e9d0eb1609b6950997d15d60512b926c

ปท ่ี 10 รายไตรมาส เดอื นกรกฎาคม-กันยายน 2561 วารสารเพอ่ื การเตือนภยั สนิ คาการเกษตรและอาหาร เร่ิมเสนทางการพฒั นา “พืชสมนุ ไพร” ภูมิปญ ญาไทยสตู ลาดโลก สมุนไพร “โภชนเภสชั ” จากสวนปาสอู าหารเพอื่ สุขภาพ สมนุ ไพรในตลาดปลายทาง สำนกั งานมาตรฐานสนิ คาเกษตรและอาหารแหง ชาติ (มกอช.) กระทรวงเกษตรและสหกรณ �������.indd 1 10/2/2561 BE 18:47

แวะคยุ ...กบั บก. สารบญั สวัสดีค่ะ สมาชกิ วารสาร Early Warning ทุกทา่ น สถิตนิ �ำ เขา้ -สง่ ออก 3 พบกนั อกี ครง้ั กบั วารสารเพอื่ การเตอื นภยั สนิ คา้ เกษตรและอาหาร (ACFS Early Warning) ม.ค. - ก.ค. 2561 รายไตรมาส ฉบับเดอื นกรกฎาคม – กนั ยายน 2561 ฉบับน้มี าพรอ้ มกับเรอื่ งเดน่ “อาหาร เพอ่ื สุขภาพ” ทก่ี �ำลงั เปน็ กระแสนิยมในยุคปัจจุบนั โดยอาหารเพอ่ื สขุ ภาพได้พัฒนามาจาก จับกระแส NTBs 4 ผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพรไทยทถ่ี อื วา่ เปน็ ภมู ปิ ญั ญา และสมบตั ลิ ำ�้ คา่ ของชาวไทย ผลติ ภณั ฑเ์ หลา่ น้ี ได้แปรรูปเป็นหลายลกั ษณะ ทั้งยารักษาโรค หรือไมว่ า่ จะเป็นอาหารเสริม ซงึ่ ลว้ นต้องการ เร่ิมเส้นทางการพัฒนา 5 วัตถุดิบสมุนไพรท่ีมีคุณภาพและความปลอดภัย จึงน�ำไปสู่ข้อก�ำหนดมาตรฐาน พืชสมุนไพรภูมิปัญญาไทย ในกระบวนการผลติ พชื สมนุ ไพร ตลอดจน นอกจากนย้ี งั มขี อ้ มลู สถานการณผ์ ลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพร ในภาคอุตสาหกรรมในไทยสู่ตลาดโลก แนวทางการพัฒนาพืชสมุนไพรให้กลายเป็น ส่ตู ลาดโลก ผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพรทไ่ี ดร้ บั การยอมรบั ในหลกั สากล อกี ทง้ั ยงั รวมถงึ แนวโนม้ การด�ำเนนิ งาน ยุทธศาสตร์พัฒนาสมุนไพรแห่งชาติฉบับท่ี 1 เพื่อยกระดับผลิตภัณฑ์สมุนไพรอย่างจริงจัง สมนุ ไพรจากสวนป่า 9 และไทยมีมาตรฐานการผลิตของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์รับรองต้ังแต่วัตถุดิบต้นทาง สอู่ าหารเพอื่ สขุ ภาพ อกี ดว้ ย นอกจากนี้ “จบั กระแส NTBs” และ “ขา่ วสัน้ รอบโลก” ยงั มีประเด็นท่นี า่ สนใจ เช่น 12โภชนเภสชั สาธารณสขุ ประกาศ หา้ ม PHOs – ไขมนั ทรานส์ ในไทยเนื่องจากอาจกอ่ ใหเ้ กดิ อันตราย ตอ่ รา่ งกาย หรอื ไมว่ า่ จะฝง่ั สหรฐั ฯ ทค่ี ดิ คน้ บรรจภุ ณั ฑแ์ บบใหม่ ในอตุ สาหกรรมสตั วป์ กี ซง่ึ สมุนไพรในตลาดปลายทาง ใชป้ ระโยชนจ์ ากอะลมู เิ นยี ม (ฟอยล)์ และฟลิ ม์ หมุ้ อาหาร โดยนอกจากจะเพม่ิ ความสะดวกสบาย ยังช่วยลดการเสียของอาหารไดอ้ กี ด้วย และบทความอ่นื ๆ ทน่ี ่าสนใจอกี หลายบทความค่ะ 14From Farm (Herbal) ทางทีมงาน Early warning ได้คัดสรรสาระเพื่อท่านผู้อ่านอย่างต่อเนื่อง ทั้งน ี้ หากทา่ นผอู้ า่ นมขี อ้ เสนอแนะหรอื ตอ้ งการขอ้ มลู เพมิ่ เตมิ จากบทความและขา่ วสารเพอ่ื การ to Health Product เตอื นภยั สนิ คา้ เกษตรและอาหาร สามารถตดิ ตอ่ กองบรรณาธกิ ารไดท้ อี่ เี มล acfsearlywarning@ gmail.com และสามารถสมคั รสมาชกิ วารสาร Early warning ไดฟ้ รที ี่ www.acfs.go.th คะ่ ทั้งนี้ทางทีมงาน Early warning ได้ปรับโฉมระบบเตือนภัยสินค้าเกษตรและอาหาร (ACFS Early Warning) ใหม่ โดยจะเริม่ ใชร้ ะบบใหมต่ งั้ แต่เดือนมิถุนายน 2561 เพือ่ เพม่ิ ชอ่ งทางการกระจายขอ้ มลู ประเทศคคู่ า้ ใหเ้ ขา้ ถงึ งา่ ยกวา่ เดมิ ไดท้ ่ี http://warning.acfs.go.th ซงึ่ มคี วามสะดวก รวดเรว็ ใช้งานง่าย และสามารถส่งข้อมูลข่าวสารทางอเี มล ให้แก่สมาชกิ ไดต้ รงตามประเดน็ ความสนใจ เชน่ กลมุ่ สนิ คา้ ประเทศ ประเดน็ ปญั หา อกี ทงั้ ยงั เปดิ โอกาส ให้สมาชิกบอกเลิกรับข้อมูลทางอีเมลได้โดยง่าย หากท่านมีข้อสงสัยประการใด สามารถ ตดิ ตอ่ ไดท้ ่ี ฝ่ายพฒั นาเทคโนโลยสี ารสนเทศ ศูนยเ์ ทคโนโลยีสารสนเทศและการสอ่ื สารมก อช. โทรศัพท์ 0-2579-4986 ข่าวส้นั รอบโลก 15 ทปี่ รึกษา สลักเพช็ ร์ สถานที่ตดิ ตอ่ พงศาพชิ ณ์ ดร.เสรมิ สุข นรภูมพิ ภิ ัชน์ กองนโยบายมาตรฐานสินค้าเกษตรและอาหาร นายพิศาล สาระศาลนิ ส�ำ นักงานมาตรฐานสนิ ค้าเกษตรและอาหารแหง่ ชาติ นายยทุ ธนา 50 ถนนพหลโยธนิ แขวงลาดยาว เขตจตจุ กั ร กรงุ เทพฯ 10900 นายวิทวัสก์ โทรศัพท์: 02-561-4190, 02-561-4204 โทรสาร: 02-561-4088 E-mail: [email protected] / [email protected] กองบรรณาธกิ าร นางสาวกุลวดี ววิ ัฒสวสั ดนิ นท์ นายชนวฒั น์ สิทธธิ รู ณ์ นายธวัชชยั ศลี แสน นายวรพงศ์ วไิ ลรตั น์ นางสาวจนั จิรา ทรพั ยอ์ าภรณ์ นางสาวศศิพิมพ์ บรุ รี ตั น์ 2 EARLY WARNING �������.indd 2 10/2/2561 BE 18:47

สถติ กิ ารนำเขา – สงออก ตั้งแตเ ดอื น ม.ค – ก.ค. 2561 ทีม่ า : สำนกั งานเศรษฐกจิ การเกษตรโดยความรวมมือกบั กรมศลุ กากร 757,458,958,429 สินคาสงออก 5 อันดับแรก ม.ค.-ก.ค. หนว ย : ลานบาท 292,183,094,609 ผลิตภณั ฑจากสัตวน ้ำ 112,594,376,263 ขาวและผลิตภัณฑ 110,209,441,581 ยางธรรมชาติ 96,012,313,747 ผลติ ภณั ฑจ ากสตั ว 84,337,316,406 ผลไมและผลติ ภณั ฑ 81,363,960,783 นำเขา สง ออก สนิ คานำเขา 5 อันดับแรก ม.ค.- ก.ค. 73,084,936,666 38,103,341,434 ผลติ ภัณฑจากสตั วน ้ำ 31,822,487,597 กากและเศษทเี่ หลอื ใชทำอาหารสตั ว 22,194,691,880 พืชอาหาร 17,960,215,527 พชื น้ำมัน ผลไมและผลติ ภัณฑ ตลาดนำเขา 5 อนั ดบั แรก ม.ค.-ก.ค. ตลาดสง ออก 5 อนั ดับแรก ม.ค.-ก.ค. 122.501 มูลคา (ลา นบาท) มลู คา (ลานบาท) 92.43 71.05 45.80 40.64 37.55 32.23 26.27 13.19 11.73 จีน ญปี่ ุน สหรัฐอเมริกา เวยี ดนาม มาเลเซยี สหรฐั อเมริกา จนี บราซิล เวยี ดนาม อินโดนเี ซยี SPS/TBT NOTIFICATION ม.ี ค.- พ.ค. 2561 การประกาศมาตรการ (ครงั้ ) SPS การประกาศมาตรการ (ครง้ั ) TBT 18% มอนเตรเนโกร 14% ยกู นั ดา เคนยา รวันดา แคนาดา 15% แทนซาเนยี 30% เปรู บราซิล 12% ยูกนั ดา เคนยา 47% 13% 11% 26% 14% ประเด็น ระเบยี บ/มาตรฐาน 87 ประเดน็ ระเบียบ/มาตรฐานทว่ั ไป 49.27 ระเบียบ/มาตรฐานนำเขาสนิ คา เกษตร 74 ระเบยี บวธิ ีการตรวจวเิ คราะห 36.59 MRLs 54 ฉลาก/บรรจุภัณฑ 6.83 กกั กนั /ระงบั นำเขา 50 วัตถุเจือปน 1.46 วัตถเุ จอื ปน 43 อ่นื ๆ 5.85 ฉลาก 3 อนื่ ๆ 66 �������.indd 3 EARLY WARNING 3 10/2/2561 BE 18:47

จับกระแส “ NTBs ท ขอ สาธารณสขุ ไทย ประกาศ หา้ ม PHOs – ไขมนั ทรานส์ ไทย เตรียมยกเลิกการใช้ไขมันทรานส์ และอาหารที่มี อนิ โดนเี ซยี ดนั ใบรบั รองทนู า่ สว่ นประกอบของไขมนั ทรานสต์ งั้ แตป่ ี 2562 เปน็ ตน้ ไป โดย MSC เปน็ มาตรฐานเดยี ว เม่ือวันท่ี 13 กรกฎาคม 2561 ท่ีผ่านมา กระทรวง ของตลาด สาธารณสขุ ไดป้ ระกาศขอ้ ก�ำหนดอาหารทห่ี า้ มผลติ น�ำเขา้ หรอื จ�ำหนา่ ย นำ�้ มนั ทผี่ า่ นกระบวนการเตมิ ไฮโดรเจนบางสว่ น ในการประชุม International Coastal Tuna Business (Partially Hydrogenated Oils : PHOs) และอาหาร Forum (ICTBF) คร้ังท่ี 6 เมื่อวันที่ 31 พฤษภาคม– ท่ีมีไขมันทรานส์เป็นส่วนประกอบ ท้ัง โดนัท พาย หรือ 1 มิถุนายน 2561 ณ เกาะบาหลี สาธารณรัฐอินโดนีเซีย อาหารของทอดต่างๆ พร้อมได้ยืนยันหลักฐานทาง หน่วยงานภาครัฐร่วมกับภาคอุตสาหกรรมทูน่าใน วิทยาศาสตร์ที่ชี้ว่าไขมันทรานส์เพ่ิมความเส่ียงต่อการเป็น อินโดนีเซีย น�ำโดยกระทรวงกิจการทางทะเล และ โรคหัวใจ และหลอดเลือด ซ่ึงอาจก่อให้เกิดอันตราย การประมง (MMAF) ได้เห็นชอบร่วมกันที่จะยกระดับ ตอ่ รา่ งกาย โดยประกาศดงั กลา่ วมผี ลบงั คบั ใชต้ งั้ แต่ 180 วนั การใชป้ ระโยชนใ์ บรบั รองมาตรฐานการผลติ อยา่ งยงั่ ยนื ของ นบั ตงั้ แตว่ นั ทปี่ ระกาศ สนิ คา้ ประมง ตามกรอบปฏบิ ตั ขิ อง Marine Stewardship Council (MSC) มาใช้เป็นมาตรฐานการซื้อขายทูน่า จากน่านน�้ำอินโดนีเซีย ภายในปี 2562 โดยจะส่งเสริม การประสานภาคส่วนท่ีเก่ียวข้อง เพื่อสร้างความเข้าใจ การยอมรับ และความร่วมมือตลอดภาคอุตสาหกรรม ซึง่ ขณะนม้ี ผี ู้ซอ้ื รายใหญ่ ผผู้ ลติ และแปรรปู และเครอื ขา่ ย รา้ นคา้ ปลกี กว่า 14 แห่ง เข้าร่วมจดั ท�ำข้อตกลงกบั ภาครัฐ เพอื่ สง่ เสรมิ การใชป้ ระโยชนท์ รพั ยากรทางทะเล อยา่ งยง่ั ยนื และอนุรกั ษ์ส่ิงแวดล้อม 4 EARLY WARNING 10/2/2561 BE 18:47 �������.indd 4

เร่มิ เสนทางการพฒั นา “พชื สมนุ ไพร” ภมู ปิ ญญาไทยสูต ลาดโลก พชื สมนุ ไพร (Medicinal Plants) หรอื พชื ที่มสี รรพคณุ ทางยาเปน สวนประกอบสำคัญของ“ยาสมุนไพร”ท่เี ปน ศาสตรความรู ของชนเผา โบราณท้งั ในเอเชยี ตะวนั ออก ยุโรป โดยเฉพาะจนี ทีม่ หี ลักฐาน คัมภีรการใชประโยชนจากสมนุ ไพรในการบำบัดรกั ษาโรค ซ่งึ จะสะทอนใหเห็นถงึ ภูมปิ ญ ญาทางการแพทย ชน้ั สูงมานับพนั กวาปม าแลว ยาสมุนไพรสวนใหญลวนมีเอกลักษณเฉพาะในแตละทองถิ่น ซึ่งเกิดจากการผสมผสานวัตถุดิบและ อไปงคจนค วถาึงมกราูรทใชัง้ พสาิษรตอาอนกพฤิษททธกิ์ำใาหรลยดาสทมอุนนไคพวรากมลเปานยเพปษิ นส“มทดลุ รรัพะหยวาสงินธาทตุหารงือปองญคปญระากอ”บทพี่ถนื้ ูกฐจาานรขึกอแงลธะรสรามนชตาตอิ ตำนานวฒั นธรรมขามกาลเวลามาจนถึงปจ จุบนั เมอ่ื พชื สมนุ ไพรกลบั มาไดร บั ความนิยมอีกครง้ั สูการพัฒนาเปน “ผลติ ภัณฑส มนุ ไพร” แมว้ ทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยจี ะสามารถพฒั นา และสรรสรา้ ง นอกจากน้ีในฐานะสารออกฤทธ์ิท่ีมีสรรพคุณทางยา ยาแผนปจั จบุ นั ทเ่ี ชอ่ื วา่ มปี ระสทิ ธภิ าพของสารออกฤทธส์ิ งู และ สมุนไพรยังทวีความส�ำคัญก้าวเข้าสู่การพัฒนาในฐานะวัตถุดิบ ผา่ นการวจิ ยั ทดสอบใหม้ คี ณุ ลกั ษณะ การผลติ และปรมิ าณตวั ยา ทางภาคอุตสาหกรรมหลากหลายประเภท ทั้งอุตสาหกรรม ทเ่ี ปน็ มาตรฐาน ทวา่ ดว้ ยกระแสนยิ มผลติ ภณั ฑธ์ รรมชาติ ท�ำให้ เกษตรแปรรูป อุตสาหกรรมผลิตยาแผนไทย อุตสาหกรรม ผู้คนหวนกลับมาสนใจ และให้ความนิยมในวิถีการแพทย์ การผลติ ยาพฒั นาสมนุ ไพร และอตุ สาหกรรมผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพร แผนโบราณ ที่มีส่วนผสมระหว่างองค์ความรู้และความศรัทธา รปู แบบตา่ งๆ เช่น ยาเม็ด ยาผง ยาแคปซูล ยาฉดี เจล หรอื ในการรักษามากยิ่งข้ึน ซ่ึงเพื่อผนวกกับวิทยาศาสตร์ทาง ครมี ทาภายนอก ซงึ่ การพฒั นาสมนุ ไพรดงั กลา่ วนนั้ มผี ลมาจาก การแพทยท์ พี่ ฒั นาอยา่ งกา้ วกระโดดแลว้ ขอบเขตการวจิ ยั คน้ ควา้ ความต้องการใช้สมุนไพรท่ีเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว รวมไปถึง และศึกษาการใช้ประโยชนข์ องสมนุ ไพรในปัจจบุ นั จงึ ขยายตวั การพัฒนาสู่การแปรรูปเพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มของสมุนไพรต่างๆ อยา่ งกวา้ งขวาง และมกี ารพฒั นาตอ่ ยอดไปสกู่ ารผสมผสานกบั ท่ีจะตอบสนองความต้องการ และสร้างความหลากหลาย การแพทยแ์ ผนปจั จบุ นั ทจ่ี ะชว่ ยเพม่ิ มลู คา่ การคา้ สมนุ ไพร เพอ่ื ในการใช้ประโยชน์จากสมุนไพร ท่ีแต่ก่อนเป็นเพียง ยาหม้อ ไปสู่เป้าหมายการรักษาท่ีมีประสิทธิภาพสูงสุด และลดทอน หรือยาต้ม โดยถูกพัฒนาเป็น เคร่ืองด่ืมแบบผงพร้อมชงด่ืม ผลข้างเคียงจากการใช้ยาแผนปัจจุบัน ที่สร้างคุณภาพชีวิตให ้ ยาสมุนไพรแคปซูล หรือผลิตภัณฑ์แบบอื่นๆ ท่ีช่วยเพิ่ม มีความย่ังยนื ความสะดวกในการบริโภคมากข้ึน �������.indd 5 EARLY WARNING 5 10/2/2561 BE 18:47

สถานการณ์การพัฒนา และการคา้ “สมนุ ไพร” ตลาดสมุนไพรโลก ในปัจจุบันการใช้หรือบริโภคสมุนไพรและผลิตภัณฑ์ธรรมชาติเป็นกระแสที่ท่ัวโลกให้ความสนใจ และ ความตอ้ งการเพมิ่ ขน้ึ อยา่ งตอ่ เนอื่ ง จากความเชอื่ ทว่ี า่ “สมนุ ไพรปลอดภยั และเปน็ ธรรมชาติ ไมม่ สี ารตกคา้ งทเี่ ปน็ อนั ตรายตอ่ รา่ งกาย” พร้อมไดม้ ีการน�ำสมุนไพรมาพัฒนาสร้างมลู คา่ เป็นกลุม่ สินค้า ท้ังในผลิตภณั ฑอ์ าหาร รวมไปถงึ ผลิตภัณฑค์ วามงาม หรอื ผลิตภัณฑ์ ดแู ลสขุ ภาพ ซง่ึ เปน็ การเพม่ิ ความหลากหลายในการใชป้ ระโยชนจ์ ากสมนุ ไพร ทช่ี ว่ ยสรา้ งรายไดอ้ ยา่ งมหาศาล โดยมปี ระเทศทส่ี รา้ ง รายได้จากสมนุ ไพร จนกลายเปน็ ผู้คา้ ส�ำคัญของตลาดโลก อยา่ งเชน่ “จนี ”ตลาดสมนุ ไพรอนั ดบั 1 ของโลก มสี ดั สว่ นตลาดสมนุ ไพรโลกถงึ รอ้ ยละ 36.2 และสารสกดั รอ้ ยละ 24.3 ซึ่งตลาดสมุนไพรของจนี เปน็ ตลาดต้นแบบท่ีสามารถผลักดนั สมุนไพรพร้อมสร้างชอ่ งทางการจ�ำหน่ายผลติ ภณั ฑ์จาก สมนุ ไพรสตู่ ลาดโลก สามารถสรา้ งยอดขายไดม้ หาศาล เฉพาะบรษิ ทั ผลติ สมนุ ไพรของจนี 1 แหง่ สามารถจ�ำหนา่ ยผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพร ได้มากถึง 1 แสนล้านบาทตอ่ ปี “ไททำยไม ” ร้อยละ 0.58 และสดั ส่วนของสารสกัดเพียงรอ้ ยละ 0.2 ท้งั ๆ ท่ีไทยเป็นประเทศที่มีความหลากหลายทางชีวภาพ มีจ�ำนวน นอกจากจีนแล้วน้ัน… ผู้ส่งออกสมุนไพรล�ำดับรองลงมาท่ีมี สมนุ ไพรทสี่ ามารถน�ำมาใช้ประโยชน์ไดม้ ากกวา่ 1,800 ชนดิ ท่ีสามารถน�ำมาใช้ประโยชน์ท้ังใน ดา้ นการแพทย์ ผลติ ภณั ฑ์ ถงึ ตอ งนำเขา สมุนไพรมูลค่าการส่งออกสมุนไพรเป็นอันดับ 2 ก็คือ “อินเดีย” สุขภาพ หรืออาหารเสริม โดยขณะท่ีในประเทศไทยวัตถุดิบ สมุนไพรท่ีถูกน�ำมาใช้ส่วนใหญ่ในปัจจุบัน มักเป็นสมุนไพร โดยมีสัดส่วนตลาดสมุนไพรร้อยละ 9.1 และสารสกัดร้อยละ ท่ีได้จากการเพาะปลูกแบบผสมผสานในครัวเรือน สมุนไพร 13.6 และอันดับ 3 คือ แคนาดา ท่ีมีเฉพาะสัดส่วนตลาด ท่ีได้จากการเก็บในธรรมชาติ และสมุนไพรน�ำเข้าจาก สมนุ ไพรอยรู่ อ้ ยละ 6.4 และ อันดบั 4 คอื สหรฐั อเมรกิ า ท่ีมี ต่างประเทศ สดั สว่ นของตลาดสมนุ ไพรรวมกบั สารสกดั สมนุ ไพรอยทู่ ร่ี อ้ ยละ 10.2 ในขณะที่ประเทศไทย ประเทศผู้ส่งออกสมุนไพร ล�ำดับที่ 28 ของโลก มีส่วนแบ่งการตลาดสมุนไพรเพียง “ไททำยไม ” ดว้ ยไทยเป็นประเทศเกษตรกรรม แตจ่ ะเน้นเพาะปลูกพชื ตองนำเขาสมนุ ไพร เศรษฐกิจ ส�ำหรับการค้าเป็นส่วนใหญ่ ในขณะที่มีพื้นที่ การเพาะปลกู พชื สมนุ ไพรเพยี งเลก็ นอ้ ย ซง่ึ ผคู้ นสว่ นใหญม่ กั นยิ ม เพาะปลูกในครัวเรือนไม่เน้นเพาะปลูกเชิงการค้า และด้วย ยงั ขาดความชดั เจนของมาตรฐานในกระบวนการผลติ จงึ ท�ำให้ ไทยยังจ�ำเป็นท่ีจะต้องมีการน�ำเข้าสมุนไพรจากต่างประเทศ เป็นจ�ำนวนมาก เพอื่ ใชเ้ ป็นวัตถุดิบ หรอื น�ำมาผลิตเปน็ สารสกดั 6 EARLY WARNING 10/2/2561 BE 18:47 �������.indd 6

ส�ำหรับใชเ้ ป็นสว่ นประกอบของยา อาหารเสริม และผลติ ภณั ฑ์ตา่ งๆ นอกจากการน�ำเข้าสมนุ ไพรแล้วน้นั ไทยกม็ ีตลาดการสง่ ออก สมนุ ไพร ทั้งในรปู ผลติ ภัณฑค์ วามงาม และพืชสมนุ ไพร โดยมีตลาดรองรบั อาทิ จีน ญีป่ นุ่ ไต้หวนั เวยี ดนาม และสหรฐั อเมรกิ า มลู คา (ลา นบาท) อตั ราการขยายตวั (รอยละ : ปตอป) รายการ 2559 2560 2561 2559 2560 2561 และเผคลริตื่อภงสัณำฑอาบ งำรสุงบผู วิ 84,872.98 (ม.ค.-ก.ค.) 2.77 -2.16 (ม.ค.-ก.ค.) สมุนไพร 613.53 41.37 -28.14 319.09 การสงออก 50.87 28.01 9.52 สารสกดั สมุนไพร -28.06 35,566.71 83,036.82 51,473.32 15.02 8.41 -16.98 เครื่องสำอาง 19,967.53 11.13 -3.82 สารหอมระเหยสกัดจากพชื 440.90 192.98 18.28 0.79 408.47 224.93 การนำเขา 38,557.76 25,757.05 19,204.52 11,522.17 สถติ กิ ารนำเขา สมุนไพร สถิตกิ ารสงออกสมุนไพร หนวย : ลา นบาท 40,000.00 35,566.71 38,557.76 35,000.00 319.09 408.47 224.93 30,000.00 613.53 192.98 404.90 51,473.32 25,000.00 25,757.05 84,872.98 83,036.82 20,000.00 19,967.53 19,204.52 15,000.00 10,000.00 11,522.17 5,000.00 ป พ.ศ. ป พ.ศ. 2559 2560 2561 2559 2560 2561 (ม.ค.-ก.ค.) (ม.ค.-ก.ค.) เครื่องสำอาง สารหอมระเหย สารสกัดสมุนไพร สมนุ ไพร เครอ่ื งสำอาง สบู และ สกัดจากพชื ผลิตภัณฑรกั ษาสวิ ไทยยกแผนสนับสนนุ ยกระดบั ผลิตภัณฑ์ “สมุนไพร” อยา่ งจริงจงั ความต้องการสมุนไพรไทยในตลาดโลกเพ่ิมสูงขึ้น ท�ำให้แนวโน้มความต้องการสมุนไพรที่มีมาตรฐานส่งออกก็เพิ่มข้ึนเช่นกัน ส่งผลให้ภาครัฐมีแผนเตรียมพัฒนาสมุนไพร ต้ังแต่การเพาะปลูก และการเก็บเกี่ยวให้เป็นไปตามมาตรฐาน Good Agricultural Practice (GAP) ซึง่ เป็นมาตรฐานทร่ี ัฐบาลมีการผลกั ดัน พร้อมสง่ เสรมิ ใหม้ กี ารผลิตตามมาตรฐานดงั กลา่ ว ตามแผนแมบ่ ทแหง่ ชาติ ว่าดว้ ยการพฒั นาสมุนไพร ฉบับที่ 1 ซึ่งแผนดังกลา่ วตง้ั เป้าหวังเพิ่มมลู คา่ ผลิตภัณฑส์ มุนไทยได้มากกวา่ 3.2 แสนล้านบาท ภายใน ระยะ 5 ปขี ้างหนา้ ... �������.indd 7 EARLY WARNING 7 10/2/2561 BE 18:47

“สมนุ ไพร” ดว้ ยการพฒั นาวทิ ยาการขา้ งตน้ อตุ สาหกรรมผลติ สมนุ ไพร จงึ ถกู ปรบั เปลย่ี นจากการเกบ็ วตั ถดุ บิ ในธรรมชาติ เปน็ การปลกู ในเชิงพาณิชย์ โดยผลผลิตท่ีได้ถูกน�ำมาใช้เป็นอาหารเพื่อ จากสวนปา่ สอู่ าหารเพอ่ื สขุ ภาพ รับประทาน อาหารเสริมสมุนไพร ในคน หรืออาหารสัตว ์ ตลอดจนถึงผลิตภณั ฑแ์ ละโภชนเภสัชอืน่ ๆ ความสำ� คญั ของสมนุ ไพรไทย สมนุ ไพรและอาหารสขุ ภาพในปจั จบุ นั สมุนไพรไทย ถือเป็นสมบัติล้�ำค่าที่ส่งเสริมการพัฒนา การพฒั นาสมนุ ไพรเพอื่ น�ำไปใชป้ ระโยชนท์ ง้ั ในรปู แบบตา่ งๆ ภูมิปัญญาท้องถิ่น และเศรษฐกิจฐานรากของประเทศไทย ทง้ั ในคน หรอื ในสตั ว์ สง่ ผลใหม้ กี ารขยายตวั ของอตุ สาหกรรม อดีตสมุนไพรผูกพันอยู่กับวิถีด�ำรงชีพร่วมกับธรรมชาติของ และความต้องการของผู้บริโภคต่อสมุนไพร หรืออาหาร บรรพชน ในฐานะวตั ถดุ บิ ทเี่ ปย่ี มสรรพคณุ ทางการบ�ำบดั รกั ษา เพ่ือสุขภาพท่ีมีเพิ่มขึ้น ท�ำให้วัตถุดิบตามแหล่งธรรมชาต ิ สุขภาพ กระท่ังวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเข้ามายกระดับ ไมเ่ พยี งพอตอ่ ความตอ้ งการ น�ำไปสกู่ ารเพาะปลกู พชื สมนุ ไพร การใชป้ ระโยชนส์ มนุ ไพรใหม้ ศี กั ยภาพสงู ขนึ้ เชน่ การสกดั สาร ดังนั้นจึงมีการพัฒนาการปลูกจากแหล่งท้องถิ่นสู่ภาค ออกฤทธทิ์ ม่ี คี วามบรสิ ทุ ธิ์ และมปี ระสทิ ธภิ าพในการปอ้ งกนั อุตสาหกรรมเพื่อให้ตอบสนองต่อความต้องการในการ รักษาโรคสูงกว่าสมุนไพรสดหรือตากแห้ง หรืออาศัยความร ู้ น�ำสมนุ ไพรมาใชใ้ นรปู แบบตา่ งๆ ซง่ึ ในปจั จบุ นั รฐั บาลไดก้ �ำหนด ในการผสมตวั ยาทอ่ี อกฤทธเิ์ สรมิ ซงึ่ กนั และกนั แนวทางการพฒั นาสมุนไพรแห่งชาติฉบบั ท่ี 1 พ.ศ. 2560 - พ.ศ. 2564 ประกอบดว้ ย 4 ยทุ ธศาสตร์ คอื 8 EARLY WARNING 10/2/2561 BE 18:47 �������.indd 8

1ยทุ ธศาสตรท์ ี่ ส่งเสริมผลิตภัณฑ์เพื่อสุขภาพ ส่งเสริม 2ยทุ ธศาสตรท์ ี่ พฒั นาอตุ สาหกรรม และการตลาดสมนุ ไพร การปลูกพืชสมุนไพร แปรรูปเบื้องต้น เพอื่ ไปสรู่ ะดับสากล อยา่ งมคี ณุ ภาพ 3ยทุ ธศาสตรท์ ่ี ส่งเสริมการใช้ประโยชน์ของผลิตภัณฑ์ 4ยทุ ธศาสตรท์ ่ี สร้างความเข้มแข็งของการบริหารและ สมุนไพรเพื่อการรักษาโรคและการเสริม นโยบายภาครัฐเพ่ือการขับเคล่ือนสมุนไพร สร้างสุขภาพ เพ่ิมการใช้สมุนไพรในระบบ ไทยอย่างย่ังยนื สุขภาพ ในการรักษาโรคและเสริมสร้าง สขุ ภาพ ยุทธศาสตร์ดังกล่าวแสดงให้เห็นว่าอุตสาหกรรมพืชสมุนไพรไทยในปัจจุบันได้รับความนิยมเป็นอย่างมาก อีกท้ัง ในปัจจุบันโลกได้เข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ จึงเป็นปัจจัยเสริมที่ท�ำให้ความต้องการบริโภคผลิตภัณฑ์สมุนไพรมีเพ่ิมมากข้ึน สาเหตุที่ผลิตภัณฑ์สมุนไพรได้รับความนิยม เน่ืองจากความเชื่อด้านสรรพคุณและผลข้างเคียงของผลิตภัณฑ์สมุนไพร ตลอดจนถึงการที่สามารถซื้อได้ในราคาท่ีถูก ส่งผลให้สมุนไพรเป็นที่ต้องการของตลาดท้ังในประเทศและต่างประเทศ เปน็ อยา่ งมาก สมนุ ไพรเกยี่ วขอ้ งกบั อาหารเพอื่ สขุ ภาพอยา่ งไร? การมีสุขภาพท่ีดีต้องเร่ิมที่จากภายในสู่ภายนอก อาหาร ในปัจจุบันยังคงมีต่อเน่ือง จึงท�ำให้สมุนไพรถูกปรับเปลี่ยน ท่ีรับประทานจึงเป็นพ้ืนฐานส�ำคัญของสุขภาพ ก่อนหน้าน ้ี ใหอ้ ยใู่ นรปู แบบของผลติ ภณั ฑอ์ าหารเสรมิ สมนุ ไพรเพอื่ สขุ ภาพ คนไทยมีการปรับเปล่ียนพฤติกรรมการกินอาหารตามภาวะ และเพอื่ ใหผ้ บู้ รโิ ภคมนั่ ใจวา่ ผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพรทร่ี บั ประทาน ท่ีเร่งรีบ ท�ำให้รูปแบบอาหารดั้งเดิมมาเป็นอาหารส�ำเร็จรูป ตอ้ งมีความปลอดภยั ไมว่ า่ จะเป็นสนิ คา้ เกษตรอินทรีย์ หรือ ท่ีอาจมีคุณค่าทางโภชนาการต่�ำ แต่ในปัจจุบันคนเร่ิมนิยม ผลิตภัณฑ์สมุนไพรท่ีปราศจากสารเคมี ที่ส�ำคัญต้องผ่าน หันมารักสุขภาพมากขึ้นแต่เน่ืองจากภาวะความเร่งรีบ กระบวนการตามขอ้ ก�ำหนดมาตรฐานตา่ งๆ นน้ั เอง ทำ� ไมตอ้ งมาตรฐาน GAP หลกั เกณฑ์ วธิ กี าร และเงอ่ื นไขการรบั รองคณุ ภาพผลติ ภณั ฑ์ สมุนไพร (Quality Thai Herbal Product) กลุ่มผลิตภณั ฑ์ พชื สมนุ ไพร? เสริมอาหาร พ.ศ. ๒๕๖๑ เพ่ือสร้างมาตรฐานที่ดี เป็นที่ ขณะน้ีกรมการแพทย์แผนไทยและแพทย์ทางเลือก ยอมรับของสากลในทุกขั้นตอนของการผลิต โดยในฐานะ อยรู่ ะหวา่ งรา่ งพระราชบญั ญตั ผิ ลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพร โดยอยใู่ น ผผู้ ลติ ตอ้ งใหค้ วามส�ำคญั กบั แหลง่ โรงงาน หรอื สถานประกอบ ขั้นตอนการพิจารณาของส�ำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา การผลิตที่ต้องสะอาดได้มาตรฐาน GMP รวมทั้งผลิตภัณฑ์ ซง่ึ ร่างพ.ร.บ. ดังกล่าวไดร้ ะบุถึงหลักเกณฑ์ วธิ ีการ เงื่อนไข สมุนไพรจ�ำเป็นต้องสร้างความเชื่อม่ันด้านความปลอดภัย เกี่ยวกับการผลติ น�ำเขา้ ขาย และการเก็บรักษาผลติ ภณั ฑ์ ให้ผู้บริโภค จึงต้องมีการรับรองมาตรฐานวัตถุดิบต้นทาง สมุนไพร และมีข้อก�ำหนดบังคับใช้ที่สอดคล้องกับระเบียบ ซึ่งระเบียบข้างต้น ก�ำหนดการรับรองวัตถุดิบไว้เป็น กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ว่าด้วย 3 ลักษณะ ได้แก่ �������.indd 9 EARLY WARNING 9 10/2/2561 BE 18:47

1. การรบั รองมาตรฐานเกษตรอนิ ทรยี ์ ของกระทรวง 3. การรับรองการปฏิบัติทางการเกษตรท่ีดีส�ำหรับ เกษตรและสหกรณ์ (Organic Agriculture) ซ่ึงเป็น พืชสมุนไพร (GAP) พืชสมุนไพรที่ก�ำหนดโดย มาตรฐานสินคาเกษตรท่ีกําหนดวิธีการผลิต แปรรูป ส�ำนักงานมาตรฐานสินค้าเกษตรและอาหารแห่งชาติ แสดงฉลาก และจําหนายผลิตผลและผลิตภัณฑ (มกอช) หรือ มกษ. 3502 - 2561 ด้วยข้อก�ำหนด เกษตรอนิ ทรยี  และครอบคลมุ ถึงผลิตผลที่ไดจากระบบ ความปลอดภัยอาหารเป็นนโยบายหลักของกระทรวง การผลติ แบบเกษตรอนิ ทรยี ข อง พชื สตั วน ำ้� และปศสุ ตั ว เกษตรและสหกรณ์ โดยมุ่งเน้นให้วัตถุดิบพืชสมุนไพร รวมท้ังผลิตผลจากปาหรือจากธรรมชาติและผลิตภัณฑ ไดร้ บั คณุ ภาพ ปลอดภยั และเหมาะสมส�ำหรบั การแปรรปู ทใ่ี ชเ ปน อาหาร หรอื อาหารสตั ว์ โดยขอ้ ก�ำหนดไดอ้ ธบิ าย เปน็ ผลติ ภัณฑส์ มุนไพรต่างๆ โดยครอบคลุมวัตถุดิบพืช ถึงความหมายของคําที่ใชในมาตรฐานสินคาเกษตร สมุนไพรในรูปผลิตผลสด และพืชสมุนไพรที่ผ่านการ หลักการของเกษตรอินทรีย์ ขอกําหนดวิธีการผลิตพืช ลดความชนื้ ทงั้ น้ี มกอช. ไดท้ �ำขอ้ ก�ำหนดทางการเกษตร อนิ ทรยี ์ จนถงึ ขอ้ ก�ำหนดขนั้ ตำ่� ในการตรวจและมาตรการ ทด่ี สี �ำหรบั พชื สมนุ ไพรอยา่ งชดั เจนตง้ั แตแ่ หลง่ เพาะปลกู ท่ีควรระมัดระวังภายใต ระบบการตรวจและรับรอง จนถึงการบันทึกข้อมูลและการตามสอบ ซึ่งมี โดยเป็นไปตามมาตรฐานสินคา้ เกษตร : เกษตรอนิ ทรยี  รายละเอียดระบุไว้เพ่ือเป็นข้อก�ำหนดและมาตรฐาน เลม ๑ : การผลิต แปรรูป แสดงฉลาก และจําหนาย แก่แหล่งเพาะปลูกพืชสมุนไพรท่ัวประเทศ โดย ผลติ ผลและผลติ ภณั ฑเ กษตรอนิ ทรยี  (มกษ. 9000 - 2552) สอดคล้องตามพระราชบัญญัติมาตรฐานสินค้าเกษตร พ.ศ. ๒๕๕๑ ในฐานะมาตรฐานสินค้าเกษตรประเภท มาตรฐานทวั่ ไป 2. การรบั รองตามระบบการรบั รองแบบมสี ว่ นรว่ ม ทง้ั นค้ี วามปลอดภัยของวัตถดุ ิบพชื สมุนไพรน้นั จะส่งผล (Participatory Guarantee System ; PGS) กระทบโดยตรงต่อผูบ้ ริโภค ท�ำใหห้ นว่ ยงานทเ่ี กีย่ วขอ้ ง เป็นมาตรการส�ำหรับเกษตรกรท่ตี ้องการปรับเปลี่ยนให้ ให้ความส�ำคัญและกระตือรือร้นท่ีจะผลักดันการพัฒนา เข้ากับเกษตรอินทรีย์มากข้ึน ซ่ึงอาจจะมีข้อผ่อนปรน มาตรฐานของสมุนไพรไทยมากขึ้น อีกทั้งวัตถุดิบ บางประการ โดยชุมชนสามารถเข้ามามีส่วนร่วมใน สมุนไพรมีความส�ำคัญต่อการผลิต ผลิตภัณฑ์สมุนไพร การก�ำหนดหลักเกณฑ์ การรบั รองในแตล่ ะพืน้ ท่ี โดยมี ทมี่ คี ณุ ภาพ ดงั นน้ั มาตรฐานตา่ งๆ จ�ำเปน็ ตอ้ งมขี อ้ ก�ำหนด ผู้รับรองหลักเกณฑด์ ังกลา่ วอกี ชัน้ หนง่ึ ท่ีชัดเจน และให้สอดคล้องกับมาตรฐานสากลเพ่ือให้ เปน็ ทย่ี อมรบั และสรา้ งความนา่ เชอ่ื ถอื ใหแ้ กผ่ ปู้ ระกอบการ ของประเทศไทย ในการผลติ ให้เปน็ ไปตามหลักสากล 10 EARLY WARNING 10/2/2561 BE 18:48 �������.indd 10

“โภชนเภสชั ” สมนุ ไพรในตลาดปลายทาง จากสมนุ ไพรธรรมชาตสิ ผู่ ลติ ภณั ฑส์ ขุ ภาพทห่ี ลากหลาย ดว้ ยแรงผลกั ดนั ของเวชศาสตรช์ ะลอวยั (Anti-aging) และ กระแสคา่ นยิ มผลติ ภณั ฑธ์ รรมชาติ สง่ ผลใหพ้ ฒั นาการของผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพรกา้ วไปถงึ ขดี สดุ Pharmaceutical หรอื ในฐานะของยาสมุนไพร Cosmeceutical หรือเวชส�ำอาง และสุดท้าย Nutraceutical หรอื โภชนเภสชั ซึ่งเป็นผลติ ภัณฑ์อาหารเสรมิ ท่มี ีสรรพคุณในการสง่ เสรมิ สุขภาพ นยิ ามของ ‘โภชนเภสัช’ ผคู้ นสว่ นใหญม่ กั รจู้ กั โภชนเภสชั ในนยิ าม “อาหารเสรมิ ” โภชนเภสัชของภาคอตุ สาหกรรม ครอบคลมุ จนถงึ บางส่วน หรือ “ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร” ท่ีมีรูปแบบการบริโภค ของอาหารฟังก์ชัน (Functional Food) หรืออาหารท่ีมี คลา้ ยคลึงกับยา คอื อยู่ในลกั ษณะของแคปซลู เม็ด ผง หรอื สรรพคุณทางโภชนาการ ส่งเสริมสุขภาพ หรือมีคุณสมบัติ สารละลาย ทผี่ ลติ จากวตั ถดุ บิ ซง่ึ มสี ารออกฤทธหิ์ รอื สรรพคณุ ปอ้ งกนั โรคสงู กวา่ อาหารทว่ั ไป (Conventional Food) และ ตามธรรมชาติอยู่แล้วเท่านั้น แต่ความเป็นจริง นิยามของ สามารถบริโภคไดใ้ นปริมาณเท่าอาหารปกติ �������.indd 11 EARLY WARNING 11 10/2/2561 BE 18:48

แต่ท้ังน้ี ‘โภชนเภสัช’ อาจถูกก�ำหนดขอบเขตไว้เฉพาะ ต่อการพัฒนาผลิตภัณฑ์และการเข้าถึงตลาดเพ่ือสร้าง อาหารฟังก์ชันท่ีมีคุณค่าทางโภชนาการหรือสารออกฤทธ ์ิ ชอ่ งทางในการแข่งขนั โดยเฉพาะโภชนเภสชั จากสมุนไพรท่ี ในปริมาณสูงตามธรรมชาติ เช่น ผลิตผลพืชที่มีคุณสมบัติ แทบทุกประเทศตีความไว้ว่า “หากระบุสรรพคุณในทาง ต่อต้านอนมุ ลู อิสระเท่านนั้ โดยอาจไมร่ วมถึงอาหารฟังก์ชนั การรกั ษาแลว้ จะตอ้ งจดทะเบยี นในฐานะยา ไมใ่ ชอ่ าหารหรอื กลุ่มที่ผ่านการเติมสารอาหารให้ออกฤทธิ์เป็นประโยชน ์ อาหารเสริม” ซึ่งจะท�ำให้ยากต่อการจดทะเบียน การผลิต ต่อรา่ งกาย เช่น เคร่ืองดืม่ อเิ ลก็ โทรไลต์ เปน็ ต้น และควบคุมความปลอดภัย ให้ได้ตามมาตรฐานที่ประเทศ การตีความขอบเขตกฎหมายของประเทศคู่ค้าที่มีต่อ ค่คู ้าต้องการ ผลิตภัณฑ์ ‘โภชนเภสัช’ น้ัน จึงมีความส�ำคัญอย่างยิ่ง มาตรการ “โภชนเภสชั ” ของประเทศคู่คา้ ส�ำคัญ ตลาดโภชนเภสชั ภณั ฑท์ ยี่ งั มขี อบเขตกำ�้ กง่ึ ระหวา่ งอาหาร หรอื ค�ำกลา่ วอา้ งทางสขุ ภาพตามกฎหมายประเทศคคู่ า้ ส�ำคญั และยาน้ี มกี ารเตบิ โตเปน็ อยา่ งมากนบั ตงั้ แตศ่ พั ทด์ งั กลา่ วถกู ท่ีเพม่ิ สูงขึน้ อย่างตอ่ เน่อื ง นยิ ามเมอื่ เกือบ 40 ปีที่ผา่ นมา โดยเฉพาะในประเทศพัฒนา เช่นเดียวกับอาหารและยา โภชนเภสัชจ�ำเป็นต้องม ี เชน่ สหภาพยโุ รป สหรฐั อเมรกิ า หรอื ออสเตรเลยี ทผ่ี คู้ นหนั การควบคุมตลอดกระบวนการผลิตจนถึงวางจ�ำหน่าย มาใหค้ วามส�ำคญั ตอ่ การบรโิ ภค ‘อาหารเปน็ ยา’ ตามศาสตร์ เพ่ือสร้างความมั่นใจและความปลอดภัยแก่ผู้บริโภค ตะวนั ออก สง่ิ ทส่ี ะทอ้ นถงึ ความนยิ มของโภชนเภสชั คอื งานวจิ ยั ในวงกวา้ ง โดยประเทศทม่ี ขี อบขา่ ยกฎระเบยี บดา้ นโภชนเภสชั คุณสมบัติและสรรพคุณสุขภาพจากแหล่งพันธุกรรมพืช ท่นี า่ สนใจ ได้แก่ และสตั ว์ รวมถงึ ตวั เลขการยน่ื ขอจดทะเบยี นทรพั ยส์ นิ ทางปญั ญา สหรัฐอเมรกิ า แม้กฎหมาย Federal Food, Drug and Cosmetic Act กต็ อ่ เมอ่ื ผลติ ภณั ฑว์ างจ�ำหนา่ ยในทอ้ งตลาดแลว้ (ไมต่ อ้ งขอ (FFDCA) ขององค์การอาหารและยาสหรัฐฯ (U.S. Food Pre-Market Approval) ก็ตาม แต่สถานประกอบการ and Drug Administration) จะครอบคลุมถงึ อาหารทั่วไป ผลิตโภชนเภสัชภายใต้กฎหมาย DSHEA ก็ต้องผ่าน ทมี่ สี ว่ นประกอบทเี่ ปน็ สมนุ ไพร หรอื New Dietary Ingredient มาตรฐานขั้นต้นในการปฏิบัติที่ดีและเป็นปัจจุบันของ (ส่วนประกอบอาหาร/วัตถุเจือปนอาหารท่ีไม่เคยมี สถานประกอบการ (Current Good Manufacturing Practice: ประวัติการจ�ำหน่ายในตลาดสหรัฐฯ ก่อนวันที่ 15 ตุลาคม (CGMP) ทตี่ อ้ งควบคมุ การผลติ ตลอดกระบวนการ และมกี าร 2537) แต่ส�ำหรับผลิตภัณฑ์ที่เป็นโภชนเภสัชนั้น ไม่มี ติดฉลากผลิตภัณฑ์ การระบุส่วนประกอบโภชนาการ และ กฎหมายหรือระเบียบก�ำกับควบคุมโดยตรง นอกจาก การกล่าวอ้างสรรพคณุ ทีเ่ ป็นไปตามระเบียบ 21 CFR 101 กฎหมาย Dietary Supplement, Health and Education พร้อมท้ัง U.S.FDA ยังได้เปิดช่องทางร้องเรียนกรณีได้รับ Act (DSHEA) ฉบบั ปี 2537 (1994) ทคี่ รอบคลมุ ถงึ อาหารเสรมิ อนั ตรายหรอื ความผิดปกตจิ ากการบรโิ ภคโภชนเภสชั ด้วย ทม่ี สี ว่ นประกอบหรอื เปน็ ผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพร ท�ำใหโ้ ภชนเภสชั ส่วนใหญ่ท่ีเข้าข่ายการตีความของกฎหมาย DSHEA ก็จะ สามารถขน้ึ ทะเบยี นเปน็ อาหารเสรมิ ได้ ทั้งนี้ แมว้ า่ ผู้ผลิตโภชนเภสชั ท่ีเข้าขา่ ยข้นึ ทะเบียนภายใต้ DSHEA จะมชี อ่ งทางและโอกาสทเี่ ปดิ กวา้ งกวา่ ผลติ ภณั ฑย์ า โดยเฉพาะกระบวนการก�ำกบั ควบคมุ ทผี่ อ่ นปรนกวา่ เชน่ U.S. FDA จะสามารถใชอ้ �ำนาจก�ำกบั ดแู ลหรอื ทบทวนความปลอดภยั 12 EARLY WARNING 10/2/2561 BE 18:48 �������.indd 12

สหภาพยุโรป Nutraceuticals, Foods for Special Dietary Uses, Foods for Special Medical Purpose, Functional Foods and สหภาพยุโรปมีแนวทางการก�ำกับควบคุมโภชนเภสัชที่ Novel Food) Regulations, 2016 ครอบคลมุ ทง้ั อาหารเสรมิ คล้ายกับสหรัฐฯ คือก�ำกับดูแลไว้ในกฎหมาย Directive อาหารท่ีมีวตั ถปุ ระสงค์พเิ ศษ อาหารทางการแพทย์ อาหาร 2002/46/EC ทกี่ �ำกบั ควบคมุ การขนึ้ ทะเบยี นและมาตรฐาน ฟงั ก์ชัน และโภชนเภสชั ทัง้ น้ี ระเบยี บดังกล่าวได้ก�ำหนดให้ ของสารเสรมิ โภชนะ พรอ้ มทง้ั มหี นว่ ยงานดา้ นความปลอดภยั โภชนเภสัชเป็นกลุ่มผลิตภัณฑ์ที่มีประโยชน์ด้านการ อาหารแหง่ สหภาพยโุ รป (European Food Safety Authority ส่งเสริมสุขภาพ มีข้อควรระวังและข้อบ่งช้ีการใช้ประโยชน์ : EFSA) ด�ำเนนิ การศกึ ษาวจิ ยั ดา้ นความปลอดภยั คณุ สมบตั ิ ในระดับเดียวกับอาหารเสริม รวมทั้งให้ระบุฉลาก ดา้ นโภชนาการ หรอื ผลกระทบทางสรรี วทิ ยา (Physiological อย่างชัดเจนว่าเป็น “Nutraceuticals” และ “not for Effects) ไวส้ �ำหรับอ้างองิ medical use” (หา้ มใชเ้ พอื่ การรกั ษาโรค) แตท่ งั้ น้ี นอกจากตอ้ งปฏบิ ตั ติ ามขอ้ ก�ำหนดของผลติ ภณั ฑ์ ทั้งนี้ ระเบียบท่ีครอบคลุมผลิตภัณฑ์โภชนเภสัชของ กลุ่มอาหารเสริมแล้ว ผู้ผลิตโภชนเภสัชจ�ำเป็นต้องค�ำนึงถึง FSSAI ได้มีผลบงั คบั ใชแ้ ลว้ ตง้ั แต่วนั ที่ 1 มกราคม 2561 การกลา่ วอา้ งทางโภชนาการหรือสรรพคณุ (Nutritional & Health Claims) บนฉลาก ใหเ้ ปน็ เพยี งการกลา่ วอา้ งปรมิ าณ ออสเตรเลีย สารอาหาร วิตามิน เกลือแร่ ท่ีส�ำคัญหรือมีประโยชน์ต่อ การส่งเสริมสุขภาพ และไม่ใช่ออกฤทธ์ิในการบ�ำบัดรักษา ออสเตรเลียมีแนวทางก�ำกับควบคุมเวชภัณฑ์ทางเลือก ซึ่งจะเข้าข่ายต้องจดทะเบียนสถานประกอบการและ ของออสเตรเลยี ผ่านกฎหมาย Therapeutics Goods Act ผลิตภัณฑ์เป็นยาโดยทันที และจะต้องปฏิบัติการติดฉลาก ที่ประกาศในปี 2532 (1989) และระเบยี บ Therapeutics เปน็ ไปตามมาตรฐานของสหภาพยโุ รป Regulation (EU) No. Goods Regulations ท่ีประกาศในปีถัดมา โดยแม้จะมี 1169/2011, การใช้ข้อความกล่าวอ้างทางโภชนาการหรือ ความพยายามในการก�ำหนดกฎหมายควบคุมผลิตภัณฑ์ สรรพคุณเฉพาะท่ีได้ขึ้นทะเบียนหรืออนุญาตไว้แล้วตาม ที่มีสรรพคุณทางยา เช่น ผลิตภัณฑ์สมุนไพร อาหารเสริม Regulation (EU) No. 1924/2006 และหากส่วนประกอบ จนถงึ ผลติ ภณั ฑอ์ โรมาและยาอยา่ งตอ่ เนอื่ ง แตก่ ย็ งั ไมส่ ามารถ ของโภชนเภสัชนั้นไม่มีประวัติถูกจ�ำหน่ายเชิงพาณิชย์หรือ ด�ำเนินการประกาศกฎหมายให้เป็นรูปธรรมแทนกฎหมาย การบริโภคในสหภาพยุโรปก่อนเดือนพฤษภาคม 2540 และระเบียบเดิมได้ ท�ำให้สินค้ากลุ่มเวชภัณฑ์และยาของ จ�ำเป็นต้องไดร้ ับการจดทะเบยี นตามระเบียบ Novel Food ออสเตรเลียในปัจจุบัน ถูกแบ่งออกเป็นสินค้าที่ต้อง ซ่ึงไดป้ รับปรงุ ใหมเ่ มือ่ ปี 2558 เปน็ Regulation (EU) No. ขน้ึ ทะเบยี น (Registered) หรอื จดทะเบยี นทว่ั ไป (Listed) โดย 2015/2283 และอ้างอิงการแสดงค่าปริมาณสารอาหาร ขน้ึ อยกู่ บั ระดบั ความเสย่ี งตอ่ ผบู้ รโิ ภคของผลติ ภณั ฑแ์ ตล่ ะชนดิ อา้ งองิ ทค่ี วรไดร้ บั ตอ่ วนั (Dietary Reference Values: DRV) ของ EFSA ดว้ ย ทั้งน้ี แม้จะมีเสียงวิพากษ์วิจารณ์เกี่ยวกับมาตรฐาน ก า ร ท ด ส อ บ ส ร ร พ คุ ณ ห รื อ ค ว า ม ป ล อ ด ภั ย ข อ ง ย า อนิ เดยี ท่ีข้ึนทะเบียนหรอื จดทะเบียนทั่วไป รวมทัง้ แนวทางควบคมุ ในฐานะประเทศเอเชียใต้ที่เป็นผู้น�ำทั้งด้านโภชนเภสัช โภชนเภสัชภายใต้โครงสร้างกฎหมายของออสเตรเลีย และเวชส�ำอาง ผลติ ผลสมนุ ไพรและงานวจิ ยั ทเ่ี ปดิ กวา้ งท�ำให้ จะไม่ชัดเจนนัก แต่หน่วยงาน Therapeutic Goods อุตสาหกรรมด้านผลิตภัณฑ์ของสมุนไพรพัฒนาทัดเทียมกับ Administration (TGA) ของออสเตรเลียก็มีอ�ำนาจก�ำกับ ประเทศช้นั น�ำของโลก และท�ำใหอ้ นิ เดียมรี ะเบียบที่ก�ำหนด ควบคุมผลิตภัณฑ์ท่ีผ่านการวางตลาด เช่น การเฝ้าระวัง ขอบเขตการบงั คับใชต้ อ่ โภชนเภสัชอยา่ งชัดเจน ความปลอดภัยและประสิทธิภาพในการออกฤทธิ์หรือ โดยเม่ือปี 2559 หน่วยงานก�ำกับดูแลความปลอดภัย สรรพคณุ ของผลติ ภณั ฑท์ ง้ั ทเ่ี ปน็ Registered/Listed รวมทงั้ อาหารแห่งอินเดีย (The Food Safety and Standards ก�ำกบั ควบคมุ การโฆษณาหรอื กลา่ วอา้ งสรรพคณุ ผา่ นกฎหมาย Authority of India : FSSAI) ได้ประกาศระเบียบ Food TherapeuticGoods Advertising Code 2007 (TGAC) เพอื่ Safety and Standards (Food or Health Supplements, เป็นมาตรการคมุ้ ครองผ้บู ริโภค EARLY WARNING 13 �������.indd 13 10/2/2561 BE 18:48

From Farm (Herbal) to Health Product 1 จากฟารม โดยมมี าตรฐานทใ่ี ชร บั รอง วตั ถดุ บิ ผลติ ภณั ฑส มนุ ไพร “ผลติ ภณั ฑส มนุ ไพร” Good Agricultural Practice (GAP) ผลติ ภณั ฑส มนุ ไพร : จากแหลง เพาะปลกู สมนุ ไพรสตู ลาดผบู รโิ ภค ปจ จบุ นั ไดม กี ารพฒั นาอตุ สาหกรรมผลติ สมนุ ไพร มาตรฐานรับรองการปฏบิ ัติทางการเกษตรทด่ี ี สำหรบั สมนุ ไพร (GAP) ทเ่ี ปน มาตรฐาน และเปลย่ี นจากการเกบ็ สมนุ ไพรตามธรรมชาติ เปน การเพาะปลกู เชงิ พาณชิ ย แตเ นอ่ื งจากกอ นหนา นป้ี ระเทศไทยยงั ไมม แี นวทาง ท่กี ำหนดโดย มกอช.ท่ีจะครอบคลุมวัตถดุ บิ ควบคมุ มาตรฐานจากตน ทางทช่ี ดั เจน จงึ รว มยกรา งระเบยี บ พืชสมนุ ไพรตงั้ แตแหลง เพาะปลูก มาตรการ เพอ่ื พฒั นายกระดบั การผลติ อยา งครบวงจร Participatory Guarantee System (PGS) ระบบการรับรองแบบมีสว นรวม เปนมาตรการสำหรับ การปรบั เปลี่ยนใหเ ขากบั เกษตรอินทรยี  2 การแปรรูป Organic Agriculture จากกระแสการพฒั นาสมนุ ไพรจนกลายเปน็ ผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพรในรปู แบบตา่ งๆ ยงั มกี ารพฒั นา มาตรฐานเกษตรอินทรยี  เปน ระบบจัดการการผลติ สมนุ ไพรเปน็ ผลติ ภณั ฑเ์ สรมิ หรอื โภชนเภสชั (Nutraceuticals) ในรปู แบบ แคปซลู เมด็ ดานการเกษตรแบบที่เกอื้ หนุนตอระบบนิเวศ หรอื ผง ซง่ึ โภชนเภสชั นน้ั มนี ยิ ามครอบคลมุ จนถงึ บางสว่ นของอาหารฟงั กช์ นั (Functional Food) ท่ีมีคุณค่าทางโภชนาการ หรือสารออกฤทธ์ิปริมาณสูงตามธรรมชาติ ทั้งนี้ เปนมาตรฐานที่ครอบคลมุ การผลติ ตามมาตรฐาน กฎระเบยี บ และมาตรการ ของโภชนเภสชั ยงั กำ้� กง่ึ อยรู่ ะหวา่ งอาหารและยา จงึ ตอ้ งควบคมุ มกษ.9000-2552 กระบวนการผลติ ถงึ การวางจำ� หนา่ ยรวมทงั้ การจดทะเบยี นสถานประกอบการผลติ อยา่ งรดั กมุ เพอ่ื สรา้ งความมนั่ ใจ และความปลอดภยั ตอ่ ผบู้ รโิ ภค 3 ตลาดการคาสมุนไพร มาตรฐานกระบวนการการผลติ ทจ่ี ะมหี ลกั เกณฑค วบคมุ กระบวนการผลติ ตลาดสมนุ ไพรไทย ปจั จบุ นั มลู คา่ การสง่ ออกผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพร ในสถานประกอบการประกอบดว ยหลกั เกณฑส ำคญั 2 ระบบ ไดแ ก ในปี 2561 ชว่ งเดอื น ม.ค – ก.ค อยทู่ ่ี 51473.32 ลา้ นบาท และ สมนุ ไพรกวา่ 192.98 ลา้ นบาท โดยตลาดมกี ารขยายตวั เพม่ิ ขนึ้ Good Manufacturing Practice : GMP อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง GMP ซ่ึงเปน หลกั เกณฑท ่ีดใี นการผลติ อาหาร หรอื ผลิตภัณฑสมุนไพรเปนเกณฑหรอื ขอกำหนดพน้ื ฐานทจ่ี ำเปน ในกระบวนการผลติ โดยเนน การปองกันและขจดั ความเสยี่ ง ท่ีอาจเปน อันตรายตอผูบริโภค Hazard Analysis and Critical Control Point: HACCP DISCOUNT HACCP (การวเิ คราะหอันตรายและควบคุมความเส่ียง ณ จดุ วิกฤต)ิ 10/2/2561 BE 18:48 เปนระบบการจัดการคุณภาพ และความปลอดภยั ทใ่ี ชในการควบคมุ กระบวนการผลติ อาหาร หรอื ผลติ ภณั ฑส มุนไพรใหป ราศจาก อันตรายจากเชือ้ จลุ ินทรยี  สารเคมี และสิ่งแปลกปลอมอนื่ ๆ 14 EARLY WARNING �������.indd 14

ขา่ วสน้ั ) รอบโลก ดี บ ฟิลิปปินส์ผลักดันฟาร์มทูน่าครั้งแรกของประเทศ ฟลิ ปิ ปนิ ส์ เผยพยายามผลกั ดนั การท�ำฟารม์ ปลาทนู า่ เปน็ ครงั้ แรก ในดา้ นตา่ งๆ รวมถงึ ดา้ นอาหารสตั วน์ ำ�้ ทง้ั นกี้ ระชงั เลยี้ งปลาปดิ ทจี่ งั หวดั ซามาร์ (Samar) โดยส�ำนกั งานประมง และทรพั ยากร ทไ่ี ดร้ บั การถา่ ยทอดเทคโนโลยจี ากญปี่ นุ่ เปน็ กระชงั แบบปดิ ทม่ี ี ทางนำ้� (Bureau of Fisheries and Aquatic Resources :BFAR) เสน้ ผา่ นศนู ยก์ ลางขนาด 50 เมตร ซงึ่ จะสามารถใชเ้ ลยี้ งปลากวา่ PGS) ได้ปรึกษาขอค�ำแนะน�ำจากญ่ีปุ่น ซึ่งเป็นผู้เชี่ยวชาญด้านการ 1,000 ตวั เปน็ ระยะเวลา 6-12 เดอื นจนไดข้ นาดทพี่ รอ้ มจบั ขาย เพาะเลย้ี งปลาทนู า่ โดยจดุ ประสงคใ์ นครง้ั นเ้ี พอื่ ปรกึ ษาเกยี่ วกบั ำหรบั การเพาะเล้ียงปลาทูน่าครีบเหลืองในกระชัง ทั้งนี้ญ่ีปุ่นได้ ท�ำการพฒั นากระชงั ซงึ่ จะสง่ มอบใหท้ างการทอ้ งถน่ิ และมอบให้ ชาวประมงตามชายฝง่ั เปน็ ผดู้ แู ล โดยโครงการดงั กลา่ วเปน็ การ รว่ มมอื กนั ของหนว่ ยงานองคก์ ารความรว่ มมอื ระหวา่ งประเทศ ผลิต ของญ่ีปุ่น และผู้เชี่ยวชาญจาก Feedmix ซึ่งลูกปลาทูน่าจะ ศ ถกู จบั มาจากแหลง่ ธรรมชาตเิ พอื่ น�ำไปเพาะเลยี้ ง ในกระชงั โดย าน หนว่ ยงาน BFAR จะสนบั สนนุ ชาวประมงทอ้ งถนิ่ ทเี่ พาะพนั ธป์ุ ลา ภาคอุตฯ สัตว์ปีกสหรัฐฯ คิดค้นบรรจุภัณฑ์แบบใหม่ ผปู้ ระกอบการผลติ สตั วป์ กี รายใหญข่ องสหรฐั ฯ ไดม้ กี ารคดิ คน้ บรรจุภัณฑ์เนื้อสัตว์ปีกรูปแบบใหม่ ซึ่งใช้ประโยชน์จาก อะลมู เิ นยี ม (ฟอยล)์ และฟลิ ม์ หมุ้ อาหาร เพอื่ เพม่ิ ความสะดวก สบาย ลดการเสยี ของอาหาร และชว่ ยยดื อายใุ นการเกบ็ รกั ษา เนอื้ สตั วป์ กี จะถกู บรรจแุ บบสญู ญากาศบนถาดฟอยลแ์ บบใหม่ ทจี่ ะชว่ ยในการก�ำจดั ออกซเิ จนสว่ นเกนิ จากอาหาร และเพมิ่ อายุ พร ในการเกบ็ รกั ษาแบบแชเ่ ยน็ มากขนึ้ โดยถาดดงั กลา่ วสามารถทน อณุ หภมู สิ งู ไดต้ ง้ั แต่ 40-400 องศาเซลเซยี ส ในสภาพรปู ลกั ษณ์ ซง่ึ นบั วา่ เปน็ ทางเลอื กใหมท่ เี่ ปน็ มติ รตอ่ สงิ่ แวดลอ้ ม เมอื่ เทยี บกบั คงเดิม นอกจากน้ีถาดดังกล่าวยังสามารถรีไซเคิลได้ 100% พลาสตกิ ทใ่ี ชอ้ ยา่ งแพรห่ ลายทวั่ ไปนอกเหนอื จากการใชบ้ รรจภุ ณั ฑ์ ดดั แปลงบรรยากาศ (Modified Atmosphere Packaging : MAP) ทเี่ รม่ิ ไดร้ บั ความนยิ มเพม่ิ ขนึ้ ทั้งนี้ ผู้ประกอบการผลิตสัตว์ปีกรายใหญ่ ช้ีผู้บริโภคจะม ี ความต้องการบรรจุภัณฑ์แบบใหม่เพ่ิมข้ึน เน่ืองจากผู้บริโภค สามารถลอกฟิล์มหุ้มอาหารและสามารถใช้ประโยชน์ส�ำหรับ เปน็ ภาชนะปรงุ อาหารไดท้ นั ที ซง่ึ จะชว่ ยเพมิ่ ความสะดวกสบาย ใหก้ บั ผบู้ รโิ ภคบางรายทไ่ี มต่ อ้ งการสมั ผสั เนอ้ื สตั วป์ กี ทไี่ มส่ กุ EARLY WARNING 15 �������.indd 15 10/2/2561 BE 18:48

ส ิถ ิตการนำเ ขา – สงออก ัจบกระแส NTBs ัต้งแตเดือน ม.ค – ก.ค. 2561 เ ิ่รมเ สนทางการพัฒนา “ ืพชสมุนไพร” ภูมิ ปญญาไทยสูตลาดโลก สมุนไพร “โภชนเภสัช” จากสวนปา ูสอาหารเพื่อสุขภาพ สมุนไพรในตลาดปลายทาง ACFS ปท ี่ 10 รายไตรมาส เดือนกรกฎาคม-กนั ยายน 2561 ชำระคาฝากสงเปนรายเดือน ใบอนญุ าต เลขท่ี 96/2551 EWAARRNLINYG ปณ.เกษตรศาสตร 10903 วารสารเพือ่ การเตือนภัยสินคา การเกษตรและอาหาร 10/2/2561 BE 18:48 สำนักงานมาตรฐานสนิ คา เกษตร และอาหารแหงชาติ (มกอช.) 50 เกษตรกลาง บางเขน ถนนพหลโยธนิ แขวงลาดยาว เขตจตจุ ักร กรงุ เทพฯ �������.indd 16