กฎหมายธุรกิจ บทที่ 3

บทท่ี 3 กฎหมายลกั ษณะหนี้

 จุดประสงค์เชิงพฤติกรรม  1. อธิบายความหมายของหนีไ้ ด้  2. บอกบ่อเกดิ แห่งหนีไ้ ด้  3. บอกวตั ถุแห่งหนีไ้ ด้  4. อธิบายผลแห่งหนีไ้ ด้  5. อธิบายเรื่องการผดิ นัดของลูกหนีไ้ ด้  6. อธิบายเรื่องการชําระหนีไ้ ด้  7. อธิบายเรื่องการปลดหนีไ้ ด้  8. อธิบายการหักกลบลบหนีไ้ ด้  9. อธิบายเร่ืองการแปลงหนีใ้ หม่ได้  10. อธิบายเร่ืองหนีเ้ กลื่อนกลืนกนั ได้

หนีค้ ืออะไร ด้วยอํานาจแห่งมูลหนี้ เจ้าหนี้ ย่อมมสี ิทธิจะเรียกให้ลูกหนีช้ ําระหนี้ ได้ อน่ึง การชําระหนีด้ ้วยงดเว้นการ อนั ใดอนั หน่ึงกย็ ่อมมไี ด้

หนี้ คือ นิติสัมพันธ์ ระหว่าง บุคคลสองฝ่ าย ซ่ึงฝ่ ายหน่ึงต้อง กระทําการอย่างใดอย่างหน่ึงให้แก่ อีกฝ่ ายหนึ่ง ฝ่ ายที่ต้องกระทําการ น้ันเรียกว่ าลูกหนี้ ส่ วนฝ่ ายท่ี ได้รับผลจากการกระทาํ น้ันเรียกว่า เจ้าหนี้

ส่ิ ง ที่ ลู ก ห นี้ต้ อ ง ก ร ะ ทํ า ก า ร ให้แก่เจ้าหนี้ ได้แก่ การกระทํา การ การงดเว้นกระทําการ และ การโอนกรรมสิ ทธ์ิ ส่ งมอบ ทรัพย์สิน

บ่อเกดิ แห่งหนี้ 1. สัญญา 2. จดั การงานนอกส่ัง 3. ลาภมคิ วรได้ 4. ละเมิด 5. บทบัญญตั แิ ห่งกฎหมาย

1. สัญญา คือ ความตกลง ระหว่างบุคคลต้ังแต่สองฝ่ ายขึน้ ไ ป โ ด ย มี วั ต ถุ ป ร ะ ส ง ค์ จ ะ ก่ อให้ เกิดหนี้ขึ้นตามกฎหมาย สั ญญาเป็ นบ่ อเกิดแห่ งหนี้ท่ี สําคญั ทส่ี ุด

2. จัดการงานนอกสั่ง คือ การที่ บุคคลใดเข้าจัดกิจการแทนผู้อ่ืนโดย เขามิได้ว่าวานใช้ให้ทาํ ถ้าการท่ีทํา น้ันเป็ นการสมประโยชน์แก่เจ้าของ กิจการ ผู้เข้าทํากิจการแทนผู้อื่นน้ัน ย่ อมมีสิ ทธิที่จะเรี ยกร้ องค่ าใช้ จ่ ายที่ ตนได้ เสี ยไปจากเจ้ าของกิจการน้ั น คืนได้

3. ลาภมคิ วรได้ คือ การที่ บุคคลใดได้มาซึ่งทรัพย์สิ่งใด โดย ปราศจากมูลอันจะอ้างกฎหมายได้ แ ล ะ ทํ า ใ ห้ บุ ค ค ล อี ก ค น ห นึ่ ง เสียเปรียบ บุคคลที่ได้รับทรัพย์น้ัน ไว้ต้องคืนทรัพย์น้ันให้แก่เขา

4. ละเมิด คือ การที่บุคคลใดจง ใจหรือประมาทเลินเล่อ ทําต่อบุคคลอื่น โดยผิดกฎหมายให้ เขาเสี ยหายแก่ ชี วิต ร่ างกาย อนามัย เสรีภาพ ทรัพย์สิน หรือสิทธิอย่างหนึ่งอย่างใด ผู้กระทํา ละเมิดจะต้องใช้ค่าสินไหมทดแทนให้แก่ ผู้เสียหาย

5. บทบัญญัติแห่งกฎหมาย เช่น ประมวลรัษฎากรกําหนดให้บุคคลมี หน้าที่เสียภาษีให้รัฐ ประมวลกฎหมายแพ่ง และพาณิชย์บัญญัติให้ บุตรมีหน้าท่ีต้อง อุปการะเลีย้ งดูบิดามารดา และบิดามารดามี หน้าที่ต้องอุปการะเลีย้ งดูและให้การศึกษา ตามสมควรแก่บุตรในระหว่างท่ีเป็ นผู้เยาว์ เป็ นต้น

วตั ถุแห่งหนี้ คือ ข้อกําหนดถึงวิธีท่ี ลู ก ห นี้จ ะ ต้ อ ง ป ฏิ บั ติ ก า ร ชําระหนีใ้ ห้แก่เจ้าหนี้

วตั ถุแห่งหนีแ้ บ่งออกเป็ น 3 ประเภท (1) การกระทาํ การ (2) การงดเว้นกระทาํ การ (3) การโอนกรรมสิทธ์ิส่งมอบ ทรัพย์สิน

1. ทรัพย์ซ่ึงเป็ นวตั ถุแห่งหนีไ้ ด้ ระบุไว้เป็ นประเภท และถ้าตาม สภาพแห่งนิติกรรม หรือตามเจตนา ข อ ง คู่ ก ร ณีไ ม่ อ า จ จ ะ กํา ห น ด ไ ด้ ว่ า ทรัพย์น้ันจะพึงเป็ นชนิดอย่างไร ลูกหนี้จะต้องส่ งมอบทรัพย์ชนิด ปานกลาง

2. เงนิ ตราซึ่งเป็ นวตั ถุแห่งหนี้ 2.1 หนี้เงินได้แสดงไว้เป็ น เงินตราต่างประเทศ จะส่ งใช้เป็ น เงินไทยกไ็ ด้ การเปลย่ี นเงินนี้ ให้คดิ ต า ม อัต ร า แ ล ก เ ป ล่ีย น เ งิ น ณ สถานที่และในเวลาทีใ่ ช้เงนิ

2.2 หนีเ้ งนิ ระบุให้ใช้เงนิ ตรา ชนิดที่ยกเลิกไม่ใช้กันแล้ว การ ส่ งใช้ เงินให้ถือเสมือนหน่ึงว่า มิได้ระบุไว้ให้ ใช้ เป็ นเงินตรา ชนิดน้ัน

3. กรณที ว่ี ตั ถุแห่งหนีม้ หี ลายอย่าง 3.1 ถ้าการอันมีกําหนดพึงกระทําเพื่อ ชําระหนี้น้ันมีหลายอย่าง แต่จะต้อง กระทําเพียงการใดการหนึ่งแต่อย่างเดียว สิทธิท่ีจะเลือกทําการอย่างใดน้ันตกอยู่แก่ ฝ่ ายลูกหนี้ เว้นแต่จะได้ตกลงกนั กาํ หนด ไว้เป็ นอย่างอ่ืน

3.2 ถ้าการอนั จะพงึ ต้องทําเพื่อชําระหนีน้ ้ัน มีหลายอย่าง และอย่างใดอย่างหน่ึงตกเป็ นอัน พ้นวิสัยจะทําได้มาแต่ต้นก็ดี หรือกลายเป็ นพ้น วิสัยในภายหลังก็ดี ให้จํากัดหนี้น้ันไว้เพียงการ ชําระหนีอ้ ย่างอื่นท่ีไม่พ้นวิสัย อน่ึง การจํากัด อันนี้ย่อมไม่เกิดมีขึ้น หากว่าการชําระหนี้ กลายเป็ นพ้นวสิ ัยเพราะพฤติการณ์อนั ใดอนั หน่ึง ซ่ึงฝ่ ายท่ีไม่มีสิทธิจะเลือกน้ันต้องรับผดิ ชอบ

หนีถ้ ึงกาํ หนดชําระเมื่อใด 1. ถ้าเวลาอนั จะพงึ ชําระหนี้ น้ันได้กําหนดกันไว้ตามวันแห่ง ปฏิทิน ย่อมถงึ กําหนดชําระตาม วนั แห่งปฏิทนิ

2. ถ้าเวลาอนั จะพงึ ชําระหนี้ น้ั น มิ ไ ด้ กํา ห น ด กัน ไ ว้ ต า ม วัน แห่งปฏิทิน แต่พออนุมานจาก พฤติการณ์ท้ังปวงได้ว่าจะเรียก ให้ลูกหนีช้ ําระหนีไ้ ด้เม่ือใด

3. ถ้าเวลาอนั จะพงึ ชําระหนีน้ ้ัน มไิ ด้กาํ หนดกนั ไว้ตามวนั แห่งปฏิทนิ แ ล ะ จ ะ อ นุ ม า น จ า ก พ ฤ ติ ก า ร ณ์ ท้ั ง ปวงก็ไม่ได้แล้ว เจ้าหนีย้ ่อมเรียกให้ ลูกหนี้ชําระหนี้ได้โดยพลัน และ ลูกหนี้ก็ย่อมชําระหนี้ของตนได้โดย พลนั เช่นเดยี วกนั

การผดิ นัดของลูกหนี้ 1. ผดิ นัดเพราะเจ้าหนีเ้ ตือน แล้ว ถ้าหนี้ถึงกําหนดชําระแล้ว และ ภายหลังแต่น้ันเจ้าหนี้ได้ให้ คําเตือน ลูกหนีแ้ ล้วลูกหนีย้ งั ไม่ชําระหนี้ ลูกหนี้ ได้ช่ือว่าผดิ นัดเพราะเขาเตือนแล้ว

2. ผดิ นัดโดยเจ้าหนีไ้ ม่ต้องเตือน 2.1 ถ้าได้กําหนดเวลาชําระหนี้ ไว้ตามวันแห่งปฏิทิน และลูกหนี้ ไ ม่ ชํ า ร ะ ห นี้ ต า ม กํ า ห น ด แ ล้ ว ลูกหนี้ย่อมเป็ นผู้ผิดนัดโดยเจ้าหนี้ ไม่ต้องเตือนเลย

2.2 ถ้าได้ตกลงกนั ว่า หนีจ้ ะถึง กําหนดชําระต่อเม่ือมีการบอกล่าว ล่วงหน้ าให้ ชําระหนี้ตามเวลาท่ี กาํ หนดกนั ไว้ ซ่ึงคํานวณนับได้โดย ปฏิทิน ถ้าลูกหนีไ้ ม่ชําระหนี้ตาม เวลาท่กี าํ หนดไว้นี้ ลูกหนีก้ ไ็ ด้ช่ือ ว่าเป็ นผู้ผดิ นัด

3. ผิดนัดในกรณีลูกหนี้ ทําละเมดิ ในกรณหี นีอ้ นั เกดิ จากมูลละเมิด ลูกหนี้ได้ชื่อ ว่าผดิ มาแต่เวลาทีท่ ําละเมิด

4. กรณที ไี่ ม่ถือว่าลูกหนีผ้ ดิ นัด ถ้าการชําระหนี้ยังมิได้กระทํา ลงเพราะพฤติการณ์อันใดอันหน่ึง ซึ่งลูกหนีไ้ ม่ต้องรับผดิ ชอบ ลูกหนี้ กย็ งั ไม่ได้ช่ือว่าผดิ นัด

ผลแห่งการทล่ี ูกหนีผ้ ดิ นัด 1. เมื่อลูกหนีไ้ ม่ชําระหนีใ้ ห้ต้อง ตามความประสงค์อนั แท้จริงแห่งมูล หนีแ้ ล้ว เจ้าหนีจ้ ะเรียกเอาค่าสินไหม ทดแทนเพื่อความเสียหายอนั เกิดแต่ การน้ันกไ็ ด้

2. ถ้าโดยเหตุผดิ นัด การชําระ หนี้กลายเป็ นอันไร้ ประโยชน์แก่ เจ้าหนี้ เจ้าหนี้จะบอกปัดไม่รับ ชําระหนี้ และจะเรียกค่าสินไหม ทดแทนเพ่ือการไม่ชําระหนีก้ ไ็ ด้

3. ลูกหนี้จะต้องรับผิดชอบในความ เสียหายบรรดาที่เกิดแต่ความประมาทเลินเล่อ ในระหว่างเวลาที่ตนผิดนัด ท้ังจะต้อง รับผิดชอบในการที่การชําระหนี้กลายเป็ นพ้น วสิ ัย เพราะอุบัติเหตุอันเกิดขึน้ ในระหว่าง เวลาทตี่ นผดิ นัดน้ันด้วย เว้นแต่ความเสียหาย น้ัน ถึงแม้ว่าตนจะได้ชําระหนีท้ ันเวลา กาํ หนดกค็ งจะต้องเกดิ มอี ยู่น่ันเอง

4. หนี้เงินน้ัน ให้คดิ ดอกเบีย้ ใน ระหว่ างเวลาผิดนัดร้ อยละเจ็ดคร่ึ ง ต่อปี ถ้าเจ้าหนีอ้ าจจะเรียกดอกเบีย้ ได้สูงกว่าน้ันโดยอาศัยเหตุอย่างอื่น อันชอบด้วยกฎหมาย ก็ให้ คงส่ ง ดอกเบยี้ ต่อไปตามน้ัน

ความระงบั แห่งหนี้ 1. การชําระหนี้ 2. การปลดหนี้ 3. การหักกลบลบหนี้ 4. การแปลงหนีใ้ หม่ 5. หนีเ้ กลื่อนกลืนกนั

การชําระหนี้ ทําให้หนี้หรือสิทธิเรียกร้ องได้ สิ้นสุดลง ลูกหนี้จะต้องชําระหนี้ให้ ต้ อ ง ตา ม ค ว า ม ป ร ะ ส ง ค์ อัน แท้ จ ริ ง แห่งมูลหนีจ้ งึ ทาํ ให้หนีร้ ะงบั ไป

ผู้ชําระหนี้ 1. ลูกหนี้ ตามปกตแิ ล้ว ลูกหนี้จะต้ องชําระหนี้เอง เสมอ เพราะเป็ นผู้รับผิดชอบ โดยตรงในหนีท้ เี่ กดิ ขนึ้

2. บุคคลภายนอก สามารถ ชําระหนีแ้ ทนลูกหนีไ้ ด้ เพราะเมื่อ เจ้ าหนี้ได้ รั บชํ าระหนี้ถู กต้ องตา ม ความประสงค์อนั แท้จริงแห่งมูลหนี้ โดยไม่ต้องคํานึงว่าผู้ใดจะเป็ นผู้ ชําระหนี้ ย่อมทําให้หนีน้ ้ันระงบั ไป

กรณีท่ีบุคคลภายนอกจะชําระ หนีแ้ ทนลูกหนีไ้ ม่ได้ 2.1 สภาพแห่ งหนี้ไม่ เปิ ดช่ องให้ บุคคลภายนอกชําระหนีแ้ ทนได้ 2.2 ขดั กบั เจตนาทคี่ ู่กรณไี ด้แสดงไว้ 2.3 ชําระหนีโ้ ดยขืนใจลูกหนีไ้ ม่ได้

3. ลูกหนีร้ ่วม ผู้คาํ้ ประกนั หรือผู้มีส่ วนได้เสียในการ ชําระหนี้ ย่อมสามารถชําระหนี้ โดยขืนใจลูกหนี้ได้ ท้ังเจ้าหนี้ แ ล ะ ลู ก ห นี้ต้ อ ง ย อ ม ใ ห้ บุ ค ค ล เหล่านีช้ ําระหนี้

ผู้รับชําระหนี้ 1. เจ้าหนี้ เป็ นผู้มีสิทธิเรียกร้อง ให้ลูกหนีช้ ําระหนีไ้ ด้โดยตรง ในการรับ ชําระหนี้น้ัน เจ้าหนี้ผู้รับชําระหนี้ จะต้ อ งมี ความ สา ม ารถตาม ก ฎห ม า ย ด้วย

2. ผู้มอี าํ นาจรับชําระหนีแ้ ทน 2.1 โดยสัญญา 2.2 โดยบทบัญญตั ขิ องกฎหมาย

3. บุคคลซ่ึงไม่มีอาํ นาจ รับชําระหนีไ้ ด้รับชําระหนี้ ไ ว้ แ ล ะ เ จ้ า ห นี้ ไ ด้ ใ ห้ สัตยาบัน 4. ผู้ครองตามปรากฏ แห่งสิทธิ

5. บุคคลผู้ถือใบเสร็จ ใบเสร็จเป็ นเอกสารที่แสดงว่า เจ้าหนีไ้ ด้รับชําระหนีแ้ ล้ว 6. บุคคลผู้ไม่มีอาํ นาจ รับชําระหนี้แต่ได้รับชําระ หนีไ้ ว้ หนี้ย่อมระงับไปเพยี ง เ ท่ า ที่ ตั ว เ จ้ า ห นี้ไ ด้ ล า ภ ง อ ก ขึ้น จากการชําระหนีน้ ้ัน

สถานทชี่ ําระหนี้ 1. ลูกหนีแ้ ละเจ้าหนีอ้ าจจะตกลง กนั ให้ชําระหนี้ ณ สถานท่ีใดสถานท่ี หน่ึงก็ได้ เมื่อลูกหนี้ชําระหนี้ให้กับ เจ้าหนี้ตามสถานที่ที่ตกลงกันแล้ว ทาํ ให้หนีร้ ะงับไป

2. ถ้าลูกหนีแ้ ละเจ้าหนีม้ ไิ ด้ตก ลงกันว่าให้ชําระหนี้ ณ สถานท่ีใด ในกรณีที่เป็ นทรัพย์เฉพาะส่ิง ให้ ลูกหนี้ชําระหนี้ให้ แก่เจ้าหนี้ ณ สถานท่ีซ่ึงทรัพย์น้ันได้อยู่ในเวลา ทกี่ ่อให้เกดิ หนีน้ ้ัน

3. ถ้าลูกหนีแ้ ละเจ้าหนีม้ ิได้ตก ลงกันว่าให้ชําระหนี้ ณ สถานที่ใด ในกรณีท่ีไม่ใช่ ทรัพย์เฉพาะส่ิง ให้ลูกหนี้ชําระหนี้ให้แก่เจ้าหนี้ ณ สถานท่ีซึ่งเป็ นภูมิลําเนาปัจจุบัน ของเจ้าหนี้

วธิ ีชําระหนี้ 1. ในการชําระหนีน้ ้ัน ลูกหนีจ้ ะต้อง ชํ า ร ะ ห นี้ใ ห้ ต้ อ ง ต า ม ค ว า ม ป ร ะ ส ง ค์ อัน แท้จริงแห่งมูลหนี้ ลูกหนี้จะบังคับให้ เจ้าหนี้รับชําระหนี้แต่เพียงบางส่วน หรือ ให้รับชําระหนี้เป็ นอย่างอ่ืนผิดไปจากที่ จะต้องชําระหนีใ้ ห้แก่เจ้าหนีไ้ ม่ได้

2. ถ้าวัตถุแห่งหนีเ้ ป็ นอันให้ ส่งมอบทรัพย์เฉพาะสิ่ง บุคคลผู้ ชําระหนี้จะต้องส่ งมอบทรัพย์ ตามสภาพที่เป็ นอยู่ในเวลาที่จะ พงึ ส่งมอบ

3. ลูกหนีจ้ ําต้องรักษาทรัพย์ ไ ว้ ด้ ว ย ค ว า ม ร ะ มั ด ร ะ วั ง อย่ างเช่ นวิญญูชนจะพึงสงวน ทรัพย์สินของตน จนกว่าจะได้ ส่ งมอบทรัพย์น้ัน

การชําระหนีด้ ้วยตว๋ั เงนิ ถ้าชําระหนีด้ ้วยออก ด้วยโอน หรื อด้ วยสลักหลังตั๋วเงินหรื อ ประทวนสินค้า หนี้น้ันจะระงับ สิ้นไปต่อเม่ือตั๋วเงินหรือประทวน สินค้าน้ันได้ใช้เงินแล้ว

ค่าใช้จ่ายในการชําระหนี้ 1. ลูกหนีแ้ ละเจ้าหนีอ้ าจตกลงกนั ใ ห้ ลู ก ห นี้ ห รื อ เ จ้ าห นี้เ ป็ นผู้ อ อ ก ค่าใช้จ่ายในการชําระหนีก้ ไ็ ด้

2. ถ้าลูกหนีแ้ ละเจ้าหนีม้ ิได้ ตกลงกันไว้ว่าให้ฝ่ ายใดเป็ นผู้ ออกค่ าใช้ จ่ ายในการชํ าระหนี้ กฎหมายกําหนดให้ฝ่ ายลูกหนี้ เป็ นผู้ออกค่าใช้จ่าย

3. ถ้าค่าใช้จ่ายน้ันมีจาํ นวน เพิ่มขึ้น เพราะเจ้ าหนี้ย้ าย ภูมิลาํ เนา หรือเพราะการอื่น ใ ด อั น เ จ้ า ห นี้ ไ ด้ ก ร ะ ทํ า ค่ าใช้ จ่ ายเพ่ิมขึ้นเท่ าใดเจ้ าหนี้ ต้องเป็ นผู้ออก