Greenline27

กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 1

2 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 บรรณาธกิ ารท่ีปรึกษา: อรพนิ ท์ วงศ์ชมุ พิศ, ธเนศ ดาวาสุวรรณ,์ ฉบบั ท่ี 27 กนั ยายน – ธันวาคม 2552 รัชนี เอมะรจุ ิ No. 27 September - December 2009 บรรณาธกิ ารอำนวยการ: สากล ฐินะกุล ผู้พิมพผ์ ูโ้ ฆษณา บรรณาธิการบริหาร: สาวิตรี ศรสี ขุ กรมสง่ เสริมคุณภาพสิง่ แวดล้อม กองบรรณาธิการ: ศรชัย มูลคำ, ภาวนิ ี ณ สายบรุ ี, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่งิ แวดล้อม จงรกั ษ์ ฐนิ ะกลุ , จรยิ า ช่ืนใจชน, 49 พระราม 6 ซอย 30 ถนนพระราม 6 กรงุ เทพฯ 10400 นนั ทวรรณ เหล่าฤทธ,์ิ โทรศพั ท์ 02-298-5628 โทรสาร 02-298-5629 ผกาภรณ์ ยอดปลอบ, www.deqp.go.th, www.environnet.in.th นชุ นารถ ไกรสุวรรณสาร PUBLISHER บรรณาธกิ ารภาษาอังกฤษ: วสันต์ เตชะวงศ์ธรรม Department of Environmental Quality Promotion Ministry of Natural Resources and Environment ผู้ช่วยบรรณาธิการ: แม้นวาด กุญชร ณ อยุธยา 49 Rama VI Soi 30, Rama VI Rd., Bangkok 10400 Tel. 02-298-5628 Fax. 02-298-5629 เลขานกุ ารกองบรรณาธิการ: ศิริรัตน์ ศิวิลัย www.deqp.go.th, www.environnet.in.th ผูจ้ ดั ทำ: หจก.สำนกั พมิ พท์ างช้างเผอื ก ลิขสทิ ธิ์บทความ สงวนสทิ ธโ์ิ ดยกรมสง่ เสรมิ คณุ ภาพสงิ่ แวดล้อม 63/123 ซอยราษฎรพ์ ฒั นา 5 กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดล้อม แยก 23 แขวง/เขตสะพานสงู ลขิ สิทธภิ์ าพถ่าย สงวนสิทธิโ์ ดยผู้ถ่ายภาพหรอื เจ้าของภาพ กทม 10240 การพิมพ์หรือเผยแพร่บทความซ�้ำโดยไมใ่ ชเ่ พือ่ การพาณชิ ย์ โทรศัพท์ 02-917-2533, สามารถทำ� ไดโ้ ดยอ้างอิงถึงกรมสง่ เสรมิ คณุ ภาพสงิ่ แวดลอ้ ม 02-517-2319 การพิมพ์เพอื่ เผยแพร่ภาพถา่ ยซำ้� ต้องได้รับอนญุ าตจากเจา้ ของลขิ สทิ ธ์ิ โทรสาร 02-517-2319 ก่อนเทา่ นนั้ E-mail: [email protected] บทความทตี่ ีพิมพ์ในวารสารนี้ เปน็ ความคิดเหน็ ของผเู้ ขยี น เพื่อเผยแพร่ การแลกเปลยี่ นความคิดเหน็ ทห่ี ลากหลาย Editorial Advisers: Orapin Wongchumpit, Thanate Davasuwan, Text copyright by the Department of Environmental Ratchanee Emaruchi Quality Promotion, Ministry of Natural Resources and Environment. Editorial Director: Sakol Thinagul Photographs copyright by photographers or right owners. Aricles may be reproduced or disseminated for non- Executive Editor: Savitree Srisuk commercial purposes with cited credit to the Department of Environmental Quality Promotion. Editorial Staff: Sornchai Moonkham, Reproduction of photographs must be by permission of Pavinee Na Saiburi, right owners only. Chongrak Thinagul, Opinions expressed in the articles in this journal are the Jariya Chuenjaichon, authors’ to promote the exchange of diverse points of view. Nantawan Lourith, Pagaporn Yodplob, Nuchanard Kraisuwansan English Edition Editor: Wasant Techawongtham Assistant Editor: Maenwad Kunjara Na Ayuttaya Editorial Secretary: Sirirat Siwilai Producer: Milky Way Press Limited Partnership 63/123 Soi Rat Pattana 5, Sub-soi 23, Saphan Sung, Bangkok 10240 Tel: 02-917-2533, 02-517-2319 Fax: 02-517-2319 e-mail: [email protected]

บรรณาธกิ าร ชวี ิตเรียบงา่ ยและมีสุขของเด็กชายขายหอ่ หมกในหมบู่ า้ นมอญ อ.สงั ขละบรุ ี จ.กาญจนบุรี EDITORIAL A boy, leading a simple and contented life, sells steamed fish curry paste custard at a Mon village in Sangkhla Buri district of Kanchanaburi province ก่อนหมอกเช้าจะจางหาย เด็กชายก็ แบกกระดง้ ทมี่ หี อ่ หมกอยรู่ าว 30 หอ่ คล้ายกันคือการพัฒนาเศรษฐกิจที่ยั่งยืนกว่า โดยมีผลกระทบต่อ มาวางขายในตลาดมอญแลว้ ธรรมชาตินอ้ ยทสี่ ุด ห่อหมกใบเท่าฝ่ามือเหล่านี้เป็นยายที่ลุกข้ึนมาเก็บผักพื้นบ้าน ซึ่งหากมนุษย์สามารถเช่ือมความสัมพันธ์ระหว่างวิถีชีวิตของ เข้าครัวทำ� ตง้ั แตพ่ ระอาทติ ย์ยังไม่ขึ้น ขา้ งในใบตองที่หอ่ หุ้มและกลดั ตนเองกับวิถีทางตามธรรมชาติได้อย่างสมดุล ความหวังว่าผู้คนใน ดว้ ยไมไ้ ผเ่ ลก็ ๆ อยา่ งปราณตี มผี กั มปี ลารสชาตเิ อรด็ อรอ่ ยราคาซอ้ื หา โลกจะมคี วามสขุ เพิ่มขึ้นก็อาจจะเป็นจริงข้ึนมาได้ เพยี งหอ่ ละ 5 บาท หากวนั นข้ี ายไดท้ งั้ หมดจะไดเ้ งนิ 150 บาท เทา่ นน้ั The boy still tended to his business unfailingly เงนิ จำ� นวนนไ้ี มอ่ าจนำ� มาเปรยี บเทยี บกบั รายไดข้ องคนคา้ ขายใน everyday even as the world was all shook up with the ตลาดใหญ่หรือผู้ประกอบการท่องเท่ียวในจังหวัดกาญจนบุรีอันเลื่อง news from the economic superpower USA about the so- ช่ือ แต่เด็กชายกับคุณยายดูมีความสงบสุขและพึงพอใจในชีวิต แม้ called “Hamburger Disease”, a financial bubble burst, พวกเขาจะถกู ย้ายถน่ิ ฐานเดมิ จากการสรา้ งเขอื่ นศรีนครินทร์ แต่พวก over a year ago. Nearly all countries have dumped huge เขายังยืนยันจะใช้ชีวิตท่ีใกล้ชิดและเป็นหนงึ่ เดียวกับธรรมชาติในถิ่น amounts of money into their own economies to stimulate ใหม่ โดยไมอ่ นาทรรอ้ นใจไปกบั ความรวนเรของระบบเศรษฐกจิ กระแส consumption, hoping to fend off the shock wave. หลัก พวกเขาพอมีพอกนิ และใชช้ ีวติ อยา่ งเป็นสุขไปตามอัตภาพ Many intellectuals and economists believe that the ปเี ศษทผ่ี า่ นมา เดก็ ชายยงั คงขายหอ่ หมกดว้ ยรอยยมิ้ เชน่ ทกุ วนั capitalist system that has plundered natural resources to ในขณะท่ีโลกต้องตกตะลึงกับข่าว “โรคแฮมเบอร์เกอร์” จากวิกฤต a great degree since the Industrial Revolution is facing ทางการเงนิ ในอเมรกิ าทฉี่ ดุ เศรษฐกจิ ทว่ั โลกใหด้ ง่ิ วบู จนรฐั บาลประเทศ its own demise. Many have already proposed alternative ตา่ งๆ ต้องทมุ่ เงนิ งบประมาณ เพือ่ ใหเ้ กิดการใช้จา่ ยและบรโิ ภค ด้วย economic models, such as the green economy, sufficiency หวังวา่ ในช่วงระยะหนงึ่ จะพยุงระบบเศรษฐกจิ ของตนเอาไว้ได้ economy, Buddhist economy, and the Gross National Happiness Index, with a similar goal of attaining a more นักคิดปัญญาชนและนักเศรษฐศาสตร์หลายคนเช่ือว่าระบบ sustainable economy with minimum impact on nature. ทนุ นยิ มทเ่ี ผาผลาญทรพั ยากรธรรมชาตอิ ยา่ งมากมายตง้ั แตย่ คุ ปฏวิ ตั ิ อุตสาหกรรมก�ำลังถึงคราวเสื่อมสลาย หลายคนและกลุ่มคณะได้ If man could seamlessly weave his way of life with เสนอแนวคดิ อน่ื ๆ เชน่ เศรษฐกจิ สเี ขยี ว เศรษฐกจิ พอเพยี ง เศรษฐกจิ the way of nature, the hope that people in this world would lead a happier life may just well come true. Eแนวพทุ ธ หรือผลติ ภัณฑ์มวลรวมแหง่ ประชาชาติ โดยมจี ดุ มุ่งหมาย ven before the morning mist had dissi- pated, the boy was already sitting beside a threshing basket containing some 30 packs of haw mok (steamed fish with curry paste) in the Mon market. His grandma rose before sunrise to prepare the ingredients, cook and wrap them neatly with banana leaves. The tasty steamed fish sold for five baht (14 US cents) a pack. The boy would make about 150 baht if they sold out. His earning could not compare to that made by the merchants in the big market or business operators in the tourist town of Kanchanaburi where he stays. But the boy and his grandma seem happy and content with their lives even though they had been uprooted when the Sri- nagarindra Dam was built. Living close to and being one with nature, they are unworried by the wildly fluctuating economy. They are happy enough with their sufficient way of life.

สารบัญ 4 กันยายน - ธนั วาคม 2552 September-December2009 CONTENTS ลอดรว้ั รมิ ทาง: ซ้ือ-ขาย อยา่ งเป็นธรรม 6 6 ON AN UNBEATEN PATH: 12 Fair Trade at Organic Weekend Markets 12 เส้นทางสู่เศรษฐกจิ เขียว 12 Towards Green Economy ปรัชญา-แนวคิดทางเศรษฐกจิ 22 ในวิกฤตสง่ิ แวดล้อม The Economic Paradigm in the Midst of Environmental Crisis เสน้ ทางสายใหม่: “เงิน” ไม่ใช่ค�ำตอบที่ 32 ตลาดรอ้ ยปี สามชกุ ON A NEW PATH: Money is Not the Answer… The Samchuk Market’s Story เส้นทางสีเขียว: เมอื่ ชมุ ชน ไม่ต้องใชเ้ งินตรา GREEN LINE: Currency of Hope 38 22

กนั ยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 5 43 43 เส้นทางเดียวกัน: อาศรมวงศส์ นทิ หนงึ่ ใจ ในความสุข 47 47 ON A SAME PATH: One Happy Heart at the 54 Wongsanit Ashram 59 สัมภาษณ์พเิ ศษ SPECIAL INTERVIEWS: • จิตวิญญาณในเศรษฐกจิ ในทศั นะของ ส.ศิวรกั ษ์ 54 • Spirituality in Economics According to 63 S. Sivaraksa 68 71 • เศรษฐกจิ สีเขียว: เปดิ โลกกวา้ งแหง่ ทัศนะ 75 ศ.ดร.นธิ ิ เอียวศรวี งศ์ 78 78 • Green Economy: Expanding the Horizon Nithi Eawsriwong ส่แี ยกไฟเขียว: ดชั นีโลกมสี ุข: เศรษฐศาสตร์กู้โลก #1 GREEN INTERSECTION: Happy Planet Index: Save-the-World Economics 101 ขา้ มฟ้า: ฮปิ ปี้ – เสน้ ทางคนื สธู่ รรมชาติ และอนาคต ACROSS THE SKY: The Hippies: Journey Back to Nature and Forward มหงิ สา: จากวัชพืชนำ�้ ...สู่วถิ แี หง่ การเพมิ่ มูลคา่ LITTLE MAHINGSA...YOUNG RESEARCHERS Add Values to Floating Weeds กิจกรรมกรม: เศรษฐกจิ เขียว เศรษฐกิจเรา DEPARTMENT ACTIVITIES Green Economy, Our Economy เรอ่ื งจากผู้อ่าน: มาบตาพดุ ผโู้ ชครา้ ย FROM THE READERS: Poor Map Ta Phut ล้อมกรอบ: เงินทองเปน็ ของมายา ข้าวปลาเป็นของจรงิ VIEWFINDERS Ngoen Thong Pen Khong Maya; Khao Pla Pen Khong Jing

ลอดรว้ั ริมทาง on an unbeaten path6 กนั ยายน - ธันวาคม 2552 September-December2009 ซือ้ -ขาย อย่างเป็นธรรม เร่ือง/ภาพ บานตะไท เกา้ โมงเชา้ แลว้ ผคู้ นยงั คงแวะเวยี น เคยร้จู ัก ไม่เคยเห็น มาเจอที่น่แี มค่ า้ ก็ใหข้ ้อมูลวา่ คอื อะไร เอาไปปรงุ เข้ามาตลาดนดั เจเจ หรอื “กาดนดั อาหารแบบไหนถอื วา่ ไดค้ วามรไู้ ปดว้ ย อกี อยา่ งมนั่ ใจวา่ ปลอดภยั จาก เจเจ” ในจงั หวัดเชียงใหม่เพอื่ ซือ้ หา สารเคมี รสชาตดิ ี สดใหม่แน่นอน เพราะแม่ค้า พอ่ คา้ คอื คนปลกู อาหารทีต่ อ้ งการอยา่ งไม่ขาดสาย คนทำ� ใหเ้ รา” เธอกล่าว ลกู คา้ หนา้ ใหม่รายหนงึ่ เพิ่งเข้ามาเปน็ ขาประจ�ำในตลาดแหง่ นี้มา “นอกจากน้ีไม่ต้องกลัวเรื่องการโก่งราคา เพราะจะมีป้ายบอก ได้ 2-3 เดือนจากค�ำแนะน�ำของเพื่อนแม่บ้าน และก็ติดใจในเสน่ห์ ราคากลางอยู่ตรงกลางตลาด ไว้ให้ลูกค้าได้ส�ำรวจตรวจสอบ การ ของตลาดนดั แหง่ น้ี บรหิ ารจดั การจะมกี ารประชมุ ประจ�ำเดอื น สว่ นใหญพ่ ดู ถงึ ราคาสนิ คา้ และสงิ่ ทต่ี อ้ งพฒั นาเพม่ิ คณุ ภาพมากขนึ้ ไปอกี ทง้ั ๆ ทส่ี ว่ นใหญท่ กุ รา้ น “ชอบความหลากหลายที่มีพืชผักและผลไม้ บางอย่างหายาก จะมีป้ายองค์กรมาตรฐานเกษตรอินทรีย์ภาคเหนือ (มอน.) รับรอง ในตลาดท่ัวไป แต่มาท่ีนี่ได้หมด อย่างผักพ้ืนเมืองบางอย่างเราไม่ อยูแ่ ลว้ ”

กนั ยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 7 (หนา้ ซา้ ย) ลูกค้าก�ำลังเลอื กซอ้ื กลว้ ยหอม และมะละกอในกาดนดั เจเจ ตลาดนดั ที่ขายแต่ ผลผลิตเกษตรอินทรยี ์ (Left page) Shoppers buy bananas and papayas at a stall at the JJ weekend market which offers only organic produce. ป้ายรณรงคท์ ีต่ ดิ อยูท่ ่ัวไปในตลาด It is 9 a.m. and shoppers are still streaming into นดั เพ่ือใหผ้ ซู้ อ้ื ลดใช้ถุงพลาสติก the JJ Weekend Market in Chiang Mai. และลดขยะด้วยการใชต้ ะกรา้ จาก “I love the vast varieties of fruits and veg- ภมู ิปญั ญาท้องถิน่ etables here. Some are unavailable at conven- tional markets. Many local vegetables are new Campaign posters against to me and the vendors give me some cooking plastic bags are spotted tips,” said a woman shopper who only recently was urged throughout the weekend by a friend to shop at the market. market in favor of locally- made baskets. She said she has since come to trust shopping here. “I am confident that the products sold here are Fair Trade chemical-free and fresh, and taste good because the ven- at Organic dors are the growers themselves. Weekend “Moreover, a sign in the middle of the market list- Markets ing average prices gives me a peace of mind that I would not be over-charged. The market administrators meet Story/Photo by Bantatai monthly to discuss product prices and quality upgrade. Most stalls already carry a certificate of the Northern Organic Agricultural Standard Institution.” The JJ Weekend Market or “Gad Nad JJ” as locally known and the MCC market or ‘’Gad Nad Kaset’’ in this northern city are examples of how ‘’marketing’’’ can solve economic problems at the household level. Through a new social system that ensures fairness for producers, sellers, buyers and nature, the markets have strengthened communities that had in the past been beset by chemical- based monoculture, unfair trade, back-breaking debts, consumers’ preference for blemishless products, and middlemen taking advantage of farmers and consumers. Since 1993, various organic farmers groups, con- sumers groups, schools, non-governmental organiza- tions, academics and government officials in Chiang Mai have joined hands to develop a ‘’Fair Trade Sys- tem.’’ The aim is to forge cordial ties between farmers and consumers; raise community’s self-reliance and food security; and create a new society where people help one another. Seasonal products from natural production pro-

8 กนั ยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 แผงขายสินคา้ ในตลาดนดั ในจะมกี ารแจ้งข้อมลู แหล่งทมี่ าของผลผลติ กลมุ่ เกษตรกร รวมถงึ ปา้ ยคณุ ประโยชน์ตา่ งๆ ของพืชผกั แต่ละชนดิ Stalls at the weekend market display posters giving details of product origin, farmers’ group and benefits of fruits and vegetables. กาดนดั เจเจและตลาดเอม็ ซซี ี (MCC) หรอื “กาดนดั เกษตร” ชุมชน จ�ำหน่ายสินค้าตามฤดูกาลจากเกษตรกรใช้กระบวนการผลิต เปน็ ตลาดนดั เกษตรอนิ ทรยี ข์ องเชยี งใหม่ ทเ่ี ปน็ ความพยายามใหมใ่ น ทางธรรมชาติ ใช้หีบห่อจากวัสดุทางธรรมชาติ การใช้ “การตลาด” เพื่อแก้ไขปัญหาเศรษฐกิจในระดับครัวเรือนให้ กับชุมชนเกษตรท่ีประสบผลกระทบมาอย่างยาวนาจากระบบเกษตร ตลาดที่เกิดขนึ้ น้ี จะมีกลมุ่ เกษตรกรทเ่ี ป็นสมาชกิ เปน็ ผู้ก�ำหนด เคมเี ชงิ เดย่ี ว การตลาดไมเ่ ปน็ ธรรม หนสี้ นิ ชวั่ ทท่ี ว่ มทน้ รสนยิ มของ ราคาสินคา้ และบรหิ ารจัดการโดยกลมุ่ เกษตรกรและผูบ้ รโิ ภค มีการ ผบู้ รโิ ภคทเ่ี คยชนิ กบั การซอ้ื ผกั ปลาแคร่ ปู กายภายนอก การเอาเปรยี บ ส่งเสริมและจัดกิจกรรมให้ผู้บรโิ ภคการไปเย่ียมเยือนไร่นา ให้ได้เห็น กันระหว่างคนซื้อ-คนขายโดยมีพ่อค้าคนกลางเป็นผู้ชักใยเบ้ืองหลัง ได้เรียนรู้ ได้ทราบกระบวนการผลิต เกิดความเช่ือใจซึ่งกันและกัน นอกจากนี้ รปู แบบตลาดในลกั ษณะนยี้ งั นำ� ไปสคู่ วามเขม้ แขง็ ของชมุ ชน และเข้าใจปัญหาของเกษตรกรอย่างต่อเน่ือง การค้าขายไม่เน้นกำ� ไร สามารถสรา้ งระบบสงั คมใหมท่ ม่ี คี วามเปน็ ธรรมระหวา่ ง ผผู้ ลติ ผขู้ าย สงู สดุ สร้างความเป็นธรรมใหท้ กุ ฝ่ายท้งั ตวั เกษตรกร ผบู้ รโิ ภค สงั คม ผซู้ อื้ และธรรมชาติ ทรัพยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอ้ ม ตั้งแต่ปี 2536 เป็นต้นมา กลุ่มเกษตรกรเกษตรอินทรีย์ กลุ่ม ระบบตลาดดังกล่าวน้ีในปัจจุบันนี้มีหลายรูปแบบ เช่น ตลาด ผู้บรโิ ภค โรงเรียน องค์กรพัฒนาเอกชน นกั วิชาการและข้าราชการ ชุมชน ตลาดนดั เกษตรอินทรีย์ ศูนย์รวบรวมและกระจายผลผลิต ในจังหวัดเชียงใหม่บางส่วน ได้ร่วมกันพัฒนา “ระบบตลาดการค้า เกษตรอินทรีย์ โดยเฉพาะตลาดนดั เกษตรอินทรยี ์นน้ั ได้รับความนยิ ม ท่ีเป็นธรรม (Fair Trade)” ขึ้น โดยหวังจะสร้างความสัมพันธ์ท่ีดี จากเกษตรกรและผบู้ รโิ ภคมาก ในจังหวดั เชยี งใหมเ่ องมีมากกวา่ 15 ระหว่างเกษตรกรและผู้บรโิ ภค สร้างความสามารถในการพ่ึงตนเอง แหง่ ทัง้ ในโรงเรียน มหาวิทยาลัย โรงพยาบาล หรอื ในหมูบ่ ้านจัดสรร และทรัพยากรในชุมชน สร้างสังคมใหม่ที่ไม่เอาเปรียบแต่หันมา ช่วยเหลือเกื้อกูลกันและกัน เน้นการจ�ำหน่ายเพื่อให้เกิดการบรโิ ภค ตลาดนัดเจเจมีทุกวันพุธและวันเสาร์ เป็นตลาดซุ้มไม้ไผ่ใต้ ภายในชุมชนและชุมชนใกล้เคียง สร้างความมั่นคงด้านอาหารของ ชายคาใบตองตึง ตั้งแต่เช้าตรู่พ่อค้าแม่ขายสวมใส่เส้ือหม้อห้อม นงั่ ขายสินค้าประเภทพืชผักพ้ืนบ้านและผลไม้จากไร่-สวนและริมร้ัว ของแต่ละบ้าน รวมถึงขนมและอาหารพื้นบ้านท่ีแปรรูปจากผลผลิต

กนั ยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 9 cess and in natural packages have been sold within the Mae Tang district of Chiang Mai, said families in many participating communities themselves and to neighbor- villages have grown organic vegetables with support from ing communities. various sectors, including Maejo University and the Sus- tainable Agriculture Institute, giving rise to this organic Prices are fixed by members of the farmers groups commodity weekend market and an organic commodity and the markets are jointly managed by farmers and con- warehouse in 2006. sumers. Promotional activities include providing oppor- tunity for consumers to visit member farms to learn first- The warehouse, as the market lessee and administra- hand production processes so that they learn to trust and tor, charges vendors between 20 and 40 baht per stall for understand problems farmers have to go through. Under rent. The proceeds go back to market improvement and the fair trade system, maximization of profit is not the repair. Each day, members from Samoeng, Mae On, San bottom line; rather, fairness for all — farmers, consum- Kamphaeng, Doi Saket and Phrao districts of Chiang ers, society, natural resources and the environment — is. Mai and Mae Tha district of Lamphun send their pro- duce to the warehouse. The system comes in many forms, including organic weekend markets, community markets and organic “The market relocated from J. Imboon after the con- commodity distribution centers. Organic weekend mar- tract expired. It is not far from the previous location so kets are so popular that there are almost 20 of them in loyal customers can follow and new customers come by schools, universities, hospitals and housing estates across word of mouth,” Mae Kiangkham said. Chiang Mai. “The market is bustling around 5-6 am. Custom- ข้าวแดงแกงหมอ้ เหล่านี้แปรรปู มาจากผลผลิตเกษตรอินทรยี ข์ องกลมุ่ เกษตรกรทเ่ี ปน็ สมาชิกของตลาดนดั เชน่ กัน The market is divided into two sections. The first section Ready meals are prepared with organic produce by farmers groups who offers organic products, including are market members. vegetables, fruits, seeds, sprouts and local vegetables. The other sells local The JJ weekend market opens only on Wednesdays foods and sweets. Ready-to-eat foods and Saturdays. Farmers in indigo shirts called Maw Hom are cooked with organic ingredients offer their produce on bamboo stalls under banana-leave sold there.... roof. Products range from homegrown fruits and vegeta- bles to local foods and sweets. Examples are rice sheaf ...ตลาดแบ่งบริเวณเป็น 2 ส่วนใหญ่ๆ ส่วนแรก with banana filling, steamed fish with curry paste, pea เปน็ ผลผลิตเกษตรอินทรยี ์ ประกอบด้วยผัก moth, wrapped and steamed chicken and jackfruit salad. ผลไม้ เมล็ดพันธ์ุ ตน้ กล้า พืชผักพืน้ บ้าน อีก Vendors arrive around 3 to 4 am on pick-up trucks. สว่ นคือผลผลิตที่แปรรูปเปน็ อาหาร Some travel in group on a hired six-wheeler from remote พ้ืนเมืองทงั้ คาวและหวาน... or hilly areas. Each farmer has more than one product to offer as they grow fruits or vegetables along with cash ers include teachers, foreign residents or tourists and crops, such as rice, corn, tapioca, potato and soybean. Japanese students. I am here on Saturdays and will be An organic warehouse is the center for gathering mem- at Nakornping hospital on Wednesdays. Members from bers’ organic produce for sale and processing in retail Samoeng district will use my stall on Wednesdays. When and wholesale. there is no produce for sale, I sell fertilizers. I have grown vegetables before adopting organic farming; the organic Mae Kiangkham, a vendor from Ban Don Jian in training taught me how to put extra care and attention in farming and made me feel more secure in my career.” MEANWHILE, THE MCC MARKET AT CHIANG MAI UNIVERSITY is located in the Multiple Cropping Centre compound with beds of organic vegetables on display nearby. The market is open on Wednesdays and Fridays from 6 am to 1 pm. The market is divided into two sections. The first section offers organic products, including vegetables, fruits, seeds, sprouts and local vegetables. The other sells local foods and sweets. Ready-to-eat foods are cooked with organic ingredients sold there. Most customers are teachers, doctors, nurses, students and foreign residents. ลอดร้วั ริมทาง on an unbeaten path

10 กันยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 ไม่ว่าจะเป็นข้าวต้มมัดห่อกล้วย แอ็ป (ห่อหมก) ถั่วเน่า ห่อนึ่ง ถ่ัวลนั เตา มโี ปรตนี มะระเป็นยาดับร้อน เป็นต้น เอาไวเ้ ปน็ แนวทาง แอ็ปบอน ต�ำขนนุ บรรจุใส่เข่งใส่ลังขนมาต้ังแต่ตี 3 ตี 4 บ้างก็ใส่ ใหก้ บั ผบู้ รโิ ภคไดเ้ ลอื กตามความตอ้ งการ รถกระบะ บา้ งกร็ วบรวมเงินเหมารถโดยสาร เนือ่ งจากบางพน้ื ทีร่ ะยะ ทางค่อนข้างไกลหรือมาจากดอยสูง เฉลิม อรุณโรจน์ ชาวบ้าน ต.สันผีเส้ือ อ.เมือง จ.เชียงใหม่ ประธานกลมุ่ ตลาดนดั เกษตรปลอดสารพษิ แมป่ งิ เลา่ วา่ การรเิ รมิ่ ตลาด ผลผลติ ของเกษตรกรมิได้มีเพียงพืชผกั อยา่ งเดียว ยงั ปลกู พืช แหง่ นเี้ กดิ จากศนู ยว์ จิ ยั เพม่ิ ผลผลติ ทางการเกษตร คณะเกษตรศาสตร์ ไรอ่ ย่าง ข้าว ข้าวโพด มันส�ำปะหลัง มนั ฝรง่ั ถว่ั เหลอื ง ควบคกู่ ันไป มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่ เขา้ ไปสง่ เสรมิ ใหช้ าวบา้ นในหลายพนื้ ทท่ี ำ� การ โดยจะมคี ลงั เกษตรอนิ ทรยี เ์ ปน็ ศนู ยก์ ลางรองรบั ผลผลติ ของชาวบา้ น เพาะปลูกแบบเกษตรอินทรีย์ แต่ตลาดในแต่ละพ้ืนท่ียังไม่สามารถ ทเ่ี ปน็ สมาชกิ เพอ่ื จำ� หนา่ ยผลผลติ เกษตรอนิ ทรยี แ์ ละผลผลติ แปรรปู รองรบั ผลผลติ ไดท้ งั้ หมด ทง้ั ในราคาปลกี และสง่ ในขณะที่กระแสการบรโิ ภคแบบปลอดภัยเริ่มได้รับความสนใจ แม่เก๋ยี งคำ� แม่คา้ จากบา้ นดอนเจียง อ.แมแ่ ตง จ.เชียงใหม่ เลา่ แนวคิดเรื่องการเปิดตลาดนัดเกษตรอินทรีย์จึงเกิดขึ้น ตอนแรก ถงึ ทม่ี าทไ่ี ปของตลาดนดั เจเจวา่ นบั แตม่ กี ารเขา้ ไปสนบั สนนุ ใหป้ ลกู พชื เหมอื นเปน็ การลองผดิ ลองถกู แตห่ ลงั จากมกี ารอบรม การปลกู และ เกษตรอนิ ทรยี จ์ ากหลายภาคสว่ น เชน่ จากมหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สถาบนั ท�ำปุ๋ยแบบเกษตรอินทรีย์อย่างแพร่หลาย ทางศูนย์วิจัยเพ่ิมผลผลิต เกษตรกรรมยงั่ ยนื จนการเพาะปลกู ขยายไปในหลายครอบครวั หลาย และสมาชิกจากหลายอ�ำเภอในเชียงใหม่ได้ประชุมหารือและได้ริเริ่ม อ�ำเภอ จึงเกิดตลาดนดั เกษตรอินทรีย์ และมีการก่อต้ังคลังเกษตร ทำ� ตลาด เพอ่ื กระจายผลผลติ ของกลมุ่ สรา้ งความเชอ่ื มน่ั ในแนวทาง อนิ ทรยี ข์ ้ึนในปี พ.ศ. 2549 เพอื่ รองรบั ผลผลิตของชาวบ้าน เกษตรอินทรียใ์ ห้กับสมาชิกข้นึ เมอื่ วันที่ 21 กมุ ภาพันธ์ 2547 ด้านการเช่าพ้ืนที่ตลาด คลังเกษตรอินทรีย์จะท�ำหน้าท่ี มาถึงปัจจุบัน ตลาดเติบโตขยายตัวในระดับท่ีน่าพึงพอใจ จาก เป็นผู้เช่าและบริหารงานของตลาด สมาชิกจะเป็นผู้จ่ายค่าเช่า 7 กลุ่มแรกเร่ิมปัจจุบันมี 11 กลุ่ม ขายผัก-ผลไม้สด และอาหาร ซุ้มละ 20-40 บาท เพ่ือน�ำไปใช้ในการบริหารปรับปรุงซ่อมแซม ส�ำเร็จรูป คนท�ำอาหารก็คือสมาชิกที่ขยายตัวออกโดยน�ำผลผลิตที่ ซมุ้ รา้ นคา้ สมาชกิ เกษตรกรจะมที งั้ อ.สะเมงิ อ.แมอ่ อน อ.สนั ก�ำแพง ได้จากเพ่ือนสมาชิกไปแปรรูป ทุกๆ วันเสาร์จะมีการประชุมสมาชิก อ.ดอยสะเกด็ อ.พร้าว จ.เชียงใหม่ และ อ.แมท่ า จ.ลำ� พูน ทกุ ๆ วัน ในตลาด เพ่ือแกไ้ ขปัญหาการฝา่ ฝนื ข้อตกลง การตรวจสอบเรอื่ งการ สมาชิกเกษตรกรจากทุกพ้ืนที่จะส่งผลผลติ เขา้ สู่คลังแหง่ น้ี ใช้เคมีและการตง้ั ราคาผลผลติ ทีส่ งู เกนิ ข้อกำ� หนด รวมถึงการพัฒนา ผลผลติ ตามความต้องการของตลาด สมาชิกแตล่ ะคนจะปลกู พืชผัก “แต่ก่อนตลาดเดมิ อยูท่ เ่ี จอม่ิ บญุ แต่หมดสญั ญาเชา่ จึงได้ย้าย ทห่ี ลากหลายตามฤดูกาล บ้างก็ปลกู ไว้เพอื่ บรโิ ภคในครวั เรอื น บ้างก็ มาที่นี่ ซ่ึงไม่ไกลจากท่ีเดิมมากนกั ลูกค้าท่ีมาก็จะมีท้ังลูกค้าประจ�ำ ปลูกไว้ขายอยู่แล้ว เพื่อให้มีผลผลิตออกสู่ตลาดตามความต้องการ ที่เคยซ้ือต้ังแต่อยู่ท่ีเจอิ่มบุญและติดตามมาที่น่ี เป็นลูกค้าหน้าใหม่ก็ ของผ้บู รโิ ภค เรยี กได้วา่ มาแลว้ ไม่ผิดหวงั เยอะท่ีรจู้ ากการบอกต่อๆ กนั ไป ส�ำหรับร้านค้าเกษตรของเฉลิม ปกติจะมีผักตามฤดูกาลขาย “ตลาดจะคึกคักประมาณ ตี 5 ถงึ 6 โมงเชา้ ลูกคา้ ทน่ี ี่มหี ลาย ช่วงไหนต้องรอผลผลิตทางร้านก็มีผลิตภัณฑ์อื่น เช่น น�้ำมันมะพร้าว ประเภท บ้างก็เป็นครู อาจารย์ เป็นชาวต่างชาตทิ ่ีมาอย่หู รือมาเท่ยี ว ข้าวกล้องประเภทต่างๆ ท่ีสมาชิกกลุ่มผลิตขึ้น มีทั้งข้าวกล้องงอก รวมถงึ นกั ศกึ ษาญป่ี นุ่ กม็ ี แมจ่ ะมาขายทกุ วนั เสาร์ วนั พธุ จะยา้ ยไปขาย ข้าวกล้องหอมมะลิ กระบวนการทุกอย่าง ต้ังแต่ปลูก เกี่ยว สีข้าว ท่ี โรงพยาบาลนครพิงค์ ที่ตรงนจ้ี ะมีสมาชิกจากสะเมิงมาขายแทน มาจากหยาดเหง่ือแรงงานของเกษตรกรท่ีเป็นสมาชิกท้ังส้ิน สับเปล่ียนหมุนเวียนกันอย่างน้ี ช่วงท่ีผลผลิตยังไม่ออกตลาด ก็จะ ท�ำปยุ๋ ขายด้วย การปลกู ผกั ขายมนั เป็นอาชีพเดิมของเราอยู่แลว้ แต่ ถา้ ถามคนในตลาดเหลา่ นวี้ า่ กระแสการผลติ แบบเกษตรอนิ ทรยี ์ เมื่อมีการเข้ามาอบรมให้ความรู้ ท�ำให้เราเกิดความเข้าใจเร่ืองเกษตร และบรโิ ภคผลผลิตเกษตรอินทรีย์เป็นเพียงการสร้างทางเลือกให้ อินทรีย์มากขึ้น ระมัดระวัง ใส่ใจในผลผลิตและมั่นใจในอาชีพของ กับเกษตรกรและผู้บรโิ ภค พวกเขาจะให้ค�ำตอบที่ก้าวไกลไปกว่านน้ั เรามากขึ้น” แมเ่ ก๋ยี งคำ� พูด เพราะวันนี้เป็นที่ประจักษ์ว่าเกษตรกรปลดหน้ีปลดสิน มีข้าวปลา ทางดา้ นของตลาดเอม็ ซซี ี หรอื กาดนดั เกษตรมหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่ อาหารท่ีสมบูรณ์และปลอดภัย ตลาดที่ก�ำลังเติบโตยังบ่งบอกถึง ตั้งอยู่ในบริเวณศูนย์วิจัยเพิ่มผลผลิตทางการเกษตร มหาวิทยาลัย ความเข้มแข็งของชุมชน การรู้จักใช้องค์ความรู้และทรัพยากรอย่าง เชียงใหม่ ด้านข้างของตลาดมีบรรยากาศของแปลงผักอินทรีย์ให้ เหมาะสมกบั การผลิต และการเลอื กบรโิ ภคสงิ่ ทด่ี ีตอ่ สุขภาวะ ช่ืนชมแทนสวนไม้ประดิษฐ์ ตลาดนดั จะมีทุกวันพุธและเสาร์ เวลา ท�ำการประมาณ 6.00 - 13.00 น. การค้นหาทางเลอื กรว่ มกันของเกษตรกรรวมถึงหน่วยงานตา่ งๆ ทเี่ กยี่ วขอ้ ง ภายใตก้ รอบคดิ เรื่องการผลติ ท่สี อดคลอ้ งกับระบบนิเวศ ตลาดแบ่งบริเวณเป็น 2 ส่วนใหญ่ๆ ส่วนแรกเป็นผลผลิต วัฒนธรรม การพึ่งตนเองของเกษตรกรรายยอ่ ย ชุมชน และผบู้ รโิ ภค เกษตรอนิ ทรยี ์ ประกอบดว้ ยผกั ผลไม้ เมล็ดพันธุ์ ตน้ กลา้ พชื ผัก ได้รับความปลอดภัย เป็นทางเลือกท่ีน่าสนใจในการเผชิญกับภาวะ พ้ืนบ้าน อีกส่วนคือผลผลิตที่แปรรูปเป็นอาหารพื้นเมืองทั้งคาวและ วกิ ฤตทงั้ ดา้ นเศรษฐกจิ สงิ่ แวดลอ้ ม และการพัฒนา หวาน ลกู คา้ สว่ นใหญ่จะเป็นครู อาจารย์ หมอ พยาบาล นกั ศึกษา รวมถึงชาวต่างชาติ มีป้ายบอกช่ือกลุ่มและจ�ำนวนสมาชิกกลุ่มอยู่ สดุ ทา้ ยตลาดเกษตรอนิ ทรยี ์ที่เกิดตามชมุ ชนต่างๆ เหลา่ นี้ หาก ด้านหลงั ของแตล่ ะรา้ น รวมถงึ ป้ายแนะนำ� คุณประโยชน์ของผัก ผล สามารถเกิดข้ึนและกระจายตัวอยู่ท่ัวประเทศ คงสร้างความคึกคัก ไม้ แตล่ ะชนดิ อาทิ มะเขอื เทศ มีกรดอะมิโนลดอาการมะเรง็ ลำ� ไส้ ให้การเกษตรไทย และสรา้ งความเข้มแข็งใหช้ ุมชนสามารถพง่ึ ตนเอง และทรัพยากรในท้องถิ่น โดยไม่ต้องอาศัยเครื่องมือจากหน่วยงาน ราชการหรอื ต่างชาติมาควบคุมมาตรฐานเลยกไ็ ด้

กันยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 11 A sign is put up behind each stall, displaying the name of แผงขายผกั -ผลไม้พื้นบา้ น แมจ้ ะไมห่ ลากหลายเท่าแผงคา้ ในตลาดทั่วไป แตส่ นิ ค้าเหล่านี้ the group it belongs to and the number of group mem- เกษตรกรปลูกเอง เกบ็ เกีย่ วเอง ขายเอง จงึ ม่ันใจไดใ้ นความปลอดภัย bers. Another sign lists health benefits of different kinds of vegetables, such as tomato containing anti-colon can- Stalls at organic weekend markets may not have as wide a variety of fruits cer amino acid, green garden peas providing a valuable and vegetables as at other fresh markets. But product safety is assured. source of protein and bitter gourd helping to prevent canker sore. brown rice, including germinated brown rice and jas- mine brown rice. Rice was grown, harvested and milled Chalerm Arunroaj, a Chiang Mai native and presi- by group members themselves. dent of the Mae Ping chemical-free agricultural week- end market group, said the MCC market sprung from For market members, organic products are more the Multiple Cropping Centre’s promotion of organic than an alternative for farmers and consumers, but an farming and an increasing demand for safe products. end to their vicious debt cycle and the means to bring Following extensive trainings on organic farming and abundant and safe foods on the table. The market’s suc- fertilizer making, the center and members from many cess story points to community strength, appropriate districts met and decided to open a market to distrib- application of knowledge and resources for production, ute their products and boost their confidence in organic and an option for healthy consumption. farming on February 21, 2004. The success stems from a decision jointly made by The market operations have expanded satisfactorily farmers and related agencies to try different ways of from seven to 11 member groups. Market members meet doing things that are harmonious with the ecosystem and every Saturday to address any violations and inspect consonant with local culture and the principle of self- chemical use and inflated prices as well as discuss how reliance for small farmers, communities and consumers. to meet changing demand. Each member grows various It turns out to be an apt alternative in coping with cur- seasonal vegetables, either for household consumption or rent economic, environmental and development crises. sale. Should organic markets mushroom throughout the Chaloem’s own stall offers seasonal products. When country, farmers will be active and communities can these are not available, he sells products made by other rely on themselves and local resources, and offer quality members, such as coconut oil and a wide selection of products, without the need for standard control by public or foreign agencies. ลอดร้วั รมิ ทาง on an unbeaten path

12 กนั ยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 เสน้ ทางสเู่ ศรษฐกจิ เขยี ว แม้นวาด กุญชร ณ อยธุ ยา ข้ึนมาบ้าง และยังเป็นโอกาสที่จะน�ำแนวคิดใหม่เร่ือง“เศรษฐกิจ วิกฤตธรรมชาติท่ีกระทบต่อการด�ำเนนิ ชีวิตของมนุษย์อย่าง สีเขียว” หรือ Green Economy เชื่อมโยงไว้ในการแก้วิกฤต ซ�้ำๆ ซ้อนๆ ได้เปิดโลกทรรศน์ใหม่ผ่านการยกระดับความ เศรษฐกิจที่เกิดขึ้นด้วย ต่ืนตวั ทางสิง่ แวดล้อม เม่ือประชาคมโลกเริม่ มองปรากฏการณ์ และรับรู้ปัญหาที่มีความสัมพันธ์ของปัจจัยต่างๆ เชื่อมโยง “เศรษฐกิจสีเขียว” หมายถึง? กันเป็นลูกโซ่ และได้เริ่มแสวงหาทางเลือกใหม่ๆ ในการจัดระบบ “เราไปเข้าใจว่าเศรษฐกิจเป็นเรื่องของการร่�ำรวยทรัพย์สิน ทางเศรษฐกิจ การพัฒนา และสังคมท่ีมีหลักจริยธรรมทาง เงินทอง แต่ภาษาอังกฤษค�ำว่าเศรษฐกิจคือ Economy มาจาก สิ่งแวดล้อม ค�ำว่า eco ซ่ึงเป็นภาษากรีกแปลว่า บ้าน...” สุลักษณ์ ศิวรักษ์ นักปราชญ์และนักวิจารณ์สังคม อธิบาย โดยเฉพาะในสถานการณ์ล่าสุดท่ีสร้างความหวาดหวั่นให้ เปน็ ค�ำอธบิ ายเดียวกนั กับ ธเนศ กติ ติพรพาณชิ ย์ เดก็ หนุม่ ใน ประชากรโลกอยา่ งกวา้ งขวาง เมอ่ื พษิ เศรษฐกจิ ในอเมรกิ าลกุ ลามขา้ ม ตลาดสามชกุ ทก่ี ลา่ วว่า “เราพัฒนาตลาดสามชุกดว้ ยจิตส�ำนกึ วา่ ทน่ี ่ี ทวีปมายังยุโรปและเอเชีย แต่ในทางหนงึ่ ปรากฏการณ์นกี้ ็ยังถูกมอง เป็น ‘บา้ น’ ของเรา นคี่ อื เศรษฐกจิ สเี ขยี วในความเหน็ ของผม” เปน็ โอกาสให้ธรรมชาติและระบบนิเวศได้ฟ้ืนตัวจากความเสอ่ื มโทรม

กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 13 Towards Green Economy Maenwad Kunjara Na Ayuttaya REPEATED NATURAL DISASTERS HAVE RAISED AWARENESS of ailing environmental health and its domino effects, starting a quest for alternative economic, development and social orders which incorporate a code of environmental ethics. In the latest wakeup call, the Hamburger Crisis in the U.S. has reached across the globe to grip Europe and Asia. The global economic downturn, however, provides a respite for the ailing nature and ecosystem. At the same time, an opportunity has opened itself up to introduce a new concept of “Green Economy” as a long-term eco- nomic prescription. WHAT IS “GREEN ECONOMY”? “We tend to think economy means wealth. But the word ‘economy’ comes from the Greek word ‘eco’ which means ‘home’,” explains Sulak Sivaraksa, a scholar and prominent social critic. The explanation is echoed by Thanit Kittipornpa- nit of Sam Chuk Market who said: “We have developed Sam Chuk Market with the realization that it is our home. This is my vision of a green economy.” The two men’s view of green economy as rooted in the “home” has given it a deep meaning that is more than clean technology and environment-friendly produc- tion and consumption. It reflects community resistance to capitalism and consumerism through an economic system driven by the needs of home dwellers to go back to their root and strike a new balance between society, way of life, culture, environment and ecosystem. RISE OF COMMUNITY Sam Chuk Market won an Award of Merit from UNESCO (United Nations Educational, Scientific and ชวี ิตประจำ� วนั ของคนงานและชมุ ชนทอี่ ยู่อาศยั อยู่ในบรเิ วณนคิ มอุตสาหกรรม มาบตาพดุ ที่ฝากทอ้ งไว้กับตลาดนดั ยามเย็นทีต่ ั้งอยู่ติดกบั โรงงานอตุ สาหกรรมหนกั Workers and locals in a Map Ta Phut community mingle at an evening market adjacent to heavy industrial plants.

14 กนั ยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 ตามความคดิ เหน็ ของคนไทยสองคนทใ่ี ชค้ ำ� วา่ “บา้ น” มาอธบิ าย หรือหมู่บ้านตัวอย่างหลายรูปแบบที่มีเอกลักษณ์โดดเด่นในหลายๆ เศรษฐกิจสีเขียว ไม่เพียงให้ความหมายต่อแนวคิดเร่ืองเศรษฐกิจ ดา้ น เช่น การท่องเทีย่ วเชงิ อนุรักษ์ การอนุรักษ์พลังงาน วฒั นธรรม สีเขยี วท่ลี กึ ซึ้งเกินกวา่ เรอื่ งของเทคโนโลยสี ะอาด หรือการผลิต-การ ภมู ปิ ญั ญาท้องถ่นิ ปรากฏกระจายอย่ทู ่ัวประเทศ บรโิ ภคที่เป็นมิตรกับส่ิงแวดล้อมเท่านน้ั เพราะค�ำว่าบ้านของคนไทย ยงั สะทอ้ นถงึ รปู แบบของกระบวนการพฒั นาในชมุ ชนตา่ งๆ ทพี่ ยายาม แม้แต่คนในเมืองก็พยายามแสวงหาทางเลือกใหม่ๆ ในการ ตา้ นกระแสทนุ นิยมและบรโิ ภคนิยม ด้วยการขับเคลื่อนภายใต้ระบบ ดำ� เนนิ ชวี ติ โดยสรา้ งชมุ ชนแหง่ การเรยี นรู้ สรา้ งสรรคก์ จิ กรรมรว่ มกนั เศรษฐกจิ ทเ่ี ปน็ ความตอ้ งการของคนในบา้ น จนสามารถคนื สรู่ ากเหงา้ ตามหลกั ปรชั ญา ศาสนา ธรรมชาติ มาเปน็ แนวทางตา่ งๆ เชน่ อาศรม หรือสามารถแสวงหาแนวทางใหม่ที่มีสมดุลระหว่างสังคม วิถีชีวิต วงศ์สนทิ สนั ตอิ โศก วัฒนธรรม สงิ่ แวดล้อม และระบบนิเวศ ได้อีกครัง้ ก�ำเนดิ ในชมุ ชน ในมติ ปิ ญั หาชมุ ชนแออดั ในกรงุ เทพและหวั เมอื งใหญ่ ทผี่ า่ นมา มแี นวคดิ ในการแกป้ ญั หาดว้ ยโครงการบา้ นมนั่ คง ในความรบั ผดิ ชอบ ตลาดสามชกุ ไดร้ บั รางวลั ในโครงการอนรุ กั ษม์ รดกทางวฒั นธรรม ของสถาบนั พฒั นาองคก์ รชมุ ชน (องคก์ ารมหาชน) หรอื พอช. กเ็ ปน็ ในภูมิภาคเอเชียและแปซิฟิกจากสหประชาชาติหรือยูเนสโก ชอ่ งทางหนง่ึ ทเี่ ปน็ ทางเลอื กในการพฒั นาทอ่ี ยอู่ าศยั และพฒั นาคณุ ภาพ (UNESCO) ในปี 2552 ความส�ำเร็จน้ีเป็นเพียงผลพลอยได้จาก ชวี ติ ของคนจนเมอื งใหม้ น่ั คงมากขน้ึ แมโ้ ครงการนจี้ ะตดิ อปุ สรรคใหญ่ ความพยายามนับ 10 ปีของชุมชนในตลาดที่ต้องการจะฟื้นฟูตลาด คอื เจา้ ของทดี่ นิ มกั จะเปน็ นายทนุ และหนว่ ยงานของรฐั ซงึ่ สว่ นใหญ่ ทีเ่ งียบเหงาให้กลับมาค้าขายคึกคัก ผคู้ นมีความสมั พนั ธ์ต่อกันอยา่ ง มกั ไมอ่ นญุ าตใหม้ กี ารปรบั ปรงุ สรา้ งบา้ นใหมท่ มี่ น่ั คงถาวร ซง่ึ แนวทาง มคี วามสุขเชน่ ในอดีต น้ีการเคหะแห่งชาติเป็นหน่วยงานบุกเบิกแต่สุดท้ายก็ไม่สามารถ แกป้ ญั หาชมุ ชนแออดั ได้ เหมืองถา่ นหนิ ลิกไนต์ อ.แม่เมาะ จ.ลำ� ปาง เป็นการท�ำเหมอื งแรท่ ีม่ ีขนาดใหญ่ทีส่ ดุ ใน ประเทศ และทำ� ลายทรัพยากรธรรมชาตอิ ย่างรา้ ยแรง แตถ่ า่ นหินกเ็ ปน็ เชือ้ เพลิงที่ส�ำคญั ใน ในขณะท่ีแรงขับเคล่ือนที่ส่ันสะเทือนภายนอกเพียงบางเบา การผลติ ไฟฟา้ เพอ่ื การพฒั นาอุตสาหกรรมของประเทศ ...ผมวา่ คนเล็กคนนอ้ ยกเ็ ริ่ม The open lignite mine in Lampang’s Mae Moh district, the largest of its kind เข้าใจเขาจะเร่ิมพง่ึ ตวั เอง และพ่งึ in the country, has destroyed much of the surrounding natural area. In ธรรมชาติ เขาจะผลติ ของเขาเองและของที่ return, the lignite coal has been an important fuel for power production in เขาผลิตนนั้ มคี วามเปน็ เลิศ มีเอกลักษณ์พเิ ศษ support of the country’s industrial development. – สุลักษณ์ ศิวรักษ์ หมบู่ า้ นแมก่ �ำปอง จ.เชยี งใหม่ ไดร้ บั การยอมรบั อยา่ งกวา้ งขวาง ...I’d say the common folks have ว่าเป็นหมบู่ ้านต้นแบบโครงการพฒั นาไฟฟ้าพลงั นำ�้ ขนาดเลก็ แสงไฟ started to recognize that if they สวา่ งข้นึ ณ หมู่บา้ นแหง่ นเี้ รมิ่ คดิ เริม่ สร้างโดยชมุ ชนทุรกันดาร หลงั rely on themselves and nature, they เขา ไฟฟ้าเข้าไม่ถึง จนพัฒนาต่อเน่ืองมาด้วยการบริหารจัดการของ can achieve excellence and ชุมชนอย่างเตม็ รูปแบบ uniqueness in anything they produce. – Sulak Sivaraksa หมบู่ า้ นคีรีวงศ์ จ.นครศรีธรรมราช ชุมชนทีเ่ คยเสยี หายยบั เยิน จากดินถล่ม แต่ทุกคนก็ร่วมกันพัฒนาชุมชนข้ึนมาใหม่จนกลายเป็น แต่ความสั่นสะเทือนภายในกลับปะทุลุกโชนเป็นพลังให้ชาวชุมชน ชุมชนต้นแบบในการจดั การธรุ กจิ ท่องเท่ยี วเชงิ นิเวศ หรอื โฮมสเตย์ แออัดหันมาปรับตัวเองในการพัฒนาท่ีอยู่อาศัยให้มีส่ิงแวดล้อมท่ีดี ต้นแบบของหมู่บ้านบุไทร จ.นครราชสีมา ที่สะท้อนภาพการจัดการ มีคุณภาพชีวิตที่ดีข้ึน ท�ำให้เป็นท่ีประจักษ์ต่อสังคมว่า คุณค่าคนจน การทอ่ งเทีย่ วโดยชุมชนได้เปน็ อย่างดี คือ แรงงานหลักของเมือง การพัฒนาเมืองที่แท้จริงต้องท�ำให้เป็น เมืองที่น่าอยู่ส�ำหรับทุกชนชั้น และการย้ายชุมชนแออัดออกนอก นอกจากน้ียังมีหมู่บ้านพึ่งพาตนเอง หมู่บ้านพอเพียง หมู่บ้าน เมืองก็ไม่ใช่การแก้ปัญหา พลังในการปรับเปล่ียนตนเองและชุมชนท่ี เข้มแขง็ หมูบ่ ้านอยดู่ มี สี ขุ หมู่บา้ นพิทกั ษป์ า่ หรอื หมบู่ ้านตน้ แบบ เข้มแข็งนี้ มีตัวอย่างท่ีน่ายกย่อง เช่น ชุมชนเพชรคลองจั่น กรุงเทพฯ ชุมชนบางปะรอก จ.ปทุมธานี ชุมชนคลองแม่ข่า จ. เชียงใหม่ ชุมชน เก้าเส้ง จ.สงขลา ชุมชนหนองผ�ำ จ.อุบลราชธานี กล่าวถึงเศรษฐกิจสีเขียวที่ให้ความส�ำคัญต่อระบบการเกษตร ที่ยั่งยืน ซึ่งจะเป็นหนทางคืนสู่ความสมดุลและเป็นธรรมระหว่าง ส่ิงแวดล้อมและสุขภาพ ภาพเหล่าน้ีเห็นได้ชัดเจนจากเกษตรกร มากมายท่ีลุกขึ้นมาต้านกระแสเชี่ยวกรากของเกษตรสารเคมี เกษตร เชิงเด่ียวท่ีเร่ิมระบาดมาตั้งแต่ยุคปฏิวัติเขียว การพลิกระบบเกษตรกรรมของประเทศด้วยการหวนคืนวิถีเดิม น้ีมีตัวอย่างท่ีสัมฤทธ์ิผลอยู่มากมาย อาทิ วนเกษตร ผู้ใหญ่วิบูลย์ เขม็ เฉลมิ จ.ฉะเชงิ เทรา ข้าวหอมมะลอิ ินทรยี ์ จ.สรุ นิ ทร์ ท่มี ชี ือ่ เสยี ง

กนั ยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 15 ตลาดนดั ชนเผา่ ท่ี อ.ปางมะผา้ จ.แมฮ่ อ่ งสอน ก�ำลงั มีการณรงค์ให้ลดการใชถ้ งุ พลาสตกิ ร้านคา้ ยามค่�ำคนื บนถนนสุเทพหลังมหาวิทยาลยั เชยี งใหม่ ขายอาหาร เคร่อื งนุง่ หม่ และ หรือใชถ้ ุงพลาสติกทีย่ อ่ ยสลายไดใ้ นธรรมชาติ เคร่อื งประดับนานาชนดิ ในรูปแมค่ า้ ร้านเครือ่ งประดบั สำ� หรบั หญงิ สาวก�ำลงั จัดร้านรอ Vendors from various hill tribes man their stalls at the morning market Street stalls along Suthep road behind Chiang Mai University sell food, in Pang Ma Pha district of Mae Hong Son where municipality officials clothes and various decorative items. The photo shows a vendor urge residents to use fewer plastic bags in a campaign to reduce global organizing her ware which, though non-essential, draws a constant stream warming of buyers. Cultural Organization) for cultural heritage conserva- In dealing with the problem of slums and squatters tion, the fruit of a decade of the community’s hard work in Bangkok and other major cities, the National Hous- to inject life into the once-abandoned market. ing Authority (NHA) has implemented the Baan Mank- hong Housing Project aiming at improving the quality of Mae Kampong village situated on a mountain slope house and life for the urban poor. However, it ran into out of reach of the electrical grid in Chiang Mai for strong resistance from landlords, most of whom are gov- many years managed to get by with micro hydropower ernment agencies, who were fearful of seeing their land plants. occupied by slum communities on a permanent basis. Khiriwong village of Nakhon Si Thammarat has While the NHA’s efforts have not met with much emerged from a landslide tragedy and repositioned success, they have sparked a drive by the slum residents itself in a map of homestay destinations. Bu Sai village themselves to improve their housing and the environ- of Nakhon Ratchasima shared a similar success story, ment around where they live as a way to improve their thanks to the active community. quality of life. It was to demonstrate the worth of the urban poor as the main labor force and to make a point Self-reliant villages, sufficiency villages, strong vil- that urban development must aim at improving the life lages, good governance villages, eco forest villages or of all classes of people and that slum relocation is not the villages of other names, such as conservation tourism, solution. Petch Khlong Chan community in Bangkok, power conservation, culture, and local wisdom, have Bang Parok community in Pathum Thani, Khlong Mae scattered nationwide. Kha community in Chiang Mai, Kao Seng community in Songkhla and Nong Pham community in Udon Thani Even city folks are in pursuit of alternative living. have won praise for their self development. Learning communities have been formed based on phi- losophy, religions and nature as guiding principles, for Green economy prescribes sustainable agriculture example, the Wongsanit Ashram and the Santi Asoke as a way to restore natural balance and health. Many Buddhist movement. farmers have now stood up against the flood of chemical agriculture and monoculture which have been in wide- spread practice since the Green Revolution. The revival of traditional farming has witnessed many success stories — agroforestry by Viboon Khem- chalerm in Chachoensao, the world-renowned organic jasmine rice in Surin, and about 120,000 rai of organic farming on land that was formerly chemically farmed (Green Net, 2007). Sustainable agriculture has been given different names, such as mixed farming, Suan Somrom, Suan Duson, forestry plantation, integrated agriculture, new-theory agriculture and natural agricul- เสน้ ทางสูเ่ ศรษฐกจิ เขียว Towards Green Economy

16 กนั ยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 (บน, บนขวา) ขนมอตุ สาหกรรมและวงจรหนสี้ นิ คอื รปู แบบหนงึ่ ของลทั ธบิ รโิภค นำ้� ขาว จ.ตราด หรอื การรวมกลมุ่ สจั จะออมทรพั ยแ์ บบพฒั นาครบวงจร นยิ มท่ไี ดล้ ุกลามเขา้ ไปยงั หมบู่ า้ นชนเผ่า เชน่ เผา่ ลีซู ใน อ.ปางมะผา้ จ.แมฮ่ ่องสอน ชีวติ นำ� โดย ครูชบ ยอดแกว้ จ.สงขลา ระบบนท้ี ำ� ให้เงนิ ของชาวบ้าน หมนุ เวยี นอยใู่ นชมุ ชนและสรา้ งประโยชนใ์ หก้ บั ชมุ ชนเอง โดยไมต่ อ้ ง (Above, above right) Mass-produced snack and a sign promoting loans are พงี่ พาสถาบนั ท่ีหวงั ผลกำ� ไรอน่ื ๆ but some of the elements of consumerism that has spread as far-away as remote hilltribe villages such as this Lisu village in Pang Ma Pha district of สว่ น “เบยี้ กดุ ชมุ ” สอื่ กลางแลกเปลยี่ นในชมุ ชนของ 5 หมบู่ า้ น Mae Hong Son. ใน อ.กดุ ชมุ และ อ.สนั ทรายมลู จ.ยโสธร เปน็ ผลพวงความพยายาม ใช้ภูมิปัญญาท้องถ่ิน เพ่ือสร้างสัญลักษณ์ที่จะน�ำมาใช้ซ้ือขายแลก เลือ่ งลอื ในระดับโลก หรือเกษตรอินทรีย์ทสี่ ามารถมองไดจ้ ากตวั เลข เปลี่ยนสนิ ค้ากันภายในชมุ ชน ให้เงินหมุนเวียนภายในชมุ ชน รปู แบบ ประมาณ 120,000 ไร่ในประเทศท่ีเปลี่ยนจากเกษตรเคมีมาเป็น การพึ่งตนเองนี้เป็นปรากฏการณ์ที่ถูกกล่าวขวัญมายาวนาน โดย เกษตรอนิ ทรยี ์ (กรนี เนต็ -ขอ้ มลู ในปี 2550) อกี ทง้ั รปู แบบของเกษตร เฉพาะในยุคท่ีเศรษฐกิจและค่าเงินถูกก�ำหนดด้วยระบบเศรษฐกิจท่ี ยงั่ ยนื ในประเทศไทยยงั ปรากฏอยใู่ ตช้ อ่ื เรยี กอกี หลายประเภท แตล่ ะ เรรวนของโลก ประเภทกเ็ ปน็ รูปแบบการเกษตรทนี่ อกจากจะหนั กลบั ส่ยู ุคภูมิปญั ญา อาทิ ไร่นาสวนผสม สวนสมรม สวนดซู น สวนป่า เกษตรผสมผสาน ตัวอย่างเด่นชัดในกิจกรรมของประชาสังคมทุกภาคส่วนใน เกษตรทฤษฏใี หม่ เกษตรธรรมชาติ ยงั มกี ารคดิ คน้ เรยี นรจู้ ากธรรมชาติ ประเทศเหล่านี้ กล่าวได้ว่า เกิดข้ึนในรั้วบ้านรอบชุมชน เป็นระบบ เกดิ ข้ึนใหม่อยเู่ สมอ ดงั กรณขี อง ข้าวลม้ ตอ จ.ปทมุ ธานี เศรษฐกิจเพื่อสร้างความสุขให้สมาชิกในบ้าน เป็นวิถีแห่งการเติบโต ทางปัญญาของคนในชุมชน และการเติบโตของวัฒนธรรมแห่งความ ในสวนยางพารา จ.นครศรธี รรมราช คนในชุมชนไมเ้ รยี งทก่ี �ำลงั รแู้ ละเทคโนโลยที ่เี กิดจากการเรียนรู้ “ภูมปิ ญั ญา” จากโลกธรรมชาติ เปน็ หนเี้ ปน็ สนิ ประสบกบั ปญั หาราคายางพาราตกตำ�่ และผนั ผวน พวก เป้าหมายก็เพื่อสร้างสังคมโลกท่ีทุกชีวิตสามารถเติบโต เก้ือกูลกัน เขารวมกลมุ่ กนั ตอ่ สใู้ หร้ าคายางพาราสงู ขนึ้ โดยการจดั กจิ กรรมกลมุ่ ใน อยู่ร่วมกันอย่างได้อย่างมีความสุข ไม่ใช่ปรับเปลี่ยนรูปแบบหรือ ชุมชน เช่น โรงงานแปรรปู ยางพารา เพ่ือปรบั ปรุงคุณภาพยางพาราให้ คิดสรรสร้างผลผลิตข้ึนมาเพียงเพื่อตอบสนองความกินดีอยู่ดีของ เปน็ ทตี่ อ้ งการของตลาด ลดตน้ ทนุ การผลติ ตอ่ มาไดต้ ง้ั ศนู ยศ์ กึ ษาและ คนในชุมชนเท่านน้ั พัฒนาชมุ ชนไมเ้ รยี งขึน้ โดยมีแผนการดำ� เนนิ งาน 8 ด้าน คือ แผน พัฒนาเกษตรย่ังยืน แผนการจัดการผลผลิตของชุมชน แผนพัฒนา หวั ใจสำ� คญั ของระบบเศรษฐกจิ ทส่ี รา้ งความสขุ ใหส้ มาชกิ ในบา้ น เศรษฐกจิ วสิ าหกจิ ชมุ ชน แผนพฒั นาดา้ นสขุ ภาพ แผนพฒั นาทนุ และ จงึ นบั ไดว้ า่ เปน็ การขบั เคลอ่ื นตามแนวคดิ ใหมเ่ รอื่ งเศรษฐกจิ สเี ขยี วมา หน้ีสิน แผนพฒั นาการท่องเที่ยว แผนพฒั นาจิตใจ แผนพัฒนาการ เนนิ่ นานแลว้ กอ่ นทแ่ี ผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง่ ชาตสิ องฉบบั เรียนรู้ของชุมชน วันนชี้ ุมชนไม้เรียงเป็นหนง่ึ ในชุมชนต้นแบบเรื่อง หลังจะก�ำหนดวิสัยทัศน์การพัฒนาสู่สังคมอยู่เย็นเป็นสุขโดยใช้แนว แผนชวี ิตชุมชน อกี ทง้ั ยังพสิ จู นใ์ หเ้ ห็นวา่ เศรษฐกจิ ในชุมชน การพง่ึ ปฏบิ ตั ติ ามปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง และกอ่ นยคุ ทนี่ กั คดิ นกั วชิ าการ ตนเอง หรือความเข้มแขง็ คนในชุมชนมพี ลังเพียงพอท่จี ะสร้างสรรค์ ของไทยพยายามผสานเช่ือมโยงเศรษฐกิจสีเขียวไปกับหลักปรัชญา ระบบขน้ึ เพือ่ บรหิ ารจดั การด้วยตนเองได้ เศรษฐกจิ พอเพยี ง ดชั นชี วี้ ดั ความอยดู่ มี สี ขุ รวมทง้ั การแสวงหาเครอ่ื ง ชี้วดั สงั คมคณุ ภาพ ยังมีตัวอย่างความก้าวหน้าในการใช้ประโยชน์ท่ีดินในพ้ืนที่เอ้ือ อำ� นวย ซ่ึงเป็นกุศโลบายในการท�ำงานอนุรักษข์ องชุมชน แต่ในขณะ “ผมว่าคนเล็กคนน้อยก็เร่ิมเข้าใจเขาจะเริ่มพ่ึงตัวเอง และพึ่ง เดียวกันก็ก่อให้เกิดคุณค่าทางเศรษฐกิจข้ึน เช่น ธนาคารต้นไม้ ที่ ธรรมชาติ เขาจะผลติ ของเขาเองและของทเ่ี ขาผลติ นน้ั มคี วามเปน็ เลศิ จ.ชมุ พร หรอื กรณขี องการปลกู สวนป่าสัก ที่ จ.สกลนคร ซ่งึ นบั เป็น มีเอกลักษณ์พิเศษไม่ว่าจะเป็นข้าว ไม่ว่าจะเป็นผัก ผลไม้ จะไม่ฉดี ครั้งแรกในประเทศไทยท่ีมีการซ้ือขายคาร์บอนเครดิตแบบสมัครใจ ผงเคมี จะไม่ใส่ของปลอม ยากลับไปใช้ภูมิปัญญาด้ังเดิมแล้ว ไม่ใช่ ในภาคป่าไม้ ถอยหลงั เขา้ คลอง แตม่ นษุ ยเ์ ราตอ้ งมรี าก เราจะเดนิ ขา้ งหนา้ ตอ้ งมรี าก หากกลา่ วถงึ ระบบการเงนิ ทม่ี น่ั คงกม็ ตี วั อยา่ งรปู แบบของสถาบนั “แต่ระบบเศรษฐกิจกระแสหลักเกิดจากการถอนรากถอนโคน การเงินชุมชนที่น่าสนใจอีกเช่นกัน อาทิ ธนาคารชุมชน ต�ำบลห้วง เมื่อคราวปฏิวัติอุตสาหกรรมใหญ่ในอังกฤษ มันถอนรากถอนโคน หมด เราตอ้ งกลบั มาหารากกลบั มาหาโคน แล้วเราจะเติบโตงอกงาม อยา่ งถูกตอ้ ง” อาจารยส์ ลุ กั ษณ์ ศิวรกั ษ์ พดู

กันยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 17 ture, all based on local wisdom. New innovations, mean- (บน) ชาวหลวงพระบางกำ� ลังตกั บาตรในประเพณตี กั บาตรข้าวเหนียวของชาวลาว ในขณะ while, continue to be discovered such as lodge ratoon rice ทนี่ กั ทอ่ งเทีย่ วชาวตา่ งชาติต่างพากันชมและถ่ายรูปอยา่ งสนใจ in Pathum Thani. (Above) Luang Prabang residents offer alms to monks in a Laos’ traditional In Nakhon Si Thammarat, rubber planters in Mai alms offering ceremony while foreign tourists observe and take pictures Riang community were debt-ridden due to fluctuating with much interest. and plunging rubber prices. The planters joined hands to upgrade product and cut cost by setting up their own (ลา่ ง) ชาวบา้ นกำ� ลงั นงั่ ล้อมวงกนั ปงิ้ ข้าวจี่ ซ่ึงเปน็ อาหารพื้นบา้ นของภาคอีสาน processing plant. Community development and study วัฒนธรรมเรือ่ งอาหาร center was later formed to put into action eight operation plans — development of sustainable agriculture, com- (Below) A group of villagers gather to roast sticky rice, a traditional snack munity product management, community enterprise of the northeastern region. The traditional culinary culture is put on public development, community health development, capital exhibition in an attempt to conserve it. and debt management, tourism development, psycho- logical development, and community learning develop- ciency economy, the National Happiness Index and the ment. Since then, the community has been a model for quest for social quality indictors. community life planning and a testament of community ability to instill self-reliance. “I’d say the common folks have started to recog- nize that if they rely on themselves and nature, they can Land utilization is a great ploy to fuel conserva- achieve excellence and uniqueness in anything they pro- tion drive in a community and raise economic value duce, be it rice, vegetable or fruit. They need not use of land as evidenced in the success of the Trees Bank chemicals or artificial stuff. All they need is traditional in Chumphon and a teak forest plantation in Sakhon wisdoms. This is not a step backward. But people need to Nakhon. The latter gave rise to a carbon credit trade on have roots. If we are going forward, we need roots. a voluntary basis in the forestry sector for the first time in Thailand. Financial security is also within a community’s reach. Examples are a community bank in Tambon Huang Nam Khao in Trat and a contractual (Sajja) sav- ings group for life-cycle development under the leader- ship of Chob Yodkaew in Songkhla. Community finan- cial institutions such as these keep savings within the community and revenue generated from them is used for the community’s benefits with no need to rely on for- profit institutions. “Bia Kut Chum” is the attempt of five villages in Kut Chum and San Sai Mun districts of Yasothon to create a medium of exchange for use within the local- ity. It was designed to help promote self-reliance in place of the system where the national and local economy and currency value were tied with the fluctuating global economy. All these activities in communities around the coun- try point to an economic system that is aimed at creat- ing happiness for families and communities. It demon- strates the growth of wisdom of people at the grassroots and the growth of a culture of knowledge and technol- ogy derived from knowledge within nature. The goal is to create a world in which all lives grow on a mutually dependent basis with happiness, not just to change the pattern of production or create products to satisfy the well-being of people in the community. Such an economic system is in essence a green econ- omy that has been practiced long before the drafting of the last two national economic and social development plans, which envisioned a happy society based on His Majesty the King’s theory of sufficiency economy. Com- munities have developed their own system even before the intellectuals have linked green economy to suffi- เสน้ ทางสเู่ ศรษฐกจิ เขียว Towards Green Economy

18 กนั ยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 หญงิ สาวชนเผ่าใน จ.แม่ฮอ่ งสอน กำ� ลงั รดนำ้� ในไร่มันฝรั่งด้วยระบบสปรงิ เกอร์ บนชายหาดทุ่งวัวเล่น จ.ชุมพร เวิ้งว้างปราศจากสิ่งปลูกสร้าง มี การเกษตรบนดอยสงู กำ� ลังถูกพฒั นาเพือ่ ให้สามารถปลูกพชื นอกฤดูกาลและเพ่ิมผลผลิตได้ เพียงป่าชายหาดและหญ้าทะเลขึ้นอยู่เรียงรายเท่านนั้ นคี่ ือข้อตกลง มากขนึ้ ในขณะท่แี หลง่ น้ำ� ทม่ี เี รม่ิ ไม่เพียงพอต่อการอปุ โภคบรโิภค ร่วมกันในการอนุรักษ์ระบบนิเวศชายหาดของชุมพรคาบาน่า รีสอร์ต A hilltribe woman tends to her potato farm while the sprinkler waters the และผู้ประกอบการท่องเท่ียวในละแวกข้างเคียง โดยเฉพาะการ plants. Highland farming has undergone great change, enabling off-season บริหารกิจการของชุมพรคาบาน่านน้ั ได้ท�ำให้รีสอร์ตแห่งนกี้ ลายเป็น planting and increasing yields while water is becoming inadequate for แหล่งเรียนรู้ธุรกิจพอเพียง วิถีเกษตรอินทรีย์ การจัดการขยะ และ consumption. ต้นแบบอาคารอนรุ กั ษ์พลงั งานและสิง่ แวดลอ้ ม เรียกไดว้ ่าเป็นชุมชน แบบอย่างที่ธุรกิจ สถานประกอบการ พนกั งาน นกั ท่องเท่ียว ชุมชน ธุรกิจตอ้ งปรับตวั รอบข้าง สังคม และธรรมชาติอยู่ร่วมกันด้วยความสงบสุข แรงเหวย่ี งจากโลกาภวิ ตั นไ์ มเ่ พยี งโยกคลอนทนุ นยิ มในจติ ส�ำนกึ หรอื ตวั อยา่ งทโ่ี รงแรมบา้ นทอ้ งทราย บนเกาะสมยุ จ.สรุ าษฎรธ์ านี ของชุมชนรากหญ้าเท่านน้ั องค์กรธุรกิจท่ีเคยมีภาพของการแสวงหา กไ็ ดร้ บั การยอมรบั วา่ เปน็ โรงแรมอนรุ กั ษส์ งิ่ แวดลอ้ มตน้ แบบทโี่ ดดเดน่ ประโยชน์ให้กับตัวเอง มุ่งสู่ก�ำไรสูงสุดโดยละเลยเร่ืองอ่ืนๆ ก็ถูก ไมแ่ พก้ นั นคี่ อื รปู แบบของธรุ กจิ ทเี่ กดิ ขน้ึ จากจติ ส�ำนกึ สงิ่ แวดลอ้ ม ซงึ่ ผลักดันให้เข้าสู่ยุคท่ีต้องค�ำนงึ ถึงสิ่งแวดล้อมมากข้ึน ไม่ก่อมลพิษ ก�ำลังปรับเปล่ียนโฉมหน้าของธุรกิจการท่องเที่ยวที่เป็นรายได้ส�ำคัญ ต่อสภาพแวดล้อม ท�ำให้คุณภาพชีวิตของผู้บรโิ ภคดีขึ้น ซ่ึงการค�ำนงึ ของประเทศ ถึงผลกระทบของธุรกิจต่อสภาพแวดล้อมนนั้ จะส่งผลกระทบต่อการ ตัดสินใจเลือกซื้อสินค้าและบริการของผู้บรโิ ภคด้วยเช่นกัน การหาความสมดุลและเป็นธรรมในธุรกิจที่เกิดจากแรงกดดัน ในฐานะที่เป็นผู้ก่อผลกระทบโดยตรงให้ชุมชนและส่ิงแวดล้อมก็มี เคร่ืองมืออันหนงึ่ ที่ธุรกิจใช้ในการรับมือกับโลกที่เปลี่ยนไปวัน แนวโน้มที่ดีขึ้นอย่างเห็นได้ชัด ดังเช่น ปัญหาฟาร์มสุกรจ�ำนวนมาก น้ีเป็นแนวคิดจากฝั่งตะวันตก เรียกว่า CSR (Corporate Social ทีส่ ง่ กลิ่นเหม็น เป็นทเ่ี พาะพันธ์แุ มลงวนั และปลอ่ ยน้ำ� เสยี เพื่อให้ Responsibility) ซง่ึ กำ� ลงั กอ่ รา่ งวถิ ใี หมใ่ หก้ ารทำ� ธรุ กจิ มคี วามโปรง่ ใส สามารถอยู่ร่วมกับชุมชนรอบข้างฟาร์มสุกรทั้งขนาดใหญ่-กลาง-เล็ก เป็นธรรม ดูแลสวัสดิการให้พนกั งานมีคุณภาพชีวิตท่ีดี ผลิตสินค้า ด้วยการสนับสนนุ จากหน่วยงานต่างๆ ฟาร์มหลายแห่งน�ำน้�ำเสียไป คณุ ภาพเพอ่ื ผบู้ รโิ ภค ใส่ใจต่อกระบวนการผลติ ท่ีไมส่ ่งผลกระทบต่อ ผลติ ก๊าซชวี ภาพ และในบางแห่งยงั เอื้อเฟ้อื แจกจา่ ยให้ชมุ ชนทีไ่ ด้รับ สิ่งแวดล้อม ไปจนถึงการดูแลพฒั นาสังคมในวงกวา้ งโดยมีเป้าหมาย ผลกระทบจากฟาร์มใช้ก๊าซฟรี เพื่อสร้างสัมพันธ์อันดีระหว่างฟาร์ม เพื่อสร้างความย่ังยืนให้กับองค์กรธุรกิจไปพร้อมๆ กับสังคมและ กับชุมชนใหค้ วามสขุ คนื มาอีกครง้ั ส่ิงแวดล้อม รูปแบบการจัดการของเสียโดยนำ� มาเปลี่ยนเป็นพลังงานยังเห็น แตใ่ นสายตาของนกั เศรษฐศาสตรแ์ ละประชาสงั คมในขบวนการ ไดจ้ ากการนำ� ขยะ วสั ดเุ หลอื ทง้ิ ในภาคการเกษตรมาเปน็ วตั ถดุ บิ เชน่ สเี ขยี ว ไดแ้ ตม่ องเครอ่ื งมอื นดี้ ว้ ยความเสยี ดาย เพราะ CSR สว่ นใหญ่ การผลิตความร้อนจากน้ำ� เสีย ผลิตไฟฟ้าจากกากออ้ ย มันส�ำปะหลัง เพียงถูกใช้เป็นกลยุทธ์ในการประชาสัมพันธ์เพ่ือสร้างภาพลักษณ์ให้ ขยะท่ีถูกฝังกลบ น�้ำเสียอุตสาหกรรมน�้ำมันปาล์ม น้�ำเสียจากการ กบั ธุรกิจเท่านนั้ อยา่ งไรก็ตาม สัญญาณดา้ นอ่ืนๆ ยังคงท�ำใหเ้ ช่อื ได้ ผลติ แปง้ มนั ส�ำปะหลงั ผปู้ ระกอบการหลายรายน�ำโครงการเขา้ กลไก วา่ ภาคธรุ กจิ ทเ่ี คยโตพ้ ายเุ ศรษฐกจิ มาแลว้ หลายระลอกไดเ้ รม่ิ เปลย่ี น พฒั นาท่สี ะอาด (Clean Development Mechanism: CDM) จน ทศิ ทางปรับตวั เขา้ สเู่ ศรษฐกิจสีเขยี วมากขน้ึ สามารถขายคารบ์ อนเครดิตให้กบั ประเทศท่มี พี ันธกรณีในการลดการ ปลอ่ ยกา๊ ซเรอื นกระจก ซงึ่ นอกจากจะเกดิ รายไดจ้ ากการขายคารบ์ อน เครดติ ยงั เป็นการรักษาสง่ิ แวดลอ้ ม ลดโลกร้อน ลดผลกระทบท่ีเกิด จากการท�ำธรุ กิจ และเป็นการใชท้ รัพยากรใหเ้ กิดคุณคา่ สงู สุดอกี ด้วย ความตื่นตัวทางส่ิงแวดล้อมยังส่งผลเชิงบวกในหลายวงการ เพราะนอกจากชุมชนจะมีสุขภาพอนามัยดีขึ้น วงการธุรกิจเองก็ได้ ประโยชนต์ ามมา โดยเฉพาะกบั การทธ่ี รุ กจิ สาขาหนงึ่ ตอ้ งลงทนุ ใชจ้ า่ ย เพ่ือสรา้ งระบบการจดั การทางส่ิงแวดล้อม ธรุ กจิ อ่ืนๆ ก็สามารถผลิต นวัตกรรมทางส่ิงแวดล้อม เช่น การผลิตเทคโนโลยีบ�ำบัดมลภาวะ เทคโนโลยีสะอาด เทคโนโลยีกำ� จดั มลพิษ อุตสาหกรรมรีไซเคิล ให้ เติบโตขึ้นได้ ดงั เชน่ การมองไกลของผปู้ ระกอบธรุ กจิ โรงงานคดั แยกขยะเพอ่ื รไี ซเคลิ ทปี่ จั จบุ นั มเี ครอื ขา่ ยกระจายอยทู่ ว่ั ประเทศ และยงั เปน็ ธรุ กจิ ทมี่ ีแนวโน้มจะเตบิ โตข้นึ ได้อีกมาก โลกทศั นใ์ หมใ่ นภาคอตุ สาหกรรม และบทบาทของรฐั ล่าสุดของการขับเคล่ือนเร่ืองระบบเศรษฐกิจสีเขียวท่ีเห็นได้

กนั ยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 19 “The mainstream economic system arose out of the หญิงชนเผ่าชาวลาวกำ� ลังเดนิ ผ่านร้านค้าแหง่ หนง่ึ ในตลาดใหญ่ในแขวงหว้ ยซายของลาว wreckage of society even since the Industrial Revolution สนิ คา้ ที่วางขายสว่ นใหญ่คอื สนิ คา้ ท่ไี ม่ได้มีความจำ� เป็นในชีวิตประจ�ำวนั อกี แลว้ in Britain. It has uprooted everything. So we need to go A hilltribe woman walks by a shop in a large market in Laos’s Huay Xai back to our roots so that we can grow in a proper way,” province, where most shops display merchandise not essential for daily life. said Mr. Sulak. generated from sugarcane bagasse and tapioca, garbage CORPORATES MUST CHANGE from landfills, wastewater in palm oil industry and tapi- oca starch industry. Several operators have been able to Not only has the wrecking ball of globalization shat- sell carbon credits resulting from the conversion under tered the perception of capitalism among the grassroots, the Clean Development Mechanism (CDM) to developed business organizations which are used to maximizing countries which have committed to reducing greenhouse profits over and above all else have also been forced to gases. Such a scheme, besides earning extra revenue for look at the environmental aspect and the consumers’ the operators, also contributes to reducing global warm- quality of life. Such considerations on the part of busi- ing, lessening environmental impact and using resources nesses will undoubtedly influence the consumers’ deci- more efficiently. sion to buy. Environmental awareness among businesses, which A tool that businesses use to cope with today’s chang- leads to investment in environmental management, also ing world is Corporate Social Responsibility (CSR). A contributes directly to the creation and growth of associ- business model originated in the western world, CSR is ated green industries such as those in clean technology, designed to help businesses to operate more transparently pollution management and recycling. An example of a and fairly, take good care of employees, produce quality far-sighted business is a well-known recycling company products, install production process that is not harmful to that now has a nationwide network. the environment as well as contribute to sound develop- ment of society, with an aim to sustain the business as INDUSTRY AND THE ROLE OF THE STATE well as society and the environment. The latest push of green economy in Thailand is But, to many, such a lofty tool has often been mis- the fight to designate all areas near and in Map Ta Phut used for public relations purposes. In spite of that, there municipality in Rayong province a pollution control zone are signs that a wave of economic crises has steered after the pollution has taken a severe toll on the health enterprises towards a green economy. of the local population and the environment for decades. The Supreme Administrative Court, meanwhile, ordered NO CONCRETE STRUCTURES DISTURB 76 heavy industrial projects which pose serious environ- THE PICTURESQUE Thung Wua Laen beach in mental threat, such as petrochemical, in Map Ta Phut Chumphon. This is a result of a “no development’ deal Industrial Estate suspended for failure to fulfill environ- for the beaches shared by Chumphon Cabana Resort mental regulatory requirements under the law. and nearby tourism operators. The resort has established itself as a model of sufficiency business undertaking, The landmark rulings have raised the bar on the organic farming, waste management and low impact country’s industrial development for social justice. How- constructions. This is a model of community where busi- ever, the government which plays a crucial role in push- ness establishments, employees, tourists, surrounding ing for sustainable economic development is obligated to communities, the society at large and nature can co-exist assist the industrial and business sectors in their invest- peacefully. ment in clean technology and production, chemical sub- Another example is Ban Thong Sai Hotel in the resort island of Samui in Surat Thani which is noted for its outstanding environmental concern. Environment conservation has turned a new page in tourism business which is the country’s main income generating industry. Businesses, as polluters, may be driven externally to treat communities and the environment more fairly as in the case of pig farms which release foul odors, discharge wastewater into public waterways and become breeding grounds for flies. With help from state agencies, many farms use wastewater to produce biogas and some go as far as offering the gas for their neighbors to use for free to restore formerly good relationship strained by the pollution. The waste-to-energy conversion scheme has also been used by others in the agro-business sector using agricultural waste as raw material. Electricity can be เสน้ ทางสเู่ ศรษฐกจิ เขยี ว Towards Green Economy

20 กันยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 อย่างชัดเจนในประเทศไทย คือ การประกาศเขตควบคุมมลพิษที่ ความสัมพันธ์ของเรากับธรรมชาติ: หลักคิดพื้นฐานของเศรษฐกิจ มาบตาพุด จ.ระยอง และค�ำสั่งของศาลปกครองสูงสุดท่ีสั่งระงับ สเี ขียว 65 โครงการอุตสาหกรรมหนัก ที่มีผลกระทบรุนแรงต่อคุณภาพ สิ่งแวดล้อม ทรัพยากรธรรมชาติ สุขภาพและชีวิตของชุมชน เช่น แนวคิดเศรษฐกิจสีเขียวที่เสนอโดยโครงการสิ่งแวดล้อมแห่ง ปิโตรเคมี เนื่องจากไม่ปฏิบัติตามข้อบังคับด้านส่ิงแวดล้อมใน สหประชาชาติ (United Nations Environment Programme: รฐั ธรรมนญู UNEP) มีเป้าหมายให้มนุษย์ต้องปรับเปลี่ยนรูปแบบการผลิตข้ึนมา เพ่ือตอบสนองความกินดีอยู่ดีของสังคมมนุษย์ อันเป็นแนวคิดท่ีมี ค�ำส่ังของศาลปกครองสูงสุดในครั้งนกี้ ล่าวกันว่าเป็นการสร้าง กลา่ วว่าจะน�ำไปสูก่ ารพฒั นาเศรษฐกิจอยา่ งยัง่ ยนื บรรทัดฐานใหม่ในการพัฒนาอุตสาหกรรมของประเทศให้มีความ เป็นธรรมทางสังคมสูงข้ึน ดังนน้ั การปรับเปล่ียนและก้าวย่างของ หากนำ� แนวคดิ นม้ี าตอ่ ยอดกบั ฐานคดิ แบบภมู ปิ ญั ญาตะวนั ออก เศรษฐกิจที่ยั่งยืน รัฐบาลที่เป็นส่วนส�ำคัญในการขับเคล่ือนต้องเร่ง ทใี่ หค้ วามสำ� คญั กบั การพงึ่ พาอยา่ งประสานสอดคลอ้ งกบั วถิ ธี รรมชาติ วางแผนและหาเงินสนับสนุนให้ภาคอุตสาหกรรมและภาคเอกชน และคณุ ธรรมแหง่ “ความพอเพยี ง” กจ็ ะไดร้ ปู แบบเศรษฐกจิ ทไี่ มไ่ ดเ้ นน้ มีการลงทุนในการผลิตท่ีสะอาดและเกิดผลกระทบน้อยท่ีสุด มี เฉพาะความเตบิ โตทางเศรษฐกจิ เพยี งอยา่ งเดยี ว แตย่ งั ผสานไวซ้ ง่ึ การ เทคโนโลยีสะอาดและมีประสิทธิภาพ การจัดการสารเคมีและกาก เตบิ โตทางปญั ญาและทางวฒั นธรรมแหง่ การใชค้ วามรแู้ ละเทคโนโลยี ของเสีย รวมท้งั เทคโนโลยีทใ่ี ชล้ ดมลพษิ เพอื่ เรยี นรภู้ มู ปิ ญั ญาจากโลกธรรมชาติ เพอ่ื สรา้ งสงั คมโลกทท่ี กุ ชวี ติ สามารถเตบิ โตอยรู่ ว่ มกนั อยา่ ง “อยดู่ มี สี ขุ ” ไดอ้ ยา่ งเกอื้ กลู ดว้ ย ในภาคพลังงานต้องเน้นพลังงานทางเลือก พลังงานหมุนเวียน พลังงานงานทดแทน เช่น พลังงานลม พลังงานแสงอาทติ ย์ พลังงาน หากเราเช่ือมั่นว่าหลักการเศรษฐกิจสีเขียวท่ีผสมผสานกับวิถี ใตด้ นิ พลงั งานงานชวี มวล สรา้ งสงั คมคารบ์ อนตำ�่ โดยการสรา้ งระบบ ตะวันออกสามารถสร้างโลกท่ีสงบสุขส�ำหรับทุกชีวิตได้จริง เส้นทาง ขนสง่ มวลชนทเี่ พียงพอ และเมืองสเี ขียว คอื อาคาร การกอ่ สรา้ ง ที่เราเลือกจะก้าวต่อไปคงต้องมีการพิจารณาปรับเปลี่ยนสิ่งต่างๆ และระบบการขนสง่ ท่เี ปน็ มติ รกับระบบนิเวศ สนับสนนุ จูงใจให้ผ้คู น อย่างเชื่อมโยง เพ่ือสร้างการเปล่ียนแปลงท่ีมีพลัง และหากคิดจะ ในสงั คมปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมไปสกู่ ารใชท้ รพั ยากรธรรมชาตแิ ละการ เปลยี่ นระบบการผลติ และบรโิ ภคสสู่ ังคมดงั ข้างตน้ เราต้องคิดถงึ การ รักษาส่ิงแวดล้อมอย่างย่ังยืน โดยการใช้เคร่ืองมือเช่นมาตรการภาษี เปล่ียนแปลงวิธีการศึกษาของเยาวชนและพลเมืองซึ่งเป็นรากฐาน สเี ขียว และออกกฎหมายที่เออื้ อ�ำนวย ของการแสดงออกซ่งึ ปฏสิ ัมพันธ์ของคนเราต่อโลกรอบตวั เพื่อสรา้ ง “ทัศนะของความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และโลกธรรมชาติ” ใหม่ มีตัวอย่างดีๆ ของความก้าวหน้าในภาครัฐ เม่ือแนวคิดของ นอกจากนนั้ รปู แบบการใช้ชวี ติ ของเรากค็ วรตอ้ งเปล่ยี นด้วย นโยบายการจัดซ้ือจัดจ้างสีเขียวกระโดดเข้าสู่ความจริงขึ้น หลังจาก คณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบให้หน่วยงานรัฐด�ำเนนิ การจัดซ้ือจัดจ้าง วถิ บี างอยา่ งของ “บปุ ผาชน” เชน่ ระบบคอมมนู อาจเปน็ เรอ่ื ง สินค้าและบริการสีเขียวเท่านน้ั โดยเริ่มตั้งแต่ปีงบประมาณ 2554 สอดคลอ้ งเหมาะเจาะกบั ยคุ สมยั ยงิ่ กวา่ ยคุ ใดๆ เพราะนคี่ อื กระบวนการ เป็นต้นไป นอกจากน้ัน ยังมีการออกสัญลักษณ์ขึ้นมาอีกหลาย “โลกาภวิ ฒั น”์ จากชมุ ชนทไี่ มไ่ ดเ้ กดิ จากการใชช้ วี ติ เพอ่ื หลกี หนสี งั คม ประเภทเพ่ือเป็นมาตรฐานในการรองรับผู้ประกอบการ ผลิตภัณฑ์ ภายนอก แต่เป็นระบบที่สรรสร้างการผลิตและบรโิ ภคอย่างเก้ือกูล และบรกิ ารท่ีเปน็ มิตรกบั ส่งิ แวดล้อม เชน่ สัญลกั ษณ์ผลติ ภณั ฑท์ ี่ท�ำ ขนาดเลก็ ๆ ทสี่ ามารถเกดิ ขนึ้ ไดใ้ นทกุ พนื้ ทที่ กุ แหง่ บนโลก และสามารถ มาจากวสั ดรุ ีไซเคลิ ฉลากคารบ์ อน ฉลากเขยี ว มาตรฐานใบไมเ้ ขียว เชื่อมโยงแบ่งปันความรู้กันได้ผ่านทางระบบเทคโนโลยีการสื่อสาร หรอื ล่าสุด สัญลักษณ์ G (Green Production) คอื การผลิตที่เป็น ออนไลนท์ เ่ี กดิ ขน้ึ แลว้ กบั หลายๆ ชมุ ชนทว่ั โลก รวมทง้ั ประเทศไทย มติ รกบั สงิ่ แวดล้อม เพอื่ รองรบั นโยบายการจดั ซือ้ จัดจ้างสเี ขียว และ ซ่ึงเป็นค�ำตอบว่าการใช้ชีวิตอย่างมีคุณธรรมจริยธรรมก�ำกับการผลิต สร้างทางเลือกในการตัดสินใจเพื่อให้ผู้บรโิ ภคเลือกสินค้าและบริการ และบรโิ ภคของตน ไมใ่ ชเ่ ปน็ เรอื่ งยอ้ นยคุ สมยั แตอ่ ยา่ งใด สีเขียวเหลา่ นน้ั มากขน้ึ ส่งิ สำ� คัญอกี เร่อื งในการสรา้ งระบบเศรษฐกจิ สีเขียว กค็ ือการใช้ สำ� หรบั โครงการดา้ นพลงั งานทเี่ ดนิ หนา้ อยแู่ ลว้ กม็ หี นว่ ยงานรฐั ความรู้ทางวิทยาศาสตร์มาพัฒนารูปแบบการใช้ชีวิตโดยเรียนรู้กลไก เปน็ กำ� ลังหลกั ในการขับเคลอ่ื น เช่น การสร้างโรงไฟฟา้ พลังน�ำ้ ขนาด ของธรรมชาตแิ ละสงิ่ มีชีวิตบนโลก ซง่ึ มวี ิวฒั นาการต่อเนือ่ งยาวนาน เลก็ ฟารม์ กงั หนั ลม ระบบพลงั งานแสงอาทติ ย์ โรงงานผลติ ไฟฟา้ จาก จนอยู่รอดมาได้นับหลายพันล้านปี ซ่ึงองค์ความรู้นนั้ สั่งสมอยู่ในทุก ขยะ การพัฒนาเทคโนโลยพี ลงั งานสะอาดเชิงพาณชิ ย์เพอื่ การบรโิ ภค สรรพสง่ิ บนโลกใบนเ้ี ช่นกัน ภายในประเทศ เป็นตน้ มผี กู้ ลา่ วไวว้ า่ ในธรรมชาตไิ มม่ สี ง่ิ ใดเปน็ ของเสยี หรอื ของเหลอื ใช้ อย่างไรก็ตาม ตัวอย่างท่ีน�ำเสนอภาพของธุรกิจและภาค (waste) และหากฉลาดจริง มนุษยต์ ้องรจู้ กั เรยี นรแู้ ละน�ำเทคโนโลยี อตุ สาหกรรมทพ่ี ยายามเนน้ ถงึ กระบวนการผลติ และบรโิ ภคทตี่ อ้ งเปน็ ขนั้ สุดยอดของธรรมชาตมิ าปรบั ใช้ให้ได้ เม่อื นนั้ เราก็จะเป็นสิง่ มชี ีวติ มิตรกับส่ิงแวดลอ้ มมากขึ้นนี้ แท้ทจี่ ริงแลว้ กค็ ือผลพวงที่คนเรายังไม่ ทไี่ มแ่ ปลกแยกกบั โลกธรรมชาติ และสามารถดำ� รงเผา่ พนั ธอ์ุ ยรู่ อดไป ได้เปลี่ยนวิธีคิดเก่ียวกับความสัมพันธ์ของเรากับธรรมชาติ และการ ไดอ้ ยา่ งยาวนานบนโลกใบนี้ แก้ปัญหาที่เน้นถึงการจัดการด้านการผลิตเพียงด้านเดียว ก็ไม่ได้นำ� ไปสู่ “การอยู่ดีมสี ขุ ของคนและโลก” อยา่ งแท้จริงได้ ดังนนั้ หวั ใจส�ำคัญของการมุ่งสู่เศรษฐกจิ สีเขียวท่แี ท้จรงิ จะเกิด ข้ึนไม่ได้ หากมนุษย์ยังไม่เปล่ียนวิธีคิดเรื่องความสัมพันธ์ของเรากับ ธรรมชาติ เพ่ือให้เราสามารถกลับไปอยู่ร่วมกับธรรมชาติด้วยความ ออ่ นนอ้ มถ่อมตนได้อีกคร้ัง

กันยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 21 stances and waste management as well as anti-pollution ภาพวาดจากจนิ ตนาการของเด็กๆ technology. จ.อบุ ลราชธานี สอ่ื ถงึ อารมณ์ มที ง้ั ตน้ ไม้ ธรรมชาติ รถยนต์ และไอศครมี In the energy sector, development of alternative and renewable energy, such as wind, solar, thermal and bio- A collage of paintings by mass energy, should take precedence. A low-carbon soci- a group of children in the ety should be the goal with an eye toward development northeastern province of Ubon of sufficient mass transit system and green city encom- Ratchathani shows their view passing ecologically-friendly buildings, construction of the world involving nature, and transport system. Citizens should be encouraged to trees, cars and ice cream. change their behaviors to conserve natural resources and the environment through tools such as green taxes and around us to create related laws. a new “vision of the relationship between The government sector also sees positive develop- man and nature”. ments. The Cabinet recently approved a proposed green Inevitably, our life- procurement plan, requiring all state agencies to spend style will need to on green goods and services by the 2011 fiscal year. In change. the meantime, many green labeling schemes have been introduced to certify green business operators, products Communal liv- and services, including recycling label which indicates ing in the grand the product is made from recycled materials, carbon experiment by the label, Green Label, Green Leaf Standard and the lat- “flower children” est G Symbol for green production. G stands for “Green of the 1960s era Production” that is tailored for the government’s green may be an apt procurement plan and as a green guide for consumers. example of a life- style change for The State also plays a leading role in promot- the current era. ing alternative energy, including construction of micro It can be said to hydropower plants, wind farms, solar energy systems, be a “globalized waste-fuelled power plants, and commercial development movement” at of clean power technology for domestic consumption. the level of com- munity that is far from dropping out However positive the green development in the busi- from society but a socially and environmentally friendly ness and industrial sectors may be, it is only a reflection system of production and consumption. It is on scale of the fact that most people have yet to change their way small enough to be replicated anywhere on earth and the of thinking regarding man’s relationship with nature. small communities may be connected to share experi- Moreover, solving environmental problems by focusing ence and knowledge through the information technol- on production process alone will not truly lead to man’s ogy. and the earth’s well-being. Indeed, such micro communities have been formed MAN’S RELATIONSHIP WITH NATURE in many countries around the world, including here in Thailand. And it could be an answer of how to spend a The concept of green economy as proposed by the life producing and consuming with morality and ethics United Nations Environment Programme is meant to which is not a way backward at all. steer the production process toward the goal of sustain- able development and human well-being Another important consideration in creating a green economy is to use scientific knowledge from learn- A synergy of the green economy concept with ori- ing about mechanisms of nature and all living things to ental wisdom which emphasizes the need for man’s har- improve our way of life. Knowledge from millennia of monious co-existence with nature and an ethics of suffi- evolution has surely accumulated in all living beings on ciency would lead to an economic system that would not this earth. put total emphasis on growth. Instead, weaving through it would be the growth of wisdom and culture of learn- It has been said that there is no waste in nature. If ing from nature to build a world where all lives can grow man is truly intelligent, he should know how to gain and and co-exist peacefully and with kindness. apply Nature’s supreme technology in such a way that man will not be alienated from the natural world and For such synergy to be possible, the next step to be be able to sustain his own species for millennia more on taken is to consider changing many things that are con- this earth. nected in order to create energetic change. If we think about changing the production system and consumption Green economy could not be realized so long as pattern as a part of change, we have to consider reform- people do not change the way they view man’s relation- ing the educational system for our children, which is the ship with nature so that we may live with nature with foundation of our manifest relationship with the world humility again. เส้นทางสเู่ ศรษฐกิจเขียว Towards Green Economy

22 กนั ยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 คุณยายขซี่ าเล้งทเ่ี ตม็ ไปดว้ ยขยะรไี ซเคิลไปบนถนนใน เมอื งท่คี นทุกชนช้ันตอ้ งใช้สญั จรในชีวติ An elderly scavenger rides a tricycle laden with recycling garbage, sharing the road with others from all walks of life. ปรชั ญา-แนวคิดทางเศรษฐกจิ ในวิกฤตสิ่งแวดลอ้ ม รญั จวน ทววี ฒั น์ ลายปีที่ผ่านมามนุษยชาติได้เผชิญมหันตภัย เศรษฐกิจ-การเมืองกระแสหลัก ที่โน้มเอียงเข้าหาผล หลายคร้งั ไมว่ า่ จะเปน็ มหันตภัยทางธรรมชาติ ประโยชนข์ องธรุ กจิ และอตุ สาหกรรม โดยมองขา้ มปญั หา วิกฤตการณ์ทางเศรษฐกิจ การขาดความ ระบบนิเวศและความเป็นธรรมทางสังคม ซ่ึงเป็นการ ม่ันคงทางอาหาร การระบาดร้ายแรงของโรค ท�ำลายรากฐานในการด�ำรงชีวิตทั้งของมนุษย์และสัตว์ อุบัติใหม่และโรคอุบัติซ�้ำ ฯลฯ นกั คิดนกั วิชาการในฝั่ง โลก วัฒนธรรมท่ีเป็นอยู่มานก้ี �ำลังอยู่ภายใต้โลกทัศน์ ตะวนั ตกไดย้ อมรบั วา่ มหันตภัยทั้งหลายนี้เกดิ จากระบบ และระบบคุณคา่ ท่ีผิดพลาดอยา่ งรา้ ยแรง

กนั ยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 23 The Economic Paradigm in the Midst of Environmental Crisis Ranjuan Thaweewat tions as a part of Roosevelt’s economic re-stabilization program during 1933-1935. Subsequently, the program Throughout history, mankind has suf- became the prototype for economic rehabilitation plans fered from numerous crises including initiated by governments in many countries. food shortages, epidemics and wars. It is generally regarded among western On the other hand, a group of western intellectu- scholars that most of these disasters als maintained that the current economic crisis is not stemmed from unwholesome political- merely about the contraction of economic growth as economic systems that uphold business interests over signified by empirical indicators such as the rising unem- ecology and social justice. This paradigm gives rise to a ployment, but it is a direct consequence of a misguided false value system and a distorted popular culture as is social and economic development program that has been evident in the present day. Consequently, the livelihood followed throughout the 20th Century. Therefore, the of human beings and all earth species are left at risk. most logical solution would be to revise the global eco- nomic mechanism. To achieve the goal of sustainability, With the looming global disaster as a backdrop, the “Green New Deal” was launched. This deal proposes the Green Movement puts forth a new perspective that to link sound policies that will solve the pressing prob- systematically integrates various green economic poli- lems of the credit crisis, climate change and escalating cies to support a new world economic order. Unlike the oil prices. In short, the Green New Deal promotes sus- conventional paradigm, this new perspective specifically tainable social and economic development without over- addresses social and ecological injustices. taxing nature and the ecosystem. As a result, the Green New Deal will not only avert natural disasters such as In the west, there is hope that the Green New Deal climate change in the next century, but will also prevent with its sustainable development concept will bring in a man-made financial meltdown, soaring energy costs and new era – an era that will restore global economy and food prices. save the earth from disaster. The Green New Deal makes several new proposals. A New Deal amidst the Economic Downturn Among them are that governments take active roles in The term “New Deal” was first coined during Presi- implementing such initiatives as industrial investment with energy efficiency such as building pollution-free dent Franklin D. Roosevelt’s administration to cope with the 1929 economic crisis. The “deal” promised increas- ing employment and restructuring of financial institu- ปรัชญา-แนวคิดทางเศรษฐกจิ ในวิกฤตสิง่ แวดลอ้ ม The Economic Paradigm in the Midst of Environmental Crisis

24 กันยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 เมอื่ เส้นทางแห่งการดำ� รงอยู่เปน็ หนทางสู่การท�ำลาย ขบวนการ ในเรื่องการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมให้เป็นไปอย่างยั่งยืนโดยไม่ สเี ขยี วจงึ ตอ้ งคน้ หาทฤษฎใี หมๆ่ มาสงั เคราะหแ์ ละเชอื่ มรอ้ ยนโยบาย เบยี ดเบยี นธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ ม เพอื่ ปอ้ งกนั การลม่ สลายทกี่ ำ� ลงั เศรษฐกิจสีเขียวด้านต่างๆ เข้าด้วยกันอย่างเป็นระบบ และพัฒนา จะเกิดข้นึ ในศตวรรษท่ี 21 คือ การล้มลงของระบบการเงินของโลก ทฤษฎีเศรษฐศาสตร์ของตนเองข้ึนมาใหม่ เพ่ือเป็นรากฐานรองรับ ทนุ นยิ ม (nfi ancial meltdown), การถบี ตวั สงู ขน้ึ ของราคาพลงั งานและ นโยบายเศรษฐกิจที่ครอบคลุมตั้งแต่ผลกระทบต่อสังคม จนถึงการ อาหาร (soaring energy prices and food) และการเปลย่ี นแปลง ล่มสลายของระบบนิเวศ สภาพภูมอิ ากาศ (Climate Change) ท่ีผ่านมามีแนวคิดในโลกตะวันตกท่ีกล่าวกันว่า Green Green New Deal มีขอ้ เสนอใหม่ๆ เชน่ รัฐบาลจะต้องเป็นผู้น�ำ New Deal (ข้อตกลงใหม่สีเขียว) จะช่วยกู้วิกฤตธรรมชาติและ การลงทนุ ในภาคอตุ สาหกรรมทเ่ี นน้ การใชพ้ ลงั งานอยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ เศรษฐกิจโลกได้ภายใต้แนวคิดของการพัฒนาท่ียั่งยืน (Sustainable (energy eficf iency) อาทิ การสรา้ งโรงไฟฟา้ ทไี่ มก่ ่อให้เกดิ มลภาวะกับ Development) ชมุ ชน สนบั สนนุ ให้มกี ารใช้พลังงานอย่างเตม็ ประสทิ ธภิ าพ ซึ่งจะชว่ ย ขอ้ ตกลงใหม่ในพายเุ ศรษฐกจิ ลดปรากฏการณ์เรือนกระจก (Green House Effect) สาเหตหุ นง่ึ ที่ ทำ� ใหเ้ กดิ ปญั หาโลกร้อน (Global Warming) นอกจากนร้ี ัฐบาลจะ อเมรกิ า – ราวทศวรรษ 1930 (ชว่ งระหวา่ ง พ.ศ. 2473-2483) ตอ้ งควบคมุ ดแู ลกจิ กรรมทางเศรษฐกจิ ใหม้ คี ณุ ธรรมและจรยิ ธรรมโดย คำ� ว่า New Deal เกิดขึน้ มาในชว่ งท่ีสหรัฐอเมรกิ ากำ� ลงั เผชญิ วกิ ฤต ไมใ่ หก้ จิ กรรมทางเศรษฐกจิ กอ่ ใหเ้ กดิ มลภาวะจนไปท�ำลายสงิ่ แวดลอ้ ม เศรษฐกิจครั้งส�ำคัญ รัฐบาลประธานาธิบดีแฟรงคลิน ดี รูสเวลต์ (green jobs) เรียกว่าเป็นระบบเศรษฐกิจสร้างสรรค์ (Creative (Franklin D. Roosevelt) ใชค้ ำ� ว่า New Deal (ข้อตกลงใหม)่ ใน Economy) หรอื เศรษฐกจิ คาร์บอนตำ่� (Low Carbon Economy) แผนการฟื้นฟูเศรษฐกิจ และน�ำมาใช้คร้ังแรกในช่วงปี ค.ศ.1933- รวมถงึ ข้อเสนอเรื่องมาตรการเกบ็ ภาษยี ้อนหลัง (windfall tax) จาก 1935 (พ.ศ. 2476-2478) โดยเน้นแก้ปญั หาการว่างงาน และการ บริษัทน้�ำมันหรือธุรกิจพลังงานท่ีท�ำให้สภาพแวดล้อมเส่ือมโทรมลง ปฏริ ปู ระบบการเงนิ การธนาคารของสหรฐั ใหมใ่ หม้ น่ั คงขน้ึ กระทงั่ แผน รายไดจ้ ากภาษเี หลา่ น้ี รฐั อาจจะนำ� มาลงทนุ เพอ่ื พฒั นาพลงั งานสะอาด นก้ี ลายมาเป็นต้นแบบในการวางแผนฟื้นฟูเศรษฐกิจให้กับประเทศ เอาไวใ้ ชใ้ นอนาคต ตลอดจนขอ้ เสนอใหม้ กี ารใชม้ าตรการทางภาษเี ปน็ ต่างๆ โดยมรี ฐั บาลเปน็ ผนู้ ำ� ในการแก้ปญั หา แรงจูงใจให้ภาคอุตสาหกรรมหันมาลงทุนในธุรกิจท่ีปลอดมลพิษและ ประหยดั พลงั งาน (green investment) เปน็ ตน้ แต่อีกด้าน นกั คิด นกั หนงั สือพิมพ์ และนกั วิชาการตะวันตก อีกกลมุ่ หนง่ึ มองว่า วกิ ฤตการณท์ างเศรษฐกิจครั้งนไ้ี ม่ได้เป็นแคเ่ รื่อง รอยย้มิ ของลกู ทะเลแห่งชมุ ชนขุนสมทุ รจีน เขาก�ำลังแบกถุงลูกหอยแครงที่งมข้นึ มา ตัวเลขการเจรญิ เตบิ โตทางเศรษฐกิจหดตวั หรือตวั เลขว่างงานทเ่ี พ่ิม จากหาดโคลนทเี่ พง่ิ ฟน้ื ตัวจากปัญหากดั เซาะชายฝงั่ เพอ่ื ให้กับผู้เลย้ี งหอยแครงอกี สงู ขน้ึ เพยี งอยา่ งเดยี ว แตเ่ ปน็ ผลพวงมาจากการพฒั นาเศรษฐกจิ และ สงั คมทผี่ ดิ พลาดมาตลอดศตวรรษที่ 20 พวกเขาเสนอแนวทางในการ ตอ่ หนง่ึ เปน็ รายไดเ้ ล้ียงชวี ติ แกป้ ญั หาดว้ ยแผนการกวู้ กิ ฤตฟน้ื ฟเู ศรษฐกจิ โลกอยา่ งยง่ั ยนื ทเี่ รยี ก ว่า Green New Deal (A Green New Deal: Joined-up A fisherman flashes a smile as he carries baby policies to solve the triple crunch of the blood cockles collected from the mud beach credit crisis, climate change and high that has just recovered from soil oil prices) ซง่ึ มจี ุดยนื ร่วมกัน erosion. He will sell his catch to a cockle farm.

กนั ยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 25 Since then, various governments have attempted to implement economic development that also pro- motes quality of life and social welfare as well as natural resource and environmental conservation as spelled out in the Agenda 21, encompassing forestry, fisheries, agri- culture, industry, energy, natural resource management and tourism. Sustainable development is development that takes into account environmental impacts with necessary measures to prevent its degradation to the minimum. Therefore, sustainable development concerning natural resources and the environment emphasizes the monitoring of natural resources so that the rate of usage is maintained within the scope that the resources can be restored to its natural level. ครกกระเดอื่ งยังคงเปน็ ภูมปิ ญั ญาทีช่ าวบ้านในป่าทงุ่ ใหญ่นเรศวรหรอื ชมุ ชนชนบทใชต้ ำ� ข้าว Green Economy to Save the World Economy อยู่ในชีวิตประจ�ำวัน แม้จะมีโรงสใี นพืน้ ท่ีแล้วกต็ าม During the 25th meeting of the United Nations A mortar is still in use at a village in Thung Yai Naresuan Wildlife Sanctuary Environment Programme (UNEP) that coincides with as well as many rural villages despite the presence of rice mills. the annual ministerial meeting on the global environ- ment in Nairobi, Kenya, on February 16, 2009, a num- power plants and promoting efficient use of energy to ber of issues were discussed. They included the global reduce the green house effect which causes global warm- financial crisis, opportunity and risk mitigation for food ing. In addition, the governments will closely monitor security and ecosystem. The outcome of the meeting economic ventures to ensure ethical and moral practices was to look for new directions to save the world from the so that they do not cause pollution. More “green jobs” worsening crisis. will be created as a result. In short, a “Creative Econ- omy” or “Low Carbon Economy” will be established. In that meeting, UNEP called on all nations to invest The deal also proposes that a “windfall tax” be imposed in the green economy as an alternative mechanism to on oil and energy enterprises that damage the ecosys- push forward the global economy. The goal is to achieve tem. Revenues from this tax will be used by the govern- sustainability within two years in the belief that the green ments to invest in clean energy for future usage. The economy will create more green jobs and savings and governments should also promote “green investment” protect the disadvantaged with an aim to reduce poverty, by providing tax incentives for companies that invest in carbon emissions and environmental degradation by the pollution-free and energy saving ventures. year 2015. New Global Operation Plan in 21st Century However, the green economy as proposed by the On June 4, 1992, the United Nations organized a western world has raised concerns about increasing global unemployment resulting from the required shift summit meeting among world leaders called the “Earth of production base while the global economy is facing Summit” in Rio De Janeiro, Brazil. The summit pro- a slowdown in industrial production and mega-project duced a joint operation plan called Agenda 21 that sets implementation involving various industries, for exam- out actions for the next century (2001-2100) for global ple, automobile, dam and nuclear energy. sustainable development. In response to such concerns, it was argued that green economy may instead stimulate global employ- ment if businesses and corporations invest in carbon emission management. Similarly, more new jobs will be created if governments and businesses invest in projects and enterprises that are friendlier to the environment, such as renewable energy, wind and solar energy to replace coal-firing and nuclear power plants, public mass transportation systems including electric train or rapid rail that are powered by renewable energy, garbage recy- cling, sustainable agriculture and integrated water man- agement. ปรัชญา-แนวคดิ ทางเศรษฐกิจในวกิ ฤตส่งิ แวดล้อม The Economic Paradigm in the Midst of Environmental Crisis

26 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 ศตวรรษท่ี 21แผนปฎิบตั กิ ารใหมข่ องโลก เมืองรโี อเดอจาเนโร บราซิล – 4 มิถุนายน 2535 องค์การ สหประชาชาติ (United Nations) จัดการประชมุ สุดยอดผู้นาํ ระดบั โลก หรือทเ่ี รยี กกนั ทัว่ ไปว่า “Earth Summit” ผลจากการประชุม ครง้ั น้ไี ด้มกี ารร่วมกนั กาํ หนดแผนปฎบิ ตั กิ าร 21 (Agenda 21) ซ่ึง ถอื เปน็ แผนปฎบิ ตั กิ ารของโลกในศตวรรษที่ 21 (ค.ศ. 2001-2100) ทมี่ หี ลกั การพฒั นาท่ยี ัง่ ยืนเป็นสาระสาํ คญั ณ เวลานน้ั จวบจนปัจจุบัน รัฐบาลท่ัวโลกพยายามอย่างมากท่ี จะผลักดันการพัฒนาเศรษฐกิจให้ผสานควบคู่ไปกับการพัฒนาสังคม คณุ ภาพชีวติ รวมท้งั การอนรุ กั ษ์ทรพั ยากรธรรมชาติและสงิ่ แวดล้อม ให้มีความสมดุลตามหลักการของความย่ังยืนในการใช้ประโยชน์ ทรัพยากรป่าไม้ ประมง เกษตร การพัฒนาอุตสาหกรรม การใช้ พลังงาน การบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และการพัฒนาการ ทอ่ งเท่ียวแบบย่ังยืน การพัฒนาที่ย่ังยืน (Sustainable Development) คือการ หญิงสาวก�ำลังคัดเศษขา้ วเปลอื กออกจากข้าวสาร พัฒนาที่มีการค�ำนงึ ถึงความเสียหายของส่ิงแวดล้อม มีการ ป้องกันปัญหาท่ีเกิดแก่ส่ิงแวดล้อม หรือถ้าจ�ำเป็นจะต้องเกิด A girl is removing husk from rice grains that had been milled by a mortar. ความเสียหาย ก็จะต้องท�ำในขอบเขตท่ีเสียหายน้อยท่ีสุด การ พัฒนาทย่ี ั่งยืนในมติ ทิ างด้านทรัพยากรและส่งิ แวดล้อมนจ้ี งึ เป็น ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ หรือสามารถปรับเปล่ียนการลงทุนของรัฐ รูปแบบการใช้ทรัพยากรท่ีมีการบ�ำรุงรักษา และมีอัตราการใช้ที่ และภาคเอกชนให้หันไปลงทุนกับโครงการหรือธุรกิจท่ีเป็นมิตรกับ อยู่ในขอบเขตการอ�ำนวยให้หรือศักยภาพที่ทรัพยากรนจี้ ะคืนสู่ สิ่งแวดล้อมมากขึ้น เช่น โครงการพลังงานหมุนเวียน อาทิ ไฟฟ้า สภาพปกติได้ ที่ได้จากพลังงานน้�ำ ลม แสงอาทิตย์ ทดแทนการใช้พลังงานจาก เศรษฐกิจสเี ขยี วกู้เศรษฐกจิ โลก ถ่านหินหรือนิวเคลียร์ การลงทุนในภาคการขนส่งมวลชนอย่างย่ังยืน อาทิ การใช้รถราง รถไฟฟ้าจากพลังงานหมุนเวียน โรงงานแยกขยะ กรุงไนโรบี เคนยา่ - 16 กมุ ภาพันธ์ 2552 การประชมุ กรรมการ โรงงานก๊าซชีวภาพ การท�ำระบบเกษตรกรรมย่ังยืน และการจัดการ ของสำ� นกั โครงการสง่ิ เเวดลอ้ มเเหง่ สหประชาชาติ ครงั้ ที่ 25 เเละการ น้�ำอย่างผสมผสาน ประชมุ ประจำ� ปขี องเวทอี ภปิ รายระดบั รฐั มนตรวี า่ ดว้ ยสงิ่ เเวดลอ้ มโลก มีการอภิปรายเกย่ี วกบั วกิ ฤตการเงินของโลก โอกาสเเละความเสย่ี ง รวมถึงการสร้างระบบภาษีที่ส่งเสริมให้สร้างระบบเศรษฐกิจ จากวกิ ฤตความมนั่ คงทางอาหารและระบบนเิ วศ เพอื่ เเสวงหาหนทาง สีเขยี ว การก�ำหนดนโยบายการใชท้ ดี่ ินและการวางผังเมอื งท่สี ง่ เสริม ใหมๆ่ เพ่ือชว่ ยโลกใหร้ อดพน้ จากวิกฤตเหล่าน้ี ใหเ้ กิดพืน้ ท่สี เี ขยี ว ตลอดจนสร้างระบบเศรษฐกจิ สเี ขยี ว แต่นโยบาย ของการปฏิรูปเศรษฐกิจสีเขียวจะด�ำเนนิ การได้นนั้ ต้องมีการประสาน องค์การส่ิงแวดล้อมแห่งสหประชาชาติได้เรียกร้องให้ประเทศ งานในระดบั ระหวา่ งประเทศ โดยองคก์ รสหประชาชาตคิ วรสนบั สนนุ ตา่ งๆ หนั มาลงทนุ ในอตุ สาหกรรม เพอื่ สรา้ งระบบ “เศรษฐกจิ สเี ขยี ว” และสร้างกลไกหนา้ ที่เพ่ือน�ำไปสู่การบรรลุเป้าหมาย (Green Economy) เป็นกลไกในการผลักดันเศรษฐกิจของโลกให้ พัฒนาไปยังทิศทางสีเขียวเเละยั่งยืนในสองปีข้างหน้า โดยเช่ือม่ัน หากมาตรการเศรษฐกจิ เขยี วในแผนพฒั นาเศรษฐกจิ ของประเทศ ว่าเศรษฐกิจสีเขียวจะสามารถสร้างงาน การออมเงิน และปกป้อง ต่างๆ ด�ำเนนิ ไปได้ ก็จะน�ำไปสู่สังคมที่มีความยั่งยืนในมิติการเมือง ผู้ด้อยโอกาสซึ่งต้องลดปัญหาความยากจนภายใน พ.ศ. 2558 เศรษฐกิจ สังคม สงิ่ แวดล้อม และสขุ ภาพ บนฐานศักยภาพของพ้ืนท่ี รวมทั้งลดคาร์บอนและลดการท�ำลายสิ่งแวดล้อม ภมู ิปญั ญา วัฒนธรรมของท้องถ่นิ และความเป็นธรรมดว้ ย แนวคดิ จากซกี โลกตะวนั ตกทพี่ ยายามผลกั ดนั จะระบบเศรษฐกจิ อย่างไรก็ตาม ในปรัชญาแนวคิดของการพัฒนาที่ยั่งยืนในฝั่ง สีเขียวนี้ นำ� มาซง่ึ ความกงั วลถึงปัญหาการตกงานท่ัวโลกจากการปรับ ตะวนั ออก ทฤษฎี แนวคดิ หรอื มาตรการใหมๆ่ ไมว่ า่ จะดา้ นเทคโนโลยี เปลีย่ นฐานการผลติ ทางด้านอุตสาหกรรมอีกครั้ง ในขณะทีเ่ ศรษฐกิจ การพัฒนา หรือแม้แต่เศรษฐกิจสีเขียวท่ีเกิดข้ึน เป็นทางออกของ ของโลกกำ� ลังเผชญิ กบั สภาพลดการผลิตสินคา้ หรอื แม้แต่การชะลอ วกิ ฤตโลกจรงิ หรอื ? ตัวของโครงการพัฒนาขนาดใหญ่ อาทิ อุตสาหกรรมรถยนต์ เข่ือน โรงงานพลังงานนิวเคลียร์ ซง่ึ ส่งผลกระทบกบั แรงงานอยูแ่ ลว้ ส�ำหรับจิตวิญญาณและปรัชญาในฝั่งตะวันออกแล้ว เรื่องราว เหล่าน้ียงั เปน็ การพูดถึงพลงั ของการลงทนุ ทางเทคโนโลยีใหม่ๆ และ อย่างไรก็ตามมีแนวคิดเพื่อคลี่คลายความกังวลเหล่านี้ว่า การปรบั เปลยี่ นระบบอตุ สาหกรรมเพอื่ สรา้ งสรรคร์ ะบบเศรษฐกจิ โลก มาตรการเศรษฐกิจเขียวจะกระตุ้นให้เกิดการจ้างงานในตลาดโลก ทเ่ี ปน็ มติ รตอ่ โลกมากขน้ึ ไมใ่ ชก่ ารชะลอเศรษฐกจิ และไมใ่ ชก่ ารหยดุ ได้ หากธุรกิจหรือบริษัทต่างๆ หันมาลงทุนกับการจัดการลดปล่อย สังคมแหง่ การบรโิ ภค

กันยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 27 ...หากมาตรการเศรษฐกจิ เขยี วในแผน พฒั นาเศรษฐกจิ ของประเทศตา่ งๆ ด�ำเนินไปได้ กจ็ ะน�ำไปสู่สงั คมท่มี ีความยงั่ ยนื ใน มติ กิ ารเมอื ง เศรษฐกิจ สงั คม ส่งิ แวดล้อม และ สุขภาพ บนฐานศักยภาพของพื้นท่ี ภมู ปิ ญั ญา วัฒนธรรมของท้องถน่ิ และความเปน็ ธรรมดว้ ย... ...If green economy is adopted in the social and economic development plan in each country, it will bring about a more sustainable global society with stable eco-political environment... กังหันพลงั น�ำ้ เพ่ือน�ำมาใชก้ ับครกต�ำข้าว ในล�ำธารของหม่บู า้ นสะเนพ่อง ทงุ่ ใหญ่นเรศวร in macro economics. It is based on Buddhist theology and on the belief that happiness is the supreme aim for A hydro turbine generator powers a motor at a creek in Saneh Pong village all humanity. A national development plan that upholds in the Thung Yai Naresuan forest. its citizens will focus its effort on the contentment both physical and mental of the people. This is in contrast to Furthermore, the governments can design a tax sys- “Gross National Product” or GNP that is the typical way tem that promotes green economy and mobilize a new of measuring economic progress in western convention. policy directive that encourages appropriate land use and urban planning to increase green areas. To make green Leading Thai Philosophy economy work, there must exists a tight international co- In 1974, His Majesty the King of Thailand operation network preferably under the supervision of the United Nations to carefully design a set of guidelines bestowed the principle of “Sufficiency Economy” to the and organizational mechanism to guide it to success. Thai people in order to immunize them from the rap- idly changing economy from agriculture to industrializa- If green economy is adopted in the social and eco- tion. The Thai populace, most of whom were farmers, nomic development plan in each country, it will bring had been suffering from fluctuating market prices and about a more sustainable global society with stable eco- unseasonal weather. The sufficiency economy stresses political environment. With the combined efforts among moderation and self-reliance in line with the Buddhist the localities incorporating indigenous knowledge and principle of the Middle Path. However, the practice of traditional culture, the new global order will promise to sufficiency economy is not limited just to individuals, be more just. but also to families, communities, societies and nations. Hence, it can be said to be based on Buddhist economics But, looking at it through the eastern philosophi- and Gandhian economics. cal glasses raises a question whether the proposed ideas or theories or new measures involving technological Sufficiency economy aims to achieve “sustainabil- advancement – even the green economy – can lead to ity” in all aspects of society including politics and eco- sustainable development. Are they truly a solution to the nomics. It adheres to the law of equilibrium and the world crisis? balanced interaction among the human population and between man and nature. Sufficiency economy values In an eastern spiritual framework, the implementa- communal and mutual benefits more than an individ- tion of modern technology, the initiation of new invest- ual’s gain. In addition, the benefits must be obtained ments and the restructuring of industrial systems do not based on morality, ethics and good governance. There- contribute to economic slow-down; neither will it stop fore, it can be said that sufficiency economy is a middle people from over-consumption. path between capitalism and self-sufficiency economy. It can be accomplished through moderation, rationale and People Happiness as the Core Issue a sense of equilibrium that will push economic activities The term “Gross National Happiness” or GNH to advance sustainably with human beings and nature as the joint center of development. was first used by King Jigme Wangchuck of Bhutan in 1972. GNH implies the gross happiness of the people in Unlike the free-market economy that encourages the nation as the ultimate development goal. It is a shift excessiveness, sufficiency economy stresses modera- from conventional development paradigm on economic tion and propagates non-violence not just towards oth- indicators to put people at the center of development and to make their happiness the aim of all undertak- ings. GNH is academically considered a new indicator ปรชั ญา-แนวคดิ ทางเศรษฐกิจในวิกฤตส่ิงแวดลอ้ ม The Economic Paradigm in the Midst of Environmental Crisis

28 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 ตลาดสดของชาวมอญในอ�ำเภอสังขละบรุ ยี ังคงขายสนิ คา้ พืน้ บ้าน ชาวมอญที่น่ยี ังรักษาวัฒนธรรม ประเพณี และวถิ ชี ีวติ ไม่เปล่ียนไปจากอดตี แมเ้ มอื งกาญจนบุรจี ะเปลีย่ นแปลง มากมายแคไ่ หนก็ตาม Ethnic Mon villagers sell produce in a fresh market in Sangkhla Buri district, conserving their culture, tradition and way of life despite the fast changing pace of Kanchanaburi province. ความสุขของคนคอื ศูนยก์ ลาง ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมุ่งเน้นพัฒนาไปสู่ “ความย่ังยืน” ภูฏาน – พ.ศ.2515 ความสุขมวลรวมประชาชาติ (Gross ของทุกมิติทางสังคม ท้ังเศรษฐกิจ การเมือง และสังคม โดยยึดหลัก ของความสมดุลและดุลยภาพของมนุษย์กับมนุษย์ และมนุษย์กับ National Happiness: GNH) ไดร้ ับการประกาศเป็นครั้งแรก โดย สิง่ แวดล้อม มีผลประโยชน์ของสว่ นรวมเปน็ ที่ตง้ั และตงั้ อยูบ่ นหลกั กษตั รยิ จ์ กิ มี ชงิ เย วงั ชกุ หมายถึง ความสขุ มวลรวมของคนในชาติ ของศลี ธรรม คณุ ธรรม ธรรมาภิบาล จึงเสมอื นศูนย์กลางของความ เป็นการเปล่ียนกระบวนทัศน์การพัฒนาและเป้าหมายการพัฒนาโดย สมดุลระหว่าง เศรษฐกิจทนุ นยิ ม (Capitalism) กบั เศรษฐกิจแบบ มุ่งให้ประชาชนเป็นศูนย์กลางของการพัฒนา และท�ำให้ประชาชนมี พง่ึ ตัวเอง (Self - sufcif iency Economy) โดยท�ำงานผ่านกลไกของ ความสขุ GNH จึงเปน็ แนวความคดิ ใหม่ในทางเศรษฐศาสตรม์ หภาค ความพอประมาณ ความสมเหตุสมผล ความสมดุล และภมู คิ ้มุ กนั ท่ี (Macro Economics) ซึง่ ตง้ั อย่บู นฐานคิดของพทุ ธศาสนา และตงั้ ขับเคลื่อนกิจกรรมทางเศรษฐกิจและระบบเศรษฐกิจให้ก้าวเข้าสู่การ อยู่บนความเชื่อว่าความสุขคือเป้าหมายหรือความต้องการสูงสุดใน เจรญิ เตบิ โตอยา่ งยงั่ ยนื โดยมมี นษุ ยแ์ ละธรรมชาตเิ ปน็ ศนู ยก์ ลางของ ชีวิตของมนุษย์ ถ้าการพัฒนาประเทศจะเน้นมนุษย์เป็นศูนย์กลาง การพัฒนารว่ มกนั แล้ว การพัฒนาก็ควรจะน�ำไปสู่การบรรลุความพึงพอใจของมนุษย์ ทง้ั ทางรา่ งกายและจติ ใจ ซงึ่ แตกตา่ งอยา่ งเดน่ ชดั กบั “ผลติ ภณั ฑม์ วล เศรษฐกิจพอเพียงเป็นเศรษฐกิจท่ีมุ่งเน้นความพอประมาณ ทำ� รวมประชาชาติ” (Gross National Product หรือ GNP) อนั เป็น อะไรไม่เกินตัว กนิ พอดี อยู่พอดี ไม่เบยี ดเบยี นตนเองและผอู้ นื่ รวม แนวคิดเก่าของเศรษฐศาสตรต์ ะวนั ตกหรอื เศรษฐศาสตรก์ ระแสหลัก ทั้งไม่เบียดเบียนสิ่งแวดล้อม ใช้หลักความสมเหตุสมผลในการจัด ปรัชญานำ� ไทย ลำ� ดบั ความส�ำคัญ รวมทั้งค�ำนงึ ถึงผลกระทบที่จะเกิดข้นึ ในด้านต่างๆ จากการด�ำเนนิ เศรษฐกจิ และเป็นการสร้างความสมดุลให้เกิดข้ึนทุก ประเทศไทย – พ.ศ.2517 พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ทรง ภาคส่วนของกิจกรรมทางเศรษฐกิจ จนสามารถสร้างภูมิคุ้มกันเม่ือ พระราชทานหลกั ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง (Sufcfi iency Economy) ประเทศไทยเผชิญกับวิกฤตการณ์ทางเศรษฐกิจในปี พ.ศ. 2540 ใหผ้ สกนกิ รชาวไทยซงึ่ สว่ นใหญเ่ ปน็ เกษตรกรใหส้ ามารถสรา้ งภมู คิ มุ้ กนั มาจนปัจจุบันปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงได้รับการกล่าวขานอย่าง ทางเศรษฐกจิ และปรบั เปลย่ี นการผลติ เพอื่ ลดทอนความเสย่ี งอนั เกดิ กวา้ งขวางวา่ เปน็ ทางเลอื กสำ� หรบั การพฒั นาและสามารถเปน็ ทางออก จากความแปรปรวนทางธรรมชาติ และความผนั ผวนทางเศรษฐกจิ ให้ เพ่อื แกไ้ ขวกิ ฤตโลก ยนื อยบู่ นขาของตวั เองได้ ซง่ึ ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี งสอดคลอ้ งกบั วิถีเอเชยี เศรษฐกจิ ในอนาคต ปรัชญาของพุทธศาสนาในประเด็นการยึดหลักทางสายกลางในการ ดำ� เนนิ ชวี ติ ทง้ั ระดบั ปจั เจกชน ระดบั ครอบครวั ระดบั ชมุ ชน และระดบั ประเทศไทย - 29 มกราคม 2552 จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลัย ภาครฐั อีกทงั้ ยงั สอดคลอ้ งกบั หลกั พทุ ธเศรษฐศาสตร์ (Buddhist ขณะที่อเมริกาก�ำลังเร่งรัดปัญหาเศรษฐกิจที่ค่อยๆ ลุกลามข้าม Economics) และเศรษฐศาสตรแ์ บบคานธี (Gandhian Economics) ทวีปมายังยุโรปและเอเชีย มีการเปิดบทสัมภาษณ์ 13 นกั วิชาการ ทเ่ี นน้ การอยพู่ อดี กนิ พอดี และการพงึ่ ตนเอง นักเศรษฐศาสตร์ และบุคคลท่ีมีช่ือเสียงจากทุกมุมโลกเร่ืองมิติ

กนั ยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 29 ers, but to oneself as well as to the environment. Suf- to the current global problem. ficiency economy promotes critical reasoning and strict On the other hand, the forum agreed that the east- prioritization of economic transactions to avoid harmful consequences, but to achieve harmony with all involved ern way or oriental wisdom that is rooted in the harmo- stakeholders. It is believed that sufficiency economy nious coexistence with nature through moderation will played a substantial role for Thailand to have recovered lead to sustainability and, therefore, is the way to global from the 1997 economic crisis. Since then, sufficiency survival. In particular, His Majesty the King’s sufficiency economy has been widely accepted as an alternative to economy and Bhutan’s Gross National Happiness both development and as one potential solution to cope with respect nature and treat the ecosystem in such a way the global economic crisis. that its capacity is not exceeded. Such philosophy and approach have the potential to provide the highest value The Oriental Wisdom: Economy of the Future system and moral integrity to the political, social and While the US and its western allies are busy sort- economic infrastructure that will restore equilibrium to nature and society once more. ing out the most recent economic mess that gradually encumbers Europe and the rest of the world, a forum Nature as Foundation of the World Society of 13 international scientists, economists and respected Nature, spirituality, philosophy and religion form scholars was held at Chulalongkorn University, Thai- land, on January 29, 2009, to discuss “sufficiency econ- the foundation of oriental wisdom in the living and cre- omy in a global context.” They analyzed and compared ating of society. Orientals constantly strive to study the various economic theories and approaches that could world around them and live their lives with the ultimate remedy the global crisis including green economics, aim of ending suffering and seeking peace and content- green economy that stress non-violence and non-exces- ment in life. They are inclined to work cooperatively and sive consumption similar to sufficiency economy, solidar- live interdependently. Most importantly, oriental wisdom ity economy that emphasizes a new production system to regards human beings as a part of nature and seeks to influence consumption patterns based on the concept of co-ownership and co-production among producers with ชาวนาก้งุ ธรรมชาติในชมุ ชนขุนสมุทรจีน จบั กงุ้ ทเ่ี ลยี้ งไว้ขนึ้ มาตากแหง้ บนกระดานในเรือ a fair distribution network of manufactured goods, and Gandhian economics that stresses self sufficiency, con- Natural shrimp farmers in Samut Chin community dry their catch on boats. tentment and self-reliance. In the forum, elaboration of and comparison between eastern and western development paradigms were widely discussed. In short, it is said that western school of thought that gave birth to capitalism is mis- aligned with and at times counter to the natural law. Capitalism disrupts the state of equilibrium of the natu- ral world which is the foundation of all economic activi- ties. It is said to be the single most serious occurrence in human history. Therefore, capitalism is not the solution เรือจ้างในคลองขุนสมุทรไทย จ.สมุทรปราการ คดิ ค้นปรับเปลีย่ นเคร่ืองยนต์จาก การใชน้ �้ำมันมาใชแ้ กซ๊ หงุ ต้มกนั แลว้ Hired boats in Khun Samut Thai canal in Samut Prakan province have been modified to use cooking gas as fuel instead of diesel. ปรชั ญา-แนวคิดทางเศรษฐกิจในวกิ ฤตสิ่งแวดลอ้ ม The Economic Paradigm in the Midst of Environmental Crisis

30 กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 ร่วมกับธรรมชาติอย่างสมดุลและใช้อย่างพอเพียง วิถีเช่นนจ้ี ึงจะน�ำ ไปสคู่ วามยงั่ ยืนและเป็นทางรอดของโลก โดยเฉพาะหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จ พระเจา้ อยหู่ วั นโยบายความสขุ มวลรวมประชาชาตใิ นภฏู าน ทม่ี คี วาม คลา้ ยกนั ในจดุ ทเ่ี นน้ การใหค้ วามเคารพตอ่ ธรรมชาติ ระบบนเิ วศ และ ไมไ่ ปไกลเกนิ ขดี ความสามารถของทรพั ยากรทม่ี ี ปรชั ญาและแนวทาง เหลา่ นไี้ ดใ้ หค้ ณุ คา่ สงู สดุ กบั การยกระดบั จรยิ ธรรมทางสง่ิ แวดลอ้ มทง้ั ในดา้ นการเมอื ง สงั คม และเศรษฐกิจ ซ่ึงจะชว่ ยฟืน้ ฟูธรรมชาตแิ ละ สังคมที่เสอื่ มลงให้เกดิ สมดุลข้ึนมาใหม่อีกคร้งั เดก็ ๆ กำ� ลังใหอ้ าหารหมพู ืน้ บา้ นในคอกท่เี ลีย้ งไวเ้ ปน็ อาหารกลางวนั ของนกั เรยี น ธรรมชาติคอื รากฐานของสงั คมโลก โรงเรยี นบ้านท่าลง้ จ.อบุ ลราชธานี วถิ เี อเชียมีธรรมชาติ จติ วญิ ญาณ ปรชั ญา ศาสนา เปน็ รากฐาน School children help feed pigs being raised as part of the Ban Thalong สำ� คัญแหง่ การด�ำเนนิ ชีวิตและสร้างสรรค์สังคม ชาวตะวันออกจงึ มุง่ School’s lunch program in Ubon Ratchathani. แสวงหาเรียนรู้หาเหตุผลเกี่ยวกับโลกและชีวิตเพ่ือการพ้นทุกข์ มุ่ง แสวงหาความสงบสุขให้แก่ตนและหาความเรียบง่ายพอดีให้กับชีวิต เศรษฐกิจพอเพียงในทรรศนะโลก วิเคราะห์และเปรียบเทียบหลัก มีการรวมตวั กันทำ� งานรว่ มกัน พง่ึ พาอาศยั กัน ท่สี ำ� คัญคอื วีถเี อเชยี ทฤษฎใี นสงั คมต่างๆ ท่ีถกู นำ� มาประยกุ ตใ์ ชท้ ่ามกลางวิกฤตโลก เชน่ มองมนุษย์ว่าเป็นส่วนหนง่ึ ของธรรมชาติ จึงปรับตัวให้ชีวิตกลมกลืน เศรษฐศาสตร์สเี ขียว (Green Economics) เศรษฐกิจสเี ขียว (Green กบั ธรรมชาตดิ ว้ ยภูมิปัญญา ไม่ขัดแยง้ ไม่เอาชนะ Economy) ทยี่ ดึ หลกั ไมเ่ บยี ดเบยี นโลก ไมบ่ รโิ ภคเกนิ ความจ�ำเปน็ กบั การไมส่ ร้างความเสี่ยงเกินกำ� ลงั ซึ่งเป็นหลักการคล้ายคลงึ กับปรัชญา แต่โลกทรรศน์แบบทุนนยิ มตง้ั อยู่บนความเช่อื วา่ มนุษย์มีความ เศรษฐกิจพอเพียง (Sufifciency Economy) เศรษฐกิจ-สมานฉนั ท์ สามารถในการประดษิ ฐค์ ดิ คน้ ในการใชเ้ ทคนคิ วทิ ยาศาสตร์ สามารถ (Solidarity Economy) คือการมุ่งไปที่การสร้างระบบการผลิต จดั การเพอ่ื แสวงหาประโยชนจ์ ากธรรมชาตไิ ดอ้ ยา่ งไมม่ ขี อบเขต และ แบบใหม่ โดยการเปลี่ยนวิถีแห่งการผลิต ซึ่งจะท�ำให้วิถีการบรโิ ภค มีอํานาจมหาศาลทางเทคโนโลยีท่ีทาํ ให้มนุษย์สามารถควบคุมจัดการ เปลย่ี นแปลงไปดว้ ย โดยการผลติ รว่ มกนั และเปน็ เจา้ ของรว่ มกนั และ ทรพั ยากรธรรมชาตไิ ด้ การกระจายสินค้าด้วยกลไกการค้าที่เป็นธรรม หรือ เศรษฐศาสตร์ แบบคานธี (Gandhian Economics) คือ เศรษฐกิจแบบพึง่ ตนเอง อีกท้ังทุนนิยมยังมีลักษณะเด่นในการหมุนเวียนสินค้าจากการ สมถะ ไม่พง่ึ คนอ่นื แลกเปล่ียนโดยอาศัยเงินตราเป็นตัวกลาง ความม่ังค่ังจะรวมศูนย์ อยกู่ ับชนชัน้ นายทุนท่คี วบคมุ ปัจจยั การผลิตไว้ในมือ นอกจากคา่ แรง การเปิดบทสมั ภาษณ์ในครั้งนี้ มีการอธบิ ายและเปรียบเทยี บถึง จากการขายแรงงานท่ีได้ ประชาชนจำ� นวนมากจะไม่มีปัจจัยทำ� มาหา วิถีตะวันออกและวิถีตะวันตกท่ีสะท้อนภาพของการพัฒนาในสอง เล้ียงชีพ การขยายตัวของระบบทุนนิยมที่ความมั่งค่ังให้กับเจ้าของ ดา้ นของสงั คมโลก กล่าวโดยสรปุ คือ วีถตี ะวนั ตกท่ีให้ก�ำเนดิ ระบบ ทนุ จนสามารถเชือ่ มระบบเศรษฐกจิ ในโลกดว้ ยกจิ กรรมทางการคา้ นี่ เศรษฐกจิ แบบทนุ นิยมข้ึนมานน้ั เกิดจากความไม่เขา้ ใจธรรมชาตแิ ละ คือหนทางไปสู่ความหายนะของสังคมมนุษย์และทรัพยากรท้ังหลาย พยายามฝืนธรรมชาติ ทุนนิยมได้ทําลายดุลยภาพในโลกธรรมชาติ ในโลก ซ่ึงเป็นพ้ืนฐานสนับสนนุ ระบบเศรษฐกิจ และการขาดดุลยภาพทาง ธรรมชาติ ซง่ึ เป็นการขาดสมดุลทยี่ งิ่ ใหญแ่ ละร้ายแรงทส่ี ุด วนั นวี้ กิ ฤตกิ ารณต์ า่ งๆ ทเ่ี กดิ ขน้ึ ไดท้ �ำใหส้ งั คมในวงกวา้ งยอมรบั แลว้ วา่ ทกุ สง่ิ ทมี่ นษุ ยก์ ระทาํ ขนึ้ ยอ่ มมผี ลกระทบตอ่ บคุ คล สงั คม และ ระบบทุนนิยมจึงไม่ใช่ทางออกของโลกยุคใหม่ แต่วีถี ส่ิงมชี วี ติ ทั้งหมดในโลกธรรมชาติโดยไมส่ ามารถพยากรณ์ได้ ตะวนั ออก หรอื วถิ ีเอเชยี (Oriental Wisdom) เกดิ ขึ้นจากการอยู่ หากสามารถเปลยี่ นโลกทรรศนแ์ ละจรยิ ธรรมทด่ี าํ รงอยใู่ นระบบ เศรษฐกิจจากการมองโลกด้วยวิถีทางใหม่ท่ีเช่ือว่า โลกเป็นระบบท่ี มีชีวิต มนุษย์เป็นสิ่งมีชีวิตหนง่ึ เดียวกับธรรมชาติ เป็นสมาชิกของ ประชาคมโลกธรรมชาติซึ่งเต็มไปด้วยส่ิงมีชีวิตหลากหลายท่ีมีความ เชอื่ มโยงกัน มนุษย์จงึ ไม่อาจเติบโตขนึ้ อยา่ งเดียวดาย และย่งิ ไม่อาจ แยกจากธรรมชาติ นอกจากการพฒั นาเทคโนโลยที ่ีเปน็ มติ รกบั สงิ่ แวดลอ้ มมากขึน้ การเรียนรู้กฎนิเวศวิทยาอย่างเป็นระบบ การเคารพนอบน้อมเพ่ือ ที่จะเข้าใจปรากฏการณ์พ้ืนฐานทางธรรมชาติ เพื่อด�ำรงตนอย่าง สอดคล้องกับกฎธรรมชาติอย่างกลมกลืน น่ันคือเง่ือนไขสําคัญ ที่สุดของการดํารงอยู่อย่างหลากหลายและมีเสถียรภาพของโลก แล้วสิทธิ-หน้าที่ของบุคคลในสังคมจะขยายขอบเขตจากสิทธิมนุษย์ ไปสู่สิทธิของสิ่งมีชีวิตทั้งหมดในโลกได้ด้วย

กันยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009 31 live in harmony with nature with indigenous wisdom and วถิ ีชีวิตของชาวประมงในลุ่มน้ำ� ทะเลสาบสงขลา ด้านหนงึ่ คอื จบั ปลา อกี ดา้ นหนงึ่ เปน็ นกั does not seek to confront or conquer nature. อนรุ กั ษท์ ่พี ยายามจะแก้วกิ ฤตนำ้� ตนื้ เขนิ และน�้ำเสียทัง้ ลมุ่ น�ำ้ เพอ่ื รักษาธรรมชาติและอนาคต ของลกู หลานประมงไวอ้ ยา่ งแข็งขนั On the other hand, capitalism promotes the belief that man is entitled to use technologies to harvest as Fishermen at Songkhla Lake also act as conservationists to tackle the much as possible from nature and modern technologies problems of the lake becoming shallow and water pollution affecting the empower him to control and harness natural resources entire basin. for his own gain. coupled with greed will only lead to relentless exploita- Capitalism uses the monetary system to distribute tion of the world’s natural resources. It will eventually goods, resulting in wealth accumulating in the hands of end in disaster for the world and its inhabitants. a few who control the production apparatus. The rest of the people are forced to rely on meager wages to survive. The succession of crises nowadays confirms that fact The rapid mobilization of capital enables the capitalists that mankind is causing damages to nature and it will in to form production networks and advance their profits to turn affect individuals, society and all living creatures in an unprecedented scale. This massive capital build-up the world in an unimaginable manner. However, we can change our paradigm and the eth- ics of economic engagement into one which views the earth as a living being and human beings as being one with it. We are all members of a global community that consists of different species of living beings and we are all connected. Human beings cannot survive in isolation and apart from nature. Not only must technology be made more eco- friendly, humans must also learn the rules of the ecosys- tem systematically and with humility in order to under- stand all the natural phenomena around us. We must strive to live in accordance with the natural law. This is the main condition for the world to continue to survive in stability and in all its diversity. From there the concept of human rights that we so much cherish will be extended to cover and respect the rights of all other creatures in the world as well. ปรชั ญา-แนวคดิ ทางเศรษฐกิจในวิกฤตสิ่งแวดลอ้ ม The Economic Paradigm in the Midst of Environmental Crisis

เส้นทางสายใหม่ ON A NEW PATH32 กนั ยายน - ธันวาคม 2552 September - December 2009

กันยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 33 (จากซา้ ย) อรุณลักษณ์ อ่อนวิมล, เมธี สรรพคณุ านนท์, ธเนศ กิตตพิ รพาณชิ ย์ (From left) From left, Arunlak Onwimol, Methee Sappakunanond, and Thanet Kittipornpanit “เงนิ ” Money is ไม่ใช่ค�ำตอบ... Not the ท่ตี ลาดรอ้ ยปี Answer… สามชกุ The Samchuk Market’s Story กิตติกาญจน์ หาญกลุ หลงั จากขา่ วคราวทอ่ี งคก์ ารการศกึ ษาวทิ ยา Kittikarn Hankun ศาสตรแ์ ละวฒั นธรรมแหง่ สหประชาชาตหิ รอื ยเู นสโก (UNESCO) ประกาศใหต้ ลาดสามชกุ SINCE BEING HONORED WITH AN ASIA- ได้รับรางวัลในโครงการอนุรักษ์มรดกทาง PACIFIC HERITAGE AWARD from the United วฒั นธรรมในภมู ภิ าคเอเชยี และแปซฟิ กิ ประจำ� Nations Educational, Scientific and Cultural Organiza- ปี 2552 ดเู หมอื นวา่ ตลาดแหง่ นจี้ ะมผี คู้ นมาก tion (UNESCO) in September 2009, the Samchuk Mar- หน้าหลายตามาเยี่ยมเยือนเพ่ิมขึ้นหลายเท่า ket in Suphanburi has seen an influx of visitors together ตวั ท�ำใหร้ ะบบเศรษฐกิจในตลาดสามชุกแห่ง with the revival of the local economy. นดี้ ขี ้ึนตามไปดว้ ย “Samchuk”, a small district in Suphanburi, sat on the bank of the Thachin River. In the past, the waterway was the province’s major trading route, with the Sam- chuk Market as its hub for the trading of rice, salt and other food stuff. However, following the construction of เสน้ ทางสายใหม่ On a new path

34 กันยายน - ธนั วาคม 2552 September - December 2009 หมวกสานราคาถูก อาหารอรอ่ ยๆ และหอ่ หมกในหม้อดินเผาสตู รดัง้ เดมิ ของชาวสามชกุ จากของใช้และอาหารในบ้านกลายเป็นสินคา้ เลื่องช่ือ Cheap hats made of reed, delicious food and steamed fish curry paste custard in earth pots, common household items in Samchuk district, have become some of the favorite merchandise among tourists. “สามชุก” อ�ำเภอเล็กๆ ในจังหวัดสุพรรณบุรี ต้ังอยู่ริมแม่น�้ำ เพอื่ สรา้ งความสมั พนั ธข์ องคนในตลาดใหแ้ นน่ แฟ้น เปดิ โอกาสใหค้ น ท่าจีน แต่เดิมแม่น้�ำสายนี้เป็นเส้นทางการค้าขายที่ส�ำคัญของเมือง เฒา่ คนแกใ่ นชมุ ชนไดเ้ ขา้ มาทำ� กจิ กรรมรว่ มกบั ลกู หลาน รอื้ ฟน้ื ฝมี อื ใน สพุ รรณบรุ ี มี “ตลาดสามชกุ ” เปน็ แหลง่ เศรษฐกจิ สำ� คญั ในการคา้ ขาย การปรุงอาหารท้องถน่ิ ข้ึนมาใหม่ ชกั ชวนคนในอ�ำเภอใกล้เคียงใหเ้ ข้า เกลือ ขา้ ว และอาหารนานาชนดิ แต่เมอื่ มกี ารตัดถนนผา่ นดา้ นหน้า มารว่ มจับจา่ ยใช้สอยในตลาด ทางเขา้ ตลาด ความสำ� คัญของการคมนาคมทางน้�ำจงึ ลดลง สง่ ผลให้ ตลาดซบเซาอยา่ งหลกี เล่ยี งไมไ่ ด้ กิจกรรมเหล่านดี้ �ำเนนิ เร่ือยมาจนได้รับการสนับสนนุ จากมูลนธิ ิ ชุมชนไทในการปรับปรุงและดูแลศิลปะการปลูกสร้างอันเก่าแก่มี อรุณลักษณ์ อ่อนวิมล หนึ่งในคณะกรรมการพัฒนาตลาด คณุ คา่ ทางสถาปตั ยกรรม ท�ำกจิ กรรมการดแู ลความสะอาดของตลาด สามชุกซึ่งเดิมเคยใช้ชีวิตในตลาด เล่าบรรยากาศของตลาดผ่านวัน และเริ่มสื่อสารการท�ำงานสู่สาธารณะ ในท่ีสุดน�ำมาสู่การเป็นแหล่ง เวลา “เม่ือกอ่ นตลาดจะคึกคักมาก เปน็ แหลง่ ทำ� มาคา้ ขาย แตห่ ลัง ทอ่ งเทย่ี วทางวฒั นธรรมที่เชิดหนา้ ชตู าใหจ้ ังหวัดสุพรรณบุรี จากตัดถนน ตลาดมันตายเลย จนเรียกวา่ นอนขาย คนไม่มากย็ ังตอ้ ง ขาย ขายเลก็ ขายนอ้ ยกต็ อ้ งขาย เรากลบั เขา้ มาทนี่ ห่ี ลงั จากทอี่ อกไปใช้ การพลิกฟื้นตลาดที่เคยซบเซาจนกลายเป็นตลาดท่ีมีความ ชีวิตขา้ งนอก พอเหน็ ก็รสู้ กึ วา่ บ้านเราทำ� ไมเปน็ ไดข้ นาดน้ี เงยี บมาก” คึกคัก นอกจากจะท�ำให้ชาวตลาดและทีมท�ำงานพัฒนาตลาดมั่นใจ ในแนวทางการท�ำงานของตนเองแล้ว ยังท�ำให้ได้รับความสนใจทั้ง จากตลาดทเี่ คยคกึ คกั กลบั กลายเปน็ ตลาดทเ่ี งยี บเหงา ประกอบ จากการท่องเท่ียว ราชการในท้องถ่ิน ภาคเอกชน ท่ีเสนอตัวจะเข้า กบั ความเกา่ แกข่ องตวั อาคารยงั ผลใหท้ างกรมธนารกั ษม์ แี ผนรอื้ ตลาด มาร่วมจัดการตลาด แต่การท�ำงานที่เคยล้มลุกคลุกคลานผ่านความ มาต้ังแต่ปี 2530 เพ่ือสร้างอาคารพาณชิ ย์ในแบบท่ีสังคมสมัยใหม่ ยากล�ำบากท�ำให้ชาวตลาดสามชุกยืนยันการเป็นแกนน�ำหลักในการ ชน่ื ชม และกนั พน้ื ทบี่ างสว่ นเพอ่ื สรา้ งสวนสาธารณะ ขา่ วคราวนที้ ำ� ให้ จัดการตลาดแห่งน้ีเอง โดยมีคนรุ่นแรกที่เร่ิมต้นท�ำงานพัฒนาตลาด คนกลุ่มเล็กๆ ในชุมชนที่หวงแหนตลาดในฐานะที่เป็นบ้านเป็นความ เป็นแกนหลักและมีลูกหลานแกนน�ำรุ่นใหม่ข้ามาร่วมดูแลอีกแรง ผูกพันของคนในชุมชนพยายามเร่ิมต้นท�ำกิจกรรมพลิกฟื้นชีวิตชีวา ให้ตลาดกลับมาคกึ คักใหมอ่ กี ครัง้ ธเนศ กติ ตพิ รพาณชิ ย์ ลกู หลานของชาวตลาดสามชกุ ทไี่ ดเ้ ขา้ มา รว่ มดแู ลตลาดดว้ ย เหน็ การทำ� งานของคนรนุ่ ปา้ นา้ อา เลา่ ถงึ บทบาท เหล่าแม่บ้านในชุมชนเริ่มชักชวนกันรวมกลุ่มเต้นแอโรบิกออก การท�ำงานของทีมคนรุ่นใหม่นับ 10 คนที่เข้ามาเรียนรู้และช่วยงาน ก�ำลังกาย เร่มิ มกี ารปรึกษาหารือจนเกดิ การจดั งาน “อร่อยดีสามชุก” ผูใ้ หญด่ ว้ ยแววตาท่ีมงุ่ มน่ั