NIPUN BHARAT GUJARATI PPT

પાયાની સાક્ષરતા અને સખં ્યાજ્ઞાન NIPUN BHARAT નનપણુ ભારત NATIONAL INITIATIVE FOR PROFICIENCY IN નનપણુ ભારતની આ છે બનં ે આંખો READING WITH UNDERSTANDING AND NUMERACY સમજે બાળકો ભાષા અને ગણણતની વાતો સમજ સાથે વાચં ન અને સખં ્યાજ્ઞાનમાં નનપણુ તા કેળવવા માટેની રાષ્ટ્રીય પહલે

નનપણુ ભારત નમશન શંુ છે અને શા માટે? રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીશિ ૨૦૨૦ સચૂ વે છે કે “આપણી સૌથી મોટી પ્રાથનમકતા ૨૦૨૬-૨૭ સધુ ીમાં પ્રાથનમક શાળાઓમાં પાયાની સાક્ષરતા અને સખં ્યાજ્ઞાન સમજની સાવવનિક પ્રાપ્તતની હોવી જોઈએ”. દેશની સૌથી અગત્યની પ્રાથનમકતા પાયાના નશક્ષણને આપવી. પાયાની સાક્ષરતા અને સખં ્યાજ્ઞાનની સમજ માટે રાષ્ટ્રીય કાયવક્રમ યોજવા. ૨૦૨૬-૨૭ સધુ ીમાં પ્રાથનમક શાળાઓ માટે સાવવનિક FLN લક્ષ્યો પ્રાતત કરવા.ં 2

પાયાની સાક્ષરતા એટલે શ?ંુ મૌણખક ભાષા નવકાસ પાયાની ભાષા ડિકોડિંિગ અને સાક્ષરતા: વાચં નની પ્રવાડહતા વાચં ન અથવગ્રહણ ભાષાન ંુ પવૂ જવ ્ઞાન સાક્ષરિા કેળવવામાંુ ઉપયોગી બને છે. લેખન પાયાની ભાષા અને સાક્ષરિા બાબિે મખ્ય મદ્દા આ પ્રમાણે છે: 3

પાયાનંુ સખં ્યાજ્ઞાન એટલે શ?ંુ સખં ્યા પવૂ ેની સકં લ્પનાઓ પાયાનંુ સખં ્યાજ્ઞાન સખં ્યા અને સખં ્યા સાથેની પ્રડક્રયાઓ આકાર અને અવકાશને લગતી સમજ પાયાન ું સખું ્યાજ્ઞાન એટલે માપન રોજ ંદિ ા જીવનમાંુ સમસ્યા ઉકેલ માડહતી નનયમન અને ઉપયોજન માટે િકવ કરવો અને સાદી ગાણણિીક સકું લ્પનાઓનો ઉપયોગ કરવો. િરઆિના િબક્કાના ગણણિ માટેના મખ્ય પાસા અને ઘટકો આ પ્રમાણે છે: 4

રાષ્ટ્રીય નમશન: નમશનના હતે ઓુ 1. બાળકોના ઘરની ભાષાનો સમાવેશ કરીને સવવસમાવેશી વગવખિં નંુ નનમાવણ કરવ.ંુ 2. બાળકો અથવગ્રહણ સાથે વાચન અને લેખન કરે તે માટે સક્ષમ કરવા.ં 3. સખં ્યાજ્ઞાન, માપન અને અવકાશીય પડરમાણની સમજ દ્વારા સ્વતિં રીતે સમસ્યાનો ઉકેલ કરવા બાબતે સક્ષમ બનાવવા.ં 4. બાળકોની પડરણચત/ઘરની/માતભૃ ાષામાં અધ્યયન અધ્યાપન સામગ્રી ઉપલબ્ધ કરાવવી અને તેનો અસરકારક ઉપયોગ સનુ નનિત કરવો.

રાષ્ટ્રીય નમશન : નમશનના હતે ઓુ 5. નશક્ષક, આચાયવ, તજજ્ઞ અને શૈક્ષણણક વહીવટકતાવઓના ક્ષમતાવધવન પર ધ્યાન આપવ.ંુ 6. નશક્ષક, વાલી, નવદ્યાથી, સમાજ અને નીનત ઘિનારા વચ્ચે સડક્રય શૈક્ષણણક પ્રત્યાયન અને આદાન પ્રદાન કરવ.ંુ 7. Assessment for learning : શીખવા માટે મલૂ્યાકં ન; Assessment of Learning: શીખ્યા તેનંુ મલૂ્યાકં ન; Assessment as Learning: શીખવાના ભાગ રૂપે મલૂ્યાકં ન. 8. પ્રત્યેક બાળકના શૈક્ષણણક સ્તર બાબતે સજાગ રહવે ંુ

લક્ષ્ય : નમશનના અધ્યયન ઉદ્દેશ ૨૦૨૬-૨૭ સધીમાું પ્રત્યેક વષે, પ્રત્યકે રાજ્ય અને કેન્દ્ર િાશસિ પ્રદેિે પ્રાપ્િ કરવાના સચૂ કાકંુ સહિિ આ શમિન અધ્યયન શનષ્ટ્પશિઓ પ્રાપ્િ કરવાના સમગ્રિયા રાષ્ટ્રીય લક્ષયાકું જાિરે કરિ.ે • એક નમનનટમાં ૬૦ શબ્દ • એક નમનનટમાં ૪૦થી અથવગ્રહણ સાથે વાચં ે • ચારથી વધુ સાદા ૬૦ શબ્દ અથવગ્રહણ • ૯૯૯૯ સધુ ીની સખં ્યા શબ્દો વાળા, વયકક્ષા સાથે વાચં ે વાચં ે અને લખે માટે અપડરણચત • સાદા ગણુ ાકાર કરે લખાણના સાદા વાક્યો • ૯૯૯ સધુ ીની સખં ્યા ધોરણ ૩ વાચં ે. વાચં ે અને લખે • ૯૯ સધુ ીની સખં ્યાની • ૯૯ સધુ ીની સખં ્યા બાદબાકી કરે વાચં ે અને લખે. ધોરણ ૨ • સાદા સરવાળા બાદબાકી કરે. ધોરણ ૧ 7

રાષ્ટ્રીય સરેરાશ સાથે ગજુ રાતની નસદ્ધિનની તલુ ના 8

િાળાકીય શિક્ષણની સૌથી અગત્યની પ્રાથશમકિા: તમામ નવદ્યાથીઓ ધોરણ ૩ સધુ ીમાં પાયાની શૈક્ષણણક ક્ષમતાઓની નસદ્ધિન પ્રાતત કરે. ૨૦૨૬-૨૭ સધુ ીમાં પાયાની સાક્ષરતા અને સખં ્યાજ્ઞાનની સમજ તે શકૈ ્ષણણકતિં નંુ લક્ષ્ય છે - જયાં ધોરણ ૩ સધુ ીમાં પ્રત્યેક બાળક… અથવગ્રહણ સડહત અણભવ્યક્તત સડહત મળૂ ભતૂ ગાણણનતક પાયાના જીવન પ્રડક્રયાઓ કરી શકે કૌશલ્યો શીખી શકે વાચં ન કરી શકે લખી શકે 9

અપેણક્ષત પડરણામ બાળકોનંુ શૈક્ષણણક સ્તર પાયાના કૌશલ્યો એ ઉચ્ચસ્તરીય કૌશલ્ય ઝિપથી વધે માટેનો પાયો બને છે. 4 011 022 વગવખિં માં નવતર અધ્યાપન પ્રડક્રયાઓ જેવી કે રમકિાં વિે નશક્ષણ (Toy based 033 નશક્ષકોનંુ સઘન ક્ષમતાવધવન pedagogy) 10

વગવખિં વ્યવહાર : પ્રત્યેક બાળક વગવખિં માં સડક્રય અને સાતત્યપણૂ વ સમય આપે 1) પાયાનંુ નશક્ષણ માતભૃ ાષામાં 2) બોલાતી ભાષા અને લખાતી ભાષાનંુ જોિાણ કરવા નવદ્યાથીઓને પ્રોત્સાહન આપવ.ંુ 3) શાળા નશક્ષણમાં ઘરની ભાષાથી શાળાની ભાષા સધુ ીની બાળકની યાિા સહજ બને તેવા પ્રયત્નો હાથ ધરવા. 4) બાળકોને તેમની ભાષામાં ગાણણતીક સકં લ્પનાઓ રજૂ કરવા પ્રોત્સાહન આપવંુ અને તેમની ભલૂ જણાય ત્યા,ં નરમાશથી સધુ ારો સચૂ વવો. 5) વગવખિં માં આદેશાત્મક ભાષાને બદલે સરળ, સ્પષ્ટ્ટ અને સૌહાદવ પણૂ વ ભાષા પ્રયોજવી. 11

અધ્યયન અધ્યાપન સામગ્રીનંુ નનમાવણ મોટાં ણચિ/ વાતચીત ચાટવ વતવમાનપિો અને જોિકણા/ં ગીતની ચોપિીઓ/ વાતાવ કહવે ા માટે પપેટ/ સામાનયકોમાથં ી ણચિો જોિકણા/ં ગીત પોસ્ટર પતૂ ળીઓ અને મ્હોરા (માસ્ક) વણવ અને અક્ષર ચાટવ અક્ષરની ગ્રીિ- ભેગાં કરવાના ચોકઠાં અને પાસાની જુદી શીખેલા શબ્દ આવતા હોય (બ્લેન્િંગિ ) મહાવરા માટે જુદી રમતો, જેવી કે બીંગો તેવાં જોિકણા/ં ગીત શબ્દ લખવા, ણચિ દોરવા ણચિ દોરવા માટેની વકવશીટ ણચિકામ માટેની વકવશીટ નમણીયા રંગ, પેક્્સલ, પેન માટેની વકવશીટ • આસપાસમાથું ી મળી આવિી બીન/ઓછી ખચાવળ સામગ્રીમાથું ી બાળકો જાિે રમકડાંુ બનાવે. • બાળકો સરળિાથી લઈ િકે િે રીિે ખાનાઓું માું રાખલે સ્થાશનક રમકડા,ું રમિો અને બીજી િૈક્ષણણક રમિોની સામગ્રી • રીહડગિં કોનવર અથવા વગવખડંુ પસ્િકાલય • સ્થાશનક રમકડાું અને સાહિત્યનો ઉપયોગ થાય િે માટે બનાવેલંુ વાશષિક/ માશસક / દૈશનક આયો ન. 12

અધ્યયન મલૂ્યાકં ન પાયાના નશક્ષણ શાળાકીય મલૂ્યાકં ન (સ્કુલ મોટા પાયે થતંુ સ્ટા્િિાવઈઝ્િ- બેઝ્િ મલૂ્યાકં ન -SBA) માનક મલૂ્યાકં ન દરનમયાન થતાં મલૂ્યાકં નને બે મખુ ્ય િરઆિના ધોરણોમાંુ SBA રાજ્ય, દેિ કે આંિરરાષ્ટ્રીય િણાવ મક્િ િથા મોટાભાગે કક્ષાએ મોટા પાયે થિા ભાગમાં વહચંે વામાં આવ્યા છે : ગણાત્મક અવલોકન દ્વારા મલૂ્યાકંુ નના કેન્દ્રમાંુ 'િતું ્ર' િોય છે બાળકને ઘણી બધી પ્રવશૃિઓ અને િે જ લ્લા, રાજ્ય કે દેિન ું અને અનભવોની િકના આધારે િકૈ ્ષણણક સ્વાસ્્ય સચૂ વે છે થત ંુ િોવ ંુ ોઈએ. 13

શાળાકીય મલૂ્યાકં ન - સામગ્રી અને પનનત સિિ સવવગ્રાિી મલૂ્યાકું નના સાધન અને પદ્ધશિમાું અવલોકન, સ્વ મલૂ્યાકું ન અને સિપાઠી મલૂ્યાકું ન િથા પોટવ ફોલીયો. ઉપરાિંુ , બાળકોના વદ્ૃધદ્ધ અને શવકાસને લગિા આવશ્યક મદ્દાન ંુ મલૂ્યાકંુ ન િોલીસ્ટીક પ્રોગ્રેસ કાડવ (HPC)માંુ કરવામાું આવે. ણચત્રકામ, રુંગપરૂ ણી, HPCમાં શંુ હશે?: માટીકામ, રમકડાું HPCમાું નોંધવા, બનાવવા,ંુ પ્રૉજેક્ટ, વાલી, સિપાઠી માત્ર િકૈ ્ષણણક અગાઉથી કતિલ આધાહરિ અને સ્વ- નિીં, બીજી ણાવેલા સમયે શિક્ષણ, જૂથકાયવ, રોલ મલૂ્યાકું નનો પ્લે વગરે ેની મદદથી ઉપયોગ ૩૬૦° ઘણી શવશિષ્ટ્ટ શિક્ષક, શવદ્યાથી પ્રગશિ નોંધવા મલૂ્યાકું ન કરવ ંુ આવડિ, અને વાલી સાથે માટે થાય. વાિચીિ કરવી, કૌિલ્યો શવિે નોંધ લેવી. LO દ્વારા શવદ્યાથીઓની શવષયની પ્રગશિ આવડિ સખું ્યા કે ગ્રડે વડે અને નબળાઈઓનાું બિાવવાને બદલે િેન ક્ષતે ્ર િોધવા.ંુ શવસ્તિૃ વણનવ આપવામાંુ આવે. 14

શાળા તત્પરતા મોિયલુ બાળકના મગજનો ૮૫% નવકાસ ૬ વષવની ઉંમર પહલે ાં થઈ જાય છે. NEP 2020 અંતગવત NCERT દ્વારા પહલે ા ધોરણમાં પ્રવેશ મેળવનાર પ્રત્યેક બાળક માટે ૩ મડહનાનંુ પ્રવનૃિ આધાડરત 'શાળા તત્પરતા મૉિયલુ ' તૈયાર કરવા સચૂ ન કર્ંુ છે. જેમા.ું ...  ધોરણ ૧માું પ્રવેિ પામેલા બાળકો માટે  ૧૨ અઠવાહડયાના શવકાસાત્મક અધ્યાપનન ું આયો ન  બૌદ્ધદ્ધક િથા સામાજ ક શવકાસ માટેની પ્રવશૃિઓન ું આયો ન  પ્રવશૃિઓ અને વકવિીટ િિ.ે 15

FLN શમિન અમલીકરણમાું સિભાગીઓની ભશૂમકા (1/6) સમગ્ર નશક્ષા (SSA) • NAS થકી ઓળખાિી ત્રહટઓને આધારે વષવવાર લાબં ાગાળાનો એતશન તલાન અને અમલીકરણનંુ માળખ ું િૈયાર કરવ.ંુ • વાનષિક લક્ષ્યાકં ો માટે કામ કરવ.ું • દરેક િાળામાું નશક્ષકોની પરૂ તી સખં ્યાની ઉપલબ્ધતાની ખાિરી. • BRCs and CRCs ન ું ક્ષમતાવધવન • રેહકગિં પ્રગશિ માટે ફાઉન્દ્ડેિનલ ગ્રેડમાું પ્રવેિ મેળવિા દરેક બાળકનો િટે ાબેઝ તૈયાર કરવો. • પ્રાથશમક િાળાઓમાંુ પાયાની સનુ વધાઓની ખાતરી • શિક્ષકોને િૈક્ષણણક સિયોગ આપવા માટે માગવદશવકોનો સમહૂ િૈયાર કરવો . • િાળા / સાવવ શનક પસુ ્તકાલયો સમદાય અને માિાશપિા માટે િાળાના સમય પછી ઉપલબ્ધ કરવામાું આવિે. • સતસેસ સ્ટોરી, શ્રેષ્ટ્ઠ પ્રયાસો, નવચાર(ઇનોવેશન) વગેરેનંુ લખાણ / દસ્તાવેજીકરણ 16 • SMC સભ્યોની િાલીમ, માિાશપિા અને સમદાય માટે જાગશૃ િ અણભયાન

FLN શમિન અમલીકરણમાું સિભાગીઓની ભશૂમકા (2/6) ગજુ રાત શૈક્ષણણક સશં ોધન અને તાલીમ પડરસદ (GCERT) • અભ્યાસક્રમની રચના અને શવકાસ, સચૂ નાત્મક હડઝાઇન • શિક્ષકો અને SRG ન ું ક્ષમિાવધનવ , તાલીમ મોિયલુ સની રચના • સ્થાનનક સદં ભવ ધરાવતા TLM નંુ નનમાવણ • FLN માટે વધારાની િીખવાની સામગ્રી, જે આકષવક, આનદું કારક અને નવિર છે, િે પણ સ્થાશનક િ જ્ઞો/શનષ્ટ્ણાિોને ોડીને સ્થાશનક સદંુ ભમવ ાું ગોઠવીને િૈયાર કરાવવી. • DIET દ્વારા FLN માટે િકૈ ્ષણણક સસું ાધન સમિૂ શવકસાવવા કે જેમાંુ શિક્ષકો, િ જ્ઞો, જ લ્લા િકૈ ્ષણણક આયો કો(ડાયટ લેક્ચરર) અને યશનવશસટિ ીના શિક્ષણ શવભાગના પ્રાધ્યાપકોનો સમાવિે થાય. • GCERT એ DIET અને અન્દ્ય િૈક્ષણણક સસું ્થાઓ સાથે મળીને અસરકારક ઓનસાઇટ સપોટવ અને માગવદશવક નમકેનનઝમની સ્થાપના કરી, િાળાઓ અને શિક્ષકોની િૈક્ષણણક રૂહરયાિોને પરૂ ી કરવી. • શિક્ષકોન ું શવસ્તિૃ સ્િરે ક્ષમિાવધનવ • દરેક ધોરણ / શવષયોની અધ્યયન શનષ્ટ્પશિઓ વગવખડું ના વ્યવિારો દ્વારા પ્રાપ્િ કરી િકાય છે િે બાબિે શિક્ષકો સ્પષ્ટ્ટ િ1ો7વા ોઈએ. • FLN શમિન માટેના ખાસ કાયવક્રમો પર પ્રશિષ્ષ્ટ્ઠિ રાષ્ટ્રીય અને આંિરરાષ્ટ્રીય સગું ઠનો સાથે સિયોગની િક્યિાઓ ચકાસવી. • સિિ વ્યાવસાશયક શવકાસના શવચારને સવ્યવસ્સ્થિ કરવો. • એક્સપોઝર શવણઝટ દ્વારા નવા શવચારો અને અનભવોના આદાન-પ્રદાનની સસું ્કૃશિનો શવકાસ કરવો.

FLN શમિન અમલીકરણમાું સિભાગીઓની ભશૂમકા (3/6) DIETs DIET દ્વારા FLN માટે િૈક્ષણણક સસંુ ાધન સમિૂ શવકસાવવા કે જેમાું શિક્ષકો, િ જ્ઞો, જ લ્લા િકૈ ્ષણણક આયો કો (ડાયટ લકે ્ચરર) અને યશનવશસટિ ીના શિક્ષણ શવભાગના પ્રાધ્યાપકોનો સમાવિે થાય. DEOs and TPEOs િેમના અશધકારક્ષેત્રમાંુ આવિી િાળાઓની અસરકારક દેખરેખ, માગવદિવન અને શનરીક્ષણ મફિ પસ્િકો, ગણવિે , TLM અને િકૈ ્ષણણક સામગ્રીન ું સમયસર શવિરણ FLN ના શવશવધ કાયકવ ્રમોની મદ્દાસર નોંધ અને પ્રાથશમક શિક્ષકોન ંુ ક્ષમિાવધનવ સશનશિિ કરવ.ંુ

FLN શમિન અમલીકરણમાંુ સિભાગીઓની ભશૂમકા (4/6) BRCs/CRCs પ્રાથશમક િાળાઓને FLN માટે શિક્ષણિાસ્ત્રની નવી પદ્ધશિઓનો અભ્યાસ કરવા માટે િૈક્ષણણક સિું ાધનનોની મદદ પરૂ ી પાડનાર મિત્વપણૂ વ કેન્દ્ર િરીકે કાયવ કરે. બ્લોક અને ક્લસ્ટર સ્િરે FLN શમિન અંિગવિ શનધાવહરિ િતે ઓ (goal) સાથે ોડાયલે પ્રવશૃિઓન ું મલૂ્યાકંુ ન અને દેખરેખ માટેની મિત્વની સસું ્થા. FLN માું ગણવિા સધાર માટેની વ્યાપક યો ના િૈયાર કરવી. FLN સદંુ ભે િાળા શવકાસ યો ના િયૈ ાર કરવા માટે SMC, સમદાયના સભ્યો અને સ્થાશનક સિાધીિોનો સપું કવ કરી ોડાવા.

FLN શમિન અમલીકરણમાું સિભાગીઓની ભશૂમકા (5/6) SMC સભ્યો, સમદુ ાય અને વાલીઓ િકનીકી રીિે સજ્ અને સિક્િ ‘િાળા સચંુ ાલન સશમશિ’ SMC સભ્યો, સમદાય અને વાલીઓની િીખવા-િીખવવાની પ્રહક્રયામાંુ સહક્રય ભાગીદારી શવદ્યાથીઓ માટે દરેક ધોરણમાું FLNમાું અપેણક્ષિ સ્િરે પ્રાવીણ્ય મેળવવા બાબિે વાલીઓ અને SMC સભ્યોની સપષ્ટ્ટિા. SMC સભ્યો અને સમદાય એ સશનશિિ કરે કે િાળાના બધા બાળકોન ંુ સ્વાસ્્ય સવેક્ષણ થાય િથા બાળકોના પોષણ અને સ્વાસ્્યની કાળજી લેવાય. બાળકો નનયનમત શાળાએ જાય િે સશનશિિ કરવામા વાલીઓ અને સમદાયની ભશૂમકા મિત્વપણૂ વ છે. ઘરન ું વાિાવરણ બાળકોને શવશવધ પ્રવશૃિઓ દ્વારા િમે ના શિક્ષણમાંુ પ્રગશિ કરવાની પરૂ િી િકો પરૂ ી પાડે છે.

FLN શમિન અમલીકરણમાંુ સિભાગીઓની ભશૂમકા (6/6) નશક્ષક, મખુ ્ય નશક્ષક નવદ્યાથીઓને હંફુ અને માગવદશવન આપી સમાનવષ્ટ્ટ નશક્ષણ મળી રહે તેવંુ વાતાવરણ બનાવવ.ંુ નશક્ષકે નવદ્યાથીના રોજજંિદા જીવનના અનભુ વોનો ઉપયોગ કરીને શીખવવાનંુ આયોજન તૈયાર કરીને તેનો અમલ કરવો. નશક્ષણશાસ્ત્રના તજજ્ઞ તરીકે મખુ ્ય નશક્ષક/આચાયવએ આગેવાની લેવી.

શૈક્ષણણક અણભગમ નશક્ષક… • સતત વ્યવસાનયક સજ્જતા સધુ ારવા માટે આધનુ નક ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ • બાળકોની કાળજી રાખે અને કરતાં હોય તેમની સાથે રહવે ંુ ગમે • નવદ્યાથીના શકૈ ્ષણણક તથા ણબન • ગ્રહણશીલ અને સતત શીખતાં શૈક્ષણણક પાસાઓં ના સવાુંગી નવકાસને હોય. પ્રોત્સાહન આપતાં હોય. • સમાજ પ્રત્યે જવાબદાર અને • નવદ્યાથીઓને નશક્ષણમાં જોિવા માટે સારા સમાજના નનમાવણ માટે અનભુ વ જ્ય નશક્ષણની નવનવધ કાયવરત હોય. પ્રણાલીઓનો અમલ કરતાં હોય. 22

નમશનનંુ ટકાઉપણંુ 1• નેતાઓની સડક્રયતા મહત્વની છે. વિાપ્રધાન કાયાવલય, મખુ ્ય મિં ી કાયાવલય, નશક્ષણ સણચવ અને જજલ્લા સમાહતાવ(કલેકટર) સહભાગી થાય તો દેખરેખની પ્રવનૃિઓમાં અગ્રતા અને સઘનતા વધે. સતત મોનનટરીંગ અને જવાબદારી અનનવાયવ છે. 2• સમાજના પ્રેરણાદાયી વ્યક્તતઓ ઓળખી કાઢવા, રાષ્ટ્રીય અને સ્થાનનક વ્યક્તતત્વોના સકં લનથી પ્રસાર વધશે. નનષ્ટ્પનિઓનંુ રેડકંિગ અને માપન મળૂ ભતૂ તબક્કા એ કરવામાં આવે તો તેનાથી 3 લક્ષ્ય સધુ ીનંુ અંતર માપવા અને લક્ષ્યને પ્રાતત કરવા માટેના નવાચાર કરવામાં રહી ગયેલી નબળાઈઓ સ્પષ્ટ્ટ થાય. 4 • સરળ, સહલે ાઈથી સમજી શકાય તેવાં લક્ષ્ય પર ભાર આપવો. 5• ચાવીરૂપ ડહતકારકોના પ્રયત્નોની અગત્યતાને સમજવી. 23

Thank you! 24