การจดั อบรม สมั มนา และ ศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ซ่ึงศึกษาภาษา เผยแพรส่ งิ่ พมิ พ์ ในเรอ่ื งทเี่ ปน็ ประโยชน์ ธเิ บต และสนใจวฒั นธรรม วถิ ชี วี ติ และศาสนาพทุ ธ ต่อการด�ำรงชีวิตอย่างเป็นสุข ตามหลักธรรม แนวธเิ บต จนกระทงั่ มคี วามรลู้ กึ ซง้ึ ทงั้ ในทางปรยิ ตั ิ พุทธธรรม เช่น เร่ืองเก่ียวกับ การสร้างสขุ แทด้ ว้ ย และปฏิบัติ ท�ำให้ตัดสินใจลาออกจากงานมา ปญั ญา การทำ� บญุ อยา่ งฉลาด การดแู ลผปู้ ว่ ยระยะ อทุ ศิ ตนกอ่ ตง้ั มลู นธิ พิ นั ดารา โดยมกี จิ กรรมสำ� หรบั สดุ ทา้ ย การเผชญิ ความตายอยา่ งสงบ ฯลฯ เครอื ขา่ ย คนท่ัวไป เช่น การสอนปฏิบัติภาวนา สอนเรื่อง พทุ ธกิ ามพี ระไพศาล วสิ าโล แหง่ สำ� นกั วดั ปา่ สคุ ะโต การเตรียมตัวตายอย่างมีสติ การอบรมเพื่อให้ จังหวดั ชัยภมู ิ เป็นผู้นำ� ทางความคิดท่สี ำ� คญั มีอายุยืนยาว ซึ่งทั้งหมด เน้นเร่ืองการละอัตตา (3) เสถียรธรรมสถาน เป็นสถานที่เรียนรู้ ปฏิบัติ การมชี วี ติ อยดู่ ว้ ยสติ ไมเ่ บยี ดเบยี นตนเองและผอู้ นื่ ๆ และเผยแพรธ่ รรม เพ่อื สร้างสขุ และแกป้ ญั หาชวี ิต (6) สันติอโศก กลุ่มชาวพุทธท่ีมีแนวทางปฏิบัติต่าง ส�ำหรับบุคคลและชุมชน ก่อตั้งเม่ือ พ.ศ. 2530 จากชาวพุทธไทยทั่วไป น�ำโดยสมณะโพธิรักษ์ โดยแม่ชีศันสนีย์ เสถียรสุต เสถียรธรรมสถาน (รกั รกั พงษ)์ ซงึ่ ตอนแรกอปุ สมบทเหมอื นชายไทย ด�ำเนินงานโดยอาศัยพุทธธรรม เฉพาะอย่างยิ่ง ท่ัวไป แต่มีแนวทางปฏิบัติต่างจากชาวพุทธ การมีสติต่ืนรู้อยู่ทุกขณะท่ีอารมณ์เข้ามากระทบ กระแสหลักในประเทศไทย ประกาศไม่อยู่ภายใต้ จิตใจ โดยการก�ำหนดลมหายใจเข้าออก หรือ กฎระเบียบการปกครองของมหาเถรสมาคมและ อาณาปาณสติ เพ่ือให้รู้จักปล่อยวาง และเพื่อให้ คณะสงฆเ์ มอ่ื พ.ศ. 2518 โดยยดึ เอาพระธรรมวนิ ยั จติ สงบ เมอื่ เรว็ ๆ นี้ เสถยี รธรรมสถานเรมิ่ ดำ� เนนิ การ เปน็ หลกั ในการปกครองกลมุ่ ตนเอง ชาวสนั ตอิ โศก “ธรรมาศรม” เพ่อื เปน็ ชมุ ชนสาธติ การใช้ชีวติ โดย ไม่เน้นการปฏิบัติธรรมด้วยการน่ังสมาธิภาวนา ธรรม ไม่เบียดเบียนตนและผู้อื่น มีชีวิตที่ตื่นรู้อยู่ ดว้ ยการภาวนา รู้กายใจของตนอย่ตู ลอดเวลา (4) หอจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปัญโญ หรือที่ รู้จักกันทั่วไปในช่ือ สวนโมกข์กรุงเทพฯ เป็น องค์กรท่ีตั้งข้ึนเพื่อเป็นศูนย์การศึกษาเรียนรู้ และ สถานบริการศาสนธรรมอันร่ืนรมย์ สืบสานงาน พระพทุ ธศาสนา ผา่ นงาน ปณธิ าน และอดุ มการณ์ ของพุทธทาสภิกขุ ในการน�ำพาความถูกต้องและ สนั ตสิ ขุ ทงั้ ทางกาย จติ ใจ และปญั ญา ใหก้ ลบั คนื สู่ สงั คมมนษุ ยชาติ ดว้ ยการเขา้ ถงึ หวั ใจของพระพทุ ธ 116 สุขภาพคนไทย 2561
แตป่ ฏบิ ตั ดิ ว้ ยการดำ� รงชวี ติ เปน็ ธรรมชาตติ ามหลกั ขายอาหารปลอดสารพิษและอาหารมังสวิรัติ มีเครือข่าย พุทธศาสนา กินน้อย ใช้น้อย ท�ำงานเป็นทีม กิน หลายแหง่ ในหลายทอ้ งถนิ่ อาหารมงั สวริ ตั ิ ผลติ อาหารและของใชเ้ องมากกวา่ ปฏเิ สธไมไ่ ดเ้ ลยวา่ สง่ิ ทขี่ บวนการพทุ ธเหลา่ นนี้ ำ� เสนอให้ พ่ึงตลาด สันติอโศกเชื่อมโยงกับชุมชนภายนอก กบั สงั คม ไมเ่ พยี งแตจ่ ะเปน็ การใหค้ วามรคู้ วามเขา้ ใจหลกั พทุ ธ ผ่านทาง “ตลาดบุญนิยม” หรือตลาดนัดสีเขียว ธรรมอยา่ งสมสมยั เทา่ นน้ั แตย่ งั เปน็ การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาวะดว้ ย 7. สรปุ และเสนอแนะ: สรา้ งเสรมิ สขุ ภาวะด้วยพทุ ธธรรม “ศาสนาเป็นท่พี ึ่งทางใจ” นเ่ี ปน็ ค�ำกล่าวทีเ่ รามกั ได้ยินอยู่เสมอ ค�ำว่า “ทีพ่ ึง่ ทางใจ” ชวนให้เขา้ ใจวา่ ศาสนาเปน็ เพียง เคร่ืองปลอบประโลม ในยามที่เรามองหาท่ีพ่ึงอ่ืนไม่พบแล้ว ถ้าเรานับถือพุทธศาสนาเพ่ือจุดมุ่งหมายนี้ สิ่งที่เรา จะได้ก็คงไมม่ อี ะไรมากกวา่ การปลอบประโลมในยามทมี่ ีทุกข์ และไมต่ ่างเท่าไรกับการหันไปหาการปลอบประโลมจาก ค�ำท�ำนายของหมอดู หรอื จากการไหวว้ อนขอพรใหส้ ง่ิ ศักด์ิสทิ ธช์ิ ว่ ย ซ่งึ ไมม่ หี ลักประกันวา่ จะเกดิ ผลจรงิ บทความน้ีช้ีให้เห็นว่า พุทธศาสนาเป็นมากกว่าเครื่อง มากขนึ้ โดยอาศยั ทนุ ทางสงั คม ทนุ ปญั ญา และทรพั ยากรที่ ปลอบประโลมทางใจ เพราะแก่นพุทธศาสนาเป็นแนวทาง มอี ยแู่ ลว้ ขณะเดยี วกนั ชมุ ชนและอำ� นาจรฐั กค็ วรหนนุ เสรมิ ท่ีจะใช้เพ่ือการสร้างเสริมสุขภาวะได้ทุกมิติ ทั้งทางกาย เรอื่ งนใ้ี หจ้ รงิ จงั มากขน้ึ ดว้ ย จิตใจ ปัญญา และทางสังคม ประเด็นอยู่ที่ว่าชาวพุทธไทย ความตระหนักในการที่จะให้พุทธศาสนา รวมท้ังวัด ได้ใช้ประโยชน์พุทธศาสนาท่ีนับถือกันมานับพันปีในการ และพระสงฆ์ มบี ทบาทมากขนึ้ ในการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาวะจะ สรา้ งเสรมิ สขุ ภาวะมากนอ้ ยเพยี งใด คำ� ถามนอ้ี าจจะตอบได้ เหน็ ไดจ้ ากการประกาศ ธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆแ์ หง่ ชาติ ง่ายๆ ด้วยการส�ำรวจดูการนับถือพุทธศาสนาของคนไทย พทุ ธศกั ราช 2560[23] ซง่ึ จดั ทำ� ขน้ึ ภายใตม้ ตมิ หาเถรสมาคม ว่านับถือกันแบบไหน ถ้านับถือแบบอามิสบูชาก็ได้ผล โดยความร่วมมือของหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องทุกภาคส่วน อย่างหน่ึง นับถือแบบปฏิบัติบูชาก็ได้ผลอีกอย่างหน่ึง ทัง้ ฝา่ ยพทุ ธจักรและอาณาจักร ธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆ์ แต่การนับถือท้ังสองแบบก็สามารถให้ผลทางสุขภาพ แห่งชาติ ได้รับฉันทามติในการประชุมสมัชชาสุขภาพ ท้ังทางกาย จิตใจ ปัญญา และสังคมได้เหมือนกัน แม้ว่า แห่งชาติ พ.ศ. 2560 ในการขับเคลื่อนมติสมัชชาสุขภาพ อาจจะมรี ะดบั มากนอ้ ยไม่เทา่ กันก็ตาม เร่ืองน้ี นอกจากจะมีประเด็นพระสงฆ์กับการดูแลสุขภาพ ท่ีกล่าวมาข้างต้นยังแสดงให้เห็นด้วยว่า พุทธศาสนา ตนเองตามหลักพระธรรมวินัย และประเด็นเรื่องชุมชน ในฐานะเป็นสถาบันทางสังคมที่ส�ำคัญมีทุนทางสังคม และสังคมกับการดูแลอุปัฏฐากพระสงฆ์ท่ีถูกต้องตามหลัก ทุนทางปัญญา และทุนทรัพยากร (คน, เงิน) มาก ทั้งยัง พระธรรมวนิ ยั แลว้ ยงั มปี ระเดน็ สำ� คญั เกย่ี วกบั บทบาทพระสงฆ์ สามารถนำ� ชมุ ชนในกจิ กรรมตา่ งๆ ได้ โดยอาศยั ศรทั ธาและ ในการเป็นผู้น�ำด้านสุขภาวะของชุมชนและสังคม โดย ความเคารพนบั ถือทคี่ นในชุมชนมีเปน็ ทนุ อยแู่ ลว้ นอกจาก ยดึ หลกั การสำ� คญั คอื ใชท้ างธรรมนำ� ทางโลก ประเดน็ หลงั น้ี น้ีสถาบันพุทธศาสนา รวมท้ังวัดและพระสงฆ์ ยังสามารถ คอื การวางรากฐานทชี่ อบธรรมใหว้ ดั และพระสงฆม์ สี ว่ นรว่ ม เชอ่ื มโยงกบั อำ� นาจรฐั และอำ� นาจการเมอื งไดด้ ว้ ย ทง้ั หมดนี้ ในการสร้างเสริมสุขภาวะของชุมชนและสังคมอย่างจริงจัง เป็นพลังท่ีสามารถจะระดมมาเพ่ือสร้างเสริมสุขภาวะ มากขน้ึ โดยใชท้ นุ สงั คม ทนุ ปญั ญา และทนุ ทรพั ยากรทม่ี อี ยู่ ทางกาย จติ ปญั ญา และสงั คม สำ� หรบั บคุ คลและสงั คมได้ สงั คม จงึ เปน็ การเหมาะสมดว้ ยประการทง้ั ปวงทจี่ ะชว่ ยกนั ไทยจะได้ประโยชน์มาก หากมีการจัดการอย่างเป็นระบบ หนนุ เสรมิ ใหพ้ ทุ ธศาสนา รวมทง้ั วดั และพระสงฆ์ มบี ทบาท เพื่อน�ำเอาพุทธศาสนามาเป็นพลังส�ำคัญในการขับเคล่ือน ชัดเจนย่ิงขึ้นในการสร้างเสริมสุขภาวะ เพื่อประโยชน์ กระบวนการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาวะ วดั และพระสงฆใ์ นปจั จบุ นั เกอื้ กลู และความสขุ ของคนไทยและสังคมไทยโดยรวม กค็ วรจะใหค้ วามสำ� คญั กบั การทำ� บทบาทดา้ นนใ้ี หเ้ ปน็ ระบบ 117พุทธศาสนากับการสร้างเสริมสุขภาวะ
เกณฑ์การจัดทำ�รายงาน “สุขภาพคนไทย 2561”
ส่วนท่ี 1 ส่วนที่ 2 10 หมวดตวั ช้วี ดั สขุ ภาพเด็กปฐมวัย 10 สถานการณ์เดน่ ทางสขุ ภาพ และ 4 ผลงานดีๆ เพ่อื สุขภาพคนไทย กระบวนการท�ำงาน สถานการณใ์ นรอบปี 1. การคดั เลอื กประเดน็ เดน่ ตวั ชวี้ ดั ทางดา้ นประชากร โดยผา่ น ประกอบด้วย สถานการณเ์ ดน่ ฯ ล�ำดับ 1 ถึง 10 และผลงานดๆี คณะกรรมการช้ที ิศทางร่วมกันกบั คณะท�ำงานโครงการฯ เพื่อสุขภาพของคนไทยอีก 4 สถานการณ์ ซ่ึงเรียกงานส่วนน้ีว่า “สถานการณ์เด่น 10+4” เกณฑ์การเลือกสถานการณ์ และ 2. ติดต่อผู้เช่ียวชาญ ท่ีมีความรอบรู้ในดัชนีชี้วัดที่ก�ำหนดไว้ เกณฑก์ ารจดั ลำ� ดับสถานการณ์เดน่ มดี ังนี้ มีแหล่งข้อมูลที่น่าเชื่อถือ และข้อมูลนั้นมีการจัดเก็บทุกปี เพ่ือขอข้อมูลทีท่ นั สมยั เกณ ฑ์การเลอื กสถานการณ์เดน่ ฯ 3. ก�ำหนดกรอบเวลาในการเขียนบทความ คณะท�ำงาน • เปน็ สถานการณท์ เ่ี กดิ ขน้ึ ในชว่ งปี 2560 หรอื เปน็ สถานการณ์ รบั ผดิ ชอบหลกั ในแตล่ ะหมวด ไดท้ ราบถงึ แนวทางการเขยี น ท่ีเคยรายงานไปแล้ว แต่น�ำมาเสนออีกคร้ัง เพื่อให้เห็น วัตถุประสงค์ของการน�ำเสนอแต่ละหมวดตัวช้ีวัดและ ความเปล่ยี นแปลง เป็นบทเรียนในสังคมไทย ขอ้ กำ� หนดเวลาเบอ้ื งตน้ ในคน้ ควา้ หาขอ้ มลู และจดั ทำ� เนอื้ หา • มีผลกระทบอย่างส�ำคัญต่อสุขภาพคนไทยในวงกว้าง 4. รา่ งเนื้อหาตัวช้ีวดั สุขภาพ ซึ่งผลกระทบหมายรวมถึงความมน่ั คงปลอดภยั ดว้ ย 5. ประชมุ ระดมสมอง พจิ ารณารา่ งงานตวั ชว้ี ดั เพอ่ื รว่ มพจิ ารณา • เป็นนโยบายที่ส่งผลต่อสุขภาพที่มีผลบังคับใช้หรือผลทาง ความเหมาะสม ความครอบคลมุ ของเนอื้ หาและความซำ้� ซอ้ น ปฏบิ ตั ทิ ่ีเกดิ ขึ้นในปนี ชี้ ัดเจน ของตวั ชว้ี ดั โดยผา่ นการประชมุ คณะทำ� งานทมี สขุ ภาพคนไทย และคณะกรรมการชที้ ิศทางสขุ ภาพคนไทย • เปน็ เรอ่ื งใหม่ทไี่ มเ่ คยเกิดขน้ึ มาก่อน 6. ผู้ทรงคุณวุฒิ อ่านทบทวนหมวดตัวช้ีวัดสุขภาพ โดยอ่าน • เปน็ เร่ืองที่เกิดข้ึนบ่อยคร้งั มากในรอบปี ภาพรวมทุกหมวดในชุดตัวช้ีวัดสุขภาพคนไทย พร้อมให้ ค�ำแนะน�ำในการปรับแกไ้ ขงาน สำ� หรับ 4 ผลงานดๆี เพื่อสขุ ภาพคนไทย เป็นเร่ืองของการประสบความส�ำเร็จในการประดิษฐ์คิดค้นหรอื เกณฑ์ในการจัดท�ำเนือ้ หาตัวชี้วดั ความก้าวหนา้ ทางวทิ ยาการดา้ นสขุ ภาพ การคน้ พบแนวทางใหม่ๆ ท่เี ปน็ ผลดกี บั สขุ ภาพสงั คม และคนไทยโดยรวม 1. คน้ หาสาระสำ� คญั (Key message) ของหมวดทจ่ี ะนำ� เสนอ เพือ่ ให้เนอ้ื หาไม่กระจัดกระจายในการนำ� เสนอ 2. คน้ หาสถติ ขิ อ้ มลู เกย่ี วกบั ตวั ชว้ี ดั แตล่ ะตวั ทคี่ ดั เลอื ก โดยเนน้ ขอ้ มลู รายปี เพอ่ื นำ� เสนอแนวโนม้ และรวมถงึ ผลการสำ� รวจ ลา่ สดุ เพ่ือให้เหน็ สถานการณ์ 3. เนน้ รปู แบบ และเนอ้ื หาทง่ี า่ ยตอ่ การอา่ นและเขา้ ใจตอ่ ผอู้ า่ น ทุกกลุ่มวัย
สว่ นที่ 3 เร่อื งพเิ ศษประจ�ำฉบบั เกณฑก์ ารจดั ล�ำดบั สถานการณ์เด่น หัวข้อเร่ืองพเิ ศษประจ�ำฉบับมี 2 ลกั ษณะ คือ • ส�ำรวจความคิดเห็นจากคณะกรรมการชี้ทิศทางสุขภาพ เรื่องที่เน้นกลุ่มเป้าหมาย (Target group oriented) และ คนไทย โดยใช้แบบส�ำรวจสถานการณ์ที่มีความส�ำคัญ เรือ่ งเฉพาะประเด็น (Issue oriented) โดยอาจมกี ารเลอื กเร่อื ง ในสังคมไทย ทั้งท่ีเป็นข่าวและไม่เป็นข่าว เกิดข้ึนตั้งแต่ แตล่ ะลกั ษณะสลบั กนั ไปในแตล่ ะปี ทมี่ าของเรอื่ งอาจจะพจิ ารณา ตน้ ปี 2560 จนถงึ ณ เวลาทท่ี ำ� การสำ� รวจสถานการณ์ โดยให้ เลอื กจาก 10 สถานการณ์เด่นในรอบปีที่ผ่านมา หรอื หัวข้อของ คณะกรรมการชี้ทิศทางสุขภาพคนไทยให้คะแนน โดยใช้ ตัวชีว้ ดั ทางสุขภาพท่ีน่าสนใจ มาตรวัดแบบประมาณค่า (Rating Scale) ของลิเคอร์ท (Likert Scale) แบง่ ระดับความคิดเหน็ เปน็ 5 อันดบั คอื หลกั เกณฑ์สำ� คัญในการเลอื ก มากที่สุด (คะแนน = 5) มาก (คะแนน = 4 คะแนน) เรือ่ งพิเศษประจ�ำฉบบั คอื ปานกลาง (คะแนน = 3 คะแนน) น้อย (คะแนน = 2) และ น้อยทส่ี ุด (คะแนน = 1 คะแนน) 1. เปน็ เรือ่ งทม่ี ีความส�ำคญั เชงิ นโยบาย 2. เปน็ เรอื่ งท่ีมีประโยชน์ต่อประชาชน • การวิเคราะห์ข้อมูลความถี่ เพ่ือเรียงลำ� ดบั ความสำ� คญั 3. เปน็ เรื่องทีม่ ปี ระเดน็ และมุมมองท่ีหลากหลาย กระบวนการทำ� งาน 1. คณะกรรมการช้ีทิศทางสุขภาพคนไทยประชุมเพ่ือเลือก หัวขอ้ เรื่องพเิ ศษประจ�ำฉบบั ในแตล่ ะปี 2. ทมี งานสุขภาพคนไทยกำ� หนดกรอบโครงรา่ งของรายงาน 3. ติดต่อผู้เช่ียวชาญในแต่ละประเด็น เพ่ือสัมภาษณ์ข้อมูล ประกอบการจดั ท�ำรายงาน 4. คณะท�ำงานสุขภาพคนไทยประมวลและเรียบเรียงเนื้อหา ทางวิชาการให้เหมาะสมกับการสื่อสารต่อสาธารณะ และ ตรวจสอบความถูกต้องกับนักวิชาการและผู้เช่ียวชาญ ในประเดน็ น้นั ๆ อีกครัง้ 5. ผทู้ รงคุณวุฒอิ า่ นทบทวนร่างเน้ือหารายงานและปรบั แก้ไข
รายชื่อคณะกรรมการชี้ทิศทาง สุขภาพคนไทย 2561 นพ.อำ�พล จินดาวัฒนะ นกั วชิ าการอสิ ระ ประธานกรรมการ นพ.ชชู ัย ศุภวงศ์ มูลนธิ ิสาธารณสุขแหง่ ชาต ิ กรรมการ คณุ ปาริชาต ศิวะรักษ ์ นกั วิชาการอสิ ระ กรรมการ นพ.พงษพ์ สิ ุทธ์ิ จงอุดมสุข สำ�นักงานหลกั ประกันสุขภาพแหง่ ชาต ิ กรรมการ นพ.พรี พล สทุ ธิวเิ ศษศกั ด์ิ สถาบันวจิ ัยระบบสาธารณสขุ กรรมการ คุณยวุ ดี คาดการณ์ไกล ศนู ยศ์ ึกษามหานครและเมอื ง วทิ ยาลัยรัฐกจิ กรรมการ นพ.วิชยั โชคววิ ฒั น สถาบนั พฒั นาการคุ้มครองการวจิ ยั ในมนษุ ย์ กรรมการ คุณสรุ นิ ทร์ กิจนติ ยช์ ีว์ องคก์ รชุมชนคลองขนมจีน กรรมการ คณุ สรุ ยิ นต์ ธญั กจิ จานกุ จิ สำ�นกั งานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกจิ และสงั คมแห่งชาต ิ กรรมการ คณุ อรพรรณ ศรีสขุ วฒั นา สำ�นักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาต ิ กรรมการ ผอู้ ำ�นวยการสำ�นกั สถติ พิ ยากรณ ์ สำ�นกั งานสถติ ิแห่งชาต ิ กรรมการ ผอู้ ำ�นวยการสำ�นกั งานสนบั สนนุ การพฒั นาระบบสขุ ภาพ สำ�นักงานกองทุนสนับสนนุ การสร้างเสริมสุขภาพ กรรมการ
รายชื่อผู้ทรงคุณวุฒิ ปี 2561 ทบทวนรายงานทง้ั เลม่ นพ.สวุ ิทย์ วิบุลผลประเสริฐ นพ.วิชัย โชคววิ ฒั น ปาริชาต ศวิ ะรกั ษ์ ทบทวนบทความ “พุทธศาสนากบั การสรา้ งเสรมิ สุขภาวะ” นพ.อำ�พล จินดาวัฒนะ เขยี นบทความ “สขุ ภาวะทางปัญญาทีเ่ ราควรร้จู ัก” พระอาจารยไ์ พศาล วสิ าโล ใหส้ ัมภาษณ์ “10 หมวดตัวช้วี ดั สขุ ภาพเดก็ ปฐมวยั ” นพ.ยงยทุ ธ วงศ์ภริ มย์ศานต ์ิ อ.พญ.จิราภรณ์ อรณุ ากูร ทองพูล บัวศรี (ครจู ิ๋ว) ทีมเขียนสถานการณ์เดน่ ทางสุขภาพรา่ งแรก พญ.ชมพนู ชุ โตโพธไ์ิ ทย ฐิติกร ทพิ ย์มณเฑยี ร ธรี วัฒน์ ซ้วนต้ัน นภจรส ใจเกษม นำ�พงษ์ ฉิมสขุ ศ.นพ.ประกิต วาทสี าธกกจิ พสิ ษิ ฐ์ ศรีอัคคโภคนิ สลักจิตร ชน่ื ชม ทมี นกั เขยี นจาก สำ�นกั ขา่ วออนไลนไ์ ทยพับลกิ ้า (www.thaipublica.org)
คณะทำ�งานจัดทำ�โครงการ สุขภาพคนไทย สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล ผ้อู ำ�นวยการโครงการ ศ.ดร.ช่ืนฤทยั กาญจนะจิตรา ตัวชี้วัดสขุ ภาพ ผศ.ดร.เฉลมิ พล แจ่มจันทร์ ผศ.ดร.มนสกิ าร กาญจนะจิตรา กัญญา อภพิ รชัยสกลุ สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ อาจารย์ ดร.สักกรนิ ทร์ นิยมศิลป์ กาญจนา เทยี นลาย เร่อื งพิเศษประจำ�ฉบบั รศ.ดร.ชาย โพธสิ ิตา ผศ.ดร.ภูเบศร์ สมทุ รจกั ร กัญญาพัชร สทุ ธเิ กษม
บรรณานุกรม ส�ำนักโรคไม่ติดต่อ กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. สืบค้นเม่ือวันที่ 9 มกราคม 2561, ส�ำนักโรคไม่ติดต่อ: จากเว็บไซต์ http://www.thaincd.com/2016/media-detail. 10 หมวดตัวชี้วดั สขุ ภาพเดก็ ปฐมวัย php?id=12695&tid=&gid=1-015-009 แหล่งขอ้ มลู บคุ คล ประธานคณะอนกุ รรมการจดั ทำ� สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข กระทรวงสาธารณสุข. (2557). รายงานการส�ำรวจสุขภาพ นายแพทย์ยงยทุ ธ วงศ์ภิรมยศ์ านต ์ิ ยุทธศาสตร์และตดิ ตามผลการดำ� เนินงาน ประชากรไทยโดยการตรวจร่างกาย คร้ังที่ 5 พ.ศ.2557 (สุขภาพเด็ก). นนทบุรี: คณะกรรมการพฒั นาเดก็ ปฐมวยั แหง่ ชาติ สถาบันวิจัยระบบสาธารณสขุ . คณะแพทย์ศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลยั มหดิ ล วิทยา ชาติบัญชาชัย. (2558). รายงานการศึกษา เบาะนิรภัยเด็กในรถยนต์: กรณีศึกษา อาจารย์ แพทยห์ ญิงจริ าภรณ์ อรณุ ากูร มลู นิธสิ รา้ งสรรค์เดก็ ประเทศไทย (2558). กรงุ เทพฯ. 4. สุขภาพชอ่ งปากและสายตา คณุ ทองพลู บัวศรี (ครูจิ๋ว) สำ� นกั ทนั ตสาธารณสขุ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ . (2532). รายงานผลการสำ� รวจสภาวะ 1. สขุ ภาพกายและภาวะโภชนาการ สขุ ภาพชอ่ งปากระดบั ประเทศ ครง้ั ท่ี 3 พ.ศ. 2532. นนทบุร:ี กระทรวงสาธารณสขุ . ส�ำนักงานสถิติแห่งชาติ (2558-2559). การส�ำรวจสถานการณ์เด็กและสตรีในประเทศไทย สำ� นกั ทนั ตสาธารณสขุ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ . (2537). รายงานผลการสำ� รวจสภาวะ พ.ศ. 2558-2559. กรุงเทพมหานคร: ส�ำนกั งานสถติ แิ หง่ ชาติ. สุขภาพช่องปากระดับประเทศ ครัง้ ที่ 4 พ.ศ. 2537. นนทบรุ :ี กระทรวงสาธารณสขุ . สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข กระทรวงสาธารณสุข. (2557). รายงานการส�ำรวจสุขภาพ ส�ำนักทันตสาธารณสุข กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. (2544). รายงานผลการส�ำรวจ ประชากรไทยโดยการตรวจร่างกาย คร้ังที่ 5 พ.ศ.2557 (สุขภาพเด็ก). นนทบุรี: สภาวะสุขภาพชอ่ งปากระดับประเทศ ครั้งท่ี 5 พ.ศ. 2543-2544. นนทบุรี: กระทรวง สถาบันวิจัยระบบสาธารณสขุ . สาธารณสุข. Development Initiatives Poverty Research Ltd.(2017).Global Nutrition สำ� นกั ทนั ตสาธารณสขุ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ . (2549). รายงานผลการสำ� รวจสภาวะ Report 2017. Retrieved from https://www.globalnutritionreport.org/ สขุ ภาพชอ่ งปากระดับประเทศ ครง้ั ที่ 6 พ.ศ. 2549. นนทบุรี: กระทรวงสาธารณสุข. files/2017/11/Report_2017.pdf สำ� นกั ทนั ตสาธารณสขุ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ . (2555). รายงานผลการสำ� รวจสภาวะ สขุ ภาพช่องปากระดบั ประเทศ คร้ังที่ 7 พ.ศ. 2555. นนทบุรี: กระทรวงสาธารณสุข. 2. การเจ็บปว่ ย ส�ำนักทันตสาธารณสุข กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. (2559). ผลการส�ำรวจ สำ� นกั งานสถติ แิ หง่ ชาติ (2555). การสำ� รวจสถานการณเ์ ดก็ และสตรใี นประเทศไทย พ.ศ. 2555. เพ่ือประเมินสถานการณ์ทันตสุขภาพกลุ่มเด็กอายุ 3 ปี 12 ปี และผู้สูงอายุ พ.ศ.2559. นนทบรุ ี: กระทรวงสาธารณสขุ . กรงุ เทพมหานคร: ส�ำนักงานสถิตแิ หง่ ชาติ. ส�ำนักทันตสาธารณสุข กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. (2559). ผลการส�ำรวจคุณภาพ ส�ำนักงานสถิติแห่งชาติ (2558-2559). การส�ำรวจสถานการณ์เด็กและสตรีในประเทศไทย แปรงสีฟันเดก็ พ.ศ. 2559. นนทบุรี: กระทรวงสาธารณสุข. โครงการประเมนิ เทคโนโลยแี ละนโยบายดา้ นสขุ ภาพ สำ� นกั นโยบายและยทุ ธศาสตร์ กระทรวง พ.ศ. 2558-2559. กรุงเทพมหานคร: สำ� นกั งานสถิตแิ ห่งชาติ. สาธารณสุข. (2555). รายงานวิจัยการประเมินความถูกต้องและความเป็นไปได้ในการ คณะทำ� งานวเิ คราะหแ์ ละนำ� เสนอการวางแผนดา้ นทรพั ยากรภาพรวมประเทศไทย กรมสขุ ภาพ ตรวจคัดกรองภาวะสายตาผิดปกติในเด็กไทยระดับชั้นอนุบาลและประถมโดยคุณครู (2555). นนทบุร:ี กระทรวงสาธารณสขุ . จิต กระทรวงสาธารณสุข. (2560). จ�ำนวนและอัตราต่อแสนของจิตแพทย์เด็กและ 5. พฒั นาการ วัยรนุ่ ประเทศไทย. นนทบรุ :ี กระทรวงสาธารณสขุ . สถาบันพัฒนาอนามัยเด็กแห่งชาติ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. (2560). รายงานผล กรมสขุ ภาพจติ กระทรวงสาธารณสุข. (2558-2560). รายงานจ�ำนวนผปู้ ่วยที่มารับบริการโรค การดำ� เนนิ งานประจำ� ปี 2560. นนทบุรี: กระทรวงสาธารณสุข. ความบกพร่องในการอ่าน (Dyslexia). นนทบรุ ี: กระทรวงสาธารณสุข. สถาบนั ราชานกุ ลู กรมสขุ ภาพจติ กระทรวงสาธารณสขุ . (2559). การสำ� รวจสถานการณร์ ะดบั กรมสุขภาพจิต กระทรวงสาธารณสุข. (2560). ร้อยละของผู้ป่วยโรคสมาธิสั้นเข้าถึงบริการ สตปิ ญั ญา (IQ) และความฉลาดทางอารมณ์ (EQ) ในเดก็ ไทยระดบั ชน้ั ประถมศกึ ษาปที ่ี 1 ปงี บประมาณ 2560. นนทบุร:ี กระทรวงสาธารณสุข. พ.ศ. 2559. นนทบรุ ี: กระทรวงสาธารณสุข. สำ� นกั ระบาดวทิ ยา กรมควบคมุ โรค กระทรวงสาธารณสขุ . (2556-2560). รายงานสถานการณ์ นวลจนั ทร์ จุฑาภักดีกลุ ปนดั ดา ธนเศรษฐกร อรพินท์ เลศิ อวสั ดาตระกลู . (2560). การพฒั นา โรค มอื เท้า ปาก ประจ�ำปี 2556 - 2560. นนทบรุ ี: กระทรวงสาธารณสุข. และหาคา่ เกณฑม์ าตรฐานเครอ่ื งมอื ประเมนิ การคดิ เชงิ บรหิ ารในเดก็ ปฐมวยั . นครปฐม: ส�ำนักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. (2560). รายงานสถานการณ์ สถาบันชีววิยาศาสตร์โมเลกุล และสถาบันแห่งชาติเพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัว โรคไข้เลอื ดออก ประจ�ำปี 2560. นนทบรุ ี: กระทรวงสาธารณสขุ . มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล. ส�ำนักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. (2560). รายงานสถานการณ์ 6. สุขภาพมารดาและการเกิด โรคไขห้ วดั ใหญ่ ประจ�ำปี 2560. นนทบุร:ี กระทรวงสาธารณสุข. กองยุทธศาสตร์และแผนงาน ส�ำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงสาธารณสุข. ส�ำนักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. (2560). รายงานสถานการณ์ (2559). สถิติสาธารณสขุ ปี 2559. นนทบุรี: กระทรวงสาธารณสขุ . โรคท้องร่วง ประจำ� ปี 2560. นนทบุรี: กระทรวงสาธารณสขุ . Health Data Center ศูนย์เทคโนโลยีสารสนเทศและการส่ือสาร กระทรวงสาธารณสุข. ส�ำนักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. (2560). รายงานสถานการณ์ (2556-2560). นนทบุรี: กระทรวงสาธารณสุข. สืบค้นเม่ือวันที่ 14 มกราคม 2561, โรคปอดบวม ประจ�ำปี 2560. นนทบุร:ี กระทรวงสาธารณสขุ . กระทรวงสาธารณสุข: จากเว็บไซต์ https://hdcservice.moph.go.th/hdc/main/ ส�ำนักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. (2560). รายงานสถานการณ์ index_pk.php โรคอีสุกอใี ส ประจ�ำปี 2560. นนทบุร:ี กระทรวงสาธารณสขุ . ส�ำนักโภชนาการ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ . (2560). นนทบุร:ี กระทรวงสาธารณสุข. ส�ำนักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. (2560). รายงานสถานการณ์ สบื คน้ เมอ่ื วนั ที่ 10 มกราคม 2561, กระทรวงสาธารณสขุ : จากเวบ็ ไซต์ http://nutrition. โรคเย่ือตาอักเสบ ประจ�ำปี 2560. นนทบรุ ี: กระทรวงสาธารณสขุ . anamai.moph.go.th/main.php?filename=iodine ส�ำนักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. (2560). รายงานสถานการณ์ ส�ำนักงานสถิติแห่งชาติ (2558-2559). การส�ำรวจสถานการณ์เด็กและสตรีในประเทศไทย โรคคางทมู ประจ�ำปี 2560. นนทบุร:ี กระทรวงสาธารณสุข. พ.ศ. 2558-2559. กรงุ เทพมหานคร: สำ� นักงานสถิติแห่งชาต.ิ ส�ำนักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. (2560). รายงานสถานการณ์ 7. การเลี้ยงดู โรคบิด ประจ�ำปี 2560. นนทบุรี: กระทรวงสาธารณสขุ . สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข กระทรวงสาธารณสุข. (2552). รายงานการส�ำรวจสุขภาพ ส�ำนักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. (2560). รายงานสถานการณ์ ประชากรไทยโดยการตรวจร่างกาย คร้ังที่ 4 พ.ศ.2552 (สุขภาพเด็ก). นนทบุรี. โรคไขสนั หลงั อักเสบ ประจ�ำปี 2560. นนทบุร:ี กระทรวงสาธารณสุข. สถาบันวจิ ยั ระบบสาธารณสุข. UN Inter-agency Group for Child Mortality Estimation. (2017). Levels & Trends สถาบนั วจิ ยั ระบบสาธารณสขุ กระทรวงสาธารณสขุ . (2557). รายงานการสำ� รวจสขุ ภาพประชากรไทย in Child Mortality Report 2017. โดยการตรวจร่างกาย คร้ังที่ 5 พ.ศ.2557 (สุขภาพเด็ก). นนทบุรี. สถาบันวิจัยระบบ สาธารณสขุ . 3. การบาดเจบ็ ในเดก็ ส�ำนักงานสถิติแห่งชาติ (2558-2559). การส�ำรวจสถานการณ์เด็กและสตรีในประเทศไทย อดิศักด์ิ ผลิตผลการพิมพ์. (2559). การบาดเจ็บและการได้รับสารพิษในเด็กปฐมวัย และ พ.ศ. 2558-2559. กรุงเทพมหานคร: ส�ำนักงานสถิตแิ หง่ ชาต.ิ แนวทางพัฒนาความปลอดภัยอย่างย่ังยืน. ใน สุริยเดว ทรีปาตี และ วิมลทิพย์ มุสิกพันธ์ (บรรณาธิการ). คุณภาพชีวิตเด็กปฐมวัย 2559. หน้า 80. นครปฐม: สถาบนั แหง่ ชาตเิ พอ่ื การพฒั นาเดก็ และครอบครวั มหาวิทยาลยั มหิดล.
อารี จ�ำปากลาย และคณะ. (2559). ผลกระทบของการย้ายถ่ินภายในประเทศท่ีมีต่อสุขภาวะ 9 ขอแรงจติ อาสา ..สบื สานพระราชปณธิ าน ในหลวงร.10 !! ชวนลงทะเบยี น “โครงการจติ อาสา และพฒั นาการเดก็ ปฐมวยั : ผลการสำ� รวจพน้ื ฐานเชงิ ปรมิ าณและเชงิ คณุ ภาพ. นครปฐม: เราท�ำความ ดี ด้วยหัวใจ” ร่วมบ�ำเพ็ญประโยชน์ต่อส่วนรวม. 19 กรกฎาคม 2560, สถาบนั วิจยั ประชากรและสังคม มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล. จาก สำ� นกั ข่าวทนี ิวส์ เว็บไซต์ : http://www.tnews.co.th/contents/338681 8. การศกึ ษาเดก็ ปฐมวัย 10 หนังสือประมวลภาพเหตุการณ์งานพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล ศนู ยเ์ ทคโนโลยสี ารสนเทศและการศกึ ษา กระทรวงศกึ ษาธกิ าร. (2559). จากตารางขอ้ มลู สถติ ิ อดลุ ยเดช บรมนาถบพิตร ชดุ ที่ ๘ เล่มที่ ๒ ส่วนภมู ิภาค , หน้าที่ ๓ การศกึ ษา พ.ศ. 2559. กรงุ เทพมหานคร: กระทรวงศกึ ษาธกิ าร. 11 นิตยสารคิด (Creative Thailand) ฉบับพิเศษเดือนธันวาคม 2559 ก้าวตาม ๙... ถอด United Nations Education, Scientific and Cultural Organization. Pupil/teacher ratio วิธีคิดเชิงออกแบบของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช. ธันวาคม 2559. คน้ เมอื่ 20 พฤษภาคม 2560, จาก TCDC เวบ็ ไซต์ : http://www.tcdc.or.th/ by level of education (headcount basis). Retrieved from http://uis.unesco. creativethailand/magazine/26552 org/indicator/edu-hr-ptr-total สำ� นกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาขน้ั พนื้ ฐาน กระทรวงศกึ ษาธกิ าร. (2560). หลกั สตู รการศกึ ษา 2. กา้ วคนละกา้ ว จากเบตง สแู่ ม่สาย ปฐมวัย พ.ศ. 2560. กรงุ เทพมหานคร: กระทรวงศกึ ษาธิการ. 1 “ตูน” ซุปเปอร์ฮีโร่ มหัศจรรย์แห่งก้าว. 30 ธันวาคม 2560. ค้นเม่ือ 15 มกราคม 2561, Heckman,Jame.J. (2017). Quantifying the Life-cycle Benefits of a Prototypical Early Childhood Program. Retrieved from https://heckmanequation.org/ จาก ไทยรฐั เวบ็ ไซต์ : https://www.thairath.co.th/content/1165437 assets/2017/12/abc comprehensivecba JPE-SUBMISSION_2017-05-26a_ 2 โครงการก้าวคนละก้าวคร้ังที่ 2 . ม.ป.ป.. ค้นเม่ือ 10 มกราคม 2561, จาก ก้าวคนละก้าว sjs_sjs.pdf 9. เดก็ กลมุ่ เปราะบาง เว็บไซต์ : https://www.kaokonlakao.com/ กรมกิจการเด็กและเยาวชน กระทรวงพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย์ (2556-2560). 3 ทมี กา้ วกนิ อะไร? ดู 10 เมนนู ำ�้ ใจคนไทยให้ ‘พตี่ นู ’ และทมี กา้ วคนละกา้ ว. 27 ธนั วาคม 2560. สถานการณ์การทอดทิ้งเด็กในประเทศไทย ปี 2556- 2559. กรุงเทพมหานคร: กระทรวงพฒั นาสงั คมและความม่นั คงของมนุษย.์ สบื ค้นเมอ่ื วนั ท่ี 9 กรกฎาคม 2560, คน้ เมอ่ื 1 มนี าคม 2561, จาก ไทยรฐั ออนไลน์ เวบ็ ไซต์ : http://www.thairath.co.th/ กรมกิจการเด็กและเยาวชน: จากเว็บไซต์ http://www.nationtv.tv/main/ content/1163000 content/378530079/ และ https://www.thairath.co.th/clip/117776 4 รู้จกั ทีมครเี อทีฟ-ออรแ์ กไนซ์ เบอ้ื งหลังเสน้ ทาง “ตนู บอดี้สแลม” มีสสี ันใหต้ ิดตามทกุ วนั !!. กรมสง่ เสรมิ และพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ คนพกิ าร กระทรวงพฒั นาสงั คมและความมนั่ คงของมนษุ ย์ 15 พฤศจิกายน 2560. ค้นเม่ือ 10 มกราคม 2561, จาก ข่าวสด เว็บไซต์ : https:// (2560). สถิติคนพิการท่ีได้รับการจดทะเบียน จ�ำแนกตามความพิการและช่วงอายุ www.khaosod.co.th/special-stories/news_634000 0-5 ปี. กรงุ เทพมหานคร: กระทรวงพัฒนาสงั คมและความมัน่ คงของมนุษย.์ 5 ตนู บอดสี้ แลม ใหส้ มั ภาษณใ์ นรายการเจาะใจ ชอ่ ง MCOT HD ถงึ โครงการ “กา้ วคนละกา้ ว” ส�ำนักงานสถิติแห่งชาติ (2558-2559). การส�ำรวจสถานการณ์เด็กและสตรีในประเทศไทย เพอ่ื 11 โรงพยาบาลท่ัวประเทศ วนั ท่ี 7 ต.ค. 60 พ.ศ. 2558-2559. กรุงเทพมหานคร: ส�ำนักงานสถิตแิ หง่ ชาต.ิ 3. แก้ไข พ.ร.บ. หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ และ พ.ร.บ. กองทนุ สนับสนุนการสร้างเสรมิ Chalermpol Chamchan, Kanya Apipornchaisakui and Kanchana Thianlai.(2017). สุขภาพ: ประเมนิ ผลกระทบตามแนวทางของรฐั ธรรมนญู A Baseline Survey Report Empowering Civil Society Organizations for the 1 สถาบนั วจิ ยั เพอ่ื การพฒั นาประเทศไทย, โครงการศกึ ษาวจิ ยั เรอ่ื ง การวเิ คราะหผ์ ลกระทบใน Protection of Migrant Children (ECPMC Project). Nakhon Pathom: Institute การออกกฎหมาย(Regulatory Impact Analysis), https://tdri.or.th/wp-content/ for Population and Social Research, Mahidol University uploads/2015/04/ria-final.pdf ทัศนัย ขันยาภรณ์ และคณะ (2552). การคาดประมาณประชากรข้ามชาติเพื่อพัฒนาบริการ 2 การประเมินผลกระทบจากการออกกฎหมายนี้มีที่มาจากแนวคิดที่ว่า “กฎหมายคือต้นทุน อนามัยแม่และเด็กในกทม. 2556. นนทบรุ :ี สถาบนั วิจัยระบบสาธารณสขุ . ทางเศรษฐศาสตร์” แบบหนึ่ง การท่ีสังคมมีกฎหมายใช้บังคับมากๆย่อมท�ำให้เกิด 10. ขอ้ พจิ ารณาทางนโยบาย ปัญหาและการตดิ ขดั ในระบบเศรษฐกจิ ดงั น้นั จงึ มกี ารคดิ ว่าควรจะตอ้ งมกี ฎหมายเท่า ส�ำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ. (2560). ร่าง นโยบายและแผน ทจ่ี ำ� เปน็ เทา่ นน้ั ดงั นน้ั จงึ มกี ารคดิ คน้ กระบวนการในการประเมนิ ผลกระทบจากการออก ยทุ ธศาสตรด์ า้ นเดก็ ปฐมวยั พ.ศ. 2560-2564. กรงุ เทพมหานคร: กระทรวงศกึ ษาธกิ าร. กฎหมายขนึ้ มาเพอ่ื “ลดตน้ ทนุ ” ทางธรุ กจิ ขน้ึ มา โดยจะทำ� การประเมนิ กฎหมายทก่ี ำ� ลงั Britto, P., R. et al. (2016). Nurturing care promoting early childhood development. จะร่างขึ้นมาใหม่และใช้ในการปรับปรุงแก้ไขกฎหมายท่ีมีอยู่เดิมว่ากฎหมายเหล่าน้ัน Retrieved from The 2016 Lancet Early Childhood Development Series. ก่อให้เกิดต้นทุนแก่ระบบเศรษฐกิจอย่างไร ควรหรือไม่ที่จะยุบเลิกหรือปรับปรุง 10 สถานการณ์เดน่ ทางสุขภาพ เปลี่ยนแปลงแก้ไขกฎหมายเพ่ือให้ระบบเศรษฐกิจเกิดการแข่งขันที่เสรีมากท่ีสุดเท่าท่ี 1. พระจักรนี วิ ตั ฟ้า สถติ ใจประชานิรนั ดร์ จะท�ำได้ ต่อมาได้ขยายขอบเขตของเร่ืองการประเมินผลกระทบจากการออกกฎหมาย 1 ยอดสักการะพระบรมศพ 337 วันรวมท้ังส้ิน 12.7 ล้านคน จนท.ท�ำความสะอาด ออกไปจากเร่อื งเศรษฐกิจออกไปเป็นเร่ืองทางสังคมด้วย พ้ืนที่เตรียมซ้อมริ้วขบวน. 6 ตุลาคม 2560. ค้นเมื่อ 24 ธันวาคม 2560, 3 Regulatory Policies in OECD Countries From Interventionism to Regulatory จาก ข่าวสด เว็บไซต์ : https://www.khaosod.co.th/the-royal-cremetion/ Governance 2002. 2002. ค้นเมื่อ 13 ตุลาคม 2560, จาก The Jacobs, news_552630 Cordova & Associates เว็บไซต์ : http://regulatoryreform.com/wp-content/ 2 พพิ ฒั น์ กระแจะจันทร์ บรรณาธกิ าร และคณะผู้เขยี น, 2560 uploads/2015/02/OECD-Regulatory-Policies-in-OECD-Countries-2002.pdf 3 แผ่นพับนิทรรศการงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ พระบาทสมเด็จ 4 The Evolution of Regulatory Policy in OECD Countries. 2002. ค้นเม่ือ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร ณ พระเมรุมาศ ท้องสนามหลวง 13 ตลุ าคม 2560, จาก OECD เวบ็ ไซต์ : https://www.oecd.org/gov/regulatory-policy/ วนั ที่ ๑-๓๐ พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๕๖๐, กรมศิลปากร 41882845.pdf 4 เรื่องเดียวกัน, ยอดสักการะพระบรมศพ 337 วันรวมทั้งส้ิน 12.7 ล้านคน จนท.ท�ำความ 5 ปกรณ์ นิลประพันธ์,“การตรวจสอบผลกระทบในการออกกฎหมาย (Regulatory สะอาดพน้ื ทเี่ ตรียมซอ้ มร้ิวขบวน. Impact Assessment)”, www.lawdrafter.blogspot.com สืบค้นเม่ือวันท่ี 5 เรือ่ งเดยี วกัน. แผ่นพับนิทรรศการงานพระราชพิธถี วายพระเพลิงพระบรมศพฯ. 3 พฤษภาคม 2560. 6 เผยประชาชนร่วมถวายดอกไม้จันทน์จาก 878 จุดท่ัวไทยรวมกว่า 19 ล้านคน. 6 มาตรา 77 ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 บัญญัติว่า 27 ตลุ าคม 2560. คน้ เมอื่ 22 กมุ ภาพนั ธ์ 2561, จาก ไทยรฐั เวบ็ ไซต์ : https://www. รัฐพึงจัดให้มีกฎหมายเพียงเท่าท่ีจ�ำเป็น และยกเลิกหรือปรับปรุงกฎหมายที่หมด thairath.co.th/content/1109329 ความจ�ำเป็นหรือไม่สอดคล้องกับสภาพการณ์ หรือท่ีเป็นอุปสรรคต่อการด�ำรงชีวิต 7 42 ประเทศยนื ยนั รว่ มพระราชพธิ ถี วายพระเพลงิ พระบรมศพรชั กาลท่ี 9. 20 ตลุ าคม 2560. หรือการประกอบอาชีพโดยไม่ชักช้าเพ่ือไม่ให้เป็นภาระแก่ประชาชน และด�ำเนินการ ค้นเมื่อ 4 ธันวาคม 2560, จาก Thai PBS เว็บไซต์ : http://news.thaipbs.or.th/ ให้ประชาชนเข้าถึงตัวบทกฎหมายต่างๆ ได้โดยสะดวกและสามารถเข้าใจกฎหมาย content/267096 ไดง้ า่ ยเพอ่ื ปฏิบัตติ ามกฎหมายไดอ้ ย่างถกู ต้อง 8 ร.10 โปรดเกลา้ ฯ จดั โครงการอาสางานถวายพระเพลงิ พระบรมศพ รบั สมัคร 1-30 ก.ย.นี.้ กอ่ นการตรากฎหมายทกุ ฉบบั รฐั พงึ จดั ใหม้ กี ารรบั ฟงั ความคดิ เหน็ ของผเู้ กย่ี วขอ้ ง วเิ คราะห์ 27 สงิ หาคม 2560. คน้ เมอ่ื 10 ธนั วาคม 2560, จาก มตชิ นออนไลน์ เวบ็ ไซต์ : https:// ผลกระทบทอี่ าจเกดิ ขน้ึ จากกฎหมายอยา่ งรอบดา้ นและเปน็ ระบบ รวมทงั้ เปดิ เผยผลการ www.matichon.co.th/news/644094 รับฟังความคิดเห็นและการวิเคราะห์น้ันต่อประชาชน และน�ำมาประกอบการพิจารณา ในกระบวนการตรากฎหมายทกุ ขน้ั ตอน เมอื่ กฎหมายมผี ลใชบ้ งั คบั แลว้ รฐั พงึ จดั ใหม้ กี าร ประเมินผลสัมฤทธ์ิของกฎหมายทุกรอบระยะเวลาท่ีก�ำหนดโดยรับฟังความคิดเห็นของ ผู้เก่ียวข้องประกอบด้วย เพื่อพัฒนากฎหมายทุกฉบับให้สอดคล้องและเหมาะสมกับ บรบิ ทต่าง ๆ ท่เี ปลี่ยนแปลงไป
รัฐพึงใช้ระบบอนุญาตและระบบคณะกรรมการในกฎหมายเฉพาะกรณีที่จ�ำเป็น 29 แกก้ ฎหมาย “สสส.” เนน้ ปรบั แผนบรหิ ารกองทนุ . 21 เมษายน 2559. คน้ เมอ่ื 5 พฤศจกิ ายน 2560, พึงก�ำหนดหลักเกณฑ์การใช้ดุลพินิจของเจ้าหน้าท่ีของรัฐและระยะเวลาในการด�ำเนิน จาก มติชนออนไลน์ เว็บไซต์ : https://www.matichon.co.th/news/112672 การตามขั้นตอนต่าง ๆ ท่ีบัญญัติไว้ในกฎหมายให้ชัดเจน และพึงก�ำหนดโทษอาญา เฉพาะความผิดรา้ ยแรง 30 แก้กฎหมาย สสส.ปิดทางใช้งบฯผิดประเภท ไม่กระทบดูแลปชช.. 4 กรกฎาคม 2559. คน้ เมอื่ 5 พฤศจกิ ายน 2560, จาก คมชัดลึก เวบ็ ไซต์ : http://www.komchadluek. 7 แนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐเป็นพื้นฐานในการบริหารราชการแผ่นดินที่ทุกรัฐบาลจะต้อง net/news/politic/232321 ปฏิบัติตามแนวทางท่ีก�ำหนดไว้ไม่ว่าจะเป็นการก�ำหนดนโยบายหรือการตรากฎหมาย ต่างๆ เพ่ือรองรับหลักการท่ีรัฐธรรมนูญก�ำหนดไว้ซ่ึงโดยปกติจะก�ำหนดในเรื่องส�ำคัญ 31 ปลัดสธ. ช้ี แก้ พ.ร.บ.หลักประกันสุขภาพ เพ่ือประโยชน์ประชาชน. 19 มิถุนายน 2560. ของประเทศและความเปน็ อยขู่ องประชาชน คน้ เมอื่ 5 พฤศจกิ ายน 2560, จาก VoiceTV เวบ็ ไซต์ : https://www.voicetv.co.th/ read/500146 8 มาตรา 64 ของรฐั ธรรมนญู แหง่ ราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศกั ราช 2560 9 หนงั สอื สำ� นกั เลขาธกิ ารคณะรฐั มนตรี ดว่ นทสี่ ดุ ท่ี นร 0503/ ว 161 ลงวนั ท่ี 5 เมษายน 2560 32 สธ.ยืนยันแก้บัตรทองไม่กระทบสิทธิประชาชน. 7 มิถุนายน 2560. ค้นเม่ือ 3 พฤศจิกายน 2560, จาก PPTV เว็บไซต์ : https://www.pptvhd36.com/news/ เร่ือง แนวทางการจัดท�ำและการเสนอร่างกฎหมายตามบทบัญญัติมาตรา 77 ของ ประเดน็ รอ้ น/56772 รฐั ธรรมนญู แหง่ ราชอาณาจักรไทย 10 คำ� สง่ั หวั หน้าคณะรักษาความสงบเรยี บร้อยแหง่ ชาตทิ ่ี 1/2559 33 สธ.ยืนยันแก้กฎหมายหลักประกันสุขภาพฯ เพ่ือความย่ังยืน. 15 มิถุนายน 2560. ค้น 11 แกก้ ฎหมาย “สสส.” เนน้ ปรบั แผนบรหิ ารกองทนุ . 21 เมษายน 2559. คน้ เมอื่ 10 ตลุ าคม, เม่ือ 4 พฤศจิกายน 2560, จาก ThaiPBS เว็บไซต์ : https://news.thaipbs.or.th/ จาก มตชิ นออนไลน์ เวบ็ ไซต์ : https://www.matichon.co.th/news/112672 content/263473 12 ถกแก้ กม.สสส. นยิ าม สรา้ งสขุ ภาพ คา้ นงบรายปแี บบราชการ ‘หา้ ม WHO แสดงความเหน็ ’. 2 เมษายน 2560. คน้ เมือ่ 10 ตุลาคม 2560, จาก Hfocus เว็บไซต์ : https://www. 34 รมว.ปิยะสกล ยืนยัน การแก้พ.ร.บ.หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ เพื่อให้กระบวนการดูแล hfocus.org/content/2017/04/13710 ประชาชนดีขึ้น. 7 มิถุนายน 2560. ค้นเมื่อ 4 พฤศจิกายน 2560, จาก รัฐบาลไทบ 13 แถลงค้านประชาพิจารณ์แก้ กม.สสส. ขาดการมีส่วนร่วมภาคประชาชน. 3 เมษายน เว็บไซต์ : http://www.thaigov.go.th/news/contents/details/4364 2560. คน้ เมอ่ื 10 ตลุ าคม 2560, จาก Hfocus เวบ็ ไซต์ : https://www.hfocus.org/ content/2017/04/13719 35 มาตรา 47 บุคคลยอ่ มมีสิทธิได้รบั บรกิ ารสาธารณสขุ ของรัฐ 14 ถกแก้ กม.สสส.วุ่น ‘ทิชา’ วอล์กเอาท์วงประชาพิจารณ์ ชี้ต้ังโจทย์ผิดตั้งแต่เร่ิม. บุคคลผู้ยากไร้ย่อมมีสิทธิได้รับบริการสาธารณสุขของรัฐโดยไม่เสียค่าใช้จ่ายตามที่ 3 เมษายน 2560. ค้นเมอื่ 10 ตลุ าคม 2560, จาก Hfocus เวบ็ ไซต์ : https://www. hfocus.org/content/2017/04/13718 กฎหมายบัญญัติ 15 เครือข่ายแรงงานถาม สธ.แก้ พ.ร.บ.สสส.เพ่ือใคร ย้�ำต้องเปิดกว้างรับฟังคิดเห็นทุกฝ่าย. บคุ คลยอ่ มมสี ทิ ธไิ ดร้ บั การปอ้ งกนั และขจดั โรคตดิ ตอ่ อนั ตรายจากรฐั โดยไมเ่ สยี คา่ ใชจ้ า่ ย 28 มีนาคม 2560. ค้นเมอื่ 10 ตลุ าคม 2560, จาก Hfocus เวบ็ ไซต์ : https://www. 36 มาตรา 55 รัฐต้องด�ำเนินการให้ประชาชนได้รับบริการสาธารณสุขท่ีมีประสิทธิภาพอย่าง hfocus.org/content/2017/03/13673 16 ค�ำสัง่ ของหวั หนา้ คณะรกั ษาความสงบแหง่ ชาติ เลขที่ 19/2558 ทั่วถึง เสริมสร้างให้ประชาชนมีความรู้พ้ืนฐานเก่ียวกับการส่งเสริมสุขภาพและการ 17 แก้กฎหมายบัตรทอง เอน็ จีโอคอื ผสู้ ญู เสยี . 11 มิถุนายน 2560. ค้นเมื่อ 13 ตุลาคม 2560, ป้องกนั โรค และส่งเสริมและสนบั สนุนใหม้ ีการพัฒนาภูมปิ ญั ญาด้านแพทยแ์ ผนไทยให้ จาก ผู้จัดการออนไลน์ เว็บไซต์ : http://www.manager.co.th/Daily/ViewNews. เกิดประโยชน์สงู สดุ aspx?NewsID=9600000059504 บรกิ ารสาธารณสขุ ตามวรรคหนึ่ง ตอ้ งครอบคลุมการส่งเสรมิ สุขภาพ การควบคุม และ 18 3 ประเด็นถกเถียงส�ำคัญ แก้กฎหมายบัตรทอง. 14 มิถุนายน 2560. ค้นเมื่อ 20 ตุลาคม ปอ้ งกนั โรค การรกั ษาพยาบาล และการฟื้นฟสู ขุ ภาพด้วย 2560, จาก BBC เว็บไซต์ : http://www.bbc.com/thai/thailand-40269992 รัฐต้องพัฒนาการบริการสาธารณสุขให้มีคุณภาพและมีมาตรฐานสูงข้ึนอย่าง 19 แก้กม.บัตรทอง รักษาเหมาโหล กระทบสิทธิปชช.?. 11 มิถุนายน 2560. ค้นเม่ือ ตอ่ เน่ือง 5 พฤศจกิ ายน 2560, จาก มตชิ นออนไลน์ เวบ็ ไซต์ : https://www.matichon.co.th/ 37 เรอื่ งเดยี วกัน. ถกแก้ กม.สสส. นิยาม สร้างสุขภาพ ค้านงบรายปีแบบราชการ ‘หา้ ม WHO news/578816 แสดงความเห็น’. 20 สธ.สางปญั หา’สปสช.’ รพ.รฐั หนนุ แกบ้ ตั รทอง. 20 มถิ นุ ายน 2560. คน้ เมอื่ 2 ตลุ าคม 2560, 38 เรอื่ งเดยี วกนั . ถกแก้ กม.สสส.วนุ่ ‘ทชิ า’ วอลก์ เอาทว์ งประชาพจิ ารณ์ ชตี้ งั้ โจทยผ์ ดิ ตงั้ แตเ่ รมิ่ . จาก ไทยโพสต์ เวบ็ ไซต์ : http://wwwthaipost.net/home/?O=สธสางปญั หาสปสช- 39 มาตรา 3 แหง่ พระราชบญั ญตั สิ ขุ ภาพแหง่ ชาติ พ.ศ. 2550 บญั ญตั วิ า่ “สขุ ภาพ” หมายความ รพรัฐหนุนแก้บัตรทอง วา่ ภาวะของมนษุ ย์ทส่ี มบรู ณท์ ั้งทางกาย ทางจิต ทางปัญญา และทางสังคม เช่อื มโยง 21 เรอ่ื งเดยี วกนั . ถกแก้ กม.สสส.วนุ่ ‘ทชิ า’ วอลก์ เอาทว์ งประชาพจิ ารณ์ ชต้ี งั้ โจทยผ์ ดิ ตง้ั แตเ่ รมิ่ . กนั เป็นองค์รวมอย่างสมดลุ 22 ภาคประชาชนค้านแก้กฎหมายหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ. 18 พฤษภาคม 2560. 40 เรื่องเดียวกนั . ถกแก้ กม.สสส. นิยาม สร้างสุขภาพ คา้ นงบรายปีแบบราชการ ‘หา้ ม WHO ค้นเมื่อ 20 ตุลาคม 2560, จาก Thai PBS เว็บไซต์ : https://news.thaipbs.or.th/ แสดงความเหน็ ’. content/262589 41 ชแ้ี จงกรณีการด�ำเนินงาน สสส.. 27 ตลุ าคม 2558. คน้ เม่ือ 15 ตุลาคม 2560, จาก สสส. 23 บทสมั ภาษณข์ อง พล.อ.ประยทุ ธ์ จนั ทรโ์ อชา ทกี่ ลา่ วถงึ ภาระงบประมาณทเ่ี กดิ จากโครงการ เว็บไซต์ : http://www.thaihealth.or.th/content/ads/294/ชี้แจงการด�ำเนินงาน หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ. 2 กรกฎาคม 2558. ค้นเมื่อ 20 ตุลาคม 2560, จาก %20สสส./ YouTube เว็บไซต์ : https://www.youtube.com/watch?v=ibXJ4kepCPM 42 ยนั แก้ กม.บตั รทอง ปชช.ไมเ่ สยี สทิ ธิ แตย่ งั เปดิ ทางรว่ มจา่ ย. 21 มถิ นุ ายน 2560. คน้ เมอื่ 16 24 ปมร้อนแก้กม.บัตรทอง เผือกร้อนสะเทือน”คสช.”. 19 มิถุนายน 2560. ค้นเมื่อ ตลุ าคม 2560, จาก BBC เวบ็ ไซต์ : http://www.bbc.com/thai/thailand-40355435 10 พฤศจกิ ายน 2560, จาก Now26 เวบ็ ไซต์ : http://www.now26.tv/view/105342 43 บอร์ดสปสช.อนุมัติงบ 1.2 หมื่นล้าน ให้รพ.ราชวิถีจัดซ้ือยาปี 2561. 4 กันยายน 2560. 25 แก้บัตรทอง! รมว.สาธารณสุขถูกกดดัน ‘ไก่อู’ขอโทษจับประเด็นผิด. 22 มิถุนายน คน้ เมอื่ 16 ตลุ าคม 2560, จาก มติชนออนไลน์ เวบ็ ไซต์ : https://www.matichon. 2560. ค้นเม่ือ 10 พฤศจิกายน 2560, จาก กรุงเทพธุรกิจ เว็บไวต์ : http://www. co.th/news/652691 bangkokbiznews.com/news/detail/760905 44 เปิดข้ันตอนท่ีต้องเตรียมก่อนให้ รพ.ราชวิถี ซื้อยา 4.9% แทน สปสช.ในปี 61. 26 จี้ ‘สรรเสริญ-รมว.สาธารณสขุ ’ ขอโทษ ปชช. เหตบุ ดิ เบอื น หวงั แก้ ก.ม.บตั รทองงอ่ ยเปลย้ี 19 สงิ หาคม 2560. คน้ เมอ่ื 16 ตลุ าคม 2560, จาก Hfocus เวบ็ ไซต์ : https://www. เสียขา. 22 มถิ นุ ายน 2560. ค้นเมื่อ 10 พฤศจกิ ายน 2560, จาก ประชาไท เวบ็ ไซต์ : hfocus.org/content/2017/08/14452 https://prachatai.com/journal/2017/06/72055 45 ผอ.รพ.อนิ ทรบ์ รุ ี หนนุ แยกเงนิ เดอื นงบรายหวั ชบี้ รกิ ารจะมคี ณุ ภาพไดร้ ะบบสนบั สนนุ ตอ้ งดี 27 วรากรณย์ นั สทิ ธไิ มล่ ด รว่ มจา่ ยมไี วเ้ พอื่ ความคลอ่ งตวั ในอนาคต ภาคปชช.เสนอตดั รว่ มจา่ ย ดว้ ย. 20 กรกาคม 2560. ค้นเม่อื 16 ตลุ าคม 2560, จาก Hfocus เว็บไซต์ : https:// ออก. 21 มิถุนายน 2560. ค้นเมื่อ 10 พฤศจิกายน 2560, จาก ประชาไท เว็บไซต์ : www.hfocus.org/content/2017/07/14259 https://prachatai.com/journal/2017/06/72044 46 แก้กฎหมายบัตรทอง: วิวาทะว่าด้วยการแยกเงินเดือนหมอ. 27 กรกฎาคม 2560. ค้นเม่ือ 28 สถาบนั วจิ ยั เพอื่ การพฒั นาประเทศไทย. (2557). โครงการศกึ ษาวจิ ยั เรอื่ ง การวเิ คราะหผ์ ลกระ 16 ตุลาคม 2560, จาก The momentum เว็บไซต์ : http://themomentum.co/ ทบในการออกกฎหมาย (Regulatory Impact Analysis). กรงุ เทพฯ national-health-security-1 47 เปิดผลจ�ำลองแยกเงินเดือนจากงบรายหัวบัตรทอง เงินเทไปโรงพยาบาลแบบไหน. 8 ธันวาคม 2560. ค้นเมื่อ 20 มกราคม 2560, จาก ประชาไท เว็บไซต์ : https:// prachatai.com/journal/2017/12/74469 48 รพ.มหาวทิ ยาลัยชแี้ ยกเงนิ เดือนจากงบรายหวั ส่งผลลบทางการเงนิ แก่ รพ.. 5 พฤศจกิ ายน 2560. ค้นเมื่อ 20 มกราคม 2560, จาก Hfocus เว็บไซต์ : https://www.hfocus. org/content/2017/11/14831
4. พ.ร.บ.ควบคุมการส่งเสริมการตลาดอาหารส�ำหรับทารกและเด็กเล็ก พ.ศ. 2560 2 สมุนไพรเพ่ือสุขภาพ/ยุทธศาสตร์ระดับชาติ ภูมิปัญญาไท สุขภาพวิถีไท. 17 ธันวาคม ชัยชนะเบ้อื งต้นของแม่และเดก็ ไทย 2560. ค้นเม่ือ 20 ธันวาคม 2560, จาก มติชนสุดสัปดาห์ เว็บไซต์ : https://www. matichonweekly.com/column/article_70573 1 World Health Organization. (2003). Global Strategy for Infant and Young Child Feeding. Geneva, Switzerland: World Health Organization. 3 ยุทธศาสตร์ชาติการพัฒนาภูมิปัญญาไท สุขภาพวิถีไท. 27 กันยายน 2560. ค้นเมื่อ 10 ธนั วาคม 2560 , จาก คม ชดั ลกึ เวบ็ ไซต์ : http://www.komchadluek.net/news/ 2 Victora CG, Bahl R, Barros AJD, et al,. (2016). The Lancet Breastfeeding Series pr/297057 Group. Breastfeeding in the 21st century:epidemiology, mechanisms, and lifelong effect. Lancet; 387: 475–90 4 สมุนไพรไทย พืชเศรษฐกิจตัวใหม่ท่ีขับเคลื่อนโมเดล Thailand 4.0. 5 กันยายน 2559. ค้นเม่ือ 18 พฤศจิกายน 2560, จาก ส�ำนักข่าวไทย เว็บไซต์ : http://news. 3 Thailand National Statistical office. (2006). Thailand Multiple Indicator Cluster immigration.gov.tw/TH/PDF.ashx?NEWSGUID=2f3ddb07-bcb5-443e-b4e1- Survey December 2005 – February 2006: Final Report. Bangkok, Thailand: 2368a7d58dd9. National Statistical Office. Contract No.: 140214. 5 กระทรวงสาธารณสขุ และองคก์ รภาครฐั – เอกชน. (2559). แผนแมบ่ ทแหง่ ชาติ วา่ ดว้ ยการ 4 สำ� นกั งานสถติ แิ หง่ ชาต.ิ (2555). รายงานฉบบั สมบรู ณ์ การสำ� รวจสถานการณเ์ ดก็ และสตรใี น พฒั นาสมนุ ไพรไทย ฉบบั ที่ 1 พ.ศ. 2560 – 2564. กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและ ประเทศไทย พ.ศ.2555. กรุงเทพ, ประเทศไทย. ส�ำนกั งานสถติ ิแหง่ ชาติ. การแพทย์ทางเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ . 2559 5 สำ� นกั งานสถติ แิ หง่ ชาต.ิ (2559). รายงานฉบบั สมบรู ณ์ การสำ� รวจสถานการณเ์ ดก็ และสตรใี น 6 นายแพทย์โสภณ เมฆธน. ยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี กับการพัฒนาการแพทย์แผนไทย. การ ประเทศไทย พ.ศ.2558-2559. กรงุ เทพ, ประเทศไทย. สำ� นกั งานสถิตแิ ห่งชาติ. ประชุมมอบนโยบายแผนแมบ่ ทแหง่ ชาตวิ า่ ด้วยการพฒั นา 6 นงนชุ ใจชนื่ และ กณั ณพนต์ ภกั ดเี ศรษฐกลุ . (2559). การเปดิ รบั การสอื่ สารการตลาดนมผง สมุนไพรไทย ฉบับท่ี 1 พ.ศ. 2560 – 2564. กระทรวงสาธารณสุข. ค้นหาเม่ือ 21 กบั การเล้ียงลกู ด้วยนมผงของหญิงไทย. วารสารนิเทศศาสตร์ ; 34: 2: 119-131. พฤศจิกายน 2560, ท่ีมา: https://www.dtam.moph.go.th/images/download/ dl0018-28102559-002_Section_Plan20_years.pdf 7 ราชกิจจานุเบกษา ประกาศ พระราชบัญญัติควบคุมการส่งเสริมการตลาดอาหารสําหรับ ทารกและเด็กเล็ก พ.ศ. 2560 ฉบับเต็ม www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/ 7 โครงการเมอื งสมนุ ไพร (Herbal City) จงั หวดั เชยี งราย ปราจนี บรุ ี สกลนคร และสรุ าษฎรธ์ าน.ี PDF/2560/A/072/1.PDF การประชุมมอบนโยบายแผนแม่บทแห่งชาติว่าด้วย การพัฒนาสมุนไพรไทย ฉบับท่ี 1 พ.ศ. 2560 – 2564. กระทรวงสาธารณสุข. ค้นหาเมื่อ 21 พฤศจิกายน 2560, ท่ีมา: 5. พ.ร.บ. ควบคมุ ผลติ ภณั ฑย์ าสบู 2560 อกี หนง่ึ ความกา้ วหนา้ ดา้ นสขุ ภาพไทย https://www.dtam.moph.go.th/images/download/dl0018-28102559-003_ 1 Bundhamchareon K. Aungkulanon S, Makka N, Shibuya K. Economic burden Herbal_city.pdf from smoking-related diseases in Thailand. Tob Control 2015;0:1-6 8 นายแพทย์ธารา ชินะกาญจน์. (ม.ป.ป.). รายงานการวิจัยโครงการส่งเสริมและพัฒนาการ 2 แผนยุทธศาสตร์การควบคุมยาสูบแห่งชาติ ฉบับที่สอง พ.ศ.2559-2563 ส�ำนักควบคุมการ ใช้ยาสมุนไพรเบ้ืองต้นส�ำหรับประชาชนในชุมชนเพ่ือการพ่ึงตนเองระยะที่ 2 ปีที่ 1. กรมสนบั สนนุ บรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข บรโิ ภคยาสูบ กรมควบคมุ โรค กระทรวงสาธารณสขุ 3 “เผยผลวิจัย ม.หอการค้าไทย ชี้ พ.ร.บ.ควบคุมยาสูบฯ มีข้อบกพร่อง”. บ้านเมือง. 9 เร่งยกระดับภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านสุขภาพ วางยุทธศาสตร์สู่ระบบสุขภาพท่ัวประเทศ. 1 พฤษภาคม 2560. คน้ เมอ่ื 10 ธนั วาคม 2560, จาก สำ� นกั งานคณะกรรมการสขุ ภาพ 29 มิถุนายน 2558 ” แห่งชาติ เวบ็ ไซต์ : https://www.nationalhealth.or.th/node/1774 4 “สมาคมการคา้ ยาสบู ไทยรอ้ ง คสช.ยบั ยง้ั พ.ร.บ.ยาสบู ใหม”่ . บา้ นเมอื ง. 6 ธนั วาคม 2557 5 “ภาคยี าสบู เตรยี มยน่ื สมดุ ปกขาวถงึ ครม.เบรค พ.ร.บ.ยาสบู ”. บา้ นเมอื ง. 6 กมุ ภาพนั ธ์ 2558 10 ขบั เคลอื่ น 2 พน้ื ทน่ี ำ� รอ่ ง “เชยี งราย-อดุ รธาน”ี ตน้ แบบพฒั นาภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถนิ่ ดา้ นสขุ ภาพ. 6 “ภาคยี ่ืน สนช.ค้านร่าง กม.ยาสบู สดุ โต่ง”. มติชน. 12 พฤศจกิ ายน 2559 23 กมุ ภาพนั ธ์ 2560. คน้ เมอื่ 10 ธนั วาคม 2560, จาก สำ� นกั งานคณะกรรมการสขุ ภาพ 7 World Health Organization. (2011). Global Adult Tobacco Survey: Thailand แหง่ ชาติ. เว็บไซต์ : https://www.nationalhealth.or.th/node/1639 Report 2011. Thailand 11 ลือชัย ศรีเงินยวง และคณะ. (2555). รายงานการประเมินผลภายนอกโครงการประเมิน 8 “มอบ 10 ล้านรายชื่อ หนุนกฎหมายบุหร่ีใหม่ เพื่อคุณภาพชีวิตคนไทย”. ข่าวสด. ผลงานสร้างเสริมระบบสุขภาพชุมชนด้วยภูมิปัญญาท้องถ่ินด้านสุขภาพ. กรุงเทพฯ: สำ� นักงานกองทนุ สนับสนุ การสรา้ งเสริมสขุ ภาพ 3 มิถุนายน 2558 6. บตั รสวสั ดิการแหง่ รฐั “Inclusive Growth” จรงิ หรอื 12 ดารณี ออ่ นชมจนั ทร.์ (2554). แผนยทุ ธศาสตรช์ าติ การพฒั นานภมู ปิ ญั ญาไท สขุ ภาพวถิ ไี ท. 1 คณะกรรมการปฏิรูปเศรษฐกิจ 20 ปีเดินหน้ารับฟังความคิดเห็น – จับยุทธศาสตร์ ในจลุ สารโครงการประเมนิ เทคโนโลยีและนโยบายสขุ ภาพ. ปที ่ี 4 ฉบบั ท่ี 12 เมษายน- มถิ ุนายน 2554 “แข่งขันได้-กระจายไปสู่ทุกคน-ย่ังยืน”. 6 พฤศจิกายน 2560. ค้นเมื่อ 25 พฤศจิกายน 2560, จาก ไทยพับลิก้า เว็บไซต์ : https://thaipublica. 8. EEC อยา่ ลืมเศรษฐกจิ ฐานราก org/2017/11/thailand-20-year-strategic-plan-and-reforms-prasarn/ 1 เวทีปัญญาสาธารณะ ครั้งที่ 3 : การลงทุนไทย…ก�ำลังตกเทรนด์โลก? การลงทุนโลก 2 “เงินโอน แก้จน คนขยัน” กับมิติใหม่ในการแก้ไขปัญหาความยากจนไทย. 25 กันยายน 2557. ค้นเม่ือ 25 พฤศจิกายน 2560, จาก กรุงเทพธุรกิจ เว็บไซต์ : ไม่ฟื้นเหมือนอดีต ต้องเร่งสร้างระบบนิเวศยืดหยุ่น (ตอนท่ี 2). 9 พฤศจิกายน 2560. http://www.bangkokbiznews.com/blog/detail/606961 ค้นเม่ือ 10 ธันวาคม 2560, จาก Thaipublica เว็บไซต์ : https://thaipublica. 3 24 ปีสวัสดิการรัฐ 6.7 แสนล้านบาท จาก “เบี้ยคนชรา-เบี้ยพิการ-เบี้ยเอดส์-รถเมล์ org/2017/11/public-wisdom3-2/ ฟรี-รถไฟฟรี-ไฟฟ้าฟรี” ถึง “บัตรสวัสดิการแห่งรัฐ-อุดหนุนเด็กแรกเกิด”. 2 พ.ร.บ. อีอีซี ผ่านมติเอกฉันท์ สนช. – กังวลให้สิทธิต่างชาติมากไป รัฐบาลยันฟังความเห็น 8 ธันวาคม 2560. ค้นเมื่อ 5 มกราคม 2561, จาก ไทยพับลิก้า เว็บไซต์ : https:// ครบแลว้ . 28 กนั ยายน 2560. คน้ เมอ่ื 30 ธนั วาคม 2560, จาก Thestandard เวบ็ ไซต์ thaipublica.org/2017/12/24-years-of-state-welfare/ : https://thestandard.co/eec-laws-resolve/ 4 ครม.เหน็ ชอบมาตรการพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ผมู้ บี ตั รสวสั ดกิ ารแหง่ รฐั เนน้ สรา้ งโอกาสชวี ติ รอบ 3 เปดิ แผนเยยี วยาผลกระทบ “ทา่ เรอื แหลมฉบงั ” เฟส 3 ทง้ั หาทที่ ำ� กนิ ใหม-่ อดุ หนนุ งบประมาณ. ดา้ น 4 มติ .ิ 9 มกราคม 2561. คน้ เมอื่ 20 มกราคม 2561, จาก ประชาชาตธิ รุ กจิ เวบ็ ไซต์ 3 กรกฎาคม 2560. ค้นเมื่อ 20 ธันวาคม 2560, จาก ผู้จัดการออนไลน์ เว็บไซต์ : : https://www.prachachat.net/finance/news-98388 http://www.manager.co.th/local/viewnews.aspx?NewsID=9600000067333 5 ‘จนไม่จด คนจดกลับไม่จน’ ช่องโหว่นโยบายบัตรสวัสดิการแห่งรัฐ สู่ข้อเสนอ 4 ซัดบ๊ิกตู่ไร้กาลเทศะ งัดม.44เลิกผังเมือง-เปิดทางถมทะเล. 30 ตุลาคม 2560. ปรับปรุงช่วยเหลือคนจน : ดร.สมชัย จิตสุชน. 27 ตุลาคม 2560. ค้นเม่ือ ค้นเมื่อ 10 ธันวาคม 2560, จาก ผู้จัดการออนไลน์ เว็บไซต์ : https://mgronline. 15 มกราคม 2561, จาก TDRI เวบ็ ไซต์ : https://tdri.or.th/2017/10/interview-dr- com/daily/detail/9600000109527 somchai-state-welfare-card-project/ 5 ฟังชาวบ้านมาบตาพุดและภาคอุตสาหกรรม หลัง ม.44 ล้มผังเมืองสามจังหวัดเพ่ือ 6 ขอ้ มลู จากเวบ็ ไซต์ ธงฟา้ ประชารฐั http://www.shop.moc.go.th/ ณ เดอื น มกราคม 2561 ออี ซี .ี 30 ตลุ าคม 2560. คน้ เมอ่ื 20 ธนั วาคม 2560, จาก BBC เวบ็ ไซต์ : http://www. 7 เสียงจากคนจนเมือง-คนไร้บ้าน ท่ีไม่ได้อานิสงส์จากบัตรคนจน. 17 ตุลาคม 2560. ค้น bbc.com/thai/thailand-41799979 เม่ือ 3 มกราคม 2561, จาก BBC เว็บไซต์ : http://www.bbc.com/thai/ 6 แหลมฉบังเปอ้ื นมลพษิ . 2557. ค้นเมื่อ 20 ธันวาคม 2560, จาก มูลนธิ ิบูรณะนิเวศ เวบ็ ไซต์ thailand-41656067 : http://www.earththailand.org/th/pollution/55 7. การพฒั นาภมู ปิ ัญญาไท สขุ ภาพวถิ ไี ท 7 รายงานการศึกษาเบ้ืองต้น ประชากรแฝงในพื้นท่ีจังหวัดระยอง. 2553. ค้นเม่ือ 1 เตรียมเสนอ ครม. อนุมัติ ยุทธศาสตร์ภูมิปัญญาไท ฉบับที่ 3 ยกระดับแพทย์พื้นบ้าน. 29 21 ธันวาคม 2560, จาก เหลียวมอง มาบตาพดุ เว็บไซต์ : http://www.mtp.rmutt. มกราคม 2560. คน้ เมอื่ 9 ธนั วาคม 2560 จาก Hfocus เจาะลกึ ระบบสขุ ภาพ เวบ็ ไซต์ ac.th/wp-content/uploads/2011/05/37-ประชากรแฝง.pdf : https://www.hfocus.org/content/2017/01/13363. 8 ถมทะเล 1.6 พนั ไร่ บมู ‘แหลมฉบัง’ เหมราช-ปิ่นทองรับอานสิ สE์ EC. 21 กรกฎาคม 2560. ค้นเมื่อ 21 ธันวาคม 2560, จาก ประชาชาติธุรกิจ เว็บไซต์ : http://eservices.dpt. go.th/newspaper/pdffiles/ankd_21%20ประชาชาตธิ ุรกจิ %202.pdf
9 เปิดแผนน�้ำรองรับ EEC 10 ปีแรกฉลุย 10 ปีหลังรอลุ้นสตึงมนัม. 14 กันยายน 2560. พทุ ธศาสนากบั การสร้างเสรมิ สุขภาวะ ค้นเม่ือ 20 ธันวาคม 2560, จากประชาชาติธุรกิจ เว็บไซต์ : https://www. 1 Nietzsche, Friedrich. 2001 (first published 1882). The Gay Science. Cambridge: prachachat.net/facebook-instant-article/news-38706 Cambridge University Press. 10 แลระยอง มองอนาคต. ม.ป.ป. ค้นเม่ือ 15 ธันวาคม 2560, จาก เว็บไซต์ : http://www. 2 Berger, Peter. 2008. Secularization Falsified. First Things, Feb. Accessed on npithailand.com/sites/default/files/เล่มระยอง-final%2Bปก.pdf June 1, 2017 from https://www.firstthings.com/article/2008/02/002- 11 ผู้อ�ำนวยการ TEI ป้ายแดง มุ่งสานต่อภารกิจส่ิงแวดล้อม. 9 มกราคม 2561. secularization-falsified ค้นเมื่อ 20 กุมภาพันธ์ 2561, จาก มูลนิธิสถาบันส่ิงแวดล้อมไทย เว็บไซต์ : http:// 3 Danforth, John. 2015. The Relevance of Religion: How Faithful People can www.tei.or.th/th/highlight_detail.php?event_id=34 Change Politics. Random House. 4 Sacks, Jonathan. 2011. The Great Partnership: Science, Religion, and the Search 9. คดจี ำ� น�ำขา้ วพ่นพิษ: ยอ้ นรอยการตรวจสอบทจุ ริตภาครัฐ for Meaning. New York: Schocken Books, 2011). 1 CORRUPTION PERCEPTIONS INDEX 2016. 25 มกราคม 2560. ค้นเม่ือ 20 ธันวาคม 5 Sacks, Jonathan. 2012. “The Moral Animal,” New York Times, Dec. 23, 2012. 6 พระธรรมปฎิ ก (ประยทุ ธ์ ปยุตโฺ ต). 2540. พระพุทธศาสนาในเอเชยี . กรงุ เทพฯ: ธรรมสภา. 2560, จาก Transparency International เวบ็ ไซต์ : www.transparency.org/news/ 7 Kusalasaya, Karuna. 1983. Buddhism in Thailand: Its Past and Its Present. feature/corruption_perceptions_index_2016 Kandy, Sri Lanka: The Wheel Publication, Nos. 85/86. 2 ทุจริตยา การสะสางคร้ังใหญ่ท่ีท�ำท่าจะเป็นหมัน. 11 มกราคม 2554. ค้นเม่ือ 8 พระพรหมคณุ าภรณ์ (ป. อ. ปยตุ โฺ ต). 2558. ลกั ษณะแหง่ พระพทุ ธศาสนา. กรงุ เทพฯ: เจรญิ 15 ธนั วาคม 2560, จาก DLFP.IN.TH, จาก เวบ็ ไซต์ : http://dlfp.in.th/paper/333 ดีมัน่ คงการพมิ พ.์ 3 งามพรรณ เวชชาชีวะ. (2558). เปิดแฟ้ม 10 คดีทุจริต บทเรียนราคาแพงของคนไทย. 9 สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์. (ป. อ. ปยุตฺโต). 2559. ตามพระใหม่ไปเรียนธรรม ภาค 1-3. นนทบรุ ี: สำ� นกั งานคณะกรรมการปอ้ งกนั และปราบปรามการทุจริตแหง่ ชาติ กรุงเทพฯ: สำ� นักพิมพ์ ผลิธรรม ในเครือบริษัทเพท็ แอนด์โฮม จำ� กดั . 4 ปิดคดีทุจริตข้าวจีทูจี ศาลฎีกาฯ สั่งจ�ำคุก“บุญทรง-ภูมิ-เสี่ยเปี๋ยง”-ให้ “สยามอินดิก้า” 10 พระธรรมปิฎก (ป. อ. ปยุตฺโต). 2546. พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลศัพท์ จ่ายค่าเสียหาย 1.7 หม่ืนล้าน. 25 สิงหาคม 2560. ค้นเม่ือ 15 พฤศจิกายน 2560, (พิมพค์ รัง้ ท่ี 11). กรงุ เทพฯ: มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั . จาก THAIPUBLICA เว็บไซต์ : https://thaipublica.org/2017/08/g-to-g-23/ 11 สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส. 2561. นวโกวาท. สืบค้นเมื่อวันท่ี 5 อัมมาร สยามวาลา และคณะ. (2557). โครงการศึกษาวิจยั เรือ่ ง “การทจุ รติ กรณกี ารศึกษา 31 มกราคม 2561 จาก http://www.watthasung.com/puy/nawagowat.pdf : โครงการรบั จาํ นาํ ขา้ วทกุ เมด็ ”. กรงุ เทพฯ: สำ� นกั งานกองทนุ สนบั สนนุ การวจิ ยั (สกว.) 12 พระไพศาล วสิ าโล. 2547. พระพทุ ธศาสนาไทยในอนาคต. สบื คน้ เมอื่ วนั ที่ 10 มกราคม 2561 6 อา้ งแล้วใน งามพรรณ เวชชาชวี ะ. จาก https://semsikkha.org/tha/index.php/article/article-4/232-buddhist- 7 อ้างแล้วใน อัมมาร สยามวาลา และคณะ. โครงการศึกษาวิจัย เร่ือง “การทุจริตกรณีการ in-the-future ศึกษา : โครงการรับจํานาํ ข้าวทกุ เม็ด”, สงิ หาคม 2557, TDRI 13 ขุททกะนิกาย อิติวุตตกะ พระไตรปิฎกภาษาบาลี เล่มที่ 25 ข้อ 200 หน้า 240 (ขุ. อิติ. 8 รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พทุ ธศักราช ๒๕๖๐, สำ� นักงานเลขาธกิ ารวุฒสิ ภา 25/200/240). 9 คกก.ปฏริ ปู ปราบโกง จอ่ คลอดแผนปลาย ธ.ค.น.ี้ 21 พ.ย. 2560. คน้ เมอื่ 18 ธนั วาคม 2560, 14 ธรรมบท ขทุ ทกนกิ าย พระไตรปฎิ กภาษาบาลี เลม่ ที่ 25 ขอ้ 27 หนา้ 24 (ธ. ข.ุ ๒๕/๒๗/๒๔) จาก แนวหน้า เว็บไซต์ : www.naewna.com/politic/304419, 15 สำ� นกั งานพระพทุ ธศาสนาแหง่ ชาต.ิ 2548-2560. ขอ้ มลู พนื้ ฐานทางพระพทุ ธศาสนา ประจำ� 10 ปาฐกถาพิเศษวิทยาลัยป้องกันราชอาณาจักร. 2 กุมภาพันธ์ 2558. ค้นเม่ือ ปี 2548-2559. นครปฐม : ส�ำนักงานพระพทุ ธศาสนาแหง่ ชาต.ิ 25 ธันวาคม 2560, จาก Premspeech เว็บไซต์: http://www.premspeech.net/ 16 ThaiPublica. 2513. สถิติชี้จ�ำนวนวัดเพิ่มข้ึนปีละ 300 วัด! ยุครุ่งเรืองของศาสนา speech/46.pdf แล้วจริงหรือ? สืบค้นเม่ือ 20 ธันวาคม 2559 จาก https://thaipublica.org/ 10. คสช. เดนิ หนา้ ปฏริ ูปประเทศ วาดฝนั ก้าวพน้ วังวนปญั หา 2013/12/monastery-institution-2/ 1 สปท.ส่งมอบงานให้รัฐบาล 188 ฉบับก่อนครบวาระ. 31 กรกฎาคม 2560. 17 พระเทพเวที (ป. อ. ปยตุ โฺ ต). 2530. สถาบนั สงฆใ์ นสงั คมไทย. กรงุ เทพฯ: หา้ งหนุ้ สว่ นสามญั คน้ เมือ่ 10 ธนั วาคม 2560, จาก ชอ่ ง 3 เว็บไซต์ : http://www.krobkruakao.com/ นติ ิบคุ คลสหประชาพาณิชย์. local/49147 18 พระพรหมคณุ าภรณ์ (ป. อ. ปยตุ ฺโต). 2558. สถาบันสงฆ์กบั สงั คมไทย. กรุงเทพฯ: องคก์ าร 2 รฐั ธรรมนูญแห่งราชอาณาจกั รไทย พ.ศ. 2560 มาตรา 257-261. นิสติ บัณฑติ ศึกษา, มหาวทิ ยาลัยมหาจฬุ าลงกรณ์ราชวิทยาลัย. 3 พระราชบัญญตั กิ ารจัดทํายทุ ธศาสตร์ชาติ พ.ศ. 2560. (2560, 31 กรกฎาคม). ราชกจิ จา 19 นายแพทยว์ ชิ ยั โชคววิ ฒั น. 2555. เรอื่ งเลา่ จากชาวฉอื จ้ี. นนทบรุ :ี สำ� นกั งานคณะกรรมการ นุเบกษา. เล่มท่ี 134 ตอนท.ี่ 79 หน้า 1. สุขภาพแห่งชาติ. 4 พระราชบัญญัติแผนและขั้นตอนการดําเนินการปฏิรูปประเทศ พ.ศ. 2560. (2560, 31 20 วริ ดี ศรีอ่อน และ บญุ กิจ สุทธิญาณานนท.์ 2007 (2550). บทความพิเศษ : ตามรอยทาง กรกฎาคม). ราชกิจจานเุ บกษา. เล่มที่ 134 ตอนท่.ี 79 หน้า 13. ติช นัท ฮันห์ จาก ศานติในเรือนใจ สู่สันติภาพบนผืนโลก. สารคดี, กันยายน 2007. 5 ประกาศส�ำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง แต่งตั้งคณะกรรมการปฏิรูปประเทศด้านต่าง ๆ. สืบค้นเม่ือ 31 มกราคม 2561 จาก https://www.sarakadee.com/2007/09/16/ 15 สิงหาคม 2560. ค้นเม่ือ 10 ธันวาคม 2560, จาก รัฐบาลไทย เว็บไซต์ : http:// thich-nhat-hanh-2/ www.thaigov.go.th/news/contents/details/5960 21 Clark, John. 2005. The Gift of Hope: Sarvodaya Shramadana’s Good Work. 6 รฐั ธรรมนญู แหง่ ราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2560 มาตรา 260. Capitalism Nature Socialism, Vol. 16(2): 97-105. 7 คณะกรรมการปฏิรูป 11 ด้าน มีวาระการด�ำรงต�ำแหน่ง 5 ปี ประธานแต่ละ 22 Thodok, Cathrin (2005) “The Sarvodaya Shramadana Movement in Sri Lanka,” คณะได้แก่ 1). ด้านการเมือง นายเอนก เหล่าธรรมทัศน์ เป็นประธาน Culture Mandala: The Bulletin of the Centre for East-West Cultural 2). ด้านการบริหารราชการแผ่นดิน นายกฤษฎา บุญราช เป็นประธาน 3). ด้าน and Economic Studies: Vol. 7(1), Article 3. Accessed on February 16, กฎหมาย นายบวรศักดิ์ อุวรรณโณ เป็นประธาน 4). ด้านกระบวนการยุติธรรม 2018 from: http://epublications.bond.edu.au/cm/vol7/iss1/3?utm_ นายอัชพร จารุจินดา เป็นประธาน 5). ด้านเศรษฐกิจ นายประสาร ไตรรัตน์วรกุล source=epublications.bond.edu.au%2Fcm%2Fvol7%2Fiss1%2F3&utm_ เป็นประธาน 6). ด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม นายรอยล จิตรดอน medium=PDF&utm_campaign=PDFCoverPages เป็นประธาน 7). ด้านสาธารณสุข นพ.เสรี ตู้จินดา เป็นประธาน 8). ด้านส่ือสาร 23 พระราชวรมุนี และคณะ (บรรณาธิการ). 2560. ธรรมนูญสุขภาพพระสงฆ์แห่งชาติ มวลชน เทคโนโลยีสารสนเทศ นายจิระชัย มูลทองโร่ย เป็นประธาน 9). ด้านสังคม พทุ ธศักราช 2560. นนทบรุ ี: สำ� นักงานคณะกรรมการสขุ ภาพแห่งชาติ นายปีติพงศ์ พ่ึงบุญ ณ อยุธยา เป็นประธาน 10). ด้านพลังงาน นายพรชัย มลู นธิ เิ มตตาธรรมรกั ษ.์ (n.d.). จดหมายขา่ ว ฉบบั ท่ี 1 และ 2, โครงการภมู คิ มุ้ กนั ชวี ติ พชิ ติ บหุ รี่ รุจิประภา เป็นประธาน และ 11).ด้านการป้องกันและปราบปรามการทุจริตและ ในเพศบรรพชติ . กรุงเทพฯ: มูลนธิ เิ มตตาธรรมรกั ษ.์ ประพฤตมิ ชิ อบ นายปานเทพ กล้าณรงคร์ าญ เปน็ ประธาน พระวสิ ทิ ธ์ิ ฐติ วสิ ทิ โฺ ธ. 2560. โครงการพฒั นาพน้ื ทตี่ น้ แบบปลอดบหุ รใ่ี นมหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ า 8 การปฏริ ปู ประเทศไทยจะสำ� เรจ็ ผนู้ ำ� จำ� เปน็ ตอ้ งมวี สิ ยั ทศั นแ์ ละซอ่ื สตั ย.์ 18 กนั ยายน 2560. ลงกรณราชวิทยาลยั . กรงุ เทพฯ: มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย (เอกสารไม่ไดต้ ีพมิ พ)์ . ค้นเมื่อ 11 ธันวาคม 2560 จาก ไทยรัฐ เว็บไซต์ : https://www.thairath.co.th/ ศูนย์วิจัยเพื่อการพัฒนาสังคมและธุรกิจ. 2560. รายงานฉบับสมบูรณ์ โครงการประเมินผล content/1072399 การรณรงค์ “งดเหลา้ เขา้ พรรษาปี 2560”: กรณศี กึ ษาประชาชนอายุ 15 ปขี นึ้ ไปใน 12 9 ตดิ เบรกประชาธปิ ตั ยช์ รี้ ายชอ่ื คกก.ปฏริ ปู ประเทศอาจทำ� แตกแยก-ไมเ่ ปน็ กลาง. 16 สงิ หาคม จงั หวดั ทว่ั ทกุ ภมู ภิ าคของประเทศ. กรงุ เทพฯ: ศนู ยว์ จิ ยั ปญั หาสรุ า (เอกสารไมไ่ ดต้ พี มิ พ)์ . 2560. ค้นเมื่อ 11 ธันวาคม 2560 จาก Voice เว็บไซต์ : https://www.voicetv. co.th/read/515956 10 “ภูมิธรรม” ห่วง กก.ชุด”เอนก” เป็นเครื่องมือ คสช.. 29 พฤศจิกายน 2560. ค้นเมื่อ 15 ธันวาคม 2560, จาก คมชัดลึก เว็บไซต์ : http://www.komchadluek. net/news/politic/303982
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
