หนงั สอื เรียนสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม (สค21003) ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนตน้ หลักสตู รการศึกษานอกระบบระดับการศกึ ษาขนั้ พ้นื ฐาน พุทธศกั ราช 2551 (ฉบับปรบั ปรุง พ.ศ. 2560) ห้ามจาหน่าย หนังสอื เรียนเล่มนจ้ี ดั พมิ พด์ ว้ ยเงินงบประมาณแผน่ ดินเพื่อการศึกษาตลอดชวี ิตสาหรับประชาชน ลขิ สิทธิ์เปน็ ของ สานักงาน กศน. สานักงานปลัดกระทรวงศกึ ษาธกิ าร สานกั งานสง่ เสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั สานักงานปลดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร กระทรวงศึกษาธกิ าร
หนงั สือเรียนสาระการพฒั นาสังคม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม (สค21003) ระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน้ ฉบับปรบั ปรุง พ.ศ. 2560 ลขิ สิทธเิ์ ป็นของ สานักงาน กศน. สานกั งานปลดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร เอกสารทางวิชาการลาดับท่ี 22/2555
3 คํานาํ กระทรวงศึกษาธิการไดประกาศใชหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน พุทธศักราช 2551 เม่ือวันท่ี 18 กันยายน พ.ศ. 2551 แทนหลักเกณฑและวิธีการจัดการศึกษานอกโรงเรียน ตามหลักสูตรการศึกษาขนั้ พนื้ ฐาน พทุ ธศกั ราช 2544 ซึ่งเปนหลกั สตู รทีพ่ ัฒนาขน้ึ ตามหลกั ปรชั ญาและความเชื่อ พ้ื น ฐ า น ใ น ก า ร จัด ก า ร ศึ ก ษ า น อ ก โ ร ง เ รี ย น ที่ มีก ลุ ม เ ป า ห ม า ย เ ป น ผู ใ ห ญ มี ก า ร เรี ย น รู แ ล ะ ส่ั ง ส ม ค ว า ม รู และประสบการณอยางตอ เน่ือง ในปงบประมาณ 2554 กระทรวงศึกษาธิการไดกําหนดแผนยุทธศาสตรในการขับเคลื่อนนโยบาย ทางการศึกษาเพอ่ื เพิ่มศกั ยภาพและขดี ความสามารถในการแขง ขันใหประชาชนไดม ีอาชีพทีส่ ามารถสรางรายได ท่ีมัง่ คงั่ และมนั่ คง เปนบุคลากรทม่ี ีวนิ ยั เปยมไปดว ยคุณธรรมและจรยิ ธรรม และมจี ติ สํานึกรับผดิ ชอบตอตนเอง และผูอ่นื สาํ นักงาน กศน. จึงไดพิจารณาทบทวนหลักการ จุดหมาย มาตรฐาน ผลการเรียนรูท่ีคาดหวัง และ เนื้อหาสาระ ท้ัง 5 กลุมสาระการเรียนรู ของหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน พุทธศักราช 2551 ใหมีความสอดคลองตอบสนองนโยบายกระทรวงศึกษาธิการซ่ึงสงผลใหตองปรับปรุง หนงั สอื เรยี น โดยการเพิ่มและสอดแทรกเน้ือหาสาระเกี่ยวกับอาชีพ คุณธรรม จริยธรรมและการเตรียมพรอม เพือ่ เขาสูป ระชาคมอาเซยี น ในรายวิชาที่มีความเกี่ยวของสัมพันธกัน แตยังคงหลักการและวิธีการเดิมในการ พัฒนาหนังสือท่ีใหผูเรียนศึกษาคนควาความรูดวยตนเอง ปฏิบัติกิจกรรม ทําแบบฝกหัด เพื่อทดสอบความรู ความเขา ใจ มกี ารอภปิ รายแลกเปล่ียนเรยี นรกู ับกลุม หรือศึกษาเพิม่ เติมจากภูมิปญญาทองถ่ิน แหลงการเรียนรู และสื่ออนื่ การปรับปรุงหนังสือเรียนในคร้ังน้ี ไดรับความรวมมืออยางดีย่ิงจากผูทรงคุณวุฒิในแตละสาขาวิชา และผูเก่ียวขอ งในการจัดการเรยี นการสอนทศี่ กึ ษาคนควา รวบรวมขอ มลู องคค วามรูจากสื่อตาง ๆ มาเรียบเรียง เนอ้ื หาใหครบถวนสอดคลองกบั มาตรฐาน ผลการเรียนรทู ่ีคาดหวัง ตัวชี้วดั และกรอบเนื้อหาสาระของรายวิชา สํานักงาน กศน.ขอขอบคุณผูมีสวนเก่ียวของทุกทานไว ณ โอกาสนี้ และหวังวาหนังสือเรียนชุดน้ีจะเปน ประโยชนแกผูเรยี น ครู ผสู อน และผูเกยี่ วขอ งในทุกระดับ หากมีขอเสนอแนะประการใด สาํ นกั งาน กศน. ขอนอมรับดวยความขอบคุณยง่ิ
สารบญั 4 คาํ แนะนาํ การใช้หนังสือเรียน หน้า โครงสร้างรายวชิ า ก บทที 1 ความรู้เบืองต้นเกยี วกบั การพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม ข 1 ความหมาย และความสาํ คญั ของการพฒั นาตนเอง และครอบครัว 2 แนวทางในการพัฒนาตนเอง 4 ความหมาย และความสําคัญของการพฒั นาชุมชน 5 หลกั การพัฒนาชมุ ชน 6 บทที 2 ข้อมูลทเี กยี วข้องกบั การพฒั นาชุมชน 9 ความหมาย ความสําคัญ และประโยชนของขอ มูล 10 ขอมูลทเี่ กย่ี วขอ งกบั การพัฒนาชุมชน 12 เทคนคิ และวธิ กี ารเก็บขอ มลู ชมุ ชน 13 การวิเคราะหข อ มลู 15 บทที 3 การจดั ทาํ แผนชุมชน 17 กระบวนการจัดทาํ แผนพฒั นาชมุ ชน 18 ข้ันตอนการจัดทําประชาพจิ ารณแผนชมุ ชน 20 ขน้ั ตอนการทาํ เวทีประชาคม 22 การมสี วนรว มของประชาชนในการพฒั นาชมุ ชน 24 ระดับการมสี ว นรว มของประชาชนในการพัฒนาชมุ ชน 27 บทที 4 การเผยแพร่ผลการปฏบิ ตั ิ 30 การเขยี นโครงการพฒั นาชมุ ชน 31 การเขยี นรายงานผลการดําเนนิ งานพัฒนาชมุ ชน 34 บทที การพฒั นาอาชีพในชุมชนและสังคม 39 บรรณานุกรม 60 ภาคผนวก ตัวอย่างโครงการ 62
ก5 คาํ แนะนาํ ในการใช้หนงั สือเรียน หนังสือเรยี นสาระการพฒั นาสังคม รายวิชาการพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม รหัสวชิ า สค21003 ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนตน เปนหนงั สอื เรยี นสําหรับผเู รียนทลี่ งทะเบยี นเรียนเปน นกั ศึกษา นอกระบบ ในการศกึ ษาแบบเรียนเลม นผ้ี ูเรียนควรปฏิบัติดังนี้ 1. ศึกษาโครงสรา งรายวชิ าใหเขาใจในหัวขอ สาระสาํ คญั ผลการเรียนรูทค่ี าดหวงั และ ขอบขา ยเนือ้ หาเปน ลาํ ดบั แรก 2. ศกึ ษารายละเอยี ดเนอื้ หาของแตล ะบทอยา งละเอยี ด และทํากจิ กรรมตามท่กี าํ หนด แลว ตรวจสอบกบั แนวตอบกจิ กรรมท่ีกาํ หนดไวทา ยเลม ถา ผเู รยี น ตอบผดิ เปน สวนใหญค วรกลบั ไปศึกษาและทาํ ความเขา ใจในเนอ้ื หาน้ันใหม ใหเ ขา ใจกอ นที่จะ ศึกษาเรอ่ื งตอ ไป 3. ปฏบิ ัติกจิ กรรมทา ยเรื่องของแตล ะเร่ืองใหค รบถว น เพื่อเปน การสรปุ ความรู ความเขา ใจของเนอ้ื หาในเรอ่ื งนน้ั ๆ อกี ครงั้ และการปฏบิ ัติกจิ กรรมของแตละเนอ้ื หา แตล ะเรือ่ ง ผเู รยี นสามารถนาํ ไปตรวจสอบกบั ครูผรู แู ละเพอื่ น ๆ ทีร่ วมเรียนใน รายวิชาและระดบั เดยี วกนั ได 4. หนังสอื เลม นม้ี ี 5 บท คือ บทท่ี 1 ความรูเบือ้ งตนเกี่ยวกบั การพัฒนาตนเอง ชุมชน สงั คม บทท่ี 2 ขอ มูลท่เี กี่ยวขอ งกบั การพัฒนาชมุ ชน บทท่ี 3 การจัดทาํ แผนชมุ ชน บทท่ี 4 การเผยแพรผ ลการปฏิบตั ิ บทที่ 5 การพัฒนาอาชพี ในชุมชนและสังคม
ข6 โครงสรางรายวิชาการพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม รหสั วิชา สค 21003 ระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน สาระสาํ คญั 1. ความหมาย ความสําคญั หลักการและประโยชนข องการพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สังคม 2. ความสําคญั ของขอ มูล วธิ กี ารจดั เก็บและวิเคราะหขอ มลู อยา งงา ย 3. การมีสว นรว มในการวางแผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม และการนาํ ไปใช ในชวี ิตประจาํ วนั 4. การพัฒนาอาชีพในชุมชนและสงั คม ผลการเรียนรูทค่ี าดหวงั 1. อธิบายสาระสาํ คัญทเี่ กย่ี วของกบั การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม 2. จดั เก็บและวิเคราะหขอ มูลอยา งงา ย 3. มีสว นรว มและนําผลจากการวางแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม ไปใชในชีวิต ประจาํ วนั 4. วิเคราะหศักยภาพของประเทศเพอื่ การพัฒนาอาชีพ ผลการเรียนรูท่คี าดหวงั บทท่ี 1 ความรเู บื้องตน เก่ยี วกับการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม บทท่ี 2 ขอ มลู ทีเ่ กยี่ วขอ งกบั การพฒั นาชุมชน บทท่ี 3 การจดั ทาํ แผนชมุ ชน บทท่ี 4 การเผยแพรผ ลการปฏบิ ัติ บทที่ 5 การพัฒนาอาชีพในชุมชนและสงั คม
7 แบบทดสอบกอ นเรยี น 1. ขอใดไมใชห ลกั ของการพฒั นาชุมชน ก. ประชาชนมีสว นรว ม ข. ทําเปนกระบวนการและประเมนิ ผลอยา งตอ เนื่อง ค. ยึดประชาชนเปน หลกั ในการพฒั นา ง. พัฒนาทกุ ดา นไปพรอม ๆ กนั อยา งรวบรดั และเรงรบี 2. แนวทางในการพัฒนาตนเองอนั ดบั แรกคอื อะไร ก. ปลกุ ใจตนเอง ข. สํารวจตนเอง ค. ลงมอื พัฒนาตนเอง ง. ปลูกฝงคุณสมบตั ิทีด่ งี าม 3. กิจกรรมใดเปนกจิ กรรมระดบั ประเทศ ก. การสมั มนา ข. การสาํ รวจประชามติ ค. การประชมุ กลุมยอ ย ง. การจัดทาํ เวทีประชาคม 4. ขอ ใดเปน บทบาททสี่ าํ คญั ท่สี ดุ ของประชาชนในการดูแลชมุ ชน ก. เขารวมประชมุ ทุกครงั้ ข. แสดงความเหน็ ในการประชมุ ค. เหน็ คลอยตามผนู าํ ทกุ เร่ือง ง. ทาํ กจิ กรรมพัฒนาชมุ ชนรวมกนั ทุกครงั้
8 5. สถาบนั ใดทม่ี สี วนสาํ คญั เปน ลาํ ดบั แรกปอ งกนั ไมใหเ กิดปญหาสังคม ก. สถาบนั การเงิน ข. สถาบนั ศาสนา ค. สถาบนั ครอบครวั ง. สถาบนั การศึกษา 6. ขอใดคอื การรวมตวั ของสมาชกิ ในชมุ ชนเพื่อรวมกนั ทํากจิ กรรมตา ง ๆ ในชมุ ชน ดวยตนเอง ก. เวทีประชาคม ข. การจดั ทาํ ประชาพจิ ารณ ค. การเลอื กต้ัง ง. การเขยี นโครงการ 7. ขอใดไมใ ชเทคนคิ การเกบ็ รวบรวมขอ มลู ในชมุ ชน ก. อธิบาย ข. สงั เกต ค. สมั ภาษณ ง. สนทนากลุม 8. วัตถุประสงคข องการจดั ทาํ ประชาพจิ ารณค อื ขอใด ก. ตอบสนองความตองการของผบู รหิ าร ข. ใหเ กดิ ความคดิ รวบยอดในการปฏบิ ตั งิ าน ค. ปอ งกนั การประทว งของผูเสียประโยชน ง. รวบรวมความคิดเหน็ ของผูเกย่ี วขอ ง
9 9. ขอ ใดบงบอกถึงความสาํ เร็จของโครงการ ก. การประเมินโครงการ ข. ตัวช้ีวัดผลสําเร็จของโครงการ ค. การสรุปผลและรายงานโครงการ ง. วัตถุประสงคของโครงการ 10. ขอใดเปน วธิ ีการเขียนรายงานผลการดาํ เนนิ งานท่ถี กู ตอ ง ก. ถูกตอง กระชบั รดั กมุ ชัดเจนและสละสลวย ข. เขยี นบรรยายรายละเอยี ดใหม ากท่ีสดุ ค. เขยี นใหเปน ภาษาวชิ าการมาก ๆ ง. เขยี นโดยแบงเปน ขอยอ ย ๆ เฉลย 1. ง 2. ข 3. ข 4. ง 5. ค 6. ก 7. ก 8. ง 9. ข 10. ก
1 บทที 1 ความรู้เบืองต้นเกยี วกับการพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม สาระสาํ คญั ความรูเบอื้ งตน เกีย่ วกับการพัฒนาตนเอง ครอบครัวและชุมชน ประกอบดวย ความหมาย ความสําคัญ แนวทางการพัฒนาตนเอง ความหมาย ความสําคัญ และหลักการพัฒนาชุมชน เปน สิง่ จําเปนทตี่ อ งทาํ ความเขาใจเปนพ้ืนฐาน เน่ืองจากมีความเกี่ยวของสัมพันธตอเนื่องกับกระบวนการ พฒั นาชุมชน และสังคม ผลการเรยี นรูที่คาดหวงั เม่อื ศกึ ษาบทท่ี 1 จบแลว ผูเ รยี นสามารถ 1. อธบิ ายความหมาย ความสําคญั และแนวทางการพฒั นาตนเองได 2. อธิบายความหมาย ความสาํ คัญ และหลกั การพฒั นาชมุ ชนได 3. กําหนดแนวทางและจดั ทาํ แผนในการพัฒนาตนเองและครอบครัวได ขอบขายเนื้อหา เรือ่ งท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญของการพัฒนาตนเองและครอบครวั เรือ่ งที่ 2 แนวทางในการพฒั นาตนเอง เรอ่ื งท่ี 3 ความหมายและความสาํ คัญของการพฒั นาชมุ ชน เรอ่ื งที่ 4 หลกั การพัฒนาชุมชน
2 บทที่ 1 ความรู้เบอื งต้นเกยี วกบั การพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม ปจ จุบนั เปน ที่ยอมรบั กันโดยทว่ั ไปวา คนเปนทรัพยากรทมี่ ีคุณคาของสังคม สังคมจะพัฒนา และเจริญขน้ึ ไปไดขน้ึ อยูกับคุณภาพของคนท่เี ปน องคประกอบของสงั คม น้ัน การจะพัฒนาชุมชน ไดจ ึงตองเรมิ่ ตนท่กี ารพัฒนาคนเปนอนั ดบั แรก นอกจากนี้ การพฒั นาชมุ ชนตองยึดหลักการมีสวน รว มของประชาชนเปนปจ จยั พนื้ ฐานทส่ี ําคัญ เพราะเปาหมายสดุ ทายของ การพฒั นา คือ คน เน่ืองจาก คนเปน ทั้งทรพั ยากรทจ่ี ะถูกพัฒนา และเปนทงั้ ผูไดร บั ผลประโยชน จากการพฒั นานั่นเอง เร่ืองที่ 1 ความหมายและความสาํ คญั ของการพัฒนาตนเองและ ครอบครัว 1.1 ความหมายของการพัฒนาตนเอง นักวิชาการหลายทานไดใหความหมายของการพัฒนาตนเองในลักษณะที่คลายคลึงกัน สรปุ ความไดวาการพฒั นาตนเอง คอื การปรับปรงุ ดว ยตนเองใหดีขึ้นกวา เดิม ทั้งดานรางกาย จิตใจ อารมณและสังคม เพื่อใหสามารถทํากิจกรรมที่พึงประสงคตามเปาหมายท่ีตนต้ังไว เพื่อการ ดํารงชีวิตรวมกับผูอื่นไดอยางปกติสุข รวมท้ังเพื่อใหเปนสมาชิกท่ีดีของครอบครัว ชุมชน และ สงั คม 1.2 ความสําคัญของการพฒั นาตนเอง โดยทัว่ ไป คนทกุ คนตา งตองการดาํ รงชวี ิตอยูรวมกับผูอ่ืนอยางมีความสุข ท้ังใน ครอบครัว ชมุ ชน และสังคม ปจจยั สําคัญประการหน่งึ ของการมชี ีวติ ทม่ี ีความเปนปกติสุข คือ การปรับปรุงและ พฒั นาตนเอง ท้ังวธิ คี ดิ และการกระทําหรือพฤติกรรมที่แสดงออกท้ังดานรางกาย จิตใจ อารมณและ สังคม เพื่อใหสามารถปรับตนเองเขากับสังคมและส่ิงแวดลอมที่ดี การพัฒนาตนเองมีความสําคัญ สรุปไดด งั นี้
3 1. เปน การเตรียมตนเองในดา นตา ง ๆ เชน รางกาย จติ ใจ อารมณ สังคม รวมทัง้ สติปญญาใหสามารถรบั กบั สถานการณตา ง ๆ ที่อาจเกดิ ขึน้ ในชวี ติ ประจาํ วนั 2. มีความเขา ใจตนเอง เห็นคุณคาของตนเอง ทําใหสามารถทาํ หนา ท่ีตามบทบาทของ ตนเองในครอบครวั ชุมชน และสงั คมไดอ ยา งเตม็ กาํ ลังความสามารถ 3. สามารถปรับปรุงการปฏบิ ัติตน และแสดงพฤติกรรมใหเปนท่ียอมรับของบคุ คลรอบขาง ในครอบครวั ชมุ ชน และสงั คม 4. สามารถกาํ หนดแนวทางการพัฒนาตนเอง ใหพ ฒั นาไปสูเปาหมายสงู สดุ ของชวี ติ ตามทว่ี างแผนไว 5. เปน แบบอยา งการพฒั นาของคนในครอบครวั ชุมชน และสงั คม 6. เปน การเตรียมคนใหม คี วามพรอ มในการดาํ รงตนใหอ ยูใ นสงั คมอยา งมนั่ ใจ มคี วามสุข และเปน กําลงั สาํ คัญของการพัฒนาชมุ ชนและสงั คม 1.3 ความสําคัญของการพัฒนาครอบครัว ครอบครวั เปน หนว ยยอยของสงั คม การพัฒนาสังคมในหนว ยยอยไปสสู ังคมหนวยใหญท่ี หมายถงึ ชุมชน มจี ดุ เรมิ่ ตนทีเ่ หมอื นกนั นั่นคือการพฒั นาที่คน บุคคล หากบุคคลในครอบครวั ไดร ับ การพัฒนาใหเปนบุคคลทีม่ ีจิตใจดี มคี วามเอื้อเฟอชวยเหลือ เกื้อกูลตอกัน รูจักพ่ึงพาตนเอง มีความคิด มีเหตุผล พรอมท่ีจะรบั การพัฒนาในส่ิงใหม ๆ ยอมทํา ครอบครัวเปนครอบครัวที่มีความเขมแข็ง มีความสขุ สามารถชวยเหลือครอบครวั อนื่ ๆ ในชุมชนนั้น ๆ ได หากครอบครวั สวนใหญในชมุ ชน สามารถพึ่งพาตนเองได และตางใหความ รวมมือชวยเหลือซึ่งกันและกัน ชุมชนนั้น ๆ ยอมเกิด ความมัน่ คงเขมแขง็ และชว ยเหลือชุมชนอื่น ๆ ได เม่อื ชุมชนสวนใหญเขมแข็งยอมสงผลใหสังคม โดยรวมเขมแข็งม่ันคงตามไปดวย และที่สําคัญจะกอใหเกิดคานิยมของการพ่ึงพาเก้ือหนุน เอื้อเฟอ- เผอ่ื แผ และชวยเหลอื ซงึ่ กันและกัน ท่นี าํ ไปสเู ปาหมายของการอยูรวมกันอยา งอบอนุ และมคี วามสุข
4 เร่ืองท่ี 2 แนวทางในการพฒั นาตนเอง การพฒั นาตนเองใหป ระสบความสาํ เรจ็ สามารถอยรู วมกับบุคคลตา ง ๆ ในครอบครวั และ ชมุ ชนไดอ ยา งมคี วามสุข มแี นวทางการพฒั นาได ดงั น้ี 1. การสํารวจตนเองเพื่อจะไดทราบวา ตนเองมคี ุณสมบัตทิ ี่ดแี ละไมดอี ยางไรบา ง เพ่ือทจ่ี ะ หาแนวทางการปรับปรงุ พฒั นาตนเองใหด ขี นึ้ การสาํ รวจตนเองอาจทาํ ไดห ลายวิธี เชน การตรวจสอบ ตนเองดว ยเหตุและผล การใหบคุ คลใกลชดิ ชว ยสํารวจ ชวยพจิ ารณาอยา งตรงไปตรงมา 2. การปลกู ฝังคุณสมบัติทดี งี าม เปน การนาํ เอาแบบอยา งท่ดี ีของบคุ คลสําคัญทีป่ ระทบั ใจ มาเปน ตัวแบบ เพื่อปลูกฝงคณุ สมบตั ทิ ่ดี ีใหก บั ตนเอง ใหประสบความสาํ เรจ็ สมหวงั ตามทค่ี าดหวงั ไว 3. การปลกุ ใจตนเอง การปลกุ ใจตนเองใหมีความเขม แขง็ ท่จี ะตอ สูก ับอุปสรรคดานตา ง ๆ น้นั มคี วามจําเปนยงิ่ เพราะเม่ือตนเองมีจิตใจท่ีเขมแข็งมีความมุงม่นั สามารถตอสูกับปญหา และ อปุ สรรค รวมท้งั สามารถดาํ เนนิ การพัฒนาตนเองใหบ รรลเุ ปา หมาย การปลุกใจตนเอง สามารถทําได หลายวิธี เชน การนําตัวแบบของผูประสบความสําเร็จมาเปนแบบอยาง การใชอุปสรรคเปน ตัวกระตนุ การใชขอมลู หรือการรับคําแนะนาํ จากผใู กลช ิดหรือผูรู ฯลฯ 4. การส่งเสริมตนเอง เปน การสรา งกําลงั กาย กําลังใจใหเขมแข็ง สรางพลังความคิดท่ี สามารถปฏิบัติได เชน การเลนกีฬา การออกกําลังกาย การพักผอน การฝกสมาธิ การเขารับการ ฝก อบรมเร่ืองท่ีเราสนใจ เปน ตน 5. การลงมือพฒั นาตนเอง การพัฒนาตนเองสามารถทําไดหลายวิธี เชน อานหนังสือ เปน ประจํา รวมกิจกรรมตาง ๆ ของชุมชน ตามความสนใจ การศกึ ษาดูงาน การศึกษาตอ การพบปะ เยีย่ มเยยี นเพอ่ื น หรอื ผูทร่ี ูจ กั สนิทสนม การหมนุ เวยี นเปลีย่ นงาน การทํางานรว มกับผูอ ืน่ การพยายาม ฝกนสิ ัยทด่ี ดี วยความสม่ําเสมอ การสรา งความสมั พนั ธท ี่ดกี บั ผอู นื่ ฯลฯ
5 เรือ่ งท่ี 3 ความหมายและความสาํ คัญของการพัฒนาชมุ ชน 3.1 ความหมายของการพฒั นาชุมชน ความหมายของคาํ วา “พฒั นาชมุ ชน” ผูรไู ดใ หความหมายไวห ลากหลาย สรปุ ไดด งั นี้ 1) การรวบรวมกาํ ลังของคนในชมุ ชนรว มกนั ดาํ เนินการปรบั ปรงุ สภาพความ เปน อยูข องคนในชุมชนใหม คี วามเขมแข็งเปนปก แผน โดยความรวมมือกนั ระหวา งประชาชนในชมุ ชน และหนว ยงานภายนอก 2) เปน กระบวนการทปี่ ระชาชน รว มกนั ดาํ เนนิ การกบั เจา หนา ท่หี นว ยงานตา ง ๆ เพื่อทาํ ใหส ภาพเศรษฐกจิ สังคม วัฒนธรรม และสงิ่ แวดลอ มของ ชมุ ชน เจริญข้ึนกวา เดมิ 3) เปนวธิ กี ารสรางชมุ ชนใหเ จรญิ โดยอาศยั กาํ ลงั ความสามารถของประชาชน และรฐั บาล 4) เปนการเปลยี่ นแปลงทม่ี ีการกาํ หนดทศิ ทางท่ีพงึ ปรารถนาโดยการมสี ว นรว ม ของคนในชมุ ชน สรุปไดวา การพัฒนาชุมชน คือการกระทําที่มุงปรับปรุง สงเสริม ใหกลุมคนที่อยู รวมกันมีการเปล่ียนแปลงไปในทิศทางที่ดขี ึ้นในทุก ๆ ดาน ท้ังดานท่ีอยูอาศัย อาหาร เครื่องนงุ หม สุขภาพรางกาย อาชีพท่ีมั่นคง ความปลอดภัยในชีวิตและทรัพยสิน โดยอาศัยความรวมมือจาก ประชาชนภายในชุมชน และหนว ยงานองคกรตาง ๆ ทั้งจากภายในและภายนอกชุมชน 3.2 ความสาํ คัญของการพฒั นาชุมชน จากการอยูร วมกนั ของครอบครัวหลาย ๆ ครอบครวั จนเปน ชุมชน ความเปนอยูของคนแตละ ครอบครัวยอมมีความสัมพันธกัน ความสลับซับซอนและมีปญหาเกิดขึ้นมากมาย จึงจําเปนตอง อาศยั ความรว มมอื กนั ของบุคคลหลาย ๆ ฝายโดยเฉพาะประชาชนเจา ของชมุ ชนทเี่ ปนเปา หมายของ
6 การพัฒนาตอ งรวมกันรับรู รวมมือกันพัฒนาและปรับปรุงแกไขใหเกดิ ความเปลี่ยนแปลงท่ีดีข้ึน เพอ่ื ความสงบสุขของชุมชนนน้ั ๆ การพัฒนาชุมชนจึงมีความสาํ คญั พอจะจําแนกไดดงั น้ี 1. สงเสรมิ และกระตุนใหป ระชาชนไดมีสว นรว มในการแกไขปญหาพัฒนาตนเอง และชมุ ชน 2. เปน การสง เสรมิ ใหประชาชนมีจิตวิญญาณ รูจกั คิด ทาํ พัฒนาเพือ่ สว นรวม และ เรียนรซู งึ่ กันและกนั 3. เปนการสง เสริมการรวมกลมุ ในการดาํ เนนิ ชวี ติ ตามระบอบประชาธิปไตย 4. ทําใหป ญหาของชมุ ชนลดนอ ยลงและหมดไป 5. ทาํ ใหสามารถหาแนวทางปอ งกนั ไมใหป ญหาในลกั ษณะเดยี วกันเกดิ ข้ึนอีก 6. ทาํ ใหเกดิ ความเจริญกาวหนา ขน้ึ 7. ทาํ ใหเกดิ การอยูร วมกนั อยางมคี วามสุขตามสภาพของแตล ะบุคคล และเกดิ ความ ภาคภมู ใิ จในชมุ ชนของตนเอง 8. ทําใหช มุ ชนนาอยู มีความรกั ความสามัคคี เอ้ืออาทรชว ยเหลอื เกื้อกลู ซงึ่ กนั และกนั 9. เปนรากฐานสาํ คัญของการพฒั นาสงั คมและประเทศชาติ เร่ืองท่ี 4 หลกั การพัฒนาชุมชน หลกั การพฒั นาชุมชนเปนหลกั สาํ คญั ในการดําเนินงานพัฒนาชุมชน เพื่อสรางสรรคไปสู ความสาํ เร็จตามเปาหมาย ยดึ ถอื การสรางความเจรญิ ใหก บั ชุมชนโดยอาศัยหลักการ สรปุ ไดดงั น้ี 1. ประชาชนมสี ว นรว มการดาํ เนินกจิ กรรมของการพัฒนาทกุ ขน้ั ตอน ประชาชนจะตอ ง เขามามีสวนเกี่ยวของและมีสวนรวมต้ังแต รวมคิด ตัดสินใจ วางแผน ปฏิบัติและ ประเมินผล ประชาชนตองกลาคิด กลา แสดงออก เพราะผลท่เี กดิ จากการดําเนินงาน สงผลโดยตรงตอ ประชาชน 2. พิจารณาวัฒนธรรมและสภาพความเปนอยูของชุมชน หากทุกฝายที่เกี่ยวของใน การพฒั นาไดทราบและเขาใจขอมูลเก่ียวกับวัฒนธรรมและสภาพความเปนอยูของ
7 ชุมชนในทกุ ๆ ดา น จะชว ยใหก ารคดิ การวางแผน และการดําเนนิ งานพฒั นา เปนไป ในทิศทางท่ถี กู ตองเหมาะสม 3. ใหความสําคัญกับคนในชุมชนโดยคนในชุมชนตองเปนหลักสําคัญหรือเปน ศูนยก ลางของการพัฒนา โดยเริ่มจากการคน หาความตองการและปญหาที่แทจริงของ ชุมชนตนเองใหพ บ เพอ่ื นําไปสกู ระบวนการพฒั นาในขน้ั ตอไป 4. การพัฒนาตอ งไมร วบรดั และเรง รบี การดําเนนิ งานควรคาํ นงึ ถงึ ผลของการพัฒนาใน ระยะยาว ดําเนินงานแบบคอยเปน คอ ยไป เพ่อื ใหทกุ คนมีความพรอ ม มีความเชอ่ื มั่น ไดม เี วลาพิจารณาคดิ ไตรตรองถึงผลท่ีจะเกิดข้ึนในขั้นตอนตอไป และในระยะยาว ทง้ั ผลที่สาํ เร็จและไมส ําเรจ็ มใิ ชเรง รีบดาํ เนนิ การใหเสรจ็ อยางรวบรดั และเรง รีบ เพราะ รวบรดั และเรงรบี ใหเ สรจ็ อาจนาํ ไปสูความลมเหลว 5. ทาํ เปน กระบวนการและประเมินผลอยางตอเนื่อง การพัฒนาชุมชนควรดําเนินการ ดวยโครงการทหี่ ลากหลายภายใตความตอ งการท่ีแทจ รงิ ของชมุ ชน ขณะเดยี วกันควร ประเมนิ ผลดว ยการมสี วนรว มของทุกฝา ยทเ่ี กย่ี วขอ งอยา งตอเนื่อง เพื่อจะไดรับทราบ ขอดี ขอ เสยี บทเรยี นความสาํ เรจ็ ไมส ําเร็จ เพ่ือนําไปสกู ารพัฒนาที่ดีขึ้นกวาเดิม หลกั การพฒั นาชุมชนดังกลา วขา งตน เปนหลักการโดยท่วั ไปที่มุงหวงั ใหป ระชาชนรวมมือกัน พฒั นาชุมชนของตนโดยมเี ปาหมายสูงสุดคือประชาชนมีความเปนอยูที่ดี และสังคมมีชุมชนท่ีนาอยู เพราะฉะนั้น หากเราเปน สมาชกิ ของชุมชนใดก็ควรเขา ไปมีสวนรวมใหค วาม รว มมือกับชุมชนน้ัน ๆ เชน รวมประชุมอยางสรางสรรค แสดงความคิดเห็น แลกเปลี่ยนความคิด รวมพัฒนาทุกขั้นตอน เพ่ือนําไปสเู ปาหมายท่ีทกุ ฝายรวมกนั กําหนดขนึ้ นนั่ เอง
8 กจิ กรรม 1. ใหผเู รยี นคน ควา เพมิ่ เตมิ \"แนวทางในการพัฒนาตนเอง ประโยชน และหลกั การ ชุมชนเพิ่มเตมิ จากแหลง ความรตู า ง ๆ เชน หอ งสมดุ อินเทอรเน็ต ฯลฯ 2. ใหผ เู รียนอธิบายสง่ิ ตอไปนตี้ ามความเขาใจของผูเรียนโดยสรุป และเขยี นบนั ทกึ ลงในสมดุ ของตนเอง 2.1 ความหมายของคาํ วา \"การพัฒนา\" 2.2 ความสําคญั ในการพัฒนาตนเอง 2.3 แนวทางในการพฒั นาตนเอง 2.4 ความหมายของคาํ วา \"การพัฒนาชุมชน\" 2.5 ประโยชนของการพัฒนาชมุ ชน 2.6 หลักการพัฒนาชุมชน 3. ผเู รยี นแบง กลมุ อภิปรายรว มกนั คดิ ประเด็นตอไปนี้ แลว นาํ เสนอผลการอภปิ ราย ของกลมุ ตอ เพ่ือน ๆ 3.1 แนวทางในการพฒั นาตนเองใหเปนบคุ คลทพี่ งึ ประสงค และเปน ท่ียอมรบั ของสังคม 3.2 แนวทางในการพฒั นาและการปฏบิ ัติตน เพื่อใหครอบครัวอบอนุ 3.3 แนวทางการพฒั นาชมุ ชนของตนเองใหเปนชมุ ชนทเ่ี ขม แขง็ 4. ใหผเู รยี นจัดทาํ แผนพฒั นาตนเองและครอบครวั ตามแนวทาง ขอ 3.1 และขอ 3.2
9 บทท่ี 2 ขอมูลทเ่ี ก่ยี วของกบั การพฒั นาชมุ ชน สาระสําคญั การศึกษาความรเู บ้อื งตนท่ีเกีย่ วกับขอมลู เชน ความหมาย ความสาํ คญั และประโยชน ของ ขอมูลจะชวยใหมีความเขาใจขอมูลท่ีเกี่ยวของกับการพัฒนาชุมชนซ่ึงมีหลายดานดวยกัน เชน ขอมูลดา นครอบครวั ขอมลู ดา นเศรษฐกจิ ขอมูลดา นสงั คม ฯลฯ ขอมลู แตล ะดานลว นมีความจําเปน และสําคัญตอการพฒั นาชุมชน ผลการเรยี นรูทคี่ าดหวงั เม่ือศกึ ษาบทที่ 2 จบแลว ผูเ รียนสามารถ 1. อธิบายความหมาย ความสาํ คญั และประโยชนของขอ มลู 2. ระบุขอ มูลในดานตา ง ๆ ทเี่ กีย่ วกบั การพัฒนาชมุ ชนไดอยา งนอ ย 5 ดา น 3. ยกตัวอยางรายการของขอ มลู ในแตละดานท่เี ก่ยี วขอ งกบั การพฒั นาชมุ ชนได 4. อธิบายเทคนคิ และวธิ ีการเก็บขอ มลู ชมุ ชนไดอ ยางนอ ย 3 วธิ ี 5. สํารวจขอ มูลชมุ ชนได 6. มีสว นรวมในการวเิ คราะหข อ มลู ชุมชน ขอบขา ยเนอ้ื หา เรือ่ งท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญ และประโยชนของขอ มลู เรื่องท่ี 2 ขอ มูลที่เกย่ี วขอ งกบั การพัฒนาชุมชน เรือ่ งที่ 3 เทคนคิ และวธิ ีการเกบ็ ขอ มูลชมุ ชน เรอ่ื งที่ 4 การวเิ คราะหข อมลู
10 บทท่ี 2 ขอมูลที่เก่ียวของกับการพัฒนาชมุ ชน ขอ มูลที่เปน ขอเท็จจริง ท่เี ก่ียวของกับการพฒั นาชมุ ชน มหี ลายดา นดวยกนั แตละดานควรรู และทาํ ความเขา ใจ เพราะเปนสิ่งจําเปนและสําคัญสําหรับกระบวนการพัฒนาชุมชน ท้ังนี้เพ่ือเปน เครื่องมือในการนําไปสูการวางแผน การกําหนดทิศทาง เปาหมาย การตัดสินใจ การปฏิบัติและ ประเมินผลของการปรบั ปรงุ และพัฒนาชมุ ชนใหนาอยู และดีขึ้นกวาเดิมในทุก ๆ ดาน เร่ืองที่ 1 ความหมาย ความสําคัญ และประโยชนของขอ มูล 1.1 ความหมายของขอ มูล มีผรู ูไดใหความหมายของขอ มูลในลกั ษณะเดยี วกันสรุปไดวา ขอมูล หมายถึง ขอเท็จจริง ของสิ่งตา ง ๆ ทอ่ี ยรู อบตวั เรา เชน คน สตั ว สิง่ ของ สถานท่ี ธรรมชาติ ฯลฯ ที่ถูกบันทึกไวเปนตัวเลข สญั ลักษณ ภาพ หรือเสียง ที่ชวยทาํ ใหรถู ึงความเปนมา ความสําคัญ และประโยชนของส่ิงเหลา นน้ั ความหมายของขอ มูล ตามพจนานกุ รมราชบณั ฑติ ยสถาน พ.ศ. 2525 ไดใหความหมายวา ขอ มลู หมายถึง ขอ เท็จจรงิ สําหรับใชเปนหลักในการคาดการณคน หาความจริง หรือการคดิ คํานวณ กลาวโดยสรุป ขอมูลหมายถึง ขา วสารหรือขอเท็จจริงที่เกิดข้ึนกับส่ิงตาง ๆ ท่ีเปนสัญลักษณ ตวั เลข ขอ ความ ภาพ หรือเสยี งท่ีไดมาจากวธิ กี ารตา ง ๆ เชน การสังเกต การนับ การวัดและบันทึก เปน หลักฐานใชเพ่ือคน หาความจรงิ ตวั อยา ง เชน ก. สุนันทป ระกอบอาชพี ทาํ นา ข. ตําบลทาํ นบ มีจาํ นวนครัวเรอื น 350 ครัวเรือน ค. อบต.เกาะยอ ชาวบา นมอี าชพี ทาํ สวนผลไมแ ละทําประมง ง. จังหวดั สงขลามหี อ งสมุดประชาชนอาํ เภอ 16 แหง จากตวั อยา ง จะเห็นวา ขอ ข และ ง เปนขอมลู ท่ีเปน ตัวเลข ขอ ก และ ค เปนขอ มลู ท่ีไม เปน ตัวเลข
11 จากความหมายและตวั อยา งของขอ มลู จะเหน็ ไดว าขอ มลู แบงเปน 2 ความหมาย คือ ขอ มลู ท่ี มลี ักษณะเปนตวั เลขแสดงปริมาณ เรียกวา ข้อมูลเชิงปริมาณ และขอมลู ทไ่ี มใ ชตัวเลข เรียกวา ข้อมูลเชิง คณุ ภาพ 1.2 ความสาํ คญั และประโยชนของขอ มูล ขอ มูลทเี่ ปนขอเทจ็ จริงของสง่ิ ตาง ๆ ที่อยูร อบตัวเราลวนมีประโยชนตอการพัฒนาตนเอง ชุมชน และสงั คม ทง้ั น้ขี นึ้ อยกู บั การเลือกนาํ มาใชใหถูกตองเหมาะสมกับสถานการณ และโอกาส โดยทัว่ ไปขอ มลู จะใหป ระโยชนม ากมาย เชน 1. เพอ่ื การเรยี นรู ศึกษา คน ควา 2. เพอ่ื เปนแนวทางการพัฒนาดานตาง ๆ 3. เพ่อื การนําไปสกู ารปรบั ปรุงแกไขในสงิ่ ทีด่ ีกวา 4. เพอื่ ใชประกอบเปนหลกั ฐานอา งองิ ประเดน็ สาํ คัญ 5. เพ่ือการวางแผน การปฏบิ ัติ และการประเมนิ ผล 6. เพ่อื การตัดสนิ ใจ ฯลฯ จากประโยชนดานตางๆท่ีกลาวถึง ขอยกตัวอยางประโยชนของขอมูลในการชวยการตัดสินใจ เชน ถา รูขอมลู เก่ียวกบั คะแนนการเรยี นวชิ าคณติ ศาสตร ผลคะแนนระหวา งเรียนไมนา พงึ พอใจ แต ผเู รยี นตอ งการใหสอบผา นวิชาน้ี ผเู รียนจะตองวางแผนการเรียน และเตรยี มพรอมกบั การสอบใหดี ขยนั เรียน ขยนั ทําแบบฝกหดั มากขึ้น ผลการเรียนวิชานี้นาจะผาน แตถาไมรูขอมูลเลยโอกาสท่ีจะ สอบไมผา นกจ็ ะมีมากกวา ในการพัฒนาชุมชนและสงั คมจาํ เปนตองอาศัยขอ มูลดา นตา ง ๆ ไดแก ขอมูลเก่ียวกับดาน ความเปนมา ประวัติศาสตร เศรษฐศาสตร การเมือง การปกครอง ศาสนา วัฒนธรรม ประเพณี ทรัพยากร สิ่งแวดลอม สาธารณสุข และการศึกษา เปน ตน
12 เรื่องท่ี 2 ขอ มูลท่ีเกีย่ วขอ งกับการพัฒนาชมุ ชน การพฒั นาชมุ ชนจําเปนตองอาศยั ขอ มลู หลายๆ ดา น เพ่ือใชใ นการเรียนรูแ ละคน หาความจรงิ ทเ่ี ปนพลงั ภายในของชมุ ชนท่ียังไมไดพัฒนา หรือยังพัฒนาไมเต็มท่ี ขอมูลท่ีสําคัญที่เกี่ยวของกับ การพฒั นาชมุ ชน มดี งั นี้ 1. ขอมูลเก่ียวกับครอบครัวและประชากร ไดแก ขอมูลรายรับ รายจาย หน้ีสิน ของ ครอบครวั จะชว ยใหเห็นที่มาของปญหาความยากจน หรือที่มาของรายได จํานวน รายไดและรายจายของครอบครวั ในชุมชน จาํ นวนครัวเรอื น เปนตน 2. ขอมลู ดา นเศรษฐกจิ ไดแก จํานวน ประเภทของการผลิต การกระจายผลผลิต การเปน เจา ของถือครองท่ดี ินการเปน เจา ของสถานประกอบการโรงงานและ รา นคา การนําเขา ทรัพยากรจากภายนอก การใชทรพั ยากรท่มี อี ยูใ นทอ งถ่นิ การใชแรงงาน การบริโภค สนิ คา การใชประโยชนท ีด่ ิน อาชีพ ชนิดของพืชที่ปลูก จํานวนสัตวท่ีเล้ียง ผลผลิต รายได เปนตน 3. ขอ มลู ดา นประเพณีและวัฒนธรรม ไดแก จํานวนกลุมทสี่ ง เสริมประเพณีและวัฒนธรรม การละเลน การกีฬาของทอ งถิ่น ความหลากหลายทางวัฒนธรรม ความเช่ือศาสนา ระบบเครือญาติ เปนตน 4. ขอมลู ดานการเมืองการปกครอง ไดแ ก การเลือกผนู าํ ของคนในชมุ ชนและบทบาทของ ผนู าํ การมสี ว นรว มของคนในชมุ ชน ดานการปกครอง และการพัฒนา การตัดสินใจ ของผูนําชมุ ชน โครงสรา งอํานาจ ความสัมพันธของคนในชุมชนและระหวางกลุม การรวมกลมุ การแบง กลมุ เปน ตน 5. ขอมลู ดานสงั คม ไดแ ก การศึกษาอบรม การเรียนรู แหลงเรียนรูในชุมชน การดูแล สุขภาพ การใชท รพั ยากร การใชภ มู ปิ ญ ญา กองทนุ สวัสดิการ การรับความชว ยเหลือ จากภายนอก เปนตน 6. ขอมูลดานระบบนิเวศและส่ิงแวดลอม ไดแก สภาพทรัพยากรธรรมชาติ ดิน น้ํา อากาศ การจดั การแหลง น้ํา เชน แมนาํ้ ลาํ คลอง ทะเล ปา ชายเลน สัตวบ ก สตั วน ํา้
13 สภาพการดํารงชีวิตของพืชและสัตว การพัฒนาชุมชนกับจํานวนและปริมาณของ ทรพั ยากร เปน ตน 7. ความตองการของชุมชน เปนความตองการที่แทจริงของชุมชนดานตา ง ๆ ขอมูล ดานตาง ๆ เหลาน้ีจะเปนตัวชี้เก่ียวกับ \"ทุน\" ท่ีมีอยูในชุมชน ซึ่งตองคนหา สํารวจ รวบรวมและวเิ คราะห เพ่ือนํามาพฒั นาชุมชน การสาํ รวจ เก็บรวบรวมขอมูล จะตอ ง รว มมือชว ยกันหลายฝาย นอกจากนีผ้ สู ํารวจตองมีความละเอียด ในการใชเคร่ืองมือ เพราะย่ิงไดขอมูลท่ีมีความละเอียดมาก ยิ่งสงผลตอความแมนยําในการวิเคราะห ความตองการ ความจาํ เปนของชมุ ชน เรือ่ งที่ 3 เทคนิคและวธิ กี ารเก็บขอมูลชุมชน เทคนิคและวิธีการเก็บขอมูลท่ีเกี่ยวของกับการพัฒนาชุมชนมีหลายวิธี เชน การสังเกต การสมั ภาษณ การใชแบบสอบถาม การศึกษาจากเอกสาร การสนทนากลุม การสํารวจ การจัดเวที ประชาคม สวนการจะเลือกใชเทคนิควิธีการใด จึงจะเหมาะสมขึ้นอยูกับหลาย ๆ ปจจัย เชน แหลง ขอ มลู ความสะดวก ความประหยดั ฯลฯ การศึกษาและรวบรวมขอ มูลชมุ ชน ผูศกึ ษาสามารถ กระทําโดยยดึ วตั ถปุ ระสงคของการศกึ ษา โดยอาจจําแนกประเด็นหลักและประเด็นยอย เพ่ือใหได รายละเอียดใหคลอบคลมุ ทุกดา น เทคนิควธิ ีการเกบ็ ขอมลู มีวิธีตาง ๆ เชน 1. การสงั เกต เปนวธิ ีการเกบ็ รวบรวมขอมลู โดยผูสงั เกตเฝา ดพู ฤตกิ รรมจริงหรือเหตกุ ารณจ รงิ โดยผูสังเกตอาจเขาไปทํากิจกรรมรวมในเหตุการณ หรือไมมีสวนรวม โดยการเฝาดูอยูหาง ๆ ก็ได การสังเกต มีทัง้ แบบท่ีมีโครงสรา งกบั แบบไมมโี ครงสราง การสงั เกตแบบมโี ครงสรา ง ผสู ังเกตตอง เตรยี มหวั ขอ ขอบขาย ประเด็นท่ีตองใชในการสังเกตลวงหนา แลวบันทึกรายละเอียดสิ่งท่ีสังเกต พบเหน็ ตามหัวขอ การสังเกตแบบไมมีโครงสรา ง เปน การสงั เกตไปเรอ่ื ย ๆ ตามสงิ่ ท่ีพบเห็น 2. การสมั ภาษณ เปน วิธีการเกบ็ ขอมลู โดยผูส ัมภาษณแ ละผูใหสัมภาษณตองพบหนากัน และมีการสัมภาษณซักถาม โดยใชภาษาเปนตัวกลางในการสื่อสาร การสัมภาษณ มีทั้งแบบมี
14 โครงสรางและแบบไมมีโครงสราง การสัมภาษณแบบมีโครงสราง ผูสัมภาษณจะเตรียมคําถาม เรียงลําดับคําถามไวลวงหนา ตามวัตถุประสงคของการสัมภาษณ สวนการสัมภาษณแบบไมมี โครงสรา ง เปนการสัมภาษณแบบพดู คยุ ไปเรอ่ื ย ๆ จะถามคาํ ถามใดกอนหลงั ก็ได ไมมีการเรียงลําดับ คําถาม 3. การใชแบบสอบถาม ผเู กบ็ ขอมลู จะตอ งเตรยี มและออกแบบ แบบสอบถามลวงหนา แบบสอบถามจะประกอบดว ยคาํ ชแี้ จง วตั ถุประสงค รายการขอ มูลทต่ี อ งการถาม จาํ แนกเปนรายขอ ใหผ ูตอบ ตอบตามขอ เท็จจรงิ 4. การศกึ ษาจากเอกสาร เปน การรวบรวมขอมลู ที่มีผูเรียบเรียงไวแลว ในลักษณะของ เอกสารประเภทตาง ๆ เชน บทความ หนังสือ ตํารา หรือเว็บไซต การเก็บขอมูลดวยวิธีนี้จะตอง คํานึงถงึ ความทนั สมยั 5. การสนทนากลมุ เปน การรวบรวมขอมูลดานเศรษฐกจิ สังคม ประชากร อาชีพ ฯลฯ จากวงสนทนาที่เปน ผูใ หข อมูลท่ถี ูกคดั สรร วาสามารถใหขอมลู ใหคําตอบตรงตามประเด็น คาํ ถาม ทผ่ี ศู ึกษาตอ งการ มกี ารถามตอบและถกประเด็นปญหา โดยเร่ิมจากคําถามท่ีงายตอการเขาใจแลว จึงคอยเขา สคู าํ ถามท่ีเปน ประเด็นหลกั ของการศึกษา แลวจบดว ยคาํ ถามประเด็นยอย ๆ ขณะเดยี วกัน มีผบู นั ทกึ เกบ็ ขอ มลู จากคําสนทนาพรอ มบรรยากาศ และอากัปกิรยิ าของสมาชกิ กลมุ แลว สรปุ เปน ขอ สรปุ ของการสนทนาแตล ะครั้ง 6. การสาํ รวจ การสาํ รวจขอ มลู ชุมชนทําไดใ นลักษณะตาง ๆ เชน 1) ขอ มลู ทค่ี รอบครัว ควรทําเอง ไดแก บัญชรี ายรบั -รายจายของครอบครัวแตละครอบครวั รวมทง้ั หนสี้ นิ 2) ขอมลู ทัว่ ไป ของครอบครัว ไดแก จํานวนสมาชิก อายุ การศกึ ษา รายได ท่ีทํากนิ เครื่องมือ อุปกรณ ความรูของคน ในครอบครวั และ การดูแลสุขภาพ เปนตน 3) ขอมูลสวนรวมของชุมชน ไดแก ประวัติความเปนมา ของชมุ ชน ทรพั ยากร ความรู ภมู ปิ ญ ญาเฉพาะดาน การรวมกลุม โครงการของชมุ ชนผูน ํา เปน ตน สาํ หรบั วธิ ีการเก็บขอมูลดวยเทคนิคการสํารวจอาจใชแบบสอบถาม หรือแบบสัมภาษณ ตามความสะดวก ความประหยัดของผเู กบ็ ขอมลู และไมสรางความยงุ ยากใหกับผูใ หข อมลู 7. การจัดเวทีประชาคม เปนการพบปะของผูคนที่เปนผแู ทนระดับของกลุมตาง ๆใน ชุมชนซึ่งผูคนเหลา นี้มขี อ มลู ประสบการณ ความคิดทห่ี ลากหลาย ไดมารวมกันแลกเปลยี่ น
15 ขอมูล ประสบการณ ความคดิ เพอ่ื รว มกนั กําหนดวิสัยทัศน วิเคราะห สถานการณ ปญหา วางแผน ดาํ เนินงาน ตดิ ตามประเมนิ ผลการทํางานรวมกนั เพ่ือนาํ ไปสกู ารพฒั นาชุมชน ใหสามารถ บรรลุเปาหมายรวมกัน สวนเครื่องมือท่ีสําคัญในการจัดเวทีประชาคม คือ ประเด็นคําถามที่มี ลกั ษณะเปน คาํ ถามปลายเปด เพือ่ ทําใหผ รู ว มเวทีสามารถตอบและอภิปรายไดละเอียดตามความรู ความคดิ และประสบการณของแตละคน ทําใหไดคําตอบท่ีเปนขอมูลเชิงลึก ซึ่งเปนประโยชนตอ การวเิ คราะหขอมลู ในแตล ะดานตอไป เร่ืองที่ 4 การวิเคราะหขอ มลู หลังจากการเกบ็ ขอมลู เสร็จสนิ้ แลว ผูเก็บขอมูลควรนําผลจากการจัดเก็บขอมูลไปตรวจสอบ ความถกู ตองและความสมบรู ณก บั แหลง ขอ มลู อีกครงั้ เพื่อยนื ยนั ความถกู ตอง และ เพิม่ เตมิ ขอมูลใน สวนทย่ี งั ไมสมบรู ณใ หสมบูรณม ากทสี่ ดุ ขั้นตอนถัดมาคือการวเิ คราะหข อ มลู การวเิ คราะหขอ มูล เปนการนาํ ขอ มูลท่เี ก็บรวบรวมมาได มาจดั กระทําโดยจาํ แนก จัดกลุม จดั ระบบ หมวดหมู เรียงลาํ ดับ คาํ นวณคา ตวั เลข (เชงิ ปรมิ าณ) ตคี วาม สรปุ และนาํ เสนอในรปู แบบ ตา ง ๆ ใหส ามารถส่ือความหมายได เชน ตาราง แผนภมู ิ ภาพ ฯลฯ ขน้ั ตอนของการวเิ คราะหข อมูลชุมชน อาจตองอาศัยผูรูเก่ียวกับการวิเคราะหขอมูลเขามา ใหความรวมมอื ชวยเหลือในการวเิ คราะหแ ละเผยแพรขอมูล แตขณะเดียวกัน ประชาชนในชุมชน ตอ งมีสวนรว มเขา มาแลกเปลย่ี นเรยี นรูเพอื่ ใหเกิดการเรยี นรรู ว มกัน
16 กจิ กรรม ใหผ เู รยี นทาํ กจิ กรรมตอ ไปน้ี 1. เขียนอธบิ ายตามความเขา ใจของผเู รยี น 1.1 ความหมาย 1.2 ความสาํ คญั และประโยชนข องขอ มลู 2. เขียน ระบุ ขอ มลู ท่เี กี่ยวกบั การพฒั นาชมุ ชนอยางนอ ย 5 ดา น พรอ มยกตวั อยา ง รายการขอมูลในแตล ะดาน 3. อธิบายเทคนคิ วธิ กี ารเก็บขอ มูลชุมชนมา 3 วธิ ี 4. ใหอ อกแบบเครือ่ งมือ และออกสาํ รวจขอมลู ของชุมชนของผูเรียนพรอ มนาํ เสนอผล การสาํ รวจแลกเปลย่ี นในกลุม 5. ใหหาโอกาสเขามามีสวนรวมในข้ันตอนของการวิเคราะหขอมูลชุมชน และหรือ เชิญผรู ูเกย่ี วกบั วธิ ีการวเิ คราะหข อ มลู ชมุ ชนมาอธิบายรว มแลกเปลีย่ นเรยี นรู
17 บทที่ 3 การจัดทาํ แผนพฒั นาชมุ ชน สาระสําคัญ แผนพัฒนาชุมชน เปนแผนหลักท่ีรวมแนวทางการพัฒนาชุมชนทุกดาน ท่ีเกิดจากการมี สวนรวมของคนในชุมชน รวมกันเรียนรแู ละจัดทําข้ึน โดยมีกระบวนการและขั้นตอนของการ พัฒนาท่เี ปนรูปธรรมชัดเจน เพ่ือนําไปใชในการแกไ ขปญ หาและพฒั นาชมุ ชน ผลการเรียนรทู ่ีคาดหวัง เมื่อศกึ ษาบทที่ 3 จบแลว ผเู รียนสามารถ 1. อธิบายขน้ั ตอนการจดั ทาํ แผนพัฒนาชมุ ชน และการทําประชาพจิ ารณแ ผนชมุ ชน 2. สรา งสถานการณจ ําลองในการจัดเวทปี ระชาคมได 3. มสี วนรว มในการจดั ทาํ แผนและประชาพจิ ารณ รวมทั้งการประชมุ กลมุ ยอ ย 4. ประเมินระดบั การมสี ว นรว มในการพัฒนาชุมชนของประชาชนในชุมชนได ขอบขายเน้อื หา เรื่องที่ 1 กระบวนการจัดทาํ แผนพัฒนาชมุ ชน เรอ่ื งที่ 2 ขนั้ ตอนการจัดทําประชาพจิ ารณแผนชมุ ชน เรื่องที่ 3 ข้ันตอนการทาํ เวทปี ระชาคม เรื่องที่ 4 การมีสวนรว มของประชาชนในการพฒั นาชมุ ชน เร่ืองที่ 5 ระดบั การมีสว นรวมของประชาชนในการพฒั นาชุมชน
18 บทท่ี 3 การจดั ทาํ แผนพัฒนาชุมชน แผนพัฒนาชุมชน มีลักษณะเปนแผนหลักทรี่ วมแนวทางการพัฒนาทุก ๆ ดานของชุมชน เปน แผนทเี่ กิดจากการมสี วนรว มของผคู นในชมุ ชน และเครือขายท่ีเกี่ยวของรวมกันจัดทําขึ้น เพ่ือ มงุ ใหค นในชมุ ชนไดเรียนรแู ละรว มดาํ เนินการแกไขปญหารวมกัน เรอื่ งท่ี 1 กระบวนการจัดทําแผนพัฒนาชุมชน การจัดทําแผนพัฒนาชุมชนแตละชุมชน อาจมีข้ันตอนของการดําเนินการพัฒนาชุมชน แตกตางกันไปข้ึนอยูกับบริบทสิ่งแวดลอมของชุมชนน้ัน ๆ แตโดยท่ัวไป การจัดทําแผนพัฒนา ชมุ ชน มีขั้นตอนตอ เน่ือง เปนกระบวนการตามลาํ ดับ ต้งั แตขัน้ การเตรียมการและวางแผน ขั้นการ จดั ทําแผนพัฒนา และขั้นการนําแผนไปสูการปฏบิ ัติ ดงั นี้ 1. ขนั การเตรียมการและการวางแผน เปน การเตรยี มความพรอมในดา นตา ง ๆ ดังนี้ 1.1 การเตรยี มหาบคุ คลที่เกีย่ วขอ ง เชน คณะทาํ งาน คณะวชิ าการ อาสาสมคั ร ผนู าํ ฯลฯ 1.2 การเตรยี มการจดั เวทีสรางความตระหนกั รว มในการเปนเจาของชุมชนรว มกัน เชน การรว มคดิ รว มวางแผน รวมปฏิบตั ิ ทุกขั้นตอน 1.3 การศึกษาพฒั นาการของชมุ ชน โดยการศกึ ษา สาํ รวจ วเิ คราะห สงั เคราะห ขอมูล ทกุ ๆ ดานของชุมชน เชน ดานเศรษฐกิจ ดา นประเพณวี ัฒนธรรม ดานการเมืองการปกครอง เปน ตน 1.4 การศึกษาดูงานชุมชนตนแบบ เพื่อเรียนรูจากประสบการณตรงจากชุมชน ตนแบบทีป่ ระสบความสําเรจ็ จะไดเห็นตวั อยางการปฏบิ ัติจริงทเ่ี ปนรูปธรรม เพ่ือท่ีจะไดนําส่ิงที่ดี ๆ ที่เปนประโยชนมาประยุกตใชกับชุมชนตนเอง และชวยกันคิดวาชุมชนของตน ควรจะวางแผน บริหารจดั การท่จี ะนําไปสกู ารพัฒนาไดอยา งไร
19 2. ขนั การจดั ทาํ แผนพฒั นา ประกอบดว ยขนั้ ตอนยอ ย ๆ ดงั นี้ 2.1 การรว มกนั นาํ ขอ มลู ทไี่ ดจากการเตรียมการมารว มกันวิเคราะหจ ุดแขง็ จดุ ออ น โอกาสและอุปสรรคของชุมชน เพื่อประเมนิ ความสามารถ และประสบการณข องชุมชนเพ่ือนําไปสู การกําหนดภาพอนาคตของชุมชนตามท่ีคาดหวัง (วสิ ัยทศั น) 2.2 การรวมกนั คน หา และกาํ หนดการเลอื กที่เหมาะสมในการพัฒนา (ยุทธศาสตร) 2.3 รว มกันกําหนดแผนงาน โครงการ กจิ กรรม และเขยี นเอกสารแผนงาน โครงการ และกิจกรรมที่จะพฒั นาแกปญ หาหรอื ปอ งกันปญ หา 2.4 นําแผนงาน โครงการ และกจิ กรรม นาํ เสนอแลว พจิ ารณารวมกัน และใหขอมูล เพ่ิมเตมิ เพื่อใหเหน็ ภาพรวม เพอื่ การประสานเชือ่ มโยง และเพอ่ื การแบงงานกันรับผดิ ชอบ 2.5 เมอ่ื คณะทาํ งานทกุ ฝายเห็นชอบ จึงนํารา งแผนชมุ ชนไปทําการประชาพิจารณ แลกเปลีย่ นเรียนรูในเวที เพื่อสรางความเขา ใจกับสมาชิกของชมุ ชนทงั้ หมด เปนการรวมใจเปนหนึ่งเดียว ท่จี ะดาํ เนนิ การพฒั นารวมกันตามแผน 2.6 ปรับปรุง แกไข แผนใหถูกตองเหมาะสมตามมติ ความคิดเห็นท่ีไดจากการ ประชาพจิ ารณ 3. ขนั การนําแผนไปสู่การปฏบิ ัติ และประเมินผลการปฏบิ ตั งิ าน ประกอบดวยข้ันตอน ยอ ย ๆ ดังน้ี 3.1 จดั ลําดับความสาํ คัญของแผนงานโครงการ 3.2 วเิ คราะหความเปน ไปไดของแตละโครงการ 3.3 จัดฝกอบรม เพ่มิ เติมประสบการณค วามรูเ กย่ี วกบั ประเด็นท่ีสําคญั ท่กี าํ หนดไว ในแผน เพือ่ ขยายผลการเรยี นรไู ปยงั คนในชมุ ชน 3.4 จัดระบบภายใน เชือ่ มโยงเครอื ขายท้งั ภายในและภายนอกเพือ่ สรางความเขมแขง็ ใหกับชมุ ชน 3.5 ดําเนินการปฏบิ ตั ติ ามแผน 3.6 ติดตามความกาวหนา และประเมินผลการปฏบิ ัติงานตามแผน รวมท้งั ประเมินผล การดาํ เนินงานโครงการและกิจกรรมท่ีอยูในแผน เพ่อื ปรับปรุงแผนใหมีความสมบูรณย ิ่งข้ึน
20 สาํ หรับผูท่ีจะทําหนาทใี่ นการประเมนิ คือ แกนนําและคนในชุมชน เพราะคนเหลาน้ีเปน ท้ังผูบริหารจดั การ ผปู ฏบิ ตั ิ และผูรบั ประโยชนโ ดยตรง การประเมนิ ผลเม่อื เสร็จส้นิ โครงการ หลงั จากทกุ ฝายไดรว มมือกนั ทํางานตามแผนชมุ ชนของตนเองแลว ควรจัดประชมุ สรปุ ผล การดาํ เนินงานรว มมอื กนั เมือ่ เสรจ็ ส้ินโครงการ เพอื่ เปน การสรุปบทเรยี นทัง้ โครงการวา ไดผ ลลพั ธ ตามเปา หมายหรอื ไม นนั่ คือ คนในชุมชนมีพฒั นาการและเกิดการเปล่ียนแปลงอยางไร มีส่ิงที่ดี ๆ อะไรเกิดข้นึ บา งทเ่ี ปนผลพวงของการพฒั นา มีปญหาอุปสรรคอยางไร มีวิธีการแกไขใหบรรลุผล สาํ เรจ็ หรือไม อยางไร ถาจะพัฒนาตอ ไปควรปรับปรงุ ข้นั ตอนใด ฯลฯ ท้ังน้เี พอ่ื รวบรวมขอคิดเห็น หลังการทํางานแลว ถอดและสรุปเปนบทเรียน เพ่ือเปนแนวทางในการทํากิจกรรมหรือโครงการ พัฒนาอ่ืนตอไป เรือ่ งที่ 2 ขั้นตอนการจัดทําประชาพิจารณแผนชุมชน เมื่อชุมชนรวมกันจัดทําแผนชุมชนและโครงการเสร็จแลว ขั้นตอนตอไปจะเปนการนํา แผนชุมชนฉบับรางไปพิจารณาขอรับความคิดเห็นจากประชาชนท่ีมีสวนไดสวนเสีย หรือไดรับ ผลกระทบจากแผนที่จดั ทําขน้ึ เรยี กขัน้ ตอนนั้นวา “การจดั ทําประชาพิจารณ” การจัดทาํ ประชาพจิ ารณแ ผนชุมชน เปน การนําเสนอแผนใหป ระชาชนในชุมชนไดรบั ทราบ โดยท่ัวกัน ในข้ันตอนน้ีควรใหโอกาสประชาชนไดอภิปราย แลกเปล่ียนเรียนรู ใหขอเสนอแนะ ปรบั ปรงุ แกไข เปนการแสดงออกรวมกันในเวที เปนการวิพากษวิจารณ ในลักษณะท่ีสรางสรรค เพอื่ ทีจ่ ะรว มมอื กันดาํ เนินงานใหบ รรลเุ ปาหมาย นั่นคือ การพัฒนาชุมชนท่ีอาศัยการพ่ึงพาตนเอง โดยอาศัยแผนงาน โครงการและกิจกรรมที่รวมกันกําหนดขึ้น การประชาพิจารณควรดําเนินการ ดงั นี้ 1. เตรยี มการประชาสมั พันธส อ่ื สารใหประชาชนไดเขารวมเวทีประชาพิจารณ เตรียม เอกสารแผนงานโครงการทร่ี ว มกนั คิด รว มกันกําหนดติดตอ และเตรียมวทิ ยากร และคณะผดู ําเนนิ การ รวมทั้งเตรยี มความพรอ มในการจดั เวที
21 2. จัดเวที สรางความเขาใจกับสมาชิกของชุมชนทั้งหมดโดยเชิญผูนําตัวแทนกลุมตาง ๆ และ ประชาชนในชุมชนรว มเวที 3. ประชาพิจารณ วิพากษวิจารณ แลกเปล่ียนเรียนรู รวมแรงรวมใจใหเ ปนหน่ึงเดียว เพ่อื รวมกันปฏิบตั กิ ารตามแผน 4. ปรับปรงุ แกไข แผนใหมีความถกู ตองเหมาะสมตามมติของท่ีประชุม โดยเขียนแผน เปนลายลักษณอักษร จดั ทําเปนเอกสารใหชุมชนไดศึกษา และนําไปปฏิบัติใหเปนไปในแนวทาง เดียวกนั องคประกอบของแผนชมุ ชน โดยทั่วไป แผนชุมชนมอี งคประกอบหลกั ในการเขียนดงั นี้ คือ 1. วิสยั ทศั น (ภาพอนาคตทจ่ี ะไปใหถ ึง) 2. เปา หมาย 3. ยุทธศาสตร (กลวธิ )ี 4. วตั ถปุ ระสงค 5. ขอ มูลชมุ ชน ที่จาํ แนกเปนหมวดหมู 6. แผนงาน โครงการ และกิจกรรม 7. แผนการปฏบิ ัติงาน แนวทางหรอื วธิ ีการดาํ เนนิ การ 8. จาํ นวนงบประมาณ และทมี่ าของงบประมาณ 9. ระยะเวลาดาํ เนนิ การ 10. ตวั บง ช้คี วามสาํ เรจ็ สวนองคประกอบปลกี ยอยอน่ื อาจเขยี นเพม่ิ เตมิ ตามความจาํ เปน และเหมาะสมตามบรบิ ท สิ่งแวดลอมของแตละชุมชน
22 เรอ่ื งที่ 3 ขัน้ ตอนการทาํ เวทีประชาคม เวทีประชาคม เปนสถานที่ที่ผูคนรวมตัวกันเพื่อพูดคุยแลกเปล่ียนขอมูล ความคิดเห็น แกไ ขปญ หา พัฒนาหรือปฏิบัติรว มกัน เพ่อื ประโยชนข องชุมชน โดยใชก ารมสี วนรวมในการคนหา ขอ มลู วิเคราะหขอ มูลและกาํ หนดกจิ กรรมที่จะนําความเห็นรวมขับเคลื่อนไปสูก ารปฏิบตั ิ ข้ันตอนการทาํ ประชาคม (กรมการพฒั นาชมุ ชน. 2543 : 420) มขี น้ั ตอนดงั นี้ 1. ขั้นเตรียมการ 1.1 ศึกษา วเิ คราะห ขอมลู ท่ีเกีย่ วขอ งกบั ชมุ ชน และท่เี ปน ประเด็นรวมของชมุ ชน กําหนดประเดน็ เนื้อหา และวธิ กี าร 1.2 จดั ต้งั คณะทาํ งานประชาคม พรอมท้ังกําหนดบทบาทหนา ทข่ี องคณะทาํ งานให ชดั เจน เชน ผูน ําประชาคมทําหนาที่กระตุนใหประชาชนไดรวมคิดตามประเด็น สรางบรรยากาศ การมสี ว นรว ม ผูชว ยผนู ําประชาคม ทาํ หนาที่เสนอประเด็นทผ่ี นู ําประชาคม เสนอไมค รบถวน หรือ ผิดพลาด รวมทั้งบรรยากาศใหเกิดการตื่นตัว เกิดการผอนคลาย ผูอํานวยความสะดวก ทําหนาท่ี ใหบ รกิ ารดานตา ง ๆ เปน ตน 1.3 กาํ หนดจํานวนประชาชนกลมุ ตาง ๆ ทเ่ี ปนผูมีสวนไดส ว นเสีย ประมาณ 30-50 คน เชน กรรมการหมูบ าน ผนู ํากลมุ อาชพี ผูนําทองถน่ิ ผนู ําตามธรรมชาตแิ ละอาสาสมคั รเปน ตน 1.4 กําหนดระยะเวลาของการทําประชาคม โดยพิจารณาใหมีความเหมาะสมตาม ความพรอ มของประชาชนและขึ้นอยูกับประเด็นการพูดคุย แตตองไมก ระทบตอ เวลาการประกอบ อาชพี ของประชาชน 1.5 เตรียมชมุ ชน สถานที่ วสั ดุอุปกรณ ส่ือการเรยี นรตู า ง ๆ ทใี่ ชใ นการประชาคม และประสานงานกบั ทุกฝา ยที่เกยี่ วขอ ง 2. ขั้นดาํ เนนิ การ 2.1 เตรียมความพรอมของประชาชนที่เขารวมประชาคม เชน สรางความคุนเคย การแนะนาํ ตวั ละลายพฤติกรรม ใหท ุกคนไดร จู กั กนั โดยทวั่ ถึง กําหนดวัตถุประสงค ขอบเขต กตกิ า ในการทาํ ประชาคมใหช ดั เจน
23 2.2 แลกเปลยี่ นเรยี นรซู ง่ึ กนั และกนั ทง้ั คณะทาํ งานและประชาชนรว มกัน สะทอน ความคิดเห็นตอประเดน็ 2.3 คนหาปจจยั เกอ้ื หนุนหรอื “ทุน” ในชมุ ชน โดยรว มกันพิจารณาจดุ เดน จุดดอย ขอจํากัดและโอกาสของการพฒั นาชุมชน ระดมสมองคน หา ทรพั ยากรตา ง ๆ ทมี่ ีอยใู น ชมุ ชน รวมท้งั ทุนทางสังคม ไดแก วัฒนธรรม ประเพณี ระบบเครือญาติ ความเอ้ืออาทร ฯลฯ เพ่ือใชทุนเหลาน้ี เปนพลงั ขับเคล่ือนกจิ กรรมตา ง ๆ ในชุมชน 3. ข้นั ตดิ ตามและประเมนิ ผลการดาํ เนนิ การ 3.1 คณะทํางานและประชาชนกลุมเปาหมายรวมกันแสดงผลประเมิน จุดเดน จุดดอย ขอบกพรอง และสิ่งท่ีควรปรับปรุง สําหรับการทําประชาคมคร้ังตอไป รวบรวมผลงาน ท่ผี า นมา เพ่อื เผยแพรแ ละประชาสมั พนั ธ 3.2 ติดตามผลหลังการดาํ เนินงาน เมือ่ จัดประชาคมเสร็จสิ้นแลว เชน คณะทํางาน ประชาชนกลุมเปาหมาย และผูเกี่ยวขอ งทุกฝาย ตองประสานงาน เพ่ือใหเกิดการสนับสนุนการ ดาํ เนนิ งานตามมติของประชาชนอยา งตอ เนื่อง ใหก าํ ลงั ใจ ชวยเหลือกันและกันอยางจริงจงั วตั ถุประสงคของการทําประชาคม ในการทาํ ประชาคมมวี ัตถปุ ระสงคที่สาํ คัญหลายประการ (ณัฐนรี ศรที อง, 2552, 418-419) ดงั นี้ 1. เพื่อสง เสรมิ ใหประชาชนเกิดการเรยี นรซู ึ่งกนั และกนั อยา งตอ เนื่อง โดย สามารถคดิ วิเคราะหไ ดดว ยตนเอง 2. เพอื่ สงเสรมิ ใหป ระชาชนไดว เิ คราะหป ญหาของชุมชน และสามารถกาํ หนด ทศิ ทางการทาํ งานดวยตนเอง 3. เพอื่ สรางจติ สํานึกสาธารณะใหเกิดขน้ึ ประชาชนในชมุ ชนรจู ักทาํ งานเพือ่ สวนรวม และการพ่ึงพาตนเอง 4. เพื่อคน หาผนู าํ การเปลยี่ นแปลง (แกนนาํ ) ในชมุ ชน 5. เพือ่ เปน การระดมพลงั สมองในการคดิ แกปญ หาทีต่ อบสนองตอความตอ งการ ทแี่ ทจ รงิ ของประชาชน (ประเดน็ รว ม)
24 6. เพือ่ ใหประชาชน หนวยงานตาง ๆ ทงั้ ภาครฐั และเอกชน มสี ว นรวมใน การตดั สนิ ใจ ลงมอื ปฏบิ ตั ิ และติดตามผล ประเมนิ ผลการทาํ งานเชงิ พฒั นารว มกนั 7. เพอ่ื ใหม ที างเลือกในการแกไ ขปญ หารวมกนั ของประชาชน โดยเชื่อมโยง ประสบการณตา ง ๆ และพัฒนาการคดิ อยา งเปน ระบบ 8. เพ่ือกอใหเกิดเวทีสาํ หรบั การปรึกษาหารือ พบปะ พูดคยุ แสดงความคิดเหน็ รวมกนั ของคนในชุมชน เร่อื งท่ี 4 การมีสว นรว มของประชาชนในการพัฒนาชุมชน การจัดกิจกรรมการพฒั นาชมุ ชน ทกี่ อใหเ กดิ การมสี ว นรว มของประชาชนนนั้ สามารถทําได หลายวธิ ี เชน การจัดเวทีประชาคม การประชมุ กลุมยอย เพื่อระดมความคิดเห็นรวมตอประเด็นใด ประเด็นหน่งึ การฝกอบรมเพ่ือพฒั นา หรอื สง เสรมิ ศกั ยภาพของประชาชน การประชาพิจารณ เพ่ือ การรับฟงความคดิ เห็นของประชาชน เกยี่ วกบั ประเดน็ ท่ีมีผลกระทบตอประชาชนจํานวนมาก ฯลฯ กิจกรรมตา ง ๆ เหลาน้ีประชาชนทุกคนสามารถเขาไปมีสวนรวม เพราะเปนกระบวนการเรียนรู รว มกนั แตการเขาไปมสี วนรวมในแตละกิจกรรมจาํ เปน ตอ งเขาใจ และแสดงบทบาทของตนเองให ถูกตอ ง สอดคลองและเหมาะสมกบั กิจกรรมท่ีจดั ขึ้น 4.1 การมีสว นรว มของประชาชนในเวทีประชาคม เวทีประชาคมเปนกจิ กรรมหน่ึงทีม่ ีวธิ ีการกระตุนใหก ลมุ ประชาชนไดเกดิ การเรยี นรู อยางมีสวนรว มระหวางผูที่มปี ระเดน็ รวมกนั โดยจดั เวทีสอ่ื สารพดู คยุ กันขึ้น เพอื่ สรางการรับรู สรา ง ความเขาใจในประเดน็ ปญหารวม เพือ่ ใหไดขอสรุปและแนวทางแกไขประเด็นน้ัน ๆ แลวชวยกัน ผลกั ดนั ใหเกิดผลตามแนวทางและเปาหมายท่ีไดกาํ หนดขน้ึ รวมกนั การเขา มามีสว นรว มของประชาชนในเวทปี ระชาคม ประชาชนอาจแสดง บทบาท ของตนเองไดด ังน้ี 1. ควรทาํ ความเขาใจตอ วัตถปุ ระสงคข องการทาํ ประชาคมอยา งชัดเจน
25 2. ควรใชความคดิ และนาํ เสนอโดยการพดู ส่อื สารใหเห็นความเชอื่ มโยง และเปน ระบบ 3. พยายามเขา ใจและเรียนรรู บั ฟง เหตผุ ลของผอู น่ื 4. ควรรบั ฟงประเด็นและความคิดเห็นของผูอนื่ อยา งตง้ั ใจ หากไมเขา ใจ ควรซักถามผดู าํ เนนิ การดว ยความสภุ าพ 5. ความคิดเหน็ ควรมีความเปนไปได มคี วามเหมาะสม 6. ควรเสนอความคิดเห็นอยา งสรา งสรรค น่นั คอื ใชเหตแุ ละผลประกอบ ความคดิ เหน็ 7. รบั ฟงและเคารพความคดิ เห็นของผอู น่ื เพราะแตล ะคนมสี ิทธเิ สรภี าพในการ แสดงความคดิ เหน็ อยา งเทาเทียมกนั 8. แสดงความคิดเห็นตอประเด็นรว มอยา งตรงไปตรงมา 9. ไมว างตนเปน ผขู ดั ขวางตอ การดาํ เนนิ งาน 4.2 การมสี ว นรว มของประชาชนในการพัฒนาชุมชน 1. การมีสวนรว มในการคน หาสาเหตุของปญหา เนื่องจากปญหาเกิดกับประชาชน ประชาชนในชุมชนยอมรูจักและเขา ใจปญ หาของตนดีท่ีสุด หากไดร วมกลุมกนั จะสามารถชวยกัน คิดวิเคราะหปญหาและสาเหตไุ ดอยา งชัดเจนและรอบดา น 2. การมีสวนรว มในการรวมคิด รว มวางแผน ประชาชนอาจรว มกันใชข อ มลู ที่ได จากการสํารวจและเรยี นรรู ว มกนั จากการรวมกลุม แลกเปล่ยี นความคิดเห็น จากการคนหาศักยภาพ ของชุมชน หรือจากการศกึ ษาดูงาน แลว นาํ ขอมูลเหลานั้นมาคิดวางแผนรวมกัน ตัดสินใจรวมกัน ขั้นตอนน้อี าจคอ ยเปนคอยไป และอาศยั แกนนาํ ทเ่ี ขมแขง็ 3. การมีสวนรวมในการปฏิบัติ เน่ืองจากประชาชนมีทุนของตนเอง ต้ังแตแรงงาน ประสบการณและทรพั ยากร หากไดรวมกันปฏิบัติโดยใชทุนท่ีมีอยู ยอมทําใหรูสึกถึงความเปน เจาของรวมกัน เกิดการเรียนรูในการทํางานรวมกัน การแกไขปญหารวมกัน โอกาสที่จะนําไปสู เปา หมาย จงึ มีสูงกวา การปฏบิ ตั โิ ดยอาศัยบุคคลภายนอก
26 4. การมสี วนรว มในการติดตามและประเมินผล เม่อื ประชาชนเปนผปู ฏิบัติ และ ขณะเดยี วกันประชาชนควรเปน ผตู ิดตามและประเมนิ ผลรวมกนั เพอ่ื จะไดรว มกันพจิ ารณาวา ส่งิ ท่ี ดําเนินการรวมกนั นน้ั เกดิ ผลดบี รรลุตามเปา หมายทก่ี ําหนดหรอื ไมเ พยี งใด ควรปรบั ปรงุ อยา งไร ซ่งึ จะทาํ ใหป ระชาชนเหน็ คณุ คา ของการทาํ กิจกรรมเหลาน้นั 4.3 การมีสว นรว มของประชาชนในการประชมุ กลมุ ยอย การประชมุ กลุม ยอย เปน การประชมุ เพื่อระดมความคิด สาํ หรบั การทาํ งานอยา งใด อยางหนงึ่ โดยมีผูเ ขาประชมุ ประมาณ 4-12 คน องค์ประกอบของการประชุมกลุ่มย่อย 1. กาํ หนดประเด็นการประชุม 2. ผเู ขาประชมุ ประกอบดวย 1) ประธาน 2) เลขานกุ าร 3) สมาชิกกลมุ 3. เลือกและกาํ หนดบทบาทผูเขา ประชมุ เพอ่ื ทาํ หนา ที่ตา ง ๆ เชน ประธานทท่ี ําหนา ที่ ดาํ เนินการประชุม เลขานุการทําหนา ทีส่ รปุ ความคิดเห็นของท่ปี ระชมุ จดบันทกึ และรายงานการ ประชมุ สมาชกิ กลมุ ทาํ หนา ทแ่ี สดงความเหน็ ตามประเด็น 4. สถานทีก่ าํ หนดตามความเหมาะสม วธิ ีการประชุมกลุ่มย่อย 1. ประธานเปน ผทู าํ หนา ทเี่ ปดประชุม แจง หวั ขอการประชมุ ใหสมาชกิ ในท่ปี ระชมุ รบั ทราบ 2. ผูเ ขา รว มประชุมอาจชว ยกนั ตง้ั หัวขอ ยอ ยของประเดน็ บางครั้งหนว ยงานเจา ของ เร่ืองท่จี ดั ประชมุ อาจกาํ หนดประเด็นและหัวขอยอ ยไวใหแ ลว 3. ประธานเสนอประเดน็ ใหส มาชกิ ทปี่ ระชมุ อภปิ รายทลี ะประเด็น และสรุปประเด็น การพดู คยุ 4. สมาชกิ ทป่ี ระชุมรวมกนั แสดงความคดิ เหน็ 5. เลขานกุ ารจดบนั ทกึ สรปุ ความคดิ เห็นของทปี่ ระชมุ และจดั ทาํ รายงานหลงั จาก ประชมุ เสร็จสนิ้ แลว
27 การมสี ่วนร่วมของสมาชิกในการประชุมกลุ่มย่อย ในการประชมุ กลมุ ยอ ยจาํ เปน ตอ งอาศัยความคิดเห็นของสมาชกิ ทกุ คน ดงั นั้นเพอ่ื ใหก าร จัดประชมุ บรรลุตามเปาหมาย สมาชิกในท่ปี ระชมุ ควรมีสว นรว มดงั น้ี 1. พูดแสดงความคดิ เห็นพรอมเหตผุ ลทลี ะคน 2. ในการพดู สนับสนนุ ความคดิ เห็นของผอู ืน่ ควรแสดงความคิดเหน็ และใชเ หตุผล ประกอบ 3. ผูเขา รว มประชมุ สามารถแสดงความคิดเห็น คดั คานความคิดเห็นของผูอ ื่นได แตค วร ใชเ หตุผลและความเปนไปไดใ นการคดั คา น 4. ควรใชคาํ พดู ทีส่ ุภาพ เชน ขอโทษ ขอบคณุ ในโอกาสท่เี หมาะสม เร่ืองท่ี 5 ระดับการมสี ว นรว มของประชาชนในการพัฒนาชมุ ชน การมสี ว นรว มของประชาชนในกระบวนการพฒั นาชมุ ชนทุกขน้ั ตอนของการพัฒนา ตัง้ แต การรว มคิด รว มวางแผน รว มปฏบิ ัติ รว มกาํ กบั ตดิ ตาม รว มประเมินผล และรบั ผลประโยชน จากการ พฒั นาหากการพฒั นาเปน ไปตามกระบวนการดงั กลา ว ถอื วา การพฒั นาน้ันเปนของ ประชาชนโดย แทจริง เพราะเปน สง่ิ ที่ช้ใี หเหน็ ถึงความพรอม ความตื่นตวั ความรว มมอื ความเขม แขง็ เปน ปก แผน ของชุมชนซึง่ เปนตัวบง ชข้ี องการพฒั นาแบบพึง่ พาตนเอง ระดับของการมีส่วนร่วม แบง ไดเ ปน 3 ระดบั ดงั น้ีคอื 1. ระดบั เปน ผูร ับประโยชนจ ากการพฒั นา เปน การเขา มามีสว นเก่ยี วขอ ง ดว ยการรบั ผลประโยชนเพยี งอยางเดยี ว ถอื เปนระดบั ตา่ํ สุดของการมีสวนรว ม หากชมุ ชนใด ประชาชนสว นใหญม สี ว นรวมในระดบั น้ี ยงั จาํ เปน ทจ่ี ะตอ งพฒั นาความรวมมอื ความเปนปกแผน ใหม ีพลงั เปนหนงึ่ เดยี ว ยังไมถอื วา เปนการพัฒนาโดยประชาชน
28 2. ระดับเปนผูใหค วามรว มมอื ประชาชนเขา มามสี ว นเกี่ยวขอ งโดยคอยใหความรว มมอื กบั เจา หนา ที่รฐั ตามโอกาสและเวลาที่เจา หนา ท่รี ฐั เปนผกู ําหนด เปนการใหค วามรวมมอื ในระดบั ท่ีดี แตย งั เปน ระดบั ทปี่ ระชาชนยงั ไมไ ดเ ปนผู ตัดสินใจ และลงมอื ปฏิบัตกิ ารเอง 3. ระดบั เปนผูตัดสนิ ใจประชาชนจะเปนผูศ กึ ษาสถานการณแ ละตดั สินใจทจี่ ะดําเนนิ การ พัฒนาเรื่องตาง ๆ ตลอดกระบวนของการพัฒนาดวยตนเองนับต้ังแตการรวมมือ วางแผน การปฏิบัติ การประเมิน และการแบงปนผลประโยชนรวมกัน เจาหนาที่รัฐ เปนเพียงผูใหคําปรึกษา หากประชาชนที่มีสวนรวมในลักษณะนี้ถือวา เปนระดับ สงู สุดของการมสี วนรวม
29 กจิ กรรม ใหผ ูเ รยี นทาํ กจิ กรรมตอ ไปน้ี 1. อธบิ ายขนั้ ตอนของการจัดทาํ แผนพฒั นาชมุ ชนทัง้ 3 ข้ันตอน พรอมยกตวั อยา ง การมี สว นรว มของตนเองในการพฒั นาทอ งถ่นิ หรอื ชมุ ชนของตนเอง 2. อธบิ ายขน้ั ตอนการจัดทาํ ประชาพจิ ารณแ บบพฒั นาชุมชน 3. หาโอกาสเขารวมสังเกตการณ หรือมีสวนรวมในกิจกรรม การจัดทําแผนพัฒนา ชุมชน และการประชาพิจารณแ ผนพฒั นาชมุ ชน รวมท้ังการประชมุ กลมุ ยอยในทองถ่นิ หรอื ชุมชน ของผเู รยี น แลวบนั ทกึ ขน้ั ตอนหรือกระบวนการจากการสงั เกตลงในสมดุ บันทึก 4. เชิญแกนนาํ หรอื นักพัฒนาชมุ ชนมาใหความรเู กี่ยวกบั กระบวนการจัดทาํ แผนพัฒนา ชุมชน พรอ มจดบนั ทกึ ขน้ั ตอนและกระบวนการจัดทาํ แผน 5. ใหสังเกตและประเมินระดับการมีสวนรวมในการพัฒนาชุมชนของประชาชน ในชมุ ชนของผูเ รียนวา ประชาชนสวนใหญม สี วนรวมอยูในระดบั ใด 6. หาโอกาสศึกษาดูงานเกี่ยวกับการพัฒนาชุมชนในพื้นท่ีใกลเ คียง แลวนําผลของ การศกึ ษามาเปรียบเทยี บกับชมุ ชนของตนเอง 7. ใหผูเรียนแบงกลุม (ตามความเหมาะสม) สรางสถานการณจําลอง จัดทําเวที ประชาคม โดยใหทุกคนรวมกนั กาํ หนดประเดน็ และมีสวนรวมในการจดั เวทปี ระชาคม ภายใตการ ใหค าํ ปรึกษาแนะนําของครปู ระจาํ กลมุ
30 บทท่ี 4 การเผยแพรผลการปฏิบตั ิ สาระสาํ คัญ การเผยแพรผลการปฏบิ ัตงิ านตามกระบวนการพัฒนาชุมชนเปนข้ันตอนของการส่ือสาร ผลการดําเนินงานใหสาธารณชนไดรับรู การส่ือสาร อาจเขียนเรียบเรียงเปนรายงานผลการดําเนินงาน ซ่งึ มรี ูปแบบเฉพาะ นอกจากนีใ้ นการทาํ งานพัฒนา เม่อื เสร็จส้ินการวางแผน กอนที่จะถึงข้ันตอน การปฏบิ ตั ิ จาํ เปน ตองเขียนโครงการ เพื่อสอ่ื สารกระบวนการดําเนินงานในอนาคต เพื่อเปนเคร่ืองมือ ขับเคล่ือนไปสูการปฏบิ ตั อิ ยางเปน ระบบและมเี ปา หมายท่ชี ัดเจน ผลการเรียนรูทีค่ าดหวงั เมือ่ ศกึ ษาบทที่ 4 จบแลว ผูเรียนสามารถ 1. อธิบายความหมาย ลักษณะองคประกอบสาํ คัญของโครงการ 2. อธบิ ายสว นประกอบทสี่ าํ คญั หลักการเขียน และรปู แบบของรายงานผล การดาํ เนินงานได 3. เขยี นโครงการพัฒนาชมุ ชนได 4. สรปุ ความหมาย และความสาํ คัญของรายงานผลการดําเนนิ งานได 5. เขียนรายงานผลการดาํ เนนิ งานพฒั นาชุมชนได ขอบขา ยเนอ้ื หา เร่อื งท่ี 1 การเขยี นโครงการพฒั นาชมุ ชน เรอ่ื งที่ 2 การเขียนรายงานผลการดําเนนิ งานพฒั นาชมุ ชน
31 บทที่ 4 การเผยแพรผ ลการปฏบิ ตั ิ กระบวนการพัฒนาชุมชนอาจเร่ิมจากการจัดทําแผนพัฒนาชุมชนการเขียนโครงการ ขบั เคล่อื นไปสกู ารปฏิบัติตามแผนงานและโครงการน้ัน ๆ แลวสรุปบทเรียนประเมินผลโครงการ เขยี นรายงานผลการดําเนนิ งาน แลว ดําเนินการพัฒนาตอไปตามกิจกรรมตาง ๆ ของโครงการโดย การเขียนโครงการเพ่ือการนําไปปฏิบัติตอไป การเขียนโครงการและรายงานผลการดําเนินงาน มีลักษณะเฉพาะและมีรูปแบบทแี่ ตกตา งกัน ผูเ ขียนจําเปน ตองศึกษาองคประกอบ และรายละเอียด ใหช ัดเจนจงึ จะลงมอื เขียนได เรอื่ งที่ 1 การเขยี นโครงการพฒั นาชุมชน 1.1 ความหมายของโครงการ มผี ใู หค วามหมายของคาํ วา “โครงการ” ไวหลายความหมาย ดังน้ี 1) โครงการ หมายถึง กลุม กจิ กรรมทต่ี อบสนองวัตถปุ ระสงค โดยมีเวลาเริ่มตน และสน้ิ สดุ ทช่ี ัดเจน (ศูนยเ ทคโนโลยที างการศกึ ษา. 2545 : 37) 2) โครงการ หมายถงึ กลุมกิจกรรมที่มีความสัมพันธเก่ียวของกัน มุงตอบสนอง เปาหมายเดยี วกัน มรี ะยะเวลาเร่มิ ตน และสิ้นสุดท่ชี ดั เจน เปน งานพิเศษท่ีตา งจากงานประจาํ (ทวปี ศริ ิรัศมี. 2544 : 31) 3) โครงการ หมายถงึ กิจกรรมทีจ่ ดั ทาํ ข้ึน เพื่อจะแสดงใหเห็นวาจะทํางานอะไร อยางไร ที่ไหน เมือ่ ไร และจะเกดิ ผลอยา งไร (กรมการศกึ ษานอกโรงเรียน. 2537 : 7) สรปุ ความหมายของโครงการ หมายถึง กลุมกิจกรรมอยางใดอยางหนึ่งท่ีจัดทําขึ้น โดยมี วตั ถุประสงคก ารปฏบิ ตั ิ และชว งเวลาท่ีชัดเจน
32 1.2 ลักษณะของโครงการ โครงการทีด่ ีโดยท่ัวไปตอ งมลี กั ษณะทส่ี าํ คญั ดังน้ี 1) นาํ ไปปฏิบตั ิได 2) สอดคลอ งกับสภาพสงั คม วัฒนธรรม ชมุ ชน 3) มีรายละเอยี ดเพยี งพอ ระบชุ ว งเวลา กลุมเปาหมายแนวทางการปฏิบตั ิ ทรพั ยากร (บคุ ลากร งบประมาณ ฯลฯ) 4) มตี วั บง ชท้ี น่ี ําไปสกู ารพฒั นา 1.3 วธิ ีพัฒนาโครงการ โครงการ เปน กรอบการคดิ วางแผนเคาโครงการทํางานในอนาคต การพัฒนาโครงการ มขี ้นั ตอนพอสรปุ ไดด ังนี้ 1) ศกึ ษาและวเิ คราะหส ภาพปจ จบุ นั ของชมุ ชนเพื่อกาํ หนดปญ หาและความตอ งการ ในการพัฒนา 2) กาํ หนดวตั ถุประสงคแ ละเปาหมายของการทาํ งาน 3) กาํ หนดกิจกรรมและจดั ทํารายละเอยี ดตามองคป ระกอบของโครงการ 4) กาํ หนดทรพั ยากร เชน งบประมาณ บคุ ลากร 5) กําหนดการตดิ ตาม/ประเมนิ ผล 1.4 โครงสรา ง/องคประกอบของโครงการ โดยท่ัวไปการเขียนโครงการจะตองเขยี นตามหัวขอ ตา งๆ เพื่อผูเก่ียวของทุกฝาย จะได ทราบวาจะทําอะไร อยางไร ทไ่ี หน เมื่อไร สาํ หรบั โครงสรางหรือองคป ระกอบที่มักใชในการเขียน โครงการ มดี ังนี้ 1) ชื่อโครงการ ควรเขยี นเปนขอความท่มี คี วามหมายชดั เจน กระชบั และเขา ใจงาย 2) หลกั การและเหตผุ ล ควรเขยี นลกั ษณะบรรยายรายละเอยี ดตง้ั แต สภาพความ เปน มา เหตผุ ลความจาํ เปน หลกั การมที ฤษฎี นโยบาย สถติ ทิ ี่เปนขอมูลอา งอิงประกอบ
33 3) วัตถุประสงค เปนขอความที่แสดงถึงความตองการทําสิ่งหนึ่งสิ่งใดท่สี อดคลองกับ หลักการเหตุผล สามารถปฏบิ ตั ิได อาจระบุปริมาณหรือคุณภาพของการดําเนนิ งานดวย กไ็ ด 4) เปา หมายการดําเนนิ งาน เปน รายละเอียดท่ีแสดงผลผลิตของโครงการ ในเชิง ปรมิ าณ และคณุ ภาพท่มี ีลกั ษณะเหมาะสมและสอดคลอ งกบั วตั ถุประสงค 5) วิธีดําเนินงาน เปนรายละเอียดเก่ียวกับกิจกรรมที่จะปฏิบัติใหบรรลุตามวัตถุ- ประสงค กิจกรรม อาจมีมากกวา 1 กิจกรรม โดยเขียนเรียงตามลําดับ จากการเร่ิมตนจนส้ินสุดการ ทาํ งาน แสดงระยะเวลาท่ีชัดเจนแตละกิจกรรม อาจแสดงดวยปฏิทินการปฏิบัติงาน 6) ระยะเวลา ควรระบรุ ะยะเวลาตง้ั แตเริม่ ตน โครงการจนเสรจ็ สนิ้ โครงการ 7) ทรัพยากรหรืองบประมาณทใี่ ชในการดาํ เนนิ การ ซึ่งตองสอดคลองกบั เปาหมาย และกจิ กรรม 8) เครือขายที่เกยี่ วขอ ง ระบุ กลมุ บคุ คล ชุมชน หนวยงานทเ่ี กี่ยวของท่ีสนับสนุน สง เสริมและสามารถขอประสานความรวมมือในการดาํ เนนิ งาน 9) การประเมนิ ผล ระบวุ ธิ ีการประเมินเปนระยะตลอดการดําเนินงาน เชน กอน โครงการ ระหวาง สิ้นสุดโครงการ เพื่อจะไดทราบวางานท่ีจะทําเปนไปตามวัตถุประสงค และ เปา หมายหรอื ไม คณุ ภาพของงานเปน อยา งไร 10) ผูรบั ผิดชอบโครงการ ระบุ ช่ือผูรับผิดชอบ หรือหนวยงาน พรอมหมายเลข โทรศพั ท เพ่อื ความชดั เจน และสะดวกในการติดตอ 11) ความสมั พันธก บั โครงการอนื่ ระบชุ ื่องาน หรือโครงการ ที่เก่ียวของของหนวยงาน หรอื ชุมชนวามโี ครงการใดบางทีส่ มั พันธก ับโครงการน้ี และเก่ียวของในลกั ษณะใดเพ่ือความรวมมือ ในการทาํ งาน 12) ผลทีค่ าดวา จะไดร บั เปน ผลท่เี กิดผลจากการที่โครงการบรรลุวัตถุประสงค และ เปาหมายโดยระบุถึงผลที่จะไดรับภายหลังการดําเนินโครงการ ผลดังกลาว ควรสอดคลองกับ วตั ถปุ ระสงคของโครงการ
34 เรอ่ื งท่ี 2 การเขยี นรายงานผลการดําเนินงานพัฒนาชุมชน การเขียนผลการดําเนนิ งานของบคุ คล กลุม องคกร หรือหนวยงาน เปนการเขยี นรายงาน ซงึ่ มี วธิ กี ารเขียนแตกตางกนั แตการเขยี นรายงานที่สามารถส่อื สารใหเขาใจ จําเปนตองมีการวางแผนและ เรยี บเรยี งอยา งเปน ระบบ จงึ จะทาํ ใหรายงานฉบับนน้ั มปี ระโยชน นาอา น และนําไปใชในการวางแผน ไดอยา งตอเน่ือง และสามารถใชเปน ขอมูลสารสนเทศ เพ่อื การปรับปรุง พฒั นางานตอไป 2.1 ความหมายและความสาํ คัญของรายงานผลการดาํ เนินงาน รายงาน คือ เอกสารที่เสนอรายละเอียดเกี่ยวกับขอมูลพื้นฐาน เปาหมาย ผลการ ดําเนินงาน ปญหา อุปสรรค แนวทางแกไข และขอเสนอแนะในการดําเนินงานของบุคคล กลุม องคกร หรือหนวยงาน รายงานผลการดําเนินงานมีความสาํ คัญ เพราะเปน เอกสารท่แี สดงใหเ หน็ รายละเอยี ด ของผลการดําเนินงานทีผ่ า นมาวา ประสบผลสําเร็จ ไมสําเร็จอยา งไร เพราะอะไร มีอุปสรรค ปญหา ในการดําเนนิ งานดานใด อยางไร จะมีแนวทางแกไ ขอยา งไร หากจะพฒั นา ตอ เนอื่ งจะมีขอเสนอแนะ ทเ่ี ปน ไปไดอยางไร 2.2 การเขียนรายงานผลการดําเนนิ งาน การเขยี นรายงานผลการดาํ เนินงาน เปนวิธีการนําเสนอผลจากการดาํ เนนิ งาน โครงการใด โครงการหน่งึ อยา งมีระบบและเปน แบบแผนเพอ่ื ส่อื สารใหผเู กีย่ วของไดรับทราบการเขียนรายงานให มีประโยชนและคุณภาพตอผูอานหรือผูเก่ียวของ ผูเขียนรายงานตองศึกษาทําความเขาใจตั้งแต วิธีการเขียน การใชภาษาทีเ่ หมาะสม การรูจักนําเสนอขอมูลเก่ียวกับรายละเอียด และข้ันตอนของ การดําเนินงาน ต้ังแตแรกเร่ิมจนจบ เรียงลําดับตั้งแตความเปน มา วัตถุประสงค วิธีดําเนินงาน ปญหาอุปสรรค พรอมขอเสนอแนะ ฯลฯ เพื่อสื่อสารใหผูอานเขาใจตามลําดับ และจัดพิมพเปน รายงานฉบับสมบรู ณทน่ี าเชอื่ ถือ สามารถนําไปใชอ างอิงได
35 ขนั ตอนการเตรียมการเขยี นรายงาน การเขียนรายงานทดี่ ีมคี ุณภาพ ตอ งมีการวางแผนและเตรยี มการอยางเปน ลาํ ดบั ขนั้ ตอน ดังน้ี ขนั ทหี นึง เตรียมขอมูลท่ีเกี่ยวขอ งท้ังที่เปนเนื้อหาและสว นประกอบเชน วัตถุประสงค และขอบขา ยเน้ือหา รายละเอียดเน้ือหาท่ีครบถวน ซ่งึ ตอ งใชเ วลาในการรวบรวม ขนั ทีสอง กําหนดประเภทของผอู า นรายงาน ผเู ขียนจะตองทราบวา รายงานทจี่ ัดทําขึ้น มใี ครบา งท่จี ะเปนผอู าน เพ่อื จะไดน าํ เสนอรายงานดวยรายละเอียด เลือกภาษาท่เี หมาะสมสอดคลอ ง กบั ระดบั ของผูอ า น ขนั ทสี าม กําหนดเคาโครงเร่ือง หรือกรอบของการเขียนรายงานเปนการกําหนด หวั ขอ หลกั และหวั ขอยอยน่ันเอง หวั ขอของเคา โครงเร่อื งควรครอบคลุมประเด็นที่ตอ งการนาํ เสนอ เพื่อชวยใหงายและสะดวกตอการเขียน สามารถเรียงลําดับเน้ือหาหรือผลการดําเนินงานต้ังแต เร่ิมตน จนจบ หลกั การวางเค้าโครงเรืองในการเขยี นรายงาน 1. ควรจดั เรียงลาํ ดบั หัวขอ เรือ่ งอยา งตอ เนอ่ื ง และสมั พนั ธกนั 2. การจดั เรียงหวั ขอ ควรเช่อื มโยงกนั อยา งเปนเหตเุ ปน ผล 3. ควรคาํ นงึ ถึงความสนใจของผูอา น 4. หัวขอแตละหวั ขอควรครอบคลมุ รายละเอยี ดทตี่ องการนาํ เสนอ หลกั และข้อควรคาํ นึงในการเขยี นรายงาน การเขียนรายงานทุกประเภทใหมีคุณภาพสามารถนําเสนอและส่ือสารไดตรง ประเด็นตามท่ตี องการ ผูเขียนควรคํานงึ ถงึ ส่ิงตอไปน้ี 1. ความถูกตอง ควรนําเสนอขอมูล รายละเอียดเนื้อหาท่ีถูกตอง ไมบิดเบือน ความจริง นาํ เสนออยา งตรงไปตรงมา 2. ความกระชับ รดั กุม ตรงประเดน็ ตรวจทานอยางละเอียดถี่ถวน หลีกเล่ียง ถอ ยคาํ ทฟ่ี มุ เฟอย วลที ่ีซํ้า ๆ กัน คุณคาของรายงานไมไดวัดท่ีปริมาณจํานวน หนา แตวดั จากความชดั เจน ครบถว น ความตรงประเดน็ ของเน้ือหา
36 3. ความชัดเจนและสละสลวย โดยพิจารณาประโยคท่ีงาย ถูกตองตามหลักการ เขยี น หลกั ไวยากรณ และเคร่อื งหมายวรรคตอน การยอหนา รวมทั้งการสะกด คํา หลกี เล่ียงการใชภ าษาถอยคําที่คลุมเครือ มีหลายความหมาย ควรใชหัวขอ ยอยเพ่ือไมใหสับสน 4. การเขียนเรียบเรียงรายงาน ซึ่งอาจแบงเน้ือหาจากภายในเลมเปนตอน หรือ เปนบท ตองมีความตอ เน่อื งกันตลอดทง้ั เลม เม่ือเขียนตนรางเสร็จ ควรไดอาน ตรวจทานทกุ ขอ ความ อานแลวไมรูสึกสะดุดมีความตอเนื่อง อยางสมํ่าเสมอ ตลอดทัง้ เลม 5. การนาํ เสนอขอ มลู ในการเขยี นรายงาน มีขอ มลู ทีน่ ําเสนอ แบง เปน สอง ประเภท คอื ขอมลู ท่ีเปน จาํ นวน สถิติ ตัวเลข และขอ มูลท่เี ปนขอความบรรยาย สําหรับ การนําเสนอขอมูลท่ีเปนสถิติ ตัวเลข ควรนําเสนอในรูปแบบของตาราง แผนภมู ิ หรอื แผนภาพตามความเหมาะสม พรอ มทัง้ มเี ลขท่ีและชอ่ื กาํ กบั ตาราง หรือแผนภูมดิ วย เพอื่ ผูอานจะไดท ราบวาเปน ขอมูลเก่ยี วกบั เร่อื งใด นอกจากนี้ ตองระบุท่ีมาของขอมูลใหชัดเจนอีกดวย สวนขอมูลที่เปนขอความบรรยาย ตองนําเสนอขอมูลท่ีเปนสาระสําคัญ หากขอมูลใดที่สําคัญแตเนื้อหาไม ตอเนอ่ื งกบั กรอบเคาโครงทก่ี ําหนดไว ควรนําไปไวใ นภาคผนวก ทัง้ นี้ เพ่ือให ไดรายงานที่เปนเอกภาพ ผูอานอานแลวสามารถจับประเด็นท่ีนําเสนอได ชดั เจน การนาํ เสนอขอ มลู ตอ งคํานงึ ถึงลําดับกอนหลัง โดยเร่ิมตนดวยขอมูล เบือ้ งตนท่งี า ยแกก ารเขาใจกอน แลวจึงนาํ เสนอขอ มูลท่ซี บั ซอนกวาตามลาํ ดบั 6. การแบงยอ หนา โดยทวั่ ไปยอหนาแตล ะยอหนา จะบอกเร่ืองราวเพียงประเด็น ใดประเด็นหน่ึง การจัดแบงยอหนาควรเรียงลําดับ เพ่ือใหเนื้อความตอเน่ือง สัมพันธกัน การแบงยอหนาขึ้นอยูกับจุดมุงหมายของผูเขียนแตละคน เชน ตองการสื่อสารกับผูอาน ตองการเนนขอ ความบางตอน ตองการชวยใหผูอาน อานขอความแตล ะยอหนา ไดร วดเรว็ เปนตน
37 7. การอานทบทวนซ่ึงเปนข้ันสุดทายของการเขียน คือ อานทบทวนส่ิงท่ีเขียน ทั้งหมดวามีขอความใดทย่ี งั ไมส มบรู ณ การเรียงลําดบั เรื่องมคี วามเช่อื งโยงกนั หรอื ไม ขอความสําคัญทีย่ ังไมไดก ลาวถึงจะทําใหมองเหน็ จดุ ทค่ี วรแกไ ข 2.3 รูปแบบรายงาน รปู แบบของรายงาน จะประกอบดวยสวนทส่ี ําคัญ 3 สวน คือ สว นประกอบตอนตน สว นเน้ือเรอ่ื ง และสวนประกอบตอนทา ย รายงานแตละสวน ประกอบดว ยสวนยอ ย ๆ ดังนี้ 1. สว นประกอบตอนตน ประกอบดว ย 1.1 ปกนอก ระบชุ ่ือเรอ่ื ง ชอื่ ผทู ํารายงาน ชื่อหนว ยงาน 1.2 ใบรองปก เปน กระดาษเปลา 1 แผน 1.3 ปกใน มขี อความเชน เดียวกับปกนอก 1.4 คาํ นาํ เปน ขอ ความเกรน่ิ ทั่วไปเพื่อใหผ ูอ า นเขาใจขอบขา ยเนอื้ หาของ รายงาน อาจกลา วถึงความเปน มาของการสาํ รวจ และรวบรวมขอมลู และขอบคณุ ผใู หค วามชว ยเหลือ 1.5 สารบัญ เปนการเรียงลาํ ดบั หัวขอ ของเนอื้ เรอื่ งพรอ มทั้งบอกเลขหนา ของหัวขอ เร่อื ง 2. สวนเนอ้ื เรอื่ ง ประกอบดว ย 2.1 บทนาํ เปน สว นท่บี อกเหตุผลและความมงุ หมายของการทํารายงาน ขอบขา ยของเรอื่ ง วิธกี ารดาํ เนินการโดยยอ การศึกษาคน ควา หาขอ มลู 2.2 เน้ือหา ถาเปน เร่ืองยาว ควรแบง ออกเปนบท ๆ ถา เปน รายงานสนั้ ๆ ไมตอ งแบง เปน บท แบง เปนหัวขอ ตอ เนอื่ งกนั ไป 2.3 สรุป เปนตอนสรปุ ผลการศึกษาคน ควา และเสนอแนะประเดน็ ท่คี วร ศึกษาคนควา เพ่มิ เติมตอ ไป
38 3. สว นประกอบตอนทา ย ประกอบดว ย 3.1 ภาคผนวก เปนขอมูลที่มิใชเน้ือหาโดยตรง เชน ขอความ ภาพ สถิติ ตาราง ชวยเสรมิ รายละเอียดเพม่ิ เติมแกเ นือ้ หา 3.2 บรรณานุกรม คือ รายชื่อหนังสือ เอกสารหรือแหลงขอ มูลอ่ืน ๆ ท่ีใช ประกอบในการเขยี นรายงาน โดยเรียงลําดับตามพยัญชนะตัวแรกของช่ือ ผูแตงหรือแหลงขอมูล ช่ือหนังสือ คร้ังท่ีพิมพ จังหวัดหรือเมืองท่ีพิมพ สํานักพิมพ และปท่ีพิมพ ถาขอมูลท้ังภาษาไทยและภาษาตางประเทศ ใหข้ึนตนดว ยขอมลู ที่เปน ภาษาไทยกอ น กจิ กรรม ใหผเู รยี นทาํ กจิ กรรมตอ ไปนี้ 1. อธิบายความหมายของโครงการโดยสรปุ แลว บนั ทึกลงในสมดุ บนั ทึกการเรยี นรขู อง ผเู รียน 2. สรปุ ลักษณะของโครงการท่ีดแี ละวธิ พี ัฒนาโครงการ โดยบันทึกลงในสมุดบนั ทึก 3. อธิบายองคประกอบและเขียนรายงานโครงการพัฒนาใดโครงการพัฒนาหน่ึงใน ชุมชนของผูเรียนโดยปรึกษากับบุคลากรของ อบต. เจาหนาที่สถานีอนามัย หรือ หนว ยงานทีเ่ กย่ี วของกบั การพฒั นาชุมชน ทงั้ นอี้ าจศกึ ษาและดูตวั อยา งโครงการตา ง ๆ จากหนว ยงานดังกลาว แลวนําสง ครูประจาํ กลมุ 4. สรปุ ความหมาย และความสาํ คญั ของรายงานผลการดําเนนิ งานโดยบนั ทกึ ลงในสมุด บันทกึ การเรยี นรู 5. ประสานงานกับหนวยงานองคกรตาง ๆ ในชุมชนของผูเรียน เชน อบต. โรงเรียน สถานีอนามยั ฯลฯ เพ่อื ขอดตู ัวอยางและศึกษาเอกสารรายงานผลการดาํ เนนิ งาน หรอื คนควา จากหอ งสมุด 6. รวมกลุมกับเพ่ือนรวมมือกันเขียนรายงานผลการดําเนินงานโครงการพัฒนา โครงการใดโครงการหน่ึงที่สนใจ แลว ฝก การนาํ เสนอและรายงานสรปุ ผล พรอ มทงั้ นําสงรายงานผลการดําเนินงานดังกลา วใหครูประจํากลุมตรวจเพ่ือทราบขอควร ปรับปรงุ และพฒั นาตอ ไป
39 บทท่ี 5 การพฒั นาอาชีพในชุมชนและสังคม สาระสําคญั การพัฒนาอาชพี ในชมุ ชนและสงั คม มีความจําเปนตองสอดคลองสัมพันธกับตลาดแรงงานในระดับ ประชาคมอาเซยี น และศกั ยภาพของประเทศไทย ดา นทรัพยากรธรรมชาติ ภูมิอากาศ ภูมิประเทศ และทําเลท่ีต้ัง ศิลปวัฒนธรรม ประเพณี และวิถีชีวิต รวมถึงศักยภาพดานทรัพยากรมนุษย โดยนําศักยภาพของประเทศมา พัฒนาอาชีพในชุมชนและสังคมใน 5 กลุมอาชีพ คือ เกษตรกรรม พาณิชยกรรม อุตสาหกรรม ความคิด สรางสรรค และการบรหิ ารจดั การและการบริการ ผลการเรยี นรทู คี่ าดหวัง เม่ือศกึ ษาบทท่ี 5 แลว ผูเรยี นสามารถ 1. รูแ ละเขา ใจแนวโนมการพัฒนาและสงเสริมอาชีพในกลมุ ประชาคมเศรษฐกจิ อาเซยี น 2. รูและเขา ใจศกั ยภาพของประเทศไทย 3. อธิบายความสัมพนั ธระหวา งศกั ยภาพของประเทศไทย เพื่อนาํ ไปสอู าชพี ในชมุ ชนและสงั คมได ขอบขา ยเนื้อหา เรอ่ื งท่ี 1 อาเซียนกับการพัฒนาอาชีพ เร่อื งท่ี 2 จดุ เดน ของประเทศไทยในการผลักดนั เศรษฐกจิ สรางสรรค เรอื่ งที่ 3 ศักยภาพของประเทศไทยกบั การพฒั นาอาชพี
40 บทที่ 5 การพัฒนาอาชพี ในชุมชนและสงั คม เร่อื งที่ 1 อาเซียนกบั การพัฒนาอาชีพ การขับเคลื่อนทางเศรษฐกิจและสงั คมของประเทศในอาเซียนใหมคี วามเจรญิ กา วหนา และแขง ขนั ได ในระดบั สากลโดยเฉพาะอยา งยงิ่ ความเคลอื่ นไหวและเปลย่ี นแปลงซงึ่ เกดิ ขึ้นอยา งรวดเรว็ และตอเน่ืองในหลายดาน ที่สงผลใหโ ลกเขา สูยุคโลกาภิวัตนอันเปนยุคของสังคมฐานความรู กลไกความรวมมือดานการศึกษาจึงเปน ส่ิงจาํ เปนพนื้ ฐานในการสรางอาเซียนสูการเปนประชาคมทม่ี ีความม่ันคงท้ังทางดานเศรษฐกจิ การเมืองและ สังคม โดยเฉพาะการพัฒนาศกั ยภาพมนษุ ยเพื่อสรางอนาคตท่รี ุงเรอื งของอาเซียน การพัฒนามาตรฐานอาชพี ท่ีเนนศักยภาพในอาเซียนโดยมีวัตถุประสงคเพอื่ สงเสริมทรัพยากรมนุษย ใหม ีศักยภาพในระดบั ภูมิภาคและระดบั โลก พรอมท้ังสามารถสนองตอบความตอ งการของภาคอุตสาหกรรม ความรว มมอื ของอาเซยี นดา นการศกึ ษาเปนสว นหนงึ่ ของการจดั ตง้ั ประชาคมอาเซียนซ่งึ มเี ปาหมายที่ จะยกระดบั คณุ ภาพชีวิตของประชาชนและการพัฒนาภูมภิ าคอยางยัง่ ยืนโดยมีประชาชนเปนศูนยกลางสําหรับ ประเทศไทยประโยชนท่ีจะไดรับในกรอบความรวมมือกับอาเซียน ไดแก ความชวยเหลือดานวิชาการ และ เทคนิคภายใตโครงการตาง ๆ รวมท้ังการกําหนดนโยบายที่อาศัยการผลักดันรวมกันภายใตกรอบอาเซียน นอกจากนี้ยงั เปน โอกาสในการเสริมสรางศักยภาพของประเทศ และโอกาสท่ีจะมีสิทธิ์มีเสียงในการผลักดัน นโยบายของประเทศสูเ วทีระดับนานาชาติ ตลอดจนโอกาสในการรักษาผลประโยชนของประเทศไทยในเวที โลก ความรวมมือระหวางประเทศไทยดานการศึกษาเปนไปในทิศทางท่ีสอดคลองกับแนวทางการปฏิรูป การศึกษาของประเทศสมาชิกอาเซียน โดยเฉพาะอยา งยิ่งการขยายโอกาสทางการศึกษา การยกระดับคุณภาพ การศกึ ษา การนําโครงสรางพ้ืนฐานสงิ่ อํานวยความสะดวกและเทคโนโลยีการส่ือสารเขามารองรับการขยาย โอกาสและการยกระดับคณุ ภาพการศึกษาตลอดจนการบริหารจัดการทางการศึกษาในเชิงคุณภาพ เพื่อสราง ประชาคมอาเซยี นใหเปนดนิ แดนแหงความสงบสุข สนั ติภาพและมีความเจริญรุงเรืองทางเศรษฐกิจอยางยัง่ ยนื ประเทศไทยมีเศรษฐกิจแบบผสม มีรายไดหลักจากอุตสาหกรรมการสงออกสินคา การทองเที่ยว การบรกิ าร เกษตรกรรมและทรพั ยากรธรรมชาติ ประเทศไทยเปน ประเทศที่มมี ูลคา การสงออกเปนอันดับท่ี 24 ของโลก และมีมูลคาการนําเขาเปนอันดับท่ี 23 ของโลก ตลาดนําเขาสินคาไทยท่ีสําคัญ ไดแก ญ่ีปุน จีน สหรฐั อเมรกิ า มาเลเซยี สหรัฐอาหรับเอมิเรตส สิงคโปร ไตหวนั เกาหลีใต ซาอดุ ิอาระเบยี และอนิ โดนีเซีย
Search
