Γεωλογία - Γεωγραφία Γυμνασίου

3.Β.4 Σξ κλίμα ςηπ Δσοώπηπ Εκτός από τη θάλασσα, το υψόμετρο και την απόσταση από τον Ισημερινό, το κλίμα της Ευρώπης Σο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης επηρεάζεται και από τους παρακάτω τοπικούς παράγοντες: βρίσκεται στην Βόρεια Εύκρατη Ζώνη, επομένως  Από τη ΢ιβηρία ξεκινούν τον χειμώνα οι βόρειοι το κλίμα της γενικά είναι εύκρατο. Ένα μικρό τμήμα της βρίσκεται στην Βόρεια Πολική Ζώνη. Με μέσο παγωμένοι ξηροί άνεμοι που ρίχνουν πολύ τη υψόμετρο 300 μέτρα, θεωρείται πεδινή ήπειρος. Βέβαια το θερμοκρασία στην ανατολική και την κεντρική Ευρώπη και συχνά φτάνουν μέχρι την βορειοανατολική Ελλάδα ανάγλυφο διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Για παράδειγμα (ξεροβόρι). η Νότια Ευρώπη είναι πολύ πιο ορεινή από τη Βόρεια.  Η Έρημος ΢αχάρα στέλνει θερμούς ανέμους που Επίσης θεωρείται «θαλασσινή» ήπειρος. Οι περισσότερες επηρεάζουν τη νότια Ευρώπη (Ελλάδα, Ιταλία κλπ.) τόσο περιοχές της είναι κοντά στη θάλασσα με αποτέλεσμα το τον χειμώνα (θερμοί νοτιάδες) όσο και το καλοκαίρι κλίμα τους να είναι σχετικά ήπιο. (καύσωνες). Πολλές φορές μεταφέρουν τη γνωστή \"αφρικανική σκόνη\".  Οι δυτικοί άνεμοι ξεκινούν από τον Ατλαντικό Ψκεανό, όπου ή έντονη εξάτμιση κάνει τον αέρα υγρό. Η υγρασία αυτή μεταφέρεται με τους δυτικούς ανέμους στη δυτική Ευρώπη με αποτέλεσμα στην Αγγλία, Γαλλία και τις γύρω περιοχές να βρέχει πολύ συχνά.  Σο Ρεύμα του Κόλπου είναι ένα θαλάσσιο ρεύμα που ξεκινάει από τον κόλπο του Μεξικού και φτάνει μέχρι τις βορειοδυτικές ακτές της Ευρώπης (Αγγλία, Νορβηγία κ.ά.). Σα νερά του ρεύματος θερμαίνονται στον Ισημερινό και αυτή η θερμότητα μεταφέρεται με το ρεύμα στην βορειοδυτική Ευρώπη. ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Να εντοπίσετε τις ευρωπαϊκές χώρες που δεν βρέχονται από θάλασσα. ………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………… 2. ΢ημειώστε \"΢\" για κάθε σωστή πρόταση και \"Λ\" για κάθε λανθασμένη. Όλη η Ευρώπη βρίσκεται στην Βόρεια Εύκρατη Ζώνη. Σο κλίμα της Ευρώπης γενικά είναι μεσογειακό. Ένα μικρό τμήμα της βρίσκεται στην Βόρεια Πολική Ζώνη. Θεωρείται πεδινή ήπειρος, αλλά η Βόρεια Ευρώπη είναι πολύ ορεινή. Λίγες ευρωπαϊκές χώρες δεν βρέχονται από θάλασσα. 101

3. Σοποθετήστε στις σωστές θέσεις τις εξής λέξεις και φράσεις: Ρεύμα του Κόλπου, ΢αχάρα, Ατλαντικός Ψκ., ΢ιβηρία, Δυτικοί άνεμοι, Β. παγωμένοι άνεμοι, θερμοί άνεμοι, Κόλπος Μεξικού 4. Να αντιστοιχίσετε τον κάθε κλιματικό τύπο με τα χαρακτηριστικά του. ΚΛΙΜΑΣΙΚΟ΢ ΦΑΡΑΚΣΗΡΙ΢ΣΙΚΑ ΣΤΠΟ΢ Η θερμοκρασία είναι χαμηλή όλο το χρόνο καθώς η περιοχή είναι πολύ μακριά από τον Ισημερινό. Οι παγωμένοι άνεμοι από τη ΢ιβηρία κατεβάζουν ακόμα περισσότερο τη θερμοκρασία. ΨΚΕΑΝΙΟ ΗΠΕΙΡΨΣΙΚΟ Η θάλασσα κάνει το κλίμα ήπιο. Σο Ρεύμα του Κόλπου ανεβάζει τη θερμοκρασία, ενώ οι δυτικοί ΜΕΣΑΒΑΣΙΚΟ άνεμοι από τον Ατλαντικό φέρνουν άφθονες βροχοπτώσεις. ΜΕ΢ΟΓΕΙΑΚΟ Η μακρινή απόσταση από τη θάλασσα κάνει το κλίμα αντίξοο, με μεγάλες διαφορές θερμοκρασίας ΠΟΛΙΚΟ (πολύ κρύο το χειμώνα, πολύ ζέστη το καλοκαίρι). ΢τα βόρεια οι παγωμένοι άνεμοι από τη ΢ιβηρία ΟΡΕΙΝΟ χαμηλώνουν αρκετά τη θερμοκρασία. Εξαιτίας του μεγάλου υψομέτρου η μέση θερμοκρασία είναι χαμηλή όλον το χρόνο. Μοιάζει πολύ με το πολικό κλίμα. Η θάλασσα κάνει το κλίμα ήπιο. Οι θερμοκρασίες της περιοχής είναι υψηλές καθώς βρίσκεται κοντά στον Ισημερινό και αυξάνονται ακόμα περισσότερο λόγω των θερμών ανέμων από τη ΢αχάρα. Παρουσιάζει χαρακτηριστικά ενδιάμεσα του ωκεάνιου και του ηπειρωτικού κλίματος. 102

5. Να συμπληρώσετε στο υπόμνημα τον κλιματικό τύπο που συμβολίζει το κάθε χρώμα. 6. Να αντιστοιχίσετε τον κάθε κλιματικό τύπο με την περιοχή και τις χώρες στις οποίες συναντιέται. ΠΕΡΙΟΦΗ ΚΛΙΜΑΣΙΚΟ΢ ΦΨΡΕ΢ ΣΤΠΟ΢ Νότια Ευρώπη ΨΚΕΑΝΙΟ Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία Δυτική Ευρώπη ΗΠΕΙΡΨΣΙΚΟ Ρωσία, Ουκρανία, Λευκορωσία Κεντρική Ευρώπη ΜΕΣΑΒΑΣΙΚΟ Ισλανδία, Νορβηγία, Ρωσία ΢τις υψηλές οροσειρές ΜΕ΢ΟΓΕΙΑΚΟ Γαλλία, Αγγλία, Ιρλανδία Βόρεια Ευρώπη ΠΟΛΙΚΟ Γερμανία, Σσεχία, Ουγγαρία Ανατολική Ευρώπη ΟΡΕΙΝΟ Ελβετία, Αυστρία, Ρουμανία 103

3.Β.5 Αςμξρταιοική ούπαμρη Ρύπος είναι κάθε είδος ουσίας, θορύβου, ζωντανούς οργανισμούς και από τους ωκεανούς. Επίσης ακτινοβολίας ή άλλων μορφών ενέργειας, που παράγεται όταν καίμε καύσιμα. βλάπτουν τους ζωντανούς οργανισμούς. Με την έννοια ρύπανση εννοούμε την παρουσία στο περιβάλλον Σα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της απελευθέρωσης ρύπων, που μπορούν να προκαλέσουν βλάβες στην υγεία στην ατμόσφαιρα μεγάλων ποσοτήτων διοξειδίου του των ζωντανών οργανισμών, στα οικοσυστήματα ή ακόμα και άνθρακα, κυρίως από βιομηχανίες και μέσα μεταφοράς, υλικές ζημιές. συγκρατούνται μεγαλύτερα ποσά ακτινοβολίας στην Η κανονική σύσταση της ατμόσφαιρας είναι 78% ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα την μη φυσιολογική άζωτο, 21% οξυγόνο, 0,9% αργό και το υπόλοιπο 0,1% υπερθέρμανση του πλανήτη. περιλαμβάνει ίχνη αερίων, όπως διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, όζον, διοξείδιο του θείου, διοξείδιο του αζώτου κ.ά. Σα φυτά απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα για τη Η έστω και μικρή αλλαγή σε αυτή τη σύσταση του αέρα φωτοσύνθεση και έτσι αποτελούν φυσική ασπίδα μπορεί να επιφέρει ατμοσφαιρική ρύπανση. προστασίας απέναντι στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ο πιο σημαντικός λόγος που η Γη μπορεί να Καθημερινά, όμως, κυρίως από ανθρώπινες δραστηριότητες, διατηρήσει την ζωή είναι το ότι βρίσκεται στην κατάλληλη εξαφανίζονται τεράστιες ποσότητες δασικής έκτασης, απόσταση από τον Ήλιο. Ενώ η Αφροδίτη είναι πολύ καυτή καταστρέφοντας αυτήν την ασπίδα προστασίας. Για (450οC) και ο Άρης πολύ κρύος (-53οC), η Γη είναι στην σωστή παράδειγμα, το τροπικό δάσος του Αμαζονίου, που είναι ο απόσταση από τον Ήλιο για να κατοικηθεί. Βρίσκεται δηλαδή σημαντικότερος \"πνεύμονας\" της Γης, έχει συρρικνωθεί στην Κατοικήσιμη Ζώνη ή αλλιώς \"Ζώνη της επικίνδυνα. Φρυσομαλλούσας\". ΢την πραγματικότητα όμως, η Γη δεν βρίσκεται μέσα στα όρια της Κατοικήσιμης Ζώνης και Οι συνέπειες του φαινομένου του θερμοκηπίου, εάν κανονικά θα έπρεπε να έχει μέσο όρο θερμοκρασίας -18οC. Σο δε ληφθούν δραστικά μέτρα, θα είναι το λιώσιμο των πάγων φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι αυτό που την καθιστά στους πόλους, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, κατοικήσιμη, αφού ανεβάζει τον μέσο όρο στους +15οC. πλημμυρίζοντας παραθαλάσσιες εκτάσεις, ενώ ήδη το Σο φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι ένα φυσικό παγκόσμιο κλίμα άρχισε να παρουσιάζει αλλόκοτα φαινόμενο που συμβάλλει στην διατήρηση της ζωής πάνω φαινόμενα. στη Γη. Δυστυχώς, όμως, σήμερα έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις και πλέον θεωρείται μορφή ατμοσφαιρικής Εξασθένηση της στιβάδας του όζοντος ρύπανσης. Ο Ήλιος εκπέμπει πολλά είδη ακτινοβολίας. Η πιο ΜΟΡΥΕ΢ ΑΣΜΟ΢ΥΑΙΡΙΚΗ΢ ΡΤΠΑΝ΢Η΢ επικίνδυνη για τους ζωντανούς οργανισμούς είναι η Υαινόμενο του θερμοκηπίου υπεριώδης. Από αυτήν μας προστατεύει το στρώμα του όζοντος, που υπάρχει ψηλά στη στρατόσφαιρα, καθώς Σο φαινόμενο πήρε το όνομά του από τα απορροφάει μεγάλο μέρος της. θερμοκήπια των φυτών, όπου εγκλωβίζεται η ενέργεια της ηλιακής ακτινοβολίας, ώστε να θερμαίνεται ο αέρας και να αναπτύσσονται ταχύτερα τα φυτά. Η ηλιακή ακτινοβολία διέρχεται από την ατμόσφαιρα και φτάνει στην επιφάνεια της Γης. Ένα μέρος αυτής της ακτινοβολίας απορροφάται από την επιφάνεια του πλανήτη και το υπόλοιπο ανακλάται. Η ακτινοβολία που ανακλάται διαφεύγει στο διάστημα, εκτός από ένα μέρος της, που συγκρατείται από ένα στρώμα αερίων, τα αέρια θερμοκηπίου (διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, οξείδια του αζώτου και υδρατμοί). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας του ατμοσφαιρικού αέρα κοντά στην επιφάνεια της Γης. Σο διοξείδιο του άνθρακα απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα με φυσικούς τρόπους, από ηφαίστεια, 104

Σο όζον καταστρέφεται από την χημική ένωση Όξινη βροχή χλωροφθοράνθρακα (Freon ή CFC), που πριν από μερικά Βιομηχανίες και μέσα μεταφοράς απελευθερώνουν χρόνια απελευθερωνόταν από κλιματιστικά, ψυγεία, πυροσβεστήρες και σπρέι. Σο στρώμα του όζοντος αδυνάτισε στον αέρα διοξείδιο του θείου και οξείδια του αζώτου, τα με αποτέλεσμα να φτάνει στη Γη μεγαλύτερη ποσότητα οποία ενώνονται με τους υδρατμούς της ατμόσφαιρας και υπεριώδους ακτινοβολίας. Η υπεριώδης ακτινοβολία μπορεί σχηματίζονται ισχυρά οξέα, που μεταφέρονται με τα να προκαλέσει καρκίνο του δέρματος, εγκαύματα, σύννεφα σε μεγάλες αποστάσεις. Σο νερό της βροχής μαζί με καταρράκτη στα μάτια και καταστροφή φυτών. τα οξέα πέφτουν στο έδαφος με τη μορφή όξινης βροχής. Σα οξέα περνάνε στα φυτά από τις ρίζες τους και τα Η απαγόρευση των χλωροφθορανθράκων έχει εν μέρει καταστρέφουν. Όταν η όξινη βροχή πέσει σε λίμνη κάνει το αποκαταστήσει το πρόβλημα, αλλά θα χρειαστούν ακόμα νερό πιο όξινο με αποτέλεσμα πολλοί υδρόβιοι οργανισμοί πολλά χρόνια για να επανέλθει το στρώμα του όζοντος στο να πεθαίνουν. Σέλος, η όξινη βροχή μπορεί να διαβρώσει κανονικό του πάχος. μαρμάρινα μνημεία και μεταλλικές κατασκευές. Υωτοχημική ρύπανση ΢ε μεγάλες πόλεις παρατηρείται συχνά μείωση της ορατότητας εξαιτίας του φωτοχημικού νέφους. Οι συνθήκες που ευνοούν τη δημιουργία του είναι η μαζική παραγωγή ρυπαντών (οξείδια του αζώτου, μονοξείδιο του άνθρακα και όζον) από μέσα μεταφοράς και βιομηχανίες, η υψηλή θερμοκρασία, η ηλιοφάνεια και η άπνοια. Ση δεκαετία του '80 η Αθήνα και το Λος Άντζελες ήταν οι πόλεις με το μεγαλύτερο φωτοχημικό νέφος παγκοσμίως. Σο φωτοχημικό νέφος προκαλεί ερεθισμούς σε ζωτικά όργανα του ανθρώπινου σώματος (π.χ. στο αναπνευστικό και στα μάτια), κόπωση, ζάλη και νεκρώσεις φυτών. ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Κάντε τις σωστές αντιστοιχίσεις. Υαινόμενο θερμοκηπίου Λιγότερη προστασία από την Εξασθένιση στιβάδας όζοντος υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία οξείδια του αζώτου, Ηλιακή ακτινοβολία εγκλωβίζεται στην μονοξείδιο του άνθρακα, όζον Υωτοχημική ρύπανση γήινη ατμόσφαιρα διοξείδιο του θείου, οξείδια του Όξινη βροχή Πέφτουν στο έδαφος ισχυρά οξέα Νέφος που μειώνει την ορατότητα αζώτου χλωροφθοράνθρακες διοξείδιο του άνθρακα 2. Κάντε τις σωστές αντιστοιχίσεις. Θάνατος φυτών και υδρόβιων οργανισμών, διάβρωση μεταλλικών κατασκευών καρκίνος του δέρματος, εγκαύματα, καταστροφή φυτών Υαινόμενο θερμοκηπίου ερεθισμοί στα μάτια, κόπωση, ζάλη, νεκρώσεις φυτών Εξασθένιση στιβάδας όζοντος υπερθέρμανση του πλανήτη, άνοδος της θαλάσσιας στάθμης, αλλόκοτο κλίμα Υωτοχημική ρύπανση Όξινη βροχή 3. ΢υμπληρώστε τα κενά του κειμένου. Σο αέριο που βρίσκεται σε μεγαλύτερη αναλογία στην ατμόσφαιρα είναι το …………………………………………… . Η μεταβολή της σύστασης του αέρα προκαλεί …………………………………………… . Ηφαίστεια, ζωντανοί οργανισμοί και ωκεανοί επιδεινώνουν το …………………………………………… . Σο …………………………………………… απορροφά τις βλαβερές ακτίνες του ήλιου. Η ηλιοφάνεια και η υψηλή θερμοκρασία ευνοούν την …………………………………………… . 105

4. Ποιοι παράγοντες ευνοούν τη φωτοχημική ρύπανση; ηλιοφάνεια εκρήξεις ηφαιστείων όξινη βροχή παραγωγή ρυπαντών από μέσα μεταφοράς και βιομηχανίες άπνοια 5. ΢ημειώστε “΢” για τις σωστές προτάσεις και “Λ” για τις λανθασμένες. Σο φαινόμενο του θερμοκηπίου καθιστά τη Γη κατοικήσιμο πλανήτη. Αυτοκίνητα και βιομηχανίες συμβάλουν στην εξασθένιση της στιβάδας του όζοντος. Σο όζον είναι επιβλαβές στην τροπόσφαιρα, αλλά χρήσιμο στην στρατόσφαιρα. Η Αθήνα παλιότερα είχε τη μεγαλύτερη φωτοχημική ρύπανση παγκοσμίως. Η φωτοχημική ρύπανση μπορεί να διαβρώσει μαρμάρινα μνημεία. Σε ποια μορφι ατμοςφαιρικισ ρφπανςθσ πιςτεφετε ότι οφείλονται τα ςκοφρα ςθμάδια ςτον Παρκενϊνα; 106

Δπαμάληφη σπξκεταλαίχμ 3.Α και 3.Β Ξοιζϊμςια 2. Ζ μεγαλϋςεοη λίμμη ςηπ Δλλάδαπ 3. Ξοιξθεςεί μία λεκάμη απξοοξήπ 6. Άμεμξι ρςημ Θμδία και ρςη ΜΑ Αρία 4. Οοξκαλείςαι απϊ ςη τχςξυημική οϋπαμρη 9. Ξ μεγαλϋςεοξπ ρε μήκξπ πξςαμϊπ ςηπ Δσοόπηπ 5. Λαπ ποξρςαςεϋει απϊ ςημ σπεοιόδη ακςιμξβξλία 11. Ζ πεοιξυή πξσ έμαπ παοαπϊςαμξπ ρσμαμςάει έμα ςξσ ήλιξσ άλλξ πξςάμι 13. Πάυεπ ςχμ χκεαμόμ 7. Έυει πξλλά η Μξοβηγία 14. Αςμξρταιοικϊ ταιμϊμεμξ πξσ ρσμαμςάμε μϊμξ 8. Ζ άπμξια αλλιόπ 10. Εόμη πξσ ξοίζει ςα υχοικά ϋδαςα ρςξσπ πϊλξσπ 11. Διόοσγα πξσ εμόμει ςη Λερϊγειξ με ςημ Δοσθοά 15. Ζ υεορϊμηρξπ ςηπ Θρπαμίαπ 16. Οεδιάδα ςχμ χκεαμόμ θάλαρρα 20. Μεοϊ πξσ διειρδϋει ρςξ σπέδατξπ 12. Βοξυή πξσ διαβοόμει μαομάοιμα μμημεία 21. Δμόμει ςη Λερϊγειξ με ςξμ Αςλαμςικϊ Ωκεαμϊ 14. ΢ξ μεγαλϋςεοξ μηρί ςηπ Λερξγείξσ 22. Μεοϊ ρε αέοια μξοτή 16. ΢ξ αέοιξ πξσ βοίρκεςαι ρε μεγαλϋςεοη πξρϊςηςα Ιάθεςα ρςξμ αέοα 17. ΢ξ μεοϊ υαοακςηοίζεςαι παγκϊρμιξπ… 1. Λϊμξ ρε ασςϊ ςξ ρςοόμα εκδηλόμξμςαι 18. ΢ξ κλίμα πξσ κσοιαουεί ρςημ Δσοόπη μεςεχοξλξγικά ταιμϊμεμα 19. Ζ καςαρκεσή ςξσ μπξοεί μα ρυημαςίρει ςευμηςή 107 λίμμη

3.Γ Λιθόρταιοα Όσο και να έχει προχωρήσει ο άνθρωπος, όσα θαυμαστά πράγματα κι αν έχει δημιουργήσει δεν μπορεί να φτάσει τα έργα της φύσης. Βέβαια η Γη έχει το πλεονέκτημα του χρόνου. Για να δημιουργήσει όλα αυτά που βλέπουμε γύρω μας, στο φυσικό περιβάλλον της πήρε εκατομμύρια χρόνια. Και συνεχίζει ήρεμα και σταθερά το έργο της, αλλά τόσο αργά που σπανίως γίνεται αισθητή. Η Γη είναι ένας \"ζωντανός\", υπερήλικας γίγαντας που μετακινεί ηπείρους, ορθώνει και λαξεύει βουνά, κατακερματίζει εδάφη, δημιουργεί και εξαφανίζει ωκεανούς, ξερνάει φωτιά από τα σωθικά της, μπορεί να σηκώσει τον πυθμένα της θάλασσας χιλιάδες μέτρα ψηλά, να ταρακουνήσει ολόκληρες πόλεις για μερικά δευτερόλεπτα, να εκτοξεύσει τόνους βράχων στον αέρα. Όλα αυτά ξεκινάνε σε ένα μυστηριώδες και ανήσυχο μέρος μέσα στη Γη που λέγεται λιθόσφαιρα. Η λιθόσφαιρα περιλαμβάνει το έδαφος (βουνά, λόφοι, πεδιάδες) και το υπέδαφος σε βάθος αρκετών χιλιομέτρων. 3.Γ.1 Δμδξγεμείπ και ενχγεμείπ δσμάμειπ 3.Γ.2 ΢ξ ερχςεοικϊ ςηπ γηπ 3.Γ.3 Κιθξρταιοικέπ πλάκεπ 3.Γ.4 Γεχλξγική ιρςξοία ςχμ ηπείοχμ 3.Γ.5 Γεχλξγική ιρςξοία ςηπ Δλλάδαπ 3.Γ.6 Ξ κϋκλξπ ςχμ πεςοχμάςχμ 3.Γ.7 Τσρικξί Οϊοξι 3.Γ.8 Ρειρμξί 3.Γ.9 Ζταίρςεια 3.Γ.10 ΢ρξσμάμι 108

3.Γ.1 Δμδξγεμείπ και ενωγεμείπ δσμάμειπ Σο ανάγλυφο της Γης μεταβάλλεται Οι ενδογενείς και οι εξωγενείς δυνάμεις είναι συνεχώς από τότε που σχηματίστηκε και θα ανταγωνιστικές. Εάν υπήρχαν μόνο οι ενδογενείς, που συνεχίσει να μεταβάλλεται για όσο θα υπάρχει η τείνουν να ανυψώνουν το έδαφος, όλη η Γη θα ήταν γεμάτη Γη. Οι δυνάμεις που μεταβάλλουν το ανάγλυφο της Γης οροσειρές και ηφαίστεια. Αν επικρατούσαν μόνο οι διακρίνονται σε ενδογενείς, αυτές που προέρχονται από το εξωγενείς, που τείνουν να ισοπεδώνουν το ανάγλυφο, όλη η εσωτερικό της Γης και εξωγενείς, αυτές που προέρχονται έξω ξηρά θα ήταν μια απέραντη πεδιάδα. από τη Γη και κυρίως από την ατμόσφαιρά της. Ενδογενείς δυνάμεις Οφείλονται κυρίως στις κινήσεις των λιθοσφαιρικών πλακών. Οι κινήσεις αυτές γίνονται αισθητές σε μας από τους σεισμούς, τα ηφαίστεια, τις οροσειρές και άλλα γεωλογικά φαινόμενα. Εξωγενείς δυνάμεις Οφείλονται κυρίως στα καιρικά φαινόμενα της ατμόσφαιρας, (άνεμοι, βροχές), στα ποτάμια, τους παγετώνες αλλά και στους ζωντανούς οργανισμούς. Ο άνθρωπος προκαλεί τεράστιες μεταβολές στο φυσικό περιβάλλον, αλλά αυτό δεν αποτελεί αντικείμενο του μαθήματός μας. ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ ΢ε τι ταιριάζουν τα παρακάτω, σε ενδογενείς ή εξωγενείς δυνάμεις; Ενδογενείς Εξωγενείς Σείνουν να ανυψώνουν το έδαφος Ποτάμια ΢εισμοί Από την ατμόσφαιρα Ζωντανοί οργανισμοί Σείνουν να ισοπεδώνουν το έδαφος Άνεμος Ηφαίστειο Πλημμύρα Από το εσωτερικό της Γης Βροχή Ορογένεση Παγετώνες 109

3.Γ.2 Σξ ερωςεοικό ςηπ γηπ Σα τεχνολογικά επιτεύγματα έχουν δώσει τη Μανδύας Είναι το μεγαλύτερο στρώμα της Γης με πάχος 2.900 χλμ. δυνατότητα στον άνθρωπο να πατήσει στο Αντιπροσωπεύει το 83% του όγκου της. Αποτελείται από μάγμα, δηλαδή λιωμένο πέτρωμα σε πολύ υψηλή φεγγάρι ή να στείλει διαστημοσυσκευές στον πιο θερμοκρασία σε μία ημίρρευστη κατάσταση (φανταστείτε κάτι σαν πολύ ζεστό μέλι). Σο μάγμα, όταν απελευθερωθεί απομακρυσμένο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος, αλλά στην επιφάνεια της Γης από ένα ηφαίστειο, το ονομάζουμε λάβα. Έτσι λοιπόν η λάβα είναι μία \"κλειδαρότρυπα\" για να ακόμα δεν του έχουν δώσει τη δυνατότητα να εξερευνήσει το \"κρυφοκοιτάξουμε\" μέσα στον μανδύα. εσωτερικό του ίδιου μας του πλανήτη. Η βαθύτερη γεώτρηση Εξωτερικός πυρήνας Είναι σε υγρή κατάσταση. Αποτελείται κυρίως από σίδηρο που έχει γίνει ποτέ έφτασε στα 12χλμ. και νικέλιο, όπως και ο εσωτερικός πυρήνας. Η κίνησή του προκαλεί το μαγνητικό πεδίο της Γης, το οποίο μας βάθος, ενώ η ακτίνα της Γης προστατεύει από τον ηλιακό άνεμο. Ο ηλιακός άνεμος αποτελείται από μικροσωματίδια που εκτοξεύει ο Ήλιος είναι 6400χλμ. Θα προς κάθε κατεύθυνση και είναι άκρως επικίνδυνα για τους ζωντανούς οργανισμούς. μπορούσαμε να πούμε ότι Εσωτερικός πυρήνας απλά έχουμε \"ξύσει\" λίγο Διεισδύοντας στα 6400 χλμ. φτάνουμε στο κέντρο της Γης, δηλαδή στο κέντρο του εσωτερικού πυρήνα. Ο εσωτερικός την επιφάνεια της. πυρήνας είναι σε στερεή κατάσταση. Η θερμοκρασία του είναι όση και στην επιφάνεια του Ήλιου. Έτσι ο εσωτερικός Γνωρίζουμε, όμως πολλά πυρήνας θα έπρεπε να έχει λιώσει, αλλά η τεράστια πίεση που επικρατεί εκεί, δεν επιτρέπει την τήξη του. πράγματα για τη σύσταση του εσωτερικού της, κυρίως από τη μελέτη των σεισμικών κυμάτων, αλλά και των πετρωμάτων. Φωρίζουμε το εσωτερικό της Γης σε 4 επιμέρους στρώματα: Εξωτερικός φλοιός Έχει πάχος 5 έως 70 χιλιόμετρα. Αν υποθέσουμε ότι όλη η Γη είναι ένα κρεμμύδι ο φλοιός έχει το ανάλογο πάχος της φλούδας του κρεμμυδιού. Αντιπροσωπεύει μόλις το 1% του όγκου της Γης. Ο φλοιός μαζί με το ανώτερο τμήμα του μανδύα αποτελούν τη λιθόσφαιρα. Διακρίνεται σε ηπειρωτικό φλοιό κάτω από τις ηπείρους και στον πολύ λεπτότερο ωκεάνιο φλοιό κάτω από τους ωκεανούς. 110

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Να γράψετε στη σωστή θέση τα ονόματα των στρωμάτων της Γης. 2. Παίρνουμε πληροφορίες για το εσωτερικό της Γης από: α. σεισμικά κύματα β. θαλάσσια κύματα γ. επιστήμονες που έφτασαν στον πυρήνα της Γης δ. γεωτρήσεις μέχρι το μανδύα ε. ηφαιστειακά πετρώματα ζ. απολιθώματα 3. Σοποθετήστε τα στρώματα της Γης από το παχύτερο προς το λεπτότερο: εσωτερικός πυρήνας, λιθόσφαιρα, μανδύας, ηπειρωτικός φλοιός, ωκεάνιος φλοιός, εξωτερικός πυρήνας ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4. ΢ημειώστε “΢” για τις σωστές προτάσεις και “Λ” για τις λανθασμένες. Η λάβα αποτελείται από διαφορετικό υλικό από ότι το μάγμα. Ο πυρήνας καταλαμβάνει τον μεγαλύτερο όγκο της Γης. ΢τον πυρήνα της Γης οφείλεται το μαγνητικό της πεδίο. Η θερμοκρασία του εσωτερικού πυρήνα είναι όσο και στο εσωτερικό του Ήλιου. Η λιθόσφαιρα περιλαμβάνει τον ανώτερο μανδύα και τον φλοιό. Ο εσωτερικός πυρήνας δε λιώνει εξαιτίας της πίεσης. 5. Κάντε τις σωστές αντιστοιχίσεις. Ηφαίστειο φλοιός και ανώτερος μανδύας Υλοιός λάβα η \"επιδερμίδα\" της Γης Λιθόσφαιρα στερεό σίδηρο και νικέλιο Μανδύας μάγμα υγρό σίδηρο και νικέλιο Εξωτερικός πυρήνας Εσωτερικός πυρήνας 111

3.Γ.3 Λιθξρταιοικέπ πλάκεπ ΢τα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών παρατηρούμε 3 τύπους σχετικών τους κινήσεων: Σο 1912 ο Γερμανός επιστήμονας Άλφρεντ Βέγκενερ πρότεινε μια θεωρία σύμφωνα με την Απόκλιση οποία όλες οι ήπειροι μετακινούνται. Η άποψη Όταν οι πλάκες του, την εποχή εκείνη, χαρακτηρίστηκε γελοία και απομακρύνονται η μία απορρίφθηκε, αλλά μισό αιώνα αργότερα αποτέλεσε την από την άλλη. Κατά την βάση για τη θεωρία των λιθοσφαιρικών πλακών. απόκλιση το μάγμα που έρχεται από τα βάθη του μανδύα Ο πυρήνας της Γης έχει θερμοκρασία 5.000οC, όσο χωρίζει μία ήπειρο στα δύο, σχηματίζοντας ένα τεράστιο δηλαδή και η επιφάνεια του Ήλιου. Αυτή η ψηλή ρήγμα σε αυτήν. Σο ρήγμα αυτό στην αρχή σχηματίζει μία θερμοκρασία θερμαίνει τα πετρώματα του κατώτερου κοιλάδα στην επιφάνεια της Γης, η οποία συνεχώς μανδύα και, σύμφωνα με τους νόμους της φυσικής, τα επεκτείνεται και μετά από εκατομμύρια χρόνια γίνεται θερμότερα πετρώματα ανεβαίνουν προς τα πάνω μέσα στο θάλασσα και ακόμα πιο μετά ωκεανός. ΢τη μέση ακριβώς μανδύα με πάρα πολύ μικρή ταχύτητα. Όταν φτάσουν κάτω αυτού του ωκεανού το μάγμα που καταφέρνει να διαπερνά από τον εξωτερικό φλοιό κινούνται παράλληλα με αυτόν. τον φλοιό από ρωγμές σχηματίζει υποθαλάσσια ηφαίστεια. Η Μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα και αφού διανύσουν όλη κίνηση μπορεί να διαρκέσει εκατομμύρια χρόνια και μεγάλη απόσταση κάτω από τον φλοιό, ψύχονται και συνοδεύεται από αμέτρητους σεισμούς. κατέρχονται προς τον κατώτερο μανδύα. Όταν φτάσουν κοντά στον πυρήνα η διαδικασία επαναλαμβάνεται. ΢ύγκλιση Έτσι μέσα στο μανδύα σχηματίζονται τα κυκλικά Όταν οι πλάκες πλησιάζουν θερμικά ρεύματα μεταφοράς του μάγματος. Όλη η μεταξύ τους. Κατά την λιθόσφαιρα είναι ένα \"παζλ\" που τα κομμάτια του είναι οι σύγκλιση δύο ήπειροι λιθοσφαιρικές (ή τεκτονικές) πλάκες. Σα ρεύματα πλησιάζουν μεταξύ τους, καθώς η πυκνότερη λιθοσφαιρική μεταφοράς, όταν βρίσκονται κάτω από τον φλοιό, πλάκα υποβυθίζεται κάτω από την πιο αραιή. Η θάλασσα που υπάρχει ανάμεσα στις δύο ηπείρους συνεχώς μικραίνει παρασέρνουν τις πλάκες με μέχρι να εξαφανιστεί τελείως με τη σύγκρουση των δύο αποτέλεσμα να κινούνται και ηπείρων. Σαυτόχρονα η υποβυθιζόμενη πλάκα θα οι ήπειροι που είναι πάνω προκαλέσει ηφαίστεια στην άλλη πλάκα. Όταν οι δύο πλάκες σε αυτές. Η κίνηση όμως συγκρουστούν τα πετρώματα αναγκαστικά θα υψωθούν είναι τόσο αργή που δεν σχηματίζοντας οροσειρές (ορογένεση). Και αυτές οι κινήσεις μπορεί να γίνει συνοδεύονται από αμέτρητους σεισμούς. αντιληπτή από εμάς. Οι λιθοσφαιρικές πλάκες Πλευρική (παράλληλη) κινούνται με τον ίδιο ρυθμό που μεγαλώνουν τα μετατόπιση νύχια μας. Έτσι ακόμα και σε Όταν οι δύο πλάκες ολόκληρη τη διάρκεια της ζωής μας δεν θα αντιληφθούμε την παραμικρή αλλαγή του κινούνται παράλληλα παγκόσμιου χάρτη που θα οφείλεται σε κινήσεις των πλακών. Σα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών, εκεί δηλαδή προς αντίθετες κατευθύνσεις. Αυτές οι κινήσεις μπορούν να που ενώνονται, είναι οι πιο επικίνδυνες ζώνες της Γης από πλευράς σεισμικότητας και ηφαιστειότητας. δώσουν αμέτρητους σεισμούς, αλλά καθόλου ηφαίστεια. Δοαρςηοιόςηςα Με δύξ βιβλία αμαπαοαρςήρςε ςιπ κιμήρειπ ςχμ λιθξρταιοικώμ πλακώμ. 112

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Μπορείτε να γράψετε στη σωστή θέση τις ονομασίες των λιθοσφαιρικών πλακών; Βορειοαμερικανική, Ευρασιατική, Ειρηνική, Αραβική, Υιλιππίνων, Αφρικανική, Νάζκα, Νοτιοαμερικανική, Ινδοαυστραλιανή, Ανταρκτική 2. Σοποθετήστε τους αριθμούς 1-5 με σωστή χρονική σειρά για τα παρακάτω γεωλογικά φαινόμενα. άνοδος πετρωμάτων κατώτερου μανδύα κινήσεις λιθοσφαιρικών πλακών υψηλή θερμοκρασία πυρήνα θέρμανση πετρωμάτων κατώτερου μανδύα κυκλικά ρεύματα μεταφοράς 3. ΢ε ποιες περιπτώσεις συναντάμε το κάθε γεωλογικό φαινόμενο; επέκταση ωκεανών απόκλιση και σύγκλιση ορογένεση πλευρική μετατόπιση ηφαίστεια σύγκλιση απόκλιση παράλληλη και αντίθετη κατεύθυνση απόκλιση, σύγκλιση και πλευρική μετατόπιση σεισμοί 4. Κάντε την Δραστηριότητα 3.Γ.3 που βρίσκεται στο τέλος του βιβλίου. 113

3.Γ.4 Γεωλξγική ιρςξοία ςωμ ηπείοωμ Ορογένεση είναι ο μηχανισμός των Καινοζωικός αιώνας (Αλπική ορογένεση) κινήσεων των λιθοσφαιρικών πλακών που Η Παγγαία αρχίζει να χωρίζεται σε μικρότερα οδηγούν σε δημιουργία οροσειρών. ΢υμβαίνει σε ζώνες σύγκλισης λιθοσφαιρικών πλακών. Όταν δύο πλάκες τμήματα, τη Λαυρασία στον βορρά και την Γκοτβάνα στον πλησιάζουν μεταξύ τους και συγκρούονται, αναπτύσσονται νότο. Ανάμεσα στα δύο αυτά τμήματα υπάρχει ένα κομμάτι τεράστιες δυνάμεις που συμπιέζουν μεγάλα στρώματα βαθιάς θάλασσας, η Σηθύς, απομεινάρια της οποίας είναι η πετρωμάτων αναγκάζοντάς τα να ανυψωθούν. σημερινή Μεσόγειος Θάλασσα, ο Εύξεινος Πόντος και η Ο γεωλογικός χρόνος, δηλαδή το χρονικό διάστημα Κασπία Θάλασσα. από τη γένεση της Γης μέχρι σήμερα έχει χωριστεί από τους γεωλόγους σε 4 μεγα-αιώνες: Η Λαυρασία χωρίζεται σε δύο μικρότερα τμήματα την Βόρεια Αμερική και την Ευρασία, ενώ η Προτεροζωικός αιώνας (Προκάμβρια ορογένεση) Γκοτβάνα χωρίζεται στη Νότια Η Γη σχηματίζεται πριν από 4,6 δις χρόνια. Η Αμερική και την Αφρική και ανάμεσα τους επεκτείνεται ο επιφάνεια της αρχίζει να ψύχεται και ο φλοιός Ατλαντικός Ψκεανός. Η Ινδική στερεοποιείται. Κομήτες που πέφτουν στην Γη για χερσόνησος που είναι εκατομμύρια χρόνια γεμίζουν την επιφάνεια με νερό και έτσι ενωμένη με την Αφρική διαμορφώνονται οι πρώτες θάλασσες, που σιγά σιγά αποκόβεται και κινείται προς το γιγαντώνονται για να δώσουν τους πρώτους ωκεανούς. βορρά για να συγκρουστεί με την Ξεκινάει η αέναη κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών, Ασία και να δώσει τα Ιμαλάια. Έτσι μεταβάλλοντας συνεχώς τη μορφή της γήινης επιφάνειας. αρχίζει η τελευταία μεγάλη ορογένεση, η Αλπική που θα Η πρώτη μεγάλη ορογένεση είναι η Προκάμβρια, η δώσει μία εκτεταμένη αλυσίδα οροσειρών από τα Πυρηναία οποία σχηματίζει οροσειρές που σήμερα, λόγω της μέχρι τα Ιμαλάια. Η σημερινή Νότια Ευρώπη είναι και αυτή διάβρωσης εκατομμυρίων ετών, είναι μεγάλες πεδιάδες, κομμάτι της Αφρικής που αποκόβεται για να συγκρουστεί με όπως για παράδειγμα η Ρωσική. την υπόλοιπη Ευρώπη και να ανυψώσει τις οροσειρές της νότιας Ευρώπης (Πυρηναία, Άλπεις, Καρπάθια, Αίμος, Πίνδος, Παλαιοζωικός αιώνας (Καληδόνια και Ερκύνια ορογένεση) Καύκασος) και τον Άτλαντα στη Β.Αφρική. Η Αλπική Όλη η ξηρά είναι συγκεντρωμένη σε μία υπερήπειρο ορογένεση συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. στο νότιο ημισφαίριο. Σο γεωλογικό μέλλον Με την Καληδόνια ορογένεση σχηματίζονται τα Καθώς οι λιθοσφαιρικές πλάκες δεν θα σταματήσουν ΢κανδιναβικά Όρη και τα Όρη ΢κοτίας, που σήμερα, μετά από να κινούνται, ο παγκόσμιος χάρτης θα μεταβάλλεται διάβρωση εκατομμυρίων ετών, είναι χαμηλές οροσειρές ή συνεχώς στο μακρινό μέλλον. Ένα τμήμα της Ανατολικής οροπέδια. Αφρικής ήδη έχει αρχίσει να αποκόβεται για να σχηματίσει ένα νέο νησί. Η Αραβική χερσόνησος κινείται προς τον ΢τα μέσα του Παλαιοζωικού η Ερκύνια ορογένεση βορρά για να εξαφανίσει τον Αραβικό κόλπο και να δώσει ανυψώνει τον Ιούρα, το Μέλανα Δρυμό και τα Ουράλια Όρη, μεγάλες οροσειρές στο μέτωπο της σύγκρουσης. Η Αφρική που και αυτές οι οροσειρές σήμερα έχουν σχεδόν πλησιάζει την Ευρώπη λίγα εκατοστά κάθε χρόνο και σε εξομαλυνθεί. Οι περιοχές αυτές σήμερα βρίσκονται σε εκατομμύρια χρόνια η Μεσόγειος θα εξαφανιστεί, ενώ στη Γαλλία, Γερμανία και Ρωσία αντίστοιχα, αλλά, κατά τον Νότια Ευρώπη θα ανυψωθούν μεγάλες οροσειρές. Σο ρήγμα Παλαιοζωικό αιώνα, βρίσκονταν σε εντελώς διαφορετικές του Αγίου Αντρέα θα αλλάξει πολύ τη μορφή της Β.Αμερικής. θέσεις της Γης και ήταν πολύ υψηλές οροσειρές. Η Αυστραλία θα ενωθεί με την Ανατολική Ασία. Σέλος, σε 250 εκ. χρόνια από σήμερα, όλες οι ήπειροι θα ενωθούν ξανά σε Μεσοζωικός αιώνας μία υπερήπειρο που οι επιστήμονες έχουν ήδη ονομάσει Πριν από 250 εκ. χρόνια ξεκινάει ο Μεσοζωικός \"Pangaea Ultima\". Αιώνας. Οι ήπειροι μετακινούνται προς το βόρειο ημισφαίριο και πλέον έχει σχηματιστεί η τελευταία υπερήπειρος, η Παγγαία (από τις ελληνικές λέξεις παν + γαία), η οποία περιβάλλεται από μία ενιαία θάλασσα, την Πανθάλασσα. 114

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Σοποθετήστε τις ονομασίες του βόρειου και του νότιου τμήματος της Παγγαίας και τα ονόματα των ωκεανών που την έβρεχαν. 2. Σοποθετήστε τις σημερινές ηπείρους στην θέση που καταλάμβαναν στην Παγγαία. 115

3. Να τοποθετήσετε στην στήλη ΙΙ τις ορογενέσεις από την παλαιότερη προς τη νεότερη και να τις αντιστοιχίσετε με τον γεωλογικό αιώνα της στήλης Ι κατά τον οποίο έλαβαν χώρα. ΢τη συνέχεια να αντιστοιχίσετε τις οροσειρές της στήλης ΙΙΙ στην ορογένεση κατά την οποία σχηματίστηκαν. Ι ΙΙ ΙΙΙ Μέλανας Δρυμός Καινοζωικός 1. ……………………………………. Καρπάθια Μεσοζωικός 2. ……………………………………. Άλπεις Προτεροζωικός 3. ……………………………………. ΢κανδιναβικά Όρη Αρχές Παλαιοζωικού 4. ……………………………………. Ουράλια Όρη Μέσα Παλαιοζωικού Πίνδος Καύκασος Ιούρας 4. Από ποιες περιοχές της Παγγαίας εξελίχθηκαν οι παρακάτω περιοχές; Βόρεια Αμερική Λαυρασία Μεσόγειος Θάλασσα Γκοτβάνα Σηθύς Θάλασσα Αυστραλία Πανθάλασσα Εύξεινος Πόντος Ινδία Ευρώπη Ασία Κασπία Θάλασσα Ανταρκτική 116

5. Με τη βοήθεια του χάρτη που δείχνει τις διευθύνσεις κίνησης των λιθοσφαιρικών πλακών να επιλέξτε τις σωστές απαντήσεις. Ποια λιθοσφαιρική πλάκα απομακρύνεται από την Ευρώπη; α) Ευρασιατική β) Αφρικανική γ) Βορειοαμερικανική δ) Νοτιοαμερικανική ε) Ανταρκτική Ποιες λιθοσφαιρικές πλάκες συγκλίνουν προς την Ευρασιατική; α) Αφρικανική β) Βορειοαμερικανική γ) Νοτιοαμερικανική δ) Αραβική ε) Ινδοαυστραλιανή ζ) Ειρηνική η) Υιλιππίνων θ) Ανταρκτική ι) Νάζκα 6. ΢ε ποιες περιπτώσεις συναντάμε το κάθε γεωλογικό φαινόμενο; σύγκλιση Ευρασιατικής - Αφρικανικής σχηματισμός Ισλανδίας απόκλιση Ευρασιατικής - Βορειοαμερικανικής σεισμοί και ηφαίστεια στην Ιαπωνία ορογένεση Ιμαλαϊών σύγκλιση Νάζκα - Νοτιοαμερικανικής εξαφάνιση Μεσογείου σύγκλιση Ινδοαυστραλιανής - Ευρασιατικής ορογένεση Άνδεων σύγκλιση Ειρηνικής - Ευρασιατικής 7. Σι θα συμβεί στο γεωλογικό μέλλον; θα σχηματιστεί η Νέα Παγγαία θα συγκρουστεί με την Ευρώπη Ο Ατλαντικός Ψκεανός θα εξαφανιστεί Σο ανατολικό τμήμα της Αφρικής θα γίνει μία νέα, μικρότερη ήπειρος θα επεκταθεί Η Αφρική Η Μεσόγειος Θάλασσα Μετά από 250.000.000 χρόνια 117

3.Γ.5 Γεωλξγική ιρςξοία ςηπ Δλλάδαπ Η γεωλογική ιστορία της Ελλάδας ξεκινάει Η διαμόρφωση της γεωμορφολογίας του ελλαδικού στα μέσα του Καινοζωικού Αιώνα, καθώς μέχρι χώρου οφείλεται κυρίως στις κινήσεις των λιθοσφαιρικών τότε όλος ο σημερινός ελλαδικός χώρος βρίσκεται πλακών και ιδίως της υποβύθισης της Αφρικανικής κάτω από στον πυθμένα της Σηθύος Θάλασσας. Απομεινάρι αυτής της την Ευρασιατική. Επιπλέον στις γεωμορφολογικές μεταβολές θάλασσας σήμερα είναι η Μεσόγειος, η Μαύρη και η Κασπία συνέβαλε και ο κατακερματισμός της Ευρασιατικής σε Θάλασσα. μικρότερες μικροπλάκες. Η μικροπλάκα του Αιγαίου (Νότια Οι πρώτες οροσειρές σχηματίζονται με την Αλπική Ελλάδα), δέχεται ισχυρές δυνάμεις από τη μικροπλάκα της ορογένεση στον ανατολικό ελλαδικό χώρο και η ορογένεση Ανατολίας (μεγάλο κομμάτι της Σουρκίας) που κινείται προς μεταναστεύει σταδιακά προς τα δυτικά, ανυψώνοντας τα δυτικά και από τη μικροπλάκα της Απουλίας (μεγάλο τελευταία την Πίνδο. ΢την Βόρεια Ελλάδα σχηματίζονται κομμάτι της Ιταλίας) που κινείται προς τα ανατολικά. Όλες πολλά ηφαίστεια, τα οποία σήμερα είναι σβησμένα. αυτές οι τεκτονικές κινήσεις προκάλεσαν και προκαλούν Πριν από περίπου 20 εκατομμύρια χρόνια αναδύεται στον ελλαδικό χώρο ποικίλα γεωλογικά φαινόμενα, όπως από τη θάλασσα μια ενιαία ξηρά, η Αιγηίδα, που κάλυπτε ορογενέσεις, σεισμούς και ηφαίστεια. όλο σχεδόν τον σημερινό ελλαδικό χώρο, από το Ιόνιο έως τη Μικρά Ασία και νότια της Κρήτης. Η θάλασσα εισχωρεί στο εσωτερικό της Αιγηίδας σχηματίζοντας λίμνες. Αργότερα, η Αιγηίδα καταβυθίζεται και οι ψηλότερες περιοχές της διαμορφώνουν τα νησιά του Αιγαίου. Σα τελευταία 2 εκατομμύρια χρόνια μορφοποιείται το Ελληνικό Σόξο εξαιτίας της υποβύθισης της Αφρικανικής Πλάκας κάτω από την μικροπλάκα του Αιγαίου, που αποτελεί τμήμα της Ευρασιατικής. Σο Ελληνικό Σόξο περιλαμβάνει το σεισμογενές τόξο (νησιά Ιονίου, νότια της Κρήτης, νότια της Ρόδου) και το ηφαιστειακό τόξο (Μέθανα, Μήλος, ΢αντορίνη, Νίσυρος), που είναι οι πιο σεισμικά και ηφαιστειακά ενεργές περιοχές της Ελλάδας σήμερα αντίστοιχα. 118

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Κάντε τις σωστές αντιστοιχίσεις. Τοποθεσία Λιθοσφαιρική πλάκα Κινείται προς: Σουρκία μικροπλάκα Αιγαίου προς Α μικροπλάκα Απουλίας προς Β Μεσόγειος προς ΝΔ Ελλάδα μικροπλάκα Ανατολίας προς Δ Ιταλία Αφρικανική πλάκα 2. Κυκλώστε τα γράμματα των φράσεων που συμπληρώνουν σωστά την κάθε πρόταση. Μπορεί να υπάρχουν παραπάνω από 1 σωστές επιλογές. Α. ανυψώνεται, καθώς οι πλάκες της Ανατολίας και της Απουλίας συμπιέζουν τον ελλαδικό χώρο. Η Ελλάδα είναι πολύ ορεινή Β. η ορογένεση της περιοχής είναι πολύ πρόσφατη. χώρα επειδή... Γ. βρίσκεται μέσα στα όρια δράσης της αλπικής ορογένεσης. Δ. η Αφρικανική πλάκα αποκλίνει από την μικροπλάκα του Αιγαίου. Ε. η διάβρωση των οροσειρών έχει δράσει για μικρό χρονικό διάστημα. Α.το Αιγαίο πέλαγος Απομεινάρια της Σηθύος Β. η Μεσόγειος Θάλασσα Θάλασσας σήμερα είναι... Γ. η Μαύρη Θάλασσα Δ. η Κασπία Θάλασσα ΢την Κεφαλλονιά, στη Α. βρίσκονται μέσα στο ελληνικό σεισμογενές τόξο. Ζάκυνθο και στην Κρήτη Β. η πλάκα της Ανατολίας κινείται προς τα δυτικά και συμπιέζει τον ελλαδικό χώρο. γίνονται πολύ συχνά σεισμοί Γ. υπάρχουν πολλά ηφαίστεια κοντά τους. επειδή... Δ. βρίσκονται κοντά σε όρια λιθοσφαιρικών πλακών Ε. η Αφρικανική πλάκα υποβυθίζεται κάτω από την μικροπλάκα του Αιγαίου. Α. η διάβρωση στο Ιόνιο ήταν μεγαλύτερη από αυτή του Αιγαίου. Σο Ιόνιο είναι βαθύτερη Β. το Αιγαίο προέρχεται από μία ξηρά που βυθίστηκε. θάλασσα από το Αιγαίο Γ. η αλπική ορογένεση πραγματοποιήθηκε πρώτα στο Ιόνιο και μετά στο Αιγαίο. επειδή... Δ. το Ιόνιο είναι απομεινάρι της Σηθύος Θάλασσας. Ε. υπήρχαν περισσότερα ηφαίστεια στο Αιγαίο από το Ιόνιο Η Πίνδος είναι η μεγαλύτερη Α. σχηματίστηκε με την αλπική ορογένεση. και ψηλότερη οροσειρά της Β. η διάβρωση της είναι πολύ έντονη. Ελλάδας επειδή... Γ. είναι η τελευταία οροσειρά που σχηματίστηκε στον ελλαδικό χώρο. Δ. η ορογένεση στον ελλαδικό χώρο μετανάστευσε από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Έχουν βρεθεί πανομοιότυπα Α. εξελίχθηκαν με παρόμοιο τρόπο σε διαφορετικά νησιά του Αιγαίου. απολιθώματα χερσαίων Β. όλο το Αιγαίο ήταν μια ενιαία ξηρά. ζώων σε διαφορετικά νησιά Γ. μεταφέρθηκαν από ανθρώπους σε διαφορετικά νησιά. του Αιγαίου επειδή... Δ. πολλά ζώα κολύμπησαν από το ένα νησί στο άλλο. Ε. τα νησιά αυτά προέκυψαν από τα ψηλότερα σημεία της Αιγηίδας. 119

΢την Ελλάδα δεν έχουν Α. οι δεινόσαυροι του ελλαδικού χώρου κινήθηκαν προς την Αφρική. βρεθεί απολιθώματα Β. τρώγονταν από άλλους δεινόσαυρους και δεν προλάβαιναν να απολιθωθούν. δεινοσαύρων επειδή... Γ. κατά τον Μεσοζωικό Αιώνα ο ελλαδικός χώρος ήταν θαλάσσιος πυθμένας. Δ. εξαφανίστηκαν από έναν μετεωρίτη που προσέκρουσε στη Γη. ΢το μακρινό μέλλον του Ε. ο ελλαδικός χώρος βρισκόταν κάτω από την Συθή Θάλασσα. ελλαδικού χώρου θα Α. στην Βόρεια Ελλάδα, όπου θα σχηματιστούν πολλά ηφαίστεια. σχηματιστούν μεγάλες Β. στην Πίνδο, που ανυψώνεται πολύ έντονα λόγω της αλπικής ορογένεσης. οροσειρές... Γ. στο Αιγαίο, επειδή θα αναδυθεί και πάλι η Αιγηίδα. Δ. στο Ιόνιο, επειδή η ορογένεση μεταναστεύει προς τα δυτικά. Τξ μξμαδικό ασςό γεχλξγικό ταιμόμεμξ πξσ ρσμαμςάμε ρςημ Θερραλία δημιξσογήθηκε ρε δέλςα πξςαμξύ καςά ςημ πεοίξδξ πξσ ρυημαςίρςηκαμ ρςημ Αιγηίδα λίμμεπ. 120

3.Γ.6 Ο κύκλξπ ςωμ πεςοωμάςωμ Πετρώματα από τον κάθε τύπο μπορούν να Τπάρχουν τρεις τύποι πετρωμάτων: μετατραπούν σε οποιονδήποτε από τους άλλους δύο τύπους. Πυριγενή (εκρηξιγενή) Σο σύνολο αυτών των μετατροπών ονομάζεται κύκλος των Σο μάγμα ωθείται από τον μανδύα προς την επιφάνεια της Γης σε ηφαιστειακές περιοχές. Σο μάγμα που ψύχεται σε πετρωμάτων και πραγματοποιείται αδιάκοπα μέσα στη μικρό βάθος μέσα στον φλοιό στερεοποιείται και σχηματίζει τα πλουτωνικά πυριγενή πετρώματα. Όταν το μάγμα φύση. Κάθε μετατροπή, όμως, μπορεί να διαρκέσει ακόμα και απελευθερωθεί από ένα ηφαίστειο, το ονομάζουμε λάβα. Η λάβα ψύχεται, στερεοποιείται και σχηματίζει τα εκατομμύρια χρόνια. ηφαιστειακά πυριγενή πετρώματα. Η Ιστορία μάς περιγράφει γεγονότα που συνέβησαν Ιζηματογενή Σα πετρώματα διαβρώνονται από διάφορους παράγοντες, στο παρελθόν σύμφωνα με καταγραφές κάποιων ανθρώπων. όπως τη βροχή, τον άνεμο, τον πάγο, τα φυτά, τους καταρράκτες, τα θαλάσσια κύματα, τους παγετώνες κ.ά. και Πώς είναι δυνατόν να γνωρίζουμε τόσες προκύπτουν μικρά πέτρινα κομμάτια. Ολόκληρα βουνά μπορούν να ισοπεδωθούν από τις διαβρωτικές δυνάμεις. Σα λεπτομέρειες για το μακρινό υλικά της διάβρωσης μεταφέρονται από τα ποτάμια και τον άνεμο σε χαμηλότερες λεκάνες, όπως πεδιάδες, λίμνες και παρελθόν εκατομμυρίων χρόνων, θάλασσες. Σα στρώματα των ιζημάτων που αποτίθενται, θάβονται σε μεγάλο βάθος, πιέζονται από τα υπερκείμενα αφού δεν υπήρχαν άνθρωποι να τις στρώματα και μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα σχηματίζονται τα ιζηματογενή πετρώματα. Εξαιτίας των καταγράψουν; Από τις πέτρες. μεταβολών της ξηράς και της θάλασσας συναντάμε ιζηματογενή πετρώματα σε πολλά μέρη της ξηράς, ακόμα και ΢ε πάρα πολλές πέτρες στις ψηλότερες οροσειρές. Ιζηματογενή πετρώματα μπορούν να σχηματιστούν και από νεκρούς οργανισμούς, κυρίως από βρίσκουμε σημαντικές πηγές τα κόκαλα και τα κελύφη τους. πληροφοριών για το παρελθόν Μεταμορφωμένα Λόγω της κίνησης των λιθοσφαιρικών πλακών τα πετρώματα της Γης. Αυτές οι πηγές είναι τα απολιθώματα. Είναι σαν μπορεί να βυθιστούν και να βρεθούν σε συνθήκες υψηλής πίεσης και θερμοκρασίας και να μεταμορφωθούν, δηλαδή βιβλία όπου καταγράφονται πληροφορίες για οργανισμούς να μεταβληθεί η σύσταση και η μορφή τους. Αυτά τα πετρώματα ονομάζονται μεταμορφωμένα. που έζησαν εκατομμύρια χρόνια πριν. Σι έτρωγαν, σε τι περιβάλλον έζησαν, τι κλίμα και τι βλάστηση επικρατούσε στο περιβάλλον τους, πώς εξελίχθηκαν, πού υπήρχαν λίμνες, ποτάμια, θάλασσες και πάρα πολλές άλλες πληροφορίες. Σα απολιθώματα είναι απομεινάρια φυτικών ή ζωικών οργανισμών, που έζησαν στο μακρινό παρελθόν, και τα οποία συναντούμε σε ιζηματογενή πετρώματα. ΢χηματίζονται συνήθως σε υδάτινη λεκάνη, όταν ένας οργανισμός πεθάνει και θαφτεί γρήγορα από ιζήματα πριν προλάβουν άλλοι οργανισμοί να τον φάνε. Σα μαλακά μέρη αποσυντίθενται και έτσι τα περισσότερα απολιθώματα γίνονται από τα σκληρά μέρη των ζώων, δηλαδή από κόκαλα και κελύφη. Σα ανόργανα υλικά της λάσπης αντικαθιστούν σταδιακά τα σκληρά μέρη μόριο προς μόριο σχηματίζοντας ένα πέτρινο ομοίωμα του οργανισμού, το απολίθωμα. Απολιθώματα θεωρούνται ακόμα και οι ενδείξεις ύπαρξης ζωής, όπως για παράδειγμα πατημασιές ζώων που αποτυπώθηκαν σε πέτρωμα. 121

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Σοποθετήστε στη σωστή θέση τους όρους: μεταμορφωμένα, διάβρωση, εκρηξιγενή, απόθεση, ιζηματογενή 2. Οι παλαιοντολόγοι είναι κάτι σαν ντετέκτιβ της αρχαίας ζωής. Μελετάνε τα ίχνη των προϊστορικών οργανισμών και βγάζουν συμπεράσματα για το πολύ μακρινό παρελθόν. Μπορείτε να βγάλετε κι εσείς κάποια συμπεράσματα για τις παρακάτω ερωτήσεις;  Σα ιζηματογενή πετρώματα σχηματίζονται σταδιακά με την διαδοχική εναπόθεση επάλληλων στρωμάτων. Ποιο από τα στρώματα της εικόνας σχηματίστηκε πρώτο, άρα είναι και το παλαιότερο;  ΢ε μία στρωματογραφική στήλη βρέθηκαν απολιθώματα τριλοβιτών και πιο ψηλά βρέθηκαν απολιθώματα δεινοσαύρων. Ποιοι από τους οργανισμούς έζησαν σε παλαιότερη γεωλογική περίοδο;  ΢ε μία άλλη στήλη βρέθηκαν απολιθώματα τριλοβιτών πιο πάνω από απολιθώματα δεινοσαύρων. Σι μπορεί να συνέβη; 122

 ΢ε μία περιοχή στην Ελλάδα βρέθηκαν απολιθώματα αμμωνιτών του Μεσοζωικού που ήταν θαλάσσιοι οργανισμοί. Σι συμπέρασμα βγάζουμε για την περιοχή αυτή;  ΢ε μία στρωματογραφική στήλη βρέθηκαν πολλά απολιθώματα δεινοσαύρων, ενώ από ένα στρώμα και πάνω δεν υπάρχει κανένα απολίθωμα δεινοσαύρων. Σι συμπέρασμα βγάζουμε;  ΢ε πολλά νησιά του Αιγαίου βρέθηκαν απολιθώματα από τα ίδια ακριβώς είδη θηλαστικών.  ΢ε μια περιοχή της Αφρικής βρέθηκαν απολιθώματα του Προτεροζωικού από οργανισμούς που μπορούσαν να ζήσουν σε πολικό ψύχος.  ΢ε περιοχές της ΢αχάρας βρέθηκαν απολιθώματα πιθήκων. Οι πίθηκοι όπως ξέρουμε ζούνε στη ζούγκλα και μπορούν να σκαρφαλώνουν σε πολύ ψηλά δέντρα.  ΢ε μια περιοχή της Β.Αμερικής βρέθηκαν ακριβώς τα ίδια απολιθώματα τριλοβιτών που βρέθηκαν και στην Αγγλία.  ΢τα Ιμαλάια βρέθηκαν απολιθώματα αμμωνιτών που ήταν θαλάσσιοι οργανισμοί. 123

3.Γ.7 Υσρικξί Πόοξι Γαιάνθρακες Είναι φυσικό κάρβουνο που έχει σχηματιστεί από Ο ορυκτός πλούτος μιας χώρας είναι οι πρώτες ύλες που υπάρχουν στο υπέδαφός της και φυτικά υπολείμματα, τα οποία θάφτηκαν στο υπέδαφος για συμπεριλαμβάνει τα μεταλλεύματα (πετρώματα εκατομμύρια χρόνια και υπέστησαν ενανθράκωση από που περιέχουν μέταλλα σε οικονομικά εκμεταλλεύσιμη βακτήρια. Οι γαιάνθρακες, που χρησιμοποιούνται ως ποσότητα), ορισμένα πετρώματα (π.χ. μάρμαρα), τα προϊόντα καύσιμη ύλη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, είναι λατομείου (χαλίκια, άμμος) και τα ορυκτά καύσιμα. κυρίως ο λιθάνθρακας, ο λιγνίτης και η τύρφη. Σα Υυσικοί πόροι είναι τα υλικά που χρειάζεται ο εργοστάσια της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα, τη Μεγαλόπολη και το άνθρωπος για την επιβίωσή και την κάλυψη των αναγκών του και τα οποία μπορεί να πάρει από τη φύση. Σέτοιοι πόροι είναι οι οργανισμοί, το νερό σε κάθε μορφή του, το έδαφος, το υπέδαφος και ο αέρας. Από τους φυσικούς πόρους ιδιαίτερη σημασία για τον σημερινό τρόπο ζωής έχουν οι ενεργειακοί πόροι (πηγές ενέργειας), δηλαδή αυτοί που προσφέρουν ενέργεια για τις ανάγκες των ανθρώπων (θέρμανση, φωτισμός, ηλεκτρισμός, κίνηση κτλ.). Όλες οι πηγές ενέργειας της Γης προέρχονται άμεσα ή έμμεσα από τον Ήλιο. Κάποιες πηγές ενέργειας πρακτικά δεν εξαντλούνται ποτέ (ηλιακή, αιολική ενέργεια κτλ.), ενώ άλλες Αλιβέρι στηρίζονται στον λιγνίτη. δεν μπορούν να ανανεωθούν παρά μόνο σε διάρκεια εκατομμυρίων ετών (άνθρακας, πετρέλαιο κτλ.). Οι πρώτες Πετρέλαιο λέγονται ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), ενώ οι Σο πετρέλαιο ή αλλιώς ο \"μαύρος χρυσός\", είναι δεύτερες μη ανανεώσιμες. Αντιστοίχως έχουμε τους ανανεώσιμους και μη ανανεώσιμους φυσικούς πόρους. παχύρρευστο υγρό, μείγμα υδρογονανθράκων και άλλων Σέλος, υπάρχουν οι δυνητικά ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι, οι ενώσεων. Βρίσκεται μέσα σε πορώδη πετρώματα στο οποίοι από τη φύση τους είναι ανανεώσιμοι, αλλά η υπέδαφος. ΢χηματίζεται από την αποσύνθεση ζωικών και υπερκατανάλωση ή η κακή διαχείριση, τους κάνει μη φυτικών λειψάνων, που βρέθηκαν σε πυθμένες θαλασσίων ανανεώσιμους. π.χ. το γλυκό νερό, ο καθαρός αέρας, η λεκανών, αποκλείσθηκαν και θάφτηκαν σε μεγάλο βάθος στο βιοποικιλότητα κ.ά. υπέδαφος για εκατομμύρια χρόνια. Η ανακάλυψη κοιτάσματος πετρελαίου μπορεί να γίνει τελείως συμπτωματικά (π.χ. σε μια γεώτρηση για νερό) καθώς Μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Οι γαιάνθρακες (στερεό καύσιμο), το πετρέλαιο (υγρό καύσιμο) και το φυσικό αέριο (αέριο καύσιμο), αποτελούν τα ορυκτά καύσιμα. 124

δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις της ύπαρξής του στην γίνονται αξιόλογες προσπάθειες σε όλη την Ελλάδα το επιφάνεια της Γης. Για τον εντοπισμό κοιτάσματος οι ποσοστό αυτό να αυξάνεται καθημερινά. γεωλόγοι ερευνητές ακολουθούν διάφορες μεθόδους. Δεν υπάρχει σχεδόν καμία χώρα που να μην έχει έστω και ίχνη Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) πετρελαίου. Όμως η μικρή ποσότητα και το μεγάλο κόστος εξόρυξης μπορεί να καταστήσουν την εκμετάλλευσή του ως Ηλιακή ενέργεια μη συμφέρουσα επένδυση. ΢το σύνολό της είναι πρακτικά ανεξάντλητη, αφού Η άντληση του αργού πετρελαίου γίνεται με προέρχεται από τον Ήλιο, ο οποίος εκπέμπει τεράστια ποσά γεώτρηση. ΢τη συνέχεια μεταφέρεται για επεξεργασία στα ενέργειας. Για τη μετατροπή της ηλιακής ακτινοβολίας σε διυλιστήρια πετρελαίου, όπου παράγεται μια σειρά ηλεκτρικό ρεύμα χρησιμοποιούνται κυρίως τα προϊόντων, όπως βενζίνη, ντίζελ, μαζούτ, κηροζίνη, φωτοβολταϊκά συστήματα. Είναι, ίσως, η πιο λιπαντικά, άσφαλτος, πίσσα και επίσης χρησιμοποιείται ως «καθαρή» πηγή ενέργειας, καθώς πρώτη ύλη για πολλά χημικά προϊόντα (φάρμακα, δεν προκαλεί καθόλου καλλυντικά, λιπάσματα, φυτοφάρμακα, διαλύτες), συνθετικά ρύπανση. προϊόντα (πλαστικά, απορρυπαντικά, εκρηκτικές ύλες), ίνες (νάιλον, πολυεστέρες) κ.ά. Αιολική ενέργεια Είναι η ενέργεια του ανέμου. Οι ανεμογεννήτριες ΢υνεπώς το πετρέλαιο αποτελεί το σημαντικότερο ορυκτό για την παγκόσμια οικονομία, καθώς αποτελεί την μετατρέπουν την κινητική ενέργεια του ανέμου σε ηλεκτρική. κύρια πηγή ενέργειας και την πρώτη ύλη από την οποία Η αιολική ενέργεια αποτελεί σήμερα μια ελκυστική λύση στο παράγεται ένας τεράστιος αριθμός προϊόντων. Η πρόβλημα της ηλεκτροπαραγωγής. Σο «καύσιμο» (που είναι ο σημαντικότητά του διαφαίνεται ακόμα και από το πόσο άνεμος) είναι άφθονο, αποκεντρωμένο και δωρεάν. Δεν επηρεάζει τις πολιτικές εξελίξεις στις πετρελαιοπαραγωγές εκπέμπει και δεν προκαλεί ρύπους και εκτός από την χώρες. περιβαλλοντική αλλοίωση της περιοχής, όπου έχουν κατασκευαστεί τα αιολικά πάρκα, οι επιπτώσεις στο Υυσικό αέριο Είναι αέριο μείγμα υδρογονανθράκων με βασικό συστατικό το μεθάνιο. ΢χηματίζεται κατά παρόμοιο τρόπο με το πετρέλαιο. Βρίσκεται σε υψηλή πίεση σε υπόγειες κοιλότητες, απ’όπου εξορύσσεται και δεν χρειάζεται περαιτέρω επεξεργασία. Η καύση του, σε σχέση με αυτή των γαιανθράκων ή του πετρελαίου έχει λιγότερο επιβλαβείς συνέπειες για το περιβάλλον. Η Ελλάδα προμηθεύεται φυσικό αέριο από τη Ρωσία και την Αλγερία. Η καύση των ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή περιβάλλον είναι μικρές σε σύγκριση με τα εργοστάσια ηλεκτρικής ενέργειας ευθύνεται κατά κύριο λόγο για τη ηλεκτροπαραγωγής από συμβατικά καύσιμα. Επίσης, τα ρύπανση του περιβάλλοντος. Η ανθρωπότητα οικονομικά οφέλη μιας περιοχής από την ανάπτυξη της καταναλώνει ημερησίως τόση ποσότητα ορυκτών καυσίμων αιολικής βιομηχανίας είναι αξιοσημείωτα. Η χώρα μας όση μπορεί η φύση να δημιουργήσει σε χίλια περίπου διαθέτει εξαιρετικά πλούσιο αιολικό δυναμικό και η αιολική χρόνια. Με τους σημερινούς ρυθμούς εκμετάλλευσης, τα ενέργεια μπορεί να αποτελέσει σημαντικό μοχλό ανάπτυξής παγκόσμια αποθέματα άνθρακα θα εξαντληθούν σε περίπου της. 150 χρόνια, ενώ τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου σε, περίπου, 50 χρόνια. Για τον λόγο αυτό, η παγκόσμια κοινότητα επιβάλλεται να στραφεί στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), οι οποίες είναι πρακτικά ανεξάντλητες, συμβάλλουν στη μείωση της εξάρτησης από τους συμβατικούς ενεργειακούς πόρους, οι οποίοι εξαντλούνται, και είναι φιλικές προς το περιβάλλον. ΢την Ελλάδα το 2005 η παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ άγγιζε μόλις το 3,1%. ΢ήμερα 125

Τδραυλική ενέργεια Γεωθερμική ενέργεια Η λειτουργία των υδροηλεκτρικών μονάδων Είναι η φυσική θερμική ενέργεια της Γης που βασίζεται στην κίνηση του νερού λόγω διαφοράς ύψους διαρρέει από το θερμό εσωτερικό του πλανήτη προς την μεταξύ των σημείων εισόδου και εξόδου. επιφάνεια. Ο ελλαδικός χώρος διαθέτει σημαντικές γεωθερμικές πηγές. Οι υδροηλεκτρικές μονάδες μεγάλης κλίμακας απαιτούν τη δημιουργία φραγμάτων που συγκρατούν την Άλλες πηγές ενέργειας είναι η βιομάζα, η πυρηνική (μη απαιτούμενη ποσότητα νερού στον δημιουργούμενο ανανεώσιμη), η κυματική ενέργεια της θάλασσας, η ταμιευτήρα, όπου συνήθως σχηματίζεται μία τεχνητή λίμνη. παλιρροϊκή ενέργεια, η χρησιμοποίηση του υδρογόνου της Σο νερό κατά τη διέλευσή του από τον αγωγό πτώσεως κινεί θάλασσας ως καύσιμο. Οι ενεργειακές πηγές είναι σήμερα έναν στρόβιλο, ο οποίος θέτει σε λειτουργία τη γεννήτρια, ένας κλάδος της επιστήμης που αναπτύσσεται ραγδαία, που μετατρέπει αυτή την ενέργεια σε ηλεκτρική. Η καθώς το ενεργειακό αποτελεί ένα από τα μείζονα κατασκευή αυτή επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις στο προβλήματα του πλανήτη. οικοσύστημα και γενικότερα στο άμεσο περιβάλλον. Σα συστήματα μικρής κλίμακας τοποθετούνται δίπλα σε ποτάμια και κανάλια με αποτέλεσμα να έχουν λιγότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Σο γρήγορα κινούμενο νερό οδηγείται μέσα από τούνελ με σκοπό να θέσει σε λειτουργία τις τουρμπίνες. Θεωρείται «καθαρή» πηγή ενέργειας. Χρήςη ενεργειακών πηγών για παραγωγή ηλεκτριςμοφ ςτην Ελλάδα ανά τφπο μονάδων (2005) 126

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Ο ορυκτός πλούτος μιας χώρας περιλαμβάνει: α) ζωντανούς οργανισμούς, β) προϊόντα λατομείου, γ) ορισμένα πετρώματα, δ) τράπεζες, ε) ορυκτά καύσιμα, ζ) τον αέρα, η) μεταλλεύματα 2. ΢τους φυσικούς πόρους συμπεριλαμβάνονται: α) ζωντανοί οργανισμοί, β) ο αέρας, γ) πόλεις, δ) νερό, ε) έδαφος, ζ) δρόμοι, η) υπέδαφος 3. ΢τα ορυκτά καύσιμα συμπεριλαμβάνονται: α) ο χρυσός, β) το υπέδαφος, γ) το πετρέλαιο, δ) το φυσικό αέριο, ε) η γεωθερμική ενέργεια, ζ) η βιομάζα, η) γαιάνθρακες 4. Να κατατάξετε τους φυσικούς πόρους στις κατηγορίες που ανήκουν. ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι μη ανανεώσιμοι δυνητικά ανανεώσιμοι φυσική χλωρίδα και πανίδα μεταλλεύματα έδαφος δέντρα (ξυλεία) καθαρός αέρας υπέδαφος νερό γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα φυσική ομορφιά κοιτάσματα 5. Να κατατάξετε τις πηγές ενέργειας στην κατηγορία που ανήκουν. πηγές ενέργειας ανανεώσιμες μη ανανεώσιμες φυσικό αέριο γαιάνθρακες γεωθερμική ενέργεια πυρηνική ενέργεια ηλιακή ενέργεια βιομάζα υδραυλική ενέργεια πετρέλαιο αιολική ενέργεια 127

5. Κάντε τις αντιστοιχίσεις. φυσικό κάρβουνο ανεμογεννήτριες πετρέλαιο θερμική ενέργεια της Γης γαιάνθρακες υδροηλεκτρικά εργοστάσια φυσικό αέριο κυρίως μεθάνιο αιολική ενέργεια \"μαύρος χρυσός\" ηλιακή ενέργεια φωτοβολταϊκά συστήματα υδραυλική ενέργεια γεωθερμική ενέργεια 5. ΢ημειώστε «΢» για τις σωστές προτάσεις και «Λ» για τις λανθασμένες. ΢ε 100 χρόνια θα έχει τελειώσει το πετρέλαιο σύμφωνα με εκτιμήσεις. Σο μεγαλύτερο ποσοστό για παραγωγή ενέργειας στην ελλάδα γίνεται από τις ΑΠΕ. Ο χρυσός ανήκει στους ενεργειακούς πόρους. Η βενζίνη προέρχεται από το πετρέλαιο. Όλες οι πηγές ενέργειας της Γης προέρχονται από τον Ήλιο. Οι μη ανανέσιμες πηγές μπορούν να ανανεωθούν, αλλά χρειάζεται πολύς χρόνος. Σο φυσικό αέριο ανήκει στις ΑΠΕ. Η πιο \"καθαρή\" πηγή ενέργειας είναι η ηλιακή. Το φυςικό αζριο είναι άοςμο όταν εξορφςςεται. Η χαρακτθριςτικι μυρωδιά που ζχει, όταν φτάνει ςτουσ καταναλωτζσ, προςτίκεται ςτα εργοςτάςια επεξεργαςίασ του. Γιατί νομίηετε; 128

3.Γ.8 ΢ειρμξί δηλαδή την απόσταση της εστίας από την επιφάνεια της Γης οι σεισμοί χαρακτηρίζονται ως επιφανειακοί, ενδιαμέσου ΢εισμός είναι η αισθητή ανατάραξη του βάθους και μεγάλου βάθους. Όσο μεγαλύτερο είναι το εδάφους, λόγω απότομων μετακινήσεων μαζών. εστιακό βάθος τόσο περισσότερο εξασθενούν τα σεισμικά Ένας σεισμός μπορεί να οφείλεται σε ηφαιστειακή κύματα. ΢υνεπώς ένας επιφανειακός σεισμός μικρής έντασης έκρηξη, σε πτώση της οροφής ενός σπηλαίου, στο απότομο μπορεί να επιφέρει περισσότερες καταστροφές από έναν γλίστρημα ενός παγετώνα ή ακόμα και σε μία τεχνητή έκρηξη σεισμό μεγάλου βάθους με μεγαλύτερη ένταση. από τον άνθρωπο. Η συντριπτική πλειοψηφία όμως των σεισμών ανήκει στους τεκτονικούς σεισμούς, που Η ένταση των σεισμών μετριέται με την κλίμακα περιγράφονται στη συνέχεια. Ρίχτερ. ΢την ουσία μετράται η ενέργεια που Οι περιοχές με τη μεγαλύτερη σεισμικότητα είναι τα απελευθερώνεται στον εστιακό χώρο με τη σεισμική θραύση όρια των λιθοσφαιρικών πλακών. Εκεί, από συσσώρευση και την ολίσθηση των πετρωμάτων. Ο μεγαλύτερος σεισμός ενέργειας σχηματίζονται ρωγμές στον φλοιό, τα ρήγματα, που έχει καταγραφεί ποτέ, έγινε στη Φιλή το 1960 με μέγεθος τις πλευρές των οποίων συγκρατεί η τριβή που δεν επιτρέπει 9,5 Ρίχτερ. Παρ'ότι η κλίμακα Ρίχτερ δεν έχει ανώτατο όριο, σεισμοί μεγαλύτεροι από 9,5 Ρίχτερ είναι πρακτικά απίθανο την ολίσθηση μεταξύ τους. Οι δύο πλευρές του ρήγματος να συμβούν. Σο μέγεθος καθώς και άλλες σημαντικές είναι \"σκαλωμένες\" μεταξύ τους, αλλά όταν οι τεκτονικές πληροφορίες για τους σεισμούς παίρνουμε από ειδικά δυνάμεις ξεπεράσουν το όριο θραύσης του πετρώματος, το όργανα, τους σεισμογράφους. σπάσιμο των σημείων τριβής έχει ως αποτέλεσμα την ολίσθηση του ρήγματος. Η ολίσθηση συνεπάγεται τη βίαιη Επίσης σημαντικό ρόλο για τις καταστροφές από ταλάντωση των πετρωμάτων και η απελευθερωμένη ενέργεια σεισμό παίζει το αν η εστία βρίσκεται ηπειρωτικά ή μεταφέρεται με τα σεισμικά κύματα. Αυτά διαδίδονται προς υποθαλάσσια. Η θάλασσα μπορεί να απορροφήσει μεγάλο όλες τις κατευθύνσεις στο εσωτερικό της Γης. ΢το φλοιό μέρος της ενέργειας του σεισμού. ΢ε υποθαλάσσιο σεισμό, προκαλούν ταλαντώσεις των πετρωμάτων και φθάνοντας όμως υπάρχει ένας άλλος φονικός κίνδυνος, το τσουνάμι. στην επιφάνεια προκαλούν τις αναταράξεις του εδάφους που αισθανόμαστε ως σεισμό. Η Ελλάδα, καθώς βρίσκεται πολύ κοντά στο όριο της Ευρασιατικής πλάκας με την Αφρικανική, είναι η πιο Σο ρήγμα βρίσκεται στο υπέδαφος, αλλά μερικές σεισμογενής χώρα της Ευρώπης και 6η παγκοσμίως. ΢την φορές μπορεί φτάσει μέχρι την επιφάνεια της Γης. ΢ε αυτήν Ελλάδα συμβαίνουν κάθε μέρα σεισμοί, αλλά οι την περίπτωση μπορούμε να δούμε τον \"καθρέφτη\" του περισσότεροι δεν γίνονται αισθητοί επειδή είναι κάτω από 3 ρήγματος, δηλαδή την επιφάνεια πάνω στην οποία Ρίχτερ και πολλοί γίνονται σε υποθαλάσσια περιοχή. Σο ολισθαίνει η μία πλευρά πάνω στην άλλη. ερώτημα για έναν σεισμό μεγάλης έντασης στη χώρα μας δεν είναι το \"αν\" αλλά το \"πότε\" θα γίνει. Σο σημείο στο οποίο γίνεται η θραύση των πετρωμάτων στο ρήγμα αποκαλείται εστία του σεισμού. Η Σο μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι ακόμα δεν υπάρχει προβολή της εστίας στην επιφάνεια της Γης, ονομάζεται αξιόπιστη μέθοδος πρόβλεψης σεισμού και έτσι \"χτυπάει\" επίκεντρο. Όσο πιο κοντά στο επίκεντρο βρίσκεται ένας χωρίς καμία προειδοποίηση, βρίσκοντάς μας εντελώς τόπος τόσο πιο αισθητός θα είναι και ο σεισμός, ενώ μπορεί απροετοίμαστους. να γίνει αισθητός ακόμα και σε περιοχή που βρίσκεται πολύ μακριά από το επίκεντρο. Ανάλογα με το εστιακό βάθος, Ο σεισμός είναι από τα πιο τρομακτικά φυσικά φαινόμενα. Θα πρέπει όμως, να γίνει κατανοητό ότι δεν είναι ο σεισμός που σκοτώνει, αλλά οι ανθρώπινες κατασκευές. Οι περισσότεροι θάνατοι και τραυματισμοί προκαλούνται από κτήρια ή οροφές που καταρρέουν, αντικείμενα που πέφτουν, όπως τζαμαρίες, τοίχοι, στύλοι, ηλεκτροφόρα καλώδια, μπαλκόνια, γέφυρες, από πυρκαγιές, πλημμύρες ή ακόμα και από τον πανικό τρομοκρατημένων ανθρώπων. Επίσης, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι, μετά από έναν σεισμό, μπορεί να ακολουθήσουν μετασεισμοί, οι οποίοι μπορεί να είναι εξίσου επικίνδυνοι με τον κύριο σεισμό. 129

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Σοποθετήστε τους σεισμικούς όρους στη σωστή θέση. εστιακό βάθος, επίκεντρο, καθρέφτης, σεισμικά κύματα, ρήγμα, εστία 2. Κάντε τις σωστές αντιστοιχίσεις. σεισμός επιφάνεια πάνω στην οποία ολισθαίνει η μία πλευρά του ρήγματος πάνω στην άλλη ρήγμα ρωγμή στον φλοιό απόσταση της εστίας από την επιφάνεια της Γης καθρέφτης ρήγματος αισθητή ανατάραξη του εδάφους εστία σημείο όπου γίνεται η θραύση των πετρωμάτων προβολή της εστίας στην επιφάνεια της Γης επίκεντρο εστιακό βάθος 3. Η πιο σεισμογενής χώρα της Ευρώπης είναι η: α) Ιταλία, β) Ισπανία, γ) Ελλάδα, δ) Ισλανδία, ε) Γαλλία 4. Σοποθετήστε τους σωστούς από τους παρακάτω όρους στα κενά του κειμένου: σεισμού, Ρίχτερ, Κελσίου, ηφαιστειακούς, τεκτονικούς, τεχνητούς, Ιταλία, Ελλάδα, Φιλή, Ιαπωνία, μικρότερο, μεγαλύτερο Η πλειοψηφία των σεισμών ανήκει στους ………………………….. σεισμούς. Όσο ………………………….. είναι το εστιακό βάθος τόσο πιο αισθητός μπορεί να γίνει ένας σεισμός. Η ένταση των σεισμών μετριέται με την κλίμακα ………………………….. . Ο μεγαλύτερος σεισμός που έχει καταγραφεί ποτέ, έγινε στην ………………………….. το 1960 με μέγεθος 9,5 Ρίχτερ 130

5. Σοποθετήστε τους σωστούς από τους παρακάτω όρους στα κενά του κειμένου: κάθε μήνα, κάθε μέρα, σπάνια, τσουνάμι, ηφαίστειο, Ανατολίας, Αραβικής, Ευρασιατικής, ηπειρωτικός, υποθαλάσσιος, υποθαλάσσια, ηπειρωτική, 6η, 10η, 5η Περισσότερες ζημιές μπορεί να επιφέρει ο ………………………….. σεισμός και λιγότερες ο ………………………….. . ΢ε υποθαλάσσιο σεισμό υπάρχει ένας άλλος φονικός κίνδυνος, το ………………………….. . Η Ελλάδα, καθώς βρίσκεται πολύ κοντά στο όριο της ………………………….. πλάκας με την Αφρικανική, είναι κατά σειρά η ………………………….. πιο σεισμογενής χώρα παγκοσμίως. ΢την Ελλάδα συμβαίνουν ………………………….. σεισμοί, αλλά οι περισσότεροι δεν γίνονται αισθητοί επειδή έχουν μέγεθος κάτω από 3 Ρίχτερ και πολλοί γίνονται σε ………………………….. περιοχή. 6. ΢ημειώστε “΢” για τις σωστές προτάσεις και “Λ” για τις λανθασμένες. ΢χεδόν καθημερινά γίνεται σεισμός σε κάποια περιοχή της Ελλάδας. Οι πιο πολλοί σεισμοί στην Ελλάδα γίνονται κάτω από την θάλασσα. Ο λόγος που προκαλούνται τόσοι σεισμοί στην χώρα μας είναι επειδή η Ελλάδα βρίσκεται πολύ κοντά στο σημείο, όπου απομακρύνεται η αφρικανική από την ευρασιατική λιθοσφαιρική πλάκα. Η Ελλάδα είναι ανάμεσα στις έξι πιο σεισμογενείς χώρες του κόσμου. Οι μετασεισμοί μπορούν να αποβούν εξίσου επικίνδυνοι με τον κύριο σεισμό. Μπορούμε να καταλάβουμε πώς κινήθηκε ένα ρήγμα μελετώντας τον καθρέφτη του. Ένας σεισμός μεγάλου βάθους μπορεί να επιφέρει περισσότερες ζημιές από έναν επιφανειακό σεισμό ίδιας έντασης. Σα κύματα ενός σεισμού διαδίδονται σε ολόκληρη τη Γη. Σο μέγεθος ενός σεισμού μετριέται από ειδικά όργανα, τους σεισμολόγους. Η πρόβλεψη σεισμών σώζει καθημερινά πολλούς ανθρώπους από τους σεισμούς. 131

3.Γ.9 Ηταίρςεια Σα περισσότερα ηφαίστεια της Γης αρχίζουν να απομακρύνονται η μία από την άλλη. Ανάμεσά σχηματίζονται κοντά στα όρια των τους σχηματίζεται αρχικά μία κοιλάδα που διευρύνεται λιθοσφαιρικών πλακών. ΢ε απόκλιση συνεχώς και σταδιακά θα μετατραπεί σε μία επιμήκη λιθοσφαιρικών πλακών σχηματίζονται τα υποθαλάσσια θάλασσα και εκατομμύρια χρόνια αργότερα σε ωκεανό. ΢τη ηφαίστεια, που ονομάζονται μεσοωκεάνιες ράχες. ΢ε μέση ακριβώς αυτού του ωκεανού το μάγμα που καταφέρνει σύγκλιση πλακών έχουμε δύο περιπτώσεις: α) τις να διαπεράσει ρωγμές του φλοιού και να ξεχυθεί στον νησιώτικες αλυσίδες (ή νησιωτικά τόξα) που σχηματίζονται πυθμένα του ωκεανού θα σχηματίσει υποθαλάσσια όταν υποβυθίζεται μία ωκεάνια πλάκα κάτω από άλλη ηφαίστεια μήκους πολλών χιλιομέτρων που ονομάζονται ωκεάνια πλάκα και β) τα ηφαιστειακά τόξα που μεσοωκεάνιες ράχες. Η λάβα που αναβλύζει έρχεται σε σχηματίζονται όταν υποβυθίζεται μία ωκεάνια πλάκα κάτω επαφή με το παγωμένο νερό και αφού ρεύσει για λίγο από μία ηπειρωτική πλάκα. Η μοναδική περίπτωση στερεοποιείται σχηματίζοντας πετρώματα σε σχήμα ηφαιστείων που σχηματίζονται στο εσωτερικό μιας πλάκας μαξιλαριού. είναι οι θερμές κηλίδες. Ένας άλλος γεωλογικός σχηματισμός, που συναντιέται Μεσοωκεάνιες ράχες στις μεσοωκεάνιες ράχες, είναι οι \"λευκές καμινάδες\". Νερό Σο μάγμα του κατώτερου μανδύα, αφού θερμανθεί που έχει διεισδύσει σε μεγάλο βάθος του φλοιού θερμαίνεται από όλη αυτή την ηφαιστειακή δραστηριότητα και βγαίνει από τον πυρήνα της Γης, ανεβαίνει προς τον ανώτερο από τις λευκές καμινάδες με θερμοκρασία πάνω από 350οC. μανδύα και όταν συναντήσει τον εξωτερικό φλοιό διαχωρίζεται προς δύο αντίθετες κατευθύνσεις. Δημιουργεί Σο μοναδικό, ίσως, μέρος στην ξηρά που μπορούμε ένα τεράστιο ρήγμα στην υπερκείμενη λιθοσφαιρική πλάκα, να δούμε μεσοωκέανια ράχη είναι η Ισλανδία. Εδώ η οποία χωρίζεται σε δύο νέες λιθοσφαιρικές πλάκες, που μπορούμε να δούμε στην ξηρά διάφορα γεωλογικά φαινόμενα που συνοδεύουν μία μεσοωκεάνια ράχη. Υυσικά θερμαινόμενες από την ηφαιστειακή δραστηριότητα λίμνες και θερμοπίδακες που είναι \"φυσικά σιντριβάνια\", όπου το νερό εκτινάσσεται προς τα πάνω και ξανά μετά από μερικά λεπτά, σαν να έχει ρυθμιστεί με ρολόι. Επίσης, στην Ισλανδία μπορούμε να σταθούμε με το ένα πόδι στην Αμερική και το άλλο στην Ευρώπη, καθώς εκεί συναντιούνται η Βορειοαμερικάνικη πλάκα με την Ευρασιατική. ΢ε 40 χρόνια οι δύο πλάκες θα έχουν απομακρυνθεί περίπου 2 μέτρα. ΢ε εκατομμύρια χρόνια όμως οι πλάκες θα έχουν απομακρυνθεί τόσο, ώστε η Ισλανδία πλέον θα έχει διαιρεθεί σε δύο ξεχωριστά νησιά. 132

Νησιωτικά τόξα ΢χηματίζονται σε ζώνες σύγκλισης δύο λιθοσφαιρικών πλακών, οι οποίες είναι και οι δύο ωκεάνιες. Η πιο πυκνή πλάκα υποβυθίζεται κάτω από την πιο αραιή σχηματίζοντας στη δεύτερη ηφαίστεια. Αποτελούνται από αλυσίδα ηφαιστειακών νησιών που, αν τα ενώσουμε με μία γραμμή, σχηματίζουν τόξο. Φαρακτηριστικό νησιωτικό τόξο αποτελούν τα ενεργά ηφαίστεια του Νοτίου Αιγαίου στην Ελλάδα (Μέθανα, Μήλος, ΢αντορίνη, Νίσυρος), καθώς η Αφρικανική πλάκα υποβυθίζεται κάτω από την Ευρασιατική. Ηφαιστειακά τόξα Θερμές κηλίδες ΢χηματίζονται κατά παρόμοιο τρόπο με τα Είναι η μοναδική περίπτωση ηφαιστείων που δεν νησιωτικά τόξα με τη διαφορά ότι ωκεάνια πλάκα δημιουργούνται στα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών, αλλά υποβυθίζεται κάτω από ηπειρωτική. Έτσι, τα ηφαίστεια στο εσωτερικό τους. Είναι ηφαίστεια που συναντάμε βρίσκονται σε μια οροσειρά σχήματος τόξου σε μεγάλο συνήθως σε ωκεανούς. κομμάτι ξηράς. Μία μεγάλη μάζα μάγματος συσσωρεύεται στον Σο περίγραμμα του Ειρηνικού Ψκεανού έχει πάρα ανώτερο μανδύα. Κάποια ποσότητα μάγματος καταφέρνει να πολλά ηφαίστεια. Λόγω του κυκλικού του σχήματος, οι διαπεράσει τον εξωτερικό φλοιό και όταν φτάσει στην επιστήμονες το ονόμασαν \"Δαχτυλίδι της Υωτιάς\". επιφάνεια σχηματίζει ηφαίστειο. Η λιθόσφαιρα, όμως, Περιλαμβάνει πολλά ηφαιστειακά τόξα στις δυτικές ακτές της μετακινείται συνεχώς και μεταφέρει το ηφαίστειο μακριά Νοτίου Αμερικής στις Άνδεις και της Βορείου Αμερικής στα από το μαγματικό θάλαμο. Έτσι, το ηφαίστειο μετά από Βραχώδη Όρη και νησιωτικά τόξα στον βόρειο Ειρηνικό και μερικά εκατομμύρια χρόνια, αλλάζοντας θέση, χάνει την τις ανατολικές ακτές της Ασίας. τροφοδοσία του από μάγμα και \"σβήνει\". Καθώς όμως ο μαγματικός θάλαμος υπάρχει ακόμα στον ανώτερο μανδύα εκεί που βρισκόταν το πρώτο ηφαίστειο σχηματίζεται ένα καινούριο ηφαίστειο, το οποίο, όμως, μετά από μερικά εκατομμύρια χρόνια θα \"σβήσει\" και αυτό με τη σειρά του για να σχηματιστεί στη θέση του ένα άλλο καινούριο ηφαίστειο και ούτω καθεξής. Σο αποτέλεσμα είναι μία σειρά ηφαιστείων που το πρώτο είναι το παλαιότερο και το τελευταίο είναι το νεότερο και το πιο ενεργό. Σο πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα θερμών κηλίδων είναι η σειρά των ηφαιστείων της Φαβάης. 133

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Αντιστοιχίστε τους τύπους ηφαιστείων με τον τρόπο σχηματισμού τους και με τα χαρακτηριστικά τους ηφαίστεια. ΣΡΟΠΟ΢ ΢ΦΗΜΑΣΙ΢ΜΟΤ ΣΤΠΟ΢ ΗΥΑΙ΢ΣΕΙΟΤ ΦΑΡΑΚΣΗΡΙ΢ΣΙΚΑ ΗΥΑΙ΢ΣΕΙΑ ΢ύγκλιση ωκεάνιας με ηπειρωτική πλάκα Νησιώτικο τόξο Φαβάη Θερμή κηλίδα Άνδεις Απόκλιση πλακών Μήλος Εσωτερικό λιθοσφαιρικών πλακών Μεσοωκεάνια ράχη Ισλανδία ΢ύγκλιση ωκεάνιας με ωκεάνια πλάκα Ηφαιστειακό τόξο 2. Επιλέξτε τις φράσεις που συμπληρώνουν την κάθε πρόταση. Ποιες από τις παρακάτω χώρες της Α. Ισλανδία Β. Ρωσία Γ. Ιταλία Δ. Ελλάδα Ε. Νορβηγία Ευρώπης έχουν έντονη ηφαιστειότητα; Α. Απόκλιση Ευρασιατικής από Αφρικανική πλάκα Β. ΢ύγκλιση Ευρασιατικής με Αφρικανική πλάκα Πού οφείλεται η ηφαιστειακή Γ. ΢ύγκλιση Αραβικής με Ευρασιατική πλάκα δραστηριότητα στον ελλαδικό χώρο; Δ. Πλευρική μετατόπιση Αραβικής με Ευρασιατική πλάκα Ε. Πλευρική μετατόπιση μικροπλάκας της Ανατολίας με την μικροπλάκα του Αιγαίου Ζ. ΢ύγκλιση μικροπλάκας της Ανατολίας με την μικροπλάκα του Αιγαίου ΢ε ποια ευρύτερη περιοχή συναντάμε Α. Βόρεια Ελλάδα Β. Νησιά Ιονίου Γ. Κρήτη Δ. Νότιο Αιγαίο Ε. Ρόδος Ζ. ηφαίστεια στην Ελλάδα; Ροδόπη Η. Πίνδος Σι σχηματίζεται αν ενώσουμε με μία Α. Ευθεία γραμμή Β. Σρίγωνο Γ. Σόξο Δ. Κύκλος Ε. Σο «δαχτυλίδι της γραμμή τα ενεργά ηφαίστεια της Ελλάδας; φωτιάς» Ποια είναι τα σημαντικότερα ενεργά Α. Μέθανα Β. Ροδόπη Γ. Φίος Δ. Λέσβος Ε. ΢αντορίνη Ζ. Κρήτη Η. Μήλος ηφαίστεια της Ελλάδας; Θ. Ικαρία Ι. Θερμοπύλες Κ. Αιδηψός Λ. Νίσυρος Μ. Ζάκυνθος Ποια γεωλογικά φαινόμενα συνδέονται με Α. ο κύκλος του νερού Β. θερμοπίδακες Γ. παγετώνες Δ. λευκές ηφαιστειότητα; καμινάδες Ε. θερμομεταλλικές πηγές Ζ. πλευρική κίνηση λιθοσφαιρικών πλακών Η. διάβρωση πετρωμάτων 3. Αντιστοιχίστε τα ηφαίστεια με τα αίτια σχηματισμού τους (χάρτης από μάθημα 3.Γ.4 ασκ.5). ΢αντορίνη ΢ύγκλιση Νάζκα με Νοτιοαμερικανική Ισλανδία Θερμή κηλίδα Απόκλιση Βορειοαμερικάνικης από Ευρασιατική Υούτζι (Ιαπωνία) ΢ύγκλιση Ινδοαυστραλιανής με Ευρασιατική Φαβάη (Ειρηνικός Ψκεανός) ΢ύγκλιση Αφρικανικής με Ευρασιατική Κοτόπαξι (Άνδεις, Εκουαντόρ) ΢ύγκλιση πλάκας Υιλιππίνων με Ευρασιατική Κρακατόα (Ινδονησία) Μεσοωκεάνια Ράχη Ατλαντικού Νεβάδο ντελ Ρουίζ (Άνδεις, Κολομβία) Βεζούβιος (Ιταλία) Σαμπόρα (Ινδονησία) Ούνζεν (Ιαπωνία) 134

3.Γ.10 Σρξσμάμι Προτού φτάσει στην ακτή παρατηρείται το φαινόμενο της προπορευόμενης ύφεσης, κατά το οποίο η θάλασσα Σο τσουνάμι είναι θαλάσσιο φαινόμενο, αποσύρεται προς τα μέσα. Υτάνοντας σε ρηχά νερά το κύμα που δημιουργείται κατά την απότομη μετατόπιση συμπιέζεται και κερδίζει σε ύψος. Έτσι γίνεται καταστρεπτικό μεγάλων ποσοτήτων νερού, σε έναν υδάτινο καθώς εισβάλλει στην ενδοχώρα, σαν εισβολή πλημμύρας ή σχηματισμό, δηλαδή ωκεανό, θάλασσα ή λίμνη. Μπορεί να σαν ξαφνική εισβολή εξωπραγματικά ακραίας παλίρροιας, σε προκληθεί από υποθαλάσσιο σεισμό, που οδηγεί σε αντίθεση με τα κοινά κύματα, που όταν «σκάσουν» στην κατακόρυφο μετασχηματισμό του βυθού και ανατάραξη του ακτή, μετά αποσύρονται προς τα μέσα. υδάτινου όγκου που βρίσκεται από πάνω. Επίσης μπορεί να προκληθεί από παραθαλάσσια κατάρρευση βουνοπλαγιάς ή Σο τελικό ύψος των κυμάτων μπορεί να ποικίλλει από ηφαιστείου, από υποθαλάσσια ηφαιστειακή έκρηξη ή 1 μέχρι 15 μέτρα, ενώ τα μεγαλύτερα τσουνάμι στην ιστορία κατολίσθηση, ή ακόμα και από πτώση μεγάλου μεγέθους έχουν φτάσει τα 30 - 40 μέτρα, αν και στο πιο ακραίο ουράνιου σώματος στη θάλασσα. θεωρητικό σενάριο μπορεί να φτάσει έως και τα 50 μέτρα ή Σο τσουνάμι εκδηλώνεται ως κύματα, τα οποία στα και πολύ υψηλότερα σε συμβάν πρόσκρουσης με αστεροειδή βαθιά νερά των ωκεανών οδεύουν με ταχύτητα έως και 700 ή κομήτη. Πρακτικά, όμως, αρκεί να φτάσει τα 1 - 2 μέτρα για χλμ/ώρα. ΢ε ανοιχτή θάλασσα με μεγάλο βάθος ένα τσουνάμι να υπάρξουν ζημιές και θύματα. δεν γίνεται αντιληπτό ούτε καν από βάρκες, καθώς το ύψος του ποτέ δεν ξεπερνάει το 1 μέτρο. 135

3.Δ Βιόρταιοα Η ζωή είναι το μεγαλύτερο θαύμα που συνέβη πάνω στη Γη. Οι επιστήμονες ακόμα δεν μπορούν να ανακαλύψουν πώς έγινε εκείνη η πρώτη χημική αντίδραση που ένωσε τα στοιχεία της ζωής για να δημιουργήσει το πρώτο ζωντανό κύτταρο. Η Γη είναι το μοναδικό μέρος που γνωρίζουμε σε όλο το σύμπαν το οποίο φιλοξενεί ζωή. Η ζωή μέσα από ένα πολύ μακρύ ταξίδι στο γεωλογικό χρόνο εξαπλώθηκε σε όλο τον πλανήτη και τον ομόρφυνε. Η Βιόσφαιρα είναι ο χώρος μέσα στον οποίο ζουν, τρέφονται, αναπτύσσονται και αναπαράγονται όλοι οι οργανισμοί της Γης. Περιλαμβάνει τμήματα όλων των άλλων ενοτήτων (υδρόσφαιρα, ατμόσφαιρα. λιθόσφαιρα) καθώς σε όλες ζουν οργανισμοί. 3.Δ.1 Ζ ενέλινη ςχμ ξογαμιρμόμ 3.Δ.2 Δνέλινη και Τσρική Δπιλξγή 3.Δ.3 Γεχγοατική καςαμξμή ςχμ ξογαμιρμόμ 3.Δ.4 Ζ ενέλινη ςξσ αμθοόπξσ 3.Δ.5 Ξι κάςξικξι ςηπ Γηπ 3.Δ.6 Γλόρρεπ και θοηρκείεπ 136

3.Δ.1 Η ενέλινη ςωμ ξογαμιρμώμ Η βιοποικιλότητα της Γης αυξάνεται κατά Από τα ψάρια θα κληρονομήσουν όλοι οι άλλοι οργανισμοί κανόνα με συνεχή ρυθμό εκτός αν διακόπτεται από τα κόκαλα, τα πτερύγια ακόμα και τα πόδια. ΢ε κάποια ψάρια μαζικές εξαφανίσεις. Παρ'όλο που οι επιστήμονες τα πτερύγια μετατρέπονται σταδιακά σε πόδια και έτσι υπολογίζουν ότι περισσότερα από το 99% των ειδών ζωής εμφανίζονται τα πρώτα αμφίβια που, σχηματίζοντας και (πάνω από 5 δισεκατομμύρια) που έχουν υπάρξει στην Γη τους πρώτους πνεύμονες, μπορούν να ζήσουν και στην ξηρά. έχουν εξαφανιστεί, υπάρχουν σήμερα περίπου 10–14 Η ζωή αρχίζει σιγά σιγά να επεκτείνεται στην ξηρά, πρώτα με εκατομμύρια σωζόμενα είδη, εκ των οποίων μόνο τα 1,2 τα αρθρόποδα, κάποια πρωτόγονα φυτά, τα δέντρα, ύστερα εκατομμύρια έχουν μελετηθεί από τον άνθρωπο, ενώ πάνω με κάποια πρωτόγονα έντομα, που είναι και τα πρώτα ζώα από το 86% δεν έχουν καν περιγραφεί. που πέταξαν, και τέλος με τα αμφίβια. Από τα αμφίβια εξελίσσονται τα ερπετά, τα οποία αναπτύσσουν τα πρώτα Προτεροζωικός αιώνας αυγά με σκληρό κέλυφος. Η εικόνα της Γης στα πρώτα της χρόνια δεν μοιάζει καθόλου με τη σημερινή. Η ατμόσφαιρα είναι τελείως διαφορετική και Μεσοζωικός αιώνας η ξηρά μία απέραντη έρημος, χωρίς καμία μορφή ζωής. Ο Μεσοζωικός Αιώνας είναι γνωστός ως ο \"Αιώνας των Περίπου 800εκ. χρόνια από το σχηματισμό της Γης Δεινοσαύρων\". Οι δεινόσαυροι προέρχονται από τα ερπετά. αναπτύσσονται μέσα στη θάλασσα οι πρώτες μορφές ζωής, Κάποιοι μικρόσωμοι δεινόσαυροι μεταλλάσσουν κάποια κάποιοι μονοκύτταροι οργανισμοί, τα βακτήρια. Από τα λέπια τους σε φτερά και εξελίσσονται στα πτηνά, τα οποία είναι οι μοναδικοί απόγονοι των βακτήρια εξελίσσονται δεινοσαύρων που ζουν μέχρι όλοι οι οργανισμοί πάνω σήμερα. Άλλα ερπετά αναπτύσσουν στη Γη, συνεπώς ακόμα και κάτω από τα λέπια τους οι άνθρωποι είμαστε τρίχωμα οδηγώντας στα απόγονοί τους. Κάποιες πρώτα θηλαστικά. Οι μορφές βακτηρίων, τα δεινόσαυροι κυριαρχούν στην κυανοβακτήρια είναι οι Γη για περίπου 180 εκ. χρόνια. πρώτοι οργανισμοί που Ένας αστεροειδής, όμως, είναι κάνουν φωτοσύνθεση και αρκετός για να τους εξαφανίσει. Η γεμίζουν σιγά σιγά την ατμόσφαιρα με οξυγόνο. Φρειάστηκαν σύγκρουση της Γης πριν από 65 εκ. χρόνια με έναν περίπου 3 δις χρόνια για να επιτύχουν κάποια κύτταρα την αστεροειδή στο μέγεθος του Έβερεστ, που πέφτει στη θέση μεταξύ τους συνεργασία και να δώσουν τους πρώτους του σημερινού Μεξικού και μια σειρά γεγονότων που πολυκύτταρους οργανισμούς, που ήταν μέδουσες, ακολούθησαν, εξαφανίζουν μέσα σε λίγα χρόνια όλους τους σκουλήκια, σπόγγοι, αχινοί κ.ά. δεινόσαυρους της Γης. Παλαιοζωικός αιώνας Καινοζωικός αιώνας Πριν από 570 εκ. χρόνια ξεκινάει ο Παλαιοζωικός Αιώνας, με Από την εξαφάνιση των δεινοσαύρων ξεκινάει ο Καινοζωικός μία «έκρηξη» ζωής μέσα στις θάλασσες με εμφάνιση Αιώνας που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Μαζί με τους ποικίλων θαλάσσιων οργανισμών. Σα σκουλήκια, όπως ο δεινόσαυρους εξαφανίζεται το 85% των οργανισμών εκείνης πλατυέλμυνθας, είναι τα πρώτα ζώα με μάτια που μπορούν της εποχής. Από αυτήν την καταστροφή επιβιώνουν κάποια να ξεχωρίζουν μόνο το φως από το σκοτάδι και έναν μικροθηλαστικά και ξαφνικά, χωρίς την απειλή των υποτυπώδη εγκέφαλο, άρα και το πρώτο κεφάλι. Άλλα δεινοσαύρων, όλη η Γη γίνεται δική τους. Αναπτύσσονται σκουλήκια που πήραν κυλινδρικό σχήμα αναπτύσσουν το ραγδαία και εξελίσσονται με το πέρασμα εκατομμυρίων πρώτο λεπτό έντερο. Σα πρώτα όστρακα σχηματίζονται από χρόνων σε όλα τα θηλαστικά που υπάρχουν σήμερα στη Γη, σαλιγκάρια. Μεγάλη ανάπτυξη παρουσιάζουν τα αρθρόποδα μεταξύ των οποίων και οι άνθρωποι. Αν εκείνος ο με κυριότερο εκπρόσωπο τους τριλοβίτες, οι οποίοι αστεροειδής δεν είχε συγκρουστεί με τη Γη, είναι πολύ αναπτύσσουν και τα πρώτα μάτια που μπορούν να δουν πιθανό, στην Γη να κυριαρχούσαν μέχρι σήμερα οι καθαρά. Εμφανίζονται τα πρώτα σπονδυλωτά ζώα, που δεινόσαυροι και φυσικά μην υπήρχε ούτε ένας άνθρωπος. είναι τα ασάγονα ψάρια, δηλαδή τα χέλια. Εμφανίζονται τα πρώτα ψάρια με σαγόνια και με τους πρώτους σκελετούς. 137

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Σοποθετήστε τους οργανισμούς με τη σωστή χρονική σειρά εμφάνισης τους ψάρια βακτήρια ερπετά σκουλήκια δεινόσαυροι αμφίβια πτηνά άνθρωποι θηλαστικά ερπετά μικροθηλαστικά πίθηκοι 2. ΢ε ποιους οργανισμούς πρωτοεμφανίστηκαν οι παρακάτω δομές; Χάρια Αμφίβια μάτια που μπορούσαν μόνο να ξεχωρίσουν το φως από το σκοτάδι Σριλοβίτες μάτια που μπορούσαν να δουν λεπτομέρειες ΢κουλήκια πνεύμονες Ασάγονα ψάρια (χέλια) τρίχωμα ΢αλιγκάρια σαγόνια Πλατυέλμυνθας εγκέφαλος Ερπετά λεπτό έντερο σπονδυλική στήλη φτερά κόκαλα κεφάλι όστρακο αυγά με σκληρό κέλυφος πόδια 3. Ποιες από τις παρακάτω δομές κληρονόμησαν όλοι οι οργανισμοί από τα ψάρια; α) πόδια β) λεπτό έντερο γ) σπονδυλική στήλη δ) σαγόνια ε) τρίχωμα ζ) φτερά η) κόκαλα θ) πούπουλα 4. Να τοποθετήσετε τους οργανισμούς που εμφανίστηκαν στην ξηρά με τη σωστή χρονική σειρά. αμφίβια μικρά φυτά ερπετά αρθρόποδα δέντρα 5. ΢ε τι οφείλουν την εμφάνισή τους οι παρακάτω δομές; τρίχωμα επίδειξη, προσέλκυση ερωτικού συντρόφου όστρακο αποθήκευση μεταλλικών αποβλήτων στην πλάτη προστασία από το κρύο φτερά πτερύγια που ακουμπούσαν στον πυθμένα θάλασσας πόδια 6. Ποιοι ήταν οι πρώτοι οργανισμοί που πέταξαν; α) πουλιά β) νυχτερίδες γ) αετοί δ) έντομα ε) πτερόσαυροι Τι πιςτεφετε κα είχε ςυμβεί εάν δεν είχε πζςει ςτθ Γθ ο μετεωρίτθσ που εξαφάνιςε τουσ δεινοςαφρουσ; 138

3.Δ.2 Δνέλινη και Υσρική Δπιλξγή Όλοι οι οργανισμοί είναι συγγενείς πράσινα έντομα γιατί είχανε το ίδιο χρώμα με τα φύλλα και μεταξύ τους γιατί όλοι προήλθαν από έναν κοινό τρώγανε μόνο τα μαύρα. Έτσι, σιγά σιγά μειώθηκε ο πρόγονο που έζησε πριν από 3,8 δις χρόνια και πληθυσμός των μαύρων εντόμων μέχρι που εξαφανίστηκαν ήταν ένας μονοκύτταρος οργανισμός, ένα βακτήριο. ΢το εντελώς, ενώ αυξήθηκε ο πληθυσμός των πράσινων εντόμων. «δέντρο της εξέλιξης» το βακτήριο βρίσκεται στη \"ρίζα\" και Οι προσαρμογές είναι ιδιότητες, δομές, από αυτό έχουν εξελιχθεί όλοι οι οργανισμοί που έζησαν και γνωρίσματα, συμπεριφορές που αποκτήθηκαν ή ζουν πάνω στη Γη. Έτσι, αν μπορούσαμε να σχεδιάσουμε το διατηρήθηκαν με τη φυσική επιλογή, επειδή παρείχαν στα γενεαλογικό δέντρο της εξέλιξης, θα βλέπαμε σ’αυτό όλους άτομα, που τις είχαν, καλύτερες πιθανότητες επιβίωσης και τους οργανισμούς, που έζησαν στη Γη, να σχηματίζουν αναπαραγωγικής επιτυχίας στον ανταγωνισμό με τους \"κλαδιά\" και \"παρακλάδια\". ΢ε ένα από τα χιλιάδες άλλους οργανισμούς σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον. Με τη παρακλάδια βρίσκεται και ο άνθρωπος. διαδικασία της φυσικής επιλογής επιβίωναν στο πέρασμα Η Γη σήμερα των αιώνων οι πιο πετυχημένοι φιλοξενεί εκατομμύρια οργανισμοί. Δηλαδή οι πιο διαφορετικά είδη οργανισμών δυνατοί ή οι πιο γρήγοροι, οι πιο που έχουν προέλθει από υγιείς, εκείνοι με την καλύτερη παλαιότερα με την εξέλιξη. προσαρμοστικότητα ή τέλος θα Οι οργανισμοί αυτοί μπορούσαμε ακόμα να πούμε και διαφέρουν στην εμφάνιση, οι πιο τυχεροί. στον τρόπο με τον οποίο Όλες αυτές οι αλλαγές ζουν, στον τόπο όπου που συνέβησαν στους κατοικούν κλπ. Ποια είναι η οργανισμούς ώστε να υπάρχουν εξήγηση για αυτή την μικρές αλλαγές από γενιά σε γενιά τεράστια ποικιλομορφία; Οι οφείλονται κυρίως σε επιστήμονες δίνουν την εξής μεταλλάξεις του DNA. Οι απάντηση: Σα διάφορα αλλαγές από γενιά σε γενιά μπορεί βιολογικά γνωρίσματα να μη γίνονται καν αντιληπτές. κληρονομούνται από τους Αλλά αν συνυπολογίσουμε τις γονείς στους απογόνους. Η μεταλλάξεις εκατομμυρίων ετών, κληρονομικότητα είναι η θα έχουμε αλλαγές όπως από βάση της εξέλιξης. Κάποιες βακτήριο σε ψάρι, από το ψάρι φορές από τύχη τα στα ερπετά, τους δεινόσαυρους γνωρίσματα αλλάζουν και τα πτηνά και από κάποια ανάμεσα στις γενιές. Αν ένα θηλαστικά στους πιθήκους και νέο γνώρισμα έχει ως στον άνθρωπο. αποτέλεσμα ένας απόγονος, Οι μεταλλάξεις βοήθησαν που το έχει, να ζει λίγο να συμβεί η εξέλιξη στους καλύτερα στο φυσικό του οργανισμούς της γης. ΢την εποχή περιβάλλον και να παράγει μας, όμως, βλέπουμε και τις περισσότερους απογόνους, που επίσης κληρονομούν το αρνητικές επιπτώσεις των μεταλλάξεων στη ζωή μας, όπως γνώρισμα, τότε αυτό το γνώρισμα θα διαδοθεί περισσότερο μεταλλαγμένα τρόφιμα, αρρώστιες από μεταλλάξεις κλπ. με την πάροδο του χρόνου. Εάν πάλι το νέο γνώρισμα ΢τα 3,8 δισεκατομμύρια χρόνια που υπάρχει ζωή καθιστά τους απογόνους λιγότερο ικανούς να επιβιώνουν στην Γη έχουν εμφανιστεί και εξαφανιστεί αμέτρητα είδη και έτσι να αφήνουν λιγότερους απογόνους, το γνώρισμα οργανισμών και τα περισσότερα ήταν πλάσματα που θα τείνει να χαθεί. μπορούσαν να ξεπηδήσουν από την επιστημονική φαντασία. Για παράδειγμα, κάποια μαύρα έντομα που ζούσαν Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι σήμερα η ζωή βρίσκεται στο πάνω σε φύλλα δέντρων και αποτελούσαν τροφή για πτηνά ζενίθ της ποικιλομορφίας της. Τπάρχουν στη Γη περισσότερα έπαθαν, κατά τύχη, μία μετάλλαξη και κάποια από αυτά είδη οργανισμών από οποιαδήποτε άλλη χρονική περίοδο έγιναν πράσινα. Σα πτηνά δεν μπορούσανε να δούνε τα της ιστορίας της. 139

΢υνέβησαν στο παρελθόν πολλές μαζικές εαυτό του. Η Γη απλά θα βιώσει μια ακόμα μαζική εξαφάνιση εξαφανίσεις οργανισμών είτε από πολικό ψύχος σε όπως τόσες άλλες έχει βιώσει και θα συνεχίσει να υπάρχει ολόκληρο τον πλανήτη, είτε από εκρήξεις υπερηφαιστείων, κανονικά. Μόνο ο Ήλιος θα μπορέσει να την καταστρέψει σε είτε από αστεροειδείς που συγκρούστηκαν με τη Γη. ΢ήμερα, 5 δις χρόνια. ΢κεφτείτε τη γη σαν ένα σπίτι που δεν όμως, υπάρχει ο μεγαλύτερος κίνδυνος μαζικού αφανισμού μπορούμε ούτε να μετακινήσουμε, ούτε να γκρεμίσουμε, πάνω στη Γη και ο κίνδυνος αυτός είμαστε εμείς οι ούτε καν να κάψουμε. Μπορούμε να του κάνουμε διάφορες άνθρωποι. Από τα αμέτρητα είδη οργανισμών που έζησαν μικροζημιές, αλλά το σπίτι αυτό θα υπάρχει πάντα, ακόμα κι στη Γη μόνο ο άνθρωπος έχει τη δύναμη να εξαφανίσει όταν πεθάνουν οι ένοικοι του. Πρέπει να καταλάβουμε ότι όλους τους άλλους. Σο πρόβλημα όμως είναι ότι αν βιώνουμε ένα απειροελάχιστο στιγμιότυπο στην ιστορία της εξαφανίσει τους άλλους, στη συνέχεια θα εξαφανιστεί και ο Γης. Είμαστε περαστικοί από έναν πλανήτη ηλικίας 4,6 δις ίδιος. Η ευφυΐα του ανθρώπου σήμερα έχει τη δύναμη είτε χρόνων, που έχουμε «δανειστεί» από τα παιδιά μας και να εξαφανίσει τη ζωή, είτε να την προστατεύσει. Ο άνθρωπος πρέπει να τον παραδώσουμε όπως τον βρήκαμε. καταστρέφοντας το περιβάλλον του βλάπτει κυρίως τον  Στο ηωικό βαςίλειο ςυνικωσ τα πιο πολφχρωμα ηϊα είναι αρςενικά. Για ποιο λόγο πιςτεφετε;  Κάποιεσ γαρίδεσ που ηουν ςε πολφ μεγάλα βάκθ των ωκεανϊν διακζτουν μθ λειτουργικά μάτια. Τι πιςτεφετε ότι ςυνζβθ ςτο πζραςμα των χρόνων;  Σε ζνα είδοσ ςαυρϊν κάποια άτομα ανζπτυξαν μία μετάλλαξθ που τουσ ζδινε το χρϊμα των βράχων ςτθν περιοχι όπου ηοφςαν, ενϊ τα υπόλοιπα άτομα παρζμειναν πράςινα. Ποια πιςτεφετε ότι κα είναι θ εξζλιξθ αυτοφ του πλθκυςμοφ;  Τι πιςτεφετε ότι κα ςυμβεί εάν ζνασ κτθνοτρόφοσ αφιςει ελεφκερεσ τισ αγελάδεσ του ςτθ φφςθ χωρίσ προςταςία;  Ο ςκφλοσ αποτελεί το μεγαλφτερο βιολογικό πείραμα του ανκρϊπου. Πιςτεφετε ότι αν δεν υπιρχε ο άνκρωποσ κα υπιρχαν οι περιςςότερεσ ράτςεσ ςκυλιϊν;  Γιατί οι περιςςότεροι αφρικανοί ζχουν μαφρο χρϊμα ςτο δζρμα τουσ, ενϊ όςο πιο βόρεια πθγαίνουμε το χρϊμα των ανκρϊπων είναι όλο και πιο ανοιχτό; 140

3.Δ.3 Γεωγοατική καςαμξμή ςωμ ξογαμιρμώμ Ζωντανοί οργανισμοί υπάρχουν και στα πιο αφιλόξενα μέρη της Γης. Έτσι ολόκληρη η Γη χωρίζεται σε αμέτρητους βιότοπους, όπου συνυπάρχουν ζώα, φυτά και μικροοργανισμοί. Σο φυσικό περιβάλλον ενός βιότοπου με τους οργανισμούς, που ζουν εκεί, και τις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις συναποτελούν ένα οικοσύστημα. Τπάρχουν οικοσυστήματα με παρόμοια χαρακτηριστικά που βρίσκονται ακόμα και σε διαφορετικές ηπείρους. Έτσι, μπορούμε να ταξινομήσουμε τα οικοσυστήματα σε ομάδες, όπως για παράδειγμα, τα υδάτινα οικοσυστήματα, δηλαδή την ζωή σε ωκεανούς, θάλασσες ή λίμνες. Εδώ θα ασχοληθούμε με τα οικοσυστήματα της ξηράς. Υυσικά, είναι αδύνατον να αναφέρουμε σε ποια οικοσυστήματα συναντάμε καθένα από τα εκατομμύρια είδη ζώων και φυτών του πλανήτη. Με βάση τον τύπο βλάστησης διακρίνουμε τα οικοσυστήματα που αναφέρονται στην ασκ.1. ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. ΢ημειώστε τον τύπο βλάστησης που ταιριάζει στην κάθε περιγραφή. Σούντρα, Σάιγκα (δάση κωνοφόρων), Μεσογειακή βλάστηση, Αλπική (ορεινή), Εύκρατα φυλλοβόλα δάση, Έρημος, Πολική Τύπος βλάστησης Περιγραφή Τροπικά δάση ΢υναντιούνται στην τροπική ζώνη, όπου η υψηλή θερμοκρασία και οι άφθονες βροχές ευνοούν (ζούγκλα) πλούσια βλάστηση με πολύ ψηλά δέντρα και τη μεγαλύτερη ποικιλομορφία οργανισμών στον πλανήτη, αφού περισσότερα από τα μισά φυτά και ζώα του κόσμου κατοικούν στα τροπικά δάση, Λιβάδια ενώ επίσης ζουν εκεί οργανισμοί που δεν έχουμε ακόμα ανακαλύψει. (σαβάμες, στέπες) Είναι αχανείς περιοχές με ψηλό ή χαμηλό χορτάρι, λιγοστά και διασκορπισμένα δέντρα. Οι στέπες πλησιάζουν περισσότερο προς τον τύπο της ερήμου. ΢υνήθως είναι μεταβατικές περιοχές από την ζούγκλα προς την έρημο. ΢τις σαβάνες περιπλανώνται κοπάδια αμέτρητων άγριων ζώων προς αναζήτηση νερού και τροφής. Εδώ συναντούμε περιορισμένο αριθμό ζώων και φυτών που μπορούν να αντέξουν τις συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας και ξηρασίας. ΢υναντιούνται στην εύκρατη ζώνη, όπου η επάρκεια νερού ευνοεί την ανάπτυξη δασών με φυλλοβόλα δέντρα. Είναι ο τύπος βλάστησης που συναντάμε στην ύπαιθρο της χώρας μας. ΢υναντάται και σε πολλές άλλες παραθαλάσσιες περιοχές της Γης, εκτός από τη Μεσόγειο. ΢υναντάται σε βόρειες περιοχές, όπου η αφθονία νερού ευνοεί την ανάπτυξη δασών με κωνοφόρα δέντρα, που έχουν προσαρμοστεί στο ψυχρό κλίμα. Ονομάζεται και παγωμένη έρημος. ΢υναντάται σε πολύ βόρειες περιοχές, κοντά στην πολική ζώνη. Σις λίγες μέρες που λιώνουν οι πάγοι φυτρώνουν μόνο βρύα και λειχήνες. Δεν υπάρχει καθόλου βλάστηση γιατί οι παγετώνες είναι μόνιμοι. Ελάχιστα ζώα που αντέχουν το πολικό ψύχος. ΢υναντάται στα πολύ ψηλά βουνά. Από κάποιο υψόμετρο και πάνω δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου βλάστηση, όπως και στην πολική. 141

2. Κάντε τις σωστές αντιστοιχίσεις. Σάιγκα Κυρίως στη Ν.Ευρώπη, φυτά ανθεκτικά στην ξηρασία του καλοκαιριού. Εύκρατα φυλλοβόλα δάση Μεγάλα σε έκταση δάση με φυλλοβόλα δέντρα. Δάση κωνοφόρων δέντρων. ΢τέπες Επικρατεί στα ψηλά βουνά (ορεινή). Μεσογειακή Φαμηλό χορτάρι, απουσία δέντρων. Αλπική ΢αβάνα Δεν υπάρχει βλάστηση. Έρημος ΢υναντάται σε περιοχές κοντά στον πολικό κύκλο, όπου φυτρώνουν μόνο βρύα και λειχήνες. Σούντρα Φορτάρι και συστάδες δέντρων. Πολική Μόνο κάποια ανθεκτικά στην ξηρασία φυτά. Σροπική Πολύ πλούσια βλάστηση (ζούγκλα). 3. ΢υμπληρώστε το υπόμνημα των χαρτών βλάστησης (παγκόσμιο και Ευρώπης) με τους σωστούς τύπους βλάστησης. Λιβάδια (Σαβάμα) Λιβάδια (Στέπες) Αλπική (ορειμή) 142

4. Ποιους τύπους βλάστησης συναντάμε στις τρεις ηπείρους; Γιατί τα λιοντάρια δεν ηουν ςτα τροπικά δάςθ; Τι πιςτεφετε ότι κα ςυμβεί αν εξαφανιςτεί το τροπικό δάςοσ του Αμαηονίου; 143

3.Δ.4 Η ενέλινη ςξσ αμθοώπξσ Ο άνθρωπος προέρχεται από κάποιες Ένας απόγονος του Homo habilis, ο μορφές πιθηκοειδών μέσα από μία σειρά Homo ergaster θα αφήσει την Αφρική αλλαγών και εξέλιξης εκατομμυρίων ετών. για να εξερευνήσει νέους τόπους. ΢την H.ergaster Ασία ο ergaster θα δώσει τη θέση του Ο πρώτος προάνθρωπος γεννιέται από έναν πίθηκο του γένους Orrorin (θεωρείται το πρώτο στον Homo erectus. Ο erectus, ανθρωποειδές) πριν από 6 περίπου εκατομμύρια χρησιμοποιώντας το μυαλό του, τη χρόνια στη σαβάνα της Ανατολικής Αφρικής. συνεργασία της ομάδας και τα όπλα Μέσα στο ψηλό χορτάρι της σαβάνας, του γίνεται ένας πολύ ικανός περπατώντας στα 4 πόδια δεν έχει καλό οπτικό πεδίο, κυνηγός. Μαθαίνει να ώστε να αντιληφθεί έγκαιρα μια επικείμενη επίθεση χρησιμοποιεί τη φωτιά, η H.erectus οποία βελτιώνει σημαντικά την από αρπακτικά ζώα. Έτσι αναγκάζεται να σταθεί στα πίσω πόδια του για να μπορεί να βλέπει σε μεγάλη ζωή του. Πιθανόν ο erectus να είναι και ο πρώτος απόσταση. Είναι το πρώτο δίποδο ανθρωποειδές. άνθρωπος που χρησιμοποιεί φθόγγους για να ΢τις σκληρές συνθήκες της επικοινωνεί με τους άλλους ανθρώπους. Αφρικής ένα μόνο ανθρωποειδές Κατά τις εποχές των παγετώνων από τους καταφέρνει να επιβιώσει, o ανθρώπους που φτάσανε στην Ευρώπη καταφέρνει να Αυστραλοπίθηκος και από επιβιώσει ο Άνθρωπος του Νεάντερταλ. Θα αυτόν θα εξελιχθεί ο πρώτος κυριαρχήσει στην Ευρώπη για χιλιάδες άνθρωπος, ο Homo habilis, ο χρόνια. Σαυτόχρονα εμφανίζεται ο Ασρςοαλξπίθηκξπ «επιδέξιος άνθρωπος» (πιθανόν άμεσος πρόγονός μας ο Homo να υπήρξαν κι άλλα είδη ανθρώπων πριν από τον sapiens, ο \"άνθρωπος ο σοφός\". Ο Homo habilis). Φρησιμοποιεί πέτρες ως Νεάντερταλ θα εξαφανιστεί πιθανόν Μεαμςεομςαλ εξαιτίας του ανταγωνισμού του με τον εργαλεία, τα οποία τον βοηθάνε να τρώει περισσότερο κρέας και χάρη sapiens και από τον sapiens πριν από 200.000 χρόνια στις πρωτεΐνες το μυαλό του θα εξελιχθεί το τελευταίο είδος ανθρώπου που έχει αναπτύσσεται, ανακαλύπτει και H.habilis απομείνει στον πλανήτη σήμερα, ο Homo sapiens άλλα εργαλεία και νέες στρατηγικές sapiens που θα κυριαρχήσει σε όλη τη Γη. για να επιβιώνει. Με τη μίμηση Η εξέλιξη του ανθρώπου ξεκινάει πριν από 6 εκ. μεταδίδεται η γνώση στις επόμενες γενιές και οι χρόνια με την εμφάνιση των πρώτων ανθρωποειδών. τεχνικές συνεχώς βελτιώνονται. Αυτός ο νέος τρόπος Αν η ιστορία της Γης είχε διαρκέσει μία ημέρα όλη η να χρησιμοποιεί το μυαλό του σημειώνει την αρχή της ιστορία του ανθρώπου, όλοι οι άνθρωποι που κυριαρχίας του ανθρώπου στον κόσμο. Ο Homo habilis γνωρίζουμε, όλη η ιστορία του ανθρώπινου είναι ο πρώτος που κατασκευάζει καταφύγια με πολιτισμού, όλα τα ανθρώπινα επιτεύγματα θα είχαν πέτρες και κλαδιά δέντρων. ΢χηματίζει τις πρώτες πραγματοποιηθεί στο τελευταίο λεπτό πριν τα κοινωνικές ομάδες με συνεργασία και κατανομή μεσάνυχτα. εργασίας. 144

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Σοποθετήστε στη σωστή χρονική σειρά τους οργανισμούς που οδήγησαν στην εξέλιξη του ανθρώπου. Homo sapiens Homo habilis Homo erectus Orrorin Homo ergaster Αυστραλοπίθηκος 2. ΢ξπξθεςήρςε ρςη ρχρςή υοξμική ρειοά ςα γεγξμϊςα πξσ ρημάδεφαμ ςημ ενέλινη ςξσ αμθοόπξσ. καταφύγια με πέτρες και κλαδιά δέντρων δίποδη βάδιση χρησιμοποίηση της φωτιάς ομιλία τα πρώτα εργαλεία 3. Σι μπορεί να οδήγησε στα σημαντικότερα βήματα της εξέλιξης του ανθρώπου; χρησιμοποίηση κοφτερής πέτρας ως εργαλείο προστασία από άγρια ζώα χρησιμοποίηση φωτιάς κράτησε ένα κλαδί που το χτύπησε κεραυνός ομιλία μετάδοση γνώσεων μεγέθυνση εγκεφάλου καλύτερο οπτικό πεδίο για τις επιθέσεις αρπακτικών έκοψε το σκληρό δέρμα ενός ζώου που έπιασε κατασκευή καταφυγίων με πέτρες και κλαδιά τρώει κρέας που έχει πρωτεΐνες δίποδη βάδιση 145

3.Δ.5 Οι κάςξικξι ςηπ Γηπ ολοένα και περισσότερο να απομακρύνεται από την ύπαιθρο. Βέβαια θα πρέπει να υπάρχουν κοντά στην πόλη Ο άνθρωπος ανέκαθεν αναζητά τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ώστε να μεταφέρονται εύκολα και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Τπάρχουν, όμως, γρήγορα τα προϊόντα στην πόλη. κάτοικοι ακόμα και σε περιοχές με τις πιο ακραίες συνθήκες, όπως έρημοι, τροπικά δάση, ψηλές οροσειρές, Κάποια άλλα κριτήρια επιλογής του τόπου διαμονής πολικές περιοχές, τούντρα, τάιγκα κ.ά. Αυτές είναι οι πιο είναι οι εύκολες μετακινήσεις, η εύρεση εργασίας, αραιοκατοικημένες περιοχές της Γης. καταστήματα, εκπαίδευση, κοινωνική ζωή, θρησκευτικές Οι πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές έχουν κάποια ανάγκες, ιατρική περίθαλψη, πολιτιστικές και ψυχαγωγικές συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Καταρχήν θα πρέπει να δραστηριότητες, πάρκα κλπ. καλύπτονται οι ανάγκες του ανθρώπου, δηλαδή τροφή, Ο συνδυασμός όλων των παραπάνω υποδεικνύει ως ιδανικότερες τοποθεσίες για την ανθρώπινη διαβίωση τις νερό, στέγη, υλικά αγαθά, υγεία, επικοινωνία, κοινωνικές παραθαλάσσιες ή παραποτάμιες ή παραλίμνιες πόλεις σε πεδινές περιοχές στην εύκρατη ζώνη. σχέσεις, εργασία, ψυχαγωγία κλπ. ΢χεδόν όλες αυτές οι ΢τις σύγχρονες πόλεις εξασφαλίζονται οι βασικές ανάγκες μπορούν να καλυφθούν σε μία πόλη και έτσι η ανάγκες των ανθρώπων, αλλά και το \"ευ ζην\". Έτσι οι περισσότερες μεγαλουπόλεις σιγά σιγά γιγαντώνονται και η πλειοψηφία του ανθρώπινου πληθυσμού κατοικεί στα συσσώρευση του πληθυσμού αυξάνει τα προβλήματα, με αποτέλεσμα πολύ συχνά η ζωή στην πόλη να γίνεται αστικά κέντρα. ανυπόφορη. Τπάρχουν ήδη μεγαλουπόλεις με πληθυσμό διπλάσιο από τον πληθυσμό ολόκληρης της Ελλάδας και θα ΢ε έναν παγκόσμιο χάρτη μπορούμε να υπάρξουν κι άλλες στο μέλλον. ΢υχνό φαινόμενο κυρίως σε χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Ν.Αμερικής είναι η ανάπτυξη παραγκουπόλεων γύρω από τις μεγαλουπόλεις, δηλαδή περιοχών στις οποίες οι άνθρωποι ζουν κάτω από άθλιες συνθήκες. Οι προσπάθειες πολλών κυβερνήσεων για αποκέντρωση φαίνεται να έχουν πέσει στο κενό και ήδη αρκετές χώρες έχουν μπει σε μια πρωτοφανή \"κούρσα\" για να αποκτήσουν εκείνες τις μητροπόλεις του μέλλοντος, που θα διασφαλίζουν την αρμονική συνύπαρξη αυτού του τεράστιου πλήθους ανθρώπων. παρατηρήσουμε ότι το νερό παίζει τον σημαντικότερο ρόλο στο κριτήριο επιλογής της θέσης μιας πόλης, αφού οι περισσότερες πόλεις είναι παραθαλάσσιες, παραποτάμιες ή παραλίμνιες. Ένας σημαντικός παράγοντας επιλογής του τόπου διαβίωσης είναι το κλίμα. Ο άνθρωπος φυσικά προτιμάει τις μέσες θερμοκρασίες και κλίμα με λίγες βροχοπτώσεις. Η τροφή στον σύγχρονο πολιτισμό είναι εύκολα προσβάσιμη και έτσι ο σύγχρονος άνθρωπος δεν χρειάζεται να την παράξει από μόνος του μέσω της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα 146

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Για ποιους λόγους οι παρακάτω περιοχές είναι αραιοκατοικημένες; Πεοιξυή Αιςίεπ Β. Αφρική Β. Ρωσία Γροιλανδία Αίγυπτος Δ. Κίνα Αυστραλία Κ. Αφρική Δυτικές πολιτείες ΗΠΑ Β. Καναδάς Β. Βραζιλία 2. Ποιες είναι οι βασικές ανάγκες του ανθρώπου; …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3. Σι περιλαμβάνουν οι ιδανικές συνθήκες διαβίωσης για τον άνθρωπο; …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4. Πού πληρούνται αυτές οι προϋποθέσεις; …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5. Πού βρίσκονται οι περισσότερες μεγαλουπόλεις του πλανήτη; …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 6. Ποιες είναι οι πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της Γης; …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 147

7. ΢υμπληρώστε τον πίνακα με τις 10 πολυπληθέστερες πόλεις του πλανήτη. Πόλη Φώοα Ήπειοξπ Σόκιο Δελχί ΢αγκάη ΢άο Πάολο Πόλη του Μεξικού Κάιρο Ντάκα Μουμπάι (Βομβάη) Πεκίνο Οσάκα 8. Ποια ήπειρος παρουσιάζει τη μεγαλύτερη αύξηση πληθυσμού; …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 9. Ανατρέξτε στους κατάλληλους πίνακες και βρείτε το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού που έχουν η Κίνα και η Ινδία μαζί. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 10. Ανατρέξτε στους κατάλληλους πίνακες και συγκρίνετε την έκταση και τον πληθυσμό των παρακάτω χωρών. Να αναφέρετε τους λόγους που αυτές οι χώρες είναι πυκνοκατοικημένες ή αραιοκατοικημένες. έκςαρη πληθσρμόπ αιςιξλόγηρη Ινδία – Αυστραλία Ρωσία – Πακιστάν Μπαγκλαντές – Ελλάδα Βραζιλία – Καναδάς 11. Να αναφέρετε κάποια μειονεκτήματα της ζωής στην πόλη. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 148

3.Δ.6 Γλώρρεπ και θοηρκείεπ Εκτός από τη γλώσσα, η θρησκεία είναι ένα άλλο στοιχείο που διαφοροποιεί τους ανθρώπους, σε βαθμό που Η γλώσσα που μιλιέται από τους έχει οδηγήσει ακόμα και σε πολέμους. Δεν πρόκειται μόνο περισσότερους ανθρώπους στη Γη είναι η για την πίστη σε έναν ή περισσότερους θεούς, αλλά για έναν κινεζική. Ψστόσο, η γλώσσα που χρησιμοποιείται ολόκληρο τρόπο ζωής. Οι θρησκείες με τον μεγαλύτερο περισσότερο, κυρίως λόγω του διαδικτύου, είναι η αγγλική. αριθμό πιστών στον κόσμο είναι ο Φριστιανισμός, ο Οι άλλες πιο διαδεδομένες γλώσσες είναι τα ισπανικά, τα Ισλαμισμός, ο Ινδουισμός και ο Βουδισμός. Τπάρχουν πάνω ινδικά και τα αραβικά. Η διάδοση της κάθε γλώσσας από 4.300 θρησκείες στις οποίες πιστεύουν τα 7 δις επηρεάστηκε σημαντικά από τις εξερευνήσεις των ανθρώπων που ζουν στον πλανήτη. Ευρωπαίων θαλασσοπόρων (στην πλειοψηφία τους ήταν Άγγλοι, Γάλλοι, Ισπανοί και Πορτογάλοι) και στην αποικιοκρατική πολιτική, που ακολούθησε, στις νεοανακαλυφθείσες περιοχές. 149

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ Με τη βοήθεια των χαρτών απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις. 1. Ποια γλώσσα χρησιμοποιείται από τους περισσότερους ανθρώπους στη Γη; ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 2. Ποιες είναι οι 5 πιο διαδεδομένες γλώσσες στον κόσμο και σε ποιες περιοχές τις συναντάμε; Γλώσσες Περιοχές 1 2 3 4 5 3. Γιατί πιστεύετε στην Αμερική και την Αφρική επικρατούν τα Αγγλικά, Γαλλικά και Ισπανικά; ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4. Ποιες είναι οι 5 πιο διαδεδομένες θρησκείες στον κόσμο; 150