ศิลปศึกษา ประถม ทช11003

1 หนงั สอื เรยี นสาระทกั ษะการดาํ เนินชวี ติ รายวิชา ศิลปศึกษา (ทช11003) ระดบั ประถมศกึ ษา (ฉบบั ปรบั ปรุง พ.ศ. 2554) หลักสตู รการศกึ ษานอกระบบระดบั การศึกษาขน้ั พน้ื ฐาน พทุ ธศักราช 2551 สาํ นกั งานสง เสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั สาํ นกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธกิ าร กระทรวงศกึ ษาธกิ าร หามจําหนาย หนงั สือเรยี นเลมนี้จดั พิมพดวยเงินงบประมาณแผนดินเพื่อการศึกษาตลอดชวี ติ สาํ หรับประชาชน ลิขสิทธ์เิ ปนของ สาํ นกั งาน กศน. สํานักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ เอกสารทางวชิ าการลาํ ดบั ท่ี 15/2555

2 หนังสือเรยี นสาระทกั ษะการดาํ เนินชีวิต รายวิชาศิลปศกึ ษา (ทช11003) ระดบั ประถมศกึ ษา (ฉบบั ปรบั ปรุง พ.ศ. 2554) ลขิ สิทธเิ์ ปน ของ สํานักงาน กศน. สํานักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ เอกสารทางวิชาการลาํ ดบั ที่ 15/2555

3

สารบญั 4 คาํ นาํ หนา คาํ แนะนําการใชหนงั สอื เรียน โครงสรางรายวิชาศิลปศึกษา ระดับประถมศึกษา 5 บทท่ี 1 ทัศนศลิ ปพ ื้นบา น 6 7 เร่ืองท่ี 1 ทศั นศลิ ปพน้ื บา น 8 เร่ืองท่ี 2 องคประกอบทางทัศนศิลป 14 เรื่องท่ี 3 รูปแบบและวิวัฒนาการของทัศนศิลปพื้นบาน 18 เร่ืองที่ 4 รูปแบบและความงามของทัศนศิลปพื้นบาน 25 เร่ืองท่ี 5 ทัศนศิลปพื้นบานกับการแตงกาย 36 เรื่องท่ี 6 การตกแตง ที่อยอู าศัย 43 เรื่องที่ 7 คุณคาของทัศนศิลปพื้นบาน 48 บทที่ 2 ดนตรีพ้ืนบาน 55 เร่ืองที่ 1 ลกั ษณะของดนตรีพน้ื บา น 56 เรื่องที่ 2 ดนตรีพื้นบานของไทย 58 เรื่องท่ี 3 ภูมิปญญาทางดนตรี 79 เรื่องท่ี 4 คุณคาของเพลงพื้นบาน 84 เร่ืองท่ี 5 พัฒนาการของเพลงพื้นบาน 88 เรื่องท่ี 6 คุณคา และการอนุรักษเ พลงพ้นื บาน 95 บทที่ 3 นาฏศิลป 104 - นาฏศิลปพ ื้นบานและภมู ปิ ญ ญาทองถ่นิ 105 - นาฏศิลปพื้นบานภาคเหนือ 105 - นาฏศิลปพื้นบานภาคกลาง 107 - นาฏศิลปพื้นบานภาคอีสาน 109 - นาฏศิลปพื้นบานภาคใต 111 บทที่ 4 การผลติ เครอื่ งดนตรี 117 - ปจจัยหลักของการประกอบอาชีพ 117 - ขอ แนะนาํ ในการเลอื กอาชพี 117 - อาชีพการผลติ ขลุย 118 - อาชพี การผลิตแคน 122 - อาชีพการผลิตกลองแซก 125

5 คาํ แนะนาํ การใชห นังสือเรียน หนงั สอื เรยี นสาระการดาํ เนินชวี ิต รายวชิ า ศลิ ปศึกษา ทช 11003 เปนหนังสือเรียนทีจ่ ัดทําขึ้น สาํ หรบั ผูเรียนทเี่ ปน นักศึกษานอกระบบ ในการศึกษาหนังสือเรยี นสาระการดาํ เนนิ ชวี ติ รายวชิ า ศลิ ปศกึ ษา ผูเรยี นควรปฏิบัติดงั นี้ 1. ศึกษาโครงสรางรายวิชาใหเขาใจในหัวขอและสาระสําคัญ ผลการเรียนรูท ีค่ าดหวัง และขอบขายเนื้อหาของรายวิชานั้น ๆ โดยละเอียด 2. ศึกษารายละเอียดเนื้อหาของแตละบทอยางละเอียด และทํากิจกรรมตามกําหนด แลว ตรวจสอบกับแนวตอบกิจกรรมตามที่กําหนด ถาผูเรียนตอบผิดควรกลับไปศึกษาและทําความเขาใจ ในเนอื้ หานั้นใหมใ หเขา ใจ กอ นทจี่ ะศกึ ษาเรื่องตอ ๆ ไป 3. ปฏบิ ัติกจิ กรรมทา ยเรอื่ งของแตล ะเร่อื ง เพื่อเปน การสรุปความรู ความเขาใจของเน้ือหา ในเรื่องนัน้ ๆ อีกครั้ง และการปฏิบัติกิจกรรมของแตละเนือ้ หา แตละเรือ่ ง ผูเ รียนสามารถนําไป ตรวจสอบกับครแู ละเพื่อน ๆ ท่รี ว มเรยี นในรายวิชาและระดับเดยี วกันได หนังสือเรียนเลมนมี้ ี 3 บทคือ บทท่ี 1 ทัศนศิลปพื้นบาน บทที่ 2 ดนตรพี น้ื บา น บทที่ 3 นาฏศลิ ปพ นื้ บาน บทที่ 4 การผลติ เครอื่ งดนตรี

6 โครงสรา งรายวชิ าศลิ ปศกึ ษา ระดับประถมศกึ ษา สาระสําคัญ มีความรคู วามเขาใจ มคี ุณธรรม จริยธรรม ชื่นชม เห็นคุณคาความงาม ความ ไพเราะ ธรรมชาติ ส่งิ แวดลอม ทางทัศนศิลป ดนตรี นาฏศลิ ปพ้นื บา น และวิเคราะหไ ด อยางเหมาะสม ผลการเรียนรทู ค่ี าดหวงั 1. อธิบายความหมายของธรรมชาติ ความงามความไพเราะของทัศนศิลป ดนตรี และนาฏศิลป 2. อธิบายความรพู น้ื ฐานของ ทศั นศิลป ดนตรี และนาฏศลิ ปพ้ืนบาน 3. สรางสรรคผลงานโดยใชความรพู ้นื ฐาน ดา น ทัศนศิลป ดนตรี และนาฏศลิ ป พ้นื บา น 4. ชน่ื ชม เห็นคุณคา ของ ทัศนศิลป ดนตรี และนาฏศลิ ปพ้ืนบา น 5. วเิ คราะห วพิ ากย วิจารณ งานดา นทัศนศิลป ดนตรี และนาฏศิลปพ้นื บา น 6. อนุรักษสบื ทอดภมู ปิ ญญาดา นทศั นศลิ ป ดนตรี และนาฏศลิ ปพ้ืนบา น ขอบขา ยเน้ือหา บทที่ 1 ทัศนศลิ ปพ้นื บาน บทที่ 2 ดนตรพี ้ืนบาน บทที่ 3 นาฏศิลปพ ้นื บาน บทที่ 4 การผลิตเครือ่ งดนตรี สื่อการเรียนรู 1. หนงั สอื เรยี น 2. ใบงาน 3. กจิ กรรม

7 บทที่ 1 ทศั นศลิ ปพื้นบาน สาระสําคัญ รูเขาใจ มคี ุณธรรม จรยิ ธรรม ช่ืนชม เหน็ คณุ คา ความงาม ทางทัศนศิลป ของศิลปะพืน้ บาน และสามารถวิเคราะหว พิ ากษ วจิ ารณไดอ ยา งเหมาะสม ผลการเรยี นรูท ่คี าดหวงั มีความรู ความเขาใจ ในพื้นฐานของทัศนศิลปพื้นบาน สามารถอธิบาย สรางสรรค อนุรักษ วิเคราะห วพิ ากย วจิ ารณเกี่ยวกบั ความงาม ดานทัศนศิลปพื้นบาน ไดอยางเหมาะสม ขอบขายเน้ือหา เร่อื งที่ 1 ทัศนศิลปพ นื้ บาน เรื่องที่ 2 องคป ระกอบทางทัศนศิลป เรื่องที่ 3 รูปแบบและวิวัฒนาการของทัศนศิลปพื้นบาน เรื่องท่ี 4 รูปแบบและความงามของทัศนศิลปพื้นบาน เรื่องท่ี 5 ทศั นศลิ ปพ้นื บา นกับการแตงกาย เรื่องที่ 6 การตกแตงที่อยูอาศัย เรื่องที่ 7 คุณคาของทัศนศิลปพื้นบาน

8 เร่ืองท่ี 1 ทัศนศิลปพ ืน้ บา น ทัศนศลิ ปพ้ืนบา น เราอาจแบงความหมายของทัศนศิลปพื้นบานออกเปน 2 คํา คือ คําวาทัศนศิลปและคําวา พ้ืนบา น ทศั นศลิ ป หมายถึงศิลปะท่ีรับรไู ดดวยการมอง ไดแกร ูปภาพทิวทัศนทั่วไปเปนสําคัญ อนั ดับตน ๆ รูปภาพคนเหมือน ภาพลอ เลยี น ภาพสิ่งของตางๆ กล็ ว นแลวแตเปนเรื่องของทศั นศลิ ป ดวยกันทั้งสิ้น ซึ่งถากลาววาทัศนศิลปเปนความงามทางศิลปะ เชน งานประติมากรรม งาน สถาปตยกรรม งานสิ่งพิมพ ฯลฯ ทไ่ี ดจ ากการมอง หรือ ทัศนา นัน่ เอง งานทัศนศิลป แยกประเภทไดดังนี้ 1.จติ รกรรม หมายถึง การสรางสรรคผลงานทัศนศิลปบนพื้นระนาบดวยวิธีการลาก การ ระบายสีลงบนพ้ืนผิววสั ดุทีม่ คี วามราบเรียบ เชนกระดาษ ผา ใบ แผน ไม เปน ตน เพื่อใหเกดิ เรอ่ื งราว และความงามตามความรูสึกนึกคิดและจินตนาการของผูวาด จําแนกออกได 2 ลักษณะ ดงั น้ี ภาพจติ รกรรมฝาผนงั พระอุโบสถวัดภมู นิ ทร จ.นา น

9 1.1ภาพวาด เปนศัพททางทัศนศิลปที่ใชเรียกภาพวาดเขียน ภาพวาดเสน แบบเปน 2 มติ ิ คือ มีความกวางและความยาว โดยใชวัสดุตา งๆ เชน ดนิ สอดาํ สีไม สีเทยี น เปน ตน 1.2 ภาพเขยี น เปนการสรางงาน 2 มิติ บนพน้ื ระนาบดว ยสหี ลายสี เชน การเขียนภาพดว ย สนี าํ้ สดี ินสอ สีนา้ํ มนั เปนตน 2. ประตมิ ากรรม หมายถึง การสรางงานทัศนศิลปที่เกิดจากการปน การแกะสลกั การหลอ การเชื่อม เปนตน โดยมีลกั ษณะ 3 มิติ คือ มีความกวาง ความยาว และความหนา เชนรูปคน รูปสัตว รูปส่งิ ของ เปนตน ประตมิ ากรรมจาํ แนกไดเปน 3 ลักษณะ ดงั นี้ ประติมากรรมแบบนูนต่ํา 2.1 แบบนนู ตาํ่ เปนการปนหรือสลักโดยใหเกดิ ภาพที่นนู ขึ้นจากพื้นเพียงเล็กนอ ย เทานน้ั เชน รูปบนเหรยี ญตา งๆ (เหรยี ญบาท เหรยี ญพระ) เปน ตน ประติมากรรมแบบนูนสูง 2.2 แบบนนู สงู เปน การปนหรอื สลักใหร ูปที่ตองการนนู ข้ึนจากพ้ืนหลงั มากกวา ครง่ึ เปนรูปทส่ี ามารถแสดงความต้ืนลกึ ตามความเปนจริง เชน ประตมิ ากรรมท่ีฐานอนสุ าวรยี  เปนตน

10 ประติมากรรมแบบลอยตัว 2.3 แบบลอยตวั เปนการปน หรือแกะสลักทส่ี ามารถมองเหน็ และสมั ผสั ช่ืนชม ความงามของผลงานไดทุกดานหรือรอบดา น เชน พระพุทธรูป เปน ตน 3 สถาปตยกรรม หมายถึง ศิลปะและวิทยาการแหงการกอสรางที่นํามาทําเพื่อสนองความ ตอ งการในดา นวัตถแุ ละจิตใจ มีลักษณะเปน สิง่ กอสรา งที่สรางอยางงดงาม จําแนกออกได2 ลักษณะ ดงั นี้ สถาปตยกรรมไทยแบบเปด 3.1แบบเปด หมายถึง สถาปตยกรรมที่มนุษยสามารถเขาไปใชสอยได เชน อาคาร เรียน ที่พกั อาศัย เปนตน

11 พระธาตุไชยา จ.สุราษฎรธานีเปนสถาปตยกรรมแบบปด 3.2 แบบปด หมายถึง สถาปตยกรรมที่มนุษยไมสามารถเขาไปใชสอยได เชน สถูป เจดยี  อนสุ าวรยี ตา งๆ ผลงานภาพพิมพแกะไม 4 . ภาพพิมพ หมายถงึ ผลงานศลิ ปะทีถ่ กู สรางข้นึ มาดวยวิธีการพมิ พ ดว ยการกดแมพิมพ ใหต ดิ เปนภาพบนกระดาษ จากแมพ ิมพไ มหรอื แมพ ิมพโลหะ เปน ตน คาํ วาพื้นบา น บางครัง้ เรยี กวา พน้ื ซึ่งหมายถงึ กลมุ ชนใดกลมุ ชนหน่ึงอันมเี อกลกั ษณของตน เชน การดํารงชพี ภาษาพูด ศาสนา ทเ่ี ปนประเพณีรวมกัน ดงั นน้ั ทศั นศลิ ปพื้นบาน หมายถึง ผลงานทางศิลปะที่มีความงาม ความเรียบงายจากฝมือ ชาวบานทั่วๆไปสรางสรรคผลงานอันมีคุณคาทางดานความงาม และประโยชนใชสอยตามสภาพ ของทองถิ่น

12 ศาสตราจารยศิลปะ พีระศรี ไดก ลา ววา ทศั นศิลปพ ื้นบา นหมายถึง ศลิ ปะชาวบาน คือการ รองรําทําเพลง กิจกรรมการวาดเขยี นและอน่ื ๆ ซึ่งกําเนิดมาจากชีวิตจิตใจของประชาชน ศิลปะ ชาวบานสวนใหญจะเกิดควบคูกับการดําเนินชีวิตของชาวบาน ภายใตอ ิทธิพลของความเปนอยู ขนบธรรมเนียมประเพณี ความเชื่อและความจําเปนของสภาพทองถิ่น เพอ่ื ใชสอยในชวี ติ ประจําวนั โดยท่วั ไปแลว ศลิ ปะพืน้ บา นจะเรียกรวมกับ ศลิ ปหัตถกรรม เปนศิลปหัตถกรรม ท่เี กิดจากฝมือของ คนในทองถิน่ การประดิษฐสรางสรรคเปนไปตามเทคนิคและรูปแบบที่ถายทอดกันในครอบครัว โดยตรงจากพอ แม ปู ยา ตา ยาย โดยมจี ดุ ประสงคห ลักคือ ทาํ ขึ้นเพ่ือใชสอยในชีวติ ประจําวนั เชน เดียวกับคติพื้นบานแลวปรับปรุงใหเขากับสภาพของทองถิ่น จนกลายเปนเอกลักษณเฉพาะของ ตนเอง สว นประกอบของทัศนศลิ ปพ้นื บา น ทศั นศลิ ปพ ื้นบาน จะประกอบดวยสิ่งตอไปนี้ 1. เปนผลงานของชางนิรนาม ทําขึ้นเพื่อใชสอยในชีวิตประจําวันของประชาชน ความงาม ที่ปรากฏมิไดเกิดจากความประสงคสวนตัวของชางเพื่อแสดงออกทางศิลปะ แตมาจาก ความพยายาม หรือความชํานาญของชา งทฝ่ี ก ฝน และผลติ ตอมาหลายชวั่ อายุคน 2. เปนผลงานที่มีรูปแบบที่เรียบงาย มีความงามอนั เกดิ จากวสั ดจุ ากธรรมชาติ และผา นการ ใชส อยจากอดตี จนถงึ ปจจบุ ัน 3. ผลิตขนึ้ เปนจํานวนมาก ซือ้ ขายกนั ในราคาปกติ ความงดงามเกิดจากการฝกฝน และ การทําซา้ํ ๆกัน 4.. มีความเปนธรรมชาติปรากฏอยูมากกวาความสละสลวย 5. แสดงลักษณะพเิ ศษเฉพาะถ่ิน หรอื เอกลกั ษณข องถิ่นกําเนดิ 6. เปนผลงานที่ทาํ ขน้ึ ดว ยฝม ือเปนสวนมาก

13 เกร็ดความรู ผสู รา งงานศิลปะ เราเรยี กวาศิลปน เชนศลิ ปนดานจิตรกรรม ศลิ ปน ดา นภาพพมิ พ ศิลปน ดา น ประติมากรรม แตการปนหลอพระพุทธรปู เรยี กวา งานปฏมิ ากรรม(สงั เกตวาเขียนตา งกนั จากคําวาประติมากรรม นะจะ ) และผสู รางสรรคง านปฏิมากรรมเราเรยี กปฏิมากร สวนผสู รางสรรค งานดานสถาปตยกรรมเราเรียกสถาปนิกจะ ...... กิจกรรม ใหผ ูเรยี นสํารวจบริเวณชุมชนของผเู รียนหรือสถานทีพ่ บกลุม วามที ัศนศิลป พ้ืนบานอะไรบาง หากมจี ดั อยูในประเภทอะไร จากน้นั บันทกึ ไวแลวนํามาแลกเปล่ยี นความรูก นั ใน ช้นั เรียน

14 เร่ืองที่ 2 องคประกอบทางทัศนศลิ ป “องคป ระกอบทางทัศนศิลป” ประกอบดวยองคประกอบสําคัญ 7 ประการคือ . 1.จุด หมายถึง สว นประกอบที่เลก็ ที่สุด เปน สว นเรม่ิ ตนไปสูสว นอน่ื ๆ 2.เสน หมายถงึ จดุ หลาย ๆ จดุ ท่เี คลอ่ื นที่ตอ เนื่องไปในทวี่ างเปลา จากทิศทางการเคลื่อนที่ ตาง ๆ กัน 3.สี หมายถึง ลักษณะของแสงสวางที่ปรากฏแกสายตาใหเห็น สตี างกนั สเี ปนสงิ่ ที่มีอทิ ธพิ ลตอ ความรสู กึ เม่อื มองเห็น และทาํ ใหเ กดิ อารมณ สะเทอื นใจตา ง ๆ สีชางเขียนประกอบไปดวยแม สี 3สคี ือ เหลือง แดง นาํ้ เงิน ซึง่ เม่ือนาํ แมส ีมาผสมกนั จะไดส ตี า งๆ 4. พ้นื ผวิ หมายถงึ คุณลักษณะตาง ๆ ของผวิ ดา นหนา ของวัตถทุ ุกชนดิ ทมี่ ลี ักษณะตาง ๆ กัน เชน เรยี บ ขรุขระ เปน มนั วาว หรือดา น เปน ตน

15 5.รูปราง หมายถึง การบรรจบกันของเสนที่เปนขอบเขตของวัตถุที่มองเห็นเปน 2 มิติ คือ มี ความกวางและความยาว 2 ดานเทา น้นั 6. รูปทรง หมายถึงรูปลักษณะที่มองเห็นเปน 3 มิติ คอื มีความกวางความยาวและความหนาลึก

16 เกร็ดความรู การนําองคประกอบทางทัศนศิลป มาจัดภาพใหปรากฏเดน และจดั เรอ่ื งราวสว นประกอบ ตางๆในภาพเขาดวยกันอยางเหมาะสมเรยี กการจัดภาพ การจัดภาพเบื้องตน มีหลกั การดงั น้ี 1. มีจดุ เดนเพยี งหนึ่ง 2. เปน เอกภาพ คอื ดแู ลว เปน เร่ืองราวเดยี วกนั 3. มีความกลมกลืนโดยรวมของภาพ 4. อาจมีความขัดแยงเลก็ นอ ยเพอ่ื เนน จุดเดน 5. มีความสมดุลของนาํ้ หนกั ในภาพ

17 กจิ กรรม ใหผูเรียนอธิบายในความหมายขององคประกอบศิลปตอไปนี้ จดุ หมายถึง............................................................................................................................... เสน หมายถึง..................................................................................................................................... สี หมายถึง............................................................................................................................... พน้ื ผิว หมายถึง................................................................................................................................ รูปรา ง หมายถึง.............................................................................................................................. รปู ทรง หมายถึง............................................................................................................................. ดูเฉลยจากบทเรียนที่ 1 เรื่องท่ี 2 องคประกอบทางทัศนศิลป

18 เร่อื งที่ 3 รปู แบบและวิวฒั นาการของทศั นศลิ ปพ ื้นบา น ศิลปะพน้ื บา น มพี ้นื ฐานทเ่ี กิดจากการผลิตทที่ าํ ข้ึนดวยมือเพอื่ ประโยชนใชสอย จึงนับไดวา กําเนิดพรอมกับวิวัฒนาการของมนุษย ไดคิดคนวิธีการสรางเครือ่ งมือ เครือ่ งใช เพือ่ ชวยใหเกิด ความสะดวกสบายตอการดําเนินชีวิตมาโดยตลอด เชน เครือ่ งมือหิน เครือ่ งปน ดินเผาสมัยโบราณที่ ขุดพบจึงนับไดวาการกําเนิดศิลปหัตถกรรมมีอยูทัว่ ไป และพัฒนาต้ังแตโบราณแลว ในสมัยกอนนัน้ สังคมของชาวไทยเรา เปนสังคมแบบชาวนา หรือเรียกกันวาสังคมเกษตร อันเปน สงั คมที่พึ่งตนเอง มีพรอมทุกดานในเรือ่ งปจจัยสีอ่ ยูใ นกลุม ชุมมนนัน้ ๆ การสรางการผลิตเครือ่ งใช และอปุ กรณต า งๆ เพอื่ อาํ นวยความสขุ ความสะดวกสบายในการดํารงชีวิตของตนเอง ประเภทของศลิ ปะพื้นบาน งานศิลปะพื้นบานของไทยมีปรากฏตามทองถิน่ ตางๆ อยูม ากมายหลายประเภท สามารถแบงเปนประเภทตางๆ ไดดังนี้ 1. ดานจิตรกรรม จิตรกรรมพืน้ บานของไทยเกิดจากชางชาวบานในทองถิน่ เปนผูสรางผลงานขึ้น โดยอาศัยวัสดอุ ปุ กรณในทองถน่ิ เปน เครอื่ งมือสรางสรรคผ ลงาน เชน การใชใบลาน แผนไม ผาฝาย เปนวัสดุสําหรับขีดเขียนวาดภาพ และใชสีจากธรรมชาติ เชน สีจากยางไม ผลไม ดินสี ผงหินสี ระบายดวยไมทุบปลายใหเปนฝอยบาง หรือขนสัตวบางประเภท เชน ขนหมู ขนจากหูวัว ขน กระตาย มัดกับไมเปนแปรงหรือพูก ันระบาย จิตรกรรมพืน้ บานไทยสามารถแบบออกไดเปน 2 ประเภทตามลักษณะของตัวจิตรกรรมดงั น้ี 1.1 จติ รกรรมแบบเคลอ่ื นท่ไี ด หมายถึงมนุษยสามารถนําพาชิน้ งานจิตรกรรมนัน้ เคลื่อนที่ ไปไหนไดโดยสะดวก ตัวอยางของงานจิตรกรรมประเภทนี้ไดแก สมุดขอย ภาพมหาชาติ ตูพระ ธรรมลายรดนาํ้ เปน ตน 1.2 จิตรกรรมแบบเคลื่อนทีไ่ มได หมายถึง มนุษยไมสามารถนําพาชิน้ งานจิตรกรรมนัน้ เคล่ือนท่ไี ปไหนได เนื่องจากไดเ ขยี นภาพจติ รกรรมลงบนอาคารสถานที่ เชน ภาพจิตรกรรมตามฝา ผนงั พระอโุ บสถ จติ รกรรมบนผนังเพดาน ระเบยี งวหิ าร เปน ตน ภาพจิตรกรรมพ้นื บานแบบเคล่ือนทไี่ ด ภาพจิตรกรรมพ้ืนบานแบบเคล่อื นทไ่ี มได

19 ลักษณะของจิตรกรรมพืน้ บานไทย มักจะเปนจิตรกรรมแบบทีเ่ รียกวา “จิตรกรรมแบบ ประเพณ”ี คือเปนการสรางสรรคจิตรกรรมตามแบบแผนที่ทําสืบตอกันมา ลักษณะจะเปนการเขียน ภาพดวยสีฝุน จากธรรมชาติในทองถิน่ ลักษณะการเขียนจะไมรีบรอนไมตองแขงกับเวลา ลักษณะ งานจะมีขนาดเล็ก หากเขียนบนพืน้ ทีใ่ หญ เชน ผนังก็จะมีลักษณะเล็กแตจะมีรายละเอียดในภาพ มากหรือเปนภาพเลาเรื่องตอเนื่องไปจนเต็มพืน้ ที่ สัดสวนประกอบไมสัมพันธกับบุคคลในภาพ หนาบุคคลไมแสดงอารมณ แตจะสื่อความหมายดวยกริ ิยาทาทาง และเรื่องราวสวนใหญจะเปนเรื่อง เกี่ยวกับ พุทธศาสนา ความเชื่อ 2.ดานประติมากรรม ประติมากรรมพื้นบาน มักจะเปนงานทีส่ รางสรรคขึน้ มาเพือ่ การตอบสนอง ประโยชนใชสอยในชีวิตประจําวันของมนุษย วัสดุที่ใชมักจะเปนวัสดุในทองถิ่น โดยเลือกใชตาม ความเหมาะสมในการใชงาน เชน ไมไผ ไมเนือ้ แข็ง ดินเหนียวและการเผา เปนตน ประติมากรรม พื้นบานสามารถแบงออกตามลักษณะการนําไปใชได 4 ประเภทดงั นี้ 2.1 ประติมากรรมพื้นบานเพอื่ การตกแตงชั่วคราว เปน งานประติมากรรมที่สรางขึ้นมาเพื่อ ใชในพิธีกรรมหรือการตกแตงในระยะเวลาอันสั้น เชน การแทงหยวก การแกะสลักผักหรือผลไม และการตกแตงบายศรใี นพิธีการตา ง ๆ เปนตน การแทงหยวก การตกแตงบายศรี งานประติมากรรมประเภทนี้มักมีความสวยงามประณีตใชความคิดสรางสรรคสูง ผูทาํ อาจทาํ คนเดียวหรือทาํ เปนกลุมก็ได

20 2.2 ประติมากรรมพืน้ บานเพื่อตกแตงสิ่งของเครือ่ งใช เปนการสรางสรรคงาน ประตมิ ากรรม เพ่อื ตกแตงสิง่ ของเคร่ืองใชใหเ กิดความสวยงามนาใชนาจับตอง ตัวอยางประตมิ ากรรมพ้นื บานเพ่ือตกแตงสง่ิ ของเครื่องใช ไดแก การแกะสลักตู เตยี ง ข้นั นํ้าพานรอง คนโท หมอ น้ํา เปนตน 2.3 ประติมากรรมพืน้ บานเพื่อเครือ่ งมหรสพ ประติมากรรมประเภทนีส้ รางขึน้ มาเพือ่ ความบันเทิง โดยจะเลือกใชวัสดุทีม่ ีอยูในทองถิน่ เชน ดินเผา ไมไผ หนังวัวหรือหนังควาย ผาฝาย ฯลฯ มาประดิษฐเพ่ือเปนอปุ กรณแ สดงมหรสพตา ง ๆ ตวั อยา งประตมิ ากรรมพ้นื บานเพือ่ มหรสพ ไดแก หนุ กระบอก (หุนโรงเลก็ ) หนงั ใหญ หนงั ตะลงุ หวั โขน เปน ตน

21 2.4 ประติมากรรมพื้นบานประเภทเครือ่ งเลนและพิธีกรรม เปนประติมากรรมพืน้ บานที่ สรา งสรรคเ พอ่ื เปนเคร่ืองเลน สําหรับเดก็ หรอื เครอื่ งเลนเคร่ืองบันเทิงสาํ หรับคนทุกวยั ประตมิ ากรรมประเภทน้ี ไดแ ก การแกะสลกั ตัวหมากรกุ ตุก ตาเล็ก ๆ ตุกตาเสยี กบาล และตกุ ตาชาววังเปนตน 3. ดา นสถาปต ยกรรม สถาปตยกรรมพื้นบานไทยเปนสิ่งทีเ่ กีย่ วของกับวิถีชีวิตของคนไทยมาตัง้ แต แรกเกิด โดยวัสดุทีใ่ ชมักเปนวัสดุที่มีอยูในทองถิ่นเปนหลัก ยกเวนสถาปตยกรรมดานศาสนาและ ความเชือ่ ซึ่งอาจใชวัสดุตางทองถิ่นที่ดูแลว มีคาสูงเพื่อแสดงการเคารพนับถือ สถาปตยกรรม พนื้ บา นไทย แบงออกไดต ามลักษณะการใชส อย 2 ประเภทดังน้ี 3.1 สถาปต ยกรรมพืน้ บานเพอ่ื พระพุทธศาสนา เปนสถาปตยกรรมที่สรางขึน้ ในวัดตาง ๆ เพื่อประโยชนทางพุทธศาสนา และปูชนียสถาน สถาปตยกรรมพนื้ บานเพื่อพระพุทธศาสนา ไดแ ก พระสถูปเจดีย พระปรางค พระอุโบสถ พระวิหาร ศาลาการเปรียญ ฯลฯ

22 3.2 สถาปตยกรรมพืน้ บานประเภททีอ่ ยูอ าศัย เปนสถาปตยกรรมที่สรางสรรคขึ้นมาเพื่อ ประโยชน ในการอยูอาศัยของบุคคล ลักษณะการกอสรางยึดถือสืบทอดตอกันมามีรูปแบบและแบบ แผนแนนอน แตสามารถดัดแปลงตามความตองการและประโยชนใชสอยของบุคคลอีกดวย สถาปตยกรรมประเภทนี้สามารถพบเห็นไดจากบานเรือนทรงไทย หรือบานแบบพื้นบานตามภาค ตาง ๆ ซึ่งจะมีกาแลทีจ่ ัว่ บาน ภาคกลางหลังคาทรงสูงปานลมมีเหรา ภาคใตหลังคาเปนทรงปน หยา เปน ตน เรือนภาคเหนือ เรือนภาคกลาง เรือนภาคใต การสรางสถาปตยกรรมพืน้ บานประเภททีอ่ ยูอ าศัยนับเปนภูมิปญญาไทยทีป่ ลูกสรางตาม ความเหมาะสมของภูมิประเทศภูมิอากาศ และไดถายทอดคตินิยมไทยดานความเชื่อ ความเปน มงคลแกผูอาศยั อีกดวย 4. ดานภาพพิมพ ภาพพิมพพืน้ บานของไทยมีไมมากนักที่เห็นไดชัดเจนมักจะเปนในรูป ของผาพิมพ ที่สรางสรรคขึน้ มาเพื่อประโยชนในการใชสอยเปนสวนใหญ เชน ผาพิมพลายบาติก ของภาคใต ซึง่ เปนกรรมวธิ ีกึ่งพมิ พ กง่ึ ยอ ม และผาพิมพโขมพัสตรซ่ึงเปนผาพิมพลายแบบตะแกรง ผาไหม(ซิลสกรีน) ของจังหวัดประจวบคีรีขันธ ผา โขมพัสตร

23 เกร็ดความรู คุณรไู หมวาเรือนไทยโบราณแบง ออกเปน 2 ประเภทใหญๆคอื เรอื นเคร่ืองสบั คือประเภทหนึ่งของเรือนที่อยูอาศัยของคนไทยทีเ่ รียกวา เรือนไทย คูกนั กับ เรือนเครอ่ื งผกู ตามความหมายของราชบัณฑิตยสถานหมายถึง \"เปนเรือนท่ีมลี กั ษณะคมุ เขา ดว ยกัน ดวยวิธีเขาปากไม\" สวนใหญเรอื นเครอ่ื งสบั เปนเรือน 3 หอ ง กวา ง 8 ศอก แตจะใหญโตมากขน้ึ ถาเจา ของมี ตําแหนงสําคัญ เชน เสนาบดี ชางที่สรางจะเปนชางเฉพาะทาง กอนสรางจะมีการประกอบพิธี หลายๆอยาง ในภาคกลางมักใชไมเต็งรังทําพื้น เพราะแข็งมาก ทําหัวเทียนไดแข็งแรง ภาคเหนือ นิยมใชไ มสัก ไมท ไ่ี มน ยิ มใช เชน ไมต ะเคยี นทอง เพราะมียางสเี ลอื ด ไมนาดู เรือนเคร่อื งผูก เปนการสรางในลักษณะงายๆ การประกอบสวนตางๆเขาดวยกันจะใช วิธกี ารผกู มัดตดิ กันดวยหวาย หรอื จกั ตอกจากไมไ ผ ไมมกี ารใชต ะปูตอกยึด ฝาบาน หนาตา ง ใชไม ไผส านขดั แตะ เรียกวา ฝาขัดแตะ พน้ื มที ง้ั ไมเ น้ือแขง็ ทําเปนแผน กระดาน หรอื ใชไมไ ผสบั เปนฟาก กแ็ ลวแตฐานะของเจาของบานจะ

24 กจิ รรม ใหผูเรียนสํารวจบรเิ วณชุมชนของผูเรยี นหรือสถานทีพ่ บกลมุ วา มศี ลิ ปะ พ้ืนบา นใดบาง ทีเ่ ขาในประเภททศั นศลิ ปพื้นบานท้ัง 4 ประเภทขางตน จากนั้นจดบันทึกโดย แบง เปน แตละหัวขอ ดังน้ี 1.วันท่ีสาํ รวจ 2.ระบสุ ถานที่ หรือสง่ิ ของท่พี บ 3.จดั อยูในประเภททัศนศิลปใด 4.ประโยชนหรือคุณคา 5.มีความสวยงามประทับใจหรือไม อยางไร(บอกเหตผุ ล)

25 เรื่องท่ี 4 รูปแบบและความงามของทัศนศิลปพ ้ืนบาน ทศั นศิลปพื้นบา นกับความงามตามธรรมชาติ มีความงดงามที่คลายคลึงกันโดยอาจอธิบาย ในรายละเอียดของแตล ะสิ่งไดดังนี้ ทัศนศิลปพ นื้ บาน เปนรูปแบบศิลปะชนิดเดียวที่มีการเปลี่ยนแปลงรูปแบบนอยและคงรูป แบบเดิมไดนานทีส่ ุด จากเอกลักษณอ นั มคี ุณคา นเี้ องทาํ ใหท ศั นศลิ ปพืน้ บา นมคี ณุ คา เพม่ิ ขึน้ ไป เรื่อยๆ ไมวาเปน คุณคา ดา นเรอ่ื งราว การพบเหน็ หรือการแสดงออก เพราะทศั นศิลปพ ้นื บา นเปน ตัวบงบอกความเปนมาของมนุษยชาติที่สรางทัศนศิลปพื้นบานนั้นๆขึ้นมา งานทัศนศิลปพื้นบานสวนใหญมักจะออกแบบมาในรูปของการเลียนแบบหรือทําให กลมกลืนกับธรรมชาติ ทั้งนี้เพื่อประโยชนของการใชสอยและความสวยงามและ/หรอื เพอ่ื อุดมคติ ซ่ึงทาํ ใหท ศั นศลิ ปพื้นบา นมจี ุดเดนท่ีนา ประทบั ใจ ตวั อยา งเชน การออกแบบอุปกรณจับปลาที่จะมี การออกแบบใหกลมกลืนกับลักษณะกระแสน้ํา สะดวกในการเคลื่อนยาย ไซดักปลา การออกแบบทกี่ ลมกลืนกบั สภาพลาํ น้าํ เราอาจวิเคราะห วิจารณ ถึงความสวยงาม ของทัศนศิลปพื้นบานโดยมีแนวทางในการ วเิ คราะหว ิจารณ ดังนี้ 1. ดานความงาม เปนการวิเคราะหและประเมินคุณคาในดานทักษะฝมือ การจัดองคประกอบศิลป วาผลงานชิ้นนี้แสดงออกทางความงามของศิลปะไดอยางเหมาะสมสวยงามและสงผลตอผูดูใหเกิด ความชื่นชมเพียงใด ลักษณะการแสดงออกทางความงามของศิลปะจะมีหลากหลายแตกตางกัน ออกไปตามรูปแบบของยุคสมัย ผูวิเคราะหควรมีความรู ความเขาใจดว ย

26 2. ดานสาระ เปน การวิเคราะหและประเมนิ คุณคาของผลงานศิลปะแตละชน้ิ วามลี กั ษณะสง เสรมิ คณุ ธรรม จรยิ ธรรม ตลอดจนจุดประสงคต างๆ วาใหส าระอะไรกบั ผชู มบา ง ซึ่งอาจเปนสาระ เกี่ยวกับธรรมชาติ สังคม ศาสนา การเมือง ปญญา ความคิด จินตนาการ และความฝน 3.ดา นอารมณความรสู กึ เปนการคดิ วเิ คราะหแ ละประเมินคณุ คา ในดา นคณุ สมบัตทิ ี่สามารถกระตุน อารมณความรูสึกและส่ือความหมายไดอ ยางลึกซึง้ ซึ่งเปนผลของการแสดงออกถึงความคิด พลัง ความรูส กึ ทีป่ รากฏอยูใ นผลงาน ตัวอยางการวิเคราะห วจิ ารณงานทศั นศิลปพนื้ บานจากภาพตอ ไปน้ี ตวั อยา งการวเิ คราะห คําวิจารณท่ี 1 คําวิจารณ งานทัศนศลิ ปป ระเภท จิตกรรม ภาพเขียนระบายสี 1. ดานความงาม ภาพน้ีผูเขียนมีฝมอื และความชํานาญในการจดั ภาพสงู จดุ สนใจอยูท่บี า นหลัง ใหญ มีเรือนหลงั เลก็ กวาเปน ตวั เสริมใหภาพมีเร่ืองราวมากขึ้น สว นใหญใ นภาพจะใชเ สน ใน แนวนอนทําใหดูสงบเงียบแบบชนบท 2. ดานสาระ เปนภาพทีแ่ สดงใหเ ห็นวถิ ชี ีวิตทอี่ ยูใกลช ดิ ธรรมชาติ มตี นไมใ หญนอยเปนฉาก ประกอบทั้งหนาและหลงั มีสายนาํ้ ทใ่ี หความรสู กึ เยน็ สบาย 3. ดานอารมณและความรูสึก เปน ภาพทใ่ี หความรสู กึ ผอ นคลาย สีโทนเขียวของตน ไมทําใหร สู กึ สดช่นื เกิดความรูสึกสงบสบายใจแกผ ูชมเปน อยางดี

27 ตวั อยางการวเิ คราะห คําวิจารณที่ 2 คําวิจารณ งานทัศนศลิ ปป ระเภท ประตมิ ากรรม แบบลอยตัว 1. ดานความงาม เปน พระพุทธรูปปางมารวชิ ยั ทีม่ ลี ักษณะงดงามไดสัดสวนสมบูรณแบบ ซมุ เรอื น แกวและฉากสีเขมดานหลังทําใหองคพ ระดูโดดเดน และนาศรทั ธามากยิง่ ขึน้ 2. ดานสาระ เปนประติมากรรมที่สรางความเคารพศรทั ธาแกผ ูพบเหน็ 3. ดานอารมณและความรูสึก ทําใหรูสึกถึงความสงบแหงพระพุทธศาสนา และเปนเหมือนที่พึ่ง แหง จติ ใจชาวพทุ ธ

28 กจิ กรรม ใหผูเรียนทดลอง วิเคราะห วิจารณ งานทัศนศิลปพื้นบานจากรูปที่กําหนด โดยใชห ลกั การวจิ ารณขา งตน และความรูที่ไดศ ึกษาจากเร่อื งที1่ .1 ถงึ 1.4 มาประกอบคําวิจารณ ภาพจติ รกรรมสนี ้าํ ของ อ.กติ ตศิ ักดิ์ บุตรดีวงศ คําวิจารณ

29 กิจกรรม ใหผ ูเรียนทดลอง วิเคราะห วิจารณ งานทัศนศิลปพ ืน้ บานจากรปู ทีก่ ําหนด โดยใชห ลกั การวจิ ารณขางตน และความรทู ไ่ี ดศกึ ษาจากเร่อื งที่1.1 ถึง1.4 มาประกอบคําวิจารณ คําวิจารณ ประติมากรรม วัดพระธาตุสุโทนมงคลคีรี จังหวัดแพร

30 กจิ กรรม ใหผ ูเรยี นทดลอง วเิ คราะห วิจารณ งานทัศนศิลปพื้นบานจากรูปที่กําหนด โดยใชหลักการวิจารณข า งตน และความรูท ่ไี ดศกึ ษาจากเร่อื งท1่ี .1 ถึง1.4 มาประกอบคําวิจารณ คําวิจารณ การจดั สวนในบา นเลยี นแบบธรรมชาติ

31 กิจกรรม ใหผ ูเรียนทดลอง วิเคราะห วิจารณ งานทศั นศิลปพ้นื บา นจากรูปท่กี าํ หนด โดยใชห ลกั การวจิ ารณขางตน และความรทู ี่ไดศึกษาจากเรอ่ื งท่1ี .1 ถึง1.4 มาประกอบคําวิจารณ พระอโุ บสถ วดั จฬุ ามณี จ.สมุทรสาคร (ภาพจาก www.Mayaknight07.exteen.com) คําวิจารณ

32 กิจกรรม ใหผูเรียนทดลอง วเิ คราะห วิจารณ งานทัศนศิลปพ้ืนบานจากรปู ทกี่ าํ หนด โดยใชหลักการวจิ ารณขา งตน และความรูท่ไี ดศกึ ษาจากเรื่องท1ี่ .1 ถึง1.4 มาประกอบคําวิจารณ คําวิจารณ เครื่องจักสานจากไมไผ ภาคกลาง

33 กิจกรรม ใหผูเรียนทดลอง วิเคราะห วิจารณ งานทัศนศิลปพน้ื บา นจากรปู ทกี่ าํ หนด โดยใชห ลักการวิจารณข างตน และความรทู ไ่ี ดศกึ ษาจากเรอ่ื งท่1ี .1 ถงึ 1.4 มาประกอบคําวิจารณ คําวิจารณ จติ รกรรมฝาผนงั วัดบานกอ อ.วงั เหนอื จ.ลําปาง

34 กจิ กรรม ใหผูเรียนทดลอง วเิ คราะห วิจารณ งานทศั นศิลปพ ืน้ บา นจากรปู ท่กี าํ หนด โดยใชห ลักการวิจารณขางตน และความรูท ไ่ี ดศกึ ษาจากเรอื่ งท่1ี .1 ถึง1.4 มาประกอบคําวิจารณ คําวิจารณ หนงั ตะลุง ภาคใต

35 กิจกรรม ใหผ ูเรยี นทดลอง วเิ คราะห วิจารณ งานทศั นศิลปพ ืน้ บานจากรปู ทกี่ ําหนด โดยใชหลกั การวิจารณข างตน และความรูที่ไดศึกษาจากเรื่องที่1.1 ถึง1.4 มาประกอบคําวิจารณ คําวิจารณ ลายขางเรือกอและ จ.ปต ตานี

36 เรื่องที่ 5 ทัศนศิลปพ้ืนบานกับการแตงกาย ความหมายของเครอ่ื งแตงกาย คําวา เครื่องแตงกาย หมายถึงสิ่งที่มนุษยนํามาใชเปนเครือ่ งหอหุม รางกาย การแตงกายของ มนุษยแตละเผาพันธุสามารถคนควาไดจาก หลักฐานทางวรรณคดีและประวัติศาสตร เพื่อใหเปน เครื่องชวยชี้นําใหรูแ ละเขาใจถึงแนวทางการแตงกาย ซึง่ สะทอนใหเห็นถึงสภาพของการดํารงชีวิต ของมนษุ ยใ นยคุ สมัยน้นั ๆ ประวตั ขิ องเคร่อื งแตง กาย ในยุคกอนประวัติศาสตร มนุษยใชเครือ่ งหอหุม รางกายจากสิง่ ทีไ่ ดมาจากธรรมชาติ เชน ใบไม ใบหญา หนังสัตว ขนนก ดิน สีตางๆ ฯลฯ มนุษยบางเผาพันธุร ูจ ักการใชสีทีท่ ํามาจากตนพืช โดยนํามาเขียนหรือสักตามรางกายเพื่อใชเปนเครือ่ งตกแตงแทนการใชเครือ่ งหอหุม รางกาย ตอมา มนุษยม ีการเรยี นรู ถงึ วิธีท่ีจะดดั แปลงการใชเครื่องหอหุม รางกายจากธรรมชาติใหมีความเหมาะสม และสะดวกตอการแตงกาย เชน มีการผูก มัด สาน ถัก ทอ อัด ฯลฯ และมีการวิวัฒนาการเรื่อยมา จนถึงการรจู กั ใชว ิธตี ัดและเยบ็ จนในทสี่ ุดไดก ลายมาเปน เทคโนโลยีจนกระทง่ั ถงึ ปจ จบุ ันนี้

37 ความแตกตางในการแตงกาย มนุษยเปนสัตวโลกทีอ่ อนแอทีส่ ุด จึงจําเปนตองมีสิง่ ปกคลุมรางกายเพือ่ สามารถทีจ่ ะ ดํารงชีวิตอยูได จากความจําเปนนีจ้ ึงเปนแรงกระตุน ทีส่ ําคัญในอันที่จะแตงกาย เพื่อสนองความ ตองการของมนุษยเอง โดยมีสังคมและสิ่งอืน่ ๆประกอบกัน และเครือ่ งแตงกายก็มีรูปแบบที่ แตกตางกันไปตามสาเหตุน้ันๆ คอื 1. สภาพภูมิอากาศ ประเทศทีอ่ ยูใ นภูมิอากาศที่หนาวเย็นมาก จะสวมเสือ้ ผาซึง่ ทํามาจากหนังหรือ ขนของสัตว เพือ่ ใหค วามอบอนุ แกร า งกาย สวนในภมู ิภาคท่ีมีอากาศรอนอบอาว เสือ้ ผาที่สวมใสจะ ทําจากเสนใย ซึ่งทําจากฝาย แตในทวีปอัฟริกา เสือ้ ผาไมใชสิง่ จําเปนสําหรับใชในการปองกันจาก สภาพอากาศ แตเขากลับนิยมใชพวกเครือ่ งประดับตางๆที่ทําจากหินหรือแกวสีตางๆ ซึง่ มีอยูใน ธรรมชาตินํามาตกแตงรางกาย เพอ่ื ใชเปน เคร่ืองลางหรอื เครือ่ งปองกนั ภตู ผปี ศ าจอกี ดว ย ชาวเอสกิโมอาศัยในเขตขั้วโลกเหนือการแตงกายจะหอหุม รัดกุมเพือ่ ปองกันความหนาว เยน็ 2. ศตั รทู างธรรมชาติ ในภูมิภาคเขตรอน มนุษยจะไดรับความรําคาญจากพวกสัตวปกประเภทแมลง ตางๆ จึงหาวิธีขจัดปญหาโดยการใชโคลนพอกรางกายเพื่อปองกันจากแมลง ชาวฮาวายเอีย้ น แถบ ทะเลแปซิฟค สวมกระโปรงซึง่ ทําดวยหญา เพือ่ ใชสําหรับปองกันแมลง ชาวพื้นเมืองโบราณของ ญ่ีปนุ รจู ักใชก างเกงขายาว เพอ่ื ปองกันสัตวแ ละแมลง 3. สภาพของการงานและอาชีพ หนังสัตวและใบไมสามารถใชเพื่อปองกันอันตรายจากภายนอก เชน การเดินปาเพื่อหาอาหาร มนุษยก็ใชหนังสัตวและใบไมเพือ่ ปองกันการถูกหนามเกีย่ ว หรือ ถูก สัตวกัดตอย ตอมา สามารถนําเอาใยจากดอกฝาย และใยไหม มาทอเปนผาทีเ่ รียกกันวา ผาฝายและ ผาไหม เมือ่ ความเจริญทางดานวิทยาการมีมากขึ้น ก็เริ่มมีสิ่งที่ผลิตเพิม่ ขึน้ อีกมากมายหลายชนิด สมัยศตวรรษท่ี 19 เสือ้ ผามีการววิ ฒั นาการเพ่ิมมากขึน้ มีผคู ิดประดษิ ฐเส้ือผาพิเศษ เพื่อใหเหมาะสม

38 กับความตองการของผูส วมใส โดยเฉพาะผูท ีท่ ํางานประเภทตางๆ เชน กลาสีเรือ คนงานเหมืองแร เกษตรกร คนงานอุตสาหกรรม ขาราชการทหาร ตํารวจ พนักงานดับเพลิง เปนตน 4.ขนบธรรมเนยี มประเพณี วฒั นธรรมและศาสนา เมอื่ มนษุ ยมีสตปิ ญญามากย่ิงข้ึน มีการอยูร วมกัน เปนกลมุ ชน และจากการอยูรวมกันเปนหมูคณะนี้เอง จึงจําเปนตองมีระเบียบและกฎเกณฑในอันที่ จะอยรู วมกนั อยางสงบสุข โดยไมมีการรุกรานซึ่งกันและกัน จากการปฏิบัติทีก่ ระทําสืบตอกันมาน้ี เอง ในที่สุดไดก ลายมาเปนขนบธรรมเนยี ม ประเพณแี ละวฒั นธรรมขน้ึ ในสมัยโบราณ เมือ่ มีการเฉลิมฉลองประเพณีสําคัญตางๆ เชน การเกิด การตาย การเก็บ เกีย่ วพืชผล หรือเริม่ มีการสังคมกับกลุม อืน่ ๆ ก็จะมีการประดับหรือตกแตงรางกาย ใหเกิดความ สวยงามดวยเครื่องประดับตางๆ เชน ขนนก หนังสัตว หรือทาสีตามรางกาย มีการสักหรือเจาะ บางครัง้ ก็วาดลวดลายตามสวนตางๆของรางกาย เพือ่ แสดงฐานะหรือตําแหนง ซึง่ ในปจจุบันก็ยังมี หลงเหลอื อยู สวนใหญก็จะเปนชาวพืน้ เมืองของประเทศตางๆ ศาสนาก็มีบทบาทสําคัญในการแตง กายดว ยเหมอื นกนั 5. ความตองการดึงดูดความสนใจจากเพศตรงขาม ธรรมชาติของมนุษยเมือ่ เจริญเติบโตขึน้ ยอมมี ความตองการความสนใจจากเพศตรงกันขาม โดยจะมีการแตงกายเพือ่ ใหเกิดความสวยงาม เพ่ือ ดึงดูดเพศตรงขาม 6. เศรษฐกิจและสภาพแวดลอม สถานะภาพทางเศรษฐกิจและสังคมของมนุษย แตละบุคคลยอมไม เหมือนกัน จึงทําใหเกิดการแตงกายที่แตกตางกันออกไป สังคมทั่วไปมีหลายระดับชนชัน้ มีการ แบงแยกกันตามฐานะทางเศรษฐกิจ เชน ชนชัน้ ระดับเจานาย ชาวบาน และกรรมกร การแตงกาย สามารถบอกไดถึงสถานภาพ เคร่ืองประดับและตกแตงรางกาย มนุษยเรามีพื้นฐานในการรักความสวยงามอยูใ นจิตสาํ นึกอยทู กุ คน จะมากหรือนอยบา งก็ แลวแตจิตใจและสภาวะแวดลอมของบุคคลนั้นๆ ดังนั้นมนุษยจึงพยายามสรรหาสิ่งของมาประดับ

39 และตกแตงรางกายตน โดยมีจุดประสงคที่จะเสริมความสวยงาม เพิ่มฐานะการยอมรับในสังคม หรือเปนการเรียกรองความสนใจของเพศตรงขาม ในสมยั โบราณการใชเครื่องประดับตกแตงรางกายของคนไทยระดับสามัญชนจะไมมีมาก นกั ถึงจะมีก็ไมใชของที่มีราคาสูง เพราะในสมัยโบราณมีกฎหมายขอหามมิใหขาราชการชนั้ ผนู อย และราษฎรใชเครื่องประดับที่มีราคาแพง จนกระทั้งในสมัยรัตนโกสินทรตอนปลาย กฎโบราณ ดังกลาวไดถกู ยกเวน ไป จึงทําใหเครื่องประดับชนิดตางๆแพรห ลายสูค นทกุ ชน้ั ทาํ ใหเกดิ การ แขงขันสรางสรรคออกแบบเครื่องประดับใหมๆมากมาย เครื่องประดบั เหลา นห้ี ลายชนดิ จัดอยูใน งานทัศนศิลปพื้นบานชนิดหนึ่งซง่ึ อาจแบง ออกเปนชนิดตางๆตามวัสดุที่ใชได 3 ประเภทใหญๆคือ 1.เคร่อื งประดับท่ที ําจากอโลหะ ไดแ กเครอื่ งประดบั ท่ีใชวสั ดหุ ลักทาํ จากทไ่ี มใชโ ลหะ เชน วัสดุดินเผา ไม ผา หินสตี างๆ ใยพชื หนังสตั ว อัญมณี แกว พลาสติก ฯลฯ เครื่องประดับ เหลาน้อี าจทาํ จากวัสดุชนิดเดียวหรือนํามาผสมกันก็ได นอกจากนั้นยังสามารถนํามาผสมกับวัสดุ ประเภทโลหะไดอ กี ดว ย เครื่องประดับหนิ สีทร่ี อยดวยเชือก สรอยคอทาํ จากหนงั แท 2.เครื่องประดับทที่ ําจากโลหะ ไดแ กเ คร่ืองประดับทท่ี ําจากสินแรโ ลหะ เชน ทองคาํ เงนิ ทองแดง ทองเหลือง ฯลฯ ซ่งึ บางครั้งไดน าํ แรโ ลหะมากกวา 1 ชนิดมาผสมกันเชน นากซึ่งเปน การผสมกนั ระหวา งทองคาํ กับทองแดง สัมฤทธ์ิ หรือ สาํ รดิ เปน โลหะผสมระหวา งทองแดงและ ดบี ุก สัมฤทธิ์บางชนิดอาจมีสวนผสมของสังกะสี หรือตะกว่ั ปนอยดู ว ย เครื่องประดับทองคําโบราณ เข็มขัดนาก

40 3.เคร่อื งประดบั ทใี่ ชทําใหเกิดรอ งรอยบนรา งกาย ไดแ กก ารนาํ วัตถุจากภายนอกรางกาย เขาไปติดบนรางกายเชนรอยสัก หรอื การฝงลูกปดหรือเมลด็ พชื ใตผ ิวหนังของชาวแอฟริกาบางเผา เปน ตน นอกจากนน้ั ยังมีการเขียนสีตามบริเวณลําตัวใบหนาเพื่อประเพณี หรือความสวยงามอกี ดว ย การสักเพื่อความเชื่อ และการสักเพื่อความสวยงาม เกรด็ ความรู รูไหมวา สีและลวดลายสามารถนํามาชวยในการแตงรางกายไดนะจะ คนอวน หากใสเส้อื ผาสีเขมๆ เชน นา้ํ เงิน แดงเขม เขยี วเขม เทา หรือดํา จะทาํ ใหดผู อมลงกวา เสือ้ สีออ น และหากเลอื กเสื้อผา ทีม่ ีลายแนวต้ังยาวๆก็จะทาํ ใหด ูผอมยิ่งขึ้น ขณะทคี่ นผอม ควรใสเ สือ้ ผาสอี อ นๆ เชนขาว เหลือง ชมพู ฟา ครมี และควรเลือกลายเส้อื ผาใน แนวขวาง เพราะจะทาํ ใหด ูตัวใหญข น้ึ

41 กิจกรรม ใหผ เู รียนทดลองนาํ วัสดุท่ีกําหนดดานลาง มาออกแบบเปนงานเครื่องประดับชนิดใดก็ไดที่ใช สาํ หรบั การตกแตง รา งกาย โดยใหเ ขยี นเปน ภาพรา งของเครือ่ งประดับพรอมคําอธิบายแนวทางการ ออกแบบของผูเรียน(ไมตองบอกวิธที ํา) จากนน้ั ใหน าํ ผลงานออกแบบนาํ เสนอในชั้นเรียน วสั ดทุ กี่ ําหนด ลกู ปด เจาะรูสีตา งๆ เชอื กเอน็ ขนาดเลก็ คําอธบิ ายแนวทางการออกแบบ

42 กจิ กรรม ใหผูเ รยี นทดลองนําวสั ดทุ ก่ี าํ หนดดานลาง มาออกแบบเปนงาน เครื่องประดบั ชนดิ ใดก็ไดที่ใชส าํ หรบั การตกแตงรางกาย โดยใหเ ขยี นเปน ภาพรา งของ เครื่องประดับพรอมคําอธิบายแนวทางการออกแบบของผูเรยี นและวธิ ที าํ อยา งงาย ๆ จากนน้ั ใหน าํ ผลงานออกแบบนาํ เสนอในช้ันเรยี น วัสดทุ ่ีกําหนด ตุกตาเซรามิกขนาดเล็กความสูงประมาณ 1 นว้ิ และวสั ดุอ่นื ๆที่หาไดใ นชมุ ชนของทาน คาํ อธบิ ายแนวทางการออกแบบ

43 เรื่องที่ 6 การตกแตงทอี่ ยอู าศัย การออกแบบตกแตงเปนการออกแบบเพื่อการเปน อยใู นชีวติ ประจาํ วนั โดยเฉพาะอยา งยิ่ง การออกแบบเพื่อเสริมแตงความงามใหกับอาคารบานเรือนและบริเวณที่อยูอาศัย เพือ่ ใหเ กิดความ สวยงามนาอยอู าศัย การออกแบบตกแตงในที่นี้หมายถึงการออกแบบตกแตงภายนอกและการ ออกแบบตกแตงภายใน ขั้นตอนในการออกแบบ 1. ศกึ ษาการจดั วางพนื้ ที่ ตัวบานและที่วาง ทางเขาออก ทิศทางดูวาทิศทางลมและแสงแดด จะผานเขามาทางดานไหน เชน กระแสลมจะมาจากทิศใต ดูทิศทางของสิ่งรบกวน เชน เสยี ง และ ฝุนจากถนน จากอาคารขางเคียงวาจะเขามาในทิศทางใด การวางเครื่องเรือน เครื่องไฟฟา เปนตน 2. กาํ หนดความตอ งการ เชน รูปแบบการออกแบบเชนรูปแบบไทย ๆ หรอื รูปแบบสากล ทนั สมยั เครอ่ื งเรือนสามารถใชของที่มีอยูแลวมาดัดแปลงไดหรือไม หรืออยากไดส วนท่มี ลี กั ษณะ แบบไหน เชน สวนทีม่ ไี มใหญ ดูรม รนื่ สวนไมดอก สวนแบบญปี่ นุ การตกแตง หอ งนอนแบบไทยทั้งผนังหอง เครื่องเรือน และสวนประกอบอน่ื ๆ 3. การวางผงั ตามความตองการพื้นที่ใชสอย เชน หอ งนง่ั เลน หองครัว หอ งนอน ฯลฯ กาํ หนดแนวไมพมุ เพ่ือปองกันฝุนจากถนนกําหนดพืน้ ท่ปี ลูกตนไมบังแดดทางทศิ ตะวันตก กาํ หนด ทางเขา ออก สว น เพื่อใชส อยตา ง ๆ กาํ หนดจดุ ทจี่ ะเปนเดน ของบริเวณซ่ึงจะเปน บริเวณท่ีเดน ที่สุด เชน จุดที่มองไดอยางชัดเจนจากทางเขา หรืออาจจะจัดวางประติมากรรมหรือพันธุไมที่มีความ สวยงามเปนพิเศษกไ็ ด 4. การจัดทํารายละเอียดตา ง ๆ ไดแก การออกแบบในสวนตา ง ๆ ตามผงั ท่กี ําหนดไว กาํ หนดเครอ่ื งเรือน เครอ่ื งไฟฟา หรอื วัสดุและพันธุไมทจี่ ะนํามาใชออกแบบสวนประกอบอื่นๆ

44 สิ่งสําคัญที่ควรคํานึงถึงในการตกแตงภายในโดยรวมคือ สถานทีต่ ัง้ ของตัวบาน วัสดุจะนํามาใชตกแตง ประโยชนใชสอยในแตละหอง ความ สวยงาม งบประมาณของผูเปนเจาของ ความเหมาะสมกับกาลสมัย เพศและวัยของผูใ ช และสุดทาย คืออดุ มการณข องผูออกแบบ การตกแตง สวนแบบเนน อนุรกั ษธ รรมชาติ 5.การจัดวางเครื่องเรือน หลักการทั่วไปในการพิจารณาจัดวางเคร่ืองเรือนในการตกแตง ภายใน มีจุดมุงหมายงาย ๆ คอื ตองมีความเปนเอกภาพ คือ การรวมตัวกันของเครื่องเรือนแตละกลุม ทัง้ ในดานความรูสึกและในดานความเปนจริง เชน ชุดรับแขก ชุดรับประทานอาหาร ชุดนัง่ เลน ฯลฯ ถึงแมเคร่ืองเรือนทุกกลุม จะถูกจัดใหรวมอยูใ นหองโลงทีเ่ ปดถึงกันตลอด แตเคร่ืองเรือนทุก ชุดจะตองถูกจัดวางใหไมดูปนเปสับสนกัน ทั้งนีข้ ึ้นอยูก ับการเลือกแบบของเครือ่ งเรือนทีส่ ัมพันธ กันในแตละชุด และการใชสีสันตลอดจนการใชเครื่องตกแตง เชน ใชพรมรองในบริเวณ หองรับแขก หรือใชไฟชอใหแสงสวางเนนในบริเวณโตะอาหารซึ่งจะชวยใหชุดรับแขก และชุด รับประทานอาหารดูเปนเอกภาพยิ่งขึ้น 6.ความสามารถในการเปลีย่ นแปลงการใชส อย เปน การดมี ากถาเครื่องเรือนบางชิ้นสามารถทีจ่ ะใชงานไดหลายหนาที่ หรือหลายตําแหนง เชน ตูเล็ก ๆ ในหองนอนใหญ สามารถนําไปใชในหองนอนเด็กได เมือ่ มีตูใ บใหญมาใชในหองนั้น แทน หรือเกาอี้หวายในหองน่งั เลน สามารถนาํ ไปใชน ัง่ เลนที่ระเบียงบานไดดวย

45 7. ความสมดุล ตองคํานึงถึงความสมดุลในการจัดวางเครอ่ื งเรอื นแตละหอง โดยการจัดวางใหแบงกระจาย เฟอรนิเจอรใหเหมาะสมกับพื้นที่และไมจัดเครื่องเรือนใหรวมกันอยูท างดานใดดานหนึ่งของหอง โดยปลอ ยใหอีกดา นหน่งึ วา งเปลาอยา งไมม เี หตผุ ล 8. การจดั ระบบทางเดินภายในแตละหอ ง ทางเดินภายในแตละหอง ทางเดินจากประตูหนึง่ ไปยังอีกประตูหนึง่ จะตองสะดวกและ กวางขวางเพียงพอ ตองไมมีการจัดวางทางเดนิ ภายในแตล ะหอ งกีดขวางในเสนทางที่ใชสัญจร สภาพโดยทัว่ ๆ ไปของหองทุกหอง จะทําหนาที่เปนตัวบังคับจํานวนในการจัดวางเคร่ือง เรือนไดในตัวเองอยูแ ลว เชน หองนอนจะตองประกอบดวย เตียงนอน ตูเสือ้ ผา โตะแตงตัว โตะ ทํางาน โตะ วางโทรทศั น การจดั วางจงึ ถกู กําหนดใหต ูเสอื้ ผาตอ งวางชิดผนังดานทึบ สวนเตียงนอน นยิ มจดั วางดา นหวั นอนไปทางทศิ ตะวนั ออกหรอื ทิศเหนือตามความเช่ือ โตะวางโทรทัศนจัดวางไว ปลายเตียงเพื่อความสะดวกในการใชง าน โตะแตงตวั และโตะทาํ งานจัดวางอยูใ นพนื้ ทีซ่ ่ึงเหลอื อยู หองโถงของตัวบาน จึงเปนหองทีค่ อนขางจะสรางความยุง ยากในการจัดวางเคร่ืองเรือน พอสมควร กอ นการจดั วางเครอ่ื งเรอื นควรทจ่ี ะมกี ารวางแผนงานสําหรับหองนี้อยางรัดกมุ เสยี กอ น ทางเดินทีม่ ีความกวางประมาณ ๙0 ซม. จะเปนชองทางเดินที่มีขนาดกําลังพอดี ชองวาง ระหวางโตะกลางกับเกาอี้รับแขก ควรเปนระยะประมาณ 45 ซม. อันเปนระยะที่สามารถเดินผานเขา มายังเกาอี้รับแขกไดสะดวก อีกทัง้ แขกสามารถเอื้อมมือมาหยิบแกวน้ําหรือหยิบอาหาร ตลอดจน เขี่ยบหุ รีล่ งในทเ่ี ขี่ยบหุ ร่ไี ดสะดวกอีกดวย เครอ่ื งเรอื นชนิ้ ใหญ ๆ ในหอ ง เชน โซฟา ตโู ชว โตะ ฯลฯ ควรจัดวางใหลงในตําแหนงที่ เหมาะสมเสยี กอ น เพอื่ ทจี่ ะใชเปนหลักในการจัดวางเครือ่ งเรือนชิน้ เล็ก ๆ ตอไป และไมควรจัดวาง เครื่องเรือนชิ้นใหญ ๆ รวมกันอยูเ ปนกลุม แตควรจัดวางใหกระจายกันออกไป ตามการใชสอย ทั้งนี้ เพ่ือผลในดา นความสมดุล แตอยางไรก็ตามในสภาพปกติควรคํานึงถึงดวยวาแขกที่นั่งบนเกาอี้ทุกตัวควรที่จะ สามารถเอื้อมมือถึงสิ่งของที่อยูบนโตะขาง หรือโตะกลางได

46 การวางเครื่องเรือนที่เหมาะสมและมีระบบทางเดินที่ดี สําหรับโตะทํางานเปนเฟอรนิเจอรทีส่ ําคัญชิ้นหนึ่งในหองนี้ ถามีเนือ้ ทีเ่ พียงพอควรจะจัด วางโตะทํางานไวดวย โตะทํางานตัวนีใ้ นเวลาทีไ่ มไดใชงานอาจใชเปนทีว่ างโชวของหรือใชเปนที่ พกั อาหารขณะนาํ มาเสิรฟ ท่ีโตะไดด ว ย เครื่องเรือนทีด่ ีทีส่ ุด สวยที่สุดอาจกลายเปนเครื่องเรือนช้ินท่ีแยทีส่ ุด ถาหากฉากหลังมี ขอบกพรอง เชน มีสีตัดกันมากเกินไปหรือตกแตงไมสัมพันธกับเครือ่ งเรือน หองบางหองอาจดู เหมือนกับวาเครื่องเรือนในหองไดถูกเปลี่ยนแปลงใหมหมดเพียงแตเจาของหองดัดแปลงฉากหลัง ของหองเทานั้น ฉากหลังจึงนับวามีความสําคัญและสามารถชวยในการตกแตงภายในไดอยางดี เกรด็ ความรู การสรางบานควรที่จะมีการออกแบบตกแตง ภายในไปพรอ มกันดว ย เพอ่ื เปน ความลงตวั ในการ ออกแบบกอ สรา งและการวางสายไฟฟา ทอน้ําภายในระหวางกอสราง หากผูรับเหมากอสรางและ ตกแตง ภายในเปนผเู ดยี วกนั การประสานงานในสว นน้ีจะเปน ไปอยา งราบรน่ื ทําใหงานเสรจ็ ได รวดเร็วขึ้นอีกทั้งการกอสรางบานและตกแตงภายในไปพรอมกัน ยังสามารถชวยประหยัด งบประมาณในการสรางบานใหนอยลงอีกดวย

47 กจิ กรรม จากแบบรา งแปลนหองนอนดา นลา ง ใหผเู รยี นออกแบบจดั วางเครอ่ื งเรือนใหถ กู ตองตาม หลักการออกแบบที่ไดศึกษามา โดยใหร า งผงั เครื่องเรือนจดั วางลงในผังแปลนน้ีจากน้ันนาํ มา แลกเปล่ียนและวจิ ารณกนั ในกลุมเรยี น

48 เรื่องที่ 7 คุณคา ความสําคัญทางวัฒนธรรมและประเพณี วัฒนธรรม โดยทั่วไปหมายถึง รูปแบบของกิจกรรมมนุษยและโครงสรางเชิงสัญลักษณที่ ทาํ ใหกิจกรรมนนั้ เดนชัดและมีความสําคัญ วิถีการดําเนินชีวิต ซึง่ เปนพฤติกรรมและสิง่ ทีค่ นในหมู ผลิตสรางขึน้ ดวยการเรียนรูจ ากกันและกัน และรวมใชอยูในหมูพ วกของตน วัฒนธรรมที่เปน นามธรรม หมายถึงสิง่ ที่ไมใชวัตถุ ไมสามารถมองเห็น หรือจับตองได เปนการแสดงออกในดาน ความคิด ประเพณี ขนบธรรมเนียม แบบแผนของพฤติกรรมตาง ๆ ที่ปฏิบัติสืบตอกันมา เปนที่ ยอมรับกันในกลุมของ ตนวาเปนสิ่งทีด่ ีงามเหมาะสม เชน ศาสนา ความเชื่อ ความสนใจ ทัศนคติ ความรู และความสามารถ วัฒนธรรม ประเภทนีเ้ ปนสวนสําคัญทีท่ ําใหเกิด วัฒนธรรมที่เปน รปู ธรรม ข้ึนได และในบางกรณอี าจพัฒนาจนถึงขัน้ เปน อารยธรรม ก็ได เชน การสรางศาสนสถาน ในสมัยกอน เมื่อเวลาผานไปจึงกลายเปนโบราณสถาน ที่มีความสําคัญทางประวัติศาสตร โบราณสถานคือสิ่งที่ไดรับการพัฒนามาจากวัฒนธรรม (รปู ภาพจาก www.elbooky.multiphy.com) ประเพณี เปน กจิ กรรมที่มกี ารปฏิบัตสิ บื เนื่องกนั มา เปน เอกลกั ษณแ ละมีความสาํ คญั ตอ สังคม เชน การแตงกาย ภาษา วัฒนธรรม ศาสนา ศิลปกรรม กฎหมาย คุณธรรม ความเชื่อ การทําบุญใสบ าตรเปน ประเพณที ี่ปฏบิ ัตสิ ืบตอกันมา

49 ความสําคัญของวฒั นธรรมและประเพณี วัฒนธรรมเปนเรื่องที่สําคัญยิ่งในความเปนชาติ ชาติใดทไี่ รเ สียซึง่ วฒั นธรรมและประเพณี อนั เปนของตนเองแลว ชาตินั้นจะคงความเปนชาติอยไู มได ชาติทีไ่ รว ัฒนธรรมและประเพณี แมจ ะ เปนผูชนะในการสงคราม แตในที่สดุ กจ็ ะเปน ผูถูกพชิ ติ ในดานวฒั นธรรมและประเพณี ซ่ึงนับวา เปนการถูกพิชิตอยางราบคาบและสิ้นเชิง ทงั้ นีเ้ พราะผูทถ่ี ูกพิชิตในทางวัฒนธรรมและประเพณีนัน้ จะไมรตู วั เลยวาตนไดถ กู พชิ ิต เชน พวกตาดที่พิชิตจีนได และตั้งราชวงศหงวนขึ้นปกครองจีน แต ในที่สุดถกู ชาวจนี ซึง่ มวี ัฒนธรรมและประเพณีสงู กวา กลนื จนเปน ชาวจนี ไปหมดสน้ิ ดังน้ันจึงพอ สรปุ ไดวา วัฒนธรรมและประเพณีมีความสําคัญดังนี้ 1. วัฒนธรรมและประเพณีเปนสิ่งที่ชี้แสดงใหเห็นความแตกตางของบุคคล กลุมคน หรือชุมชน 2. เปนสิ่งที่ทําใหเห็นวาตนมีความแตกตางจากสัตว 3. ชวยใหเราเขาใจสิง่ ตางๆ ทีเ่ รามองเห็น การแปลความหมายของสิ่งทีเ่ รามองเห็นนั้น ขึ้นอยกู บั วัฒนธรรมและประเพณีของกลุมชน ซ่ึงเกดิ จากการเรียนรแู ละถายทอดวัฒนธรรม เชน คน ไทยมองเหน็ ดวงจนั ทรว า มีกระตายอยูในดวงจันทร ชาวออสเตรเลียเห็นเปนตาแมวใหญกําลังมอง หาเหยอ่ื 4. วัฒนธรรมและประเพณีเปนตัวกําหนดปจจัย 4 เชน เครือ่ งนุง หม อาหาร ทีอ่ ยูอ าศัย การ รักษาโรค ทีแ่ ตกตางกันไปตามแตละวัฒนธรรม เชนพืน้ ฐานการแตงกายของประชาชนแตละชาติ อาหารการกิน ลักษณะบานเรือน ความเชือ่ ในยารักษาโรคหรือความเชื่อในสิ่งลี้ลับของแตละชน ชาติเปน ตน 5. วัฒนธรรมและประเพณีเปนตัวกําหนดการแสดงความรูส ึกทางอารมณ และการควบคุม อารมณ เชน ผชู ายไทยจะไมป ลอ ยใหน ํา้ ตาไหลตอหนา สาธารณะชนเมื่อเสียใจ 6. เปนตัวกําหนดการกระทําบางอยาง ในชมุ ชนวาเหมาะสมหรือไม ซึ่งการกระทําบางอยาง ในสังคมหนึ่งเปนที่ยอมรับวาเหมาะสมแตไมเปนที่ยอมรับในอีกสังคมหนึ่ง เชนคนตะวันตกจะจับ มือหรือโอบกอดกันเพื่อทักทายกันทั้งชายและหญิง คนไทยใชการยกมือบรรจบกันและกลาวสวัสดี ไมนิยมสัมผัสมือโดยเฉพาะกับคนที่มีอาวุโสกวา คนญี่ปุนใชโคงคํานับ ชาวเผาเมารีในประเทศ นวิ ซแี ลนด ทักทายดว ยการ แลบลิ้นออกมายาว ๆ เปนตน จะเห็นไดวาผูสรางวัฒนธรรมและประเพณีคือมนุษย สังคมเกิดขึ้นก็เพราะ มนุษย วัฒนธรรม ประเพณี กับสังคมจึงเปนสิง่ คูก ัน โดยแตละสังคมยอมมีวัฒนธรรมและหากสังคมมี ขนาดใหญหรือมีความซับซอน มากเพียงใด ความหลากหลายทางวัฒนธรรมและประเพณีมักจะมี

50 มากขึน้ เพียงใดนัน้ วัฒนธรรมและประเพณีตาง ๆ ของแตละสังคมอาจเหมือนหรือตางกันสืบ เนื่องมาจากความแตกตางทางดานความเชื่อ เชือ้ ชาติ ศาสนาและถ่นิ ทีอ่ ยู เปนตน ลกั ษณะของวัฒนธรรมและประเพณี เพื่อทีจ่ ะใหเขาใจถึงความหมายของคําวา \"วัฒนธรรม\" ไดอยางลึกซึง้ จึงขออธิบายถึง ลกั ษณะของวฒั นธรรม ซ่งึ อาจแยกอธบิ ายไดด ังตอไปน้ี 1. วัฒนธรรมเปนพฤตกิ รรมท่ีเกิดจากการเรียนรู มนษุ ยแ ตกตา งจากสตั ว ตรงทีม่ ีการรูจ ักคิด มกี ารเรยี นรู จัดระเบียบชีวิตใหเ จริญ อยดู ีกนิ ดี มีความสุขสะดวกสบาย รูจักแกไขปญหา ซึง่ แตกตาง ไปจากสัตวท ีเ่ กิดการเรียนรโู ดยอาศยั ความจําเทาน้ัน 2. วัฒนธรรมเปนมรดกของสังคม เนือ่ งจากมีการถายทอดการเรียนรู จากคนรุนหนึง่ ไปสู คนรุนหนึง่ ทัง้ โดยทางตรงและโดยทางออม โดยไมขาดชวงระยะเวลา และ มนุษยใชภาษาในการ ถา ยทอดวฒั นธรรม ภาษาจึงเปนสัญลกั ษณท่ีใชถ ายทอดวฒั นธรรมนน่ั เอง 3. วัฒนธรรมเปน วิถีชีวิต หรือเปนแบบแผนของการดําเนินชีวิตของ มนุษย มนุษยเกิดใน สังคมใดก็จะเรียนรูแ ละซึมซับในวัฒนธรรมของสังคมทีต่ นเองอาศัยอยู ดังนัน้ วัฒนธรรมในแตละ สังคมจึงแตกตางกัน 4. วัฒนธรรมเปนสิ่งท่ไี มคงที่ มนุษยมีการคิดคนประดิษฐสิง่ ใหม ๆ และ ปรับปรุงของเดิม ใหเหมาะสมกับสถานการณที่เปลี่ยนแปลงไป เพื่อความเหมาะสม และความอยู รอดของสังคม เชน สังคมไทยสมัยกอนผูห ญิงจะทํางานบาน ผูช ายทํางานนอกบาน เพือ่ หาเลี้ยง ครอบครัว แตปจจุบัน สภาพสังคมเปลี่ยนแปลงไป ทําใหผูหญิงตองออกไปทํางานนอกบาน เพือ่ หา รายไดมาจุนเจือ ครอบครัว บทบาทของผูหญิงในสังคมไทยจึงเปลี่ยนแปลงไป ประเพณไี ทย นั้นเปนประเพณีทีไ่ ดอิทธิพลอยางสูงจากศาสนาพุทธ แตอิทธิพลจากศาสนา อื่นเชน ศาสนาพราหมณแ ละการอพยพของชาวตางชาติเชนคนจีนก็มีอิทธิพลของประเพณีไทยดวย เชนกนั ประเพณีไทย อันดีงามที่สืบทอดตอกันมานัน้ ลวนแตกตางกันไปตามความเชือ่ ความ ผกู พนั ของผูคนตอพทุ ธศาสนา และการดํารงชีวิตที่สอดประสานกับฤดูกาลและธรรมชาติอยางชาญ ฉลาดของชาวบา นในแตล ะทอ งถิ่น ท่วั แผนดินไทย เชน ภาคเหนือ ประเพณีบวชลูกแกวของคนไตหรือชาวไทยใหญที่จังหวัดแมฮองสอน ภาคอีสาน ประเพณีบุญบั้งไฟของชาวจังหวัดยโสธร ภาคกลาง ประเพณที ําขวญั ขาวจงั หวัดพระนครศรีอยธุ ยา ภาคใต ประเพณแี หผ า ข้นึ ธาตุของชาวจังหวัดนครศรีธรรมราช เปนตน