Γεωλογία - Γεωγραφία Γυμνασίου

1.12 Διξικηςική διαίοερη ςηπ Δλλάδαπ Γεωγοατικά διαμεοίρμαςα Διξικηςικέπ πεοιτέοειεπ Οι πξλσπληθέρςεοεπ ελλημικέπ πόλειπ Πόλη Πληθυσμός (2011) Αθήνα Θεζζαλονίκη 3.090.508 Πάηρα 789.191 Ηράκλειο 172.698 Λάριζα 153.655 Βόλος 144.651 Ιωάννινα 120.733 Τρίκαλα 82.138 Χαλκίδα 61.653 Σέρρες 59.125 58.287 51

Πίνακας Νομών ηης Δλλάδας Νομός Πρωηεύοσζα Έκηαζη Πληθσζμός* Πσκνόηηηα Γιοικηηική περιθέρεια Γεωγραθικό διαμέριζμα Αηησιναθαξλαλίαο Μεζνιόγγη (ηεηρ.τλμ) (κάηοικοι) (καη./ηεηρ.τλμ.) ΢ηεξεά Διιάδα Αξγνιίδαο Ναύπιην Πεινπόλλεζνο Αξθαδίαο Σξίπνιε 5,461 210.802 39 Γπηηθή Διιάδα Πεινπόλλεζνο Άξηαο Άξηα Ήπεηξνο Αηηηθήο Αζήλα 2,154 97.044 45 Πεινπόλλεζνο ΢ηεξεά Διιάδα Αραΐαο Πάηξα Πεινπόλλεζνο Βνησηίαο Ληβαδεηά 4,419 86.685 20 Πεινπόλλεζνο ΢ηεξεά Διιάδα Γξεβελώλ Γξεβελά Μαθεδνλία Γξάκαο Γξάκα 1,662 67.877 41 Ήπεηξνο Μαθεδνλία Γσδεθαλήζνπ Ρόδνο Νεζηά Αηγαίνπ Έβξνπ Αιεμαλδξνύπνιε 3,808 3.827.624 1005 Αηηηθή Θξάθε Δύβνηαο Χαιθίδα ΢ηεξεά Διιάδα Δπξπηαλίαο Καξπελήζη 3,271 309.694 95 Γπηηθή Μαθεδνλία ΢ηεξεά Διιάδα Εαθύλζνπ Εάθπλζνο Νεζηά Ηνλίνπ Ζιείαο Πύξγνο 2,952 120.432 41 ΢ηεξεά Διιάδα Πεινπόλλεζνο Ζκαζίαο Βέξνηα Μαθεδνλία Ζξαθιείνπ Ζξάθιεην 2,291 37.947 17 Γπηηθή Μαθεδνλία Κξήηε Θεζπξσηίαο Ζγνπκελίηζα Ήπεηξνο Θεζζαινλίθεο Θεζζαινλίθε 3,468 98.287 28 Αλαη. Μαθεδνλία θαη Θξάθε Μαθεδνλία Ησαλλίλσλ Ησάλληλα Ήπεηξνο Καβάιαο Καβάια 2,714 190.071 70 Νόηην Αηγαίν Μαθεδνλία Καξδίηζαο Καξδίηζα Θεζζαιία Καζηνξηάο Καζηνξηά 4,242 147.947 35 Αλαη. Μαθεδνλία θαη Θξάθε Μαθεδνλία Κέξθπξαο Κέξθπξα Νεζηά Ηνλίνπ Κεθαιιελίαο Αξγνζηόιη 4,167 210.815 51 ΢ηεξεά Διιάδα Νεζηά Ηνλίνπ Κηιθίο Κηιθίο Μαθεδνλία Κνδάλεο Κνδάλε 1,869 20.081 11 ΢ηεξεά Διιάδα Μαθεδνλία Κνξηλζίαο Κόξηλζνο Πεινπόλλεζνο Κπθιάδσλ Δξκνύπνιε 406 39.015 96 Ηόληνη Νήζνη Νεζηά Αηγαίνπ Λαθσλίαο ΢πάξηε Πεινπόλλεζνο Λάξηζαο Λάξηζα 2,618 159.300 61 Γπηηθή Διιάδα Θεζζαιία Λαζηζίνπ Άγηνο Νηθόιανο Κξήηε Λέζβνπ Μπηηιήλε 1,701 140.611 83 Κεληξηθή Μαθεδνλία Νεζηά Αηγαίνπ Λεπθάδαο Λεπθάδα Νεζηά Ηνλίνπ Μαγλεζίαο Βόινο 2,641 304.270 115 Κξήηε Θεζζαιία Μεζζελίαο Καιακάηα Πεινπόλλεζνο Ξάλζεο Ξάλζε 1,515 43.587 29 Ήπεηξνο Θξάθε Πέιιαο Έδεζζα Μαθεδνλία Πηεξίαο Καηεξίλε 3,683 1.110.183 301 Κεληξηθή Μαθεδνλία Μαθεδνλία Πξέβεδαο Πξέβεδα Ήπεηξνο Ρεζύκλνπ Ρέζπκλν 4,990 167.901 34 Ήπεηξνο Κξήηε Ρνδόπεο Κνκνηελή Θξάθε ΢άκνπ ΢άκνο 2,111 124.917 59 Αλαη. Μαθεδνλία θαη Θξάθε Νεζηά Αηγαίνπ ΢εξξώλ ΢έξξεο Μαθεδνλία Σξηθάισλ Σξίθαια 2,636 113.544 43 Θεζζαιία Θεζζαιία Φζηώηηδαο Λακία ΢ηεξεά Διιάδα Φιώξηλαο Φιώξηλα 1,720 50.322 29 Γπηηθή Μαθεδνλία Μαθεδνλία Φσθίδαο Άκθηζζα ΢ηεξεά Διιάδα Χαιθηδηθήο Πνιύγπξνο 641 104.371 163 Ηόληνη Νήζνη Μαθεδνλία Χαλίσλ Χαληά Κξήηε Χίνπ Χίνο 904 41.365 46 Ηόληνη Νήζνη Νεζηά Αηγαίνπ ΔΛΛΑΓΑ Σύνολο 2,519 80.419 32 Κεληξηθή Μαθεδνλία * Απξγοατή 2011 3,516 170.196 48 Γπηηθή Μαθεδνλία 2,290 145.082 63 Πεινπόλλεζνο 2,572 112.615 44 Νόηην Αηγαίν 3,636 89.138 25 Πεινπόλλεζνο 5,381 284.325 53 Θεζζαιία 1,823 76.319 42 Κξήηε 2,154 86.436 40 Βόξεην Αηγαίν 356 23.693 67 Ηόληνη Νήζνη 2,636 208.500 79 Θεζζαιία 2,991 159.954 53 Πεινπόλλεζνο 1,793 111.222 62 Αλαη. Μαθεδνλία θαη Θξάθε 2,506 139.680 56 Κεληξηθή Μαθεδνλία 1,516 126.698 84 Κεληξηθή Μαθεδνλία 1,036 57.491 55 Ήπεηξνο 1,496 85.160 57 Κξήηε 2,543 112.039 44 Αλαη. Μαθεδνλία θαη Θξάθε 778 43.595 56 Βόξεην Αηγαίν 3,968 176.430 44 Κεληξηθή Μαθεδνλία 3,384 131.085 39 Θεζζαιία 4,441 158.231 36 ΢ηεξεά Διιάδα 1,924 54.768 28 Γπηηθή Μαθεδνλία 2,120 40.343 19 ΢ηεξεά Διιάδα 3,254 105.908 33 Κεληξηθή Μαθεδνλία 2,376 156.585 66 Κξήηε 904 52.674 58 Βόξεην Αηγαίν 131,957 10.813.278 82 52

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ Με τη βοήθεια των χαρτών και των πινάκων του βιβλίου απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις: 1. ΢ε πόσα γεωγραφικά διαμερίσματα και σε πόσες διοικητικές περιφέρειες έχει διαιρεθεί η Ελλάδα; γεωγραφικά διαμερίσματα διοικητικές περιφέρειες 2. Εντοπίστε τα γεωγραφικά διαμερίσματα που αποτελούν ταυτόχρονα και διοικητικές περιφέρειες με τους ίδιους ακριβώς νομούς. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3. ΢ε πόσους νομούς χωρίζεται η Ελλάδα; ……………………………….. 4. Να κατατάξετε τους νομούς της Ελλάδας σε μέγεθος, πληθυσμό και πυκνότητα: ΑΒ Γ Δ Ε οι πιο αραιοκατοικημένοι οι μεγαλύτεροι σε οι μικρότεροι σε οι πολυπληθέστεροι οι μικρότεροι σε έκταση έκταση πληθυσμό 1 2 3 4 5 5. Ποιοι νομοί της Ελλάδας περιλαμβάνουν μόνο νησιά; ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 6. Ποιοι νομοί της Ελλάδας περιλαμβάνουν ηπειρωτικό κομμάτι και νησιά; ……………………………………..…………………………… ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 7. Ποιες από τις 10 μεγαλύτερες σε πληθυσμό ελληνικές πόλεις βρίσκονται σε νησί; ………………………………….…………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 8. Ποιες από τις 10 μεγαλύτερες σε πληθυσμό πόλεις δεν είναι παραθαλάσσιες; ……………………………………………..……………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 9. Να βρείτε όλους τους νομούς της Ελλάδας που έχουν διαφορετικό όνομα από την πρωτεύουσα τους. Να σημειώσετε και την πρωτεύουσα. ……………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 53

10. Πόσες ελληνικές πόλεις μπορείτε να βρείτε οριζόντια, κάθετα και διαγώνια στο κρυπτόλεξο; 11. Φρωματίστε στον παρακάτω χάρτη με το ίδιο χρώμα τους νομούς του κάθε γεωγραφικού διαμερίσματος. ΢τη συνέχεια σημειώστε τα ονόματα των νομών της Ελλάδας και τις πρωτεύουσές τους. 54

12. ΢υμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα για τις ελληνικές πεδιάδες. ΠΕΔΙΑΔΑ Ένας από τους νομούς Ένα ποτάμι που στους οποίους εκτείνεται την διαρρέει Αξιού (Θεσσαλονίκης – Γιαννιτσών) Θεσσαλίας Ξάνθης - Κομοτηνής Δράμας - ΢ερρών Έβρου 13. Με τη βοήθεια του χάρτη εντοπίστε τα 5 ψηλότερα όρη της Ελλάδας. ΢τη συνέχεια συμπληρώστε ένα νομό στον οποίο εκτείνεται το κάθε όρος. ΟΡΟ΢ ΤΧ. Ένας από τους νομούς στους οποίους εκτείνεται 1 2497 2 2457 3 2456 4 2453 5 2407 6 Σύμφη 7 Παρνασσός 8 Ίδη (Χηλορείτης) 9 Λευκά όρη 10 Σαΰγετος 14. Εντοπίστε τα όρη που εκτείνονται και στους 2 νομούς. ΝΟΜΟΙ ΟΡΟ΢ ΝΟΜΟΙ ΟΡΟ΢ Πέλλας, Κιλκίς Αρκαδίας, Λακωνίας Καβάλας, ΢ερρών Λασιθίου, Ηρακλείου Ροδόπης, Έβρου Υωκίδας, Υθιώτιδας Ημαθίας, Κοζάνης Μαγνησίας, Υθιώτιδας Μαγνησίας, Λαρίσης Καρδίτσας, Ευρυτανίας 55

Δπαμάληφη 1ξσ κεταλαίξσ Οριζόντια Κάθετα 1. Διαμελισμός με υψόμετρο 0 2. Φωρίζει την Γη σε βόρειο και νότιο ημισφαίριο 4. Ο κοντινότερος στον Ήλιο πλανήτης 3. Εκτελεί η Γη γύρω από τον άξονά της 5. Ο μικρότερος σε έκταση ωκεανός 6. Σο μεγαλύτερο σε έκταση γεωγραφικό 8. Έκρηξη που σχημάτισε το ηλιακό σύστημα 11. Η μικρότερη ήπειρος ηπειρωτικό διαμέρισμα της Ελλάδας 12. Σο ψηλότερο βουνό της Ελλάδας 7. Γεωγραφική περιοχή με αναγνωρισμένη 13. Η περισσότερο ομιλούμενη γλώσσα των κυριαρχία Βαλκανίων 9. Σο σχήμα της Γης 14. Η πιο μακρινή απόσταση της Γης από τον Ήλιο 10. Αποτελείται από δισεκατομμύρια αστέρια 15. Η μεγαλύτερη ήπειρος 16. Η ψηλότερη οροσειρά της Γης 18. Η ψηλότερη οροσειρά της Ευρώπης 17. Η πιο ζεστή θερμική ζώνη 20. Η μεγαλύτερη μέρα του χρόνου 19. Ο μεγαλύτερος πλανήτης του ηλιακού μας 21. Η μεγαλύτερη χώρα του πλανήτη 22. Σο αστέρι του ηλιακού μας συστήματος συστήματος 56

Κετάλαιξ 2 - Φάοςεπ Ο χάρτης αναπαριστά την πραγματικότητα που υπάρχει γύρω μας. Χάρτης ονομάζεται η αποτύπωση σε φύλλο χαρτιού ολόκληρης της επιφάνειας της γης ή ενός τμήματός της σε σμίκρυνση, όπως φαίνεται όταν την κοιτάζουμε από ψηλά (κάτοψη). Η ίδια περιοχή μπορεί να φαίνεται διαφορετική σε δύο διαφορετικούς χάρτες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν μπορούμε να αποτυπώσουμε με ακρίβεια την γήινη επιφάνεια σε χαρτί, γιατί προβάλλουμε μία σφαιρική επιφάνεια σε μία επίπεδη επιφάνεια. Σκεφτείτε ότι έχετε σχεδιάσει μια εικόνα σε ένα πορτοκάλι, το ξεφλουδίζετε και κολλάτε την φλούδα σε ένα χαρτί. Καταλαβαίνουμε ότι αυτή η εικόνα θα έχει πολλές παραμορφώσεις. Η μετατροπή της γήινης επιφάνειας σε χαρτί ονομάζεται χαρτογραφική προβολή και αναγκαστικά θα έχει παραμορφώσεις. Ο καλύτερος τρόπος για να αποτυπώσουμε με ακρίβεια την γήινη επιφάνεια είναι η υδρόγειος σφαίρα, αλλά συνήθως για πρακτικούς λόγους χρησιμοποιούμε τους χάρτες. 2.1 Γεχγοατική θέρη 2.2 Γεχγοατικέπ ρσμςεςαγμέμεπ 2.3 Οοξραμαςξλιρμϊπ, Σπϊμμημα 2.4 Ιλίμακα 2.5 Ιαςηγξοίεπ υαοςόμ 57

2.1 Γεωγοατική θέρη Ας υποθέσουμε ότι θέλετε να επισκεφθείτε είναι η Πλατεία Ομονοίας. ΢ε μία πόλη είναι εύκολο να το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα, εντοπίσουμε μία θέση, καθώς μπορούμε να στην οδό Πατησίων 44. Με έναν οδικό χάρτη της χρησιμοποιήσουμε πολλά σημεία αναφοράς (σχετική θέση) ή την διεύθυνση (απόλυτη θέση). Αθήνας ή μία συσκευή GPS μπορείτε πολύ εύκολα να το βρείτε. Η διεύθυνση του Μουσείου είναι μία απόλυτη θέση. Σι γίνεται όμως για μία έρημο, ένα δάσος, μία οροσειρά ή τη θάλασσα; Πώς μπορούμε να εντοπίσουμε μία Αν βρίσκεστε κάπου στην Αθήνα και ρωτήσετε θέση εκεί; Ας υποθέσουμε ότι ένα πλοίο στον Ατλαντικό κάποιον περαστικό για το πως θα πάτε στο Μουσείο πιθανόν Ψκεανό βρίσκεται σε κίνδυνο. Πρέπει επειγόντως να να σας απαντήσει ότι βρίσκεται βορειοανατολικά της σπεύσουν σωστικά συνεργεία για να διασώσουν τους Πλατείας Ομονοίας. Αυτή είναι μία σχετική θέση για το επιβάτες. Ο Ατλαντικός Ψκεανός είναι 800 φορές Μουσείο. Σο σημείο αναφοράς αυτής της σχετικής θέσης μεγαλύτερος σε έκταση από την Ελλάδα. Ένα ελικόπτερο θα χρειαζόταν μήνες για να ψάξει σε ολόκληρο τον ωκεανό. Θα ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ πρέπει λοιπόν να υπάρχει ένας μοναδικός συνδυασμός αριθμών για κάθε σημείο του πλανήτη, ώστε ο καπετάνιος να μπορέσει να ενημερώσει τους διασώστες για την ακριβή του θέση και να τον εντοπίσουν. Αυτό επιτυγχάνεται με τη γεωγραφική θέση ενός σημείου που δίνεται από τις γεωγραφικές συντεταγμένες. Κάθε σημείο της Γης έχει μοναδικές γεωγραφικές συντεταγμένες. Η καρέκλα σου για παράδειγμα έχει διαφορετικές συντεταγμένες από την καρέκλα του διπλανού σου. 1. Βρείτε τις σχετικές θέσεις των ελληνικών πόλεων.  Η Αθήνα βρίσκεται ……………… του Ηρακλείου.  Η Πάτρα βρίσκεται ……………… της Αθήνας.  Η Ρόδος βρίσκεται ……………… της Πάτρας.  Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται ……………… των Ιωαννίνων.  Ο Βόλος βρίσκεται ……………… της Ρόδου.  Η Αλεξανδρούπολη βρίσκεται ……………… της Αθήνας.  Η Μυτιλήνη βρίσκεται ……………… της Κέρκυρας.  Η Κέρκυρα βρίσκεται ……………… της Αλεξανδρούπολης.  Η Αθήνα βρίσκεται ……………… του Βόλου.  Ο Βόλος βρίσκεται ……………… της Αθήνας. Τι παρατθρείτε για τισ δφο τελευταίεσ προτάςεισ; 58

2. Με τη βοήθεια των χαρτών του βιβλίου συμπληρώστε τα κενά του κειμένου. Η Ελλάδα βρίσκεται στο ……………… τμήμα της Ευρώπης. Βρίσκεται ……………… της Αφρικής και ……………… της Ασίας. Από ……………… βρέχεται από την Μεσόγειο Θάλασσα, ενώ στα ……………… από το Ιόνιο Πέλαγος. Σο Αιγαίο Πέλαγος ενώνει τη Μαύρη Θάλασσα που βρίσκεται ……………… του, με τη Μεσόγειο που βρίσκεται ……………… του. 3. Φαρακτηρίστε τις παρακάτω προτάσεις εάν αναφέρονται σε απόλυτη θέση με \"Α\", σε γεωγραφική θέση με \"Γ\" και σε σχετική θέση με \"΢\". Η εκκλησία βρίσκεται δίπλα στο σχολείο. Οι γεωγραφικές συντεταγμένες της Ακρόπολης είναι 37ο 58' Β - 23ο 46' Α. Σο λιμάνι βρίσκεται νοτιοδυτικά της πλατείας. Η Ρόδος βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο του Αιγαίου. Σο νοτιότερο άκρο της ηπειρωτικής Ελλάδας έχει βόρειο γεωγραφικό πλάτος 36 μοίρες και 23 πρώτα λεπτά και ανατολικό γεωγραφικό μήκος 22 μοίρες και 29 πρώτα λεπτά. ΢το σκάκι η λευκή βασίλισσα τοποθετείται στο τετράγωνο D1. Σο σπίτι μου βρίσκεται στην οδό Αριστοτέλους 85. Η Καλαμπάκα είναι 20χλμ βορειοδυτικά των Σρικάλων. Δώσαμε ραντεβού έξω από το εμπορικό κέντρο. Ο Γιάννης κάθεται δίπλα στον Κώστα. Αθήνα, Εξάρχια, ενοικιάζεται διαμέρισμα 70τ.μ. στην οδό Αραχώβης 73, στον 3ο όροφο. Μένω ακριβώς απέναντι από το σχολείο. 4. ΢τις προτάσεις της προηγούμενης άσκησης που δίνουν σχετική θέση να βρείτε ποιο είναι το σημείο αναφοράς. Δοαρςηοιόςηςα Θα υοειαρςείςε μια πσνίδα (μπξοείςε μα καςεβάρεςε εταομξγή ρςξ κιμηςό ραπ) και μία κιμχλία. Με ςη βξήθεια ςηπ πσνίδαπ μα υαοάνεςε με ςημ κιμχλία ρςξ πάςχμα ςηπ ςάνηπ ραπ ςιπ καςεσθύμρειπ Βξοάπ – Νόςξπ και Αμαςξλή – Δύρη. Να βοείςε ςιπ ρυεςικέπ θέρειπ ςηπ ςάνηπ ραπ με ςα παοακάςχ:  Η κύοια είρξδξπ ςξσ ρυξλείξσ βοίρκεςαι ........  Τξ εογαρςήοιξ τσρικώμ επιρςημώμ βοίρκεςαι ........  Τξ γοατείξ ςχμ καθηγηςώμ βοίρκεςαι ........  Τξ κσλικείξ βοίρκεςαι ........  Τξ ρπίςι μξσ βοίρκεςαι ........  Η πιξ κξμςιμή παοαλία βοίρκεςαι ........  Η πιξ κξμςιμή εκκληρία βοίρκεςαι ........ 59

2.2 Γεωγοατικέπ ρσμςεςαγμέμεπ Παράλληλοι Είναι νοητοί κύκλοι παράλληλοι με τον Ισημερινό, Οι γεωγραφικές συντεταγμένες ενός σημείου είναι ο συνδυασμός του γεωγραφικού που είναι και ο μεγαλύτερος παράλληλος και χωρίζει τη Γη μήκους (γ.μ.) και του γεωγραφικού πλάτους σε βόρειο και νότιο ημισφαίριο. Μας δείχνουν πόσες μοίρες (γ.π.) του σημείου και δείχνουν την γεωγραφική θέση του βορειότερα ή νοτιότερα βρισκόμαστε από τον Ισημερινό. Η πάνω στην Γη (στίγμα). Σο γ.μ. και το γ.π. μετριούνται σε μέτρηση του γ.π. ξεκινάει από τον Ισημερινό, επομένως όλος μοίρες, γιατί μετράνε αποστάσεις στην σφαιρική επιφάνεια ο Ισημερινός έχει γ.π.=0ο. Όσο πλησιάζουμε προς τους της Γης. Μία μοίρα ισούται περίπου με 111 χιλιόμετρα. πόλους οι κύκλοι αυτοί είναι ολοένα και πιο μικροί μέχρι να ΢τους περισσότερους χάρτες παρατηρούμε κάποιες γίνουν σημείο στο βορειότερο σημείο της Γης, τον Βόρειο γραμμές οριζόντιες, που ονομάζονται παράλληλοι και Πόλο, όπου γ.π.=90ο Βόρεια ή στο νοτιότερο, τον Νότιο κάποιες κάθετες που ονομάζονται μεσημβρινοί. Σο γ.π. Πόλο, όπου γ.π.=90ο Νότια. δίνεται από τις παραλλήλους και το γ.μ. από τους μεσημβρινούς. Μεσημβρινοί Είναι νοητά ημικύκλια από τον έναν πόλο έως τον άλλο. Μας δείχνουν πόσες μοίρες ανατολικότερα ή δυτικότερα βρισκόμαστε από τον Πρώτο Μεσημβρινό. Η μέτρηση του γ.μ. ξεκινάει από τον Πρώτο Μεσημβρινό, επομένως όλος ο Πρώτος Μεσημβρινός έχει γ.μ.=0ο, και φτάνει μέχρι τις 180ο προς δυτικά ή προς ανατολικά. Ο Πρώτος Μεσημβρινός αποφασίστηκε από τους επιστήμονες να είναι ο Μεσημβρινός που περνάει από το αστεροσκοπείο του Γκρίνουιτς, κοντά στο Λονδίνο, γι' αυτό λέγεται και Μεσημβρινός του Γκρίνουιτς. Φωρίζει τη Γη σε ανατολικό και δυτικό ημισφαίριο. 60

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. ΢υμπληρώστε τα κουτάκια διαλέγοντας τους σωστούς όρους: Ισημερινός, θερινός, βόρειο γ.π., μεσημβρινός, κάθετος, δυτικό γ.μ., νότιος πόλος, ανατολικό γ.μ., νότιο γ.π., πλάγιος, πρώτος μεσημβρινός, παράλληλος, βόρειος πόλος 2. Κάντε τις αντιστοιχίσεις: περνάει από το αστεροσκοπείο Γκρίνουιτς μεσημβρινούς Γεωγραφικό πλάτος δίνεται από νοητό ημικύκλιο από τον έναν πόλο στον άλλο Γεωγραφικό μήκος δίνεται από ο μεγαλύτερος παράλληλος Γεωγραφικό πλάτος χωρίζεται σε βόρειο και νότιο Γεωγραφικό μήκος χωρίζεται σε δυτικό και ανατολικό παραλλήλους Παράλληλος νοητός κύκλος Μεσημβρινός Ισημερινός Πρώτος Μεσημβρινός 3. ΢υμπληρώστε τα κενά στο παρακάτω κείμενο. Σο γεωγραφικό πλάτος μετριέται σε μοίρες από ……… έως ……… και δείχνει πόσο ………………………………………………… βρισκόμαστε από τον …………………………………………..……………………………… . Σο γεωγραφικό μήκος μετριέται σε μοίρες από ……… έως ……… και δείχνει πόσο ……………………………………………………………………………… βρισκόμαστε από τον ………………………………………………… . Σο γεωγραφικό μήκος και το γεωγραφικό πλάτος ενός τόπου ονομάζονται ………………………………………………… του τόπου και προσδιορίζουν την ………………………………………………… αυτού του τόπου στην επιφάνεια της Γης. 61

4. ΢ημειώστε “΢” για τις σωστές προτάσεις και “Λ” για τις λανθασμένες. Οι παράλληλοι είναι ίσοι μεταξύ τους. Οι μεσημβρινοί είναι ίσοι μεταξύ τους. Οι παράλληλοι κύκλοι μεγαλώνουν όσο πλησιάζουμε τον Ισημερινό. Οι μεσημβρινοί είναι νοητά ημικυκλία. Οι μεσημβρινοί χωρίζουν την Γη σε δυτικό και ανατολικό ημισφαίριο. Ο Ισημερινός χωρίζει τη Γη σε βόρειο και νότιο ημισφαίριο. Σο γ.π. μετριέται από 0 έως 180 μοίρες. ΢υνήθως σε ένα χάρτη οι οριζόντιες γραμμές είναι οι παράλληλοι. 5. ΢ημπληρώστε τα κενά στον παρακάτω πίνακα. Μετράνε το γεωγραφικό… Παράλληλοι Μεσημβρινοί 0ο έχει ο… …………………………………………….….. …………………………………………….….. …………………………………………….….. …………………………………………….….. χωρίζει τη Γη σε χωρίζει τη Γη σε Μετριούνται σε μοίρες από 0ο έως… …………………………………………….….. …………………………………………….….. Δείχνουν πόσο… …………………………………………….….. …………………………………………….….. ΢την υδρόγειο έχουν σχήμα… ΢ε παγκόσμιο χάρτη φαίνονται σαν… …………………………………………….….. ……………………………………….……….. βρισκόμαστε από τον βρισκόμαστε από τον …………………………………………….….. …………………………………………….….. …………………………………………….….. …………………………………………….….. …………………………………………….….. …………………………………………….….. 62

Ο αςτρονομικόσ ςυμβολιςμόσ τθσ Γθσ αποτελείται από ζναν περικυκλωμζνο ςταυρό . Τι νομίηετε ότι ςυμβολίηει; 63

2.3 Ποξραμαςξλιρμόπ, Τπόμμημα Κάθε χάρτης θα πρέπει να έχει απαραιτήτως και τα χρώματα (χρωματική διαφοροποίηση) που τα παρακάτω στοιχεία: χρησιμοποιούνται για τα στοιχεία που δεν μπορούν να απεικονιστούν με σύμβολα, όπως π.χ. το υψόμετρο. Σίτλος Δίνει πληροφορίες για το περιεχόμενο του χάρτη. Κλίμακα Δείχνει πόσο έχει σμικρυνθεί ο χάρτης σε σχέση με την Προσανατολισμός (πυξίδα) πραγματικότητα. Δείχνει τα σημεία του ορίζοντα πάνω στον χάρτη. Αν χρησιμοποιήσετε έναν χάρτη για να μεταβείτε σε κάποιο σημείο και τον κρατήσετε με λάθος προσανατολισμό το πιο πιθανό είναι να χαθείτε. Ο προσανατολισμός του χάρτη μας βοηθάει να τον κρατήσουμε σωστά, εφόσον βέβαια γνωρίζουμε προς τα που είναι ο βορράς. Τπόμνημα Ερμηνεύει τα χαρτογραφικά σύμβολα και τα χρώματα που χρησιμοποίησε ο χαρτογράφος. Επειδή ο κάθε χαρτογράφος θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει διαφορετικά σύμβολα για ό,τι απεικονίζεται στον χάρτη θα πρέπει να παρέχει τις επεξηγήσεις όλων των συμβόλων που χρησιμοποίησε στο υπόμνημα. Επίσης στο υπόμνημα θα πρέπει να επεξηγούνται ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Σι αντιπροσωπεύει το καθένα από τα παρακάτω τμήματα ενός χάρτη; 64

2. Σι μπορεί να αντιπροσωπεύει το καθένα από τα παρακάτω σύμβολα που συναντάμε σε χάρτες; ποτάμι, αεροδρόμιο, αρχαιολογικός χώρος, νοσοκομείο, βενζινάδικο, λίμνη, έδρα δήμου, αρίθμηση αυτοκινητόδρομου, σιδηρόδρομος, γέφυρα, σπήλαιο, θρησκευτικό μνημείο, αυτοκινητόδρομος, οργανωμένη παραλία, εθνική οδός, όρια νομών, χιονοδρομικό κέντρο, ορειβατικό μονοπάτι . Προςανατολιςμόσ χωρίσ πυξίδα (για το βόρειο ημιςφαίριο) από φυςικά ςτοιχεία  Μποροφμε να προςανατολιςτοφμε με τθ βοικεια τθσ ςελινθσ: Α) Αν θ Σελινθ ανατείλει πριν από τθ δφςθ του ιλιου, θ λαμπερι τθσ πλευρά είναι προσ τα δυτικά. Β) Αν θ Σελινθ φανεί μετά τα μεςάνυχτα, θ φωτεινι άκρθ είναι προσ τα ανατολικά. Αυτό είναι ευκολονόθτο και ςθμαίνει ότι θ Σελινθ είναι δείγμα κατατοπιςτικό τθσ γραμμισ Ανατολισ-Δφςθσ κατά τθ διάρκεια τθσ νφχτασ.  Άλλο ςτοιχείο είναι θ κλίςθ που παρουςιάηουν τα δζντρα προσ το Νότο, δείγμα φυςικισ τουσ προςταςίασ από τον ψυχρό Βορρά.  Επίςθσ βρφα ι λειχινεσ, που φφονται ςε μια πλευρά των δζντρων, μαρτυροφν τθν ζλλειψθ θλιακοφ φωτόσ και τθν ζνδειξθ ςκοτεινισ πλευράσ, δθλαδι του Βορρά.  Στισ φωλιζσ των μυρμθγκιϊν το ανάχωμά τουσ είναι υψωμζνο προσ το Βορρά.  Επίςθσ όταν φυςά ηεςτόσ αζρασ και βρζχει, ζχοντασ ςτο πρόςωπό μασ κόντρα τθ βροχι, βλζπουμε το Νότο.  Στα πολφ ψθλά βράχια, το ανατολικό και το νοτιοδυτικό τμιμα τουσ, είναι αςπριδερό, ενϊ το βορεινό ςκοφρο με υγραςία. από τεχνητά ςτοιχεία  Τα ιερά των εκκλθςιϊν που βλζπουν πάντα τθν ανατολι.  Τα νεκροταφεία όπου ο επιμζτωποσ ςταυρόσ αποτελεί ζνδειξθ τθσ δφςθσ και το επιπόδιον του μνιματοσ δείχνει τθν ανατολι. 65

2.4 Κλίμακα παρονομαστής του κλάσματος) τόσο πιο πολλές λεπτομέρειες και πληροφορίες μπορούν να παρουσιαστούν Κλίμακα είναι η αναλογία που δείχνει πόσες πάνω στο χάρτη. Έτσι, π.χ. η κλίμακα 1:100 είναι πιο μεγάλη φορές μίκρυναν οι διαστάσεις μιας επιφάνειας ή από την κλίμακα 1:1.000.000. Όταν θέλουμε να ενός αντικειμένου για να απεικονιστεί σε ένα απεικονίσουμε μία πολύ μεγάλη περιοχή, όπου φυσικά δεν χάρτη. Φρησιμοποιούνται δύο είδη κλίμακας: η κλασματική θα φαίνονται πολλές λεπτομέρειες χρησιμοποιούμε μικρή και η γραμμική. κλίμακα. Κλασματική κλίμακα Γραμμική (ή γραφική) κλίμακα Παρουσιάζεται σαν κλάσμα π.χ. 1:500 ή 1:100000. Η κλίμακα Παρουσιάζεται σαν μία ευθεία χωρισμένη σε ίσα διαστήματα 1:500 σημαίνει ότι αυτά που δείχνει ο χάρτης, στην πάνω στην οποία σημειώνονται οι αντίστοιχες αληθινές πραγματικότητα είναι 500 φορές μεγαλύτερα. Επομένως το 1 αποστάσεις, συνήθως σε χιλιόμετρα. εκ. στον χάρτη αντιστοιχεί με 500 εκ. στην πραγματικότητα, στο έδαφος. Όσο πιο μεγάλη είναι η κλίμακα (δηλαδή μικρός ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Με τη βοήθεια του χάρτη να υπολογίσετε σε χιλιόμετρα τις πραγματικές αποστάσεις Λάρισας - Ελασσόνας και Λάρισας - Συρνάβου. Ιλίμακα 1:320.000 3,2υλμ. 2. Με τη βοήθεια των χαρτών υπολογίστε σε χιλιόμετρα την πραγματική απόσταση της Αθήνας από τη Θεσσαλονίκη, τη Μόσχα και τη Μελβούρνη (ΝΑ Αυστραλία). 66

3. ΢τα αριστερά έχουμε χάρτη της Ελλάδας και στα δεξιά χάρτη του κέντρου της Αθήνας. Βάλτε ένα + στο χάρτη που έχει μεγαλύτερο παρονομαστή κλίμακας, μεγαλύτερη κλίμακα, εμφανίζει μεγαλύτερη επιφάνεια εδάφους και περισσότερες λεπτομέρειες. Χάρτης Ελλάδας Χάρτης κέντρου Αθήνας Παρονομαστής κλίμακας Κλίμακα Επιφάνεια εδάφους Λεπτομέρειες 67

2.5 Καςηγξοίεπ υαοςώμ περιβάλλον, ό,τι δηλαδή έχει κατασκευάσει ο άνθρωπος (πόλεις, δρόμους, γέφυρες, λιμάνια, αεροδρόμια κλπ). Γιατί να υπάρχουν τόσοι πολλοί διαφορετικοί χάρτες για την ίδια περιοχή; Δεν θα Ειδικοί (ή θεματικοί) χάρτες ήταν καλύτερα σε έναν μόνο χάρτη να Επικεντρώνονται περισσότερο γύρω από ένα συγκεκριμένο περιλαμβάνονται όλες οι απαραίτητες πληροφορίες για θέμα, π.χ. στους δρόμους (χάρτης οδικού δικτύου). αυτήν την περιοχή; Υανταστείτε έναν χάρτη της Ελλάδας Διακρίνονται σε ποσοτικούς χάρτες όταν το θέμα που να απεικονίζει τις πόλεις, τους νομούς, τα διαμερίσματα, περιγράφεται με αριθμητικά δεδομένα και σε ποιοτικούς τα λιμάνια, τα αεροδρόμια, τους δρόμους, το σιδηροδρομικό όταν χρησιμοποιείται κυρίως χρωματική διαφοροποίηση για δίκτυο, το υψόμετρο, τις οροσειρές, τις λίμνες, τα ποτάμια, την περιγραφή του θέματος. τα ακρωτήρια, τα νησιά. Πιστεύετε ότι θα χωρούσαν όλα αυτά σε ένα φύλλο χαρτιού; Για ευνόητους λόγους υπάρχουν Σα τελευταία χρόνια, χάρη στην εξέλιξη της πολλών ειδών χάρτες για κάθε περιοχή. τεχνολογίας, κυκλοφορούν ηλεκτρονικοί (ή αλλιώς ψηφιακοί) Φωρίζουμε τους χάρτες σε δύο κατηγορίες, τους χάρτες με δυνατότητες εντοπισμού της γεωγραφικής θέσης γενικούς και τους ειδικούς. (στίγματος) από δορυφόρους. Η λειτουργία των χαρτών αυτών, βασίζεται στο GPS (Global Positioning System = Γενικοί (ή τοπογραφικοί) χάρτες Παγκόμιο ΢ύστημα Δορυφορικού Εντοπισμού). Όταν Φωρίζονται σε δύο υποκατηγορίες, τους παρέχονται επιπλέον δυνατότητες υπολογισμού μιας γεωμορφολογικούς που απεικονίζουν το φυσικό διαδρομής, τότε ονομάζονται και ηλεκτρονικοί πλοηγοί. περιβάλλον (λίμνες, ποτάμια, θάλασσες, οροσειρές, πεδιάδες κλπ) και τους πολιτικούς που απεικονίζουν ανθρωπογενές ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Να συμπληρώσετε το οργανόγραμμα με τις κατηγορίες των χαρτών και να γράψετε τι δείχνει ο καθένας. 68

2. ΢ε ποια κατηγορία θα κατατάξετε τους παρακάτω χάρτες; Οδικόπ υάοςηπ Βόοειαπ Δλλάδαπ Φάοςηπ βοξυξπςώρεωμ Φάοςηπ καςαμξμήπ πληθσρμξύ Γεωμορφολογικοί Πολιτικοί Ποσοτικοί Ποιοτικοί Δσοωπαϊκά λιμάμια και αεοξδοόμια 69

3. Ποιον χάρτη της Αφρικής θα χρειαστείτε για να απαντήσετε στην κάθε ερώτηση; Κάντε την αντιστοίχιση και στη συνέχεια απαντήστε στις ερωτήσεις με τη βοήθεια των χαρτών. Δοαρςηοιόςηςα Ξετσλλίρςε ςξ βιβλίξ και ςανιμξμήρςε ςξσπ διάτξοξσπ υάοςεπ πξσ θα βοείςε ρςημ καςηγξοία πξσ αμήκξσμ. 70

Δπαμάληφη 2ξσ κεταλαίξσ Οριζόντια 2. Φάρτες που απεικονίζουν το φυσικό περιβάλλον 4. Ερμηνεύει τα σύμβολα ενός χάρτη 5. Φάρτες που απεικονίζουν το ανθρωπογενές 3. Θέση με σημείο αναφοράς 4. ΢υνήθως απεικονίζεται σε ένα χάρτη με περιβάλλον 10. Από εκεί περνάει ο πρώτος μεσημβρινός χρωματική διαφοροποίηση 12. Λέγονται αλλιώς οι ειδικοί χάρτες 6. Σο γεωγραφικό ... μας δείχνει πόσο ανατολικά ή 13. Φάρτες με αριθμητικά δεδομένα 14. Νοητά ημικύκλια από τον ένα πόλο έως τον δυτικά βρισκόμαστε 7. Νοητοί κύκλοι που δίνουν το γεωγραφικό άλλο πλάτος Κάθετα 8. Η όψη από ψηλά 9. Δείχνει πόσο έχει σμικρυνθεί ο χάρτης σε 1. Τπάρχει και αυτός ο τύπος κλίμακας σχέση με την πραγματικότητα 11. Μια ταχυδρομική διεύθυνση είναι τέτοια θέση 71

72

Κετάλαιξ 3 - Δμόςηςεπ τσρικξύ πεοιβάλλξμςξπ Οι επιστήμονες χωρίζουν το φυσικό περιβάλλον σε 4 ενότητες: Α) ΤΔΡΟ΢ΥΑΙΡΑ: Περιλαμβάνει το νερό σε όλες τις μορφές του (ωκεανοί, θάλασσες, λίμνες, ποτάμια, ρυάκια, παγετώνες καθώς και νερό που υπάρχει στην ατμόσφαιρα με μορφή υδρατμών). Β) ΑΣΜΟ΢ΥΑΙΡΑ: Είναι η αεριώδης μάζα που περιβάλλει τη Γη. Γ) ΛΙΘΟ΢ΥΑΙΡΑ: Περιλαμβάνει το έδαφος (βουνά, λόφοι, πεδιάδες) και το υπέδαφος. Δ) ΒΙΟ΢ΥΑΙΡΑ: Είναι ο χώρος μέσα στον οποίο ζουν, τρέφονται, αναπτύσσονται και αναπαράγονται όλοι οι οργανισμοί της Γης. Περιλαμβάνει τμήματα όλων των άλλων ενοτήτων καθώς σε όλες ζουν οργανισμοί. Τξ 3ξ Κετάλαιξ ςξσ βιβλίξσ υχοίζεςαι ρε 4 σπξκετάλαια, έμα για καθεμία από ςιπ παοαπάμχ εμόςηςεπ. ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ ΢ε ποια ενότητα του φυσικού περιβάλλοντος ανήκουν τα αντικείμενα που αναφέρονται; ΢ημειώστε \"Τ\" για υδρόσφαιρα, \"Α\" για ατμόσφαιρα, \"Λ\" για λιθόσφαιρα και \"Β\" για βιόσφαιρα. Πάγος Άνθρωποι Βράχοι Πάγος Θάλασσα Δέντρα Θάλασσα Υώκια Έδαφος Αέρας Χάρια Δέντρα Παγόβουνα Δέντρα Θάλασσα Ποτάμι Θάλασσα Λίμνη Πυθμένας Βουνό Θαλάσσιοι οργανισμοί Βουνό Τδρόβια φυτά ΢ύννεφα ΢ύννεφα Παγετώνας Πουλιά Παγετώνας 73

3.Α Τδοόρταιοα Εάν κάποιοι εξωγήινοι ανακαλύψουν τον πλανήτη μας το πιο πιθανό είναι να τον ονομάσουν \"Γαλάζιο Πλανήτη\". Από το διάστημα η Γη μας φαίνεται σαν μια γαλάζια σφαίρα και αυτό οφείλεται κυρίως στην τεράστια ποσότητα νερού που διαθέτει. Οι ομορφότερες και πιο εντυπωσιακές τοποθεσίες της Γης σχετίζονται με νερό. Η υδρόσφαιρα περιλαμβάνει το νερό σε όλες τις μορφές του. Ωκεανοί, θάλασσες, λίμνες, ποτάμια, ρυάκια, καταρράκτες, παγετώνες, ακόμα και νερό που υπάρχει στην ατμόσφαιρα με μορφή υδρατμών. 3.Α.1 ΢ξ μεοϊ ρςη τϋρη 3.Α.2 Ξι θάλαρρεπ ςηπ Γηπ 3.Α.3 Ξι θάλαρρεπ ςηπ Δσοόπηπ – Λερϊγειξπ Ηάλαρρα 3.Α.4 Κίμμεπ - Οξςάμια 3.Α.5 Κίμμεπ και πξςάμια ςηπ Γηπ 3.Α.6 ΢α πξςάμια ςηπ Δσοόπηπ 3.Α.7 Κίμμεπ και πξςάμια ςηπ Δλλάδαπ 3.Α.8 Οαγεςόμεπ, Τιϊοδ 3.Α.9 Ξ κϋκλξπ ςξσ μεοξϋ 74

3.Α.1 Σξ μεοό ρςη τύρη βιομηχανίες και τέλος για την αστική και οικιακή χρήση. Σο νερό επίσης, είναι απαραίτητο για την παραγωγή όλων Όταν μια ζεστή μέρα βάλετε παγωμένο σχεδόν των ανθρώπινων προϊόντων. νερό σε ένα ποτήρι θα διαπιστώσετε ότι στο εξωτερικό τοίχωμα σχηματίστηκαν σταγόνες. Σο νερό έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που το Υυσικά το νερό δεν διαπέρασε τα τοιχώματα του ποτηριού. καθιστούν απαραίτητο για την διατήρηση της ζωής στο Είναι νερό σε αέρια μορφή, δηλαδή υδρατμοί που υπήρχαν πλανήτη. Για παράδειγμα, το γεγονός ότι, όταν παγώνει, έχει στον αέρα. Όταν οι υδρατμοί ακουμπήσουν στο κρύο μικρότερη πυκνότητα από την υγρή μορφή του, τοίχωμα του ποτηριού, η θερμοκρασία τους πέφτει και προστατεύει τη ζωή στις λίμνες και τα ποτάμια, καθώς ο υγροποιούνται, σχηματίζοντας σταγόνες. πάγος μένει στην επιφάνεια και δεν παγώνει ολόκληρη η Νερό υπάρχει σχεδόν παντού σε όλη τη λίμνη ή το ποτάμι. Η μεγάλη θερμοχωρητικότητα του Γη, στο εσωτερικό της, στην ατμόσφαιρα, σε νερού κάνει πιο ήπιο το παγκόσμιο κλίμα. Επίσης, μπορεί να όλους τους ζωντανούς οργανισμούς, σε διαλύει πάρα πολλές ουσίες και γι'αυτό χαρακτηρίζεται τροφές, ακόμα και μέσα σε πέτρες. Σο 70% παγκόσμιος διαλύτης. του ανθρώπινου σώματος αποτελείται από νερό, η ντομάτα περιέχει 94% νερό, οι πατάτες 78%, το γάλα 87%, τα αβγά 74%, το τυρί 45%. Σο 97% του νερού που υπάρχει στη Γη βρίσκεται στους ωκεανούς, οι οποίοι καλύπτουν το 70% της επιφάνειας της Γης. Σο υπόλοιπο 3% βρίσκεται στους πάγους, στο υπέδαφος, σε λίμνες, ποτάμια, βάλτους, στην ατμόσφαιρα (υδρατμοί), στους ζωντανούς οργανισμούς και σε προϊόντα ανθρώπινης παραγωγής. Παρότι η ποσότητα του νερού είναι τεράστια ένα πολύ μικρό ποσοστό του είναι πόσιμο και, δυστυχώς, το ποσοστό αυτό συνεχώς μικραίνει από την κακή ανθρώπινη διαχείρισή. Η μεγαλύτερη ποσότητα νερού που χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο είναι για τη γεωργία, μετά για τις 75

3.Α.2 Οι θάλαρρεπ ςηπ Γηπ Ο νομικός ορισμός της υφαλοκρηπίδας διαφέρει από τον γεωλογικό, που περιγράφηκε παραπάνω, και ορίζεται Ανάλογα με τη μορφολογία του πυθμένα στο Διεθνές Δίκαιο. Αιγιαλίτιδα ζώνη λέγονται τα \"χωρικά των ωκεανών διακρίνουμε τα παρακάτω τμήματα. ύδατα\", δηλαδή οι θαλάσσιες εκτάσεις που βρίσκονται γύρω από τις ακτές ενός κράτους. ΢το θαλάσσιο αυτό τμήμα το Η υφαλοκρηπίδα είναι το τμήμα του κάθε κράτος ασκεί πλήρη εξουσία σε ζητήματα αλιείας, παράκτιου βυθού της θάλασσας, που αποτελεί την αστυνόμευσης, τελωνειακού έλεγχου, εκμετάλλευσης των προέκταση της ακτής κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας φυσικών πόρων κλπ. ως το σημείο που διακόπτεται από μία απότομη κλίση του βυθού. Εκεί ξεκινάει μία απότομη κατωφέρεια, το Η αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) θεωρείται ηπειρωτικό ανύψωμα (ή κατωφέρεια) που μπορεί να η θαλάσσια έκταση, εντός της οποίας ένα κράτος έχει φτάσει σε πολύ μεγάλα βάθη. Όταν ο πυθμένας σε πολύ δικαίωμα έρευνας ή άλλης εκμετάλλευσης των θαλασσίων μεγάλο βάθος γίνεται επίπεδος ονομάζεται αβυσσική πόρων και εκτείνεται πέραν των χωρικών υδάτων στα 200 πεδιάδα (ωκεάνια άβυσσος). Αυτή μπορεί να διακόπτεται ναυτικά μίλια (370 χλμ.) από την ακτογραμμή. από υποθαλάσσιες οροσειρές με ηφαιστειακή δραστηριότητα, τις μεσοωκεάνιες ράχες. Σα μεγαλύτερα Οι θάλασσες είναι μικρότερες από τους ωκεανούς και βάθη των ωκεανών συναντιούνται στις τάφρους, που είναι θεωρούνται τμήματα κάποιου ωκεανού. Για παράδειγμα η βυθίσματα του πυθμένα με απότομες πλευρές. Μεσόγειος και η Μαύρη Θάλασσα θεωρούνται τμήματα του Ατλαντικού Ψκεανού. Η υφαλοκρηπίδα έχει μεγάλη οικονομική σημασία για τον άνθρωπο αφού σχετίζεται με την αλιεία, την άντληση Σα νησιώτικα κράτη είναι κράτη που αποτελούνται πετρελαίου κ.ά. Τπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την από ένα ή περισσότερα νησιά. Έτσι τα κράτη αυτά δεν έχουν εκμετάλλευσή της, διότι συχνά βρίσκονται σε αυτήν ή κάτω σύνορα με κάποια άλλη χώρα, εκτός από κάποια που από αυτήν εκμεταλλεύσιμα ορυκτά (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μοιράζονται μέρος της έκτασης των νησιών τους με άλλες μέταλλα) καθώς και άβια ή έμβια \"καθιστικά είδη\", όπως χώρες, όπως π.χ. το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιρλανδία. κοράλλια, σφουγγάρια, μαργαριτάρια κλπ. 76

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. ΢υμπληρώστε τις ονομασίες των τμημάτων του ωκεάνιου πυθμένα στην εικόνα. 2. Με τη βοήθεια των χαρτών του βιβλίου, βρείτε και καταγράψτε σε ποιον ωκεανό ανήκουν οι θάλασσες που αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα. 3. ΢τη συνέχεια συμπληρώστε τις ονομασίες των θαλασσών στον χάρτη υδρόσφαιρας στις σελ.16-17 χρησιμοποιώντας μόνο αυτόν τον πίνακα. 4. Καταγράψτε τους ωκεανούς στους οποίους ανήκει το κάθε νησιώτικο κράτος στον παρακάτω πίνακα. 5. ΢τη συνέχεια συμπληρώστε τις ονομασίες των νησιώτικων κρατών στον χάρτη υδρόσφαιρας στις σελ.16-17 χρησιμοποιώντας μόνο αυτόν τον πίνακα. 6. ΢υμπληρώστε στο τέλος του παρακάτω πίνακα άλλα 5 νησιώτικα κράτη που θα εντοπίσετε στον παγκόσμιο χάρτη και σε ποιον ωκεανό ανήκουν. Οι μεγαλύςεοεπ θάλαρρεπ ςξσ πλαμήςη Νηριώςικα κοάςη ΟΝΟΜΑ΢ΙΑ ΔΚΣΑ΢Η ΩΚΔΑΝΟ΢ ΟΝΟΜΑ΢ΙΑ ΑΡΙΘΜΟ΢ ΩΚΔΑΝΟ΢ ΝΗ΢ΙΩΝ Ηάλαρρα Ιξοαλλίχμ (ρε ςεςο.υλμ.) Θμδξμηρία Αοαβική Τιλιππίμεπ 13.677 4.791.000 Θαπχμία 7.100 Λπαυάμεπ 3.500 3.683.000 Ρεωυέλλεπ 1.000 Ιιοιμπάςι 115 Μϊςια Ριμική 3.447.000 Λάλςα 36 Ιξμϊοεπ 3 Ιαοαψβική 2.754.000 ΢ζαμάικα 3 Λερϊγειξπ 2.505.000 Ατλαμτικός Ιϋποξπ 1 1 Βεοίγγειξπ 2.304.000 Ξυξςρκική 1.590.000 Μξοβηγική 1.383.000 Θαπχμική 978.000 Αμαςξλική Ριμική 752.000 Ατλαμτικός Βϊοεια 544.000 Δοσθοά 450.000 Λαϋοη 418.000 77

3.Α.3 Οι θάλαρρεπ ςηπ Δσοώπηπ - Μερόγειξπ Θάλαρρα Η Μεσόγειος είναι μια κλειστή θάλασσα. τριπλάσιο νερό της ποσότητας που λαμβάνει από ποτάμια Επικοινωνεί με τον Ατλαντικό Ψκεανό στον και βροχοπτώσεις. Ο πορθμός του Γιβραλτάρ επιτρέπει στο Πορθμό του Γιβραλτάρ, με τη Μαύρη θάλασσα νερό του Ατλαντικού να συμπληρώσει το έλλειμμα. Πριν από στα ΢τενά Ελλησπόντου-Βοσπόρου και με την Ερυθρά 6 εκ. χρόνια, καθώς δεν υπήρχε η Διώρυγα του ΢ουέζ, η θάλασσα στη Διώρυγα του ΢ουέζ, η οποία είναι ανθρώπινο Μεσόγειος σχεδόν εξαφανίστηκε όταν έγινε σύγκλιση της έργο. Πρόκειται για μια σχετικά βαθιά θάλασσα, της οποίας Αφρικής και της Ευρώπης, κλείνοντας το στενό του το μέγιστο βάθος (περίπου 5.100 μέτρα) συναντάται στο Γιβραλτάρ. Η Μεσόγειος άρχισε να εξατμίζεται και σε μόλις νότιο Ιόνιο Πέλαγος, στα νησιά Οινούσσες. 2.000 χρόνια μετατράπηκε σε μία έρημο. Ζώα από την Η μικρότερη απόσταση μεταξύ Ευρώπης και Αφρική μετανάστευσαν στη νεοδημιουργηθείσα γη. Όταν το Αφρικής, εκτός από τον Πορθμό του Γιβραλτάρ, είναι μεταξύ στενό του Γιβραλτάρ ξανάνοιξε και η Μεσόγειος γέμισε πάλι ΢ικελίας και Συνησίας που θεωρείται το όριο για να χωριστεί με νερό, τα ζώα αυτά παγιδεύτηκαν στα νησιά της Μεσογείου η Μεσόγειος σε δύο μικρότερες θαλάσσιες λεκάνες, τη που ξανασχηματίστηκαν. Έτσι, σήμερα βρίσκουμε δυτική και την ανατολική Μεσόγειο. απολιθώματα αφρικανικών ζώων στα νησιά του Αιγαίου και Οι μεγάλες χερσόνησοι του μεσογειακού βορρά από όλης της Μεσογείου. τα δυτικά προς τα ανατολικά είναι η Ιβηρική (Ισπανία και Πορτογαλία), η Ιταλική και η Βαλκανική (Ελληνική). Πολλοί αρχαίοι πολιτισμοί άνθισαν στα παράλια της Μεσογείου. Επίσης πολλοί πόλεμοι έγιναν για την κυριαρχία Σα πέντε μεγαλύτερα μεσογειακά της. Οι λόγοι είναι πολλοί: το ήπιο κλίμα, η στρατηγική της νησιά είναι, κατά σειρά, η ΢ικελία, η θέση, η ευκολία μετακίνησης και μεταφορών μέσω θαλάσσης, το εμπόριο, η ανταλλαγή γνώσης, σκέψεων και απόψεων, τα ΢αρδηνία, η Κύπρος, η εύφορα εδάφη, η αλιεία, ο ορυκτός πλούτος κ.ά. Κορσική και η Κρήτη. Η Κύπρος και η Μάλτα είναι τα δύο νησιωτικά κράτη της Μεσογείου. ΢ήμερα, η Μεσόγειος είναι από τις πιο τουριστικές περιοχής του πλανήτη. Σο 1/3 του παγκόσμιου τουρισμού Η Μεσόγειος αποτελεί σταυροδρόμι 3 ηπείρων και (340εκ. τουρίστες το 2015) την επισκέπτεται για διακοπές. Οι βρέχει τις ακτές 12 ευρωπαϊκών κρατών, 4 ασιατικών και 5 λόγοι πάλι είναι πολλοί: οι όμορφες παραλίες της, οι φυσικές αφρικανικών. της ομορφιές, η περίφημη Μεσογειακή κουζίνα, οι εντυπωσιακοί αρχαιολογικοί χώροι, τα ιστορικά μνημεία, τα Η Μεσόγειος χαρακτηρίζεται από υψηλή μουσεία, οι σύγχρονες τουριστικές εγκαταστάσεις, η έντονη σεισμικότητα, ενώ σ' αυτή συναντώνται τα μεγαλύτερα νυχτερινή ζωή και οι ευχάριστοι, φιλόξενοι άνθρωποι με το ηφαίστεια της Ευρώπης (Αίτνα, ΢τρόμπολι, Βεζούβιος, \"μεσογειακό ταμπεραμέντο\". ΢αντορίνη κ.ά.). ΢την περιοχή της Μεσογείου επικρατεί ιδιαίτερος τύπος εύκρατου κλίματος, το μεσογειακό κλίμα, το οποίο χαρακτηρίζεται από ήπιους χειμώνες και ξηρά, ζεστά καλοκαίρια. Οι βροχές είναι λιγοστές και πέφτουν κυρίως το φθινόπωρο και τον χειμώνα. Υυτά όπως η ελιά, το αμπέλι, το σιτάρι, τα εσπεριδοειδή ευδοκιμούν σ' αυτόν τον τύπο κλίματος. Ειδικά η ελιά είναι το πιο χαρακτηριστικό μεσογειακό φυτό. Η Ισπανία, η Ιταλία και η Ελλάδα είναι οι μεγαλύτερες ελαιοπαραγωγικές χώρες στον κόσμο. Καθώς η Μεσόγειος βρίσκεται σε θερμή περιοχή τα νερά της θερμαίνονται αρκετά και χάνει, λόγω εξάτμισης, 78

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. ΢ημειώστε τις μεγαλύτερες θάλασσες της Ευρώπης στον χάρτη του μαθήματος 1.10. 2. ΢ημειώστε στον παρακάτω χάρτη τα γεωμορφολογικά στοιχεία που είναι με έντονη γραφή στο κείμενο του μαθήματος. 3. ΢υμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα με τα γεωμορφολογικά στοιχεία της Μεσογείου. Με ποιες άλλες θάλασσες/ωκεανούς επικοινωνεί; Ποια είναι τα σημεία επικοινωνίας με αυτές αντίστοιχα; Ποιες είναι οι μεγάλες χερσόνησοι της; Ποια είναι τα μεγαλύτερα νησιά της με σειρά μεγέθους; Ποια είναι τα σημαντικότερα της ηφαίστεια; Πού είναι το βαθύτερο σημείο της; ΢ε ποιες επιμέρους λεκάνες χωρίζεται; 4. Σοποθετήστε τις μεσογειακές χώρες στην ήπειρο που ανήκουν. Ιταλία, Λιβύη, Αλγερία, Κύπρος, ΢υρία, Μαυροβούνιο, Αίγυπτος, Λίβανος, Μαρόκο, Αλβανία, Ισραήλ, Ελλάδα, Συνησία, Μονακό, Μάλτα, Σουρκία ΕΤΡΨΠΗ ΑΥΡΙΚΗ Α΢ΙΑ 79

3.Α.4 Λίμμεπ - Πξςάμια ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Μελετήστε την εικόνα που απεικονίζει ένα ποτάμιο σύστημα και γράψτε την ορολογία που ταιριάζει σε κάθε ορισμό του παρακάτω πίνακα. Λίμμη Η μάζα γλυκού ή αλμυρού νερού, συγκεντρωμένη σε κοιλότητες της επιφάνειας της γης, φαινομενικά Πξτάμι στάσιμες και χωρίς άμεση επικοινωνία με τη θάλασσα. Ένα ρεύμα γλυκού νερού στην επιφάνεια της Γης, που κινείται λόγω βαρύτητας από μεγάλο υψόμετρο προς χαμηλότερο. Η γραμμή που ενώνει τα ψηλότερα σημεία γύρω από τη λεκάνη απορροής. Όπως λέει και το όνομα, κρίνει αν το νερό θα πάει σε μία λεκάνη απορροής ή στην διπλανή της. Οι περιοχές όπου γεννιέται (πηγάζει) ένα ποτάμι. Η περιοχή όπου οι εκβολές σχηματίζουν τριγωνικό σχήμα (μοιάζουν με κεφαλαίο Δ) ΢υνεχείς κλειστές στροφές του ποταμού. Μοιάζουν με φίδι που κινείται. ΢χηματίζονται σε πεδιάδα λόγω της ορμής του νερού. Σο πιο μεγάλο μέρος του ποταμιού, το κυρίως ποτάμι. Σο τμήμα ποταμού, τα νερά του οποίου πέφτουν απότομα από μεγάλο ύψος σε χαμηλότερο επίπεδο. Ένα υδάτινο ρεύμα που συμβάλλει σε άλλο ποτάμι. Η περιοχή όπου συναντιέται ένας παραπόταμος με άλλο ποτάμι. Μία λίμνη σε σχήμα μισοφέγγαρου που συναντάται συχνά δίπλα στους μαιάνδρους γιατί σχηματίστηκε όταν ένα κομμάτι μαιάνδρου αποκόπηκε από την κεντρική κοίτη. Η περιοχή όπου ένα ποτάμι συναντά τη θάλασσα ή μια λίμνη. 80

2. Μπορείτε να κάνετε τις σωστές αντιστοιχίσεις για τους σχετικούς με το ποτάμιο σύστημα όρους; ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗ΢ Ο όγκος του νερού που περνάει από μία τομή του ποταμού σε ένα δευτερόλεπτο. ΢ε γενικές γραμμές η παροχή μας πληροφορεί εάν υπάρχει πολύ ή λίγο νερό στο ποτάμι. Εξαρτάται από την κλίση του ποταμού, το πλάτος του και το βάθος του και φυσικά δεν είναι σταθερή όλο το χρόνο, δηλαδή εξαρτάται και από το κλίμα. ΤΔΡΟΓΡΑΥΙΚΟ ΔΙΚΣΤΟ Όλη η περιοχή γύρω από το ποτάμι. Για να ανήκει ένα σημείο στη λεκάνη απορροής ΠΑΡΟΦΗ ενός ποταμού θα πρέπει το νερό της βροχής που θα πέσει σε αυτό να καταλήξει στην κεντρική κοίτη. Οριοθετείται από τον υδροκρίτη. Όλα τα υδάτινα ρεύματα γύρω από το ποτάμι (χείμαρροι, ρυάκια, παραπόταμοι, καταρράκτες και η κεντρική κοίτη). 3. ΢υμπληρώστε στην παρακάτω εικόνα τους όρους του ποτάμιου συστήματος. 4. Επιλέξτε τη σωστή απάντηση. Η λεκάνη απορροής οριοθετείται από: α) την παροχή του ποταμού β) το υδρογραφικό δίκτυο γ) τον υδροκρίτη δ) την κεντρική κοίτη 5. Τπογραμμίστε τις σωστές απαντήσεις. ΢το υδρογραφικό δίκτυο ανήκουν: οι παραπόταμοι, ο υδροκρίτης, τα ρυάκια, η λεκάνη απορροής, η κεντρική κοίτη, οι καταρράκτες, οι χείμαρροι, η παροχή 81

6. Αριθμήστε τα γεωμορφολογικά στοιχεία ενός ποταμού κινούμενοι από μεγάλο υψόμετρο προς χαμηλότερο. Κεντρική κοίτη Παραπόταμος Εκβολές Φείμαρρος Πηγές ΢υμβολή 7. Πώς δημιουργήθηκαν οι λίμνες του πλανήτη; Αντιστοιχίστε τις λίμνες με τον τρόπο σχηματισμού τους. Ηφαιστειακές ΢χηματίζονται εξαιτίας κατασκευής φράγματος. Λίμνες - λείψανα ΢χηματίζονται στις κοιλάδες που έχουν διαβρωθεί από παγετώνες από το λιώσιμο των πάγων. Παγετωνικής Καταλαμβάνουν τους κρατήρες σβησμένων ηφαιστείων. ανόρυξης Σεκτονικές Βρίσκονται σε περιοχές με μεγάλη εξάτμιση και μικρή Αλμυρές τροφοδοσία σε γλυκό νερό. Υραγματογενείς Δημιουργούνται από το φραγμό μιας κοιλάδας από Σεχνητές οποιοδήποτε λόγο. Καταλαμβάνουν κοιλότητες που σχηματίστηκαν από ρήγματα. Οι λίμνες που κάποτε αποτελούσαν μιαν ευρύτερη θαλάσσια λεκάνη ή μια μεγαλύτερη λίμνη. 82

8. ΢ε ποια κατηγορία πιστεύετε ότι ανήκει η κάθε λίμνη; Λίμνη Oeschinensee (Ελβετία) Ηφαιστειακές Λίμνες - λείψανα Λίμνη Αράλη (Κεντρική Ασία) Παγετωνικής ανόρυξης Νεκρά Θάλασσα (Ισραήλ-Ιορδανία) Λίμνη Πλαστήρα (Καρδίτσα) Σεκτονικές Λίμνη Kerio (Ισλανδία) Αλμυρές Σεχνητές Λίμνη Βουλιαγμένης (Αθήνα) 83

3.Α.5 Λίμμεπ και πξςάμια ςηπ Γηπ ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Καταγράψτε τις ηπείρους στις οποίες ανήκει η κάθε λίμνη στον Οι 10 μεγαλύςεοεπ λίμμεπ ςηπ Γηπ διπλανό πίνακα. ΢τη συνέχεια συμπληρώστε τις ονομασίες των λιμνών στον χάρτη υδρόσφαιρας στις σελ.16-17 ΛΙΜΝΗ ΔΚΣΑ΢Η ΗΠΔΙΡΟ΢ χρησιμοποιώντας μόνο αυτόν τον πίνακα. (ρε ςεςο. υλμ.) Ιαρπία 371.000 Ρξσπίοιξο 82.400 Βικςόοια 68.800 Αοάλη 66.500 Υιξϋοξμ 59.600 2. Καταγράψτε στον παρακάτω πίνακα σε ποια ήπειρο βρίσκονται Λίριγκαμ 58.000 οι μεγαλύτεροι ποταμοί της Γης και που βρίσκονται οι πηγές ΢αμγκαμίκα 32.900 (οροσειρά, περιοχή ή λίμνη) και οι εκβολές τους, Βαψκάλη 31.500 χρησιμοποιώντας μόνο τον χάρτη υδρόσφαιρας στις σελ.16-17 Άοκςχμ 31.000 που φτιάξατε και τον παρακάτω χάρτη με τα μεγαλύτερα ποτάμια Μιάρα 30.800 της Γης. Σα 10 μεγαλύςεοα ρε μήκξπ πξςάμια ςηπ Γηπ ΠΟΣΑΜΟ΢ ΗΠΔΙΡΟ΢ ΠΗΓΔ΢ ΔΚΒΟΛΔ΢ Νείλξπ ΩΚΔΑΝΟ΢ ΘΑΛΑ΢΢Α Αμαζόμιξπ Μιριριπήπ Λίμμη Βικτώπια Γιαμγκ Σρε Γιαμγκ __________ Κξμγκό Κόλοξρ Μενικξύ Μεκόμγκ Φξσάμγκ Φξ Καταππάκτερ Μοξγιόμα Κόλοξρ Γξυιμέαρ Αμξύο Λέμαπ Πξταμόρ Onon Θ. Λάοτεφ Παοαμά Λίμμη Βαϊκάλη Ρίξ μτε λα Πλάτα 84

Σα μεγαλύςεοα πξςάμια ςηπ Γηπ Ποιοσ είναι ο μεγαλφτεροσ ποταμόσ τθσ Γθσ; 85

3.Α.6 Σα πξςάμια ςηπ Δσοώπηπ ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Να συμπληρώσετε τα στοιχεία για τα ευρωπαϊκά ποτάμια του πίνακα, χρησιμοποιώντας τους χάρτες (πολιτικό και γεωμορφολογικό) της Ευρώπης. ΠΟΣΑΜΟ΢ ΠΗΓΕ΢ ΦΨΡΕ΢ ΠΡΨΣΕΤΟΤ΢Ε΢ ΕΚΒΟΛΕ΢ Βόλγας Δούναβης Δνείπερος Βιστούλας Ρήνος ----------------- ----------------- Σάγος Όρη Αλμπαραθίμ ΢ηκουάνας Πάδος Σίβερης Γκλούστερσάϊρ Σάμεσης 2. Γράψτε τις σωστές απαντήσεις χρησιμοποιώντας τους χάρτες της Ευρώπης. Ποιος είναι ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της Ευρώπης; Ποιος ευρωπαϊκός ποταμός περνάει από τις περισσότερες χώρες; ΢ε ποια ευρωπαϊκή χώρα υπάρχουν οι μεγαλύτεροι σε μήκος ποταμοί; Ποια χώρα διαρρέει ο Πάδος; ΢ε ποια χώρα έχει τις εκβολές του ο Σάγος; Από ποια πρωτεύουσα περνάει ο Σάμεσης; Ποιος ποταμός εκβάλλει στο Αδριατικό Πέλαγος; Από που πηγάζει ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της Ευρώπης; Ποιος ποταμός περνάει από τις περισσότερες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες; 3. Αντιστοιχίστε τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες με τα ποτάμια που τις Παρίσι Σίβερης διαρρέουν. Λονδίνο Σάγος Λισαβόνα Βιστούλας Σάμεσης Ρώμη Δούναβης Βουδαπέστη ΢ηκουάνας Βαρσοβία 86

4. ΢ημειώστε στο χάρτη τα μεγαλύτερα ποτάμια της ευρώπης. 87

3.Α.7 Λίμμεπ και πξςάμια ςηπ Δλλάδαπ ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. ΢υμπληρώστε τα στοιχεία των πινάκων χρησιμοποιώντας τους χάρτες του βιβλίου. Υυσική λίμνη Νομός ή νομοί όπου βρίσκεται Γεωγραφικό διαμέρισμα Σριχωνίδα Βόλβη Βεγορίτιδα Βιστονίδα Κορώνεια Σεχνητή λίμνη Νομός ή νομοί όπου βρίσκεται Ποτάμι στο οποίο Γεωγραφικό κατασκευάστηκε διαμέρισμα Κρεμαστών Πολυφύτου Καστρακίου Πλαστήρα Πηνειού (Πελοποννήσου) Ποτάμι Πηγές (οροσειρά ή χώρα) Νομοί που διαρρέει Εκβολές (πέλαγος) Αλιάκμονας Αχελώος Πηνειός (Θεσσαλίας) Έβρος Νέστος 2. ΢ημειώστε και άλλα ποτάμια της Ελλάδας που πηγάζουν από ξένες χώρες. ……………………………………………….…………………………………………………… ……………………………………………………………………………..…………………. 88

3.Α.8 Παγεςώμεπ, Υιόοδ παγετώνα. Έτσι στο ακραίο Οι παγετώνες είναι μεγάλες μάζες πάγων τμήμα του παγετώνα βρίσκουμε που δημιουργούνται στα ψηλά βουνά ή στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη (κοντά στους πόλους), φερτές ύλες και όγκους βράχων, δηλαδή σε μέρη, όπου το χιόνι που πέφτει, είναι περισσότερο από αυτό που προλαβαίνει να λιώσει. Πάνω που έχει μεταφέρει ο παγετώνας στο χιόνι, που ήδη υπάρχει, συσσωρεύεται το νέο χιόνι. Όσο περισσότερο πέφτει οι νιφάδες συμπιέζονται, κολλάνε και από απόσταση πολλών σχηματίζουν πάγο. Ένας παγετώνας μπορεί να χρειαστεί ακόμα και χιλιάδες χρόνια για να σχηματιστεί. ΢υχνά χιλιομέτρων. ξεπερνάνε το 1χλμ. σε ύψος. Οι παγετώνες φαίνονται να είναι ακίνητοι. Αν ΢τα ακραία παραθαλάσσια κινηματογραφήσουμε, όμως, έναν παγετώνα και βάλουμε το βίντεο στην γρήγορη κίνηση, θα δούμε ότι είναι ένα μεγάλο τμήματα των παγετώνων \"ποτάμι\" πάγου. Κινείται προς χαμηλότερο υψόμετρο, λόγω της βαρύτητας, πολύ αργά, περίπου 2 μέτρα την ημέρα, σχηματίζονται παγόβουνα, ανάλογα φυσικά με τον όγκο του, τη γωνία κλίσης κ.ά. καθώς τεράστιοι όγκοι πάγου, λόγω τους βάρους τους, αποκολλώνται από τον παγετώνα. Αν παρατηρήσετε στον χάρτη τις ακτές της Νορβηγίας θα διαπιστώσετε ότι ο παράκτιος διαμελισμός της σχηματίζει πολλούς διαδοχικούς \"λαβύρινθους\". ΢τις ακτές της συναντάμε πολύπλοκους δαντελωτούς κόλπους, νησάκια, κοιλάδες και στενά θαλασσινά περάσματα ανάμεσα σε ψηλά απόκρημνα βουνά. Αυτά είναι τα φιόρδ. ΢υναντώνται και σε άλλες περιοχές της Γης, όπως για παράδειγμα στη Φιλή και σχηματίστηκαν από την δράση των παγετώνων. Πριν από μερικά εκατομμύρια χρόνια το ανάγλυφο της Νορβηγίας ήταν σχεδόν επίπεδο. Κατά τις εποχές των παγετώνων όλη η περιοχή, που σήμερα είναι η Νορβηγία, καλύφθηκε από πάγο μεγάλου πάχους. Οι κινήσεις των παγετώνων διέβρωσαν ακανόνιστα τεράστιους όγκους βουνών. Μετά την εποχή των παγετώνων έλιωσαν οι πάγοι και οι σχηματισμοί αυτοί πλημμύρισαν με θαλασσινό νερό. Έτσι σήμερα όλη η ακτογραμμή της Νορβηγίας είναι γεμάτη φιόρδ. Οι παγετώνες μπορούν να κονιορτοποιήσουν ολόκληρα βουνά. Σα κομμάτια πετρωμάτων, που συγκρατούνται στη βάση του παγετώνα λειτουργούν σαν γυαλόχαρτο που στιλβώνει τους βράχους, στους οποίους ολισθαίνει. Σο νερό που κυλάει στη βάση του παγετώνα μπαίνει στις ρωγμές των πετρωμάτων, ξαναπαγώνει και σπάει τις πέτρες σαν μπισκότα. Σεράστια κομμάτια πέτρας αποκολλώνται από το υπόστρωμα και ενσωματώνονται στον 89

3.Α.9 Ο κύκλξπ ςξσ μεοξύ Σο ξέρετε ότι πίνετε το ίδιο νερό που είχαν νερό πόσιμο στο σπίτι μας, πρέπει να ακολουθήσει μια πιει οι δεινόσαυροι εκατομμύρια χρόνια πριν; πολύπλοκη πορεία. Γνωρίζετε ότι πίνετε το νερό της θάλασσας κάθε μέρα; Μην επιχειρήσετε όμως την επόμενη φορά που θα Κινείται συνεχώς στη φύση μέσα από δαιδαλώδεις κολυμπήσετε στη θάλασσα να πιείτε νερό. Για να φτάσει το διαδρομές που σχηματίζουν τον κύκλο του νερού ή αλλιώς υδρολογικό κύκλο. ΢ε αυτή τη διαδρομή δεν υπάρχει αρχή ή τέλος. Θα ξεκινήσουμε τυχαία από τη θάλασσα. Αμςιρςξιυίρςε ςημ κάθε εικόμα με ςξ κείμεμξ πξσ ςηπ ςαιοιάζει ΔΝΑ΢ΛΘΡΖ ΔΘΑΟΜΞΖ ΡΣΛΟΣΙΜΩΡΖ ΙΑ΢ΑΙΠΖΛΜΘΡΛΑ΢Α ΑΟΞΠΠΞΖ ΙΑ΢ΔΘΡΔΣΡΖ ΢ξ μεοϊ απϊ ςημ επιτάμεια ΢ξ πεοίρρεσμα Ξι σδοαςμξί απϊ Αμάλξγα με ςη Λία πξρϊςηςα ΢ξ σπϊλξιπξ μεοϊ μεοξϋ απϊ ςα ςημ ενάςμιρη και μεοξϋ πξσ θα ςηπ θάλαρραπ και ςη διαπμξή, σπϊ θεομξκοαρία πξσ πέρει ρςη Γη απϊ ςχμ ξπξιαδήπξςε άλλη σδάςιμη τσςά έυξσμ ςα ρϋμμετα καςακοημμιρμάςχμ ελεσθεοόμεςαι καςάλληλεπ μπξοξϋμ μα δόρξσμ ςα επιτάμεια εναςμίζεςαι ρσμθήκεπ, βοξυή, υιϊμι, υαλάζι καςακοημμίρμαςα θα απξοοξτηθεί καθόπ θεομαίμεςαι απϊ ςξμ μέρχ ςχμ ρσμπσκμόμξμςαι ή δοξριά, ςα ξπξία απϊ ςξ έδατξπ, θα ρςξμάςχμ ςχμ και ρυημαςίζξσμ ρσμπεοιλαμβάμξμςαι θα οεϋρει ρςημ Ήλιξ, μεςαςοέπεςαι ρε τϋλλχμ ρε μξοτή ςα ρϋμμετα. επιτάμεια ςηπ Γηπ διειρδϋρει ρςξ σδοαςμξϋπ και αμεβαίμει σδοαςμόμ πξσ ρςξμ ϊοξ σπέδατξπ και θα αμεβαίμξσμ ρςημ \"καςακοημμίρμαςα\". ρε οσάκια, ρςημ αςμϊρταιοα. Ξι αςμϊρταιοα. υειμάοοξσπ και τςάρει ρςξσπ σδοαςμξί είμαι μεοϊ ρε σπϊγειξσπ αέοια μξοτή πξσ ρσμεπόπ πξςάμια. δεμ μπξοξϋμε μα δξϋμε. σδοξτϊοξσπ ξοίζξμςεπ. Σο νερό από την επιφανειακή απορροή και την κατείσδυσης βέβαια, θα φτάσει σε θάλασσες και λίμνες σε κατείσδυση θα καταλήξει τελικά σε θάλασσες ή λίμνες και ο πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από το νερό της κύκλος του νερού θα συνεχιστεί. Σο υπόγειο νερό της απορροής. 90

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ ΢υμπληρώστε στην παρακάτω εικόνα τις μετατροπές του κύκλου του νερού. ΢τη συνέχεια συμπληρώστε τον πίνακα με τις ονομασίες των μετατροπών. ΜΕΣΑΣΡΟΠΗ ΠΕΡΙΓΡΑΥΗ Σο νερό εισέρχεται μέσα στη γη ΢χηματίζονται σύννεφα Παίρνει τη μορφή ρυακιών, ποταμών, χειμάρρων Γίνεται από την επιφάνεια των ωκεανών, λιμνών, ποταμών Γίνεται από τα φυτά Περιλαμβάνουν χιόνι, χαλάζι, βροχή, δροσιά Ζχει καμιά επίδραςθ ο κφκλοσ του νεροφ ςτουσ ηωντανοφσ οργανιςμοφσ; 91

3.Β Αςμόρταιοα Η ατμόσφαιρα είναι η αεριώδης μάζα που περιβάλλει τη Γη. Η ζώνη όπου μπορεί να αναπτυχθεί η ζωή φτάνει μόλις μέχρι τα 10-13 χλμ. ύψος μέσα στην ατμόσφαιρα. Σε μεγαλύτερα ύψη η ζωή είναι αδύνατη λόγω της έλλειψης οξυγόνου, των ακραίων θερμοκρασιών και των ακτινοβολιών από το διάστημα. Η ατμόσφαιρα συγκρατεί μέρος από την υπεριώδη και την κοσμική ακτινοβολία. Δημιουργεί τους χρωματισμούς του ουρανού και των νεφών, ενώ ταυτόχρονα είναι το μέσο με το οποίο διαδίδεται ο ήχος και διαχέεται το φως. Χωρίς ατμόσφαιρα, δεν θα μπορούσαμε καν να μιλήσουμε μεταξύ μας, αν υποθέσουμε ότι θα μπορούσαμε να ζήσουμε χωρίς οξυγόνο. Εάν η Γη δεν είχε ατμόσφαιρα θα έμοιαζε με τη Σελήνη, δηλαδή ο ουρανός θα ήταν πάντα σκοτεινός και τα αστέρια θα έλαμπαν με σταθερό φως νύχτα και μέρα. Δεν θα υπήρχαν καθόλου καιρικά φαινόμενα, χειμώνας ή καλοκαίρι, αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι δεν θα υπήρχε καμία μορφή ζωής, τουλάχιστον με τις μορφές των οργανισμών που γνωρίζουμε. 3.Β.1 Ρϋμθερη ςηπ αςμϊρταιοαπ 3.Β.2 Ιαιοϊπ - Ιλίμα 3.Β.3 Οαγκϊρμιξ κλίμα 3.Β.4 ΢ξ κλίμα ςηπ Δσοόπηπ 3.Β.5 Αςμξρταιοική οϋπαμρη 92

3.Β.1 ΢ύμθερη ςηπ αςμόρταιοαπ Ο ξηρός αέρας αποτελείται κατά 78% από άζωτο, 21% από οξυγόνο, 0,9% από αργό, 0,04% από διοξείδιο του άνθρακα και από ίχνη άλλων αερίων. ΢την ατμόσφαιρα αιωρούνται επίσης μόρια σκόνης, καπνού, άλατος καθώς και μεγάλη ποσότητα υδρατμών. Η πυκνότητα της ατμόσφαιρας ελαττώνεται πολύ γρήγορα ανεβαίνοντας προς τα πάνω. Για παράδειγμα η αναπνοή στην κορυφή του Έβερεστ (8.848 μ.) είναι πολύ δύσκολη μέχρι και αδύνατη. 93

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Η ατμόσφαιρα χωρίζεται από τους επιστήμονες σε 5 στρώματα χωρίς σαφή όρια, καθώς δεν πρόκειται να δούμε οριζόντιες γραμμές στον αέρα που να τα διαχωρίζει. Αφού μελετήσετε την εικόνα με τα στρώματα της ατμόσφαιρας γράψτε σε ποιο στρώμα της ατμόσφαιρας αναφέρεται το κάθε κείμενο του παρακάτω πίνακα; Εκτείνεται σε ύψος από τα 100 έως τα 500-600 χλμ. πάνω από την επιφάνεια της Γης. Εκεί κινούνται σε τροχιά οι τεχνητοί δορυφόροι και τα διαστημικά λεωφορεία*. Είναι το θερμότερο στρώμα, αφού μπορεί να ξεπεράσει τους 1000οC. Εδώ εμφανίζεται το σέλας**. Εκτείνεται σε ύψος από τα 10 έως τα 50 χλμ. πάνω από την επιφάνεια της Γης. Εδώ δεν εκδηλώνονται καθόλου μετεωρολογικά φαινόμενα εκτός από τα σπάνια σύννεφα μεγάλου ύψους. Εδώ υπάρχει το αέριο όζον (οζονόσφαιρα), που είναι καθοριστικό για τη διατήρηση της ζωής στη Γη. Σο όζον απορροφά τις επικίνδυνες υπεριώδεις ακτινοβολίες του Ήλιου, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν βλάβες στον άνθρωπο, τα ζώα και τα φυτά. Σα αεροπλάνα προτιμούν να πετάν εδώ γιατί α) δεν υπάρχουν καιρικά φαινόμενα (βροχές, καταιγίδες) και β) η αντίσταση του αέρα είναι μικρότερη. Υτάνει περίπου μέχρι τα 1000 χλμ. πάνω από την επιφάνεια της Γης, όπου τα αέρια βρίσκονται σε πολύ μικρές ποσότητες και σιγά-σιγά παύει να υπάρχει η ατμόσφαιρα. Μετά από αυτήν αρχίζει το διάστημα. Είναι το χαμηλότερο στρώμα της ατμόσφαιρας και το πιο πυκνό σε αέρια. ΢ε αυτήν δημιουργούνται τα μετεωρολογικά φαινόμενα (βροχή, άνεμος, χιόνι, χαλάζι). Σο πάχος της είναι πιο λεπτό στους πόλους και πιο παχύ στον Ισημερινό. Εκτείνεται σε ύψος από τα 50 έως τα 100 χλμ. πάνω από την επιφάνεια της Γης. Είναι το πιο ψυχρό στρώμα της ατμόσφαιρας, αφού μπορεί να φτάσει στους -100οC. Εδώ αναφλέγονται τα περισσότερα μετέωρα***. 94

2. Σοποθετήστε στην 1η στήλη τα στρώματα της ατμόσφαιρας με τη σειρά, βάζοντας κάτω αυτό που είναι πιο κοντά στη Γη. ΢τη συνέχεια κάντε τις αντιστοιχίσεις με την 2η στήλη. Σο πιο ψυχρό στρώμα ΢ύννεφα μεγάλου ύψους Σο πιο αραιό στρώμα Σο πιο θερμό στρώμα ΢ύννεφα βροχής 3. Γράψτε σε ποιο στρώμα αντιστοιχεί η κάθε πρόταση. Μετά από αυτήν ξεκινάει το διάστημα Απορροφά τις βλαβερές ακτίνες του Ηλίου Σα αεροπλάνα προτιμούν να πετούν εκεί Εκεί αναφλέγονται τα περισσότερα μετέωρα Εκεί συμβαίνουν τα περισσότερα μετεωρολογικά φαινόμενα ΢ε αυτή βρίσκεται η οζονόσφαιρα 4. Σοποθετήστε τα αέρια της ατμόσφαιρας (άζωτο, αργό, διοξείδιο του άνθρακα, οξυγόνο) σε σειρά αναλογίας ξεκινώντας από το αέριο που βρίσκεται σε μεγαλύτερο ποσοστό. 5. ΢ημειώστε “΢” για τις σωστές προτάσεις και “Λ” για τις λανθασμένες. Σο 99% της μάζας της ατμόσφαιρας είναι συγκεντρωμένο στα πρώτα 40 χλμ. από τη Γη. Φωρίς την ατμόσφαιρα τα αστέρια θα έλαμπαν με σταθερό φως νύχτα και μέρα. Εάν δεν υπήρχε η ατμόσφαιρα δεν θα μπορούσαμε να δούμε τα αστέρια. Σα διαστημικά λεωφορεία πετούν στο διάστημα, δηλαδή έξω από την ατμόσφαιρα της Γης. 6. Επιλέξτε την σωστή συνέχεια για κάθε πρόταση: Πολλές φορές στο νυχτερινό Α. αστέρια που πέφτουν. ουρανό παρατηρούμε φωτεινές Β. το σέλας. γραμμές που σβήνουν γρήγορα. Γ. αεροπλάνα που πετούν. Σι είναι; Δ. μετέωρα που αναφλέγονται στην ατμόσφαιρα. Ε. αστεροειδείς που αναφλέγονται στην ατμόσφαιρα. ΢υχνά από την ουρά ενός Α. διοξείδιο του άνθρακα που συμπυκνώνεται από τα καυσαέρια του αεροπλάνου. αεροπλάνου διαγράφεται μια Β. τα καυσαέρια που αφήνει το αεροπλάνο. λευκή γραμμή. Σι είναι; Γ. υδρατμοί που συμπυκνώνονται από τα καυσαέρια του αεροπλάνου. Δ. οι υδρατμοί της ατμόσφαιρας που εξατμίζονται. Σο όζον που υπάρχει στην Ε. φάρμακα που ψεκάζουν τα αεροπλάνα. στρατόσφαιρα Α. είναι αναγκαίο για την αναπνοή του ανθρώπου. Β. προκαλεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Γιατί τα αεροπλάνα προτιμούν Γ. είναι ένα άχρηστο για τον άνθρωπο αέριο. να πετάνε στην στρατόσφαιρα; Δ. λειτουργεί ως φίλτρο προστασίας από τις υπεριώδεις ακτινοβολίες του Ηλίου. (2 σωστές επιλογές) Ε. αναφλέγει τα μετέωρα. Α. επειδή σε αυτήν δεν υπάρχουν καιρικά φαινόμενα. Β. επειδή εκεί υπάρχει η οζονόσφαιρα. Γ. επειδή ο αέρας είναι πιο αραιός από την τροπόσφαιρα. Δ. επειδή εκεί γίνεται η απορρόφηση της υπεριώδους ακτινοβολίας. Ε. επειδή είναι το πιο θερμό στρώμα. 95

3.Β.2 Καιοόπ - Κλίμα αφού επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες όλο το χρόνο. Ο θερμός αέρας έχει την τάση να ανεβαίνει ψηλότερα. Καθώς, Με τον όρο «κλίμα» περιγράφουμε τις λόγω βαρύτητας, ο αέρας δεν μπορεί να διαφύγει στο μέσες καιρικές συνθήκες που επικρατούν σε μια διάστημα, κινείται προς τον βορρά και προς τον νότο και περιοχή για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. όταν ψυχθεί κατεβαίνει προς τα κάτω και επιστρέφει προς Αν σήμερα βρέχει και έχει κρύο δεν μπορούμε να τον Ισημερινό. Έτσι, σχηματίζονται κυκλικά αέρια ρεύματα πούμε ότι το κλίμα του τόπου μας είναι βροχερό και ψυχρό. που προκαλούν ανέμους κοντά στην επιφάνεια της Γης. Σο κλίμα συνεπώς, είναι κάτι διαφορετικό από τον καιρό, ο Σαυτόχρονα προκαλούνται παρόμοια κυκλικά ρεύματα οποίος χαρακτηρίζει τα καιρικά φαινόμενα κατά τη διάρκεια βορειότερα και νοτιότερα της ζώνης των τροπικών μιας μικρής χρονικής περιόδου, π.χ. μιας ημέρας. Σο κλίμα νηνεμιών. Ο μηχανισμός αυτός θα μπορούσαμε να πούμε ότι επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες με σημαντικότερο τη είναι η \"γεννήτρια\" των περισσότερων ανέμων στη Γη. θερμοκρασία. Οι πιο ακραίες θερμοκρασίες που έχουν καταγραφεί στον πλανήτη είναι +58οC στην Λιβύη και -89,2οC Η ένταση του ανέμου μετριέται στην 12βάθμια στην Ανταρκτική. κλίμακα Μποφόρ και εξαρτάται από την ταχύτητα με την Άνεμος είναι η κίνηση του αέρα. Είναι λάθος όταν οποία κινείται ο άνεμος. λέμε \"σήμερα είχε αέρα\". Πάντα υπάρχει αέρας στην ατμόσφαιρα. Όταν ο αέρας κινείται έχουμε άνεμο. Όταν είναι Η διεύθυνση του ανέμου χαρακτηρίζεται από το στάσιμος έχουμε άπνοια (νηνεμία). Σο περίεργο είναι ότι η σημείο του ορίζοντα απ΄όπου πνέει ο άνεμος και όχι προς πλειοψηφία των ανέμων προκαλούνται από περιοχές, όπου τα που κατευθύνεται. Για παράδειγμα, ο βοριάς έρχεται από δεν υπάρχει άνεμος (επικρατεί νηνεμία). Αυτές βρίσκονται τον Βορρά. κοντά στον Ισημερινό και σχηματίζουν τη \"ζώνη των τροπικών νηνεμιών\". Παλαιότερα αυτές οι περιοχές ήταν ο ΢τον όρο \"κατακρημνίσματα\" συμπεριλαμβάνουμε εφιάλτης των ναυτικών, που ταξίδευαν με ιστιοφόρα, επειδή την κάθε μορφή με την οποία το νερό από την ατμόσφαιρα τα πλοία τους μπορεί να παρέμεναν εκεί ακινητοποιημένα φτάνει στο έδαφος: για εβδομάδες. ΢τις περιοχές αυτές ο αέρας θερμαίνεται,  Βροχή είναι το νερό που φτάνει στο έδαφος σε υγρή μορφή, όταν οι υδρατμοί υγροποιούνται.  Φιόνι είναι τα κατακρημνίσματα, που φτάνουν στο έδαφος υπό τη μορφή παγοκρυστάλλων.  Φαλάζι είναι κομμάτια συμπαγούς παγωμένου νερού, που πάγωσε στην ατμόσφαιρα απότομα και συσσωματώθηκε.  Ομίχλη είναι λεπτότατα σταγονίδια νερού που σχηματίζονται κοντά στην επιφάνεια του εδάφους, λόγω μεγάλης υγρασίας του αέρα, και εμποδίζουν την ορατότητα. 96

Διεύθσμρη και ξμξμαρία αμέμωμ Έμςαρη αμέμξσ ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. ΢ε τι αναφέρεται η κάθε πρόταση, στον καιρό ή στο κλίμα; Βάλτε ένα √ στη σωστή στήλη. Καιρός Κλίμα Να πάμε διακοπές τον Αύγουστο στο Αιγαίο που επικρατούν τα μελτέμια; ΢ήμερα μάλλον θα βρέξει. Καλύτερα να πάρω ομπρέλα. Ο χειμώνας στο Νευροκόπι είναι κάθε χρόνο πολύ βαρύς. Σο δελτίο καιρού είπε ότι αύριο θα χιονίσει. Σο καλοκαίρι στο Αιγαίο φυσούν μελτέμια. Αν πάω ταξίδι το Δεκέμβριο στη Γερμανία, να πάρω βαριά ή ελαφριά ρούχα; Να ντυθώ βαριά ή ελαφριά αύριο; Φιονίζει αρκετά σ’ αυτό το βουνό, ώστε να εγκαταστήσω χιονοδρομικό κέντρο; Σο επόμενο διήμερο θα έχει πολλές βροχές. Άραγε να ραντίσω αύριο τις ελιές; 2. Κάντε την Δραστηριότητα 3.Β.2 που βρίσκεται στο τέλος του βιβλίου 97

3.Β.3 Παγκόρμιξ κλίμα Σοπικοί άνεμοι: Για παράδειγμα οι μουσώνες που πνέουν από τον Ινδικό Ψκεανό προς την ασιατική ήπειρο, και Οι παράγοντες που επηρεάζουν το το αντίστροφο. Η έντονη εξάτμιση στον Ινδικό Ψκεανό παγκόσμιο κλίμα είναι: γεμίζει υγρασία τον αέρα που μεταφέρουν οι μουσώνες. Έτσι προκαλούν βροχές στη νότια και νοτιοανατολική Ασία. Η α) Η απόσταση από τον Ισημερινό: ΢την οροσειρά των Ιμαλαΐων εμποδίζει τους μουσώνες να τροπική ζώνη, που εκτείνεται γύρω από τον Ισημερινό, φτάσουν στο εσωτερικό της Ασίας, με αποτέλεσμα η περιοχή υπάρχουν οι υψηλότερες θερμοκρασίες του πλανήτη. Όσο αυτή να μη δέχεται αρκετές βροχές και να έχουν σχηματιστεί απομακρυνόμαστε από τον Ισημερινό, τόσο πιο ψυχρό εκεί μεγάλες έρημοι. γίνεται το κλίμα. Θαλάσσια ρεύματα: Θαλάσσιο ρεύμα ονομάζεται β) Σο υψόμετρο: Όσο το υψόμετρο αυξάνεται η κάθε συνεχής κίνηση του θαλάσσιου νερού προς την ίδια θερμοκρασία μειώνεται. Οι ορεινές περιοχές έχουν συνήθως κατεύθυνση σε μία περιοχή της θάλασσας. Μοιάζει με ένα πιο ψυχρό κλίμα από τις πεδινές περιοχές που βρίσκονται ποτάμι μέσα στη θάλασσα. Σα ωκεάνια ρεύματα διατρέχουν στο ίδιο γεωγραφικό πλάτος. μεγάλες αποστάσεις και διαδραματίζουν κυρίαρχο ρόλο στο κλίμα πολλών περιοχών της Γης. Κυρίως επηρεάζουν τη μέση γ) Η απόσταση από τη θάλασσα: Γενικά, η θάλασσα θερμοκρασία των γειτονικών τους περιοχών. Σο πιο στις παραθαλάσσιες περιοχές κάνει το κλίμα πιο ήπιο από χαρακτηριστικό παράδειγμα ωκεάνιου ρεύματος είναι το αυτές που βρίσκονται μακριά από τη θάλασσα. Ρεύμα του Κόλπου. δ) Οι τοπικές συνθήκες: Τπάρχουν διάφοροι παράγοντες που επηρεάζουν το κλίμα μιας συγκεκριμένης περιοχής (μικροκλίμα). Μερικά παραδείγματα: ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. ΢υμπληρώστε τα κενά στο παρακάτω κείμενο. Οι μουσώνες που πνέουν από τον …………………………………………… Ψκεανό προς την …………………………………………… ήπειρο, και το αντίστροφο, φέρνουν βροχές στη νότια και νοτιοανατολική …………………………………………… . Η οροσειρά των …………………………………………… εμποδίζει τους μουσώνες να φτάσουν στο εσωτερικό της ηπείρου με αποτέλεσμα η περιοχή αυτή να μη δέχεται αρκετές βροχές (π.χ. έρημος ……………………………………………). 98

2. Αντιστοιχίστε την περιγραφή του κάθε κλιματικού τύπου με την ονομασία του και στη συνέχεια τον κάθε κλιματικό τύπο με μια περιοχή όπου τον συναντάμε. ΚΛΙΜΑΣΙΚΟ΢ ΠΕΡΙΓΡΑΥΗ ΣΤΠΟ΢ ΠΕΡΙΟΦΗ Επικρατεί στις παραθαλάσσιες περιοχές των ηπείρων. Φαρακτηρίζεται από μέσες ΣΡΟΠΙΚΟ ΢ιβηρία θερμοκρασίες και βροχοπτώσεις, ήπιους χειμώνες και δροσερά καλοκαίρια, και είναι ΕΡΗΜΙΚΟ Κεντρική Ευρώπη ιδανικό για την ανθρώπινη διαβίωση. ΕΤΚΡΑΣΟ Ιμαλάια ΜΕ΢ΟΓΕΙΑΚΟ Ζούγκλα του Επικρατεί στις περιοχές που έχουν ερήμους. Φαρακτηρίζεται από ελάχιστες βροχές ΗΠΕΙΡΨΣΙΚΟ Αμαζονίου και από μεγάλες διαφορές θερμοκρασίας μεταξύ μέρας και νύχτας, δηλαδή πολύ ΠΟΛΙΚΟ ΢αχάρα ζέστη τη μέρα και πολύ κρύο τη νύχτα. ΟΡΕΙΝΟ Ελλάδα Γροιλανδία ΢υναντάται στις πολικές περιοχές της Γης, οι οποίες είναι καλυμμένες σχεδόν μόνιμα από πάγο. Οι χειμώνες έχουν μεγάλη διάρκεια, ενώ τα καλοκαίρια διαρκούν λίγες μέρες. Οι θερμοκρασίες είναι όλο τον χρόνο χαμηλές. ΢υναντάται στις περιοχές των πολύ ψηλών βουνών. Έχει σχεδόν τα ίδια χαρακτηριστικά με το πολικό κλίμα. Είναι μια ειδική κατηγορία του εύκρατου κλίματος που συναντάται στη Μεσόγειο αλλά και σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Οι χειμώνες είναι ήπιοι, ενώ τα καλοκαίρια είναι θερμά και άνυδρα. Επικρατεί σε περιοχές που βρίσκονται κοντά στον Ισημερινό. Οι θερμοκρασίες είναι σχετικά υψηλές, ενώ οι βροχοπτώσεις άφθονες. ΢υναντάται στο εσωτερικό των ηπείρων. Οι χειμώνες είναι πολύ ψυχροί και τα καλοκαίρια θερμά. 3. Γράψτε τον κάθε κλιματικό τύπο στη σωστή θέση. 99

4. Σι κλιματικό τύπο αντιπροσωπεύουν οι περιοχές στις παρακάτω εικόνες; 100