Greenline31

มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 51 (water retention area), to retain all the water dumped. try in the world allows imports of insecticides, fertilizers, For them, it’s just not worth it. Then the government and various toxins without imposing taxes. Our country tells us: Don’t farm rice during the dry season because is the only one. it means using a lot of water, grow beans or other crops instead. But is our land suitable for such use, how much “My proposal is to do away with advertisement. do we need to invest, and once we’ve grown these crops, Secondly, taxes should be imposed on chemical imports. will there be buyers and will they pay as good a price as Thirdly, use income from the taxes to set up farmers’ for rice? There just aren’t any answers.” This is what a schools, organic agriculture schools so that farmers farmer representative would like to tell the government. learn the dangers of chemicals. Alternatively, consumers should be told. We can try as a pilot project: five to ten Solutions to Adaptaion months. If it doesn’t work, we can abandon the project.” A point Decha emphasized is that whatever disaster Decha advises that a way-out for farmers is to or problem farmers will face in the future, they would organize themselves to demand the rights due to them. do well to change their mode of production. Organic “Coming together as a group is better than fighting for farming is one way farmers would survive. If they are something alone, as we have seen in the civic sector. In free from dependency on fertilizers and chemicals, they Thailand, if farmers were to unite for production, and would overcome any future difficulties. sales, it would be a good move. This would strengthen production groups. If anyone has problems, they can In Suphan Buri where he operates, he says, farmers exchange views to help develop products and markets.” are divided into three groups. The first group relies on rainfalls and grows a single crop in a year. The second Decha added that the important thing was not just group grows two crops a year and sometimes encounters for farmers to adjust themselves in order to solve prob- floods. The third group, whose land is in the irrigation lems, but the government must set measures to enable zone and who faces no floods, grows three crops a year. them to stand on their own feet because food security However, a study of farmers’ indebtedness found that will become a very important issue. The country cannot those who farm a single crop a year are least indebted survive without food, and nothing is more regretful than with the amount of individual debt in the tens of thou- if “Thailand, our country so rich in resources, fails to sands of baht while those raising two crops a year owe enable producers of food to live sustainable lives.” n hundreds of thousands each. Those in the third group carry the heaviest debt, in the millions of baht. To นาขา้ วในจงั หวดั นครปฐม — กรวกิ า วีระพนั ธ์เทพา Decha, this clearly shows the more frequently the crop is grown, the more debts one incurs, and that profits or A newly-grown rice field in Nakhon Pathom, west of Bangkok. losses depend not on quantity but on the method of pro- — Kornwika Weerapantepa duction. * Khao Bao, Khao Glang, Khao Nak is the categorization of rice “When we (the Khao Kwan Foundation) changed according to the state of the harvest. Khao Bao is rice which takes the method of rice growing, one that reduces costs of a short time to harvest (60-120 days). Khao Nak takes a long production and increases productivity, the results were time to grow before it can be harvested (120-180 days). Farmers clear from farmers who apply agriculture that does not tend to apportion their land so that they can grow Khao Bao, Khao depend on chemicals. No debts, but profit gained. It’s not Glang and Khao Nak in order to wait for harvests in respective up to the area, the product or anything else, but it’s due months. to a wrong method applied. When they use chemicals, ** Hybrid rice is developed from a variety of strains to the extent their health suffers, the crop yield doesn’t increase, costs that developers claim it is resistant to diseases and insects, and of production are high. So from where can they earn yields more than common rice strains. The drawback is farmers profit? But the farmers who have succeeded (by turning cannot use the rice as seeds, therefore forcing them to buy a new lot to a new way of growing rice) showed results as far back each year. as 1995. The government has never promoted this way of agriculture although the farmers can do everything for themselves: prepare fertilizer, insect repellent, etc. The costs of production are low, the quality of the produce is good, and they survive. But other farmers around them could not follow suit. They said they could not stop using fertilizers and insecticides. They couldn’t change their mindset; they had to buy these things no matter what. “The fault is not their own doing. It happened because of the promotion and propaganda by the chem- ical companies which enjoy influence over the govern- ment. It’s a small group of people who benefit. No coun- เส้นทางเดยี วกนั On the same path

เส้นทางสายใหม่52 มกราคม - เมษายน 2555 January-April2012 ON A NEW PATH อตุ รดติ ถ์ – น้�ำปา่ พัดถนนพัง สะพานขาด ท่ีบา้ นห้วยคอม อ.น�ำ้ ปาด ทำ� ใหเ้ สบียงอาหารจ�ำนวน มากไมส่ ามารถลำ� เลยี งไปไดโ้ ดยรถ ชาวบ้านจงึ ตอ้ งออกมาลำ� เลียงอาหารดว้ ยตัวเอง Utaradit – Residents of Ban Huai Khom in Nam Pat district pass relief bags from hand to hand across a canal after flash floods swept away a bridge and a road making delivery by road impossible. แตผ้องนยบกรเิหคารรอ่ื จงัดก–ารดนร�้ำ.ทรว่ อมย.ล.. เรือ่ ง อรยา สตู ะบุตร ภาพ ดลิ ก ตามใจเพ่อื น สถานการณ์น้�ำท่วมที่ผ่านมาท�ำให้หลายฝ่ายตระหนักดี เครื่องมือการบริหารแบบเดิม การกักน�้ำตามระยะเวลาเดิมและข้ัน วา่ มาตรการแกป้ ญั หา และโครงสรา้ งเชงิ กายภาพประสบ ตอนการทยอยปลอ่ ยน�้ำออกจากเข่ือน จงึ เกิดความผดิ พลาด ขณะท่ี ความล้มเหลวอย่างรุนแรง แต่ค�ำถามท่ีส�ำคัญก็คือ ถ้า ความยืดหยนุ่ ในโครงสรา้ งเร่อื งนำ�้ ของประเทศไทยไมด่ ีพอ เมอ่ื เขอื่ น ปรมิ าณนำ้� ในปี 2555 มมี ากเทา่ หรอื มากกวา่ ปี 2554 การ ตอ้ งรบั ปรมิ าณนำ้� จำ� นวนมาก จงึ จำ� เปน็ ตอ้ งปลอ่ ยนำ้� ลงพน้ื ทดี่ า้ นลา่ ง แก้ไขข้อผิดพลาดต่างๆ ในปีที่แล้ว จะเกิดข้ึนทันท่วงที ผนวกกบั เมอ่ื เกดิ มรสมุ ฝนตกผดิ ฤดกู าล มลี มสนิ คา้ เขา้ มาเปน็ ตวั บวก กอ่ นท่นี �ำ้ จะมาถงึ ในปนี ้ีหรอื ไม่ ท�ำให้น�้ำในอ่าวไทยยกตัวหนุนสูงข้ึน การระบายน้�ำลงทะเลจึงท�ำได้ ยากกว่าปกติ ในมุมมองของ ดร. รอยล จิตรดอน ผู้อ�ำนวยการสถาบัน สารสนเทศทรพั ยากรนำ้� และการเกษตร สำ� นกั งานพฒั นาวทิ ยาศาสตร์ นอกจากน้ีโครงสร้างระบบชลประทานของประเทศ ไทยยึด และเทคโนโลยีแห่งชาติ กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี การ ทฤษฎีตามหลักของประเทศตะวันตก คือใช้โครงสร้างขนาดใหญ่ใน เปลย่ี นแปลงทางกายภาพของประเทศและการใชท้ ด่ี นิ ในลมุ่ นำ�้ ทำ� ให้ การกกั เกบ็ นำ้� ไมค่ ำ� นงึ ถงึ ลกั ษณะภมู ปิ ระเทศทตี่ า่ งกนั ไมม่ กี ารบรหิ าร การวางแผนและบริหารจัดการทรัพยากรน�้ำในแบบเดิม ซึ่งพ่ึงพิง จดั การนำ�้ อยา่ งเปน็ ระบบ ไมม่ ีการดแู ลแหล่งน้�ำตามธรรมชาติและที่ โครงสรา้ งขนาดใหญ่ ใชไ้ ม่ได้อกี ตอ่ ไปแลว้ มนษุ ย์สร้างข้ึน ย้อนไปมองเหตุการณ์ที่เกิดข้ึนในช่วงปีที่ผ่านมา ดร. รอยล องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินเองได้ใช้งบประมาณในการดูแล กล่าวว่าการที่น้�ำไหลบ่าถึงกทม. เป็นเพราะมีพายุเข้านับสิบลูกใน แหลง่ นำ�้ นอ้ ยมาก เมอ่ื เทยี บกบั งบประมาณทงั้ หมดทไ่ี ดร้ บั (คา่ ใชจ้ า่ ย ช่วงไม่ก่ีเดือน ท�ำให้มีปริมาณน้�ำท่ีไหลเข้าสู่เขื่อนมากผิดปกติ (จาก ในการพัฒนาแหล่งนำ้� มเี พยี งรอ้ ยละ 2.17 และแก้ปญั หาน�ำ้ ท่วม-น�ำ้ 13,000 ลา้ นลกู บาศก์เมตรต่อปี เปน็ 26,000 ล้านลูกบาศกเ์ มตรตอ่ แล้ง ร้อยละ 8) ขณะท่ีภาครัฐก็มีการลงทุนด้านระบบชลประทาน ป)ี การบรหิ ารจดั การนำ�้ ไมว่ า่ จะเปน็ การวางแผนดว้ ยการใชส้ ถติ หิ รอื เหล่ือมลำ้� กันมาก โดยเนน้ ลงทนุ ในภาคกลางและภาคเหนือมากกวา่ พนื้ ทีอ่ ่นื ๆ

มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 53 Dr Royol: Flood นำ้� ท่วมนิคมอตุ สาหกรรม 7 แห่ง ในจงั หวัดพระนครศรีอยุธยา และปทมุ ธานี Management Seven industrial estates in Ayutthaya and Pathum Thani provinces Plan Needs an are incapacitated by floods Overhaul Furthermore, the country’s Western-style irrigation Story Oraya Sutabutr system was designed to use large structures for storing water, without due consideration of varying regional TPhotos Dilok Tamjaipuan geographical conditions, without a well-organized water he recent flood situation has raised a gen- management system, and without proper administration eral awareness that both the measures of both natural and man-made water sources. taken to solve its problems and the exist- ing infrastructure have utterly failed. An Local administration organizations have allocated a important question is whether or not we very small portion of their total budget towards water will have enough time to correct our fail- management (2.17% for managing water sources and ures from the previous year should the volume of flood- 8% for addressing flood and drought crises). Meanwhile, water in 2012 exceed that of 2011. the national government has under-invested in irrigation in some regions while over-investing in others such as the According to Dr Royol Chittradon, director of the North and Central regions. Hydro and Agro Informatics Institute under the National Science and Technology Development Agency, changes Current flood prediction in the lower part of the in the country’s topography and current land use in its Chao Phraya River basin is inconsistent because of sig- river basins have caused the current planning and man- nificant changes in the physical conditions and land use agement of water resources, which is heavily reliant on in the area. The collection of rain data for predicting large structures, to become untenable. the volumetric flow rate into the Chao Phraya dam is a lengthy process as the collection and verification of this Reflecting on the previous year’s events, Dr Royol data is time-consuming and so cannot be used to predict stated that the flood hit Bangkok because a series of rain- flood crises in a timely manner. The upper Chao Phraya storms lashed the country within a few months’ time, River basin from Nakhon Sawan northwards houses two causing an unusually large volume of water to flow into large water reservoirs, namely, the Bhumibol and Sirikit the dams (rising from 13,000 to 26,000 cubic meters per dams, which are important water resources for the Cen- year). Consequently, the usual water management tools tral region. To date, few efforts have been made to sys- failed to work, whether they involved statistics or conven- tematically study or develop flood prediction models. tional management techniques relying on trapping and draining water in set increments. Dr Royol added, “The existing system focuses on draining rainwater and keeping out water run-off. Ini- Meanwhile, Thailand’s water infrastructure is insuf- tially, damming served two or three cities well. But the ficiently flexible so that dams had to face unusually large system failed after everyone resorted to damming. When volume of water and thus needed to drain it down- the initial damming seemed to yield positive results, it stream. Additionally, off-season monsoons and trade was declared a success. So every province from Nakhon winds raised the sea level in the Gulf of Thailand, ham- Sawan to Lop Buri, Ang Thong, Suphan Buri and Ayut- pering the draining of the floodwater. thaya put up walls not only around the provincial proper but also around farmland. This ruined it for everyone because the water was forced to flow in a narrow channel and so rose to very high levels instead of spreading out evenly.” (Matichon, 25 November 2011) The problem of slow water drainage in Bangkok and surrounding areas was caused by the system’s ineffectiveness of draining floodwater into canals. This was the result of inefficiency of the canal system, which prevented canals from receiving water to their fullest capacity. There was also a lack of unity in water management. There was poor oversight over the height of road construction, and changes in land use affected ดร. รอยล Dr Royol เสน้ ทางสายใหม่ On a new path

54 มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 แLผanนdทีร่uบัseน้ำpโซlaนnกfทoมr. Klong Sa Wa เขตสมี วง – ทีด่ นิ ประเภท District อุตสาหกรรม water retention areas of Bangkok Min Buri Purple zone – Industrial area District Lat Krabang เขตสเี ม็ดมะปราง – ทด่ี นิ ประเภท District คลงั สินคา เขตสเี หลือง – ทด่ี นิ ประเภทที่อยอู าศัยหนาแนนนอย Light pink zone – Warehouse area Yellow zone – Light-density residential area เขตสสเี ขยี วออ น – ที่ดนิ ประเภท เขตสีสม – ท่ีดินประเภททอ่ี ยอู าศยั หนาแนนปานกลาง อนรุ ักษและเกษตรกรรม Orange zone – Medium-density residential area Light green zone – Conservation and agricultural area เขตสนี ้ำตาล – ทีด่ นิ ประเภทท่อี ยอู าศัยหนาแนน มาก เขตสเี ขยี ว – ท่ดี นิ ประเภทชนบท Brown zone – Heavy-density residential area และเกษตรกรรม เขตสแี ดง – ทีด่ ินประเภทพาณชิ ยกรรม Green zone – Rural and agricultural area Red zone – Commercial area เขตสีนำ้ ตาลออน – ทีด่ ินประเภทอนุรักษ เพอื สงเสริมเอกลกั ษณ ศลิ ปวฒั นธรรมไทย Light brown zone – Conservation for the promotion of Thai art and cultural identity area เขตสีนำ้ เงิน – ที่ดนิ ประเภทสถาบนั ราชการ Blue zone – Government institution area ในปจั จบุ นั ยงั คงมขี อ้ จำ� กดั ในการพยากรณส์ ถานการณน์ ำ้� ทว่ มใน แม้ว่าเครื่องสูบน้�ำมีพอ แต่ไม่ท�ำผังเชื่อมทั้งระบบ” ดร.รอยลกล่าว ลุ่มน�้ำเจ้าพระยาตอนล่าง ท้ังน้ีเน่ืองจากสภาพทางกายภาพของพื้นที่ (มตชิ น 25 พ.ย. 2554) และการใชท้ ด่ี นิ ในลมุ่ นำ้� ไดม้ กี ารเปลย่ี นแปลงไปจากเดมิ เปน็ อยา่ งมาก มี ความลา่ ชา้ ในการจดั เตรยี มขอ้ มลู ฝนสำ� หรบั การพยากรณอ์ ตั ราการไหล การแก้ปญั หาน�้ำทว่ มลมุ่ นำ�้ เจา้ พระยา ของนำ�้ ทที่ า้ ยเขอื่ นเจา้ พระยาเพราะตอ้ งอาศยั เวลานานในการรวบรวม และการตรวจสอบความถูกต้อง ข้อมูลท่ีรวบรวมได้ไม่สามารถใช้เพื่อ การแกป้ ัญหาน้ำ� ท่วมลมุ่ น้ำ� เจา้ พระยาระยะยาวนัน้ จ�ำเปน็ ต้อง การพยากรณ์สภาวะน้�ำท่วมได้ทันท่วงที และส�ำหรับลุ่มน�้ำเจ้าพระยา ท�ำหลายๆ อย่างไปพร้อมๆ กัน ดร. รอยล กล่าว ท้งั นร้ี วมถึงการฟื้นฟู ตอนบน ตงั้ แตจ่ งั หวดั นครสวรรคข์ นึ้ ไป เปน็ ทต่ี งั้ ของอา่ งเกบ็ นำ�้ ขนาด สภาพผนื ปา่ และปรบั ปรงุ การใชป้ ระโยชนท์ ดี่ นิ ตงั้ แตพ่ ษิ ณโุ ลกลงมา, ใหญ่ คอื อา่ งเกบ็ นำ้� เขอื่ นภมู พิ ลและสริ กิ ติ ์ิ ซง่ึ เปน็ ตน้ ทนุ ทส่ี ำ� คญั สำ� หรบั ให้ความส�ำคัญเรื่องการหน่วงน้�ำตามพื้นท่ีชุ่มน้�ำ เช่น บึงบอระเพ็ด พ้ืนท่ีภาคกลางน้ัน ยังไม่ได้มีการศึกษาและจัดท�ำแบบจ�ำลองเพื่อการ บึงสไี ฟ พื้นท่ีบึงตอนบนแถวคีรีมาศ ทะเลหลวง, และเพิม่ อ่างเกบ็ นำ้� พยากรณส์ ภาวะนำ้� อยา่ งเปน็ ระบบมากนกั ขนาดเลก็ เชน่ ท่ีเหนือเข่ือนปา่ สกั ชลสิทธิ์ เพือ่ เพม่ิ พื้นทีร่ บั นำ�้ ให้เขอ่ื น และเป็นตัวช่วยสนับสนุนนำ�้ ในภาวะแห้งแลง้ ท�ำให้การบริหารนำ�้ ใน ดร.รอยลกล่าวเสริมว่า “ระบบที่มีอยู่ระบายน�้ำฝนและก้ันน�้ำ พนื้ ทีด่ งั กลา่ วมีความยดื หยุ่นมากขนึ้ ไม่ให้เข้า ตอนแรกที่ท�ำคันก้ัน แค่สองสามเมืองก็ก้ันอยู่ แต่พอกัน ท้ังระบบก็เอาไม่อยู่ เพราะฉะนั้นตอนแรกที่เร่ิมท�ำคันและบอกว่า นอกจากนี้ ดร.รอยล เสนอว่าควรด�ำเนินมาตรการเร่งด่วนที่ ชนะแล้ว และทุกคนท�ำคันหมด ต้ังแต่นครสวรรค์ ลพบุรี อ่างทอง ประกอบด้วย 1) มาตรการผังเมือง ด้วยการก�ำหนดโซนน่ิงการใช้ สุพรรณบุรี พระนครศรีอยุธยา ไมไ่ ด้ทำ� แค่ก้ันเมือง กนั้ ท่นี าดว้ ย ทุก ท่ดี ิน ควบคมุ การถมทดี่ ิน 2) ระบบแจ้งเตอื นภัย และศูนย์คลังขอ้ มูล คนก็เจ๊งหมด แทนท่ีน้�ำจะแผ่ กลับถูกบีบและน้�ำก็สูงมาก” (มติชน นำ้� แหง่ ชาติ  3) เพิม่ เติมสถานีโทรมาตร ในล�ำน้ำ� ส�ำคัญ และระบบ 25 พ.ย. 2554) รับ-ส่งข้อมูลอัตโนมัติ 4) การวิเคราะห์สมดุลน�้ำแบบรายเดือน 5) ปรับกระบวนการจัดสรรงบประมาณ โดยให้มีคัดเลือกโครงการตาม ส่วนสถานการณ์น�้ำลดลงช้าในกรุงเทพมหานครและบริเวณ ลำ� ดบั ความส�ำคญั และ 6) ตอ้ งบรรจเุ ร่อื งน�ำ้ ในแผนของสภาพฒั นา ใกล้เคียงเป็นเพราะการบริหารจัดการการระบายน�้ำลงคูคลองต่างๆ เศรษฐกจิ และสงั คมแหง่ ชาติ ทผ่ี า่ นมามเี ฉพาะเรอ่ื งสง่ิ แวดลอ้ มเทา่ นนั้   ยังไม่สามารถท�ำได้เต็ม 100% เพราะระบบคันคลองยังไม่ดีเท่าท่ี รวมทง้ั ตอ้ งพฒั นาเทคโนโลยี งานวจิ ยั และศกั ยภาพของบคุ ลากร และ ควร คคู ลองต่างๆ ยงั ไมส่ ามารถรบั น�้ำได้เตม็ ท่ี การบริหารงานไม่เปน็ ผลกั ดนั กฎหมายดา้ นทรพั ยากรนำ้� (Thanonline.com 9 ธ.ค. 2554) เอกภาพ อีกท้งั ไมม่ กี ารควบคมุ ความสูงในการสรา้ งถนน และการใช้ ประโยชน์ท่ีดินท่ีเปลี่ยนแปลงไปก็มีผลต่อการไหลท่วมของน�้ำ ที่เห็น ดร. รอยลกลา่ วว่ามาตรการผงั เมืองเป็นสิง่ ท่สี ำ� คญั อยา่ งมากใน ได้ชัดคือคลองฝั่งตะวันตกเป็นคลองขนาดกลางและคลองขนาดเล็ก การแกป้ ญั หานำ้� ทว่ ม จากทเี่ คยมองแตเ่ พยี งการใชป้ ระโยชนท์ ดี่ นิ ตอ่ มาก เชน่ คลองบางซอ่ื มกี ารบกุ รกุ โดยทวั่ ไป การขดุ ลอกคลองไมด่ เี ทา่ ไปจะตอ้ งมกี ารจดั โซนการใชท้ ่ดี ิน มีการระบพุ ้ืนท่ีสงู ตำ�่ และมีผงั น�้ำที่ ทคี่ วร อกี ทง้ั ทศิ ทางของการสบู นำ้� ไมส่ อดคลอ้ งกบั ระบบและขดี ความ ชัดเจน อาจจะก�ำหนดพ้ืนท่ีหน่วงน้�ำและพัฒนาเป็นพ้ืนที่แก้มลิงต่อ สามารถของแตล่ ะคลองและระดับความสงู ในพื้นท่ตี า่ งๆ ไป นอกจากนยี้ งั ตอ้ งใชก้ ารจดั การนำ�้ ทว่ มในระดบั ชมุ ชนเพอ่ื เปน็ การ สร้างภูมิคุ้มกันแทนการชดเชยความเสียหายในภายหลัง ส่วนพื้นที่ “กทม.วางรูปแบบไว้เฉพาะน้�ำฝน แต่ไม่ได้วางเพ่ือรับน�้ำบ่า อตุ สาหกรรมก็ตอ้ งมกี ารออกระเบยี บ เมอื่ มีการกนั้ นำ�้ เท่าไหร่ ก็ต้อง มกี ารระบายนำ�้ ออกเทา่ น้นั

มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 55 ชาวบ้านต้องอาศัยทางเท้าชวั่ คราวเพือ่ สัญจรบนถนนพหลโยธินหน้าห้างสรรพสินคา้ เซียร์รงั สติ management issue into the National Economic and – ภาพเอ้ือเฟอ้ื โดยนสพ.บางกอกโพสต์ Social Development Plan, which so far has dealt only People cross the makeshift bridge along flooded Phahon Yothin road in front of with environmental issues, along with the development Zeer Rangsit department complex. – Photo courtesy of The Bangkok Post of technology, research, and human resources, and advo- cacy of water resource laws. (Thanonline.com, 9 Decem- the flow of flood run-off. Clear examples can be found ber 2011) in the cases of mid-sized and small canals in western Bangkok, such as Bang Sue, which had been widely Dr Royol emphasized the importance of city plan- encroached upon and improperly dredged. Further, the ning measures in addressing flood crises. While previously water pumping system lacked a unified direction and did the focus was on exploitation of land, the issues of zon- not correspond with the capacity of each canal and the ing, area elevation, and a clear water plan must now be different water level of various areas. developed. Various areas may be earmarked for retain- ing water run-off. Additionally, local communities should “The Bangkok Metropolitan Administration have their own water management plans to increase their planned for rainwater but not overflows. Even though capacity to deal with floods, which should do away with there were enough water pumps, there was no compre- compensation for flood-related losses. As for industrial hensive plan to connect the entire system,” Dr Royol areas, there should be increased regulations to ensure that said. (Matichon, 25 November 2011) water retained must be drained in equal measure. Chao Phraya Flood Plans In terms of management, the government must Dr Royol stated that long-term plans for addressing delegate work to relevant organizations in each locality to improve the efficiency of water management tools the Chao Phraya river basin floods require that many already at hand. This includes dredging of canals that actions be taken simultaneously. This includes rehabilita- have become shallow, and echo-sounders should be used tion of forests and improvement of land use starting from to determine which sections of a canal are insufficiently Phitsanulok southwards as well as paying more attention deep so that those sections may be specifically targeted to buffering water in wetlands such as Bung Boraphet rather than dredging the entire length of the canal. (Khao and Bung Seefai swamps and wetlands around Khirimat, Sod, 4 January 2012) Talay Luang. Small reservoirs in areas such as that north of Pa Sak Jolasid dam should be built to increase reten- As for Bangkok’s long-term flood prevention, Dr tion areas to cope with floods and drought, which would Royol said the restoration of the original water infra- make water management systems more flexible. structure and the creation of run-off courses that com- plement city plans are critical and should include the fol- Additionally, Dr Royol proposed that several urgent lowing measures: measures be implemented. These include: 1) city plan- ning measures establishing land use zones and control- 1. Reinforcing the King’s dike: It is important ling land filling; 2) an emergency broadcast system and to regulate the height of floodwalls along the roads that national water database; 3) an increase in telemetric serve as the dike. A recently-discovered problem is that stations along important waterways and an automated the level of water drainage differs from place to place. information delivery system; 4) a monthly analysis of Inner roads should be lower than outer roads so that water balance sheet; 5) an overhaul of the budget allo- overflows are not trapped. Roads that act as embank- cation process in order to give higher priority to more ments should be high and roads that are not embank- important projects; and 6) incorporation of the water ments should be lower than houses. As high roads lead to sewers being placed high, houses have to be built on higher ground, which benefits no one. There has been a race to elevate homes following the flood; therefore, an urgent measure is needed to prevent this so that rain and flood waters can flow in accordance with water drain- age systems. Floodgate readiness must be improved, and the network of roads must be improved so that there are enough channels for floodwaters to flow through. The Public Works Department must be responsible for imple- menting these measures. 2. Increasing the efficiency of canals: For a long time, the canals had had enormous capacities to hold water yet have been unable to drain due to blockage problems and ground subsidence. For instance, the area north of Bang Na-Trat highway is only half a meter high while the canal is 0.8 meter high, thus preventing water from draining into the canal. Water driving equipment should also be installed. เสน้ ทางสายใหม่ On a new path

56 มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 ในแง่ระบบบริหารจัดการ ดร.รอยลมองว่า ภาครฐั ต้องแบง่ งาน ปทมุ ธานี – บา้ นหลายหลังในหมบู่ า้ นเมืองเอก รงั สิต ท่ีไม่ยอมอพยพหนีนำ้� เสบยี งจ�ำนวนมากจึง ให้หน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องในแต่ละท้องที่เข้าไปเร่งปรับปรุงเคร่ืองมือท่ี ต้องลำ� เลียงเข้าไปเพอ่ื หลายชีวติ ใช้ในการบริหารจัดการน้�ำที่มีอยู่แล้ว ให้มีประสิทธิภาพอย่างเต็มท่ี Pathum Thani – Many residents of Muang Ek housing estate refuse to evacuate, ประกอบดว้ ย ลำ� คลองตา่ งๆ ทต่ี น้ื เขนิ ตอ้ งเรง่ ขดุ ลอก เครอ่ื งมอื สแกน necessitating delivery of food and essentials by volunteers to them ความลกึ ของคลองสามารถบอกไดว้ า่ คลองตรงไหนไมล่ กึ พอ สามารถ ไลข่ ดุ เปน็ ชว่ งๆ แทนทจ่ี ะขดุ ลอกทง้ั เสน้ เชน่ คลองลาดพรา้ ว (ขา่ วสด ลงประมาณ 5 เมตร ข้อดีกค็ ือ นำ้� จะสามารถไหลไปตามฟลดั เวย์เขา้ 4 ม.ค. 2555) สถานีสูบน�้ำคลองส�ำโรง ซึ่งมีสถานีสูบน้�ำรับน�้ำแล้วออกทะเลที่อ่าว ไทยไดเ้ ลย ไมต่ อ้ งเวนคนื และสามารถเรมิ่ ด�ำเนนิ การได้เลย (กรุงเทพ ส่วนการป้องกันน�้ำท่วมส�ำหรับกรุงเทพมหานครในระยะยาว ธรุ กจิ 5 ธ.ค. 2554) ดร.รอยลกล่าวว่า การฟื้นฟูโครงสร้างเดิมและสร้างพื้นที่รับน้�ำและ ระบายน้�ำท่ีสอดคล้องกับผังเมืองเป็นเร่ืองส�ำคัญ ซ่ึงควรรวมถึง 5. ระบายนำ�้ และเบย่ี งนำ�้ โดยเฉพาะนำ�้ จากแมน่ ำ�้ ลพบรุ ี ชยั นาท- มาตรการตา่ งๆ ดงั น้ี ปา่ สกั เพอ่ื ไมใ่ หส้ มทบกบั แมน่ ำ้� เจา้ พระยา โดยแบง่ นำ�้ ออกทางประตู พระนารายณท์ างคลองระพพี ฒั น์ สว่ นหนง่ึ เอาออกทางคลองพระองค์ 1. เสรมิ ความแขง็ แกร่งคนั ตามแนวพระราชด�ำริ ก�ำหนดความ เจา้ ไชยานชุ ติ อกี สว่ นหนงึ่ ตอ้ งเอาออกทางฉะเชงิ เทรา ทางนครนายก สูงวา่ แนวคันกน้ั นำ�้ ถนนแต่ละชว่ งต้องสงู เทา่ ไร เพราะปัญหาท่พี บใน (Thanonline.com 9 ธ.ค. 2554) ชว่ งทผี่ า่ นมาคอื ระดบั ของการระบายนำ�้ ในแตล่ ะพนื้ ทไี่ มเ่ ทา่ กนั สภาพ ที่ควรจะเป็นคือถนนท่ีอยู่ข้างในต้องต่�ำ ไม่ใช่สูง ไม่เช่นนั้นเม่ือน้�ำรั่ว 6. ขยายโครงการแก้มลิง เพราะจะสามารถแก้ปัญหาน้�ำท่วม เขา้ ไปแนวถนนตา่ งๆ จะลอ็ กกนั เอง สรปุ คอื ถนนทเี่ ปน็ คนั ตอ้ งสงู และ ได้หากมีการก่อสร้างเต็มรูปแบบ ตัวอย่างโครงการท่ีเห็นได้ชัดว่ามี ถนนทไี่ ม่ใช่คนั ไม่ควรสูงกวา่ บา้ น เพราะถา้ ถนนสงู ทอ่ ระบายน�้ำก็สูง ประโยชนค์ อื โครงการแกม้ ลงิ ทห่ี นองเสอื หรอื สวนปาลม์ นำ�้ มนั บรเิ วณ ตาม บ้านก็ต้องถมสงู ขนึ้ อกี ซึง่ ไม่มใี ครได้ประโยชน์ หลงั จากน�ำ้ ทว่ ม รงั สติ คลอง 8-10 จากเดมิ เปน็ สวนสม้ และไดป้ รบั เปลย่ี นมาปลกู ปาลม์ ครั้งน้ีทุกคนจะแข่งกันถมท่ี ฉะน้ันต้องเร่งออกมาตรการห้ามเพื่อให้ นำ้� มนั แทน  มพี น้ื ทรี่ วมทงั้ สน้ิ ประมาณ 5 แสนไร ่ หากพนื้ ทยี่ า่ นนม้ี กี าร ฝนตกหรอื นำ�้ หลากทว่ มไหลไปรวมกนั เปน็ ทเ่ี ปน็ ทางอยา่ งเชอ่ื มโยงกบั ท�ำระบบที่ดี จะเปน็ พ้ืนทร่ี ับน�้ำทีร่ ัฐไม่จำ� เปน็ ตอ้ งจ่ายคา่ ชดเชย  และ ระบบระบายน�ำ้ รวมท้งั ปรับปรงุ ระบบโครงข่ายถนนให้มชี อ่ งระบาย ยงั สามารถปรบั ใหเ้ ป็นแนวกนั ชนไดด้ ้วย น�้ำหลากอย่างเพยี งพอ และท�ำการปรับปรงุ ประตรู ะบายนำ�้ ให้พร้อม ใชง้ านเสมอ เรอ่ื งนก้ี รมโยธาธกิ ารและผงั เมอื งจะตอ้ งรบั ไปดำ� เนนิ การ “...สาเหตุท่ีสวนปาล์มน้�ำมันย่านนี้รอดจากน้�ำท่วมได้  เพราะ ลักษณะของปาล์มน้�ำมันที่ชอบน้�ำอยู่แล้ว เดิมทีที่เห็นเจ้าของกั้นคัน 2. เพม่ิ ประสทิ ธภิ าพของคลองตา่ งๆ ซง่ึ แตเ่ ดมิ มขี ดี ความสามารถ ดินสงู จึงแนะน�ำวา่ ตอ้ งยอมให้น้ำ� ไหลผา่ น เม่ือน้ำ� หลากมาก็ปล่อยให้ มหาศาลอยแู่ ลว้ แตส่ ง่ นำ้� ออกไปไมไ่ ด้ เนอ่ื งจากปญั หาการอดุ ตนั และ น้�ำเข้าทว่ มขงั ทโ่ี คนต้นสงู ประมาณ 1 เมตร ถ้าท�ำเต็มพ้ืนท่ีจะทำ� ให้ แผ่นดนิ ทรดุ เชน่ บรเิ วณเหนือแนวถนนบางนา-ตราด สงู เพยี ง 0.50 รบั นำ�้ ได้ถึง 200-300 ล้าน ลบ.ม. ผลปรากฏวา่ ปาลม์ นำ้� มนั กลบั ให้ เมตร ขณะท่คี ลองสูง 0.80 เมตร ทำ� ใหน้ �้ำเขา้ ไปไม่ได้ รวมทั้งอาจมี ผลผลิตมากกว่าเดิม ถ้าเป็นไปได้อาจจะเป็นโครงการแบบท�ำเงิน เครอื่ งผลกั ดนั นำ้� ถาวร สร้างรายได้ให้ประชาชนในพื้นที่” ดร.รอยลกล่าว (Thanonline. com 9 ธ.ค. 2554) 3. เพมิ่ ทางระบายสองขา้ งของแมน่ ำ้� เจา้ พระยา เพอ่ื แบง่ นำ�้ ออก ไปด้านตะวนั ออก คอื คลองระพพี ฒั น์ แม่นำ�้ บางปะกง หรอื วงแหวน โดยสรปุ แลว้ การแก้ปญั หาน้ำ� ท่วมจำ� เปน็ ต้องอาศัยการบริหาร รอบนอก ตอ้ งฟน้ื คลองแนวต้ังฝ่งั ตะวันตกให้ได้ ควรท�ำสถานีสูบน�้ำ จดั การทีด่ ตี ง้ั แตต่ น้ น�้ำจนถงึ ปลายน�้ำ โครงสรา้ งดา้ นผงั เมืองเปน็ สิง่ ที่ เสรมิ ดา้ นลา่ งตามแนวพระราชดำ� ริ เพราะขณะนมี้ สี ถานสี บู นำ้� ทคี่ ลอง ส�ำคญั มากตอ่ การรบั เบี่ยงและระบายน้ำ� ซ่ึงต้องประกอบดว้ ยกลไก มหาชยั แหง่ เดยี ว ตอ้ งฟน้ื คลองตา่ งๆ ใหส้ ง่ ตอ่ ได้ รวมทงั้ ขดุ คลองเชอื่ ม ทางกฏหมาย และแนวทางการจดั การทส่ี อดคลอ้ งกนั อกี ทง้ั โครงสรา้ ง คลองตา่ งๆ เพอื่ ลดระยะเวลาเดนิ ทางของนำ้� ไปออกทะเลทม่ี หาชยั เรว็ ด้านผังเมืองของแต่ละจังหวัดท่ีจะเอ้ือต่อการบริหารจัดการน้�ำต้อง ข้นึ (กรุงเทพธรุ กจิ 5 ธ.ค. 2554) ประสานกันในทุกพ้ืนท่ี เพ่ือให้มีการระบายน�้ำไปในทิศทางเดียวกัน และลดการเสยี่ งตอ่ สถานการณน์ ำ้� ขงั เปน็ เวลานาน และการพงั ทลาย ในกรณที โี่ ครงสรา้ งตา่ งๆ รองรบั ไมไ่ ด้ ตอ้ งทำ� พรอ้ มๆ กนั 3 เรอื่ ง ของคนั กน้ั นำ้� ตา่ งๆ ทข่ี าดการคำ� นงึ ถงึ ความสามารถในการระบายนำ้� คอื ต้องก้ันน้�ำในระดบั หนึ่ง พร้อมท้ังระบายหรอื เบีย่ งทางน�ำ้ ดว้ ย ซึ่ง ปริมาณน้�ำ และภูมิประเทศในแต่ละพื้นท่ี ท่ีส�ำคัญคือ สามารถลด หากกนั้ อย่างเดียวโดยไม่เบ่ยี งหรือไมร่ ะบายก็จะพังทกุ ราย นอกจาก ความขัดแย้งระหว่างชุมชนในพ้นื ทตี่ า่ งๆ ได้ n น้ี ในพน้ื ทเ่ี ขตเมอื งอยา่ งกทม.และเขตเศรษฐกจิ   ควรเรง่ จดั ทำ� แผนท่ี ความสงู จาก LIDAR (ระบบรงั วดั ความสงู ภมู ปิ ระเทศดว้ ยแสงเลเซอร์ บนอากาศยาน) ทำ� พื้นทหี่ น่วงน้�ำ ต้องกำ� หนดพืน้ ที่รบั น�้ำหลาก และ มมี าตรการชดเชยความเสียหายเปน็ กรณีพเิ ศษ เชน่ พื้นทใ่ี ดทจี่ ะเปน็ พ้ืนท่ีรับน้�ำและเจ้าของที่ดินยินยอมให้น�้ำไหลผ่าน รัฐบาลจ่ายเงิน ชดเชยใหท้ ันที เป็นต้น (Thanonline.com 9 ธ.ค. 2554) 4. สรา้ งฟลดั เวยต์ ามแนวถนนวงแหวนรอบนอก ทเ่ี ชอ่ื มกบั นคิ ม อตุ สาหกรรมบางปะอนิ อกี ทั้งต่อกับคลองระพีพฒั น์ดว้ ย หากน�้ำมา มากก็ล้นเข้าฟลัดเวย์ได้เลย ในแนวถนนวงแหวนรอบนอกนี้มีระยะ เหลือระหวา่ งขอบถนนถึงแนวเขตอย่ขู ้างละประมาณ 80 เมตร รวม 2 ข้างกป็ ระมาณ 200 เมตร อาจจะท�ำเป็นถนนแตต่ ้องเป็นถนนท่ตี �่ำ

มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 57 รถบรรทกุ ขบั เรยี งเปน็ แถวขนขยะทถ่ี กู น�ำ้ พัดพามาบนถนนพหลโยธนิ ปทมุ ธานี – ตคู้ อนเทนเนอรถ์ ูกทง้ิ ลงมาโดยเคร่อื งบินแบบชีนกุ เพือ่ อุดแนวเขื่อนที่พังลง – ภาพเออ้ื เฟื้อโดยนสพ.บางกอกโพสต์ ปอ้ งกันนิคมอตุ สาหกรรมนวนคร Trucks laden with rubbish left by the floods on the still-flooded Phahon Yothin Road. Pathum Thani – A container was dropped from a Chinook helicopter to plug a big – Photo courtesy of The Bangkok Post gap in the flood wall protecting Navanakorn Industrial Estate 3. Increasing water run-off routes on both 5. Draining and rerouting water: Water con- sides of the Chao Phraya River: Water should be verging into the Chao Phraya River from the Lop Buri directed towards the east via the Raphiphat Canal, Bang and Chai Nat-Pa Sak Rivers should be drained and Pakong River, or the Outer Ring Road. Canals on the rerouted through the Phra Narai Sluice Gate at Raphi- west side of the river oriented along the north-south axis phat Canal, through the Phra Ong Chao Chaiyanuchit must be restored. More water pumping stations must be Canal, as well as through Chachoengsao and Nakhon established in the lower part of the King’s dike, as pres- Nayok provinces. (Thanonline.com 9 December 2011) ently there is only one such station at Mahachai Canal. Various canals must be restored and additional canals 6. Enlarging the “Monkey’s Cheek” Project: dug to connect them in order to reduce the length of Implementing the “Monkey’s Cheek” Project to build time water takes to reach the sea at Mahachai. (Krungthep water retention areas in its entirety would be able to solve Turakij, 5 December 2011) flooding problems. A clear example of the project’s suc- cess can be found at the Nong Suea oil palm plantations In the case that the existing infrastructure is unable in the Rangsit area between Canals 8 and 10. These to contain flooding, three actions must be taken simulta- areas used to be orange orchards covering 500,000 rai neously. First, water must be blocked to a certain degree of land. Were this area to be managed properly, it could as well as drained or rerouted, as damming without serve as a water retention area requiring no compensa- drainage or rerouting will cause damage to the infra- tion monies from the state, and could also serve as a buf- structure. Second, urban areas such as Bangkok and fer zone. commercial districts should urgently create topographi- cal maps using LIDAR (Light Detection and Ranging “The reason oil palm plantations were able to remote sensing technology). Third, create water reten- escape flood damages is because oil palms are hydro- tion areas, designate overflow areas, and pass a special philic plants. Previously, plantation owners built high measure to pay compensation to landowners who agree dirt embankments around their properties, so we advised to have their land designated as overflow areas. (Thanon- them to allow their land to be flooded up to one meter line.com, 9 December 2011) high, capable of holding up to 200-300 million cubic meters of water. The previous flood actually resulted in 4. Building floodways along the Outer Ring greater oil palm productivity. It is possible to implement Road: Floodways linking the Bang Pa-In Industrial this measure that could benefit local people,” Dr. Royol Estate and the Raphiphat Canal should be constructed said. (Thanonline.com, 9 December 2011) to receive large volumes of floodwater. Each shoulder of the Outer Ring Road is about 80 meters wide. This In conclusion, solutions to the flood problems require can be made into a frontage road that is 5 meters lower proper management from the water source through to to allow water to flow along the floodways into pump- its sink. City planning is very important in receiving, ing stations on Samrong Canal, which can pump water rerouting, and draining water. It should be supported by straight into the Gulf of Thailand. This project does not legal mechanisms and compatible management model. require land expropriation and can begin right away. Furthermore, provincial city plans must be conducive (Krungthep Turakij, 5 December 2011) to cooperative water management among provinces so that water is drained in the same directions, thus lower- ing the risk of prolonged stagnation. It also helps prevent the collapse of floodwalls that were constructed haphaz- ardly with little thought towards water drainage, water volume, and local topographical conditions. Importantly, well thought-out city plans will reduce conflicts among local populations. n เส้นทางสายใหม่ On a new path

วเสิก้นฤทตางขสอ้เี ขมยี วูลG…REEเมNื่อLIปNรEะชาชน ต้องผดิ หวงั กบั สอ่ื และรฐั บาล เร่อื ง นลิน วนาสนิ ภาพ ดิลก ตามใจเพ่อื น นักข่าวไทย พบี ีเอส กำ� ลังสัมภาษณผ์ ูป้ ระสบภัยท่ีคลองระพพี ฒั น์ อ. คลองหลวง ประทมุ ธาน-ี น้ำ� ท่วมใหญค่ ร้งั น้ี ส่อื มวลชนท�ำงานหนักกว่าเดิม เพราะทราบดวี า่ ข้อมลู ทีร่ วดเรว็ และถูกตอ้ งคือส่งิ ที่ ประชาชนต้องการมากที่สุด A ThaiPBS reporter interviews a flood victim in Klong Luang District of Pathum Thani. The media worked particularly hard during the great flood, realizing the public needed timely and accurate information. ระหว่างที่เกิดเหตุภัยพิบัติทางธรรมชาติ ประชาชนก็มัก โรงไฟฟา้ นวิ เคลยี รฟ์ กุ ชุ มิ ะ รฐั บาลไดป้ ระสานงานกบั หนว่ ยงานตา่ งๆ จะหวังพึ่งข้อมูลต่างๆ จากรัฐบาล เช่น เกิดอะไรข้ึนกับ จนสามารถเก็บรวบรวมและวเิ คราะหข์ อ้ มูลทมี่ อี ยู่ แล้วก็ย่อยให้เปน็ ธรรมชาติ ความเสียหายล่าสุดมีอะไรบ้าง กิจกรรมทาง ข้อมูลทเ่ี ปน็ ประโยชน์สำ� หรบั ประชาชน ขอ้ มลู ที่ประชาชนใช้ไดน้ ีถ้ ูก เศรษฐกิจและสังคมตามปกติท้ังหลายแหล่เกิดสะดุดมาก เผยแพรส่ สู่ งั คมโดยชอ่ งทางสอื่ มวลชนทหี่ ลากหลาย รวมถงึ สำ� นกั ขา่ ว น้อยเพียงไร ประชาชนจะป้องกันทรัพย์สินและชีวิตได้ โทรทศั นเ์ อน็ เอชเค เครอื ขา่ ยโทรศพั ทม์ อื ถอื วทิ ยแุ ละทางอนิ เตอรเ์ นท อย่างไร และสุดท้ายคอื แลว้ ประชาชนจะดำ� เนนิ ชีวติ และ รบั มือกับเหตวุ กิ ฤตอย่างไร ในสังคมประชาธิปไตยที่พัฒนาแล้วเช่นนี้ รัฐบาลจะต้ังตัวเป็น แหล่งข้อมูลแบบครบวงจรในระหว่างที่เกิดพิบัติภัยทางธรรมชาติ รฐั บาลในประเทศทม่ี ปี ระวตั กิ ารณย์ าวนานเกยี่ วกบั ภยั พบิ ตั ทิ าง รฐั บาลเปน็ องคก์ รทเ่ี หมาะสมทสี่ ดุ ทจี่ ะดำ� เนนิ งานในลกั ษณะนี้ เพราะ ธรรมชาติมักจะท�ำไดด้ ีในการรวบรวม วเิ คราะห์และเผยแพรข่ อ้ มลู ท่ี มหี นว่ ยงานภาครฐั ทจี่ ะคอยเฝา้ ตดิ ตามและเกบ็ รวบรวมขอ้ มลู ดบิ ทาง ประชาชนตอ้ งการและคาดหวงั ประเทศญปี่ นุ่ ระหวา่ งทเี่ กดิ เหตกุ ารณ์ ด้านดินฟ้าอากาศ ธรณีวิทยา โครงสร้างและประชากร รวมท้ังมีผู้ ทเี่ รยี กกนั วา่ แผน่ ดนิ ไหวและสนึ ามโิ ตโฮกุ เมอ่ื ปี 2554 เปน็ ตวั อยา่ งท่ี เช่ยี วชาญมากมายท่ีสามารถวิเคราะห์ข้อมลู ให้เปน็ ที่เข้าใจกนั ได้งา่ ย ดี ทนั ทที มี่ กี ารตรวจจบั การเกดิ แผน่ ดนิ ไหวได้ รฐั บาลกพ็ ยากรณแ์ ละ วิเคราะห์เพ่ือช้ีจุดศูนย์กลางของแผ่นดินไหว และบริเวณท่ีจะถูกผล แต่การมีข้อมูลอยู่ในมือเฉยๆ น้ันยังไม่เพียงพอ การน�ำเสนอ กระทบ พรอ้ มทง้ั ประกาศเตอื นเกย่ี วกบั ภยั จากแผน่ ดนิ ถลม่ และสนึ ามิ และการสื่อสารข้อมูลนั้นเป็นเรื่องท่ีส�ำคัญพอๆ กัน และนี่คือสิ่งท่ี ส่อื มวลชนสามารถแสดงบทบาทได้ ในช่วงเวลาหลงั จากนั้น รัฐบาลกเ็ ผยแพรข่ ้อมูลท่สี ำ� คญั ๆ อย่าง ต่อเน่ือง อาทิเช่น แผ่นดินไหวท่ีตามมา ที่เรียกว่าอัฟเตอร์ช๊อก ค�ำ ในประชาสังคมท่ีเบ่งบานเต็มที่ สื่อมวลชนมีหน้าท่ีรับผิดชอบ แนะน�ำเก่ียวกับการอพยพ และระดับกัมมันตรังสีในบริเวณรอบๆ ทต่ี อ้ งสอื่ สารขอ้ มลู ทเ่ี ปน็ ประโยชน์ ถกู กาละเทศะและถกู ตอ้ งแมน่ ยำ� สอ่ื มวลชนเปน็ เสมอื นคหู่ ขู องรฐั บาลในการชว่ ยขดั เกลาขอ้ มลู ทางการ ให้เป็นภาษาท่ีบุคคลธรรมดาสามารถเข้าใจได้ง่าย สื่อดังกล่าวอาจ

มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 59 IWCNRhFIeOSnRIGSMo…AveTrnIOmNent and Media Fail the Public Story Nalin Vanasin ปลาวาฬสฟี า้ กลายเปน็ โลโกข้ องกลุ่ม “รสู้ ู้ flood” Photos Dilok Tamjaipuan The Blue Whale is used to identify the Roo Soo Flood volunteer group กรุงเทพมหานคร – สถานโี ทรทัศนจ์ ากฮ่องกงท�ำข่าวน�ำ้ ทว่ มในเมือง บริเวณท่าพระจันทร์ radiation levels surrounding the Fukushima Nuclear Bangkok – A television team from Hong Kong interviews flood victims in Power Plant. By coordinating with its various agencies, the government collected data available, analyzed it, and Dthe Tha Prachan area. turned it into relevant information for its citizens. This uring natural disasters, people natu- consumer-friendly information is then disseminated to rally look to their governments for the public through various media channels, including the information. Information such as what NHK, mobile phone networks, radio, and Internet. nature is doing, what the latest tally of damages is, to what extent normal As should be in a developed democracy, the govern- economic and civic activities are dis- ment acts as the one-stop source of information during rupted, how to protect one’s assets and livelihood, and a natural disaster. The government is the most logical finally, how to live and cope with the crisis. entity to do this because its government agencies are sup- posed to monitor and collect raw meteorological, geo- Governments in countries that have long histories logical, infrastructural, and demographical data, as well living with natural disasters tend to be better at gather- as have access to all experts who could analyze and make ing, analyzing, and disseminating such information. Take sense of it all. Japan during what has come to be known as 2011 Tohoku earthquake and tsunami. Immediately after the initial Possessing information, however, is not enough: the earthquake was detected, the government right away pre- appropriate presentation and communication of the dicted and analyzed where the epicenter was likely to be information is equally vital. This is where the media and what areas were likely to be affected, and issued pos- steps in. sible tsunami and landslide warnings accordingly. In an optimal civil society, the media has the respon- For days and weeks after that, the government con- sibility to communicate the information in a relevant, tinuously updated vital information, such as, among timely, and accurate manner. The media is the govern- others, aftershocks, evacuation guidelines, and, later, ment’s partner that should help to further distil infor- mation into layman, easily understandable language. The media could be commercial or public entities. The important thing is that the media should be an indepen- dent and unbiased voice whose only objective is to serve the public in such a disaster. In such an ideal world, the combination of useful, accurate, and timely information not only delivers all of the information people need to know during a crisis, but it also helps stave off panic, allowing for an orderly man- agement of the crisis. During the Thailand Floods of 2011, however, this ideal model of government-media partnership in dis- seminating public service information during a crisis broke down. เส้นทางสีเขยี ว Green Line

60 มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 บางบัวทอง – ครอบครวั พอ่ แม่ลกู อพยพหนนี ำ้� ออกจากบา้ น รายงานข่าวยังกล่าวว่า กลุ่มการค้าของประเทศญี่ปุ่นบ่นว่า บรษิ ทั ญป่ี นุ่ ในไทยตา่ งไมร่ วู้ า่ มอี ะไรเกดิ ขน้ึ บา้ งและไมม่ คี วามมน่ั ใจวา่ Bang Bua Thong – A man carries his daughter on his shoulder as they ขอ้ มลู อะไรบา้ งทเี่ ชอ่ื ถอื ได้ “พวกบรษิ ทั ของเราไดร้ บั คำ� เตอื น แตข่ อ้ มลู evacuate from their home. ทไี่ ดก้ ไ็ มเ่ พยี งพอและกไ็ มม่ เี วลาพอทจี่ ะตดั สนิ ใจทำ� อะไรได”้ เจา้ หนา้ ท่ี ของกลมุ่ การค้าคนหนึ่งในกรงุ เทพฯ กลา่ ว จะเปน็ องค์กรเชงิ พาณิชยห์ รอื เพ่ือสาธารณะ สิ่งส�ำคัญกค็ ือ ส่อื ควร จะเป็นเสียงที่อิสระและไม่ล�ำเอียง โดยมีจุดมุ่งหมายในการบริการ การชน้ี ้วิ กล่าวโทษไปมาระหวา่ ง ศปภ. กรงุ เทพมหานคร และ สาธารณะในสถานการณ์ฉุกเฉิน กรมชลประทาน ยง่ิ เพม่ิ ความสับสนมากย่ิงขึ้น ในโลกแหง่ อดุ มคติ ขอ้ มลู ทเี่ ปน็ ประโยชน์ ถกู ตอ้ งแมน่ ยำ� และถกู ส่วนทางด้านส่ือมวลชนนั้น ทีวีสาธารณะ ทีวีไทย ได้ทุ่มเท กาละเทศะ ไมเ่ พยี งถกู เผยแพรใ่ หป้ ระชาชนทม่ี คี วามตอ้ งการขอ้ มลู นนั้ ทรัพยากรอย่างมากในการน�ำเสนอข่าวสารท่ีตรงความต้องการของ ในสถานการณฉ์ กุ เฉินเทา่ นนั้ แต่ยงั ช่วยป้องกันไมใ่ หเ้ กิดการแตกตน่ื ผชู้ ม ในขณะทท่ี วี ชี อ่ งอน่ื ๆ นน้ั อาจจะถกู มองวา่ ใหค้ วามสนใจกบั การ ท�ำให้การจัดการวกิ ฤตการณเ์ ป็นไปอย่างเป็นระเบียบเรียบร้อย ประชาสมั พนั ธใ์ หก้ บั ตวั เองมากกวา่ โดยการรณรงคใ์ หค้ วามชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั และน�ำเสนอขา่ วสารทอ่ี อกไปในแนวหวอื หวาเพอ่ื จะเพมิ่ อย่างไรก็ตาม ในช่วงวิกฤตน้�ำท่วมเม่ือปีที่ผ่านมา ความร่วม ปริมาณผชู้ มใหก้ ับชอ่ งของตวั เอง มือกันระหว่างภาครัฐและส่ือมวลชนในการเผยแพร่ข้อมูลสาธารณะ ในสถานการณ์วิกฤตกลับเกิดขัดข้องและไม่ได้เป็นไปตามในรูปแบบ ในบทความท่ีลงในหนังสือพิมพ์มติชน วันที่ 3 พ.ย. 2554 แหง่ อุดมคตทิ คี่ วรเป็น รจุ น์ โกมลบตุ ร ซ่งึ เป็นอาจารยค์ ณะวารสารศาสตร์ของมหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์และอดีตเป็นผู้สื่อข่าวเองด้วย ได้วิพากษ์วิจารณ์ ทางฟากรัฐบาลนั้น ดูเหมือนจะไม่สามารถจัดการกับข้อมูล สอื่ มวลชนไทยวา่ กระทำ� หนา้ ทคี่ วามรบั ผดิ ชอบในฐานะสอื่ ไมเ่ พยี งพอ จำ� เปน็ ทหี่ นว่ ยงานรฐั ทเี่ กย่ี วขอ้ งมอี ยใู่ หเ้ ปน็ ระบบ ศนู ยป์ ฏบิ ตั กิ ารชว่ ย โดยกล่าววา่ การทส่ี ื่อบางแห่งรบั บทบาทเปน็ ผรู้ ะดมความช่วยเหลอื เหลอื ผูป้ ระสบภยั นำ้� ทว่ ม (ศปภ.) ซ่งึ ถกู กอ่ ตง้ั ให้เป็นหนว่ ยงานกลาง ใหแ้ กผ่ ้ปู ระสบภัย แม้จะเป็นการกระท�ำท่ีน่าสรรเสรญิ ในยามหน้าสวิ่ ในการจดั การวกิ ฤตครงั้ นน้ั ไมส่ ามารถประสานหนว่ ยงานตา่ งๆ อยา่ ง หนา้ ขวานเชน่ น้ี แตส่ อ่ื กค็ วรท่ีจะพจิ ารณาว่าตัวเองไดส้ ื่อไดท้ �ำหนา้ ที่ มีประสิทธิภาพเพียงพอ ท�ำให้ประสบปัญหายุ่งยากในการรวบรวม ให้ข้อมูลข่าวสารเร่ืองน�้ำท่วมแก่ประชาชน ซ่ึงเป็นภารกิจหลักของ สงั เคราะหแ์ ละวเิ คราะหข์ อ้ มลู ใหใ้ ชง้ านได้ ในชว่ งตน้ ๆ ของการสอ่ื สาร สื่อไดด้ ีเพียงพอหรือยงั และข้อมูลเหลา่ นั้นชว่ ยใหป้ ระชาชนประเมนิ กับประชาชน ข่าวสารที่ออกไปจากศปภ. มักจะมุ่งไปที่การจัดการ โอกาสเสย่ี งได้แม่นย�ำเพยี งใด ปัญหาเฉพาะพื้นท่ีหรือเฉพาะกลุ่มบุคคล เช่น การวาง “บ๊ิกแบ็ก” เพอื่ ปอ้ งกนั นำ้� ทะลกั เขา้ กรงุ เทพฯ จากดา้ นเหนอื หรอื การสง่ ถงุ ยงั ชพี “จะดกี วา่ ไหม หากสอ่ื นำ� ทรพั ยากรทมี่ อี ยอู่ ยา่ งจำ� กดั ไปทำ� หนา้ ที่ ไปยงั พนื้ ท่ตี ่างๆ แทนทจี่ ะให้ข้อมลู ทคี่ รอบคลุมและทนั เวลาเกีย่ วกบั ดา้ นขอ้ มลู ขา่ วสารตามภารกจิ ‘การสอื่ สาร’ ของตวั เอง” เขากลา่ ว การเคลื่อนไหวของมวลน้�ำทั้งหมดและผลกระทบท่ีจะเกิดขึ้นกับทุก พ้ืนที่ ซึง่ เปน็ ขอ้ มลู ท่ีคนส่วนใหญต่ อ้ งการ ความสับสนที่เกิดขึ้นน้ันท�ำให้เกิดสุญญากาศในด้านข้อมูล ข่าวสารซ่ึงท�ำให้ประชาชนจ�ำนวนมากพากันหาหนทางท่ีจะเติมเต็ม หนงั สอื พมิ พว์ อลลส์ ตรที เจอรน์ ลั รายงานเมอื่ วนั ท่ี 19 ต.ค. 2554 ดังน้ัน จึงไม่เป็นท่ีประหลาดใจเลยเม่ือเกิดนักส่ือสารมือสมัครเล่น ว่าปัญหาของรัฐบาลในสายตาของนักวิเคราะห์คือวิธีส่ือสารข้อมูล ข้ึนมามากมายท่ีพยายามอุดช่องโหว่น้ี โดยการน�ำเสนอข้อมูลที่หา เกี่ยวกับน�้ำท่วมที่ไม่เป็นระบบ ซึ่งแสดงออกอย่างเป็นรูปธรรมเมื่อ มาหรือสร้างขึ้นเองผ่านทางอินเตอร์เนท นักสื่อสารเหล่าน้ี ซึ่งรวม รัฐมนตรีว่าการกระทรวงวิทยาศาสตร์ประกาศให้มีการอพยพอย่าง ถงึ เวปไซท์ thaiflood.com และศศิน เฉลิมลาภ นักอนุรกั ษ์ที่กลาย เรง่ ดว่ นในบางพน้ื ทข่ี องกรงุ เทพฯ ซง่ึ ในความเปน็ จรงิ แลว้ ยงั ไมม่ เี หตุ เป็นนักสื่อสารอินเตอร์เนทจ�ำเป็น ได้ช่วยกันเขียนบทความ ลงภาพ ฉุกเฉินเช่นนั้น ไม่นานหลังจากน้ัน รัฐมนตรีก็ออกมาขอโทษที่ท�ำให้ นง่ิ และวดี โี อจากแหลง่ ตา่ งๆ หรอื นำ� เสนอขา่ วสารจากทตี่ า่ งๆ ซง่ึ เปน็ เกดิ ความสบั สนขน้ึ แตค่ วามแตกตน่ื กไ็ ดเ้ กดิ ขน้ึ ไปแลว้ และประชาชน ประโยชนแ์ ละผู้คนน�ำไปใชไ้ ด้ แต่เมื่อเวลาผา่ นไปไดร้ ะยะหน่ึง ข้อมูล จำ� นวนมากกไ็ ดเ้ ร่งรีบขนข้าวของออกจากบ้านตนเองในกลางดกึ ขา่ วสารทไี่ มต่ รงตามความเปน็ จรงิ และไมต่ รงประเดน็ นกั กเ็ รมิ่ ทว่ มทน้ อินเตอรเ์ นท ผเู้ สพสือ่ จำ� นวนมากใชเ้ วลาหลายๆ ชว่ั โมงเสพข้อมูลท่ี ลน้ หลามและไม่เป็นประโยชน์มากนัก โชคดีที่ยังมีกลุ่มบุคคลกลุ่มหน่ึงที่ช่วยผลิตเนื้อหาข้อมูลขึ้นเอง โดยไดแ้ รงบนั ดาลใจจากปรากฏการณข์ าดแคลนขอ้ มลู จากภาครฐั และ ขอ้ มลู ขาดสาระทที่ ว่ มทน้ กลมุ่ บคุ คลนเี้ ปน็ กลมุ่ อาสาสมคั รทปี่ ระกอบ ดว้ ยหนมุ่ สาวอายุ 20 เศษๆ จำ� นวน 6-7 คนเปน็ หลกั ไดม้ ารว่ มมอื รว่ ม แรงกนั ผลติ ชดุ สอื่ ในรปู แบบวดี โี อทต่ี อ่ มารจู้ กั กนั โดยกวา้ งวา่ “รู้ สฟู้ ลดั ” โดยอาสาสมคั รกลมุ่ นรี้ สู้ กึ ไดถ้ งึ ความตอ้ งการของประชาชนทอี่ ยากได้ ขอ้ มลู ทงี่ า่ ยและพน้ื ฐานมากๆ คอื ตา่ งกอ็ ยากจะรวู้ า่ เราจะฝา่ ฟนั ใหผ้ า่ น พน้ วกิ ฤตนำ้� ทว่ มครง้ั นโี้ ดยไมป่ ระสบความสญู เสยี ทงั้ ทางดา้ นเศรษฐกจิ รา่ งกายและจติ ใจมากนกั ไดห้ รอื ไม่ อยา่ งไร ดว้ ยความตระหนกั ดงั กลา่ ว อาสาสมัครกลุ่มน้จี งึ ตดั สินผลิตสอื่ วีดีโอขนาดสั้นและทันเหตุการณ์ขึ้นชุดหนึ่ง เพื่อตอบค�ำถามพ้ืนๆ

61 The government itself did not seem to be able to ระดบั น้ำ�ท่วมในกรงุ เทพฯ organize the necessary data that were available at hand from relevant government agencies. The Flood Relief Levels of flooding in Bangkok Operation Center (FROC), which was set up as a cen- tral authority to handle the crisis, found itself unable to be said of most commercial channels, which were seen as effectively coordinate among the agencies and therefore more interested in glorifying themselves by televising its struggled to consolidate and analyze data into actionable own relief efforts and in boosting its ratings with sensa- information. In its initial communications to the public, tionalized coverage. its message sought to address immediate concerns tar- geting specific locations or groups of people, such as the Writing in Matichon daily newspaper of 3 November placement of “big bags” to stem the flood in northern 2011, Ruj Komolbutr, a journalism lecturer at Thamma- Bangkok or the delivery of survival kits to various neigh- sat University and a former journalist himself, criticized borhoods, when what most people were looking for was the media for failing in their professional responsibility to a comprehensive update of the entire water movement provide relevant information to the public. He was criti- and its implication on all affected areas. cal of some media outlets which took on the role of aid providers to flood victims. While such action was praise- In a news report on 19 October last year the Wall worthy in the face of a crisis, he said, the media should Street Journal cited analysts as saying the government’s ponder whether they had performed their primary duty problem was the haphazard way that information about adequately and whether information they provided the the flood had been released, summed up by the science public helped the people to assess their risks accurately. minister’s hasty call for evacuating part of the capital. Bangkok’s flood defenses were, in fact, intact. The min- “Would it be better if the media spend their limited ister later apologized for his confusion – but not before resources on information dissemination which is their many people abandoned their homes in a late-night rush primary ‘communication’ mission?” he asked. and triggered a panic that rippled across much of the city. The informational confusion resulted in a huge A Japanese trade group, according to the news vacuum that the public tried in every which way to fill. report, said that Japanese companies – including many Not surprisingly, many amateurs tried to help close this of Thailand’s biggest foreign investors – didn’t know gap by putting their own user-generated information on what was happening and what was accurate. “They the internet. Some private blogs, clips, and posts, such as received warnings but not enough information and not the early content on Thaiflood.com and conservationist- enough time to decide what steps to take,” said a Japa- cum-blogger Sasin Chalermlarp’s maps, offered perti- nese trade official in Bangkok. nent and actionable information for people. Over time, however, inaccurate and irrelevant information started The finger-pointing among FROC, the Bangkok to flood the web. Many people spent hours gleaning Metropolitan Administration (BMA), and the Royal Irri- information that was redundant and often of little use gation Department only added to the confusion. to them. As for the media, the public broadcaster Thai PBS In fact, one user-generated content that was a reac- put in earnest efforts to convey whatever relevant infor- tion to the government’s lack of information and the mation it could gather to its viewers. The same could not inundation of nonsensical information was the series called Roo Soo Flood (which may be translated as “knowl- edge to fight flood”). An informal and fluid group of vol- unteers, led by about 6-7 twenty-something individuals, the group felt that the general public’s yearning for infor- เส้นทางสีเขยี ว Green Line

62 มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 ทปี่ ระชาชนคนธรรมดาท่วั ไปมอี ยใู่ นใจ นัน่ คอื มวลน�ำ้ อันมหาศาลที่ เข้าถงึ ได้และจินตนาการออก โดยเทียบเท่ากบั ปลาวาฬสฟี า้ 50 ล้าน พดู ถงึ กนั นน้ั มาจากไหนกนั แน?่ แลว้ เราจะชว่ ยตวั เราเองอยา่ งไร? แลว้ ตวั เพยี งชว่ั เวลาสปั ดาหเ์ ดยี วหลงั จากเปดิ ตวั ตอนแรกทาง YouTube จะชว่ ยผอู้ นื่ อยา่ งไรไดบ้ า้ ง? หลงั จากนำ�้ ลดแลว้ จะเกดิ ผลกระทบอะไร กม็ คี นเขา้ ไปชมถงึ 750,000 ครัง้ บา้ ง? และเราจะอยกู่ บั อบุ ตั กิ ารณน์ ำ้� ทว่ มไดอ้ ยา่ งไร ในเมอื่ เปน็ ทค่ี อ่ น ข้างชดั เจนแล้ววา่ ปรากฏการณ์นจ้ี ะเกิดขนึ้ อกี ในอนาคต? อย่างไรก็ดี ไม่ว่าข้อมูลเหล่าน้ีจะเป็นประโยชน์อย่างไร แหล่ง ขอ้ มลู เช่น รู้ สู้ฟลดั หรือ ศศิน เฉลมิ ลาภ ก็ไมส่ ามารถทดแทนแหล่ง ผลแห่งความพยายามของอาสาสมัครกลุ่มน้ีก็กลายเป็นชุด ขอ้ มลู จากภาครฐั ได้ ประการหนง่ึ เปน็ เพราะวา่ แหลง่ ขอ้ มลู เหลา่ นล้ี ว้ น วีดีโอท่ีใช้ภาพแบบกราฟฟิก ขนาดความยาวแต่ละตอนประมาณ อาศัยอนิ เตอรเ์ นทเปน็ ชอ่ งทางสื่อสาร ซึ่งจ�ำนวนคนท่สี ามารถเขา้ ถงึ 5 นาที โดยอาศัยส่ือทางภาพท่ีชัดเจน ใช้ตัวเลขแต่น้อย ใช้ภาษา ไดม้ จี �ำกดั นอกจากนี้ ความทเ่ี ปน็ กจิ การขอ้ มลู ทที่ ง้ั เลก็ และเปน็ เพยี ง ง่ายๆ ที่น�ำเสนอด้วยน�้ำเสียงที่เรียบและเป็นกลางในการอธิบาย มือสมัครเล่น แหล่งข้อมูลเหล่าน้ีจึงให้ข้อมูลได้เพียงส่วนเส้ียวเล็กๆ สาเหตุของน�้ำท่วม และแนะวิธีประเมินสถานการณ์ของแต่ละคน เทา่ นน้ั ไมส่ ามารถทจี่ ะให้พยากรณ์อากาศทท่ี ันต่อเหตุการณ์ ท้ังยัง การตระเตรียมรับมือกับเหตุการณ์ท่ีร้ายที่สุด และวิธีอยู่กับน้�ำหรือ ไมส่ ามารถจะแจง้ ใหท้ ราบวา่ ประชาชนควรอพยพหรอื ไมแ่ ละอยา่ งไร วิธีอพยพแลว้ แตก่ รณี และมแี หลง่ ใหค้ วามช่วยเหลอื อะไรบ้าง ส่ือชุดน้ีสร้างความฮือฮาได้มาก เน่ืองจากสามารถย่อยข้อมูล ดว้ ยประการทง้ั ปวงนี้ วกิ ฤตนำ้� ทว่ มแหง่ ปี 2554 จงึ แสดงใหเ้ หน็ ท่ีจ�ำเป็นต่างๆ ให้เป็นภาษาที่เข้าใจได้โดยง่าย ด้วยน�้ำเสียงท่ีฟังน่า ว่า รัฐบาลยังคงต้องเป็นผู้น�ำในบทบาทของการเป็นศูนย์รวมข้อมูล เชื่อถือและเหน็ ใจ ตัวอยา่ งหนึ่งของการใช้ภาษาที่ง่าย คอื การแปลง เดียวที่จะให้ข้อมูลที่น่าเชื่อถือและน�ำไปใช้ได้แก่ประชาชนโดยทั่วไป ปรมิ าณมวลนำ�้ อนั มหาศาลทจ่ี อ่ จะเขา้ กรงุ เทพฯ จำ� นวน 10,000 ลา้ น ถา้ รฐั บาลยงั คงตอ้ งการปฏบิ ตั ภิ าระหนา้ ทข่ี องตนในการใหบ้ รกิ ารและ ลูกบาศก์เมตร ซึง่ ยากทจี่ ะนึกภาพออก มาเป็นสิง่ ทีม่ นุษยส์ ามารถจะ ปกปอ้ งประชาชน โดยเฉพาะในยามวกิ ฤตการณ์ n อ่างทอง – ผูป้ ระสบภยั เฝา้ ติดตามขา่ วน�ำ้ ท่วมในศนู ยพ์ ักพงิ โรงเรยี นวดั สะแก้ว กรุงเทพมหานคร – ผโู้ ดยสารยืนรอรถเมล์ในน้ำ� ท่วมหน้าหา้ งเซนทรัลลาดพรา้ ว ขณะท่ปี า้ ยทจี่ อด — ภาพเอ้ือเฟ้ือโดยนสพ.บางกอกโพสต์ รถประจ�ำทางประชาสัมพันธบ์ ริการของกรงุ เทพมหานคร Ang Thong – Flood evacuees follow the news of floods at the evacuation Bangkok – Passengers stand in angle-deep flood in front of Central center in Wat Sa Kaew School. — Photo courtesy of The Bangkok Post Lat Phrao Shopping Mall while the board at the bus stop behind them promises life-long services provided by the Bangkok Metropolitan mation was simple and primal: everybody just wanted to Administration. know if and how they would survive through the floods with minimal economic, physical and emotional damage. — 10 billion cubic meters — down to a more humanly imaginable scale, for instance, the group presented it as So they decided to do short and timely informa- 50 million blue whales. Within 7 days of the launch of tional videos to help answer the most pertinent questions the first episode, the clip had 750,000 hits on YouTube. normal citizens had on their minds: Where do the floods come from exactly? How can I take care of myself ? How Useful as it was, sources such as Roo Su Flood or can I help others? What repercussions are there after the Sasin Chalermlarp could never replace the government. water is gone? How can I live with flooding, which is sure For one, the fact that they relied mainly on the Internet to become a recurring part of our future? as a dissemination channel vastly limited the number of audience it could reach. Further, being small, amateur The result was a series of infographic clips, each operations, they could only offer narrow slices of specific about 5 minutes long, using clear visuals, few numbers, information. They could not tell you the latest meteo- simple language, in a calm and neutral tone explaining rological predictions, and they could not tell you if and the causes of the floods and what to do to evaluate one’s how you should evacuate, and what aid resources were situation, prepare oneself for the worst, and how to live available. with water or evacuate, whatever the case maybe. As a result, the Great Flood of 2011 has shown that The series hit a nerve because it boiled down essen- the government must fulfill its role as a single-source of tial information into easily understood language, in a credible and actionable information for the public if it calm yet human authority tone. To take the mind-numb- wants to satisfy its obligation to serve and protect its citi- ing figure for the volume of water at Bangkok’s door zens, particularly in times of crises. n

มหิงสานอ้ ย LITTLE Mahingsa บในนา้�ำ้ นชกุมบัในชชสีวนติอย WATER AND LIVES พัชราภรณ์ วมิ าลัย โครงการมหงิ สาสายสืบ ปี 53 พเี่ ลี้ยงรุน่ ที่ 8 โรงเรียนบา้ นในสอย at Ban Nai Soi ชมุ ชนบา้ นในสอย ตำ� บลปางหมู อำ� เภอเมอื ง จงั หวดั แมฮ่ อ่ งสอน มี Community ระบบนำ�้ ประปามาระยะหนง่ึ แลว้ มหงิ สาสายสบื นอ้ ยจากกลมุ่ ตน้ นำ้� ซ่ึงได้ริเร่ิมโครงการ “สืบเสาะต้นน้�ำล�ำห้วย” พบว่าน้�ำที่น�ำมาใช้ Patcharaporn Wimalai ผลติ นำ�้ ประปานน้ั มาจากลำ� หว้ ยในพน้ื ทช่ี มุ ชน ซง่ึ มอี ยู่ 17 ลำ� หว้ ย Mentor of Class 8, Ban Nai Soi School ดว้ ยกนั และเปน็ แหลง่ นำ�้ สำ� หรบั การเกษตรกรรมของชาวบา้ นดว้ ย 2010 Little Mahingsa Researchers Project แต่เป็นที่นา่ เสียดายว่า ชาวบา้ นและเกษตรกรจำ� นวนมากยังไม่ Atap water system has been introduced for ตระหนกั ถงึ ความสำ� คญั ของลำ� นำ้� เหลา่ นี้ ยงั คงทง้ิ ขยะมลู ฝอยและสาร quite some time at Nai Soi Community in เคมีทางเกษตรลงไปในแหลง่ นำ้� ท่ซี ่งึ นำ้� ถกู นำ� มาใชอ้ ุปโภคบริโภคใน Pang Mu Sub-district, Muang District of ชีวิตประจ�ำวนั ของตน Mae Hong Son province. Little Mahingsa researchers from the Water Source Group initiated the โครงการสืบเสาะต้นน�้ำล�ำห้วยเป็นโครงการที่ต่อเน่ืองมาจาก “Water Source Discovery” Project and learned that as งานท่ีทีมยุววิจัยโรงเรียนบ้านในสอยได้ท�ำเอาไว้ในการสืบค้นเรื่อง many as 17 streams provide water for our tap water ราวทางประวัติศาสตร์ของชุมชนบ้านในสอย จากผลการวิจัยทาง production and feed villagers’ farmland. Unfortunately, many villagers and farmers have yet to recognize the importance of these waterways and have continued to dump waste and agricultural chemicals into water sources which supply water for their daily consumption. The Water Source Discovery Project is an exten- tion of the community history research conducted by the young researchers’ team of Ban Nai Soi School. มหงิ สานอ้ ย กลุ่มตน้ นำ�้ ชว่ ยกันวเิ คราะห์สัตวน์ ้�ำเลก็ ๆ ท่ีไดจ้ ากลำ� หว้ ยเพ่อื ศึกษาคณุ ภาพน้�ำ — พัชราภรณ์ วิมาลัย Young Mahingsa researchers of the Water Source Group analyze small aquatic animals that indicate water quality of the stream they reside in. — Patcharaporn Wimalai

64 มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 เด็กๆ เตรยี มความพรอ้ มเพือ่ จะออกส�ำรวจเสน้ ทางศกึ ษาธรรมชาติโดยสอบถามถงึ เสน้ ทาง ตลอดจนเรื่องราวของล�ำน�ำ้ สอยจากผู้เฒา่ -แม่เฒ่าในชุมชน — พชั ราภรณ์ วิมาลัย The young researchers get ready for their study trip after enquiring old folks in the village about the waterways. — Patcharaporn Wimalai คณุ ครูพชั ราภรณ์ วมิ าลยั (คนกลาง) พี่เล้ยี งโครงการมหิงสาสายสบื ถา่ ยรูปกบั สมาชิกมหิงสา วิจติ ร วิมาลัย (ซา้ ย) คุณครูสอนวิชาวิทยาศาสตร์ พูดคุยกบั นักเรยี นเกย่ี วกับเห็ดท่ีขึ้นบนขอน หนา้ ตน้ “ไม้ซ้อ” (ภาษาถ่ิน) ตน้ ไม้ขนาดใหญแ่ ละหาได้ยากทีห่ ว้ ยจอง จ.แม่ฮอ่ งสอน ไมท้ ีล่ ม้ ทับขวางทางอยู่ในการศึกษาธรรมชาติทหี่ ้วยจอง จ.แม่ฮอ่ งสอน – พชั ราภรณ์ วิมาลัย — วจิ ิตร วมิ าลยั Science teacher Wichit Wimalai (left) talks about mushrooms growing Teacher Patcharaporn Wimalai (center), mentor of the Little Mahingsa on felled logs to the students on a nature study trip in Huai Jong of Mae group, poses for a picture with group member at the base of a giant, rare Hong Son province. — Patcharaporn Wimalai “Saw” tree at Huai Jong forest. — Wichit Wimalai Their research on “Management of Nai Soi Village’s ประวัติศาสตร์เร่ือง “การจัดการป่าพื้นที่หมู่บ้านในสอย” ท�ำให้ได้ Forest” revealed that the village was once a major teak ทราบว่า ในอดีตหมู่บ้านในสอยของเราน้ันน่าจะเป็นแหล่งไม้สักท่ี supplier of Mae Hong Son province. It was found ส�ำคัญของจังหวัดแม่ฮ่องสอน เนื่องมาจากประมาณปี ค.ศ. 1882 that in 1882, British-based Bombay Burma Company (พ.ศ.2435) มบี รษิ ทั สมั ปทานไมช้ อ่ื บรษิ ทั บอมเบยเ์ บอรม์ าร์ ของชาติ hauled teak woods from the village’s forest. องั กฤษเข้าท�ำการชกั ลากไม้สกั ออกจากป่าบ้านในสอย Following the forest closure in 1989, Nai Soi Vil- หลังจากมีการประกาศปิดป่าเม่ือปี 2532 ในปี พ.ศ. 2535 lage in 1992 began reforestation according to the Com- หมบู่ า้ นในสอยเรม่ิ มกี ารปลกู ปา่ ตามนโยบายปา่ ชมุ ชน และมกี ารสรา้ ง munity Forest Policy and established a joint community ข้อตกลงของชุมชนร่วมกันผ่านการประชุมและท�ำสัญญาประชาคม agreement through meetings and social contracts. The โดยมขี อ้ ตกลงร่วมกันดงั น้ี agreement stipulates the following conditions: 1. ไมต่ ัดไมท้ �ำลายป่า 1. No deforestation; 2. การตดั ไม้ เพอื่ กจิ การสว่ นรวมของหมบู่ า้ นเชน่ งานวดั งานบญุ 2. Any tree felling for village activities, such as จะตอ้ งผ่านการประชมุ ของหมู่บ้าน temple fair and merit making ceremonies, must be 3. ปฏบิ ตั ติ ามกฎหมายเกย่ี วกับปา่ ไม้ approved by village meeting; 4. ไม่เผาหญ้า ไม่เผาขยะ ในช่วงที่เกิดมลภาวะทางอากาศสูง 3. Compliance with forestry laws; (เดอื นมี.ค-เม.ย) 4. No burning of grass or garbage during high air 5. ไม่เผาป่า pollution period (March-April); 6. ไม่ตัดต้นกล้วยในท่ีสวนของผู้อ่ืน หากมีการตัด ลงโทษโดย 5. No setting fire to forest; ปรบั เงินต้นละ 500 บาท 6. No cutting of banana trees in other person’s 7. หา้ มใชอ้ ปุ กรณช์ ็อตปลาในแมน่ ้�ำ orchard. Violator is liable to a fine of 500 baht 8. ห้ามท้งิ ขยะในล�ำห้วย per tree; เห็นได้ว่าในข้อตกลงดังกล่าวทีข้อก�ำหนดเก่ียวกับการดูแล 7. No fishing by electric shock; ทรัพยากรน้�ำไว้ด้วย เพราะการดูแลทรัพยากรป่าและน�้ำเป็นส่ิงที่ 8. No littering of waterways. ต้องท�ำไปพร้อมๆ กัน แต่ข้อห้ามเก่ียวกับน้�ำยังคงถูกละเลยจากผู้ ใช้น้�ำ และยังไม่เคยมีบทลงโทษปรากฎเช่นเดียวกับการกระท�ำผิด

มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 65 It is clear that the agreement covers the manage- ment of water resources. This is because management of forest and water resources must go hand in hand. To date, there has been no penalty specified for water- related violations as there is for forest-related ones. In any event, the villagers’ reforestation initiative and the announcement of Pla Cave and Suea Cliff as a national park have to a certain extent boosted conservation con- sciousness. Knowing that the headwater forest is the source of many waterways, the young Mahingsa reserchers of the Water Source Group set out to collect data about them and discovered that 17 streams run through the village. Currently, some streams run dry after the rainy sea- son even though during the rainy season many homes and paddy fields are regularly inundated. However, some other streams continue to run in trickle and carry water to Mae Soi River before emptying into Pai River. พอ่ เฒ่ามงคล สรุ ิยะ อดตี ผู้ใหญบ่ ้าน เคยเปน็ ทมี งานเดินทอ่ ประปาจากห้วยบนภเู ขามาหมู่บา้ น กลมุ่ มหงิ สาบา้ นในสอยเดินสำ� รวจธรรมชาติ ริมลำ� น้ำ� ทีเ่ ปน็ 1 ใน 4 หว้ ยทีอ่ ยู่ในห้วยจอง ใหค้ วามรเู้ รือ่ งล�ำน�ำ้ สอยกบั สมาชิกกลุม่ มหงิ สา — พัชราภรณ์ วมิ าลยั ด้านขา้ งเปน็ แปลงปลกู กระเทียมของชาวบ้าน — พัชราภรณ์ วมิ าลยั Mongkhon Suriya, a former village head who led a team laying water pipes Young Mahinsa researchers of Ban Nai Soi School walk along a stream from a mountain stream to the village, shares his knowledge about the in Huai Jong that runs pass villagers’ garlic plantations. streams with the young researchers. — Patcharaporn Wimalai — Patcharaporn Wimalai ข้อหา้ มเกี่ยวกบั ปา่ ไม้ อย่างไรก็ดี การหนั มาปลกู ป่าของชาวบา้ นและ These streams have now provided water for tap การประกาศเขตอทุ ยานแหง่ ชาตถิ ำ้� ปลา-ผาเสอื่ กส็ ามารถสรา้ งกระแส water production and remain the bloodline for farm- การอนุรักษท์ รพั ยากรปา่ และนำ�้ ไดพ้ อสมควร ers. Sadly, many villagers and farmers are ignorant and do not feel the sense of ownership and conservation of จากพื้นท่ีป่าต้นน�้ำที่มีความสัมพันธ์เช่ือมโยงกับล�ำธารหลาก water resources. They continue to dump garbage and หลายสาย ทีค่ อยหล่อเล้ยี งชมุ ชนในบ้านในสอย มหงิ สาสายสืบน้อย agricultural chemicals in the waterways. This is despite จากกลมุ่ ตน้ นำ�้ จงึ ไดร้ เิ รม่ิ โครงการสบื เสาะตน้ นำ�้ ลำ� หว้ ยขนึ้ เพอ่ื ศกึ ษา the fact that they and others in their community con- ถึงความส�ำคัญของล�ำห้วยท่ีมีต่อชุมชนบ้านในสอย โดยเริ่มจากการ sume water from these very sources. สืบค้นข้อมูลจ�ำนวนของล�ำห้วย และก็ทราบว่าในหมู่บ้านของเราน้ัน มลี �ำหว้ ยถงึ 17 ห้วย We believe that as young members of the village, we can play our little part in supporting and joining the ในปจั จบุ นั ลำ� หว้ ยบางแหง่ เรมิ่ แหง้ ขอดหลงั หมดฤดฝู น ทงั้ ๆ ทใ่ี น big effort to restore the health of waterways to the best ช่วงฤดูฝนน้ันมักมีน้�ำไหลหลากเข้าท่วมบ้านเรือนและไร่นาอยู่เนืองๆ of our ability. จนเกิดความเสียหายอยู่หลายครั้ง แต่ล�ำห้วยหลายสายก็ยังคงมีน�้ำ ไหลรินอยู่ตลอดปี และยังคงท�ำหน้าท่ีล�ำเลียงน�้ำไปสู่ล�ำน้�ำแม่สอย The time is high for everyone in the community to และไหลลงส่แู ม่น้�ำปายในทสี่ ุด turn their attention to taking better care of water and forest resources and the environment to ensure survival เมอ่ื เทคโนโลยกี ารจดั การนำ�้ ประปาหมบู่ า้ นมาถงึ นำ�้ จากลำ� หว้ ย of animals, plants and humans.n ก็ถูกน�ำไปใช้ผลิตน้�ำประปา ในขณะที่ล�ำห้วยก็ยังคงประโยชน์ใหญ่ หลวงแก่เกษตรกรไมเ่ ส่ือมคลาย แตช่ าวบ้านและเกษตรกรจ�ำนวนไม่ นอ้ ยยงั ขาดความรู้ ความเขา้ ใจ และจติ สำ� นกึ ในการดแู ลรกั ษาแหลง่ นำ�้ ท่ตี า่ งกร็ ว่ มเปน็ เจา้ ของ สังเกตไดจ้ ากการที่ชาวบ้านท้ิงขยะในบรเิ วณ ใกล้ล�ำห้วย ส่วนเกษตรกรก็ท้ิงบรรจุภัณฑ์สารเคมีที่ใช้ในการเกษตร ลงในล�ำห้วยเชน่ กนั ทงั้ ๆ ที่ลำ� น้ำ� เหล่านีเ้ ปน็ แหลง่ น้ำ� เพอื่ การอปุ โภค บรโิ ภคและเป็นเสมอื นสายเลือดหล่อเลี้ยงชีวติ ของชุมชน ในฐานะท่ีเราเป็นเยาวชนในหมู่บ้านแหง่ นี้ แม้จะเป็นเพียงพลงั เลก็ ๆ แตก่ ส็ ามารถทจ่ี ะชว่ ยเหลอื และรว่ มกนั ฟน้ื ฟสู ภาพปญั หาทเ่ี กดิ ขน้ึ ตามกำ� ลังของพวกเรา ถงึ เวลาทที่ กุ ๆ ฝา่ ยในชมุ ชนตอ้ งหนั มาใหค้ วามสำ� คญั ในการดแู ล ทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อมที่ส�ำคัญทั้งป่าและน้�ำ เพ่ือความ อยู่รอดของส่งิ มชี ีวิต ท้งั สตั ว์ พชื และมนษุ ยเ์ อง n มหิงสานอ้ ย Little Mahingsa

เสียงชุมชน66 มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 Community Voice ผู้ประสบอุทกภัย-ภยั พิบตั ิ ต้องแก้ปญั หาได้ด้วยตนเอง สงิ หบ์ รุ ี – นำ้� ทว่ มทบี่ างกระบอื – เอื้อเฟ้ือภาพโดยสถาบันพัฒนาองคก์ รชุมชน (องคก์ ารมหาชน) Sing Buri – Much of Tambon Bang Krabue is under water. – Photo courtesy of Community Organizations Development Institute (Public Organization) วิกฤตน้�ำท่วมปี 2554 ซ่ึงถือว่าหนักหนาสาหัสที่สุดใน กรงุ เทพฯ และปรมิ ณฑลถูกน�ำ้ ทว่ ม เข่อื นเจา้ พระยาก็ต้องชะลอการ รอบหลายสิบปี ยังมีภาพของชุมชนชาวบ้านท่ีเยือกเย็น ระบายนำ้� ปรมิ าณนำ�้ ทม่ี จี ำ� นวนมหาศาลจะไหลยอ้ นกลบั มาทว่ มพน้ื ท่ี สงบ และเตรียมรับมือกับกระแสน�้ำที่ถาโถมเข้ามาอย่าง ใกลเ้ คยี งท่อี ยูเ่ หนือเขอื่ น รวมถึงพน้ื ท่ีต�ำบลหาดทนงดว้ ย รู้ทัน ใช้ชีวิตอยรู่ ่วมกบั กระแสนำ้� ได้อยา่ งมคี วามสุข โดย ไม่หว่ันวิตกหรือเกดิ ความโกลาหลแตอ่ ย่างใด ชาวบ้านท่ี ส่วนตำ� บลบางกระบอื ต้งั อยู่ในเขตอำ� เภอเมือง จงั หวัดสงิ หบ์ ุรี ต�ำบลหาดทนง อ.เมือง จ.อุทยั ธานี และชาวบา้ นในต�ำบล เป็นชุมชนริมแม่น�้ำเจ้าพระยา อยู่ใต้เขื่อนเจ้าพระยาลงมาประมาณ บางกระบือ จังหวัดสิงห์บุรี มีประสบการณ์ทรงคุณค่าที่ 40-50 กโิ ลเมตร หากปใี ดปรมิ าณนำ้� เหนอื เขอ่ื นทไ่ี หลมาจากทางภาค นา่ บอกเลา่ เหนือเข้าส่จู ังหวัดนครสวรรค์ อทุ ยั ธานี และลงมาสเู่ ขอื่ นเจ้าพระยาที่ อำ� เภอสรรพยา จงั หวดั ชยั นาท มปี รมิ าณมาก เขอ่ื นเจา้ พระยากจ็ ะตอ้ ง หาดทนง เปน็ ตำ� บลตง้ั อยใู่ นเขตอำ� เภอเมอื ง จ.อทุ ยั ธานี มแี มน่ ำ�้ ระบายนำ้� ออกจากเขอื่ นในปรมิ าณมากเชน่ กนั เพราะเปน็ เขอ่ื นสำ� หรบั สายสำ� คญั 2 สายทส่ี ง่ ผลกระทบตอ่ วถิ ชี วี ติ ของชาวหาดทนง คอื แมน่ ำ้� ทดนำ้� เพอ่ื ใชใ้ นการเกษตร ไมใ่ ชเ่ ปน็ เขอื่ นสำ� หรบั กกั เกบ็ นำ้� ทำ� ใหพ้ นื้ ท่ี เจา้ พระยาไหลผา่ นตำ� บลหาดทนงตลอดทง้ั แนวลงไปยงั พน้ื ทดี่ า้ นลา่ ง ใต้เข่อื นตงั้ แต่จังหวัดชัยนาทลงมาเกดิ น�้ำท่วม เช่น สิงห์บรุ ี อา่ งทอง หากปีใดแม่น้�ำเจ้าพระยา ซึ่งรับน�้ำมาจากภาคเหนือมีปริมาณมาก พระนครศรีอยธุ ยา ปทมุ ธานี นนทบรุ ี กรุงเทพฯ และนครปฐม หรอื เขอ่ื นตา่ งๆ ทอ่ี ยเู่ หนอื จงั หวดั อทุ ยั ฯ เชน่ เขอื่ นภมู พิ ล จ.ตาก และ เขอ่ื นสริ กิ ติ ิ์ จ.อตุ รดติ ถ์ ปลอ่ ยนำ�้ ลงมามาก กจ็ ะทำ� ใหแ้ มน่ ำ�้ เจา้ พระยา ในอดีตระดับน�้ำท่วมไม่สูงมากนัก เพราะยังไม่มีส่ิงก่อสร้างก้ัน เอ่อล้นริมฝั่ง และไหลเข้าท่วมพ้ืนที่โดยตรง ส่วนแม่น�้ำสะแกกรังจะ ขวางทางเดนิ ของนำ�้ แตเ่ มอ่ื มกี ารขยายพน้ื ทที่ อี่ ยอู่ าศยั และสง่ิ ปลกู สรา้ ง โอบล้อมอยู่ด้านหลัง หากปีใดปริมาณน้�ำในแม่น�้ำสะแกกรังมีมากก็ ตลอดจนการตัดถนนหนทางต่างๆ ไปกีดขวางทางเดนิ ของน้ำ� พอถึง จะเอ่อท้นเข้ามาในแม่น้�ำเจ้าพระยาบริเวณต�ำบลท่าซุง ท�ำให้ต�ำบล ฤดูนำ�้ หลากในชว่ งสิบกว่าปีที่ผา่ นมา ท้ังตำ� บลบางกระบือและตำ� บล หาดทนงท่ีอยู่ตดิ กนั ไดร้ บั ผลกระทบไปด้วย หาดทนงจงึ ตา่ งไดร้ บั ผลกระทบจากปญั หานำ�้ ทว่ มมากขนึ้ สรา้ งความ เสยี หายใหแ้ กท่ รพั ยส์ นิ ไรน่ า และสตั วเ์ ลยี้ ง บางปชี าวบา้ นและลกู เลก็ นอกจากน้ีต�ำบลหาดทนงยังอาจได้รับผลกระทบจากเข่ือน เด็กแดงหลายคนต้องพลอยสงั เวยชีวติ ไปกับกระแสน้�ำ เจ้าพระยาท่ีต้ังอยู่ทางตอนล่างของจังหวัดอุทัยธานีและอยู่ห่างออก ไปเพียงไม่กี่สิบกิโลเมตร หากปีใดที่ปริมาณน้�ำในแม่น�้ำเจ้าพระยามี เมอื่ ตอ้ งเผชญิ กบั ปญั หานำ้� ทว่ มซำ้� ซากแทบจะไมเ่ วน้ ปี ชาวบา้ น มาก และทางราชการตอ้ งปอ้ งกนั ไมใ่ หพ้ น้ื ทใี่ ตเ้ ขอื่ น โดยเฉพาะจงั หวดั จงึ เรมิ่ หาหนทางแกไ้ ขปญั หาและเตรยี มรบั มอื กบั นำ้� ทจ่ี ะมาเยย่ี มเยอื น เสมอื นญาตมิ ติ ร กจิ กรรมพฒั นาชมุ ชนทเ่ี คยทำ� รว่ มกนั มาเปน็ พนื้ ฐาน สำ� คญั ในการเชื่อมโยงชาวบ้านทัง้ ต�ำบลให้เขา้ มาชว่ ยกนั แก้ปญั หา

มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 67 VICTIMS OF FLOODS AND DISASTERS MUST SOLVE PROBLEMS FOR THEMSELVES สงิ หบ์ ุรี – จดุ ประสานเพื่อแจกจา่ ยเครือ่ งอุปโภค-บรโิ ภคใหก้ บั ชาวบา้ นในชุมชน – เอ้ือเฟอื้ ภาพ will enter the Chao Phraya River in the area of Tam- โดยสถาบนั พัฒนาองคก์ รชุมชน (องคก์ ารมหาชน) bon Tha Sung, adversely impacting on Hat Thanong, located adjacently. Sing Buri – Volunteers set up a supplies and food distribution unit next to a canal in Bang Krabue. – Photo courtesy of Community Organizations Moreover, the sub-district takes fall-out from the Development Institute (Public Organization) Chao Phraya Dam, located in the lower part of Uthai Thani Province, and situated at a distance of only scores Despite the floods of 2011 – which were of kilometers away. If the Chao Phraya happens to hold the most critical in several decades – a lot of water and authorities have to prevent flooding of local communities still give the impres- areas south of the dam, especially Bangkok and nearby sion of being calm, collected, and provinces, the Chao Phraya Dam has to delay the release prepared to deal with crisis mindfully. of water. In that case, the large mass of water will return Able to co-exist with water contentedly, to flood nearby areas north of the dam, including those without panicking or fear, villagers in Tambon Hat Tha- in Tambon Hat Thanong. nong, Muang District, Uthai Thani Province, and others in Tambon Bang Krabue, Sing Buri Province, have valu- Tambon Bang Krabue, located in Muang District, able experiences worthy of relating. Sing Buri Province, is a Chao Phraya basin community located at about 40-50 kilometers south of the dam. Hat Thanong, a tambon (sub-district) located in Should any year see masses of water from the north of Muang District of Uthai Thani, is in the path of two the dam enter Nakhon Sawan, Uthai Thani, and flow rivers which affect the ways of life of local people. The down to the Chao Phraya Dam in Sappaya District, Chao Phraya River flows south through Hat Thanong. Chai Nat Province, the dam will have to release similarly Therefore, if the river – which receives large volumes of large volume of water. This is because it is a diversion water from the North and various dams located south of dam built for agricultural purposes, not for holding water Uthai Thani Province, for example, the Bhumibol Dam in reserve. This would cause floods south of the dam, in Tak Province and the Sirikit Dam in Uttaradit Prov- from Chai Nat down to the provinces of Sing Buri, Ang ince – in any one year releases great quantities of water, Thong, Ayutthaya, Pathum Thani, Nonthaburi, Bang- its banks will be brimming, and the water will overflow to kok and Nakhon Pathom. flood this tambon. The Sakae Krang River, for its part, embraces the back of Hat Thanong, and if it contains a In previous years, floods were not deep because as large volume of water in a particular year, the overflow yet no sites had been built up to obstruct the water’s pas- sage. But when residential and built-up areas expanded, and new roads were laid down, the water through the area was obstructed. Hence over the past 10 years or so Tambon Bang Krabue and Tambon Hat Thanong came to be increasingly affected, adversely, by floods. This เสียงชมุ ชน Community Voice

68 มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 ม้วน เขียวอุบล นายกเทศมนตรีต�ำบลหาดทนง เล่าว่าการสร้าง สงิ ห์บรุ ี – องคก์ รปกครองสว่ นท้องถน่ิ และส่วนกลางรว่ มกนั จัดกจิ กรรมส่งเสรมิ อาชพี สรา้ ง เข่ือนเจ้าพระยา เข่ือนภูมพิ ล เขอื่ นสริ กิ ิติ์ และตามมาดว้ ยแผนพัฒนา รายได้ทั้งทางตรงและทางออ้ มในยามน้ำ� ทว่ ม – เอ้ือเฟือ้ ภาพโดยสถาบันพฒั นาองคก์ รชมุ ชน เศรษฐกิจฉบับแรกท่ีมุ่งเป้าให้ประเทศไทยเป็นประเทศเกษตรกรรม (องคก์ ารมหาชน) เพอื่ การสง่ ออก ท�ำใหว้ ถิ ชี วี ติ ดง้ั เดมิ เปลยี่ นไป หลายๆ พน้ื ทเี่ กษตรกร ทำ� นาโดยพ่ึงระบบคลองส่งน�ำ้ ไดถ้ งึ ปีละ 3 ครัง้ จากเดมิ ที่เคยทำ� นา Sing Buri – Local and central administrations jointly organize occupational ตามฤดูกาลเพยี งปีละครัง้ training to help affected people cope with floods. – Photo courtesy of Community Organizations Development Institute (Public Organization) วถิ เี กษตรกรรมทไ่ี มส่ อดคลอ้ งกบั ธรรมชาตทิ �ำใหเ้ กดิ ปญั หานำ้� แลง้ การแยง่ ชงิ น�ำ้ จนสร้างความขดั แย้งใหก้ บั ชาวบ้านในพ้นื ที่ ปญั หาน้ำ� การสืบค้นภูมิปัญญาดั้งเดิมตามวิถีชีวิตคนลุ่มน�้ำ ท�ำให้ชาว ไม่พอ น้�ำแล้งเกิดขึ้นหลายปีจนความสุขสงบของชุมชนท่ีเคยเป็นมา ต�ำบลหาดทนงหลีกเลี่ยงภัยจากธรรมชาติมาได้นานหลายปี ยกเว้น แทบหายไป ในขณะท่ีเป็นผใู้ หญ่บ้าน มว้ นจงึ ชวนชาวบา้ นมาชว่ ยกัน บางปีท่ีมพี ายโุ หมกระหน�่ำทำ� ใหเ้ กิดน�ำ้ ทว่ มฉับพลนั เช่น ในปี 2549 แกป้ ญั หาโดยตง้ั กลมุ่ สหกรณผ์ ใู้ ชน้ ำ้� ขน้ึ เพอ่ื ระดมทนุ เปน็ คา่ ใชจ้ า่ ยใน พายุช้างสารได้ยกพลถล่มพื้นที่ราบลุ่มภาคกลางท�ำให้หลายจังหวัด การสบู นำ�้ จากแมน่ ำ�้ เจา้ พระยาเขา้ สคู่ ลองสง่ นำ้� และเมอื่ มเี งนิ สะสมใน เกิดน�้ำท่วม โดยต�ำบลหาดทนงก็ได้รับผลกระทบเช่นกัน ภัยพิบัติ สหกรณฯ์ มากขนึ้ สหกรณ์ฯ จึงเปดิ ให้สมาชกิ ได้กยู้ มื เพื่อน�ำเงินไปใช้ ครง้ั นน้ั แมจ้ ะสรา้ งความเสยี หาย แตใ่ นอกี ดา้ นหนง่ึ กท็ ำ� ใหช้ มุ ชนลมุ่ นำ�้ หมนุ เวยี นในการทำ� นา รวมทง้ั ชาวบา้ นยงั เหน็ ตรงกนั ทจ่ี ะปรบั ลดการ มีการเชื่อมร้อยกันอย่างเข้มแข็งขึ้นจนเกิดเป็นองค์กรภาคประชาชน ทำ� นาจากปลี ะ 3 ครง้ั ใหเ้ หลอื 2 ครงั้ โดยไมต่ อ้ งเสยี่ งกบั ภาวะนำ�้ ทว่ ม ในนาม “เครือข่ายลุ่มแม่น�้ำภาคกลาง” เพ่ือด�ำเนินกิจกรรมช่วย นำ้� แล้ง เพราะไมส่ ามารถคาดการณไ์ ดว้ า่ ปไี หนนำ้� จะมากหรอื นอ้ ย เหลือพ้ืนที่ประสบภัย ฟื้นฟูพ้ืนท่ีท่ีประสบภัย และวางแผนป้องกัน ภัยพบิ ตั ิในระยะยาว ปจั จบุ นั “สหกรณผ์ ใู้ ชน้ ำ�้ สถานสี บู นำ�้ ดว้ ยไฟฟา้ บา้ นสะพานหนิ จ�ำกัด” ยังคงด�ำเนินมาด้วยความมงั่ คง มกี ารด�ำเนินงานทแี่ ตกสาขา มาในปี 2553 เกิดน้ำ� ท่วมหลายจงั หวัดในภาคกลาง เครอื ขา่ ย ครอบคลมุ การพัฒนาอาชพี ในหลายดา้ น นับเปน็ สหกรณ์ผใู้ ชน้ ำ้� ฯ ที่ ลุ่มแม่น้�ำภาคกลางได้น�ำเอาพื้นที่ท่ีประสบปัญหาน้�ำท่วมซ้�ำซาก มีการรวมตัวกนั เขม้ แขง็ ยาวนานทส่ี ดุ แห่งหนึ่ง มาเป็นพื้นที่ต้นแบบในการจัดการและแก้ไขปัญหาน�้ำท่วม โดย เริ่มด�ำเนินการในปี 2554 รวมท้ังหมด 8 จังหวัด 15 ต�ำบล เช่น ในปี 2538 เกิดเหตกุ ารณ์น้�ำท่วมใหญ่ สรา้ งความเสยี หายใหไ้ ร่ ต.บางหลวง จ.นครสวรรค์, ต.หาดทนง จ.อุทัยธานี, ต.เจ้าพระยา นากวา่ 1,200 ไร่ ชาวบา้ นกพ็ ากนั หนั หนา้ มาปรกึ ษาหารอื กนั เพ่ือหา จ.ชัยนาท, ต.บางกระบอื จ.สงิ หบ์ ุรี, ต.ปา่ ตาล จ.ลพบุรี ฯลฯ ทางปอ้ งกนั ภัยจากนำ�้ อยา่ งจรงิ จังอกี ครั้ง และเม่ือประเทศไทยโดนกระหน�ำ่ ด้วยพายุ 5 ลูกจนเกิดนำ�้ ท่วม “มีการสอบถามคนเฒ่าคนแก่ย้อนหลังกลับไปประมาณ 5-6 คร้งั ประวตั ิศาสตร์เม่ือปีทแี่ ล้ว นายกฯ ม้วน เลา่ ว่า ถึงแม้น�้ำจะท่วม ปี เพื่อศึกษาข้อมูลการมาถึงของฤดูนำ�้ หลาก แล้วพบข้อมูลที่ส�ำคัญ เต็มพื้นท่ี แต่ด้วยการวางแผนการปลูกข้าวเพ่ือหนีน�้ำเอาไว้แล้ว จึง ว่า น้�ำจากแม่น�้ำเจ้าพระยาจะเอ่อท้นเข้ามาท่วมพ้ืนที่ในต�ำบลหาด ท�ำให้มีพื้นท่ีปลูกข้าวที่ยังไม่ได้เก็บเก่ียวเพราะข้าวยังไม่สุกเต็มที่เสีย ทนง หลังจากวนั ที่ 25 กันยายนของทกุ ปีไปแลว้ ” นายกฯ ม้วน เล่า หายไปเพียงประมาณ 10% ของพ้ืนท่ีเพาะปลูกทั้งหมดประมาณ 1,200 ไร่ เมื่อไขรหัสลับของแม่น้�ำเจ้าพระยาท่ีถูกสั่งสมจนเป็นภูมิปัญญา ทอ้ งถิน่ จากรุ่นสรู่ นุ่ ชาวบ้านจงึ น�ำองคค์ วามร้เู ดมิ กลับมาใชเ้ พื่อปรับ “หากเราไมส่ ามารถเปลยี่ นแปลงธรรมชาติได้ เรากต็ ้องปรับตวั ตารางการท�ำนาให้สอดคล้องกับธรรมชาติอีกคร้ัง โดยการปลูกข้าว ให้อยกู่ ับธรรมชาติ และอยกู่ ับนำ้� ใหไ้ ด”้ นายกฯ ม้วน กลา่ ว เพื่อให้เก็บเก่ียวได้ก่อนวันท่ี 25 กันยายน ซ่ึงฤดูกาลทำ� นาครั้งแรก จะเรม่ิ ในชว่ งตน้ เดอื นพฤษภาคม และเกบ็ เกยี่ วขา้ วในชว่ งปลายเดอื น “การที่ได้วางแผนอพยพเอาไว้ล่วงหน้าแล้ว เพราะรู้ว่าปีน้ีน�้ำ สิงหาคมก่อนที่น�้ำจะมา ส่วนคร้ังที่สองจะเร่ิมท�ำนาต้ังแต่ต้นเดือน จะท่วมแนๆ่ และคงจะไปตา้ นทานกระแสน้�ำเอาไว้ไม่อยู่ เราจึงไม่ทำ� ธนั วาคม แลว้ ไปเกบ็ เกยี่ วขา้ วในชว่ งเดอื นมนี าคม เปน็ การท�ำนา 2 ครง้ั แนวป้องกัน ยกเว้นแต่พื้นท่ีนาบางแห่งที่ยังไม่ได้เก็บเกี่ยว เราก็ท�ำ แนวป้องกันเพ่ือให้นาข้าวเสียหายน้อยท่ีสุด นอกจากน้ียังเตรียมถุง นอกจากนี้ชาวบ้านยังปรับเปล่ียนพันธุ์ข้าวเพ่ือให้สอดคล้อง ยงั ชพี ใหพ้ อดกี บั จ�ำนวนครอบครวั ในต�ำบลทงั้ หมด เตรยี มเรอื เตรยี ม กับฤดูการผลิต จากเดิมที่ใช้ข้าวไวแสง (photoperiod sensitive รถยนต์ แลว้ ไปประชาสัมพันธแ์ จ้งขา่ วใหช้ าวบ้านแต่ละหมู่ร้วู า่ จะให้ ไปอยู่ในศูนย์พักพิงท่ีจุดใด เพื่อชาวบ้านจะได้เตรียมความพร้อม ไม่ variety) คอื เปน็ ขา้ วทใ่ี ชเ้ วลาปลกู และ แตกตนื่ หรอื เกิดความโกลาหลวนุ่ วาย” เกบ็ เกี่ยวนานเกิน 120 วัน ก็เปลี่ยน มาใชพ้ นั ธข์ุ า้ วไมไ่ วแสง (non-pho- toperiod sensitive variety) ซ่งึ จะมีระยะเวลาปลูกจนกระท่ังเก็บ เกี่ยวเร็วกว่า คือไม่เกิน 120 วัน ท�ำให้วางแผน การเพาะปลูกและ เก็บเก่ียวได้ทันก่อนท่ี น้�ำจะมา มว้ น เขียวอุบล Muan Khiewubon

มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 69 แมน่ ำ้ �สะแกกรัง Sakae Krang River ing Water Limited” still operates securely. Moreover it has branched out to cover several aspects of skills devel- หาดทนง Hat Thanong opment. The co-operative is considered the most con- solidated, strong, and enduring collectivity. แมน่ ำ้�เจา้ พระยา In 1995, severe flooding damaged more than 1,200 Chao Phraya River rai of farmland. The villagers turned to mutual consul- tations in order to find ways of truly preventing another นครสวรรค์ water peril. Nakhon Sawan “Elders were asked to recall their experiences over the past 5-6 years so that residents could establish the บางกระบอื roots of the flood season. They found important data that water from the Chao Phraya River would overflow Bang Krabue and flood Tambon Hat Thanong after September 25 every year,” municipal chief Muan related. ลพบุรี Once the secret code of the Chao Phraya River, Lop Buri which had been forged to become local wisdom from generation to generation, was revealed, the villagers meant damage to property, applied anew the traditional knowledge for amending farmland and paddy fields, as the schedule of rice farming to fit in with Nature. That is well as domestic animals. In they would grow rice according to a timeline that would some years, the currents took the enable harvesting before September 25. This means the lives of several children and villagers. first rice season begins in May, the paddy to be harvested in August; the second in December, to be harvested in Since the villagers had to encounter floods year in March. Henceforth, rice came to be grown twice a year. and year out, they began searching for ways to solve problems and prepare to greet the water which would Furthermore, the villagers changed the rice variety so visit them as if it were a relative. In the process, they as to suit the growing season. From the photoperiod sensi- engaged in community development activities as the tive variety, which requires more than 120 days to plant basis for bringing residents in the respective tambons to and harvest, they adopted the non-photoperiod sensitive join in collective problem-solving. variety, which needs less than 120 days to plan planting and harvesting before the water is due to tumble in. Muan Khiewubon, municipal chief of Tambon Hat The research into traditional knowledge of river Thanong, recalled the traditional ways of life had to basin people has enabled the villagers of Tambon Hat change in many farming areas following the construction Thanong to avoid natural disasters for several years, of the Chao Phraya Dam, the Bhumibol Dam, the Sirikit except for those years when storms struck so heavily they Dam, and the first national economic development plan brought flash floods. That was the case in 2006 when that aimed to turn Thailand into an agricultural export- Storm Chang Sarn dumped its forces on the Central ing country. Traditionally people could grow rice only Region’s lower basin causing floods in several prov- once a year. From then on, they could harvest rice three inces. Tambon Hat Thanong was among the victims. times a year, thanks to the system of irrigation canals. Though that disaster left losses in its wake, the benefit was that residents of the river basin tightened relations, An agricultural method that doesn’t fall in with so much so that a civic organization named the “Central Nature causes drought, competition for water, driving Region River Basin Network” was born. The network villagers in the area to conflict, resulting in the problem was entrusted with operating activities to assist those of insufficient water. Drought has prevailed for so many who were inundated, rehabilitate their areas, and forge years that the peace that reigned here has almost disap- a long-term plan for disaster prevention. peared. That’s why Muan, when he was a village head- man, encouraged villagers to come together in problem- In 2010, when floods visited several Central Region solving by setting up a water co-operative. This was provinces, the network used areas that had been repeat- intended to gather funds as expenses for pulling water edly submerged as models for managing and solving from the Chao Phraya River into the irrigation canals. the problems. They began work in 2011 in 15 tambons When the co-operative collected more money, it opened located in eight provinces. These included Bang Luang up the fund for members to loan for use as a rotating in Nakhon Sawan, Hat Thanong in Uthai Thaini, Chao budget in rice farming. The villagers at the time also Phraya in Chainat, Bang Krabue in Sing Buri, and Pa agreed to reduce rice farming from thrice to twice a year. Tan in Lop Buri. This reduced the risks of floods and drought, which nor- mally arose as a result of not knowing how much water And when Thailand was lashed by five storms that was due to descend in the following year. brought historic floods last year, Muan said only 10% of the paddy fields were affected. This was due to advance Currently, the “Cooperative of Water Users of the planning for rice growing that would survive floods. The Ban Saphan Hin Electricity-powered Station for Draw- เสยี งชมุ ชน Community Voice

70 มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 สงิ ห์บุรี – ชา่ งในชมุ ชนจะออกส�ำรวจและซอ่ มแซมเรือในชมุ ชนใหอ้ ยู่ในสภาพใช้งานได้ – เอื้อเฟ้ือ ลุงชอบ เล่าว่า การเตรียมการท่ีจะใช้ชีวิตอยู่ร่วมกับน้�ำอาศัย ภาพโดยสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องคก์ ารมหาชน) กลไกของสภาองค์กรชุมชนต�ำบลบางกระบือเป็นหลัก โดยมีการ เตรียมแผนฟื้นฟูชุมชนหลังน�้ำท่วม จัดตั้งศูนย์ปฏิบัติการภัยพิบัติ Sing Buri – A volunteer craftsman in Bang Krabue helps repair and paint a ต�ำบลเพอ่ื เตรยี มแผนในการรบั มือกับภัยนำ�้ ทว่ มที่จะมาถึง ฝึกอบรม boat for local villagers to prepare for flood. – Photo courtesy of Community เด็กและเยาวชนเพอื่ รับมอื กับภยั นำ้� ส�ำรวจจำ� นวนเรอื ในตำ� บล รวม Organizations Development Institute (Public Organization) ถึงซ่อมแซมอดุ รอยแตกรอยร่วั เพ่ือใชเ้ ป็นพาหนะสญั จรไปมาในช่วง น�ำ้ ทว่ ม ร้อยโทบญุ ชอบ สมคั รวงษ์ (ซา้ ย) แกนนำ� ตำ� บลบางกระบือ พดู ในเวทีฟื้นฟภู ัยพบิ ตั ิ นอกจากนกี้ ไ็ ดต้ ง้ั เตน๊ ทผ์ า้ ใบรมิ ถนนสายหลกั ทอี่ ยตู่ ดิ กบั หมบู่ า้ น Boonchorb Samakwongse (left) of Tambon Bang Krabue speaks at a คือ ถนนสายชัยนาท-สิงห์บุรี เพ่ือเป็นสถานท่ีรองรับครอบครัวที่อยู่ forum on disaster remediation. ริมแม่นำ�้ และอยากจะอพยพข้นึ มา เตรยี มข้าวสาร อาหารแห้ง นำ�้ ด่มื ยาสามญั ประจ�ำบา้ น และข้าวของที่จำ� เป็นอ่นื ๆ เชน่ ไฟฉาย เทียนไข เมื่อแม่น�้ำเจ้าพระยาเริ่มเอ่อล้น ชาวบ้านก็พากันอพยพไปอยู่ ถังและถุงใส่ขยะ ฯลฯ มีการยกข้าวของและขนย้ายทรัพย์สินต่างๆ ตามจุดท่ีก�ำหนดไว้แล้ว เช่น ศาลาวัด โรงเรียน และคันคลองที่มี ข้ึนสู่ท่สี ูง นำ� รถยนตแ์ ละรถมอเตอรไ์ ซค์ออกไปจอดในที่ปลอดภัย ซ่ึง ระดับสงู มกี ารจดั เตรยี มเรือเพือ่ น�ำอาหารไปสง่ ใหก้ บั ครอบครวั ท่ยี งั แตล่ ะหมบู่ า้ นกจ็ ะมกี ารเตรยี มคณะทำ� งานเพอ่ื คอยชว่ ยเหลอื ชาวบา้ น ไม่พร้อมจะอพยพ ท้ังยังมีเรือส�ำหรับใช้ในยามฉุกเฉิน และประสาน มีการแบ่งหน้าที่กันท�ำงาน เช่น การขนถุงยังชีพไปแจกจ่าย การ งานกับหน่วยพยาบาลในต�ำบลและจังหวัดเพ่ือดูแลเรื่องสุขภาพของ ขนยา้ ยผู้ป่วย เป็นตน้ ชาวบ้านและจัดหายาให้ใช้อย่างเพียงพอ ขณะเดียวกันมีการจัดรถ บรรทุกเพ่ือวิ่งไปรับส่ิงของที่ขาดแคลนจากภายนอก โดยมีชาวบ้าน ในชว่ งปลายเดอื นสงิ หาคม หลงั จากทชี่ าวบา้ นเตรยี มการรบั มอื อาสาสมคั รตง้ั โรงครวั และศนู ยแ์ จกจา่ ยอาหารใหแ้ กช่ าวบา้ นคนอนื่ ๆ กบั น�ำ้ ไดไ้ มน่ านนัก น้ำ� เจ้าพระยาเริ่มเอ่อท่วมอำ� เภอตา่ งๆ ในจังหวัด ทัง้ มื้อเทีย่ งและมื้อเย็น ชัยนาทที่อยู่ใต้เข่ือน รวมท้ังต�ำบลบางกระบือ ซ่ึงบางพื้นท่ีระดับน้�ำ สูงถึง 2 เมตรเศษ แต่ชาวต�ำบลบางกระบือส่วนใหญ่ก็ยังอาศัยอยู่ “เราใช้เรือเร็วไปส่งอาหาร โดยให้ตัวแทนแต่ละหมู่บ้านดูแล บนเรือนช้ันบน โดยหุงหาอาหารและท�ำกินอยู่บนเรือน ส่วนคนที่ กันเอาเอง กินเหมือนกันทั้งต�ำบล แต่ถ้าใครยังไม่ได้รับก็โทรฯ แจ้ง อยู่บ้านช้ันเดียว หากไม่ไปพักอาศัยกับญาติพ่ีน้อง ก็จะหอบเอาเส่ือ มา เรากจ็ ะไปจดั สง่ ให้ถงึ ท่ี” นายกฯ ม้วน กลา่ ว หมอนมุ้ง ผ้าห่ม และขา้ วของที่จำ� เปน็ ออกไปอยูอ่ าศัยในเตน๊ ท์ผา้ ใบ ที่ต�ำบลบางกระบือ ร้อยโทบุญชอบ สมัครวงษ์ หรือ “ลุงชอบ” รมิ ถนนทีไ่ ดเ้ ตรยี มไวแ้ ลว้ แกนน�ำพฒั นาต�ำบลบางกระบือ วยั 61 ปี บอกถึงแนวคดิ ทต่ี กผลึก มาจากประสบการณ์ของชาวบา้ น สถานการณน์ ำ้� ทว่ มตำ� บลบางกระบอื และพน้ื ทใี่ กลเ้ คยี งกนิ ระยะ เวลากว่า 70 วันเศษ นอกจากบ้านเรือนและไร่นาบางส่วนจะได้รับ “เมอื่ กอ่ นนำ�้ กท็ ว่ มอยแู่ ลว้ ทางราชการเคยเอากระสอบทรายมา ความเสยี หาย แตก่ ไ็ มม่ ใี ครตอ้ งสงั เวยชวี ติ ใหก้ บั กระแสนำ�้ เหมอื นเชน่ กั้นริมแมน่ �้ำเจา้ พระยาแตก่ ็ก้นั ไม่อยู่ พวกเราจึงมาคยุ กัน และมีความ กับปีอ่ืนๆ ที่ผ่านมา นอกจากน้ีพวกเขายังช่วยกันแปรวิกฤตให้เป็น เห็นรว่ มกันว่า หากน�้ำมปี รมิ าณมาก ถ้าจะทำ� แนวป้องกันน้ำ� ใหแ้ นน่ โอกาส โดยจดั กจิ กรรมพัฒนาต่างๆ เช่น โครงการ “ผักสวย ฝ่งั งาม” หนาอยา่ งไร กค็ งจะเอาไมอ่ ยู่ คงตอ้ งปลอ่ ยใหน้ ำ�้ ไหลไปตามธรรมชาติ คอื การปลูกผักบนแพริมฝัง่ แมน่ ำ�้ , โครงการ “คอนโดปลา” โดยการ ของเขา ในเมอื่ ยา้ ยบา้ นหนนี �้ำทว่ มไมไ่ ด้ พวกเราจงึ มแี นวคดิ ตรงกนั วา่ ปลกู พชื รมิ ฝัง่ เช่น ตน้ กรด จิก ปลิก ตะไคร้น้ำ� หวดั ไก่ เพอื่ เปน็ แหล่ง เราจะอยู่กับน�้ำไดอ้ ย่างไรใหม้ ีความสุขและใช้ชวี ติ ไดเ้ ป็นปกติ” อนุรักษ์เพาะพันธุ์และเป็นที่อยู่อาศัยของลูกปลาช่อนและปลาอื่นๆ, โครงการผลติ ปยุ๋ อนิ ทรยี ์ สง่ เสรมิ การทำ� เกษตรอนิ ทรยี ์ โครงการเหลา่ นเี้ ปน็ การตอ่ ยอดโครงการพฒั นาในชมุ ชนทมี่ อี ยเู่ ดมิ ซง่ึ รวมถงึ กองทนุ ภัยพิบัติท่ีจัดตั้งขึ้นตั้งแต่ปี 2553 โดยให้ชาวบ้านร่วมกันสมทบเงิน เขา้ กองทนุ ครอบครวั ละ 100 บาทตอ่ ปี และกองทุนสวัสดิการชุมชน ตำ� บลบางกระบอื ซงึ่ เรมิ่ ดำ� เนนิ การมาตง้ั แตป่ ี 2548 กำ� หนดการออม เปน็ ปีๆ ละ 365 บาท นค่ี อื ตวั อยา่ งของขบวนองคก์ รชมุ ชนและทอ้ งถนิ่ ทม่ี บี ทบาทสำ� คญั ใน การแกป้ ญั หาภยั พบิ ตั ไิ ด้ ทงั้ ในระดบั ลมุ่ นำ�้ และชมุ ชน โดยใชภ้ มู ปิ ญั ญา ท้องถิ่น และใช้ต้นทุนท่ีมีอยู่ในชุมชนช่วยเหลือกันและกันก่อนที่ หนว่ ยงานภายนอกจะเขา้ ไปชว่ ยเหลอื จากการรวมกลุ่มกันของประชาชนในหมู่บ้าน กลายเป็นขบวน องค์กรชุมชนที่ยกระดับการจัดการภัยพิบัติในระดับภาคและลุ่มน้�ำ มีศูนยจ์ ัดการภัยพบิ ตั ิใน 9 จงั หวัด รวม 94 ศูนย์ เพื่อแก้ปัญหาร่วม กนั ท้ังในระยะเตรยี มการ เผชิญหน้า ฟ้ืนฟูหลงั ประสบภยั ตามหัวใจ ส�ำคญั ของการจัดการภัยพบิ ตั ิ คอื ผู้ประสบภยั ตอ้ งแก้ปญั หาตนเอง ใหอ้ งคก์ รชมุ ชนเปน็ แกนกลางในการจดั การ เพราะรถู้ งึ ความตอ้ งการ

มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 71 10% of 1,200 rai under cultivation that were affected They also set up canvas tents along main roads included land that had not yet harvested a crop. adjacent to the villages: for example, the Chai Nat-Sing Buri road, so that they could receive riverine families “If we cannot change Nature, we have to adjust our- who wanted to evacuate. They prepared rice, dry food, selves so that we can live with Nature, and with water,” drinks, basic household medicines, and other necessities: Muan said. torches, candles, buckets and rubbish bags, among oth- ers. Belongings were moved to higher ground. Cars and “Because we knew floods surely would come, we motorcycles were parked in safe areas. Each village had planned the evacuation of villagers. In addition, because working committees that were tasked with assisting vil- we were certain we would not be able to resist the cur- lagers. There was a division of labor, like distribution of rents of the water, we did not set up a barrier, except in assistance bags, and the evacuation of sick people. fields where paddy had not yet been harvested. Here we adopted prevention measures to ensure that the concerned Towards the end of August, not long after villagers farmers would be least affected. We also prepared enough prepared to take on the floods, the Chao Phraya River survival bags for all the families in the tambon, boats, and overflowed to flood several districts in Chai Nat Province land vehicles. Then we activated a public relations plan which are located south of the dam. This included Tam- to inform villagers in each village cluster where the shel- bon Bang Krabue, where the water rose as high as two ter centers were so that the villagers would be ready, not meters in some areas. But the tambon residents largely panic, and confusion would not overcome them. went up to live on the upper floor of their homes, where they also cooked. For those who lived in one-story hous- When the Chao Phraya River began to overflow, ing, if they did not flee to take shelter with relatives, they the villagers evacuated their homes to collect at specified took mats, mosquito nets, blankets and necessities to can- points, for example temple pavilions, schools, and canal vas tents prepared by the main road. embankments located on higher ground. Boats were pre- pared to distribute to families not yet ready to evacuate The floods in Bang Krabue and its environs lasted and some to be used in emergency. Local health centers more than 70 days. Besides damage to some houses and were contacted to look after the villagers’ health and paddy fields, there was no loss of life to the currents as ensure there were enough medicines. Trucks were pre- in previous years. Moreover, the people joined hands to pared to transport from elsewhere things in short supply. turn crisis into opportunity by engaging in a range of Villagers volunteered to set up communal kitchens and development activities. The “Beautiful Vegetables, Pretty food distribution centers for those in need. This included Banks” activity called for vegetables to be grown on the lunch and the evening meal. river banks; “Fish Condominiums” for cultivation of krod, jik, plik, takrai nam, and wad gai, all riverside plants, in “We used speed boats to deliver food, and assigned order to create space for conserving, breeding and shel- village representatives to look after their respective vil- tering the snakehead and other fish. Others promoted lages. The whole tambon ate the same food. But if any- the production of organic fertilizers, and organic farm- one had not received food, they were told to notify us and ing in general. These projects evolved from existing com- we would deliver on-spot,” Muan said. munity development projects for which a budget was set up in 2010, with each household contributing 100 baht In Tambon Bang Krabue, Lt Boonchorb Samak- a year. They were also assisted by the Tambon Bang wongse, or “Uncle Chorb”, who is at the core of the Krabue community welfare fund, which had been run- community’s development, at age 61, explains the think- ning since 2003, with savings set at 365 baht a year from ing that was born of the villagers’ experiences. each household. “It flooded previously, and authorities brought sand These were examples of the community and local pro- bags to obstruct the flow of the Chao Phraya River, but cesses which were important to solving problems stem- this did not succeed. Therefore we came together to talk ming from disasters by using local knowledge, and capital and collectively reached the conclusion that if there is towards which community members contributed before a large volume of water, we cannot stop its flow how- outside agencies stepped in to help. ever strong the preventives, that we would have to let the water flow naturally. Since we could not move homes to The coming together of people in villages evolved flee the floods, we agreed on this course: how can we live into a community process that raised the level of disaster with the water happily and lead our lives normally.” management regionally and in the riverine sector. There came to be disaster management centers in nine prov- Uncle Chorb recalled that the preparation to live inces, altogether totaling 94 centers, designed to generate with water largely applied the mechanism of the Tam- mutual self-help in the stages of preparation, encounter bon Bang Krabue Community Organization Council. and post-crisis coping. They operated according to the The village leaders prepared a plan for post-flood reha- central principle of disaster management, that is disas- bilitation, set up a tambon-level disaster action center ter-stricken people must solve problems for themselves, to handle the reception of imminent water peril. They with community organizations acting as the core of trained children and youths to deal with the danger, sur- veyed the number of boats in the tambon – sealing any leaks or cracks – that would be used as a means of trans- port during the floods. เสียงชุมชน Community Voice

72 มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 สิงหบ์ รุ ี – บรรยากาศในยามปกติ เรือประมงจอดเทียบตล่งิ เพื่อขน้ึ ปลาทีจ่ บั มาได้ ปทมุ ธานี – ศนู ย์ประสานงานขอรับความช่วยเหลือผูป้ ระสบภยั นำ�้ ทว่ ม ที่ตง้ั ข้ึนและดำ� เนนิ งาน – เอือ้ เฟ้อื ภาพโดยสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน) โดยเครอื ข่ายประชาชนเป็นผู้ประสานงานกบั องค์กรชว่ ยเหลอื ภายนอกกบั ผู้ประสบภัยในพ้นื ที่ – เออ้ื เฟอ้ื ภาพโดยเครือขา่ ยผู้ประสบภยั สึนามิ Sing Buri – In normal time, the Chao Phraya River is a source of fish for villagers. Here the fishermen unload the catch of the day. – Photo courtesy Pathum Thani – Volunteers of the People’s Network prepare food and of Community Organizations Development Institute (Public Organization) water for flood victims at the Coordinating Center to Help Flood Victims during last year’s floods. – Photo courtesy of the Tsunami Victims Network ของชุมชนตนเอง รู้สถานการณ์ท่ีเปล่ียนแปลงในพื้นท่ีอยู่ตลอดเวลา มากกว่าการรอพึ่งพาระบบการบริหารจัดการภัยพิบัติท่ีรวมศูนย์ โดยมีแนวทางรับมือภัยพิบัติที่ให้ความส�ำคัญกับการวางแผนป้องกัน ภายใตห้ นว่ ยงานตา่ งๆ ทไี่ ม่สามารถจะรับมือต่อภยั พบิ ัติทจ่ี ะเกดิ ขึ้น ในระดับตำ� บล จงั หวดั และลุ่มน�้ำ บอ่ ยครง้ั ครอบคลมุ พนื้ ท่ีกว้างขวาง และรนุ แรงมากข้ึนกวา่ เดิมได้ การเข้าไปช่วยเหลือผู้ประสบภัยในกรุงเทพ ท�ำให้ไมตรีได้ สำ� หรบั องคก์ รชมุ ชนในระดบั จงั หวดั ในพนื้ ทที่ นี่ ำ้� เรม่ิ ลด กไ็ ดเ้ รม่ิ เห็นว่า ชุมชนในกรุงเทพมีความสัมพันธ์ที่ไม่แน่นแฟ้น และยังขาด ท�ำงานกบั ชุมชนทป่ี ระสบภยั ส�ำรวจขอ้ มูลความเดอื ดร้อน และเร่ือง ประสบการณ์ ไม่ว่าจากการเป็นผู้ประสบภัยพิบัติ และการเตรียม ท่ีชุมชนต้องฟื้นฟูเป็นการเร่งด่วน หรือมีแผนในเชิงทิศทางแล้ว ได้มี ความพรอ้ มรับมือภัยพิบตั ิ อยา่ งไรกด็ ี คนในชมุ ชนเมอื งเหลา่ นก้ี ็เกดิ การประสานความร่วมมือกับท้องถิ่น ภาคประชาสังคม หน่วยงาน การเรียนรู้ผ่านกระบวนการช่วยเหลือและแลกเปล่ียนประสบการณ์ และจังหวัดเพื่อดูข้อมูลความเดือดร้อนร่วมกัน และชุมชนวางแผน จากผู้ที่เคยประสบภัยมาก่อน จนสามารถยกระดับการท�ำงานของ การท�ำงานคู่กับหน่วยงาน เช่น ขบวนองค์กรชุมชนจังหวัดสิงห์บุรี ขบวนชมุ ชนเมืองข้ึนได้เชน่ กัน และอุทัยธานีมีข้อตกลงในความร่วมมือเพื่อการฟื้นฟูชุมชนและ ผู้ประสบภัยกับองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินและผู้ว่าราชการจังหวัด ไมตรียกตัวอย่างกรณีของกลุ่มผู้ประสบภัยในศูนย์พักพิง ขณะทภ่ี าคประชาชนในหลายพนื้ ทไ่ี ดป้ ระกาศทศิ ทางการวางแผนเพอ่ื ดอนเมือง รัฐบาลได้เปิดศูนย์พักพิงแห่งนี้เพื่อรับผู้อพยพจากชุมชน รองรบั ภยั พบิ ตั อิ ยา่ งจรงิ จงั เปน็ การทำ� งานรว่ มกนั ของเครอื ขา่ ยชมุ ชน รอบๆ แตก่ ต็ อ้ งปดิ ศนู ย์ไปเพราะน้�ำท่วมสนามบนิ ดอนเมอื ง อย่างไร ในพ้ืนท่เี สย่ี งภัย ทง้ั ระดับตำ� บล จังหวัด ภาค และภูมนิ เิ วศ ก็ดี ผปู้ ระสบภยั 478 คนไดป้ กั ใจอยตู่ ่อแม้ว่าน�ำ้ -ไฟถูกตัดหมดแลว้ “ภัยพิบัติ” จึงเสมือนเป็นโอกาสท่ีจะท�ำให้ชุมชนท้องถ่ิน ในระยะแรก ผู้คนเหลา่ น้อี ย่กู ันอยา่ งสบั สน ไม่มรี ะบบระเบยี บ เข้มแข็งจัดการตนเองได้ ใดๆ แต่เม่ือกลุ่มอาสาสมัครที่น�ำโดยไมตรีเข้าไป ได้ให้ค�ำแนะน�ำจน ในอีกด้านหน่ึง ภัยพิบัติจากน�้ำท่วมขนาดใหญ่ถือเป็นประสบการณ์ มีการจัดระบบศนู ย์ มีคณะกรรมการ มผี ู้ใหญ่บ้าน แบง่ ผ้ปู ระสบภัย ที่ประชาชนในกรุงเทพฯ พบไม่บ่อยครั้งนัก ดังน้ันจึงขาด เป็น 6 กลุ่ม เพ่ือแบ่งหน้าที่สร้างความเป็นระเบียบเรียบร้อยในการ ประสบการณใ์ นการจดั การตนเองเพอื่ รบั มอื กบั ภยั พบิ ตั ิ แตก่ ม็ อี งคก์ ร อยู่ร่วมกัน หลงั จากนน้ั มีการส�ำรวจข้อมูลของผ้ปู ระสบภัย เชน่ ท่ีอยู่ ภาคประชาชนท่ีมีประสบการณ์เสนอความสนับสนุนและช่วยเหลือ หมู่บา้ น เด็ก คนชรา ผปู้ ว่ ย มีการท�ำแผนท่ผี ้ปู ระสบภยั คมู่ ือชมุ ชน แก่ผู้ประสบภัย “น้องใหม่” เพื่อจัดการตนเอง โดยไม่ต้องรอความ มีการเจรจากับหนว่ ยงานภายนอก เพอ่ื ขอเคร่ืองปน่ั ไฟมาใช้ รวมถงึ ชว่ ยเหลอื จากภาครฐั เพยี งด้านเดียว การจัดต้ังกองทุนออมทรัพย์ในชุมชนข้ึนเพื่อฟื้นฟูกลุ่ม และท�ำแผน เตรยี มตวั ที่จะอยู่ในพื้นทเี่ ส่ียงภัย ไมตรี จงไกรจกั ร ผู้ประสานงาน เครือข่ายชมุ ชมเพอ่ื การปฏริ ปู สังคมและการเมือง (คปสม.) เคยเป็นผู้ประสบภัยสึนามิเมื่อ 5 ปีท่ี “จากเดิมที่บางคนอยู่หมู่บ้านเดียวกันแต่ไม่เคยรู้จักกันมาก่อน ผ่านมา เขาเป็นหน่ึงในเครือข่ายท่ีใช้ประสบการณ์และบทเรียนใน ไม่ค่อยมีความไว้ใจกัน โดยเฉพาะคนภายนอกท่ีเข้ามาให้ค�ำแนะน�ำ การจัดการภัยพิบัติเข้าไปช่วยเหลือให้ค�ำแนะน�ำผู้ประสบภัยในพ้ืน จะถกู สงสยั วา่ เขา้ มาเพอื่ ผลประโยชนอ์ ะไร ตรงนตี้ อ้ งใชธ้ รรมชาตขิ อง ต่างๆ และพยายามขับเคลื่อนเพ่ือยกระดับชุมชนในการจัดการภัย นกั พฒั นาทมี่ ปี ระสบการณส์ งู เพอื่ สรา้ งความคนุ้ เคยและความไวใ้ จกนั พิบตั ิด้วยตนเอง ตอนน้ีกลุ่มคนเมืองเหล่าน้ีมีการพัฒนาทางความคิดในเร่ืองการสร้าง ชมุ ชนอยา่ งเปน็ รปู ธรรม นคี่ อื การเรมิ่ ตน้ หนง่ึ พอเรมิ่ รวมเขาจะมสี รรพ ไมตรี เลา่ ว่า ในพืน้ ท่ภี าคใตป้ ระชาชนท่ไี ดร้ บั ผลกระทบจากภยั กำ� ลังสงู กวา่ คนต่างจังหวดั เช่น การระดมทุน การระดมทรพั ยากรที่ พิบัติมาหลายคร้ัง ท้งั สนึ ามิ ดนิ โคลนถล่ม วาตภัย อุกทกภัย มกี าร สามารถทำ� ไดส้ ะดวกกวา่ น่ีเปน็ ความต่าง” ไมตรี กล่าว รวมตัวกันแลกเปล่ียนสรุปบทเรียนท้ังระดับต�ำบล จังหวัด และภาค การสนับสนุนของกลุ่มอาสาสมัครปรากฎผลหลังน้�ำท่วม เมื่อ ชมุ ชนทไี่ ดร้ บั การชว่ ยเหลอื รวมตวั กนั ภายใตช้ อ่ื “ขบวนองคก์ รชมุ ชน

มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 73 management because they know the needs of respective หาดใหญ่ – ไมตรี (ซ้าย) และเพือ่ นในเครือขา่ ยช่วยเหลือหญงิ ปว่ ยน�ำขึ้นเรอื ออกจากพ้ืนทนี่ �ำ้ ท่วม communities, the changes that have taken place in the – เอือ้ เฟอื้ ภาพโดยเครือข่ายผูป้ ระสบภัยสึนามิ area, rather than wait for help from the centralized sys- tem of disaster management reporting to different agen- Hat Yai – Maitri (left) and fellow volunteers from the Tsunami Victims cies that cannot handle disasters which often strike, cover Network help evacuate a sick woman from her home during a 2010 flood extensive ground, and become fiercer than before. in southern Thailand. – Photo courtesy of the Tsunami Victims Network In areas where the water began to recede, provin- transit center. The government opened this transit center cial-level community organizations started working with to receive evacuees from communities in the vicinity but affected communities by inspecting the extent of dam- had to close it because floods overwhelmed Don Muang age, and the aspects of life that communities urgently Airport itself. However, 478 evacuees insisted on staying wanted rehabilitated, or where directions had been even after water and electricity supplies were cut. planned. The organizations co-ordinated with the civic sector at local level, agencies and the provincial authori- At first, these people lived in confusion, with no ties in order to review data on the hardships together. The order at all. But when volunteers led by Maitri went communities planned work in parallel with agencies. For in, advised them till they came to manage the center’s example, the Sing Buri and Uthai Thani civic organi- system, with a committee, headman and six groups of zations entered into an agreement for rehabilitating the flood victims. This was to lay down a division of labor for communities and affected people with local administra- communal living. After that a survey was conducted of tive organizations and the provincial governors. At the the refugees’ data, for instance their domiciles, villages, same time, the civic sector in several areas announced children, elders, the sick. Then a map was drawn up of directions for planning to meet disasters seriously. It was the victims and a manual composed for the community. collective work by networks in risk areas at the levels of Talks were held with outside agencies for the use of an tambons, provinces, regions and geographic affinity. electricity generator, plus the setting up of a savings fund in the community for the rehabilitation of the inhab- “Disaster” therefore became an opportunity for itants. They also forged a plan for preparing to live in local communities to firm up and manage themselves. areas at risk. At the same time, disaster brought by floods was an expe- “Not knowing one another even though they lived in rience that inhabitants of Bangkok do not often meet. the same village, they were reluctant to trust any persons, They therefore lacked experience in self-management especially outsiders, who came in to give advice, holding to cope with disaster. But there were civic organizations their motives as suspect. Here we had to use our instinct armed with such experience who proposed support and as development workers who are highly experienced in assistance to victims so that the “novices” could manage generating an atmosphere of friendliness and trust. Now themselves without waiting for help from the state alone. these urban people have developed their thinking on the establishment of a community in concrete terms. This Maitri Jongkraijak, coordinator of the Commu- is a beginning. Once they come together, they will have nity Network for Social and Political Reform, suffered more potential than people in provinces, for instance in from the tsunami five years ago. His was one of the net- raising funds and accumulating resources. This is the dif- works which applied experience and lessons from disas- ference,” Mytri said. ter management to help those who encountered disaster in variety of areas, and tried to strengthen the capacity Support from volunteer groups showed results after of communities in self-managing disasters. the floods. Communities which had received help under the Bangkok community organizations process and a According to Maitri, the southern region has been council under the same concept, announced intentions adversely affected by disasters several times, including to manage floods and disasters, with every community tsunami, mudslides, wind and water emergencies. That’s and zone in Bangkok to manage water and solve disas- why they consolidated to exchange and summarize les- ters, with the community at the core. The civic sector sons at the levels of tambon, province and region. For them planning to cope with disasters meant attaching importance to preventive actions at the levels of tambon, province and river basin. Extending help to people in Bangkok led Maitri to the conclusion that communities in the capital city do not have strong relations, and lack experience, as vic- tims of disaster, and in preparing to cope with disaster. Nevertheless, these urban communities learned from the process of help and exchanges of experience from those who had encountered disasters, so much so that they could raise also the level of urban communities’ work. Maitri cited the case of victims in the Don Muang เสียงชมุ ชน Community Voice

74 มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 กรุงเทพมหานคร” และ “สภาองค์กรชุมชนกรุงเทพมหานคร” ซึ่ง ชุมชนได้มีศูนย์พักพิงอพยพหลบภัยในชุมชน ให้ชุมชนช่วยเหลือตัว ประกาศเจตนารมณ์การจัดการน้�ำท่วมและภัยพิบัติ โดยให้ชุมชน เองได้ ใหช้ มุ ชนสามารถอย่ใู นพืน้ ทเ่ี ส่ยี งภัยได้ และให้ชมุ ชนสามารถ ทกุ โซนในพนื้ ทก่ี ทม. ไดม้ กี ารบรหิ ารจดั การนำ�้ และแกป้ ญั หาภยั พบิ ตั ิ ช่วยเหลือชุมชนอืน่ ๆ ได้ด้วย” โดยชุมชนเป็นหลัก ไม่ว่าจะเป็นการจัดตั้งคณะกรรมการบริหาร จัดการนำ�้ และภัยพิบัติ การป้องกัน การแกป้ ัญหา การเยียวยา และ ไมตรียืนยันว่า แผนการบริหารจัดการน�้ำและภัยพิบัติของภาค การฟื้นฟู ต้องมีภาคประชาชนเข้าร่วมในทุกระดับ โดยพื้นที่ด้าน รัฐน้ันจะต้องน�ำชุมชนเข้าเป็นส่วนส�ำคัญส่วนหน่ึง นอกเหนือจากสิ่ง ตะวันออก ซง่ึ หมายถึง เขตลาดกระบงั , มีนบรุ ,ี คลองสามวา, และ ปลกู สร้าง หนองจอก แสดงเจตจ�ำนงคไ์ ม่ยอมรับการถูกก�ำหนดเปน็ พื้นทรี่ ับน้�ำ แตย่ นิ ดที จ่ี ะใหน้ ำ�้ ไหลผา่ น โดยการบรหิ ารจดั การอยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ “เมอื่ ดรู ายละเอยี ดการบรหิ ารนำ�้ เรารสู้ กึ วา่ มนั ขาดคณุ คา่ ความ เปน็ มนษุ ย์ ความเปน็ ชมุ ชน เพราะไมไ่ ดม้ องวา่ ชมุ ชนตอ้ งเตรยี มรบั มอื ตามความเหน็ ของ ไมตรี ประสบการณท์ เ่ี พง่ิ ผา่ นพน้ ไดก้ ลายเปน็ กบั ภยั พบิ ตั อิ ยา่ งไร แตค่ วามหมายของรฐั คอื จะปอ้ งกนั ภยั พบิ ตั อิ ยา่ งไร องคค์ วามรทู้ ท่ี �ำใหช้ มุ ชนตระหนักวา่ ตอ้ งท�ำอยา่ งไรใหท้ กุ ครอบครวั โดยใชเ้ งนิ 3 แสน 5 หมน่ื ล้านบาท ในสิ่งปลูกสร้างเพอื่ การปอ้ งกัน ทุกชุมชน ทุกจังหวัด โดยเฉพาะในพื้นท่ีเส่ียงภัยสามารถพ่ึงตนเอง ท้ังหมด ซึ่งเป็นงานที่รัฐบาลไหนก็ชอบ แต่ชุมชนไม่มีพื้นท่ีอยู่ตรง ใหม้ ากทสี่ ุดเท่าทีจ่ ะท�ำได้ นั้น ไมม่ สี ทิ ธไิ์ ดร้ บั การสนบั สนุน นคี่ ือการขาดความร่วมมือกันอยา่ ง รา้ ยแรง” n เขากล่าวว่า ถึงเวลาแล้วท่ีรัฐจะต้องเข้ามามีส่วนร่วมกับชุมชน เน้ือหาจากพื้นท่ี หาดทนง และบางกระบือ เรียบเรียงจากบทความ ในการจัดการภัยพิบัติท้ังในทุกระดับ ไม่ใช่เพียงให้ชุมชนได้มีส่วน “‘หาดทนงโมเดล’ วิธีรับมือกับภัยน้�ำท่วมของคนเมืองอุทัยธานี” รว่ มเท่านัน้ และ “คนอยู่คู่น�้ำประสบการณ์จากคนบางกระบือ สิงห์บุรี” เขียน โดย สวุ ัฒน์ กขิ นุ ทด (เอกสารประกอบการสมั มนา “พลังชุมชนท้อง “รัฐจะต้องสนับสนุนงบประมาณและทรัพยากรในด้านต่างๆ ถ่นิ จดั การภัยพิบัตอิ ย่างย่งั ยืน”) เพอ่ื ใหช้ มุ ชนมกี ระบวนการจดั การทำ� แผนเกย่ี วกบั การรบั มอื ภยั พบิ ตั ิ และสนับสนุนให้มีการขับเคล่ือนกระบวนการตามแผนนั้น เช่น ให้ หาดใหญ่ – เครือขา่ ยผู้ประสบภยั สนึ ามิ จากบา้ นน�ำ้ เคม็ นำ� เรอื เข้าไปในพ้ืนท่นี ้ำ� ท่วม คอยชว่ ย munity, and province, especially those at risk, to be as เหลอื ผู้ประสบภยั ในด้านต่างๆ – เออ้ื เฟ้อื ภาพโดยเครือข่ายผปู้ ระสบภยั สึนามิ self-reliant as possible. Hat Yai – Volunteers from the Tsunami Victims Network from Ban Nam He said it was time for the state to join communities Khem of Phang-nga province help flood victims in this southern town in managing disasters at every level, rather than let com- during a heavy flood in 2010. – Photo courtesy of the Tsunami Victims munities alone participate in these tasks. Network “The state must provide a supportive budget and a had to be involved at every level, whether it be the set- gamut of resources so that communities can establish a ting up of a committee for managing water and disas- process for planning how they should cope with disas- ters, prevention, problem-solving, recovery and rehabili- ters. The state also should support the implementation tation. Areas in eastern Bangkok, such as Lat Krabang, of such a plan, for instance, enable communities to set Min Buri, Klong Samwa and Nong Chok, declared their up transit and refugee centers within the community, determination not to accept their being converted into self-help, and capacity to stay in areas at risk. The state water retention areas. But they would be willing to be should also provide for communities to help other com- a floodway under effective administration and manage- munities.” ment. Maitri insisted that the community must play a key In Maitri’s view, the experiences of the recent past role in state plans to manage water and disasters. The became a pool of knowledge that led communities to plans should not consist of structures alone. appreciate what should be done for every family, com- “When we look into the details of water manage- ment, we feel that the human factor is missing, one that is essential to such a task. This is because there was no consideration of the community playing a role in dealing with disasters. On the contrary, the state means to pre- vent disaster by using 350 billion baht in building facili- ties, a task any government likes, but the community has no standing in there, no right to receive support. This is a serious lack of co-operation.” n Information about Hat Thanong and Bang Krabue is compiled from the articles “Hat Thanong Model: Uthai Thani People’s Ways of Dealing with Floods” and “People Living with Water — The Experience of Residents of Bang Krabue, Sing Buri”, written by Suwat Kikhuntod (a document from the seminar: The Strength of Local Communities — Sustainable Management of Disasters).

มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 75 กจิ กรรมกรม DEPARTMENT ACTIVITIES ‘ปรันวนม�้ำพใจลสคู่ชนุมไทชนย’ ผปู้ ระสบอุทกภยั ชาวชุมชนวดั หงษป์ ทุมมาวาสรับแจกพนั ธก์ุ ล้าไม้ 2000 ตน้ เพื่อชว่ ย ฟืน้ ฟูสภาพแวดลอ้ ม เพชรดา ออ้ ชัยภูมิ กองส่งเสรมิ และเผยแพร่ กรมส่งเสรมิ คุณภาพสิ่งแวดลอ้ ม Flood victims from the Wat Hong Pathummawas line up to receive อทุ กภยั ในพืน้ ที่ 24 จงั หวดั สรา้ งความเดือดร้อน และส่ง 2,000 seedlings as part of an initiative to restore the environment. ผลกระทบตอ่ คณุ ภาพชวี ติ ของประชาชน รวมไปถงึ ปญั หา สงิ่ แวดล้อมท่เี กดิ ขึน้ ขณะน�้ำทว่ มและหลงั จากน�ำ้ ลด โดย ‘Joining Hands to เฉพาะปญั หาจากขยะมลู ฝอยและสิ่งปฏกิ ลู และคุณภาพ Help Communities’ น�้ำเส่อื มโทรม Petchrada Orchaiyaphum เน่ืองจากปัญหาขยะและน้�ำเสียมีความเก่ียวเนื่องสัมพันธ์กัน Public Education and Extension Division, ส่งผลกระทบซึ่งกันและกัน จึงจ�ำเป็นต้องเร่งด�ำเนินการแก้ไขควบคู่ Department of Environmental Quality Promotion ไปกับการให้ความรู้แก่ประชาชนในเร่ืองการดูแลรักษาสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะเรื่องการจัดการขยะมูลฝอยและน�้ำเสีย รวมทั้งการฟื้นฟู The floods that hit 24 provinces have caused ทรัพยากรธรรมชาติและสิง่ แวดล้อมท้องถ่ิน hardship to people and affected their quality of life and created environmental ในการด�ำเนินการดังกล่าวต้องอาศัยการมีส่วนร่วมจากทุก problems both during and after the floods. ภาคส่วนมาร่วมคิด และหาแนวทางท่ีเหมาะสมในการแก้ไขหรือ Particularly severe are the problems of waste and degraded water quality. Because the problems of garbage and wastewater are related, each affecting the other, they must be solved while the public must be educated on how to take care of the environment, in particular the management of gar- bage and wastewater and the restoration of local natural resources and environment. Success hinges on participation of all sectors in brainstorming to arrive at a suitable way to solve or

76 มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 บรรเทาปัญหา มีการเรียนรู้ ถ่ายทอดทักษะความช�ำนาญระหว่าง เพ่ือน” คือ การให้ความช่วยเหลือซึ่งกันและกันตามความสามารถ กัน ตลอดจนเสริมสร้างศักยภาพของประชาชน ชุมชน และภาค และศักยภาพของแต่ละจังหวัด โดยเครือข่าย ทสม. เป็นแกนน�ำ เอกชนในพื้นที่ประสบอุทกภัยให้สามารถพ่ึงพาตนเองในการฟื้นฟู ร่วมกับภาคีความร่วมมือและภาคประชาชนในพ้ืนท่ีด�ำเนินกิจกรรม ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดล้อมในทอ้ งถน่ิ ตน ในการฟื้นฟูและบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม ในพื้นท่ีประสบอุทกภัยอย่างเหมาะสม โดยเริ่มด�ำเนินการน�ำร่องใน กรมส่งเสริมคุณภาพส่ิงแวดล้อม เล็งเห็นถึงปัญหาเร่งด่วนนี้ พ้ืนที่จังหวัดปทุมธานี ซึ่งเป็นอีกหนึ่งจังหวัดที่ได้รับผลกระทบจาก จึงจัดโครงการ “รวมพลคนไทย ปันน้�ำใจสู่ชุมชน” เพ่ือสร้างความ อุทกภัย ทั้งนี้มีเป้าหมายเพ่ือสามารถขยายผลความร่วมมือในการ รู้ความเข้าใจให้กับประชาชนในพ้ืนที่ประสบอุทกภัย ให้สามารถ อนุรักษ์และฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมไปยังพื้นที่เป้า ด�ำเนินการฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อมในชุมชน หมายในจังหวัดอ่นื ๆ ทปี่ ระสบอทุ กภัยตอ่ ไปได้ดว้ ย หลังน�้ำท่วม ทั้งนี้ยังจัดให้เกิดภาคีความร่วมมือในการอนุรักษ์และ ฟน้ื ฟทู รพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ้ มในพนื้ ทปี่ ระสบอทุ กภยั เพอ่ื ใ น พิ ธี เ ป ิ ด กิ จ ก ร ร ม เ มื่ อ วั น ท่ี 1 8 ธั น ว า ค ม 2 5 5 4 สนบั สนนุ การด�ำเนินงาน ดงั กล่าว ณ วัดหงษป์ ทุมาวาส (วดั มอญ) อำ� เภอเมอื ง จังหวดั ปทุมธานี นาย วีรวัฒน์ ปภุสสโร ผู้อ�ำนวยการส�ำนักอาสาสมัครและเครือข่าย เป็น โครงการนี้ด�ำเนินการภายใต้แนวคิดของเครือข่ายอาสาสมัคร ตัวแทนอธิบดีกรมส่งเสริมคุณภาพส่ิงแวดล้อมในการเป็นประธาน พทิ กั ษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสงิ่ แวดล้อมหมู่บา้ น (ทสม.) ที่จะช่วย เปิดกิจกรรม ทงั้ นี้ มีนางฉลวย กะเหว่านาค ประธานคณะกรรมการ เหลอื สมาชกิ เครอื ขา่ ย ทป่ี ระสบภยั นำ้� ทว่ มในลกั ษณะของ “เพอ่ื นชว่ ย กรมสง่ เสรมิ คณุ ภาพส่ิงแวดล้อมรว่ มกบั เครือข่ายทสม. ในการฟืน้ ฟูศูนยช์ ว่ ยเหลือผู้ประสบ นางฉลวย กะเหวา่ นาค ผู้แทนเครือข่าย ทสม.จงั หวดั ปทุมธานี (คนทส่ี องจากซา้ ย) รว่ มรบั มอบ อทุ กภยั โดยช่วยกันซ่อมแซมและทาสีตวั อาคารทเ่ี สยี หาย เครื่องใช,้ ยาสามญั ประจำ� บ้านเพือ่ นำ� ไปแจกจ่ายใหก้ บั ชุมชน จาก เครือขา่ ย ทสม. จังหวัดสระแกว้ Members of the volunteer network and officials representing the Chaluay Kawao-nak, chairwoman of the Pathum Thani’s volunteer network Department of Environmental Quality Promotion join hands in painting and committee, (second from left) accepts aid kits on behalf of the volunteer repairing the disaster relief center building. network of Saraburi. alleviate the problems. Every sector must learn together Resources and Environmental Protection Volunteer Net- by sharing experiences and skills and help promote the work. The concept envisions affected provinces to help potential of the flood-afflicted people, communities and one another to the best of their ability and capacity. The private businesses so as to be self-reliant in respect to res- volunteer network serves as a core group together with toration of natural resources and environment in their the cooperative partnership and the local civic sector to localities. help organize activities to achieve appropriate restoration and management of natural resources and the environ- In view of the urgency of these matters, the Depart- ment of the flooded areas. The project was launched in ment of Environmental Quality Promotion (DEQP) has Pathum Thani which was one of the provinces suffering launched the “Joining Hands to Help Communities” heavy inundation. The goal was to promote cooperation Project. This is intended to enhance knowledge and in the conservation and restoration of natural resources understanding among people in the flooded areas to and the environment in other provinces which also suf- enable them to successfully engage in post-flood restora- fered from the floods. tion of natural resources and environment. The project has also helped established a cooperative partnership The launch ceremony took place on 18 Decem- to support the conservation and restoration of natural ber 2011 at Hong Pathummawas Temple (Wat Mon) resources and environment in the flood-afflicted areas. in Muang district of Pathum Thani. Mr Weerawat Papussaro, director of the Office of Volunteers and Net- Project implementation was guided by the concept works, acting for the DEQP director-general, presided of “friends helping friends” formulated by the Natural

มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 77 นายวีรวฒั น์ ปภสุ สโร กล่าวตอ้ นรบั ในพธิ ีโครงการภาคีร่วมมือ “เพ่อื นชว่ ยเพอ่ื น” Weerawat Papussaro makes a speech to welcome participants in the Joining Hands to Help Communities Project at Wat Hong Pathummawas in Pathum Thani province. กรมส่งเสรมิ คุณภาพสิง่ แวดล้อมร่วมกบั ทสม.จังหวดั ปราจีนบุรี สาธิตการท�ำน�ำ้ สบูเ่ พอื่ เป็น นายดิษฐพ์ ิเชษฐ์ สุวรรณโพธิ์ ประธานคณะกรรมการบรหิ ารเครอื ขา่ ย ทสม. (หน้า, ซ้าย) สนิ คา้ โอท็อปของชมุ ชน เปน็ ผูแ้ ทนมอบพนั ธไ์ุ มใ้ ห้แก่ ผู้แทน ทสม.ในพนื้ ทจ่ี ังหวัดปทุมธานี Members of the volunteer network of Prachin Buri and DEQP officials Ditpichet Suwanpho, executive director of the Natural Resources and demonstrate the making of soaps for flood victims. Environmental Protection Volunteer Network, (front left) presents seedlings to representatives of the volunteer network’s chapters in Pathum Thani. เครือขา่ ย ทสม. อ�ำเภอเมือง จังหวัดปทมุ ธานี เป็นผ้กู ล่าวรายงาน มี ผเู้ ข้ารว่ มงาน จำ� นวน 1,150 คน over the ceremony. Mrs Chaluay Kawao-nak, chair- woman of the province’s volunteer network committee, มกี จิ กรรมทนี่ า่ สนใจประกอบดว้ ยการเสวนาเรอื่ ง “ประสบการณ์ presented a brief report. About 1,150 people attended การจัดการภัยพิบัติอย่างมีส่วนร่วมของภาคประชาชน” เพื่อแลก the ceremony. เปลย่ี นประสบการณแ์ ละก�ำหนดทศิ ทาง ตลอดจนหาแนวทางปอ้ งกนั ภยั พบิ ัติทางธรรมชาติ โดยเฉพาะอุทกภยั ในระยะตอ่ ไป ผู้เข้าเสวนา Activities included discussion on “Experiences in ประกอบด้วยผแู้ ทนจากเครอื ข่าย ทสม. เครือข่ายผู้ประสบภยั สึนามิ Disaster Management with Public Participation,” aimed จงั หวดั พงั งา สถาบนั โลกสเี ขยี ว(ปตท.) มลู นธิ ชิ มุ ชนไท และสำ� นกั งาน at sharing experiences and mapping out directions and ส่งิ แวดล้อมภาคท.ี่ 6 (นนทบรุ ี) courses of action to prevent natural disasters, especially floods. Participants came from the volunteer network, ภายในงานจะมกี ารจัดกิจกรรมต่างๆ มากมาย รวมถงึ ซุ้มสาธติ the Network of Tsunami Victims from Phangnga Prov- และซุ้มวิชาการท่ีให้ความรู้เรื่องของการจัดการขยะและสิ่งแวดล้อม ince, the Green Globe Institute (PTT), Chumchonthai ชุมชน การซอ่ มแซมบ้านหลังน�ำ้ ลด การทำ� น้�ำยาอเนกประสงค์ การ Foundation and the Environment Office Region 6 ทำ� นำ้� หมกั ชวี ภาพ การทำ� EM BALL การทำ� เทยี นหอมไลย่ งุ การออก (Nonthaburi Province). ร้านสินค้าราคาประหยัด และการรบั ซอ้ื ขยะรีไซเคลิ ท้ังน้ยี ังเวทกี าร ท่ีให้ความบันเทิงแก่ผู้ร่วมงาน โดยการแสดงจากคณะตลกในเนือ้ หา Other activities were exhibitions on management of การดแู ลรกั ษาแกไ้ ขฟน้ื ฟสู งิ่ แวดลอ้ ม อกี ทง้ั ผเู้ ขา้ รว่ มงานสามารถรว่ ม waste and local environment; post-flood home repairs; กจิ กรรมเพอ่ื เล่นเกมส์ ตอบปัญหาชงิ รางวลั มากมาย นอกจากน้นั ก็มี production of multi-purpose cleaning solutions, EM การรว่ มกนั รณรงคเ์ พ่อื ให้เกิดการฟื้นฟสู ภาพแวดล้อมในพน้ื ที่ (effective microorganisms) liquid products, EM balls, and mosquito-repellent candles. There were also booths ตอ่ มาในวันร่งุ ข้ึน คือวันที่ 19 มกราคม 2555 มกี ารจัดอบรม ณ that sold low-cost products and bought recycled wastes. โรงแรมอมารี เขตดอนเมือง กรุงเทพมหานคร โดยมีนายเกษมสันต์ There was also stage performance by a comedian troupe จิณณวาโส อธบิ ดีกรมส่งเสริมคุณภาพสง่ิ แวดลอ้ ม เปน็ ประธานเปิด whose performance revolved around the theme of envi- การอบรม โดยทัง้ 2 วัน มีผเู้ ขา้ รว่ มงานรวมทั้งส้นิ 1,222 คน n ronmental restoration. Participants played various kinds of games to win prizes. At the end, participants joined in a campaign to promote environmental restoration in the areas. On 19 January this year, a two-day training session on the same theme was held at Amari Don Muang Hotel in Bangkok, attended by 1,222 people. Mr Kasemsan Chinnavaso, the DEQP director-general, presided over the opening. n กิจกรรมกรม Department Activities

78 มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 ลอ้ มกรอบ VIEWFINDER ปทมุ ธานี – ชายผู้น้ีใชก้ ระบะผสมปูนเปน็ เรอื และท่อนำ้� เปน็ ไม้พาย เพ่อื สัญจรระหว่างเกิดนำ�้ ท่วม โดยมีผักบุ้งลอยอยู่ในน�ำ้ เปน็ หย่อมๆ – ดิลก ตามใจเพอ่ื น Pathum Thani – Patches of morning glory (Ipomoea aquatic) float in the floodwater as a man rows by in his make-shift boat made of a large metal tray, normally used for cement mixing, using a pipe as an oar. – Dilok Tamjaipuan

มกราคม - เมษายน 2555 January - April 2012 79 นำ้� ทว่ มทุ่ง ผกั บ้งุ โหรงเหรง “น้�ำทว่ มทุ่ง ผกั บงุ้ โหรงเหรง” หมายถึง พูดมากแต่ไดเ้ นอื้ หาสาระน้อย ส�ำนวนนี้มักใชพ้ ดู สั้นๆ วา่ “พดู เปน็ น้ำ� ท่วมทงุ่ ” เปน็ ความหมายเดยี วกนั กับส�ำนวน “มแี ตน่ ้ำ� ไมม่ เี น้ือ” สภุ าษิต พังเพย ส�ำนวนไทยเก่ยี วกับ “น้�ำ” เป็นเสน่ห์ภาษาของคนโบราณท่ีใช้เปรียบสิ่ง ตา่ งๆ เพื่อใหเ้ หน็ ภาพวิถชี วี ิตคนไทยทีอ่ ยคู่ ู่กบั น�้ำมาโดยตลอด คนเฒา่ คนแก่ใชธ้ รรมชาตขิ อง “นำ้� ” เตือนสติสอนใจลกู หลาน ไม่ว่าจะเป็น “น�ำ้ มาปลา กินมด นำ�้ ลดมดกินปลา” “นำ้� ขนึ้ ใหร้ ีบตกั ” “น�ำ้ เชยี่ วอย่าขวางเรือ” หรือ “อย่าปลูกเรือนขวาง ทางน�้ำ” แต่คติสอนใจภายใต้ความหมายทีร่ ับทราบโดยท่ัวกนั เหลา่ นี้ นอกจากจะเป็นค�ำสง่ั สอนท่ี แฝงทัง้ หลักคดิ และหลักปฏิบตั ติ นในทางธรรม คณุ ธรรม การดำ� รงชีวติ จะมีใครกี่คนท่ที ราบวา่ แท้จริงแลว้ ยังมีนยั ยะลึกซ้งึ ทซี่ ่อนอยู่ คือ การสอนให้เหน็ ถงึ ความเปน็ จรงิ ของกฎแหง่ ธรรมชาติ ท่ที กุ คนควรเคารพ ซ่ึงหมายรวมถึง น�ำ้ ท่วม น�ำ้ ขึ้น นำ้� ลด น�ำ้ เชีย่ ว นำ้� หลาก คือกระบวนการตาม ธรรมชาตขิ องระบบนิเวศลมุ่ น�้ำ และ “ทุ่ง” คอื สถานทสี่ �ำหรับน�้ำทจ่ี ะท่วม วันนี้ทกุ คนจงึ น่าจะตระหนักได้แล้ววา่ การพฒั นาความเจริญทีข่ าดความเคารพในธรรมชาติ ได้ท�ำให้ “น้ำ� ” กลายเปน็ อุปสรรคต่อการดำ� เนนิ ชวี ิตและนำ� ความสูญเสียครัง้ ใหญ่มาสู่ ประเทศไทยหลายตอ่ หลายครัง้ Nam Thuam Thung, Phak Bung Long Leng “Nam thuam thung, phak bung long leng” literally means “in flooded fields, Water Morning Glory grows sparsely”. But figuratively it means “a lot of talk with little substance”. This saying can be said in short as “phood pen nam thuam thung” (talking like a flooded field) which has the same meaning as another expression “mee tae nam, mai mee nua” (all water but no meat). Proverbs, adages or any Thai sayings about water are a charming way that people in the old days used to express various thoughts or truths deriving from the Thai way of life that has long intertwined with water. Elderly people used the nature of water as food for thought for younger people, such as “When water rises, fish eat ants; when water recedes, ants eat fish”, “Draw the water when the tide rises”, “Don’t turn the boat against the torrent”, and “Don’t build a house where water flows”. But behind these generally accepted sayings, which impart teachings about virtuous thoughts and actions, are more subtle nuance and deeper meaning. They teach the truths about nature that should command respect from all. These include flooding, rising tide and ebb tide, excessive runoffs, which are the natural process of basin ecosystem while “thung” or fields are areas where flood waters roam. Today, everybody should have realized that development that pays no respect to nature has turned water into an obstacle to our way of life, which has imposed upon us great losses many times over.

กา้ วย่างที่เดนิ ทางมาดว้ ยเรือ่ งราวของธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดล้อม 31 ฉบบั แมเ้ ป็นทางสายนอ้ ยของประกายความคดิ และมมุ มองอนั สร้างสรรค์ แต่มจี ดุ หมายยงิ่ ใหญ่ในฝนั เพือ่ สร้างสมดลุ ยใ์ ห้ทุกชีวติ อยู่ร่วมกันอย่างสงบสขุ ไดอ้ กี ครง้ั หากการสอ่ื สารหาได้มีด้านเดียว คอื เสน้ ทางสเี ขียว เพียงเท่านน้ั เรายังมหี ลากหลายความหวงั ท่ตี อ้ งการจะฝ่าฟนั ไปให้ถึงจุดหมาย ขอบคณุ ที่ร่วมทางกันดว้ ยมิตรภาพเสมอมา เพียงหวงั เมือ่ โอกาสมาถึงอกี ครัง้ บน “เส้นทางสีเขยี ว” สายน้อยน้ี เราจะกลบั มาพานพบกันอกี ... For 31 issues a journey with stories on nature and the environment, whilst a little path strewn with creative sparks of thought and imagining, the goal is ambitious with dreams of creating a world of loving peace. Green Line is but one vehicle to carry the dreams; there are many paths yet to reach the goal. Thanks to all for coming along on the journey. If and when an opportunity arises again, on this little path called “Green Line”, it is hoped we will meet again.