e0aa59c374359645390c5e7fff8f7456

50 ปี กรมส่งเสรมิ การเกษตร (พ.ศ. 2510 - 2560) ความหมายของตราสัญลกั ษณ์ l ตัวเลข 50 พร้อมข้อความ “50 ปี กรมสง่ เสรมิ การเกษตร” และ ตราสัญลกั ษณก์ รมส่งเสรมิ การเกษตร แทนวาระครบรอบ 50 ปี สถาปนากรมสง่ เสรมิ การเกษตร ออกแบบให้ตวั เลข 50 เก่ยี วพันกนั เหมอื นสญั ลักษณ์ infinity ซึ่งหมายถงึ ความไมม่ ที ส่ี ิน้ สดุ l ใบไม้ แสดงถึงสญั ลักษณ์ทางการเกษตร มาจากตราสญั ลักษณป์ ระยกุ ต์ ของกรมสง่ เสริมการเกษตร ความหมายเป็น 50 ปีท่ีมุ่งม่ันปฏิบัติงานส่งเสริมการเกษตรมาอย่างต่อเนื่อง ดว้ ยความสามคั คีและเป็นน�้ำหนง่ึ ใจเดยี วกนั เปน็ ผสู้ ง่ เสริมน�ำความสำ� เร็จ ความกา้ วหนา้ มาสู่กิจการเกษตรกรรมด้านต่างๆ และมีการพัฒนางานส่งเสริมการเกษตรเพ่ือประโยชน์ แก่เกษตรกรตลอดไป



เอกสารคำ� แนะนำ� ที่ 3/2561 การปลกู ผกั สำ�หรบั คนเมอื ง พมิ พค์ ร้งั ท่ี 1 : จ�ำนวน 5,000 เลม่ เมษายน พ.ศ. 2561 จัดพมิ พ ์ : กรมสง่ เสรมิ การเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ พิมพ์ที่ : บริษัท นวิ ธรรมดาการพิมพ์ (ประเทศไทย) จ�ำกัด

คำ�นำ� พืชผัก เป็นอาหารบริโภคท่ีประชาชนบริโภคทุกวัน และเป็นพืชที่ผู้ใส่ใจในสุขภาพนิยม โดยเฉพาะอย่างย่ิงต้องการ ผักท่ีแน่ใจว่าปลอดภัยจากสารเคมีตกค้าง และจุลินทรีย์ จึงนิยมที่จะ ปลูกผักไว้รับประทานเอง และเป็นงานอดิเรก พืชผักเป็นพืชที่ปลูกไม่ยาก ผู้ปลูกไม่ต้องใช้พื้นที่มากนักในการผลิตผักให้เพียงพอส�ำหรับครอบครัว ซ่ึงเหมาะสำ� หรบั ประชาชนทอี่ าศัยในเมืองท่ีมพี น้ื ที่จำ� กัด    กรมส่งเสริมการเกษตรจึงได้จัดท�ำเอกสารค�ำแนะน�ำ เร่ือง “การปลูกผัก ส�ำหรับคนเมือง” เพ่ือให้ผู้สนใจใช้เป็นคู่มือและแนวทางในการปลูกผักส�ำหรับ ผมู้ พี ้นื ทจี่ �ำกัดไดม้ ผี ักไวบ้ ริโภคในครัวเรือน กรมส่งเสรมิ การเกษตร 2561

สารบญั 13 57 การปลูกผัก 1 สิง่ ที่ควรรู้ : ปจั จัยที่เกี่ยวข้อง 3 กบั การปลูกผกั มารจู้ ักการปลกู ผกั ส�ำหรบั คนเมือง 5 ตอบข้อสงสยั ส�ำหรับการปลกู 7 พชื ผักสวนครัวส�ำหรบั คนเมือง

13 9 15 ขั้นตอนการปลูกผักส�ำหรบั คนเมอื ง 9 เทคนิคการปลกู ผักสวนครัว 8 กล่มุ 15 ● การเพาะกล้า 9 ● กลมุ่ แตงและกลุ่มถ่ัวบางชนิด 15 ● รปู แบบการปลกู ผกั 10 ● กลุ่มกะหลำ�่ และกลุ่มสลดั 16 ● การดูแลรกั ษา 11 ● กล่มุ พริก มะเขอื 17 ● การเกบ็ เกี่ยว 12 ● กลมุ่ หอมและกลุ่มสะระแหน ่ 18 ● กลุม่ ขิง 19 การเพาะตน้ ออ่ นทานตะวัน 13 ● กลุม่ ผกั ชแี ละกล่มุ ผักบงุ้ 20 ทางเลอื กส�ำหรบั คนเมอื งที่มี ● กลมุ่ แมงลกั และกลมุ่ ผักชฝี ร่งั 21 พน้ื ท่ีจ�ำกัดหรอื ไมม่ ีพน้ื ที่เพาะปลูก ● กลมุ่ อื่นๆ 22 และแสงแดดส่องไมถ่ งึ บรรณานุกรม 26

>> กรมสง่ เสริมการเกษตร

การปลูกผกั กระแสการปลูกผักปัจจุบันก�ำลังมาแรง เน่ืองจากปัจจุบันคนเราหันมาใส่ใจ ในเร่ืองสุขภาพมากข้ึน จึงต้องการปลูกผักไว้รับประทานเองเพื่อจะได้มีผักสดและ ปลอดภัยไว้รับประทาน และให้สอดคล้องกับสภาพทางเศรษฐกิจด้วย ซึ่งการปลูกผัก จะชว่ ยในเรื่องการลดคา่ ใช้จ่ายลงไดพ้ อสมควร ปัจจุบันวิถีความเป็นอยู่ของคนในเมือง ไม่ว่าจะเป็นคนที่อาศัยอยู่ใน กรุงเทพมหานคร หรือตามตัวเมืองต่างจังหวัด มักอาศัยอยู่ในอะพาร์ตเมนต์ คอนโดมิเนียม ทาวน์เฮ้าส์ ทาวน์โฮม หรือแม้แต่หอพัก ซึ่งจะมีพ้ืนท่ีอยู่อาศัย ค่อนข้างเล็กและจ�ำกัด ดังนั้น เร่ืองพื้นที่ว่าง ส�ำหรับปลูกพืชผักจึงมีน้อย แต่ในความเป็นจริง แม้มีพื้นที่น้อย พ้ืนที่จ�ำกัดเราก็สามารถ ปลูกผักได้ โดยการเลือกมุม จัดมุม หรือ บริเวณท่ีต้องการปลูกผัก แล้วเลือกว่าจะ ปลูกผักอะไร ปลูกแบบไหน ใช้ดินหรือ ไม่ใช้ดินปลูกพืช ซึ่งการตัดสินใจท้ังหมด ควรมาจากผู้ปลกู เอง 1การปลูกผกั สำ�หรับคนเมอื ง

2 กรมสง่ เสริมการเกษตร

ส่ิงทค่ี วรรู้ : ปจั จยั ทเี่ กี่ยวข้องกบั การปลกู ผกั 1. ดินหรือวัสดุปลูก ต้องมีความอุดมสมบูรณ์เพียงพอต่อการเจริญเติบโต ของพืชผกั ตวั อยา่ งสูตรการเตรยี มดนิ เพอ่ื ปลกู ผกั ในกระถาง l ดนิ 1 สว่ น : ขุยมะพร้าวหรอื ขี้เถา้ แกลบ 1 ส่วน : ปยุ๋ คอกหรอื ปุย๋ หมกั 1 ส่วน l ผสมส่วนผสมให้เป็นเนือ้ เดียวกนั l รดน�้ำให้มีความชื้นประมาณ 80% หรือใช้มือก�ำ ดินควรเกาะตัว เป็นกอ้ น ไมแ่ ตกหรือเหนียวติดมือ สามารถนำ� ไปใชไ้ ด้ 2. น�้ำ เป็นปัจจัยที่ส�ำคัญส�ำหรับการหล่อเล้ียงชีวิตพืช ในพืชผักส่วนใหญ่ ประกอบด้วยน�้ำประมาณ 65% ดังน้ันการเจริญเติบโตของผักข้ึนกับปริมาณ น�้ำทีเ่ พยี งพอและวิธกี ารใหน้ ำ�้ (ผักเป็นพืชบอบบางการให้น�้ำทรี่ นุ แรง อาจท�ำใหพ้ ืชผักชำ�้ และเกดิ รอยแผลท�ำให้เชอื้ โรคเขา้ ทำ� ลายไดง้ ่าย) 3. แสง มคี วามจำ� เป็นในการปรุงอาหารสำ� หรับพชื พืชส่วนใหญ่ตอ้ งได้รับแสง อย่างน้อยวันละ 4 ช่ัวโมง บางชนิดสามารถปรับตัวในท่ีร่มร�ำไรได้ เช่น ชะพลู สะระแหน่ กะเพรา ดังนั้น ควรส�ำรวจสภาพพื้นท่ีว่าสามารถรับแสงได้มากน้อยเพียงใด กอ่ นการเลือกชนดิ พชื ผกั มาปลูก 4. ธาตอุ าหารพชื พชื จำ� เปน็ ตอ้ งใชธ้ าตอุ าหารในการเจรญิ เตบิ โต โดยธาตหุ ลกั ที่พชื ตอ้ งการ คือ ไนโตรเจน (N) ฟอสฟอรัส (P) และโปแตสเซียม (K) นอกจากนี้ ยังมีธาตุอาหารรองที่แม้จะใช้ปริมาณน้อย แต่ก็ขาดไม่ได้เช่นกัน เช่น แคลเซียม โบรอน แมกนีเซียม เป็นต้น ดังนั้นหากเราปลูกพืชในกระถางหรือภาชนะ ธาตุอาหารจากปุ๋ยคอก หรอื ปุ๋ยหมักอาจไมเ่ พียงพอ จึงจ�ำเป็นต้องใส่ปยุ๋ วทิ ยาศาสตร์เพิ่มเติมบ้าง โดยทั่วไปมักใช้ ปุย๋ สูตร 15-15-15 หรอื ปยุ๋ สูตรเสมอ 3การปลูกผักสำ�หรับคนเมอื ง

4 กรมสง่ เสริมการเกษตร

มาร้จู ักการปลกู ผักสำ�หรบั คนเมอื ง การปลูกผกั สวนครวั คือ การปลกู ผักไว้ในบรเิ วณบา้ นหรอื ทวี่ ่างตา่ งๆ ในชุมชน โดยมีวัตถุประสงค์ เพือ่ ปลูกไว้สำ� หรับรบั ประทานเองภายในครอบครวั หรอื ชมุ ชน การปลูกผักส�ำหรับคนเมือง เป็นการปลูกผักสวนครัวในพ้ืนท่ีจ�ำกัด โดยส่วนใหญ่ ผักท่ีถูกเลือก มักเป็นผักท่ีมีการใช้ประกอบอาหารประจ�ำวัน แต่ใช้ปริมาณไม่มากใน แต่ละครง้ั เชน่ พริก กะเพรา โหระพา สะระแหน่ เปน็ ต้น ประโยชน์ของการปลกู ผัก 5การปลูกผักสำ�หรับคนเมือง l ประหยัด ลดค่าใช้จ่ายในครัวเรือน ตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง โดยเฉพาะการปลูกผักที่ใช้ประกอบ อาหารประจำ� วัน l มีสุขภาพดี เน่ืองจากได้กินผักสด ปลอดภัยจากสารพษิ น่นั เอง l ใชพ้ ้ืนที่ว่างเปล่าให้เกดิ ประโยชน์ l ปลูกเป็นร้ัวบ้าน (รั้วกินได้) เช่น กระถินบ้าน ชะอม ซ่ึงสามารถเก็บ กินได้ทั้งปี l สามารถปลูกประดับตกแต่งบ้านได้ โดยจัดสวนเป็นผักสวนครัว ปลูกใน กระถางแขวน หรือท�ำซุ้มผักเลื้อย ข้นึ ค้างได้ l สร้างความสัมพันธ์ที่ดีในครอบครัว และเพื่อนบ้าน l ใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์ l เกดิ ความภาคภมู ใิ จ ในฝมี อื การปลกู ผกั ดูแลสวนผัก ต้ังแต่เริ่มจนผลิดอก ออกผล สามารถเกบ็ เก่ียวผลผลติ ได้

6 กรมสง่ เสริมการเกษตร

QAuenstsiwoenrssพตืชผอักบสขวอ้ นสคงสรัวยั สสำำ��หหรรบั ับคกนาเรมปอืลกูง Q Aมีพ้ืนทจ่ี ำ�กัด จะปลกู ผกั ได้ยังไง ปลูกพชื ผักในภาชนะจะสามารถ เคล่อื นย้ายได้ และไม่ตอ้ งใชพ้ ื้นทมี่ าก A Q มพี ้นื ที่ไดร้ บั แสงน้อยจะปลกู พืชผกั ได้หรอื ชะพไลดู ้วโอดเยตเอลรอื ์เกคพรสืชผสักะทร่ีไะมแต่ หอ้ นง่กผากั รชแี สขงนึ้ มฉา่ากยเเชปน่ ็นต้น Q พน้ื ทีแ่ คบมากจะปลกู แบบไหนดี A สามารถท�ำสวนแนวตั้ง ปลกู ขน้ึ ซมุ้ เปน็ ทางเดิน หรอื ท�ำเป็นภาชนะแขวน Q อยู่คอนโดมิเนยี ม มเี พยี งระเบียงเล็กๆ แสงสอ่ งไมถ่ งึ และปลูกผกั จะเลาะเทอะไหม A แนะน�ำการเพาะผกั งอก หรือตน้ ออ่ นพืช ซึ่งไมต่ ้องการแสง ใช้พน้ื ท่ีนอ้ ย และไม่เลอะเทอะ จะปลูกผกั อะไรดเี ลอื กไมถ่ กู A Qกาแรลเะลเอื ลกือชกนปดิ ลผูกักผทักป่ี ทล่ีเรกู าตใอ้ชง้ปดรคูะวกาอมบเหอามหาาะรสปมรขะอจงำ�พวื้นันท่ี 7การปลูกผักสำ�หรบั คนเมือง

8 กรมสง่ เสริมการเกษตร

ข้ันตอนการปลกู ผกั สำ�หรบั คนเมอื ง 1. การเพาะกล้า วธิ เี พาะกล้า ถาดเพาะ ถงุ เพาะ หรือปกั ช�ำ เมลด็ พันธุ์ หรอื ควรแช่เมล็ดพนั ธดุ์ ว้ ยน้�ำอนุ่ เลือกกงิ่ ก่ึงอ่อนก่ึงแก่ ทไ่ี ม่มโี รค ทอ่ นพนั ธ์ุ (อุณหภมู ิ 55-60 องศาเซลเซยี ส) ความยาวนบั ขอ้ ประมาณ 4-5 ข้อ ประมาณคร่ึงช่วั โมง เพอื่ ฆ่าเชื้อโรค ตดั ส่วนยอด ริดใบออกเหลือประมาณ บางชนิดทตี่ ดิ มากับเมล็ด และ 1-3 ใบ เปน็ การกระตุ้นการงอกให้เรว็ ขึน้ ดินหรือวสั ดุเพาะ ดนิ เพาะกล้า ดนิ 1 ส่วน : ขยุ มะพรา้ วหรอื ขเ้ี ถา้ แกลบ 1 ส่วน : ปยุ๋ คอกหรอื ปุ๋ยหมัก 1 สว่ น ความชืน้ 80 % การหยอด หยอดเมล็ดพนั ธุล์ งในหลุมๆ ละ 1 เมลด็ ปกั ก่ิงลงในดินมดิ ขอ้ ก่ิงแรก เพอื่ ให้ราก เมลด็ พันธ์ุหรอื กลบดินบางๆ รดน้�ำดว้ ยบวั ฝอย เกิดทข่ี อ้ รดนำ้� ดว้ ยบวั ฝอย การปกั ชำ� ท่อนพันธุ์ การดูแล รดน้�ำสม�่ำเสมอทกุ วนั วนั ละ 1-2 คร้งั ในเวลา เชา้ และบ่าย การยา้ ยกลา้ ปลูก โดยทั่วไปอายกุ ลา้ ผกั กนิ ใบทเี่ หมาะสม สงั เกตแตล่ ะข้อ หากมีการผลิใบอ่อน ให้ ในการยา้ ยปลกู ประมาณ 15-20 วนั ทงิ้ ไวป้ ระมาณ 15-30 วัน เม่ือต้นสมบรู ณ์ แตส่ ำ� หรบั กลุม่ กะเพรา พรกิ และมะเขือ แขง็ แรง จงึ ท�ำการยา้ ยลงกระถางปลูก ตา่ งๆ ควรมอี ายุ 25-30 วัน 9การปลกู ผักสำ�หรบั คนเมือง

2. รปู แบบการปลกู ผัก 2.1 การปลูกผักบนพ้ืนดิน หรือแปลงปลูก ในกรณีที่มีพ้ืนท่ีเพียงพอ สำ� หรับการเพาะปลูกผักสวนครวั l การเตรียมดิน ให้ท�ำการพรวนดินตากแดดไว้ประมาณ 7-15 วัน จากน้ันยกแปลงสูง 4-5 น้ิว กว้างประมาณ 1-1.2 เมตร ความยาวข้ึนกับพื้นทห่ี รือความต้องการ ก า ร ว า ง แ ป ล ง ค ว ร ใ ห ้ อ ยู ่ ใ น แ น ว ทิ ศ เ ห นื อ - ใ ต ้ เพ่ือให้ผักได้รับแสงแดดทั่วแปลง ใส่ปุ๋ยคอกหรือ ปุ๋ยหมักจ�ำนวน 2 กิโลกรัมต่อพ้ืนที่ 1 ตารางเมตร คลุกเคลา้ ให้ทัว่ ก่อนทำ� การปลูกผัก 2.2 การปลูกผกั ในกระถาง ในกรณีทม่ี พี ้นื ทจี่ ำ� กดั หรือไมม่ ีพื้นที่เพาะปลูก ผักบนพ้ืนดิน เราสามารถท�ำการเพาะปลกู ในภาชนะ ซึง่ สะดวกตอ่ การดแู ล และขนยา้ ย l การเลือกภาชนะปลูก ภาชนะมีความหลากหลายทั้งรูปร่าง รูปทรง เช่น กระถางพลาสติก กระถางดินเผา กระถางเคลือบ โอ่งแตก กะละมัง ลังไม้ กล่องโฟม ฯลฯ ต้องเลือกใหเ้ หมาะสมกบั ชนดิ ของผกั พชื ผกั อายุผกั ความยาวของรากผกั ขนาดภาชนะ ผกั ใบ เช่น ผกั สลัด อายุสน้ั ประมาณ เส้นผา่ ศนู ย์กลาง 4 น้วิ ขน้ึ ไป กวางตุง้ ผักบุ้ง ผักชี 25-60 วัน ความลึก 10-30 เซนติเมตร 20 เซนติเมตร ผักยนื ต้น เช่น พรกิ อายุปานกลาง มากกวา่ เส้นผา่ ศนู ย์กลาง 10 น้วิ ข้ึนไป กะเพรา มะเขือ - ยนื ต้น 20 เซนติเมตร ความลกึ ไมต่ ำ�่ กวา่ 50 เซนตเิ มตร ชะอม 6 เดอื น-ข้ามปี 10 กรมสง่ เสริมการเกษตร

l การเตรียมภาชนะปลูก เมื่อได้ภาชนะท่ีมีความเหมาะสมกับ ชนิดพืชผักและมีความแข็งแรง คงทนแล้ว ภาชนะปลูกจ�ำเป็นต้องมีรูส�ำหรับระบายน้�ำ เพื่อให้น�้ำส่วนท่ีเหลือจากการดูดซับไม่ขังในภาชนะปลูก ซ่ึงเป็นสาเหตุให้เกิดรากเน่า หรือพืชผักไม่เจริญเติบโตและตายได้ โดยขนาดของรูและจ�ำนวน พิจารณาให้เหมาะสม กบั ขนาดของภาชนะ l การเตรียมดินส�ำหรับปลูกในกระถาง ให้ใช้สูตร ดิน 1 ส่วน : ขยุ มะพรา้ วหรือขีเ้ ถา้ แกลบ 1 สว่ น : ป๋ยุ คอกหรือป๋ยุ หมกั 1 ส่วน ความช้นื 80 % 3. การดูแลรกั ษา l ก า ร ใ ห ้ น�้ ำ พื ช ผั ก เป็นพืชอายุสั้น ระบบรากต้ืน จึงต้อง มีการให้น้�ำสม�่ำเสมอ โดยรดน้�ำ เช้า-เย็น แต่ระวังอย่าให้แฉะจนเกินไป และไม่ควร รดนำ�้ ตอนแดดจดั เนอื่ งจากอาจมผี ลทำ� ให้ พชื มอี าการคล้ายโดนนำ้� ร้อนลวกได้ l การให้ปุ๋ย เริ่มใส่ปุ๋ย วิทยาศาสตร์สูตร 15-15-15 คร้ังแรก เมื่อย้ายกล้าปลูกจนกล้าสามารถตั้งตัวได้ประมาณ 7 วัน และคร้ังที่ 2 ใส่ห่างจาก ครง้ั แรกประมาณ 2-3 สัปดาห์ การใส่ให้โรยบางๆ ขา้ งต้น (ระหวา่ งแถว) ไม่ควรใสช่ ดิ ตน้ จากน้นั ท�ำการพรวนดนิ กลบ แลว้ รดนำ้� ตาม l การกำ� จดั วชั พชื หากมวี ัชพืช (หญา้ ) ขึน้ ตอ้ งทำ� การถอนทงิ้ เพือ่ ปอ้ งกัน การแย่งน�้ำและธาตอุ าหารกับพชื ผัก และไม่ใหเ้ ปน็ ที่อยอู่ าศัยของโรคและแมลง 11การปลูกผักสำ�หรับคนเมอื ง

เพลี้ยอ่อน หอยทาก หนอนแมลงวันพริก หนอนกระทผู้ กั l การป้องกันก�ำจัดแมลงและสัตว์ศัตรูพืช การปลูกพืชผักสวนครัวจะ แตกต่างจากการปลูกผักเพ่ือการค้า ในเร่ืองปริมาณการผลิต ซึ่งพืชผักสวนครัว จะเป็น การปลูกเพื่อการบริโภค จึงมีปริมาณน้อย ดังน้ันวิธีการก�ำจัดแมลงท่ีดีและปลอดภัยท่ีสุด คอื ใช้วธิ สี �ำรวจ สงั เกต แลว้ ก�ำจัดดว้ ยมือ (เกบ็ ไปทง้ิ หรอื ทำ� ลาย) l การป้องกันก�ำจัดโรคพืช การปลูกผักสวนครัว ไม่ควรปลูกพืช จนแนน่ หรอื ชดิ เกินไป ควรใหพ้ ชื ได้รับแสง อย่างท่ัวถึง มีการระบายอากาศท่ีดี จะเป็นการป้องกันโรคได้ระดับหน่ึง หากพบผักที่ปลูกเป็นโรคให้ท�ำการถอน ไปทิง้ หรือทำ� ลาย นอกพ้นื ที่การเพาะปลูก เพื่อป้องกันการระบาดในสวน โรคใบจดุ 4. การเกบ็ เก่ียว l การเก็บเก่ียวพืชผัก ควรเก็บเก่ียวในเวลาเช้า โดยให้เก็บตามอายุการเก็บเกี่ยวที่ระบุตามชนิดและสายพันธุ์ โดยผักใบ สามารถเก็บรับประทานได้ทุกระยะ แต่ไมค่ วรเกิน อายุการเกบ็ เกี่ยวของพืช เพราะผักจะแก่ เหนยี ว มีเสน้ ใยมาก และเสียรสชาติ     ผักบางชนิดสามารถเก็บเก่ียวได้มากกว่า 1 ครั้ง เช่น ผักบุ้ง หอมแบ่ง กุยช่าย หลังตัดใบแล้ว เหลือล�ำต้น และราก ก็จะสามารถให้ผลผลิตได้อีกครั้ง หรือกะหล�่ำปลี เมือ่ เก็บเก่ียวแล้ว ท�ำการบำ� รงุ ใสป่ ยุ๋ ใหน้ �้ำ กจ็ ะสามารถใหผ้ ลผลติ เปน็ กิง่ แขนงกะหล่�ำได้ 12 กรมส่งเสริมการเกษตร

การเพาะต้นอ่อนทานตะวัน ทางเลอื กสำ�หรบั คนเมอื งท่ีมพี ้ืนทจี่ ำ�กัด หรอื ไม่มพี ื้นท่เี พาะปลูก และแสงแดดสอ่ งไมถ่ งึ อปุ กรณ์ l ตะกร้าหรือภาชนะเพาะ ขนาดตาม ต้องการ สูงไมเ่ กนิ 7 เซนติเมตร l เมล็ดพันธ์ทุ านตะวนั สำ� หรบั เพาะงอก (ไมค่ ลกุ สารเคมี) l ขยุ มะพรา้ ว l บวั รดนำ�้ ขน้ั ตอนการเพาะ 1. แช่เมล็ดทานตะวันในน�้ำสะอาด นานประมาณ 1-4 ชวั่ โมง 2. ผสมขุยมะพร้าวกับน�้ำ ให้ได้ความชื้นประมาณ 75 % (มือก�ำขุยมะพร้าว เป็นก้อน ไมแ่ ตกร่วน แต่ไมแ่ ฉะ) 3. น�ำขุยมะพรา้ วทผ่ี สมแลว้ ใสต่ ะกรา้ เพาะ สูงประมาณ 3 เซนติเมตร 4. น�ำเมล็ดทานตะวันท่ีแช่น้�ำแล้วโรยให้ทั่ว แล้วกลบด้วยขุยมะพร้าว รดน้�ำ ดว้ ยบวั ฝอย 5. น�ำไปวางในท่ีร่มแสงรำ� ไร รดนำ้� เช้าเยน็ 6. สามารถเก็บเก่ยี วตน้ อ่อนทานตะวัน เมอ่ื อายุประมาณ 5-7 วัน โดยตดั ต้น ไปรับประทาน 13การปลกู ผกั สำ�หรับคนเมอื ง

14 กรมสง่ เสริมการเกษตร

เทคนิคการปลูกผักสวนครวั 8 กลุ่ม ในท่ีน้ีจะกล่าวถึงการปลูกผักบนพ้ืนดินหรือแปลงปลูก ซ่ึงเน้ือหาสามารถน�ำมา ดดั แปลงเพอ่ื ปลกู ลงในภาชนะปลกู ได้ ในกรณไี มม่ พี นื้ ท่ี หรอื มพี น้ื ทจ่ี ำ� กดั ในการเพาะปลกู โดยใชห้ ลักการเลือกภาชนะ ตามหัวขอ้ การปลูกผักในกระถาง 1. กลุ่มแตงและกลมุ่ ถัว่ บางชนิด (บวบหอม ฟกั เขยี ว แตงกวา แตงร้าน แตงไทย ฟักทอง น�้ำเต้า มะระ ต�ำลึง ถั่วฝักยาว ถ่ัวแขก ถ่วั พ)ู l ขดุ พลิกดินให้ลึก 20-30 เซนติเมตร ตากแดดทิง้ ไว้ 7-15 วัน ย่อยดนิ l หยอดเมลด็ จำ� นวน 5 เมลด็ ในหลมุ ท่ีลกึ ประมาณ 2-4 เซนตเิ มตร แล้วกลบดิน l คลมุ ดว้ ยฟาง แลว้ รดนำ�้ ใหท้ ำ� การปกั คา้ งทนั ที เน่ืองจากการปักค้างเมื่อต้นพืชงอกแล้วอาจ โดนรากพืชขาดเสยี หายได้ l ตน้ กล้ามีใบจรงิ 6-7 ใบ ใหท้ �ำการถอน แยก เหลอื เฉพาะตน้ ทีแ่ ข็งแรงหลุมละ ประมาณ 3 ต้น l ดงึ ฟางออกใส่ปุ๋ยคอก ปุ๋ยหมัก แล้วท�ำการ พรวนดินรอบๆ ตน้ ระวังรากขาด จากนน้ั คลุมฟางเหมอื นเดมิ l ท�ำการรดน�้ำ และกำ� จดั วัชพืชอย่างสม่�ำเสมอ จนเก็บเกี่ยว R ความตอ้ งการแสง : เต็มวนั หรอื ครง่ึ วัน S ความตอ้ งการน้�ำ : วันละ 1 ครั้ง 15การปลกู ผกั สำ�หรับคนเมือง

2. กลุ่มกะหล่�ำและกลุ่มสลัด (ผักคะน้า ผักกาดขาวปลี ผกั กวางตุ้ง ผักกาดเขียว ผักกาดหัว กะหลำ่� ปลี กะหล�่ำดอก กะหลำ่� ปม สลดั ) l ขุดพลิกดินให้ลึก 20 เซนติเมตร ตากแดดทิ้งไว้ 7-15วัน ท�ำการ ยอ่ ยดิน ให้น้�ำทกุ วันกอ่ นปลกู 3 วนั l ขุดหลมุ ลึก 0.5 เซนตเิ มตร หยอด เมล็ดลงหลมุ ๆละ 5-7 เมล็ด กลบดนิ บางๆ l น�ำฟางคลุมหนา้ ดนิ หนาประมาณ 1 เซนติเมตร รดนำ�้ ด้วยบวั ตาถ่ี l เม่ือเมล็ดชูใบจริง 4 ใบให้ถอนแยกเหลือหลุมละ 4 ต้น เมื่อมีใบจริง 5 ใบ ใหถ้ อนแยกอีกครั้ง เหลือ 1 ต้นตอ่ หลมุ l ดึงฟางออก ใสป่ ยุ๋ คอกหรือปยุ๋ หมัก แล้วท�ำการพรวนดิน ปิดฟางดงั เดมิ ใหน้ �้ำอยา่ งสม่�ำเสมอจนเก็บเก่ียว l ระยะปลกู และอายเุ กบ็ เกยี่ ว พชื ระหวา่ งหลุม (ซม.) ระหว่างแถว (ซม.) จ�ำนวนวัน ผกั คะนา้ 20 20 45 ผักกาดขาวปลี 25 30 75-90 ผกั กวางตุ้ง 15 20 30 ผกั กาดเขียว 25 30 55-69 ผกั กาดหัว 15 20 45 กะหล่�ำปลี 25 50 กะหล่�ำดอก 25 50 90-100 กะหล่�ำปม 20 20 75-90 30 30 65-75 สลัด 40-60 R ความต้องการแสง : เตม็ วนั หรอื ครึง่ วัน S ความต้องการนำ�้ : วนั ละ 2 คร้ัง เช้าเย็น (ต้องการความช้นื ต่อเน่อื ง) 16 กรมส่งเสรมิ การเกษตร

3. กลุ่มพริก มะเขือ (พริกข้ีหนู พริกชี้ฟ้า มะเขอื เปราะ มะเขอื ยาว มะเขือพวง มะเขอื เทศ) l เตรียมดินผสมใส่กระบะเพาะเมล็ด ท�ำการโรยเมล็ดหรือหยอดเมล็ดลงหลุม กระบะเพาะ หลุมละ 1 เมลด็ กลบดนิ บางๆ รดนำ�้ ดว้ ยบัวตาถี่ l เมื่อต้นกล้ามีใบจริง 5-6 ใบจึงท�ำการ ย้ายปลูกในแปลงตามระยะปลูก โดยใส่ ป๋ยุ คอกปยุ๋ หมกั รองพ้นื ก้นหลุม l ระยะปลกู และอายเุ ก็บเกยี่ ว พืช ระหว่างต้น (ซม.) ระหว่างแถว (ซม.) จำ� นวนวนั พรกิ ข้หี นู 60 100 120-160 พริกชีฟ้ ้า 60 100 120-160 มะเขือเปราะ 75 100 มะเขอื ยาว 75 100 85 มะเขือยาว 75 100-120 85 มะเขือเทศ 30 75 120 85 มะเขือเปราะ มะเขือยาว มะเขือพวง เม่ือเก็บผลผลิตจนหมดต้นแล้ว สามารถท�ำการ ตัดแต่งกิ่ง พรวนดิน ใส่ปุ๋ยก็สามารถแตกกิ่งก้าน ออกดอกใหผ้ ลผลิตอีกคร้ังได้ R ความตอ้ งการแสง : เต็มวนั S ความต้องการนำ้� : วนั ละ 2 ครัง้ เช้าเย็น 17การปลูกผักสำ�หรบั คนเมอื ง

4. กลุ่มหอมและกลุ่มสะระแหน่ (ต้นหอมหรือหอมแบ่ง หอมแดง กุยช่าย กระเทยี ม สะระแหน่) l เตรียมดินท่ีระดับความลึก 20 เซนติเมตร ตากแดดท้ิงไว้ 7-15 วัน ย่อยดินใหน้ ำ�้ ทุกวันก่อนปลูก 3 วัน ใส่ปยุ๋ คอกหรอื ปยุ๋ หมักคลกุ ในดนิ l ตระกูลหอม ใช้หัวที่พักตัวมาแล้ว 4 เดือน ตัดรากแห้งออก แยกเป็น หัวเดี่ยว ฝังหัวลงในดิน โดยปลายหัวอยู่เสมอผิวดิน ระยะห่าง 5x10 เซนติเมตร คลุมฟางหนาประมาณ 1 เซนติเมตร แล้วให้น�้ำ ตน้ หอมเกบ็ เก่ยี วได้เมือ่ อายุ 45 วัน หอมแดง 60 วนั กระเทยี ม 90 วนั l กุ่ยช่าย ที่ปลูกด้วยเมล็ด ต้องเพาะกล้าเป็นเวลา 45-60 วัน ย้ายปลูก ลงแปลงอกี 60 วนั จึงเกบ็ เกี่ยวได้ l สะระแหน่ ใช้ยอดปกั ช�ำ โดยใชม้ ดี คมตัดยอดยาวประมาณ 3 เซนติเมตร แล้วปกั ชำ� โดยใชร้ ะยะหา่ ง 10x10 เซนตเิ มตร เก็บไว้ในท่ีร่ม 15-20 วนั จึงนำ� ออกกลางแจง้ ได้ แปลงปลูกต้นหอมหรือหอมแบ่งไม่ควรมีวัชพืช และดินแปลงปลูก ต้องมีความชุ่มชื้นอยู่เสมอ เพราะถ้าดินแห้ง จะท�ำให้ต้นหอมมีปลายใบเหลืองและ ชะงักการเจรญิ เตบิ โต สะระแหน่ สามารถปลกู ในภาชนะหอ้ ยแขวน เพอ่ื ใช้ประดบั ตกแต่งได้ R ความต้องการแสง : ตระกูลหอม เตม็ วัน สะระแหน่ เต็มวนั หรอื คร่ึงวนั S ความตอ้ งการน้�ำ : วันละ 2 ครง้ั เชา้ เยน็ 18 กรมส่งเสรมิ การเกษตร

5. กลมุ่ ขงิ (ขิง ขา่ กระชาย ขมิน้ ขาว ขม้นิ ชนั ) l เตรียมดินที่ความลึก 25-30 เซนติเมตร ตากแดดทิ้งไว้ 7-15 วัน ย่อยดิน ให้น้�ำทุกวันก่อนปลูกเป็นเวลา 3 วัน การปลูก จะปลูกที่ ความลึก 1-1.5 เซนตเิ มตร คลมุ ฟางแล้วให้น้�ำ l แง่งขิงหรือขม้ินแก่ ตัดเป็นท่อนๆ ยาวประมาณ 1 นิ้ว ใช้ปูนแดง ทารอยแผลที่ตดั ทิง้ ไวใ้ ห้แหง้ l ข่า ใช้ส่วนที่มสี ่วนของต้นที่อยู่เหนือดนิ ติดมาด้วย l กระชาย ใหต้ ดั รากออกกอ่ นท่จี ะใชป้ ูนทารอยแผล l ระยะปลกู และอายุเก็บเก่ยี ว พชื ระหวา่ งตน้ ระหว่างแถว จำ� นวนวัน หมายเหตุ ขิง (ซม.) (ซม.) ขงิ หรอื ข่าออ่ น ขา่ 50 60 120-150 สามารถเก็บเกี่ยว 50 75 มากกว่า 240 ระยะ 30 วัน ขม้นิ กระชาย 50 60 มากกว่า 240 50 60 มากกวา่ 240 ขิง กระชาย ขม้ินขาว ขมิ้นชัน มีระยะพักตัว ช่วงเดือนพฤศจิกายน-เมษายน โดยทงิ้ ต้นเหลือแต่เหงา้ แก่อยู่ใต้ดิน เม่ือถงึ เดอื นพฤษภาคมตน้ กจ็ ะงอกขึ้นมาใหม่ R ความต้องการแสง : เตม็ วันหรือครึ่งวนั หรือกึ่งร่มก่ึงแดด S ความตอ้ งการนำ�้ : วันละ 1 คร้ัง 19การปลูกผักสำ�หรับคนเมือง

6. กลมุ่ ผักชแี ละกล่มุ ผักบุ้ง (ผกั ชี ข้นึ ฉ่าย ผกั บงุ้ จนี ) l เตรียมดินทีค่ วามลึก 20-25 เซนติเมตร ย่อยดนิ รดนำ้� ให้มคี วามชมุ่ ชืน้ มากเป็นพเิ ศษ l หว่านเมล็ดผักชี หรือ ขึ้นฉ่าย หรือ ผักบงุ้ จีน เป็นแถวให้ระยะ ห่างกัน 15-20 เซนติเมตร กลบดินทับบางๆ ยกเว้น ข้ึนฉ่ายไมต่ อ้ งกลบดิน l คลุมฟางหนา 1-2 เซนติเมตร รดน�้ำด้วยบวั ตาถี่ l การงอก ผักบุง้ จนี ภายใน 3 วนั ผักชี 4-8 วนั ข้นึ ฉ่าย 4-7 วนั ให้ถอนแยกกรณตี น้ ข้นึ หนาแนน่ รดน�้ำใหส้ มำ�่ เสมอ จนเกบ็ เก่ียว l อายุการเก็บเกยี่ ว ผกั บุง้ จีน 22-30 วนั ผักชี 45-60 วนั ข้นึ ฉ่าย 60-90 วนั R ความตอ้ งการแสง : ตระกลู ผกั ชี ก่งึ ร่มกง่ึ แดด ตระกูลผักบุง้ จนี เต็มวัน S ความตอ้ งการนำ้� : วันละ 2 ครง้ั เชา้ เย็น (ตอ้ งการความชนื้ ต่อเนอื่ ง) 20 กรมสง่ เสริมการเกษตร

7. กลุ่มแมงลักและกลมุ่ ผกั ชฝี ร่ัง (แมงลกั โหระพา กะเพรา ผักชฝี รง่ั ) l เตรยี มดนิ ท่คี วามลกึ 20 เซนติเมตร ตากแดดทงิ้ ไว้ 7-15 วัน ย่อยดนิ รดน�้ำก่อนปลกู เป็นเวลา 3 วนั l ตระกูลผักชีฝรั่ง ใช้วิธีหว่านเมล็ดลงแปลง โดยไม่ต้องกลบ รดน้�ำด้วย บัวตาถ่ีอยา่ งสมำ่� เสมอ เมลด็ จะงอกภายใน 7 วนั l ตระกูลแมงลัก ท�ำการเพาะกล้า ย้ายต้นกล้าเมื่ออายุ 1 เดือน โดยใช้ ระยะปลกู 20x30 เซนตเิ มตร l อายเุ ก็บเกี่ยว ตระกลู แมงลกั 45 วัน ตระกูลผักชฝี รั่ง 60 วนั นับจากวนั ที่งอก ตระกูลแมงลัก อาจใช้กิ่งปักช�ำได้ และต้องหมั่นเด็ดดอกทิ้ง เพ่ือให้ล�ำต้น กับใบเจริญเตบิ โตเต็มท่ี ตระกูลผักชีฝร่ัง สามารถตัดใบไปรับประทานแล้วให้โคนกับรากเจริญเติบโต ตอ่ ได้ แตไ่ ม่ควรให้เกิดดอก R ความตอ้ งการแสง : เตม็ วันหรือคร่งึ วนั S ความต้องการน�้ำ : ตระกลู แมงลกั วันละ 1 คร้งั ตระกูลผักชฝี รงั่ วันละ 2 ครัง้ เช้าเย็น (ตอ้ งการความช้นื ต่อเน่ือง) 21การปลกู ผักสำ�หรับคนเมอื ง

8. กลุ่มอื่นๆ (มันเทศ ชะพลู บัวบก ข้าวโพด กระเจี๊ยบเขียว มันแกว ถั่วเหลอื งฝกั สด) l เตรียมดินที่ความลึก 20-30 เซนติเมตร ตากแดดท้ิงไว้ 7-15 วัน จากนั้นท�ำการยอ่ ยดิน 8.1 มันเทศ l ตัดเถาจากปลายยอด ความยาว 25-30 เซนติเมตร ฝังดินตาม แนวนอนยาว 10-15 เซนติเมตร ใชร้ ะยะปลกู 50x70 เซนติเมตร l เมื่อเถาทอดคลุมดินให้หมั่นตลบเถา ไม่ให้รากตามข้อลงดิน มันเทศจึงจะลงหวั ภายใน 90 วนั R ความตอ้ งการแสง : เตม็ วนั S ความตอ้ งการนำ�้ : วันละ 1 ครง้ั 22 กรมสง่ เสรมิ การเกษตร

8.2 ชะพลู l ใช้กงิ่ ยาว 25 เซนติเมตร ริดใบเหลือเฉพาะใบยอด 1-2 ใบ l ฝงั ก่งิ ตามแนวนอน ยาวประมาณ 10 เซนตเิ มตร รดน�้ำเช้าเย็น l ก่ิงจะออกรากเจริญเป็นต้นสมบูรณ์ ภายใน 30 วัน สามารถ เก็บเกีย่ วได้ตลอดปี l ควรเลอื กพ้ืนที่ที่มีร่มเงามากๆ จะเจริญเติบโตไดด้ ี R ความต้องการแสง : ไม่ชอบแสง ควรปลูกในรม่ เงาตลอดวัน S ความตอ้ งการน�ำ้ : วันละ 1 คร้ัง 23การปลูกผกั สำ�หรบั คนเมอื ง

8.3 บัวบก l ใช้ต้นทม่ี รี าก ปลูกโดยฝงั โคนต้นลกึ จากผิวดิน 1.5 เซนตเิ มตร l ใช้ระยะห่าง 20x20 เซนติเมตร ภายใน 1 เดือน บวั บกจะเจริญ เตบิ โตเต็มพน้ื ท่ี l เก็บเกยี่ ว เมอ่ื อายุ 1-2 เดือนข้นึ ไป l สามารถปลูกในภาชนะห้อยแขวน เพ่ือใช้ประดบั ตกแต่งไดด้ ้วย R ความต้องการแสง : กึ่งร่มก่งึ แดดหรอื ครึง่ วัน S ความต้องการนำ้� : วันละ 2 ครั้ง เช้าเยน็ 24 กรมสง่ เสริมการเกษตร

8.4 ข้าวโพดหวาน ข้าวโพดฝักอ่อน กระเจ๊ียบเขียว ถั่วเหลืองฝักสด มันแกว l หยอดเมล็ดในหลมุ ๆ ละ 3 เมล็ด ความลึก 2.5 เซนตเิ มตร กลบดนิ แลว้ ใหน้ ำ้� l ระยะปลูกและอายเุ ก็บเก่ียว พืช ระหว่างตน้ (ซม.) ระหวา่ งแถว (ซม.) จำ� นวนวัน ข้าวโพดหวาน 25 75 70-75 ขา้ วโพดฝักออ่ น 30 60 45-50 กระเจีย๊ บเขียว 25 75 ถวั่ เหลืองฝกั สด 25 75 40 เป็นตน้ ไป 25 75 60-70 มันแกว 90-120 l เม่ืองอกได้ 12-15 วัน ท�ำการถอนแยก โดยเลอื กตน้ ทีแ่ ขง็ แรงไว้ 1 ตน้ ต่อหลุม ยกเว้น ข้าวโพดฝักอ่อนไมต่ อ้ งถอนแยก l มันแกว ต้องหมั่นเด็ดยอดอย่าให้ยาวเกิน 30 เซนติเมตร เพื่อ บงั คบั ใหล้ งหัว R ความต้องการแสง : เตม็ วัน S ความตอ้ งการน�้ำ : วนั ละ 2 คร้ัง เช้าเยน็ 25การปลกู ผกั สำ�หรับคนเมอื ง

บรรณานกุ รม กรมส่งเสรมิ การเกษตร . 2558 . ผักสามญั ประจำ� บ้าน . กรงุ เทพฯ กรมส่งเสริมการเกษตร. 2556. องค์ความรู้เพ่ิมประสิทธิภาพการผลิตสู่การเป็น smart officer การขยายพนั ธุ์พืช. กรงุ เทพฯ บริษัท บางจากปิโตรเลียม จ�ำกัด(มหาชน) . 2540 . “ฉลาดกิน ฉลาดปลูก” สวนครัว สุขภาพ. กรงุ เทพฯ บริษัท อมรนิ ทร์พริน้ ต้ิงแอนดพ์ ับลซิ ซิง่ จำ� กดั (มหาชน) . 2558 . POCKET GARDEN . กรงุ เทพฯ อาจารยก์ รุง สตี ะธนี . 2542 . การปลูกผกั สวนครวั ในบ้าน . กรุงเทพฯ นายผกั . 2551 . ฐานข้อมูลพชื ผกั บทความเกษตร ผักตระกลู ผักกาดหอม สลดั (Lettuce) . http://vegetweb.com/%E0%B8%9C%E0%B8%B1%E0%B8%81% E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0%B8%AD% E0%B8%A1-2/ วนั ที่ 24 กมุ ภาพันธ์ 2561 เวลา 15.30 น. Kanchana bunkaew. 2558 . พชื ผกั สวนครวั . http://kanchanabunkaew.blogspot. com/2015/07/blog-post.html วันที่ 19 กมุ ภาพนั ธ์ 2561 เวลา 19.30 น. 26 กรมส่งเสริมการเกษตร

เอกสารคำ�แนะนำ�ที่ 3/2561 การปลกู ผักสำ�หรบั คนเมอื ง ท่ปี รึกษา อธบิ ดกี รมสง่ เสริมการเกษตร รองอธิบดีกรมสง่ เสริมการเกษตร นายสมชาย ชาญณรงคก์ ุล รองอธบิ ดีกรมส่งเสริมการเกษตร นายประสงค์ ประไพตระกลู รองอธบิ ดกี รมส่งเสรมิ การเกษตร นายส�ำราญ สาราบรรณ์ รองอธบิ ดีกรมส่งเสริมการเกษตร วา่ ทรี่ ้อยตรี ดร.สมสวย ปัญญาสิทธ ์ิ ผอู้ �ำนวยการส�ำนักพฒั นาการถา่ ยทอดเทคโนโลยี นางดาเรศร์ กติ ตโิ ยภาส ผู้อ�ำนวยการสำ� นักส่งเสรมิ และจดั การสินค้าเกษตร นางอัญชลี สวุ จิตตานนท์ นางวลิ าวลั ย์ วงษ์เกษม เรียบเรยี ง นางสาวจริ าภา จอมไธสง ผู้อ�ำนวยการกลุ่มส่งเสรมิ พชื ผกั และเหด็ นางวภิ า ปักกาสาตงั นกั วิชาการเกษตรช�ำนาญการ กลุ่มสง่ เสริมพืชผกั และเห็ด สำ� นักสง่ เสริมและจัดการสินคา้ เกษตร กรมสง่ เสริมการเกษตร จดั ทำ� ผอู้ �ำนวยการกลุ่มพัฒนาสื่อส่งเสรมิ การเกษตร นกั วิชาการเผยแพรช่ �ำนาญการ นางรจุ ิพร จารพุ งศ ์ นางสาวอำ� ไพพงษ์ เกาะเทียน กลุ่มพฒั นาสื่อส่งเสริมการเกษตร สำ� นักพฒั นาการถ่ายทอดเทคโนโลยี กรมส่งเสริมการเกษตร www.doae.go.th