วิชาสุขศึกษา พลศึกษา ม.ต้น

คมู ือการเรียนดวยตนเอง ประกอบหนงั สือเรยี นรายวชิ าสขุ ศกึ ษา/พลศกึ ษา (ทช 21002) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน โปรดอา นคมู อื น้ใี หเ ขา ใจกอ นและปฏบิ ัติตามขัน้ ตอนท่ีกําหนด สถาบนั การศึกษาทางไกล สาํ นกั งานสงเสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัย สํานกั งานปลดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร กระทรวงศกึ ษาธิการ

คํานาํ คูมือการเรียนดวยตนเองประกอบหนังสือเรียนตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบ ระดบั การศกึ ษาข้นั พน้ื ฐาน พทุ ธศักราช 2551 จดั ทําขนึ้ เพือ่ ใชค วบคูไปกับหนงั สือเรียนในรายวิชาท่ี สํานักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยกําหนดใหเปนหนังสือเรียน โดยเฉพาะนักศึกษาท่ีเรียนโดยวิธีเรียนทางไกลที่ตองศึกษาดวยตนเองเปนหลัก คูมือการเรียน ดวยตนเองจึงเสมือนแผนท่ีนําทางใหนักศึกษาเรียนรูอยางเปนขั้นตอนใหสามารถเรียนรูและเขาใจ ตลอดจนสามารถตรวจสอบความรูความเขาใจดว ยตัวนักศกึ ษาเอง ในการจัดทําคูมือการเรียนดวยตนเองประกอบหนังสือเรียนตามหลักสูตร การศึกษานอกระบบ ระดับการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน พุทธศักราช 2551 ไดรับความรวมมือจาก ผเู ช่ียวชาญและผเู กี่ยวขอ ง จึงขอบคณุ ทกุ ทา นมา ณ โอกาสนี้ สถาบนั การศกึ ษาทางไกล สํานกั งานสง เสรมิ การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั พฤศจิกายน 2553

สารบญั หนา ก เรื่อง ข คํานาํ 4 สารบญั 4 สว นที่ 1 คําชี้แจงกอนเรยี น 6 1) วิธกี ารเรยี นและข้ันตอนการเรียนทางไกล 6 2) โครงสรา งรายวชิ า 9 3) การวางแผนการเรยี น 8 สว นท่ี 2 เนอ้ื หาสาระและกจิ กรรมการเรยี นทา ยบท 10 คาํ ชแ้ี จงการเรยี น 14 1) แบบทดสอบตนเองกอนเรียน 62 2) เนื้อหาสาระและกจิ กรรมการเรียนทายบท 66 3) แบบทดสอบตนเองหลังเรียน สวนที่ 3 เฉลยแบบทดสอบตนเองกอนเรยี น-หลงั เรียน 66 และกิจกรรมการเรยี นทา ยบท 66 1) เฉลยแบบทดสอบกอน/หลังเรียน 72 2) เฉลยกิจกรรมการเรยี นทายบท I คําสั่งแตงตงั้ คณะผเู ขียนคมู ือการเรยี นดว ยตนเอง

สว นท่ี 1 คาํ ชแ้ี จงกอนเรยี น นักศึกษาตองศึกษาสวนท่ี 1 ใหเขาใจถึงวิธีการเรียนและข้ันตอนการเรียนดวยตนเอง โครงสรางรายวิชา การวางแผนการเรียน เพ่อื ใหส ามารถเรียนดว ยตนเองไดอ ยางถูกตอ ง ขอใหน กั ศกึ ษาอา นสว นที่ 1 ทงั้ หมดกอ น แลวศึกษาตอไปในสวนท่ี 2 ซึ่งเปนการศึกษา การเรียนทางไกลอยางยอ ใหนักศึกษาศึกษาเนื้อหาสาระอยางละเอียดในหนังสือเรียนรายวิชาและทํา กิจกรรมทายบทเรยี นในสว นท่ี 2 ตามกําหนด รวมท้งั ตรวจสอบความเขา ใจจากเฉลยสว นท่ี 3 ในคูมอื น้ี 1) วธิ กี ารเรยี นและข้ันตอนการเรียนทางไกล วธิ กี ารเรียน การเรยี นทางไกลเปน รปู แบบการเรียนรดู ว ยตนเองจากส่ือในลักษณะตา งๆ ดงั นี้ 1. การเรียนรูดวยตนเองจากชุดการเรียนทางไกล เปนการศึกษาและเรียนรูเน้ือหาสาระ ทาํ กิจกรรมทม่ี อบหมายโดยตอบคําถามในลกั ษณะตา งๆ และ/หรอื การฝกปฏิบัติตามท่กี ําหนดไว 2. การเรียนรดู ว ยตนเองในลักษณะของการศึกษาคนควาเพิ่มเติมจากส่ือการเรียนรู เชน CD VCD ผรู แู ละแหลงการเรียนรอู ่นื ๆ 3. ชุดการเรียนทางไกลประกอบไปดว ย สอ่ื 3 ประเภท คือ 3.1 คูมือการเรียนดวยตนเองใชสําหรับประกอบหนังสือเรียน ประกอบดวยคําชี้แจง คําแนะนําเพ่ือบอกขั้นตอนตางๆในการเรียน แบบทดสอบกอนและหลังเรียนเพื่อ ตรวจสอบความรูและความเขาใจของนักศึกษา ฝกปฏิบัติและบันทึกกิจกรรมตางๆที่ กาํ หนดไวใ นเน้ือหาหนงั สือเรยี นพรอมคําเฉลยทายเลม 3.2 หนังสือเรียน เปนเอกสารที่มี สาระสําคัญ ผลการเรียนท่ีคาดหวัง ขอบขายเนื้อหา รายละเอยี ดของเนอื้ หาสาระในรายวิชานั้นๆ และกิจกรรมทา ยบทเรียนแตล ะเรื่อง 3.3 ส่ือเสริมการเรียน ในบางเนื้อหากําหนดใหนักศึกษาไดศึกษาเพ่ิมเติมจากส่ือใน รูปแบบของ CD VCD เพ่ือเพ่ิมความเขาใจมากยิ่งขึ้นโดยเฉพาะกรณีท่ีตองอาศัยการ ฟง การดูภาพเคลื่อนไหวท่ีไมสามารถเรียนจากหนังสือเรียนได หรืออาจจะ มอบหมายใหนักศึกษาไปพบผูรูในชุมชนหรือศึกษาคนควาจากแหลงเรียนรูอ่ืนๆเพ่ือ เพ่มิ พูนความรูจ ากหนงั สอื เรียนกไ็ ด คมู ือการเรียน...รายวิชาสุขศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 4

ขน้ั ตอนการเรียน ศึกษาคมู อื การเรียนดวยตนเอง ควบคกู บั หนังสอื เรียนรายวชิ า สวนท่ี 1 คําชีแ้ จงกอนเรียน - วธิ ีและขัน้ ตอนการเรยี นทางไกล - โครงสรา งรายวชิ า - การวางแผนการเรียน สวนที่ 2 เนอื้ หาสาระและกิจกรรมทายบท ศกึ ษาเนอ้ื หา หนงั สอื เรยี นรายวิชา - ทาํ แบบทดสอบกอนเรียน (Pre - test) ทาํ กิจกรรม - สาระสําคัญ - ผลการเรียนทค่ี าดหวัง - ศกึ ษาเน้อื หาจากบทที่ 1 – บทสดุ ทาย - ขอบขา ยเน้ือหา โดยศกึ ษาจากหนงั สือเรียนรายวิชา) - รายละเอยี ดเน้ือหาบทท่ี 1 - - ทํากจิ กรรมทายบทในสว นท่ี 2 ของคูมือนี้ บทสุดทาย - ตรวจสอบ/แนวตอบจากคําเฉลยในสว นที่ 3 - กิจกรรมทา ยบท - ทําแบบทดสอบหลังเรียน (Post - test) หนังสอื เรียนรายวิชา สว นที่ 3 คาํ เฉลย * กจิ กรรมทายบทเรยี นใหน กั ศกึ ษา - เฉลยแบบทดสอบกอ น/หลังเรยี น ใชก ิจกรรมทา ยบทเรียนในคูมือเรยี น - เฉลยกจิ กรรมทา ยบท ดวยตนเองแทน คมู อื เรยี นดวยตนเอง การสอบ (การวัดผลการเรยี น) จะมกี ารสอบระหวา งภาคโดยสถาบนั ฯจะสงขอ สอบอตั นัย(ขอเขียน) ใหนักศึกษา สอบเองท่ีบาน (Take home) และการสอบปลายภาค นักศึกษาตองเขาสอบ (ขอสอบปรนัย)ยังสถานท่ีท่ีสถาบันฯ กาํ หนด ทั้งน้ีการสอบและการตดั สนิ ผลการสอบจะปรากฏในคูมือนักศกึ ษาทจ่ี ะสงผลใหนักศกึ ษาทกุ คน คมู ือการเรยี น...รายวิชาสุขศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 5

2) โครงสรางรายวชิ าสขุ ศกึ ษา/พลศกึ ษา ระดบั มัธยมศึกษาตอนตน ขอบขายเน้ือหา รายวิชาสุขศึกษา/พลศึกษา ระดับมัธยมศึกษาตอนตน แบงออกไดเปน 10 บท คิดเปน 1 หนวยกิต โดยใชเวลาในการเรียนทั้งสิ้น 80 ชั่วโมง โดยมีรายละเอียดดังปรากฏในหนังสือเรียนรายวิชา สุขศกึ ษา/พลศึกษา ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนตน 3) การวางแผนการเรียน นกั ศึกษาทางไกล ตองศึกษาเนื้อหาสาระและทํากิจกรรมทายบทหรือศึกษาสื่อเสริมอ่ืนๆ โดยอาศยั การเรยี นดวยตนเองเปน หลกั การกําหนดชวงเวลาในการศึกษาและทํากิจกรรมอยางเปนขั้นตอน และสม่ําเสมอจะชวยสรางความเขาใจไดดี สามารถบริหารเวลาใหเกิดประสิทธิ์ภาพสูงสุดได ระยะเวลา ในการเรยี นแตล ะภาคเรียน จะมเี วลาระหวา ง 14 – 16 สัปดาห ภาคเรียนท่ี 1 : ระหวางสัปดาหท่ี 2 ของเดือนพฤษภาคม สิ้นสุดการเรียนประมาณกลางเดือน กันยายน ภาคเรียนท่ี 2 : ระหวา งตน เดอื นพฤศจกิ ายน ส้ินสดุ การเรียนประมาณเดอื นกมุ ภาพันธ คูมือการเรยี น...รายวิชาสขุ ศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 6

ใหนกั ศึกษาลงกําหนดเวลาเรยี นของนักศกึ ษาเองในตารางแผนการเรยี น ดังนี้ สปั ดาหท ่ี วนั /เดอื น/ป การศกึ ษาเนอ้ื หาสาระ เวลา / หมายเหตุ ชั่วโมง 1 บทท่ี 1 การพัฒนาการของรา งกาย เรอ่ื งท่ี 1 โครงสรา ง หนา ทแ่ี ละการทํางานของระบบตาง ๆ 5 2 3-4 ทีส่ ําคัญของรา งกาย และการดูแลรักษาการปองกนั 5 5-6 ความผดิ ปกติของอวัยวะ 10 7-8 เรื่องที่ 2 ปจ จยั ท่ีมผี ลตอ การเจริญเตบิ โตและพฒั นาการของ 9 มนษุ ย 10 เรื่องท่ี 3 พัฒนาการและการเปล่ียนแปลงตามวัย บทที่ 2 ความสมั พันธในครอบครัว ชุมชน 10 เร่ืองที่ 1 การสรา งสัมพนั ธภาพที่ดใี นครอบคัว เพื่อน และ 5 ชมุ ชน เร่ืองที่ 2 คานยิ มเกย่ี วกับชีวิตครอบครัว บทที่ 3 สุขภาพทางเพศ เรือ่ งท่ี 1 สรรี ะรางกายท่ีเกย่ี วขอ งกับการสบื พนั ธ เร่อื งท่ี 2 การเปลีย่ นแปลงเม่ือเขาวัยหนมุ สาว เร่ืองที่ 3 พฤติกรรมที่นาํ ไปสูการมเี พศสมั พนั ธ เรือ่ งท่ี 4 สุขภาพทางเพศ บทท่ี 4 สารอาหาร เร่ืองท่ี 1 สารอาหาร เรือ่ งที่ 2 วธิ กี ารประกอบอาหารเพอื่ คงคณุ คา ของสารอาหาร เร่ืองท่ี 3 ความเชื่อและคา นยิ มเก่ียวกับการบรโิ ภค เรื่องที่ 4 ปญ หาสุขภาพทีเ่ กิดจากการบริโภค บทท่ี 5 สขุ ภาพทางกาย เรื่องท่ี 1 การเสรมิ สรา งสขุ ภาพตนเองและบุคคลในครอบครวั เรื่องที่ 2 การออกกาํ ลังกาย เรอ่ื งที่ 3 รปู แบบและวิธีการออกกําลงั กายเพอ่ื สขุ ภาพ บทท่ี 6 โรคระบาด เร่อื งท่ี 1 ความหมาย ความสําคญั และการแพรก ระจายของเช้ือ โรค เรอ่ื งท่ี 2 โรคทเี่ ปนปญหาสาธารณสุขของประเทศ คูมือการเรยี น...รายวชิ าสขุ ศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 7

สัปดาหท ่ี วนั /เดอื น/ป การศกึ ษาเน้อื หาสาระ เวลา / หมายเหตุ ช่วั โมง 10 - 11 บทที่ 7 ยาแผนโบราณและยาสมนุ ไพร เรื่องที่ 1 หลกั การและวิธกี ารใชย าแผนโบราณและยา 10 12 - 13 สมนุ ไพร 10 14 เรอ่ื งที่ 2 อันตรายจากการใชย าแผนโบราณและยาสมนุ ไพร 15 บทที่ 8 การปอ งกันสารเสพตดิ 5 16 เรอ่ื งท่ี 1 ปญหา สาเหตุ ประเภทและอันตรายของสารเสพ 5 ตดิ 5 เรอื่ งที่ 2 ลกั ษณะอาการของผตู ิดสารเสพตดิ เรือ่ งที่ 3 การปองกนั และหลกี เลีย่ งการตดิ สารเสพตดิ บทท่ี 9 อันตรายจากการประกอบอาชพี เรื่องที่ 1 การปองกันอนั ตรายจากการประกอบอาชพี เรอื่ งท่ี 2 การปฐมพยาบาลเบือ้ งตน บทท่ี 10 ทักษะชีวติ เพ่ือการสือ่ สาร เรื่องท่ี 1 ความหมายของทักษะชีวติ เรอ่ื งท่ี 2 ทกั ษะทจ่ี าํ เปน 3 ประการ ทบทวนเนือ้ หาความรเู พือ่ เตรียมสอบปลายภาค ใหนกั ศกึ ษาลงแผนการเรียนของนักศกึ ษาเองตามวนั /เดอื น/ปท ล่ี งทะเบยี นและพยายามศึกษาตามแผนทกี่ ําหนด คูมอื การเรยี น...รายวชิ าสขุ ศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 8

สว นท่ี 2 เนือ้ หาสาระและกิจกรรมการเรียนทา ยบท คาํ ชแ้ี จงการเรยี น การศึกษาเนื้อหาสาระและทํากิจกรรมการเรียนทายบท ใหนักศึกษาเรียนควบคูกันไป คือ ดูคําชี้แจง จากคูมือฉบับนี้ ศึกษาเน้ือหาการเรียนจากหนังสือเรียนแลวกลับมาทํากิจกรรมตามท่ีกําหนดในคูมือน้ี และตรวจสอบความเขา ใจการเรียนจากคาํ เฉลยในสวนท่ี 3 ของคมู ือนี้ โดยปฏบิ ตั ิตามขนั้ ตอนดงั น้ี 1. ทําแบบทดสอบกอนเรียน(ในหนาถัดไป) ตรวจสอบผลจากคําเฉลยตอนท่ี 3 แลวบันทึก คะแนนในแบบบันทึกคะแนนใตคําเฉลย เพ่ือใหทราบวานักศึกษามีพื้นความรูในเร่ืองนี้ มากนอยเพยี งใด (อยาไดก งั วลวาจะไดคะแนนมากหรือนอย) 2. ใหนักศึกษาศึกษาเน้ือหาสาระ ในหนังสือเรียนพรอมทํากิจกรรมทายบท เม่ือนักศึกษา ศึกษาเนื้อหาในแตละเรื่องแลวใหกลับมาทํากิจกรรมทายบทเรียนในคูมือเลมนี้ พรอม บันทึกลงในแบบบันทึกกจิ กรรม ใหด ําเนินการตามทก่ี ลา วตัง้ แตบทที่ 1 ถึงบทที่ 3 จนครบ ทกุ เน้อื หาและกิจกรรม 3. ทําแบบทดสอบหลังเรียน ตรวจสอบผลจากคําเฉลย แลวบันทึกคะแนนในแบบบันทึก คะแนนใตคําเฉลย ใหนักศึกษาเทียบคะแนนท่ีไดกับคะแนนเก็บ หากตํ่ากวาครึ่งหรือ 50% ใหนักศึกษาลองกลับไปทบทวนโดยศึกษาเนื้อหาอีกรอบ จนกวาจะไดคะแนนมากกวา 50% ถือวานักศึกษาผานการศึกษาเน้ือหาสาระและกิจกรรมการเรียนทายบทแลว(ท่ีสําคัญ อยาดูคําเฉลยกอนที่จะตอบ หากไมเชนนั้นนักศึกษาจะไมสามารถตรวจสอบความเขาใจที่ แทจริงของทา นได) เม่อื พรอมแลว ใหน กั ศึกษาทําแบบทดสอบกอ นเรียนเพื่อใหท ราบวานักศึกษามีพ้นื ความรู ในเรือ่ งน้กี อนจะเรียนมากนอยเพียงใด โปรดอยา ดคู ําเฉลยกอ นทาํ แบบทดสอบ คูมอื การเรียน...รายวิชาสขุ ศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 9

1) แบบทดสอบตนเองกอ นเรยี น คําชแ้ี จง ใหน กั ศึกษาทาํ เครอื่ งหมาย x หนาคาํ ตอบท่ีถกู ตองที่สดุ เพยี งขอเดยี ว 1. สารในขอใด เปน สว นประกอบของกระดูก ก. เหลก็ และแคลเซียม ข. เหลก็ และฟอสฟอรัส ค. แคลเซียมและฟอสฟอรสั ง. แคลเซียมและแมกนีเซียม 2. ควรหลีกเลยี่ งไมใหเ ดก็ รบั ประทานอาหารชนดิ ใดมากที่สุด ท่เี ปนสาเหตขุ องโรคฟน และมีประโยชน นอยมาก ก. น้ําอัดลม ข. นํา้ ผลไม ค. นมหวาน ง. นมเปรย้ี ว 3. ขอ ใดบิดาพึงปฏบิ ตั ติ อบตุ ร ก. ประชาสงั่ สอนลกู ใหเ ปนคนดี ข. วเิ ชียรเปนเจา ของบอนสอนลูกใหค มุ บอ น ค. อุทศิ ทํางานทัง้ วันแตไมเ คยมีเวลาใหล ูก ง. สดุ าทํางานเพ่ือเดก็ กาํ พรา แตใน 1 ป ไมเ คยพบลกู เลย 4. การเลือกคคู รองเปน การตดั สินใจทส่ี าํ คัญที่สุดในชวี ติ เพราะเหตใุ ด ก. เปนการยกระดบั ทางสงั คม ข. มีผลตอ ความเปน อยูตลอดชีวิต ค. เปนจดุ เริ่มตนของชีวติ ครอบครวั ง. เปนการเปลย่ี นแปลงทางเศรษฐกิจ 5. อวัยวะสว นใดทําหนาทผ่ี ลติ เซลลส บื พันธเ พศหญิง ก. รังไข ข. มดลูก ค. ปก มดลูก ง. ชอ งคลอด คมู อื การเรยี น...รายวิชาสุขศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 10

6. การลดปญ หาทางเพศของวัยรนุ ไดด ีทส่ี ุดคอื ขอใด ก. การมคี ูส นทนาที่ดี ข. การมีมารยาททด่ี ี ค. การชว ยเหลือทาํ งานบาน ง. การออกกําลงั กายเปน ประจํา 7. ขอ ใดเปน ปจจัยสําคัญทีส่ ดุ ท่ีซอ มแซมอวยั วะตา ง ๆ ของมนุษยข ณะสกึ หรอใหเปน ปกติอยูเสมอ ก. อากาศทห่ี ายใจ ข. การออกกาํ ลงั กาย ค. พลังงานจากอาหาร ง. การพักผอนท่ีเพยี งพอ 8. นักเรียนควรรับประทานอาหารชนดิ ใดมากทส่ี ดุ จงึ จะไดโปรตีนครบถวน ก. เตาหูเหลอื ง ข. เนอื้ สตั ว ค. นํ้านม ง. ไข 9. รปู แบบของการออกกาํ ลงั กายขอใดทค่ี นนยิ มมากทีส่ ุด ก. เลนกฬี า ข. การฝก โยคะ ค. การวง่ิ เหยาะ ๆ ง. การเตนแอโรบคิ 10. บุคคลในวยั ใดทค่ี วรออกกําลงั กายแบบเบา ๆ ก. วัยรนุ ข. วัยหนมุ สาว ค. วยั ผใู หญ ง. วยั สงู อายุ คมู อื การเรยี น...รายวชิ าสขุ ศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 11

11. ขอ ใดกลา วถึงโรคติดตอถูกตองท่ีสุด ก. เกดิ จากเช้ือโรคตดิ ตอ ระหวา งคนสคู น ข. เกิดจากเชอ้ื โรคติดตอ ระหวา งสัตวสูคน ค. เกิดจากเชื้อโรคติดตอ ระหวางสตั วสสู ตั ว ง. เกิดจากเชอ้ื โรคตดิ ตอ ระหวา งคนสูค น/สัตวส คู น/สัตวสูสัตว 12. เชอื้ โรคทีเ่ ขา สรู างกายจากการรบั เลอื ดหรอื ฉดี ยา คือขอ ใด ก. วณั โรค ข. โรคเอดส ค. ไขเลือดออก ง. ไขมาเลเรยี 13. พระราชบญั ญตั ิ พ.ศ. 2510 แบง ยาออกเปนก่ีประเภท ก. 1 ประเภท คอื ยาตาํ ราหลวง ข. 2 ประเภท คอื ยาแผนปจ จุบนั และยาแผนโบราณ ค. 3 ประเภท คือ ยาตําราหลวง ยาแผนปจ จบุ นั และยาแผนโบราณ ง. 4 ประเภท คือ ยาตาํ ราหลวง ยาแผนปจจบุ นั ยาแผนโบราณ และยาสามญั ประจาํ บาน 14. สารสเตียรอยดทีผ่ สมอยูในยาแผนโบรณ จะกอ ใหเ กิดอนั ตรายตามขอใด ก. ปวดศีรษะ ข. ทองเสยี ค. แผลในกระเพาะ ง. ลําไสอุดตนั 15. ขอ ใดคือสาเหตสุ ําคญั ท่ีสุดที่ทาํ ใหว ยั รุนตดิ ยาเสพตดิ กันมาก ก. ประชดชีวติ ข. ถกู หลอกลวง ค. ความคกึ คะนอง ง. ถกู ชักชวนจากคนอื่น คูม ือการเรียน...รายวชิ าสขุ ศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 12

16. แพทยใ ชส ่งิ เสพติดชนดิ ใดเพ่ือใหผ ปู ว ยบรรเทาความเจ็บปวด ก. แอมเฟตามีน ข. มอรฟน ค. แอลเอสดี ง. ดี.เอม็ .ที เม่อื ทําแบบทดสอบแลว ใหต รวจสอบความถูกตอ งจากคาํ เฉลยสว นท่ี 3 แลว ลงคะแนนที่ได ในแบบบันทกึ คะแนนใตค ําเฉลยการทดสอบกอ นเรียน คูมือการเรียน...รายวชิ าสขุ ศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 13

2) เนอื้ หาสาระและกจิ กรรมการเรียนทายบท ใหนักศึกษาศึกษาเนื้อหาสาระและทํากิจกรรมการเรียนทายบทในคูมือหนาถัดไป โดยศึกษาไปที ละบท ทีละเรอื่ งจากหนงั สือเรยี นรายวิชา ในแตล ะบทจะมีสวนตางๆ คอื 1) สาระสําคญั (ทงั้ ในคมู ือและในหนังสอื เรยี น) 2) ผลการเรียนรูที่คาดหวัง 3) ขอบขายเนื้อหา 4) เนอ้ื หาในบทซึ่งจะแบงออกเปนเร่ืองยอยๆ 5) กจิ กรรมการเรยี นทา ยบท (ใหน กั ศกึ ษาใหก จิ กรรมทายบทในคมู ือเลมน้ี ซงึ่ ออกแบบ เพ่อื ใหสอดคลอ งกับการเรียนวิธีเรยี นทางไกลและกจิ กรรมในหนงั สอื เรยี น) เม่อื ศกึ ษาตงั้ แตข อ 1,2,3 และ 4 และใหก ลับมาทํากจิ กรรมการเรยี นทายบทในคมู อื นี้ไปทลี ะเรอื่ ง และดคู ําเฉลยหรอื แนวตอบในสวนท่ี 3 เพอื่ ตรวจสอบความเขาใจ กิจกรรมการเรียนทายบท เมอ่ื ศกึ ษาเนื้อหาในหนังสือเรียนรายวิชาสุขศึกษา/พลศึกษา ระดับมัธยมศึกษาตอนตน แลวใหทํา กิจกรรมทายบท ตรวจสอบคําตอบหรือแนวตอบในคําเฉลยสวนที่ 3 ในกรณีที่ตองแลกเปลี่ยนกับผูรู คน ใกลชิด เพ่ือนนักศึกษา ครูท่ีปรึกษา ครูแนะแนวแลว ใหเก็บผลงานของทานไวเพ่ือเปนขอมูลในการทํา ขอสอบระหวา งภาค (ขอสอบอตั นยั ) คูมอื การเรยี น...รายวิชาสขุ ศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 14

บทท่ี 1 การพัฒนาการของรา งกาย บทสรปุ เร่ืองท่ี 1 โครงสราง หนาที่และการทํางานของระบบตาง ๆ ที่สําคัญของรางกาย และการดูแล รกั ษาการปอ งกันความผดิ ปกตขิ องอวัยวะ รา งกายของคนเราประกอบดวยอวัยวะตาง ๆ มากมาย มีทั้งท่มี องเหน็ และมองไมเห็น สวนใหญที่ มองเห็นจะอยูภายนอกรางกาย และสวนท่ีเรามองไมเห็น จะอยูภายในรางกายของคนเรา แตละอวัยวะจะ ทําหนาที่เฉพาะ และทํางานประสานกัน จึงทําใหรางกายสามารถดํารงชีวิตอยูไดอยางปกติสุข การทํางาน ของระบบอวัยวะตาง ๆ ของรา งกาย จําแนกเปน ระบบได 10 ระบบ ดงั นี้ 1. ระบบผิวหนงั เปนอวัยวะที่หอหุมรางกาย เซลลชั้นบนมีการเปลี่ยนแปลงที่สําคัญ คือ มีเคอราทิน (Keratin) ใส และหนา ปอ งกนั นาํ้ ซมึ เขา สรู างกาย ประกอบดวย 2 สวน คือ หนังกําพรา และหนังแท ความสําคัญของระบบผวิ หนงั มีดังนี้ เปนสวนท่ีหอหุมรางกาย สําหรับปองกันอันตรายตาง ๆ ท่ีอาจเกิดข้ึนกับอวัยวะใตผิวหนังเปน อวัยวะรับสัมผัสความรูสึกตาง ๆ เชน รอน หนาว เปนอวัยวะขับถายของเสีย เชน เหงื่อ เปนอวัยวะท่ีชวย ขับส่ิงตาง ๆ ท่ีอยูในตอมของผิวหนังใหเปนประโยชนตอรางกาย เชน ขับไขมัยไปหลอเล้ียงเสนขนหรือ ผมใหเงางาม ชวยเปนสวนปองกันรังสีตาง ๆ ไมใหเปนอันตรายตอรางกายชวยควบคุมความรอนใน รางกายใหค งทอ่ี ยูเ สมอ ท่ีอุณหภมู ิ 37 องศาเซลเซยี ส 2. ระบบกลามเนือ้ กลามเน้ือเปนแหลงพลังงานที่ทําใหเกิดการเคล่ือนไหว ในสวนตาง ๆ ของรางกายมีกลามเน้ืออยู 656 มัด ความสาํ คัญของระบบกลามเนอ้ื ชวยใหรางกายเคลื่อนไหวได ตอ งอาศยั การทาํ งานของระบบโครงกระดูกและขอ ตา ง ๆ โดยอาศัย การยึดและหดตัวของกลามเน้ือ ชวยใหอวัยวะภายในตาง ๆ เชน หัวใจ ปอด กระเพาอาหาร ลําไสเล็ก ลําไสใหญ หลอดเลือด ทํางานไดตามปกติ ผลิตความรอนใหความอบอุนแกรางกายชวยปองกันการ กระทบกระเทือนจากอวัยวะภายใน และเปนทเ่ี กดิ พลงั งานของรา งกาย ชนิดของกลามเน้ือ แบงตามลักษณะรูปรางและการทํางานได 3 ชนิด คือ กลามเน้ือลาย กลามเนอื้ เรียบ และกลา มเน้ือหวั ใจ คมู ือการเรยี น...รายวชิ าสขุ ศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 15

3. ระบบโครงกระดูก กระดูกเปนอวัยวะสําคัญในการชวยพยุงรางกายและประกอบโครงราง เปนท่ียึดเกาะของ กลามเนื้อ กระดูกจะยาวขึ้นตั้งแตเด็กจนอายุ 18 ปในหญิง และ 20 ปในชาย แลวจึงหยุดเจริญเติบโตเมื่อ เจริญเติบโตเต็มทีจ่ ะมีกระดกู 206 ช้นิ แบงเปนกระดกู แกน 80 ช้นิ และกระดูกระยางค 126 ชิน้ ความสาํ คญั ของระบบโครงกระดกู ประกอบเปนโครงราง เปนสวนท่ีแข็งของรางกาย รองรับและปองกันอวัยวะตาง ๆ ยึดเกาะ กลา มเน้อื ทําใหเคลื่อนไหวได สรางเม็ดเลือด เปนที่เก็บและจายเกลือแคลเซียม ฟอสเฟต และแมกนีเซียม รวมท้ัง ปองกนั อวัยวะภายในรา งกาย เชน ปอด หัวใจ ตบั สมอง และประสาท เปนตน 4. ระบบไหลเวียนเลอื ด ระบบไหลเวียนเลือดทําหนาที่ลําเลียงอาหารท่ียอยสลายแลว น้ํา กาซ ไปเล้ียงเซลลตาง ๆ ของ รางกาย และเวลาเลือดไหลเวียนกลับ ก็จะพาเอาของเสียตาง ๆ ไปยังสวนของรางกายท่ีทําหนาที่สงของ เสียเหลา นอี้ อกมานอกรา งกายดวย ความสาํ คัญของระบบไหลเวียนเลือด ทําหนาที่นํากาซออกซิเจนสงไปยังเซลลตาง ๆ ของรางกาย และนํากาซคารบอนไดออกไซดจาก เซลลเพอ่ื ขบั ออกนอกรา งกายทางลมหายใจ ควบคุมอณุ หภมู ภิ ายในรางกายใหอยูในเกณฑปกติ นําน้ําและ เกลือแรตาง ๆ ไปสูเซลลและขับของเสียออกจากรางกายในรูปของปสสาวะ นําแอนติบอดี (Antibody) ไปใหเซลลตาง ๆ เพื่อชวยใหรางกายมีภูมิคุมกันโรค นําฮอรโมนไปใหเซลลตาง ๆ เพ่ือใหรางกายทํางาน ตอบสนองตอ สิ่งเรา ตา ง ๆ ได และนําเอมไซมไ ปใหเซลลตา ง ๆ เพื่อชว ยในการเผาผลาญอาหาร เรอ่ื งท่ี 2 ปจจัยท่ีมีผลตอ การเจรญิ เติบโตและพฒั นาการของมนุษย การเจริญเติบโตและพัฒนาการของมนุษยทุกวัยตั้งแตเกิดจนตาย มีปจจัยสําคัญท่ีเกี่ยวของท้ัง 3 เรอ่ื ง คอื พันธุกรรม สิ่งแวดลอม และโภชนาการ 1. พนั ธุกรรม เปนปจจัยที่มีผลตอการเจริญเติบโต และพัฒนาการของมนุษย เปนลักษณะทางรางกายท่ีไดรับ การถายทอดจากบรรพบุรุษสูลูกหลานตามโครโมโซม ท่ีแสดงออกในลักษณะสีผิว สติปญญา ชนิดเลือด เปนตน 2. สิง่ แวดลอ ม สิ่งแวดลอมมีอิทธิพลตอชีวิตต้ังแตการปฏิสนธิในครรภมารดาจนกระท่ังคลอดออกมาเปนทารก แลวเจริญเติบโต พัฒนาผานวัยตาง ๆ ตามลําดับ สิ่งแวดลอมเปนองคประกอบท่ีมีอิทธิพลตอสุขภาพและ การเจริญเติบโต เชน สุขภาพของมารดาในขณะต้ังครรภ อาจมีผลกระทบตอทารกในครรภ ฐานะทาง เศรษฐกิจ และส่ิงแวดลอมทางสังคม เปนตน คูมือการเรียน...รายวิชาสขุ ศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 16

3. โภชนาการ การรับประทานอาหารโดยยดึ หลกั โภชนาการ ทําใหไดพ ลังงานและสารอาหารท่ีเหมาะสมกบั วยั เปนปจ จัยสําคัญ ทีส่ ง ผลตอการเจรญิ เติบโตและพัฒนาการของมนุษยท กุ เพศทกุ วยั เรอ่ื งท่ี 3 พฒั นาการและการเปล่ยี นแปลงตามวัย 1. วัยทารก แบงชวงอายไุ ด 2 ระยะ คือ - วัยทารกแรกเกิด อายุต้ังแตแรกเกิดจนถึง 2 สัปดาห มีพัฒนาการทางรางกาย อารมณ และ บุคลกิ ภาพ - วัยทารกอายุตั้งแต 2 สัปดาหถึง 2 ขวบ มีพัฒนาการทางรางกาย อารมณ ภาษาและสติปญญาใน วัยทารกจะมีสิง่ แวดลอ มและพนั ธกุ รรมกําหนดความแตกตางกันของทารกแตล ะคนตัง้ แตเกดิ 2. วัยเดก็ มชี วงอายใุ นวัยเดก็ ระหวา ง 2-12 ป โดยประมาณ มีพฒั นาการเปน 3 ระยะ คอื - วัยเดก็ ตอนตน มีพฒั นาการทางรางกาย อารมณ สังคม และภาษา - วัยเด็กตอนกลาง มีพัฒนาการทางรางกาย อารมณ สงั คม และสตปิ ญญา - วยั เดก็ ตอนปลาย มพี ฒั นาการทางรา งกาย อารมณ สงั คม และสตปิ ญญา พัฒนาการชวงอายุในวยั เดก็ จะพบวาเดก็ หญงิ มีพัฒนาการทางรางกายเร็วกวา เด็กชาย 3. วัยรุน วัยรุน มีชวงอายุตั้งแต 13-20 ป มีพัฒนาการทางรางกายของเด็กหญิง และเด็กชายแตกตางกัน คือ เดก็ หญงิ จะมีพัฒนาการเร็วกวาเด็กชาย โดยแบงชวงอายุ ดงั น้ี 1. วัยเตรยี มเขา สวู ยั รุน 2. วยั รนุ ตอนตน 3. วยั รนุ ตอนกลาง 4. วัยรุน ตอนปลาย วยั รนุ มกี ารเปลยี่ นแปลงในดานตา ง ๆ ดงั น้ี 1. การเปลี่ยนแปลงทางดานรางกายจะเปนไปอยางชัดเจน วัยรุนหญิงจะมีลักษณะรูปราง ทรวดทรงเปนหญิงสาวชัดเจน มีการเปลี่ยนแปลงระบบอวัยวะสืบพันธุ โดยเริ่มมีประจําเดือนพรอมจะ สืบพันธุได วัยรุนชาย จะเร่ิมมีลักษณะของหนุมชาย มีการเปลี่ยนแปลงของระบบอวัยวะเพศ เริ่มมีอสุจิ ซ่ึงเปน เซลลสืบพันธุพ รอมทจี่ ะผสมพันธไุ ด 2. การเปล่ียนแปลงทางดานอารมณและจิตใจ สวนใหญจะมีผลมาจากการเปล่ียนแปลงทางดาน รางกาย ไดแก ความวิตกกังวล ความกลัว ความโกรธ ความรักและความอยากรูอยากเปน สิ่งตาง ๆ ท่ีเกิด ขึ้นกับวัยรุน ดังกลาวน้ัน ผูใหญ ผใู กลชิดควรสงั เกตและแกไ ขปญหาดวยเหตผุ ลตา ง ๆ ท่ีเหมาะสม คมู ือการเรียน...รายวิชาสขุ ศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 17

3. การเปล่ียนแปลงทางดานสังคม เริ่มมีวงสังคมในกลุมเพศเดียวกันและตางเพศ มีการทํา กจิ กรรมกนั เปน กลมุ กลวั การถูกทอดท้งิ ปญหาทีค่ วรระวงั มาเปน เรอื่ งของยาเสพติด 4. การพฒั นาการทางสติปญญา ความสามารถทางสมองจะพฒั นาเตม็ ที่ มีการเปล่ียนแปลงท่ีเห็น ไดช ัด ไดแ ก ความสามารถในการพดู การทาํ งาน ความคดิ ความจาํ ดี มสี มาธิมากข้ึน 4. วยั ผูใหญ เปนวัยท่ีมีความยาวนาน และมีความสําคัญตอชีวิตอยางมาก มีการงานท่ีมั่นคง มีเพื่อน คูครอง มีการเปลี่ยนแปลงทางรางกาย และความเส่ือมในดานความสามารถอีกดวย เปนวัยที่ทุมเทแรงกายแรงใจ การสรางฐานะ การเปล่ียนอาชีพ หรือการเปล่ียนแปลงสิ่งสําคัญ ๆ ในชีวิต สมควรจะตองทําในวัยน้ี ชวง อายุมี 2 ระยะ คือ วัยผูใหญอายุต้ังแต 21-40 ป วัยกลางคนอายุตั้งแต 40-60 ป เปนวัยท่ีมีพัฒนาการในดาน ตาง ๆ ไดมากจนถึงขีดสูงสุด อาทิ ดานความสูง สติปญญา มีการเปล่ียนแปลงดานจิตใจ ความพอใน คานยิ ม และสนใจในเรอื่ งคคู รองมาก เปน วัยที่เรม่ิ เสอื่ มความสามารถ สมรรถภาพทางเพศลดนอ ยลง 5. วยั สงู อายุ ชวงอายุวัยชราจะเร่ิมนับตั้งแต 60 ปขึ้นไป ความชรามีความแตกตางของบุคคลในวัยอายุเทากัน สามารถภาพอาจแตกตางกัน โดยท่ัวไป รางกายมีแตความทรุดโทรมมากกวาความเจริญเติบโต สติปญญา จะคอยลดนอยลง แตเ ปนวยั ทม่ี คี วามสุขุมรอบคอบ มีเหตุผล อารมณจะแปรปรวนไมคงท่ี เปน วยั ท่ีมีความ เมตตากรณุ าสงู กวา วยั อื่น ๆ กิจกรรมทายบทท่ี 1 การพฒั นาการของรา งกาย กจิ กรรมที่ 1 จงเลอื กคาํ ตอบทีถ่ กู ตอ งท่ีสดุ เพยี งคําตอบเดยี ว 1. สารในขอใด เปนสว นประกอบของกระดูก ก. เหลก็ และแคลเซยี ม ข. เหลก็ และฟอสฟอรัส ค. แคลเซียมและฟอสฟอรัส ง. แคลเซียมและแมกเนเซียม 2. เพราะเหตุใดคนทเี่ ปน โรคดาวนซินโดรม จึงอายุไมย นื ก. ภมู ิตา นทานโรคต่าํ ข. เมด็ เลอื ดแดงแตกงาย ค. มหี วั ใจพกิ ารแตก าํ เนดิ ง. มเี ลือดออกตามขอในรา งกาย คมู อื การเรียน...รายวชิ าสุขศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 18

3. ควรหลีกเลยี่ งไมใ หเดก็ รบั ประทานอาหารชนิดใดมากทส่ี ุด ทีเ่ ปนสาเหตขุ องโรคฟน และมปี ระโยชน นอ ยมาก ก. นาํ้ อดั ลม ข. นํา้ ผลไม ค. นมหวาน ง. นมเปร้ียว 4. ขอใดไมใชพ ัฒนาการทางสงั คมของวยั รุน ก. ขอี้ าย ชอบเกบ็ ตวั อยคู นเดียว ข. ชอบปฏบิ ตั กิ ิจกรรมรว มกนั เปน หมูคณะ ค. รวมกลมุ เพ่อื นทีม่ ีทง้ั เพศหญิงและเพศชาย ง. แตงกายเหมอื นกบั เพอ่ื น ๆ หรือแปลกไปกวาคนอน่ื 5. ขอ ใดแสดงถึงพัฒนาการทางดานรา งกายของวยั รนุ ทถ่ี ูกตอ ง ก. วยั รนุ ชาย มหี นวดเครา วัยรนุ หญงิ มีประจาํ เดอื น ข. วัยรนุ ชาย มเี สียงแหลม วัยรุน หญิง เสียงจะหา วข้นึ ค. วัยรนุ ชาย มสี ะโพกแคบ วัยรุนหญิง มปี ระจําเดอื น ง. วัยรุนชาย สะโพกผายออก วัยรนุ หญิง กลา มเนื้อและกระดกู แขง็ แรง กจิ กรรมที่ 2 จงตอบคําถามตอ ไปนี้ 1. จงอธบิ ายความหมายของ “พันธุกรรม” มาพอเขาใจ คมู อื การเรยี น...รายวชิ าสุขศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 19

2. จงหาความหมายของวยั ตา ง ๆ ดังน้ี ก. วยั ทารก ข. วยั รุน ค. วัยผูใ หญ คูมือการเรียน...รายวิชาสขุ ศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 20

บทที่ 2 ความสมั พนั ธในครอบครวั ชุมชน บทสรปุ เรอื่ งท่ี 1 การสรา งสัมพันธภาพทดี่ ีในครอบครวั เพ่อื นและชุมชน สัมพันธภาพในครอบครัวเริ่มตนจากความรัก ความอบอุนของคูสามีภรรยาท่ีมีตอกัน เมื่อมี ลูกสัมพันธน้ันจะขยายไปสูลูก เปนความสัมพันธระหวางพอ แมและลูก ซึ่งทุกคนเปนท้ังผูใหและผูรับ ประกอบกับมีความผูกพันทางสายเลือดของพอแมที่มีตอลูก ครอบครัวจึงเปนแหลงความรัก ความอบอุน ท่ีสําคัญและยั่งยืนกวาสัมพันธภาพใด ๆ สัมพันธภาพอัน อบอุนเปนความรูสึกอยางหนึ่ง ดังน้ัน จึงควร ศึกษาถึงการสรา งสมั พันธภาพทดี่ ีในครอบครัว ซ่งึ มแี นวทาง ไดแ ก 1. ความผูกพนั ระหวางสามีภรรยา แมกับลกู พอ กับลูก ความผูกพันที่ครอบครัวไมควรละเลยอีกประการหน่ึง คือ ความกตัญูตอปูยาตายาย การให ความรัก การเอาใจใส ตอบแทนพระคุณที่ทานไดเลี้ยงดูมา ทําใหลูกหลานหรือเด็กรุนตอไปไดถือเปน ภาระหนาทแี่ ละแบบอยางของความผูกพนั ในครอบครัวสืบตอ ไป 2. การเอาใจใส คือ การใหความสนใจและสนับสนุนตามความตองการของคนในครอบครัว อยางเหมาะสม การเอาใจใสที่ควรระมัดระวัง การใชเงินทดแทนการเอาใจใส พอแมไมมีเวลาก็ใหเงินลูก ไวใชเที่ยวเตรซ้ือของตามตองการ วันเกิดซ้ือของที่มีย่ีหอราคาแพงให เพื่อแสดงถึงความเอาใจใสของพอ แม สิง่ เหลานี้ สรา งความอบอุน แบบจอมปลอมและสรางความเปนนกั วัตถุนิยมในทางที่ผดิ ใหแกลกู 3. ความเขาใจ คนแตละคนมีความแตกตางกัน ไมมีใครในโลกนี้ท่ีสมบูรณแบบ ทุกคนตางมี ขอ บกพรองแตกตางกันไปทั้งส้ิน ส่ิงที่ครอบครัวควรเขาใจกัน คือ นิสัยใจคอ ขอดี ขอบกพรองของแตละ คน เปน พน้ื ฐานในการอยูรว มกนั หรือปรับตวั เขาหากัน 4. การพูดจา ควรพูดจาสุภาพ ใหเ กยี รตซิ ึง่ กันและกัน แสดงความรูสกึ ที่ดีตอกัน หากเกิดความไม พอใจหรือความขัดแยง ควรหาโอกาสพูดหรือส่ือถึงความรูสึกของตนเอง มีเหตุมีผลตอกันเม่ือพูดแลวทุก คนควรฟง และยอมรบั ความคิดเห็นของกนั และกัน เพ่ือปรบั ความเขาใจในครอบครัว แนวทางการสรางเสริมสมั พนั ธภาพท่ีดใี นครอบครัวและเพ่อื น 1. การมคี วามรกั ความจริงใจตอ กนั ในครอบครัวระหวางพอ แม ลูก เครอื ญาตแิ ละระหวางเพอ่ื น 2. การใหอ ภยั และเปนที่พกั พิงทีไ่ วว างใจ 3. การใหค าํ ปรกึ ษาชวยเหลือซงึ่ กนั และกนั 4. การเสียสละ คูม อื การเรยี น...รายวิชาสุขศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 21

แนวทางการเสริมสรางสมั พันธภาพท่ดี ใี นชุมชน วิธีการสรางและสงเสริมสัมพันธภาพท่ีดีในชุมชน จะตองเร่ิมตนจากกิจกรรมท่ีทุกคนในชุมชน เขามารวมทํากิจกรรมได เชน จัดใหมีลานกีฬา มีกิจกรรมรวมพิธีกรรมทางศาสนา มีกิจกรรมท่ีสงเสริม ประเพณีอันดีงาม กิจกรรมเพ่ือสงเคราะหผูมีฐานะยากจนในชุมชน และจัดใหมีกิจกรรมทางดานพัฒนา ชมุ ชน ดังนั้น เปนสวนหน่ึงของชุมชนน้ัน ควรใหความรวมมือ และมีสวนรวมในกิจกรรมท่ีเปน ประโยชนข องชมุ ชน ย่งิ จะชวยใหเกิดสมั พนั ธภาพทีด่ ีระหวางกนั และสงผลใหชุมชนของเรานาอยูทุกคน มีความสุข เร่อื งท่ี 2 คา นยิ มเกย่ี วกับชวี ติ ครอบครวั ลกั ษณะของครอบครัวไทย มี 2 ลกั ษณะ คือ ครอบครวั ขยาย และครอบครวั เดย่ี ว สวนใหญจะเปนครอบครัวเด่ียวเสียมาก เพราะตองการความเปนอิสระ ไมตองอาศัยอยูกับญาติ ฝายสามีหรือภรรยา แตปจจุบันจะมีครอบครัวขยายมากขึ้น เพราะคูแตงงานใหม ยังมีฐานะเศรษฐกิจไมดี ทีจ่ ะแยกเปนครอบครวั เดีย่ ว ความสําคัญของระบบเครือญาติในสังคมไทย จะถือวาญาติทั้งฝายบิดามารดามีความสําคัญและมี ความสัมพันธทางสายโลหิตเปนอยางมาก สามีมีความสําคัญมากกวาภรรยา โดยเฉพาะในชนบท แตป จ จุบนั ผหู ญงิ มีการศึกษาดี จึงมบี ทบาทมากขนึ้ ความคาดหวังของสังคมไทยตอสมาชิกในครอบครัวที่เปนเยาวชน คือ เปนบุตรที่ดีของพอแม เปนศิษยท่ีดีของครูอาจารย อยูรวมกับผูอ่ืนในสังคมไดอยางมีความสุข ปฏิบัติตามคําสั่งของพุทธศาสนา เปนคนดีของครอบครัวและสังคม มีเช้ือชาติศาสนาเดียวกันจะปรับตัวตอกันไดงาย ภูมิหลังไปกันได อายุควรอยูในเกณฑบรรลุนิติภาวะ มีระดับการศึกษาใกลเคียงกันและมีความแตกตางกันทางฐานะและ ศกั ดิ์ตระกลู อาจทาํ ใหช ีวติ คไู มร าบร่ืนเทา ท่ีควร คานิยมท่ีควรปลูกฝงใหเกิดในสังคมไทย เชน การเคารพผูอาวุโส การไมยึดติดกับวัตถุและ คานิยมในการยกยองคนดี คานิยมในการดําเนินชีวิตความเปนอยูที่เรียบงายและอยูอยางไทย คานิยมใน การเคารพบพุ การี และคานยิ มอืน่ ๆที่ควรสบื สานเปน วัฒนธรรมของสังคม คานยิ มทไี่ มดี เชน คานยิ มความโกเก ฟุมเฟอย คานิยมทางวัตถุรักความสะดวกสบาย และคานิยม เรอื่ งการยกยองนับถือตน โดยดูจากฐานะหรอื นับถือคนเกง แตโกง ผลทีไ่ ดร ับจากคานยิ มท่ีผิด ไดแก สงั คมขาดระเบยี บแบบแผน วุนวาย เกดิ ความเสียหาย ทําใหเกิด ปญหาสังคมตา งๆ และทาํ ใหเกดิ ปญหาเศรษฐกจิ เกิดความยากจน การปองกันแกไข คือ แกไขคานิยมของคนไทยใหม และชวยกันสรางคานิยมใหมขึ้นมา โดยทุก คนตองแยกเรอื่ งผลประโยชนสว นตัวออกจากสวนรวม ฝก ใหเปน ผเู สียสละ รูจกั ให รจู กั รบั คมู อื การเรียน...รายวชิ าสุขศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 22

กจิ กรรมทายบทท่ี 2 ความสมั พันธในครอบครวั ชมุ ชน กิจกรรมท่ี 1 จงเลือกคาํ ตอบทถี่ ูกตองทสี่ ุดเพยี งคาํ ตอบเดยี ว 1. ขอใดบดิ าพงึ ปฏบิ ตั ิตอบุตร ก. ประชาสงั่ สอนลูกใหเปนคนดี ข. วิเชยี รเปน เจา ของบอนสอนลูกใหคมุ บอน ค. อุทศิ ทาํ งานท้งั วันแตไมเคยมีเวลาใหล ูก ง. สุดาทาํ งานเพือ่ เดก็ กําพรา แตใ น 1 ป ไมเ คยพบลกู เลย 2. ขอ ใดสามไี มควรปฏิบัติตอ ภรรยา ก. วินยั ชอบพดู นนิ ทาภรรยาตอหนา ลูก ข. วินยั ซื้อเครือ่ งแตงกายใหภ รรยา ค. วินยั จดทะเบยี นสมรสกบั ภรรยา ง. วินยั ใหภ รรยาดแู ลคาใชจา ยในบา น 3. การเลอื กคคู รองเปนการตดั สนิ ใจทีส่ าํ คัญท่ีสุดในชีวติ เพราะเหตุใด ก. เปน การยกระดบั ทางสังคม ข. มผี ลตอความเปนอยูต ลอดชีวิต ค. เปนจุดเริ่มตนของชวี ติ ครอบครัว ง. เปนการเปล่ียนแปลงทางเศรษฐกจิ 4. สงั คมการหยารางสูงจะเกิดปญ หาอะไร ก. สามีไปมีภรรยาใหม ข. ภรรยาไปมีสามใี หม ค. บตุ รขาดความอบอนุ มปี ญหาสงั คม ง. ถือเปน เรอื่ งปกติ แตง ไดก ห็ ยาได 5. วุฒภิ าวะทางอารมณดา นใดมผี ลสาํ คญั ตอชวี ติ คู ก. การปรับตัว ข. การมเี หตผุ ล ค. การควบคมุ อารมณ ง. ถูกทุกขอ คมู อื การเรียน...รายวชิ าสขุ ศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 23

กจิ กรรมท่ี 2 จงตอบคําถามตอ ไปนี้ 1. จงบอกถงึ การสรา งสัมพนั ธภาพทด่ี ใี นครอบครวั 2. นักศึกษาจะมีแนวทางการปอ งกันและแกไขคา นยิ มของสงั คมท่ผี ิดไดอยางไรบาง คูมอื การเรียน...รายวชิ าสขุ ศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 24

บทท่ี 3 สขุ ภาพทางเพศ บทสรปุ เร่อื งที่ 1 สรีระรางกายที่เกย่ี วของกบั การสบื พันธุ 1. การเจรญิ เติบโตและพฒั นาการทางเพศในดา นรา งกายและจิตใจของวยั รนุ วัยรุน เปนวัยที่มักจะพบกับปญหาตาง ๆ ทั้งรางกายและจิตใจ บางครั้งเกิดความสงสัยวาทําไม ถึงเปน เชน น้ัน ทําไมถึงเปน เชน น้ี แตล ะคนจะยา งเขาสวู ยั รนุ ไมพรอมกนั ขึ้นอยกู บั สาเหตุตา ง ๆ ขึ้นอยูกับ การหล่ังน้ําอสุจิครั้งแรกของฝายชาย และการมีประจําเดือนของฝายหญิง จากนั้นก็จะเจริญเติบโตและ พัฒนาเปน ผูใหญต อ ไป การพัฒนาทางดา นรา งกาย - ดา นรา งกายของวัยรนุ ชาย อายุประมาณ 13-15 ป มีลักษณะเพศเจริญขึ้นเรอ่ื ย ๆ คือ มีกลามเนื้อ มากข้ึน แข็งแรงขึ้น ไหลจะกวางขึ้น มีขนขึ้นตามบริเวณหัวหนาว อวัยวะเพศและรักแร แขนและหนา แขง เสยี งจะหาวขึ้น สามารถผลิตเซลลส ืบพนั ธหุ รืออสุจิ ระยะนี้จะสน้ิ สดุ ลงเม่อื ประมาณ 19-21 ป - ดานรางกายของวัยรุนหญิง การเจริญเติบโตจะเร็วกวาชายประมาณ 1-2 ป เปล่ียนแปลงอยาง รวดเร็ว เชน แขนขายาวขึ้น มือใหญขึ้น สะโพกขยายออก เตานมเจริญเติบโตขึ้น มีขนข้ึนตามบริเวณ หวั หนาว อวัยวะเพศและรักแร สูงขึ้นอยางรวดเร็ว จนอายุประมาณ 14 ป ความสูงจะคงท่ีเมื่ออายุ 17-18 ป ตอมเพศจะหล่ังฮอรโมนออกมา กระตุนใหมีการตกไข มีประจําเดือนหรือระดู รังไขเจริญเติบโตเต็มท่ี ตอ มนํ้านมโตใกลเคียงกบั ผูใหญ ส้ินสดุ ระยะวยั รุนเมื่ออายุประมาณ 18 ป การพัฒนาดานจิตใจ - ดานจิตใจของชาย มักมีอารมณรุนแรง ความรูสึกเปดเผย ตรงไปตรงมา ไมใครยอมใครงาย ๆ เชือ่ มัน่ ในตนเอง มคี วามเปนผูใ หญ รบั ผิดชอบตอตนเอง ไมชอบผูอ่ืนบังคับ มักขัดแยงกับผูใหญ ตองการ ชว ยตนเองมากขึน้ มีความสนใจเพศตรงขาม อารมณว วู าม รนุ แรง จะเปน ปกตเิ ม่ือยา งเขา สวู ัยผูใหญ - ดานจิตใจของหญิง มักออนไหวงาย ข้ีอาย รักสวยรักงาม สนใจเพศตรงขามท่ีวัยสูงกวา แมจะ ไมแสดงออกเชนชัดเทาผูชาย เพราะถูกจํากัดดวยวัฒนธรรมและประเพณี ไมชอบถูกบังคับ และมักมี ความเหน็ ขดั แยงผใู หญ 2. อวัยวะสบื พันธุและสขุ ปฏบิ ัติเกีย่ วกบั อวัยวะสบื พันธุ ระบบสืบพันธุเพศชาย มีสวนประกอบ ไดแก ตอมอัณฑะ ตอมลูกหมาก ลึงคหรือองคชาติ ทอพักตัวอสุจิ ทอนาํ ตัวอสุจิ และถุงอัณฑะ ระบบสบื พนั ธเุ พศหญิง มสี วนประกอบ ไดแก ตอมรงั ไข ทอ รังไข มดลกู ชองคลอด คลิทอริส ตอ มนาํ้ เมือก ฝเ ย็บ เตานม คูมอื การเรยี น...รายวชิ าสขุ ศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 25

เร่อื งท่ี 2 การเปล่ียนแปลงเม่อื เขา สวู ยั หนุมสาว 1. พฒั นาการทางเพศและการปรบั ตัวเมือ่ เขา สวู ยั รนุ การเปล่ียนแปลงทางรางกายของเพศหญิง จะเกิดขึ้นเร็วกวาเด็กชาย อายุประมาณ 11-13 ป ตอมใตสมองจะผลิตฮอรโมนท่ีไปกระตุนการเจริญเติบโต และกระตอนการทํางานของรังไขใหสราง เซลลสืบพันธุและผลิตฮอรโมนเพศหญิง จะมีการเจริญเติบโตอยางรวดเร็ว สวนสูงและนํ้าหนักเพิ่มมาก ขึ้น อวัยวะเพศโตข้ึน มีขนขึ้นบริเวณหัวหนาว และรักแร เอวคอดสะโพกผายออก เตานมโตขึ้น อาจมีสิว ขึ้นตามใบหนา สวนมดลูก รังไข และอวัยวะท่ีเก่ียวของเจริญเติบโตข้ึน เริ่มมีประจําเดือน ซ่ึงลักษณะการ มีประจําเดือนในเพศหญิงจะเปนการบงบอกวา วัยรุนหญิงไดบรรลุวุฒิภาวะทางเพศแลว และสามารถ ตงั้ ครรภไ ด การเปล่ียนแปลงทางรางกายของเพศชาย จะเร่ิมเขาสูวัยรุนอายุประมาณ 13-15 ป ตอมใตสมอง จะผลิตฮอรโมนท่ไี ปกระตนุ ใหรางกายเจรญิ เตบิ โต และกระตุนใหอัณฑะผลิตเซลลสืบพันธุและฮอรโมน เพศชายมีการเปล่ียนแปลงของรางกายที่เห็นไดชัด นํ้าหนักตัวเพิ่มขึ้น แขนขายาวเกงกาง ไหลกวางออก กระดูกและกลามเน้ือแข็งแรงขึ้น และมีกําลังมากขึ้น เสียงแตก นมแตกพาน มีหนวดเครา มีขนขึ้นที่หนา แขง รักแร อวัยวะเพศ มีสิวขนบริเวณใบหนา หนาอก หรือหลัง อวัยวะเพศโตขึ้นและแข็งตัว เม่ือมี ความรูสึกทางเพศหรือถูกสัมผัส มีการหล่ังนํ้าอสุจิหรือนํ้ากามออกมาในขณะหลับ(ฝนเปยก) ซ่ึงเปน อาการท่ีบงบอกวาไดบรรลุวุฒิภาวะทางเพศแลว และสามารถท่ีจะทําใหเพศหญิงเกิดการต้ังครรภไดอีก ดว ย การปรับตัวทางเพศเมื่อเขาสูวัยรุน มีแนวทางในการปฏิบัติดังน้ี ศึกษาใหเขาใจถึงการ เปล่ียนแปลงทางเพศของรางกายและจิตใจ จะทําใหเขาใจและสามารถปฏิบัติตนไดอยางถูกตอง ปรับตัว เขากับเพ่ือนตางเพศใหเหมาะสม และรูจักมารยาทท่ีควรปฏิบัติตอกันทั้งฝายชายและหญิง ควรรีบปรึกษา แพทยเมือ่ มปี ญหาหรอื มีอปุ สรรคเกยี่ วกบั เรอื่ งเพศ และปฏบิ ตั ิตามขนบธรรมเนียมประเพณอี นั ดีงาม 2. วยั รุน กับการคบเพื่อน วัยรุนเปนวัยท่ีใหความสาํ คญั กบั เพอ่ื น และตองการใหตนเองเปนท่ีนิยมชมชอบในกลุมเพ่ือนการ มีเพ่ือนท่ีดีจะทําใหวัยรุนมีผูที่คอยรวมทุกขรวมสุข ปรับทุกข ชี้แนะแนวทางในการแกไขปญหาอยาง ถูกตอง แตถาวัยรุนคบเพ่ือนท่ีไมดีก็จะชักนําไปสูทางที่ไมดี วัยรุนจึงควรรูจักเลือกคบเพื่อนที่ดีและสราง ความสมั พันธท ดี่ กี บั เพือ่ น ซ่งึ จะชว ยใหสามารถปรับตัวใหเ ขา กบั สังคมไดต อ ไป เรอื่ งที่ 3 พฤตกิ รรมที่นําไปสูการมเี พศสัมพนั ธ การมีพฤติกรรมทางเพศที่เหมาะสมกับวัฒนธรรมไทยน้ัน จะตองรูจักการปรับตัวทางเพศท้ังทาง เพศท้ังทางดานรางกายและจิตใจ รูจักการวางตัวตอเพศตรงขามอยางเหมาะสมกับวัฒนธรรมไทยในเร่ือง คานิยมทางเพศที่เหมาะสมกับสังคมและวัฒนธรรมไทยมีหลายประการ โดยภาพรวมก็เนนใหปฏิบัติตน คมู อื การเรียน...รายวิชาสขุ ศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 26

ใหดีในเรื่องทางเพศท้ังผูชายและผูหญิง ถาจะเปนสามีภรรยากันก็ตองปฏิบัติใหถูกตอง ทั้งทางกฎหมาย และขนบธรรมเนียมประเพณอี นั ดงี ามของไทย การหลีกเล่ียงและปองกันตนเองจากสถานการณเส่ียงตอการตั้งครรภโดยไมต้ังใจนั้น ใหระวัง บคุ คลตอไปน้ี ไดแ ก แฟนหรือคูรัก เพอ่ื นชาย คนแปลกหนา พอเลี้ยง ญาติ อยาไวใจบุคคลเหลาน้ีมากนัก สําหรับวัยรุนท่ไี มคดิ ท่จี ะหลกี เล่ยี งการมเี พศสัมพนั ธจ ากแฟน หรอื ครู กั นน้ั ควรศึกษาขอคิดเก่ียวกับการมี เพศสัมพันธ และผหู ญิงทกุ คนควรศกึ ษาการปอ งกนั ตนเองใหปลอดภยั จากการถกู ขมขืนอันจะนาํ ไปสูก าร ต้ังครรภโดยไมต้ังใจอกี ทางหน่งึ เรอื่ งที่ 4 สขุ ภาพทางเพศ ผูทมี่ สี ขุ ภาวะทางเพศท่ดี ี กจ็ ะปฏิบัตติ อ คนทีม่ ีวถิ ีทางเพศแตกตา งจากตัวเองดวยความเคารพไมวา จะเปนสาวประเภทสอง หรือหญิงรักหญิงชายรักชาย หรือผูท่ีรักสองเพศและยังปฏิบัติกับเพ่ือนคูรักหรือ ชายที่สําคัญ คือมีความรับผิดชอบตอสังคมและตนเอง ในเรือ่ งการมเี พศสมั พนั ธท ่ปี ลอดภยั การมีเพศสัมพันธท่ีปลอดภัย โดยไมเปล่ียนคูหรือมีเพศสัมพันธกับบุคคลที่ไมใชสามีภรรยาของ ตน ถาคิดจะมีเพศสัมพันธกับบุคคลท่ีไมใชคูของตน ควรปองกันความไมปลอดภัยที่อาจเกิดขึ้นโดยใช ถุงยางอนามัย เนนการรักษาความสะอาดสวนบุคคล เมื่อมีเพศสัมพันธ แลวควรตองรีบทําความสะอาด สวนบุคคล ไมหมักหมม เพราะจะทําใหเกิดเช้ือโรคซ่ึงเปนตนเหตุของอาการคันจนลุกลามเปนโรคท่ี อวยั วะเพศได ควรมีเพศสัมพันธแบบธรรมชาติ ไมผิดธรรมชาติของคนปกติ เชน การใชวัตถุแปลกปลอมใน การรวมเพศ การรว มเพศโดยใชวตั ถุเลียนแบบธรรมชาติ เชน ตุกตายาง ใหค าํ นึงถึงความปลอดภัย การคุมกําเนิด เปนสวนหนึ่งของการวางแผนครอบครัวในเรื่องระยะท่ีพรอมจะมีบุตรเม่ือใด คํานวณบุตรที่จะมีกี่คน หรือระยะหางของการมีบุตรเวนนานเทาใด ทั้งน้ีเพ่ือใหเหมาะสมกับความพรอม และความตอ งการของคูสมรส การคมุ กําเนิดเปน วิธีการปฏิบตั เิ พอื่ ปองกนั การตั้งครรภ การมเี พศสัมพนั ธก อนวยั อันควร เปน พฤติกรรมทก่ี อใหเกิดปญ หาตาง ๆ ตามมาในชีวิต ตลอดจน เปนปญหาหรือภาระแกสังคม ชุมชนดวย เชน การติดโรคทางเพศสัมพันธ และยังเปนบุคคลแพรเชื้อโรค ทางเพศสัมพันธแกคนอื่นดวย ถาบุคคลน้ันใหบริการทางเพศการต้ังครรภเมื่อไมมีความพรอม หรือ ต้ังครรภโดยไมคาดคิด นอกจากจะสงผลกระทบตอชีวิตของตนเองแลว ยังสงผลกระทบตอครอบครัว ทําใหบ ิดามารดา ญาตพิ ี่นอ งอับอายเสยี ใจ รวมถงึ สง ผลกระทบตอสงั คม แนวทางการแกไขปญหาการต้ังครรภไมพ่ึงประสงคนี้ คงตองเริ่มจากการปลูกฝงนิสัยตั้งแตวัย เด็ก ใหสอดคลองกบั สภาพสงั คมในยคุ โลกาภิวัฒนนี้ เช่ือวา ปญ หาการทาํ แทง ผิดกฎหมายอาจเบาบางลง คูมือการเรยี น...รายวชิ าสขุ ศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 27

กจิ กรรมทา ยบทท่ี 3 สขุ ภาพทางเพศ กิจกรรมท่ี 1 จงเลอื กคําตอบท่ีถกู ที่สดุ เพยี งคาํ ตอบเดยี ว 1. อวยั วะสว นใดทาํ หนาทผี่ ลติ เซลลสืบพันธเ พศหญิง ก. รงั ไข ข. มดลูก ค. ปกมดลกู ง. ชองคลอด 2. ขอ ใดทีแ่ สดงการบรรลวุ ุฒภิ าวะทางเพศหญิง ก. การขยายของเตา นม ข. การมขี นในที่ลบั มาก ค. การเปล่ยี นแปลงของเสียง ง. การมีประจําเดือนคร้ังแรก 3. การลดปญ หาทางเพศของวัยรนุ ไดด ีทส่ี ดุ คอื ขอใด ก. การมคี สู นทนาท่ีดี ข. การมมี ารยาททด่ี ี ค. การชว ยเหลอื ทาํ งานบา น ง. การออกกําลงั กายเปน ประจาํ 4. การเปลยี่ นแปลงทางรา งกาย มีผลมาจากตอ มไรทอ ชนดิ ใด ก. ตอ มพทิ ูอติ ารี ข. ตอ มหมวกไต ค. ตอ มไทรอยด ง. ตอ มพาราไทรอยด 5. เมือ่ เกดิ ผิดปกติเกย่ี วกบั อวัยวะสบื พนั ธุ ควรปฏิบตั อิ ยา งไร ก. ควรไปปรึกษาแพทย ข. ทาํ ความสะอาดอยูเสมอ ค. ใชกางเกงช้ันในทสี่ ะอาด ง. สวมใสเ คร่อื งนงุ หมทไ่ี มร ัดแนน เกนิ ไป คูมอื การเรียน...รายวชิ าสุขศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 28

กจิ กรรมที่ 2 จงตอบคําถามตอ ไปนี้ 1. พฤตกิ รรมเสยี งตอการมเี พศสัมพนั ธ มอี ะไรบา ง 2. วิธกี ารวางแผนครอบครัวและการคุมกาํ เนิด มอี ะไรบาง บอกมาสกั 5 วิธี คมู อื การเรียน...รายวชิ าสุขศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 29

บทท่ี 4 สารอาหาร บทสรุป เร่ืองท่ี 1 สารอาหาร 1. ความตอ งการสารอาหารในวัยเด็ก ควรเปนอาหารที่ถูกหลักโภชนาการ ครบทัง้ 6 ประเภท ควรคิดถงึ 3 ประเด็นดวยกันคอื 1. อาหารที่ใหโปรตีน ไดแก นม ไข เน้ือสัตว ตลอดจนโปรตีนจากพืชพวกถั่วเขียวถ่ัวเหลือง ดู วาไดรับเพียงพอหรือยงั 2. อาหารท่ีใหพลังงาน ไดแก ขาว แปง นํ้าตาล ไขมัน และน้ํามัน ดูวาเพียงพอหรือยัง อาหารใน กลุมน้ี พวกนํ้าอัดลม หรือขนมหวาน ลูกกวาดตาง ๆ ควรจํากัดลง เพราะประโยชนนอยมากและบางทีทํา ใหม ปี ญ หาเรื่องฟนผดุ ว ย 3. อาหารท่ใี หวิตามนิ และเกลือแร ไดแ ก ผกั ผลไม และอาหารที่มใี ยอาหารทาํ ใหทอ งไมผูก 2. ความตอ งการอาหารของเด็กวัยเรยี น เด็กในวัยเรียนเปนวัยที่รางกายเจริญเติบโต ตองการอาหารเชาของเด็กวัยเรียน มักจะเปนปญหา ของบางครอบครัว ทีต่ องเรงรบี ในตอนเชา ของแตล ะวนั ดังน้ัน ในปจจุบันภาวะของความเรงเรียนในสังคม อาจจะทําใหพอแมหรือผูปกครองละเลยเรื่อง อาหารเชา ของเด็กวยั เรียน จะทาํ ใหเ ด็กขาดสมาธิในการเรียน สมองมืน งวง ซึม จะสงผลเสียตอระบบการ ยอยอาหาร และเปนโรคขาดสารอาหาร ควรเลือกอาหารท่ีกินและหาไดงาย พอแมหรือผูปกครองควร ตระหนักถึงเดก็ ในการที่จะเตรียมอาหารเชา ที่มคี ุณคา ทางโภชนาการ 3. ความตอ งการสารอาหารในวยั รุน วัยรุนเปนวัยท่ีตองการสารอาหารมากข้ึน ตองคํานึงทั้งปริมาณ และคุณภาพ ใหถูกหลัก โภชนาการ โดยมปี จจยั ท่สี ําคญั คอื ครอบครวั ตวั วัยรนุ เอง และสง่ิ แวดลอ มในโรงเรียน 4. ความตอ งการสารอาหารในวยั ผใู หญ วัยผูใหญ รางกายจะหยุดการเจริญเติบโตแลว แตรางกายก็ตองการสารอาหารอยางครบถวน เพ่ือไปบํารุงอวัยวะและเน้ือเย่ือตาง ๆ ของรางกาย ใหคงสภาพการทํางานที่มีสมรรถภาพตอไป จะทําให แขง็ แรง โดยปฏบิ ตั ิตามคาํ แนะนาํ ในการรับประทานอาหารทีถ่ กู ตองในวัยผูใหญ ดังนี้ 1. โปรตีนคุณภาพ ควรใหรับประทานไขวันละ 1 ฟอง และด่ืมนมอยางนอยวันละ 1 แกว สําหรับโปรตนี จากเนอ้ื สตั วควรลดนอ ยลง เพราะสว นใหญจะตดิ มนั มากบั เน้อื สตั วดวย 2. ไขมันควรใชนํ้ามันถ่ัวเหลืองหรือนํ้ามันขาวโพดในการปรุงอาหาร เพราะเปนนํ้ามันพืชท่ีมี กรดไลโนเลอกิ คมู ือการเรียน...รายวิชาสขุ ศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 30

3. คารโบไฮเดรตคนสูงอายุ ควรรับประทานขาวใหลดลง และไมควรรับประทานนํ้าตาลใน ปริมาณที่มาก 4. ใยอาหารคนสูงอายุควรรับประทานอาหารท่ีเปนพวกใยอาหารมากขึ้น เพื่อชวยปองกันการ ทองผูก เช่ือกันวาชวยลดระดับโคเลสเตอรอลในเลือด และลดอุบัติการณของการเกิดมะเร็ง ของลาํ ไสใหญล งได 5. น้ําด่มื คนสูงอายุ ควรรับประทานน้ําปริมาณ 1 ลิตร ตลอดทั้งวัน แตท้ังนี้จะปรับเองไดตามแต ความตองการของรางกาย โดยใหดูวาปสสาวะมีสีเหลืองออน ๆ เกือบขาว แสดงวาน้ําใน รางกายเพียงพอแลว สวนเครื่องด่ืมแอลกอฮอล รวมทั้งนํ้าชากาแฟควรงดเวน ถาระบบยอย อาหารในคนสูงอายุไมมี ทานควรแบงเปนมื้อยอย ๆ แลวรับประทานทีละนอย แตหลายมื้อ จะดีกวา แตอาหารหลกั ควรเปนม้อื เดยี ว โภชนาการบัญญัติ 9 ประการ มีดงั นี้ 1. กนิ อาหารครบ 5 หมู แตละหมใู หห ลากหลายและหมั่นดูแลนาํ้ หนกั ตัว 2. กนิ ขา วเปน อาหารหลัก สลบั กบั อาหารประเภทแปงเปน บางมื้อ 3. กนิ พชื ผักใหมาก และกจิ ผลไมเ ปนประจํา 4. กินปลา เนอ้ื สตั วทไี่ มตดิ มนั ไข ถ่วั เมลด็ แหง เปนประจาํ 5. ดื่มนมใหเหมาะสมตามวัย 6. กินอาหารที่มีไขมนั พอสมควร 7. หลกี เลี่ยงการกินอาหารรสหวานจดั และเคม็ จัด 8. กินอาหารท่ีสะอาดปราศจากการปนเปอน 9. งดหรอื ลดเครอื่ งดืม่ ทม่ี ีแอลกอฮอล อาหารเปนปจจัยท่มี ผี ลตอ การเจรญิ เติบโต และพัฒนาการของมนุษย การรับประทานอาหารควร ยึดหลักโภชนาการ เพ่ือใหไดพลังงานและสารอาหารท่ีพอเพียง วัยรุน เปนวัยท่ีกําลังเจริญเติบโต จึงควร บรโิ ภคอาหารใหถ กู ตอ งตามหลกั โภชนาการ เร่ืองที่ 2 วธิ ีการประกอบอาหารเพอ่ื คงคณุ คา ของสารอาหาร 1. หลักในการปรงุ อาหารที่ถกู สุขลักษณะ เพ่อื ใหไ ดอ าหารที่สะอาด ปลอดภัย และมีคุณคาทาง โภชนาการ มีหลักการปรุงอาหารท่ีถูกสุขลักษณะ โดยคํานึงถึงหลัก 3 ส คือ สงวนคุณคา สุกเสมอ สะอาด และปลอดภยั 2. หลักการทําอาหารใหสะดวกและรวดเร็ว อาหารประเภทเนื้อสัตว เชน หมู ไก กุง ปลา เมื่อซ้ือมาตองการปรุงหรือหุงตมแลวทําใหสุก ดวยวิธีการตมหรือรวน แลวแบงออกเปนสวน ๆ ตาม ปริมาณที่จะใชแตละคร้ัง แลวเก็บไวในตูเย็น ถาจะใชในวันรุงขึ้น หรือเก็บไวในชองแชแข็ง ถาจะเก็บไว ใชนาน เม่ือตองการใชก็นําออกมาประกอบอาหารไดทันที โดยไมตองเสียเวลา รอใหละลายเหมือน คมู ือการเรยี น...รายวิชาสุขศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 31

การเก็บดิบ ๆ ทงั้ ชนิ้ ใหญโ ดยไมห่ัน การเตรียมลวงหนาวธิ นี ้ี นอกจากจะสะดวก รวดเร็วแลว ยังคงรสชาติ และคุณคาของอาหารอกี ดวย 3. หลักการเก็บอาหารใหสะอาดปลอดภัย ควรเก็บอาหารในภาชนะบรรจุท่ีถูกสุขลักษณะ สะอาด ปลอดภัย มกี ารทาํ ความสะอาดสถานที่เก็บอยางสม่ําเสมอ ไมเก็บสารเคมีที่เปนพิษอื่น ๆ เชน การ ใชถุงพลาสติกหรือกลองพลาสติก สําหรับบรรจุอาหารในการบรรจุอาหารที่เก็บไวในตูเย็น หรือตูแชแข็ง เปน ตน 4. อุณหภูมิเทาไหรจึงจะทําลายเชื้อโรคได ในการปรุงอาหารในครัวเรือน อุณหภูมิท่ีสามารถ ทําลายเช้ือจุลินทรีย คือ 80 องศาเซลเซียส – 100 องศาเซลเซียส (อุณหภูมิน้ําเดือด) เปนเวลานาน 15 นาที สําหรับอุณหภูมิในตูเย็น 5 องศาเซลเซียส – 7 องศาเซลเซียส เช้ือจุลินทรียสามารถดํารงชีวิตอยูได และ สามารถเพ่ิมจํานวนไดอยางชา ในขณะที่อุณหภูมิแชแข็งตํ่ากวา 0 องศาเซลเซียส เช้ือจุลินทรีย สามารถ ดํารงอยูไดแตไมเพิ่มจํานวน อุณหภูมิท่ีเชื้อจุลินทรียตายคือ – 20 องศาเซลเซียส ฉะน้ัน เพื่อความ ปลอดภัยในการบริโภคอาหาร โดยเฉพาะอาหารเนื้อสัตว ควรปรุงอาหารใหสุกเสมอโดยท่ัวทุกสวน ท่อี ณุ หภูมิสูงกวา 80 องศาเซลเซียสขนึ้ ไป หรอื สุกเสมอ สะอาด ปลอดภัย 5. อุณหภมู ทิ ีเ่ หมาะสมในการเกบ็ อาหารสดประเภทเน้ือสัตว อาหารเน้ือสัตวสด เปนอาหารที่ มีความเส่ียงสูง เพราะมีปจจัยเอ้ือตอการเนาเสียไดงาย การเก็บเน้ือสัตวสดท่ีถูกสุขลักษณะ คือตองลางทํา ความสะอาดแลวจึงห่ันหรือแบงเนื้อสัตวเปนช้ิน ๆ ขนาดพอดีท่ีจะใชในการปรุงอาหารแตละครั้งแลวจึง เก็บในภาชนะท่ีสะอาดแยกเปนสัดสวน อุณหภูมิท่ีเหมาะสมในการเก็บอาหารเนื้อสัตวสด คือ อุณหภูมิ ตูเย็นตํ่ากวา 7 องศาเซลเซียส ในกรณีที่จะใชภายใน 24 ชั่วโมง และตํ่ากวา 0 องศาเซลเซียส (อุณหภูมิแช แข็ง) ในกรณีที่จะใชภายใน 7 วัน ซึ่งเปนอุณหภูมิท่ีเชื้อจุลินทรียยังคงดํารงชีวิตอยูได แตมีอัตราการ เจริญเตบิ โตต่ํา จนถงึ ไมมกี ารเจริญเติบโต ทาํ ใหสามารถเก็บรักษาเน้ือสตั วใหส ด ใหม สะอาด ปลอดภยั 6. ภาชนะบรรจุอาหารสําคัญอยางไร ภาชนะบรรจุอาหารเปนปจจัยสําคัญที่เสียงตอการ ปนเปอนเช้ือโรค สามารถมีสารเคมีที่เปนพิษกับอาหารที่พรอมจะบริโภค เพ่ือใหไดภาชนะอุปกรณท่ี สะอาด ปลอดภัย สิ่งสําคัญก็ คือ จะตองรูจักวิธีการเลือกใชภาชนะอุปกรณท่ีถูกตอง ไมทําจากวัสดุท่ีเปน พิษและใชใหเหมาะสมกับประเภทของอาหาร รวมทั้งตองรูจักวิธีการลางและการเก็บภาชนะอุปกรณให ถกู ตอง เร่อื งท่ี 3 ความเช่ือและคา นยิ มเกีย่ วกบั การบริโภค คา นยิ ม หมายถงึ ลักษณะดานสงั คมซึ่งมีความเชื่อถือกนั อยา งกวา งขวาง คา นยิ มจึงเก่ียวของกับ การตอบสนองตอส่ิงกระตุน ดวยวิธีที่มีมาตรฐาน ซ่ึงบุคคลจะถูกกระตุนใหมีสวนรวมในพฤติกรรม เพื่อใหบรรลุคานิยม และความเกี่ยวของกับพฤติกรรมผูบริโภคและกลยุทธทางการตลาด ในขณะที่แตละ ชั้นของสังคม จะมีลักษณะของคานิยมและพฤติกรรมในการบริโภคจะแตกตางกันออกไป โดยแบงกลุม คมู อื การเรยี น...รายวิชาสุขศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 32

คานยิ ม ไดแก กลุมคานิยมความร่ํารวย และนิยมใชของจากตางประเทศ คานิยมสุขภาพดี คานิยมรักความ สนกุ และคานยิ มบริโภคนิยม เรื่องท่ี 4 ปญ หาสขุ ภาพท่ีเกดิ จากการบริโภคอาหารไมถูกหลักโภชนาการ การทาํ ความเขา ใจถึงองคประกอบสาํ คญั ของปญหาสขุ ภาพ มดี ังนี้ 1. อาหาร 2. โภชนาการ 3. สารอาหาร 4. พลงั งานและแคลอรี 5. อาหารหลัก 5 หมู ปญหาจากการบริโภคอาหารไมถูกหลักโภชนาการ ไดแก ภาวะทุพโภชนาการ และภาวะ โภชนาการเกนิ (โรคอวน) โรคหัวใจและหลอดเลือด โรคอวน กจิ กรรมทา ยบทที่ 4 สารอาหาร กิจกรรมท่ี 1 จงเลือกคําตอบที่ถกู ตองท่ีสุดเพยี งคาํ ตอบเดยี ว 1. ขอใดเปนปจ จัยสาํ คัญทสี่ ุดทีซ่ อ มแซมอวัยวะตา งๆ ของมนุษยข ณะสกึ หรอใหเ ปน ปกตอิ ยเู สมอ ก. อากาศท่หี ายใจ ข. การออกกาํ ลังกาย ค. พลังงานจากอาหาร ง. การพักผอ นทเ่ี พียงพอ 2. เหตุใดเมื่อมนษุ ยร บั ประทานอาหารเขาสรู า งกายแลว จงึ มีสุขภาพสมบูรณ ปราศจากโรคภยั ไขเ จ็บ ก. อาหารชว ยสรางภมู ิตานทานโรค ข. อาหารชว ยซอ มแซมสว นท่ีสึกหรอ ค. อาหารชว ยสรางพลงั งานแกรา งกาย ง. อาหารชวยใหรางกายทํางานไดเ ปน ปกติ 3. นกั เรียนควรรบั ประทานอาหารชนิดใดมากทส่ี ดุ จึงจะไดโ ปรตีนครบถว น ก. เตาหูเ หลอื ง ข. เน้ือสัตว ค. นํ้านม ง. ไข คูมือการเรยี น...รายวิชาสขุ ศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 33

4. ความรเู กย่ี วกบั หลกั โภชนาการเรอื่ งอาหารหลกั 5 หมู มปี ระโยชนต อ นักศกึ ษาอยางไร ก. สามารถเลือกซอื้ อาหารไดราคาถูก ข. สามารถเลือกใชสารอาหารไดถ ูกใจ ค. สามารถเลอื กอาหารไดตามรสนยิ ม ง. เปลี่ยนแปลงรายการอาหารไดโ ดยไมเ กิดผลเสยี 5. ขอใดเปนสาเหตทุ ่สี ําคญั ทสี่ ดุ ท่ีทาํ ใหเดก็ ในวัยเรยี นรบั ประทานอาหารไมค รบ 5 หมู ก. การรบั ประทานอาหารนอกบาน ข. การรับประทานอาหารเฉพาะที่ชอบ ค. การรบั ประทานอาหารไมเปน เวลา ง. การรบั ประทานอาหารไมเ พียงพอเพราะรีบ กจิ กรรมที่ 2 จงตอบคําถามตอ ไปนี้ 1. โภชนาการบัญญตั ิ 9 ประการ ควรปฏบิ ตั อิ ยา งไรบาง 2. จงบอกสาเหตุของการเกดิ โรคอว นมาพอเขา ใจ คูมอื การเรยี น...รายวชิ าสุขศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 34

บทท่ี 5 สขุ ภาพทางกาย บทสรปุ เรอื่ งที่ 1 การเสริมสรา งสขุ ภาพตนเองและบุคคลในครอบครัว การดูแลสุขภาพของบุคคลในครอบครัว มีความจําเปนและสําคัญอยางมาก เพื่อใหทุกคนมี สุขภาพดี โดยตองเริ่มจากตัวเราและทุกคนในครอบครัวเปนสําคัญ ตองมีการวางแผนไวลวงหนา และ ดาํ เนินการใหเ ปน ไปตามแผน ในเรือ่ งตา ง ๆ ดงั นี้ 1. การรกั ษาความสะอาด 2. การปองกนั โรค 3. การรับภมู ิคุม กันโรค 4. อาหารและโภชนาการ 5. การออกกําลังกายและเลน กฬี า 6. การพกั ผอนและกจิ กรรมนนั ทนาการ 7. การดูแลรกั ษาสิ่งแวดลอม 8. การดูแลสุขภาพจติ 9. การปอ งกนั อบุ ตั เิ หตุและสรา งเสริมความปลอดภยั 10. การปฐมพยาบาลเบอื้ งตน การวางแผนดูแลสุขภาพของบุคคลในครอบครัว เปนส่ิงจําเปนสําหรับทุกครอบครัว ซ่ึงพ้ืนฐาน ของการมีสุขภาพดี ตองประกอบดวยรางกาย จิตใจ เครื่องใช ท่ีอยูอาศัย ตลอดจนสิ่งแวดลอม อาหารและ โภชนาการทีไ่ ดค ุณคา ครบถว น ปริมาณทเี่ หมาะสม รวมทงั้ การไดอ อกกําลงั กายหรือเลนกีฬาท่ีกระตุนให อวัยวะทุกสวนไดเคล่ือนไหว ระบบตาง ๆ ของรางกายทํางานไดดี มีการพักผอนที่เหมาะสมเพียงพอ ตลอดจนไดดูแลสุขภาพใหพนจากทุกขภัย และปลอดภัยจากการทํางานหรือการเลน เม่ือเจ็บปวยไดรับ การดูแลที่ถูกตองเหมาะสม ก็จะชวยทําใหคนเรามีสุขภาพท่ีดี ดังนั้น การดูแลสุขภาพที่ถูกตอง และไดรับ การแนะนําที่เหมาะสม ปลูกฝงพฤติกรรมท่ีถูกตองต้ังแตวัยเด็กตอเน่ืองมาจนเติบโตเปนผูใหญ จึงมีความ จําเปนในการท่ีจะชวยทําใหสมาชิกในครอบครัว ไดชวยเหลือดูแลกันและกัน อันจะนําไปสูการมี สมั พันธภาพอนั ดี และสุขภาพทด่ี ขี องบุคคลในครอบครวั คูมือการเรียน...รายวชิ าสขุ ศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 35

เร่อื งที่ 2 การออกกําลงั กาย การเคลื่อนไหว การออกกําลังกาย และการเลนกีฬาตามหลักวิทยาศาสตร เปนการกระทําที่ กอใหเกิดการเปล่ียนแปลงของระบบตาง ๆ ภายในรางกายที่ตองทํางานหนักเพ่ิมมากขึ้น แตเปนผลดีตอ สุขภาพรา งกาย นกั วทิ ยาศาสตรการกฬี า ไดแ บงประเภทของการออกกําลังกายได 5 ชนดิ คือ 1. การออกกาํ ลังกายแบบเกร็งกลา มเนื้ออยกู บั ท่ี ไมม กี ารเคล่ือนไหว 2. การออกกาํ ลังกายแบบมกี ารยึด – หดตวั ของกลา มเน้อื 3. การออกกําลังกายแบบใหกลา มเน้อื ทาํ งานเปน ไปอยา งสม่าํ เสมอ 4. การออกกําลังกายแบบไมต อ งใชออกซิเจนในระหวา งมกี ารเคล่อื นไหว 5. การออกกําลงั กายแบบใชออกซเิ จน ประโยชนและคุณคาของการออกกําลังกายและการเลนกีฬา ในดานตาง ๆ จําแนกไดดังนี้ ทางดานรางกาย ทางดานอารมณ ทางดานจิตใจ ทางดานสังคม การออกกําลังกายแตละรูปแบบ ข้ึนอยูกับ ความตองการ และความพอใจของผูที่ตองการกระทํา ซ่ึงจะสงผลใหรางกายแข็งแรง มีสุขภาพดี และเปน การสรางภูมิคุมกันโรคไดอยางวิเศษ โดยไมตองพ่ึงวิตามิน หรืออาหารเสริมที่มีราคาแพงในยุคเศรษฐกิจ แบบพอเพยี ง ประโยชนของการออกกาํ ลงั กายเพือ่ สขุ ภาพ 1. ระบบไหลเวียนโลหติ หัวใจ ปอด ทํางานดขี ้นึ จะชวยปองกนั โรคหัวใจ โรคความดันโลหติ 2. รางกายมกี ารอดทน แข็งแรง กระฉบั กระเฉง ทํางานไดนานโดยไมเหนือ่ ย 3. ชว ยปองกนั โรคกระดกู ขอ เสอื่ ม และยังทาํ ใหกระดูก ขอ เอน็ แขง็ แรง 4. ชวยผอนคลายความเครยี ด และชวยใหน อนหลับดีขึ้น การออกกําลังกายเพื่อสุขภาพ เปนการเคลื่อนไหวของรางท่ีใชกลามเน้ือมัดใหญ เชน กลามเนื้อ ขา ลําตัว แขน ใหมีการเคลื่อนไหวท่ีเร็วขึ้น ทําใหอัตราการเตนของหัวใจเพ่ิมข้ึน หรือเหน่ือยข้ึนอยาง ตอเนื่อง อยางนอยสัปดาหละ 3 วัน ๆ ละ 20-60 นาที แลวแตความเหนื่อยน้ันมากหรือนอย ถาเหนื่อยมาก ก็ใชเวลานอย แตถาเหน่ือยนอยก็ใชเวลามากขึ้น ซ่ึงจะทําใหเกิดประโยชนตอรางกาย คือ มีการ เปลี่ยนแปลงที่ทําใหเกิดความแข็งแรงอดทนของการทํางานของปอด หัวใจ ระบบไหลเวียนโลหิต กลามเนื้อ กระดูก เอ็น ขอตอ และสงผลใหรางกายมีความแข็งแรง เพ่ิมความตานทานของการเกิดโรค ชว ยลดโอกาสเสีย่ งของการเกดิ โรคหัวใจ ความดนั โลหิตสูง เบาหวาน โรคอว น ไขมันในเสนเลอื ด ฯลฯ คูมือการเรียน...รายวชิ าสขุ ศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 36

เร่ืองที่ 3 รปู แบบ และวธิ ีการออกกาํ ลงั กายเพ่ือสขุ ภาพ การออกกําลังกายมีผลตอการเจริญเติบโต และพัฒนาการของมนุษย ชวยใหกระดูก มีความ แข็งแกรง อวัยวะตาง ๆ อาทิ ปอด ไต หัวใจ แข็งแรง ชวยลดการเปนโรคความดันโลหิตสูง โรคไขมันใน เสน เลอื ดสงู การออกกาํ ลงั กายประจําสม่าํ เสมอ จึงมีความสาํ คัญและเพ่มิ ภมู ิตา นทานโรคไดอยา งดยี ่งิ รูปแบบของการออกกําลังกาย 1. การออกกําลงั กายโดยการเลน กฬี าท่ีชนื่ ชอบ 2. การออกกาํ ลังกายโดยการทาํ งาน 3. การออกกําลงั กายโดยการบริหารรางกาย หลักการออกกําลังเพ่ือสุขภาพ คือ การออกกําลังกายชนิดท่ีเสริมสรางความอดทนของปอด หัวใจ ระบบไหลเวียนเลือด รวมทั้ง ความแข็งแรงของกลามเน้ือ ความออนตัวของขอตอ ซึ่งจะชวยให รา งกายแขง็ แรงสมบูรณ สงา งามและสุขภาพจติ ดี การออกกําลังกายเพื่อสุขภาพ ควรยึดหลักปฏิบัติงาย ๆ คือ ความหนัก ความนาน และระยะผอน คลายรางกายหลังฝก การออกกําลังกายเพ่ือสุขภาพท่ีดี และกิจกรรมหนักเพียงพอ ตองฝกใหหัวใจเตนประมาณ 120 - 130 ครั้งตอนาที สําหรับผูใหญทั่วไปท่ีมีสุขภาพดี หรือทําใหตองใชพลังงานจากการออกกําลังกาย วันละ 285 แคลอร่ี หรอื 2000 กิโลแคลอรี/่ สัปดาห กจิ กรรมทายบทที่ 5 สุขภาพทางกาย กจิ กรรมที่ 1 จงเลือกคาํ ตอบทถี่ ูกตอ งท่ีสดุ เพยี งคําตอบเดยี ว 1. รูปแบบของการออกกําลงั กายขอใดท่ีคนนยิ มมากท่สี ดุ ก. เลน กฬี า ข. การฝก โยคะ ค. การวงิ่ เหยาะ ๆ ง. การเตนแอโรบคิ 2. บัญญัติ 10 ประการของการออกกาํ ลังกายตอไปน้ี ขอ ใดควรคํานึงถงึ นอ ยที่สดุ ก. การดมื่ นา้ํ ข. การพักผอน ค. การแตง กาย ง. ความสมํ่าเสมอ คูมือการเรยี น...รายวิชาสุขศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 37

3. บุคคลในวยั ใดที่ควรออกกําลังกายแบบเบา ๆ ก. วยั รนุ ข. วัยหนุม สาว ค. วัยผใู หญ ง. วยั สูงอายุ 4. การพักผอนใหประโยชนตามขอ ใดมากทส่ี ดุ ก. เปนการพกั ฟน รา งกาย ข. คลายความเจ็บปวดทางรางกาย ค. ชวยขจดั อารมณท ไ่ี มด ีและสรา งอารมณที่ดี ง. คลายความเหน็ดเหนื่อยทางรางกายและความตึงเครยี ดทางจิตใจ 5. กอนการนอนหลบั ควรปฏบิ ตั ิตามขอใดมากท่ีสดุ ก. ดืม่ นม ข. รับประทานอาหาร ค. สวดมนตไ หวพ ระ ง. ทาํ งานบา นจนออนเพลยี กจิ กรรมที่ 2 จงตอบคาํ ถามตอไปน้ี 1. จงบอกการวางแผนการออกกําลังกายเพอ่ื สขุ ภาพ ในดา นตา ง ๆ มา 5 ขอ คูมือการเรียน...รายวิชาสุขศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 38

2. การออกกาํ ลังกายเพื่อสุขภาพ ควรยึดหลักปฏิบัตอิ ะไรบา ง บอกมา 3 ขอ คูมอื การเรยี น...รายวชิ าสขุ ศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 39

บทที่ 6 โรคระบาด บทสรุป เรื่องท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คญั และการแพรกระจายของเช้อื โรค โรคติดตอ หมายถึง โรคท่ีเกิดจากเช้ือโรคแลว สามารถติดตอจากคนไปสูบุคคลอ่ืนได หรืออาจ ติดตอระหวางคนสูคน หรือสัตวสูคนได หรือติดตอระหวางสัตวดวยกันเองได โดยมีพาหะ เชน คน สัตว หรือมตี วั กลางนําเชอ้ื โรค เปนตน โรคระบาดเปนโรคติดตอที่แพรกระจายไปยังคนอื่น ๆ ไดรวดเร็ว บางโรคตองใชเวลาในการ รักษาเปนเวลายาวนาน และใชวิธีรักษาที่ซับซอน ส้ินเปลืองคาใชจายในการรักษาเปนจํานวนมาก โดยโรคที่เปนสาเหตุของการเจ็บปวยและเสียชีวิตท่ีนับวาสําคัญ ไดแก ไขมาเลเรีย โรคไขหวัดนก โรคซาร โรคอหวิ าตกโรค และโรคไขหวัดใหญสายพันธุใหม 2009 โรคติดตอที่ควรทราบและตองแจงความ มี 14 โรค ไดแก ไขทรพิษ กาฬโรค ไขเหลือง โรคอหิวาตกโรค โรคบาดทะยักในเด็กเกิดใหม โรคคอตีบ โรคโปลิโอ โรคพิษสุนัขบา โรคไขสมอง อกั เสบ ไขร ากสาดใหญ โรคแอนแทรกซ โรคทรคิ ิโนซีส โรคไขกาฬหลังแอน โรคคุดทะราดระยะติดตอ ชนิดของเชอ้ื โรค แบงออกเปน 5 ชนดิ คอื แบคทีเรีย ไวรสั ริกเกตเซีย รา ปรสติ แบคทีเรีย จัดอยูในจําพวกพืชเซลลเดียว มีขนาดเล็กมากตองใชกลองจุลทรรศนขยายจึงจะ มองเห็นได สามารถดาํ รงชวี ติ อยไู ดในสภาวะแวดลอมแทบทุกอยาง ไวรัส ไมสามารถมองเห็นดวยตาเปลา ตองดูดวยกลองจุลทรรศนชนิดพิเศษ เช้ือไวรัสจะมีอยู ท่ัวไปในอากาศ เชน ไขห วดั หดั ไขท รพษิ คางทมู ไขเ ลอื ดออก อีสกุ อใี ส เปน ตน ริกเกตเซีย มีขนาดเล็กกวาแบคทีเรีย สามารถมองเห็นดวยกลองจุลทรรศน มักอาศัยอยูรวมกับ ส่ิงมีชีวิตอ่ืน ๆ เชน เห็บ หมัด เหา พยาธิไสเดือน เปนตน โรคท่ีเกิดจากเช้ือโรคชนิดน้ี ไดแก ไขรากสาด ใหญ รา เปนเชื้อโรคที่จัดอยูในจําพวกพืช สามารถมองเห็นไดดวยกลองจุลทรรศน เชน ยีสต นํามาใช ในการทําขนมปง โรคผิวหนงั ตาง ๆ เชน กลาก เกลอื้ น นา้ํ กัดเทา ปรสิต จัดอยูใ นจําพวกสตั ว มขี นาดใหญก วา ชนดิ อ่ืน ๆ มีท้งั พวกเซลลเ ดียวและพวกหลายเซลล เชน เชื้อบิด พยาธิใบไม พยาธปิ ากขอ พยาธิตวั ตืด การแพรก ระจายของเชื้อโรค มี 2 ลักษณะ คือ การสัมผสั โดยตรง และ การสัมผัสทางออ ม การเขาสูร า งกายของเชอื้ โรค สามารถเขาสูรา งกายได 6 ทางดวยกนั คือ 1. ระบบทางเดินหายใจ เชน ปอดบวม ไขหวดั ไขห วัดใหญ วัณโรค 2. ระบบทางเดนิ อาหาร เชน อหิวาตกโรค บดิ อุจจาระรว ง คูมือการเรียน...รายวิชาสขุ ศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 40

3. ผิวหนัง เชน จากการรับเลือดหรือฉีดยา โดยการสัมผัส ถูกสัตวหรือแมลงกัด เขาทางรอย ขีดขวนหรือบาดแผล โดยการไขทะลุผา นทางผิวหนงั 4. ทางเพศสมั พันธ ติดตอโดยการรวมประเวณีกบั ผูป วย ทําใหตดิ โรคได เชน เอดส กามโรค 5. ทางสายสะดือ โรคท่ีติดตอไดทางสายสะดือ โดยติดตอจากมารดาสูลูกท่ีอยูในครรภ คือ ซฟิ ล สิ หดั เยอรมนั 6. ทางเยื่อบุตาง ๆ เช้ือโรคบางชนิดสามารถเขาสูทางเย่ือบุตาง ๆ ได เชน เย่ือบุปาก เย่ือบุตา ทาํ ใหเ กิดโรคเชอื้ ราในชองปาก โรคตาแดง เรอ่ื งท่ี 2 โรคทีเ่ ปนปญหาสาธารณสขุ ของประเทศ ปจจุบันมีโรคติดตอท่ีแพรระบาดจากคนสูคน และจากสัตวสูคน ซ่ึงทําใหเกิดการเจ็บปวยและ เสียชีวิตแกประชาชนจํานวนมาก โดยมีการแพรกระจายเชื้อโรคอยางรวดเร็ว จากชุมชนไปสูเมือง และจากเมืองแพรกระจายไปยังประเทศตาง ๆ เน่ืองจากการเดินทางติดตอระหวางกัน สามารถทําไดงาย และสะดวกรวดเร็ว ทําใหการแพรกระจายโรคเปนไปอยางรวดเร็วดวยเชนกัน โรคระบาดซ่ึงเปนปญหา สาธารณสขุ สําคัญของประเทศในปจ จบุ ัน ไดแ ก โรคซารส โรคไขห วัดนก โรคมาลาเรีย โรคอหิวาตกโรค โรคชคิ นุ กุนยา โรคไขห วดั ใหญและไขหวดั ใหญส ายพนั ธุใ หม 2009 เปนตน โรคซารส เกิดขึ้นคร้ังแรกในประเทศจีน เมื่อเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2545 องคการอนามัยโลกไดตรวจพบ เช้ือไวรัสชนิดใหมในผูปวยโรคซารส เรียกวา เชื้อโคโรนาไวรัส เช้ือไวรัสซารสมีการกลายพันธุไดเร็ว ปจจุบนั พบวา มีอยางนอ ย 19 สายพนั ธุ เช้อื ทก่ี ลายพนั ธอุ าจมีการกอ อันตรายรนุ แรงขึน้ หรอื อาจออ นตวั ลง แตสามารถอยูในคนเราไดยาวนาน ระยะฟกตัว 2-7 วัน ไมเกิน 10 วัน จึงมีการกักบริเวณผูติดเช้ือ เพื่อ เฝาดูอาการเปนระยะเวลา 10-14 วัน จะมีอาการ ไขตัวรอน หนาวส่ัน ปวดเม่ือยกลามเนื้อ ไอ ปวดศีรษะ และหายใจลําบาก สวนอาการอื่นท่ีอาจพบได มีทองเดิน ไอมีเสมหะ น้ํามูกไหล คลื่นไสอาเจียน แมวา ผูปวยที่มีอาการขางตนและมีอาการคลายกับปอดบวมหรือปอดอักเสบปรากฏในฟลมเอ็กซเรย ก็ไมได แสดงวา จะตอ งเปนโรคซารส นอกจากตรวจพบเชอ้ื ไวรัสโคโรนาชนิดใหมเ ทา น้ันจึงจะสรุปไดว าเปนโรค ซารส การแพรกระจายของเช้ือโรค ติดตอไดทางระบบหายใจ และทางอาหารการกิน เน่ืองจากมี การศกึ ษาพบวา เชือ้ น้มี อี ยใู นนํา้ เหลอื ง อุจจาระและปสสาวะของผูปวย เมือ่ อาการปว ยยา งเขาสปั ดาหท่ี 3 การปองกันและรกั ษา ในการปอ งกนั โรคซารสนนั้ มขี อแนะนาํ ดังนี้ 1. รักษาสขุ ภาพใหแข็งแรงอยเู สมอดวยการรับประทานอาหารที่มีประโยชน ออกกําลังกาย สมํ่าเสมอ พกั ผอ นใหเพยี งพอ พยายามลดความเครยี ด และไมเสพสารเสพติด คมู ือการเรยี น...รายวชิ าสขุ ศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 41

2. ใชผาปดปากปดจมูกทุกคร้ังเมื่อไอหรือจาม ขณะที่เปนหวัดควรใชหนากากอนามัยอยู เสมอ 3. รกั ษาความสะอาดของมอื อยูเสมอ ดวยการลางมอื บอย ๆ ดว ยนา้ํ สบู 4. ไมควรใชมอื ขย้ีตา แคะจมกู แคะฟน หากมีความจาํ เปนตองลา งมือใหสะอาดทงั้ กอนและ หลังการกระทําดงั กลา ว 5. อยาใชผาเช็ดตัวหรือผาเช็ดหนารวมกับผูอ่ืน ถาใชกระดาษเช็ดน้ํามูกควรท้ิงในถังขยะมี ฝาปด 6. ใชช อนกลางเมอ่ื รับประทานอาหารรว มกบั ผอู ่ืน 7. รักษาความสะอาดของบานเรือน ของใชในบาน เชน โทรศัพทควรเช็ดดวยผาชุบ นาํ้ สะอาดบิดหมาดหรือแอลกอฮอล 8. เปดประตหู นาตา งใหอากาศภายในบานถา ยเทไดส ะดวก 9. หากมอี าการไข ไอ หรือจาม ควรหลีกเลย่ี งสถานท่ที มี่ คี นหนาแนนหรอื การระบายอากาศ ไมด ี และควรไปพบแพทยทนั ที 10.ในขณะเดินทางอยบู นรถโดยสารไมค วรอยูใกลช ดิ ผทู ีเ่ ปนไข ไอ หรอื จาม 11.หลกี เล่ยี งการคลกุ คลใี กลช ิดกับผูปว ย และผทู ่ีเดนิ ทางมาจากประเทศท่มี ีการระบาด 12.งดหรือหลีกเล่ียงการเดินทางไปตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศที่มีการแพรระบาดของ โรคน้ี การรักษา สวนใหญจะเปนการรักษาตามอาการและใชอุปกรณชวยการหายใจ (ในรายท่ี มภี าวะหายใจลมเหลว) ไดมกี ารทดลองใชเซรุมจากผูปวยทหี่ ายจากโรค ซึ่งพบวาจะไดผลหากใหเซรุมใน ระยะสัปดาหแรกของโรคในปจจุบันมีการทดลองผลิตยาตานไวรัสซารสโดยเฉพาะ ซ่ึงอยูในระหวางการ พัฒนาและคาดวา จะสามารถนาํ มาใชไดใ นอนาคตอนั ใกล โรคไขมาลาเรีย (Malaria) ไขมาลาเรียหรือไขจับสั่น เปนโรคติดตอท่ีเกิดจากเช้ือปรสิตจําพวกโปรโตซัว ช่ือ พลาสโมเดียม (Plasmodium) เปนโรคที่มีสถิติการระบาดสูงมาก โดยเฉพาะในภาคใตและในจังหวัดที่เปนปาเขาที่มีฝน ตกชกุ อยบู อย ๆ มีสาเหตุจากยงุ กนปลอ งเปนพาหะนาํ โรคเมือ่ ยงุ กัดคนท่ีเปนไขมาลาเรียแลวไปกัดคนอ่ืน ก็จะแพรเชื้อใหกับคนอ่ืน ๆ ตอไป จะมีอาการคือ ผูท่ีไดรับเช้ือไขมาลาเรียจะมีอาการวิงเวียนศีรษะ ออนเพลีย มีไขสูง หนาวส่ัน อาเจียน และมีเหงื่อมาก บางรายที่เปนชนิดรุนแรงมีไขสูงข้ึนสมอง อาจมี อาการเพอ ชัก หมดสติหรือตายในท่ีสุด บางรายไมตายแตเพอคล่ัง เสียสติ และความจําเส่ือม ติดตอโดย ยุงกนปลองตัวเมียไปกัดและกินเลือดคนท่ีเปนไขมาลาเรียแลวไดรับเช้ือมาลาเรียมาจากคนที่เปนไข เชื้อนั้นจะเจริญในตัวยุงประมาณ 10 วัน ก็จะมีอาการไขมาลาเรยี คมู ือการเรยี น...รายวชิ าสุขศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 42

การปองกนั 1. นอนในมงุ อยาใหย ุงกัดได 2. ทําลายแหลง เพาะพนั ธยุ งุ เชน ภาชนะทีม่ นี ้าํ ขังใหห มดไป 3. เม่อื เขา ปาหรือแหลง ที่มไี ขมาลาเรยี ระบาด ระวังอยา ใหย งุ กัดโดยใชย ากันยงุ ทา 4. ผูอยใู นพ้ืนทีแ่ หลง ไขม าลาเรยี ระบาดควรปลกู ตน ตะไครห อมไวก นั ยงุ 5. ถาสงสัยวา เปน ไขมาลาเรยี ควรไปรบั การตรวจเลอื ด และรับการรกั ษาเพือ่ ปอ งกนั การ แพรต อ ไปยังผอู ่นื การรักษามาลาเรีย เน่ืองจากในปจจุบันพบเช้ือมาลาเรียท่ีด้ือตอยา และอาจมีโรคแทรกซอนรายแรง (เชน มาลาเรียขึ้นสมอง) โดยเฉพาะอยางยิ่งสําหรับผูท่ีอยูในเมือง ซึ่งไมมีภูมิตานทานโรคนี้ ควรรีบไปหาหมอ เพื่อตรวจหาเชอื้ โรคไขห วัดนก มีสาเหตุจากเช้ือไวรัสชนิดเอวไฟวเอ็นวัน (H5N1) พบในนก ซึ่งเปนแหลงเชื้อโรคในธรรมชาติ โรคอาจแพรมายังสัตวปกตาง ๆ ได เชน ไกท่ีเล้ียงอยูในฟารม เลี้ยงตามบานและไกชน รวมทั้งเปนไลทุง ดวย มีระยะฟกตัวในคน 1 ถึง 8 วัน มีอาการคลายไขหวัดใหญ ไขสูง หนาวสั่น ปวดศีรษะ ปวดเมื่อย กลามเนอื้ ออ นเพลยี เจ็บคอ ผปู ว ยเดก็ เลก็ หรือผทู ี่มโี รคประจาํ ตวั หากมีภูมคิ ุม กนั ไมด อี าจมอี าการรุนแรง ได โดยจะมีอาการหอบ หายใจลาํ บาก เนอ่ื งจากปอดอกั เสบรนุ แรง การติดตอ โดยการสัมผัสซากสัตวปกที่ปวยหรือตาย เชื้อที่อยูในน้ํามูก นํ้าลาย และมูลสัตวปวย อาจติดมากับมอื และเขา สูร า งกายทางเยอื่ บขุ องจมูกและตา ผูท ่ีเสี่ยงตอโรคไขหวดั นก ไดแก ผูที่ทํางานใน ฟารมสตั วป  ผูท ่ฆี าหรอื ชาํ แหละสัตวป ก ผูเล้ียงสตั วป ก ในพ้นื ที่ที่เกดิ โรคไขห วัดนกระบาด การปอ งกัน 1. รับประทานอาหารประเภทไกและไขท ่ปี รงุ สุกโดยเฉพาะชวงทมี่ ีการระบาดของโรค 2. ควรเลือกซ้ือไกสดที่ไมมีลักษณะบงชี้วาอาจตายดวยโรคติดเช้ือ เชน เน้ือมีสีคลํ้า มจี ดุ เลือดออก สําหรับไข ควรเลอื กฟองทไี่ มม มี ูลไกติดเปอนท่ีเปลือกไข กอนปรงุ ควรนาํ มาลางใหสะอาด 3. ไมเลนคลุกคลีหรือสัมผัสตัวสัตว น้ํามูก น้ําลาย มูลของไกและสัตวปก โดยเฉพาะ สตั วท ่ีปว ยหรือตาย รวมท้งั บรเิ วณทเี่ ล้ยี งสตั วป ก ดว ย 4. อาบนํา้ ใหสะอาดและเปลย่ี นเส้อื ผา ทุกคร้งั หลังสมั ผสั หรอื คลุกคลกี ับสตั วป ทกุ ชนดิ 5. หา มนาํ สตั วป ก ทป่ี ว ยหรอื ตายมารบั ประทาน หรือปรุงเปน อาหารอยา งเดด็ ขาด 6. รกั ษาความสะอาดในบาน สถานประกอบการและบริเวณรอบ ๆ ใหส ะอาดอยเู สมอ คมู ือการเรยี น...รายวชิ าสุขศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 43

7. กําจดั สัตวทีป่ วยหรอื ตายผิดปกติ ดว ยการเผาหรือฝงอยางถูกวิธีและราดดวยนํ้ายาฆา เชอ้ื โรคหรอื โรยดว ยปนู ขาว 8. หากพบไก เปด หรือสัตวปกตายจํานวนมากผิดปกติใหรีบแจงเจาหนาที่ ผูนําชุมชน ทันที ผลกระทบเมอ่ื มกี ารระบาดของไขหวดั นก 1. เม่ือเกิดการระบาดของไขหวัดนกจากคนสูคน เช้ือจะติดตอโดยการจามหรือไอ จากนัน้ คนทีไ่ ดร ับเชือ้ อาจจะแพรเ ชือ้ โดยท่ียังไมม ีอาการ ทําใหเ ชอื้ ระบาดไปท่ัวโลกไดอ ยา งรวดเรว็ 2. ประมาณวาจะมีประชากรโลกติดเช้ือรอยละ 25-30 โดยคาดวาจะมีคนเสียชีวิตจาก การตดิ เชอื้ นปี้ ระมาณ 2 – 7.4 ลานคนท่วั โลก ซึ่งหากเชือ้ มคี วามรุนแรงกอ็ าจจะมีคนเสียชีวติ มากกวา นี้ 3. จํานวนเตียงของโรงพยาบาลจะไมเพียงพอ ทําใหขาดบุคลากรดานการ รักษาพยาบาล รวมท้ังการดแู ลรักษาจะไมท ั่วถึง 4. จะขาดแคลนเวชภณั ฑ ยาปฏชิ วี นะหรือวคั ซนี ท่ีใชใ นการรกั ษา 5. เกดิ ปญ หาตอ เศรษฐกจิ และสังคมของประเทศนั้น ๆ 6. การชวยเหลือจากนานาชาติอาจทําไดนอยลง เนื่องจากแตละประเทศก็ตองดูแลและ หว งใยประชาชนของตนเอง สรุป คนติดเชื้อโรคไขหวัดนกไดอยา งไร เม่ือนําปาหรือนกน้ําอพยพไปอาศัยที่ใดก็จะถายอุจจาระท่ีมีเช้ือโรค สัตวเลี้ยง เชน ไก เม่ือไดรับเชื้อโรคก็จะเกิดการติดเชื้อ ซึ่งสามารถแพรสูคนได เม่ือไกตายหรือปวย อาจมีการสัมผัสไก เหลา น้ันหรือนาํ ไปบรโิ ภคโดยท่ีไมไดท ําใหส ุกเสยี กอน กจ็ ะทาํ ใหค นติดเชื้อไขหวัดนกจากไก นอกจากนี้ การตดิ ตอ อาจเกดิ ขณะทาํ การเชือดไก ถอนขนไกห รือทาํ ความสะอาดเครือ่ งในไกได อยางไรก็ตาม โรคไขหวัดนกเปนโรคติดตอของสัตวปตามปกติ เช้ือโรคนี้จะติดตอมายัง คนไดไมงายนัก หากมีการระมัดระวังไมสัมผัสไกปวย ไกตายหรือไกที่มีเช้ือโรคโดยตรง หรือ รบั ประทานไกท ปี่ รุงสุกในอุณหภมู ิ 70 Cํ ขึ้นไปก็จะปลอดภยั จากโรคไขห วดั นกได อหวิ าตกโรค เปนโรคระบาดชนิดหนึ่ง มีอาการทองรวง อาเจียน รางกายจะขับน้ําออกมาเปนจํานวนมาก ติดตอและแพรกระจายโดยการกินอาหารหรือน้ําท่ีมีเชื้ออหิวาตกโรค หรือพิษของเช้ือโดยการกินอาหาร หรือน้ําที่มีเชื้ออหิวาตกโรค หรือพิษของเช้ืออหิวาตกโรคปะปนอยู เชน อาหารท่ีมีแมลงวันตอม อาหาร สุก ๆ ดิบ ๆ ซ่ึงเกิดจากการอุจจาระหรืออาเจียนของผูปวย แพรกระจายอยูในอาหารและน้ําด่ืม โดยมีแมลงวันเปนพาหะนําโรค ระยะเวลาฟกตัว ผูที่ไดรับเช้ือจะเกิดอาการไดตั้งแต 24 ช่ัวโมง ถึง 5 วัน แตโดยเฉลี่ยแลว จะเกิดอาการภายใน 1-2 วนั มีอาการ ดังนี้ คูมือการเรยี น...รายวิชาสุขศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 44

1. อยางไมรุนแรง พวกน้ีมักหายภายใน 1 วัน หรืออยางชา 5 วัน มีอาการถายอุจจาระ เหลวเปนนํ้า วันละหลายคร้ัง แตจํานวนอุจจาระไมเกินวันละ 1 ลิตร ในผูใหญอาจมีปวดทองหรือเคลื่อน ไสอ าเจยี นได 2. อยา งรนุ แรง อาการระยะแรก มีทองเดิน มีเนื้ออุจจาระมาก ตอมามีลักษณะเปนนํ้าซาว ขาว เพราะวามีมูกมาก มีกล่ินเหม็นคาว ถายอุจจาระไดโดยไมมีอาการปวดทอง บางครั้งไหลพุงออกมา โดยไมร สู กึ ตวั มีอาการอาเจียนโดยไมคลนื่ ไส อจุ จาระออกมากถึง 1 ลติ รตอช่วั โมง และจะหยดุ เองใน 1-6 วัน ถาไดน้ําและเกลือแรชดเชยอยางเพียงพอ แตถาไดน้ําและเกลือแรทดแทนไมทันกับที่เสียไป จะมี อาการขาดน้ําอยางมาก ลุกนั่งไมไหว ปสสาวะนอย หรือไมมีเลย อาจมีอาการเปนลม หนามืด จนถึงช็อก ซึ่งเปนอันตรายถึงชีวติ ได ขอควรปฏิบัตเิ มือ่ เกิดอาการทอ งเสยี 1. งดอาหารท่มี รี สจดั หรอื เผด็ รอ น หรือของหมักดอง 2. ด่ืมนา้ํ ชาแกแ ทนนาํ้ บางรายตอ งงดอาหารชวั่ คราว เพ่ือลดการระคายเคืองในลาํ ไส 3. ดืม่ นํ้าเกลอื ผง สลับกบั น้าํ ตมสกุ ถาเปน เด็กเลก็ ควรปรึกษาแพทย 4. ถาทอ งเสียอยา งรุนแรง ตอ งรบี นาํ สง แพทยดว น การปองกนั 1. รับประทานอาหารที่ปรุงสุกใหม ๆ และดื่มนํ้าสะอาด เชน น้ําตมสุก ภาชนะที่ใส อาหารควรลางสะอาดทุกครั้งกอนใช หลีกเลี่ยงอาหารหมักดอง สุก ๆ ดิบ ๆ อาหารที่ปรุงทิ้งไวนาน ๆ อาหารทมี่ ีแมลงวนั ตอม 2. ลางมือฟอกสบูใหสะอาดทุกครั้ง กอนกินอาหาร หรือกอนปรุงอาหาร และหลังเขา สวม 3. ไมเ ทอจุ จาระ ปสสาวะและส่ิงปฏิกูลลงในแมนํ้าลําคลอง หรือทิ้งเรี่ยราด ตองถายลง ในสว มทถี่ กู สุขลักษณะและกาํ จัดส่ิงปฏกิ ูลโดยการเผาหรอื ฝงดิน เพอ่ื ปองกันการแพรข องเชอ้ื โรค 4. ระวังไมใหน ้ําเขาปาก เมือ่ ลงเลนหรืออาบนา้ํ ในลาํ คลอง 5. หลกี เลี่ยงการสมั ผสั ผูปวยที่เปน อหิวาตกโรค 6. สําหรบั ผูท ีส่ มั ผสั โรคนี้ ควรรบั ประทานยาท่แี พทยใหจนครบ การรักษาทางการแพทย การรักษาฉุกเฉิน คือ การรักษาภาวะขาดน้ําโดยดวน ดวยการใหน้ําและเกลือแรทดแทน การสูญเสียทางอุจจาระ ถาผูปวยอยูในภาวะขาดนํ้ารุนแรง ตองใหน้ําทางเสนโลหิตอยางเรงดวน จนกวา ปรมิ าณน้ําในรางกาย ความดนั โลหิตและชีพจรจะกลับสูภาวะปกติ คมู ือการเรียน...รายวิชาสุขศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 45

โรคชิคุนกนุ ยา การติดเชื้อ Chikungunya virus เดิมมีรกรากอยูในทวีปแอฟริกา ในประเทศไทยมีการตรวจพบ คร้ังแรกพรอ มกบั ที่มไี ขเ ลอื ดออกระบาดและเปนคร้ังแรกในทวีปเอเชีย เมื่อ พ.ศ. 2501 โดย Prof.W McD Hamnon แยกเชอ้ื ชิคนุ กุนยา ไดจ ากผูป ว ยโรงพยาบาลเดก็ กรงุ เทพมหานคร ลักษณะโรค โรคชิคุนกุนยา เปนโรคติดเช้ือไวรัสชิคุนกุนยาท่ีมียุงลายเปนพาหะนําโรค มีอาการคลายไขแดง แตตางกันที่ไมมีการร่ัวของพลาสมาออกนอกเสนเลือด จึงไมพบผูปวยที่มีอาการ รุนแรงมากจนถึงมีอาการช็อก มีสาเหตุเกิดจากเชื้อไวรัสชิคุนกุนยา (Chikungunya virus) โดยมียุงลาย เปน พาหะนําโรค วิธีการติดตอ ติดตอกันไดโดยมียุงลาย Aedes aegypti เปนพาหะนําโรคท่ีสําคัญ เมื่อ ยุงลายตัวเมียกัดและดูดเลือดผูปวยท่ีอยูในระยะไขสูง ซ่ึงเปนระยะท่ีมีไวรัสอยูในกระแสเลือด เช้ือไวรัส จะเขาสกู ระเพาะยงุ และเพิม่ จํานวนมากข้นึ แลว เดนิ ทางเขาสูตอมนา้ํ ลาย เมอ่ื ยงุ ท่ีมีเช้อื ไวรัสชคิ ุนกนุ ยาไป กัดคนอื่นก็จะปลอยเชื้อไปยังคนท่ีถูกกัด ทําใหคนนั้นเกิดอาการของโรคได ระยะฟกตัวโดยท่ัวไป ประมาณ 1-12 วัน แตท่ีพบบอยประมาณ 2-3 วัน ระยะติดตอ มีไขสูงประมาณวันที่ 2-4 เปนระยะท่ีมี ไวรัสอยใู นกระแสเลือดมาก อาการและอาการแสดง ผูปวยจะมีอาการไขสูงอยางฉับพลัน มีผ่ืนแดงข้ึนตามรางกาย และอาจมอี าการคันรวมดวย พบตาแดง (conjunctiva injection) แตไมคอยพบจุดเลือดออกในตาขาว สวน ใหญแลวในเด็กจะมีอาการไมรุนแรงเทาในผูใหญ ในผูใหญอาการที่เดนชัดคืออาการปวดขอ ซ่ึงอาจพบ ขออักเสบได สวนใหญจะเปนที่ขอเล็ก ๆ เชน ขอมือ ขอเทา อาการปวดขอจะพบไดหลาย ๆ ขอเปล่ียน ตําแหนงไปเร่ือย ๆ อาการจะรุนแรงมากจนบางคร้ังขยับขอไมได อาการจะหายภายใน 1-12 สัปดาห ผูปวยบางรายอาจมีอาการปวดขอเกิดข้ึนไดอีกภายใน 2-3 สัปดาหตอมา และบางรายอาการปวดขอจะอยู ไดน านเปน เดือนหรอื เปนป ไมพบผูปว ยท่มี ีอาการรุนแรงถงึ ช็อก ซงึ่ แตกตา งจากโรคไขเลอื ดออก การรักษา ไมมีการรักษาท่ีจําเพาะเจาะจง (specific treatment) การรักษาเปนการรักษาแบบ ประคบั ประคอง (supportive treatment) เชน ใหย าลดอาการไข ปวดขอ และการพักผอน การปอ งกนั การปองกันที่ดีควรปฏิบัติเชนเดียวกับการปองกันโรคไขเลือดออก คือ ทําลายแหลง เพาะพันธุยุงลาย และนอนกางมุง หรือนอนในหองท่ีมีมุงลวด หากตองออกไปในที่มียุงชุกชุม ควรทายา กนั ยงุ ปอ งกันทุกครัง้ คูมือการเรยี น...รายวิชาสุขศึกษา/พลศกึ ษา ม.ตน 46

โรคไขหวดั ใหญแ ละไขหวดั ใหญส ายพันธใุ หม 2009 โรคไขหวดั ใหญ เปน โรคติดเช้อื ระบบทางเดินหายใจ เกิดจากเช้ือไวรัส พบไดทั้งเด็กและผูใหญ สามารถติดตอกัน ไดง า ยจะมอี าการรุนแรงกวาโรคหวัดธรรมดา ผูปวยจะมีไขสูง ปวดศีรษะ ปวดเม่ือยกลามเนื้อ ออนเพลีย คัดจมูก นํ้ามูกไหล ตาแดง ไอ จาม บางรายอาจมีอาการคล่ืนไส อาเจียน เบ่ืออาหาร ทองเดิน และอาจมีโรคแทรกซอนได เชน หลอดลม อกั เสบ กลามเน้อื หวั ใจอักเสบ ปวดบวม ตอ มทอนซลิ อักเสบ เปน ตน ซึ่งภาวะแทรกซอนเหลานี้มักเกิดใน เด็กเลก็ คนสงู อายุ ผปู วยเบาหวาน คนทส่ี ูบบุหรีจ่ ัด หรือผปู วยทีเ่ ปนโรคปอดเรือ้ รัง ถาปวยเปนโรคไขหวัดใหญควรไปรับการตรวจรักษาจากแพทย เพราะจะไมหายงาย ๆ เหมือน โรคหวดั ธรรมดา สาํ หรบั การปฏบิ ัติตนหลงั การตรวจรักษาก็ควรพักผอนมาก ๆ งดการทํางานหนัก หรือการ ออกกําลังกาย สวมเส้ือผาใหรางกายอบอุน อยาอาบนํ้าเย็น ด่ืมนํ้าอุนมาก ๆ เพื่อชวยลดไข รับประทาน อาหารออ น ๆ ใชผ าชบุ น้ําธรรมดาเชด็ ตวั เมื่อเวลามไี ข และรับประทานยาตามแพทยส ั่ง ในการปองกันโรคนี้ก็เหมือนกับการปองกันโรคหวัดธรรมดาและในปจจุบันน้ีก็มีวัคซีนปองกัน โรคไขหวัดใหญ ซึ่งผูที่ควรไดรับวัคซีนปองกันโรคไขหวัดใหญ ไดแก ผูสูงอายุ ผูปวยดวยโรคเรื้อรังตาง ๆ เชน โรคเบาหวาน โรคหอบหดื โรคไต โรคเลือด โรคหัวใจ โรคปอด เปนตน ผูปวยติดเชื้อเอชไอวี เด็ก ที่มีโรคเร้ือรังเกี่ยวกับระบบทางเดินหายใจ ผูท่ีกําลังจะเดินทางไปตางประเทศและผูท่ีทํางานบริการ สาธารณชน โรคไขห วดั ใหญสายพันธใุ หม 2009 ปจจุบันการแพรระบาดของโรคไขหวัดใหญสายพันธุใหม ชนิดเอ (เอช1 เอ็ม1) กําลังขยายตัวไป ทั่วโลก และขณะน้ีประเทศไทยพบการระบาดภายในประเทศแลว โดยเฉพาะอยางยิ่งสถานศึกษาและ สถานประกอบการ ซ่ึงอาจแพรระบาดอยางรวดเร็ว ไขหวัดใหญสายพันธุใหมนี้มีอาการคลายกับไขหวัด หรือไขหวัดใหญธ รรมดา คําแนะนําสาํ หรับประชาชนท่ัวไป 1. ลา งมือบอย ๆ ดว ยนาํ้ และสบู หรอื ใชแ อลกอฮอลเจลทําความสะอาดมอื 2. ไมใชแ กว นา้ํ หลอดดูดนาํ้ ชอนอาหาร ผาเช็ดมอื ผา เช็ดหนา ผา เช็ดตัว รวมกับผูอ่นื 3. ไมค วรคลกุ คลใี กลช ดิ กับผูปว ยทมี่ ีอาการไขห วัด 4. รักษาสุขภาพใหแข็งแรง ดวยการกินอาหารที่มีคุณคาทางโภชนาการ ด่ืมนํ้ามาก ๆ นอนหลับพักผอ นใหเพยี งพอ และออกกาํ ลังกายอยา งสมา่ํ เสมอ 5. ควรหลีกเล่ียงการอยูในสถานที่ที่มีผูคนแออัดและอากาศถายเทไมดีเปนเวลานาน โดยไมจ ําเปน 6. ติดตามคําแนะนาํ อน่ื ๆ ของกระทรวงสาธารณสุขอยา งใกลช ดิ คมู อื การเรียน...รายวชิ าสขุ ศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 47

คําแนะนาํ สําหรับผูปวยไขห วัดหรือไขหวดั ใหญ 1. หากมอี าการปวยไมรุนแรง เชน ไขไมสูง ไมซึม และรับประทานอาหารได สามารถ รักษาตามอาการดวยตนเองท่ีบานได ไมจําเปนตองไปโรงพยาบาล ควรใชพาราเซตามอล เพ่ือลดไข (หา มใชย าแอสไพริน) นอนหลบั พกั ผอนใหเ พียงพอ และด่ืมน้ํามาก ๆ 2. ควรหยุดเรียน หยุดงาน จนกวาจะหายเปนปกติ และหลีกเลี่ยงการคลุกคลีใกลชิด หรือใชส งิ่ ของรว มกับผอู ืน่ 3. สวมหนากากอนามัยเมื่อจําเปนตองอยูกับผูอ่ืน หรือใชกระดาษทิชชู ผาเช็ดหนาปด ปากและจมกู ทุกครั้งท่ไี อ จาม 4. ลางมือบอย ๆ ดวยนํ้าและสบู หรือใชแอลกอฮอลเจลทําความสะอาดมือ โดยเฉพาะ หลงั การไอ จาม 5. หากมีอาการรุนแรง เชน หายใจลําบาก หอบเหนื่อย อาเจียนมาก ซึม ควรรีบไป พบแพทย คําแนะนาํ สาํ หรบั สถานศกึ ษา 1. แนะนําใหนักเรียนที่มีอาการปวยคลายไขหวัดใหญ พักรักษาตัวท่ีบานหรือหอพัก หากมอี าการปวยรนุ แรง ควรรบี ไปพบแพทย 2. ตรวจสอบจํานวนนักเรียนท่ีขาดเรียนในแตละวัน หากพบขาดเรียนผิดปกติ หรือ ต้ังแต 3 คนข้ึนไปในหองเรียนเดียวกัน และสงสัยวาปวยเปนไขหวัดใหญใหแจงตอเจาหนาท่ีสาธารณสุข ในพ้นื ที่ เพ่ือสอบสวนและควบคุมโรค 3. แนะนําใหนักเรียนที่เดินทางกลับจากตางประเทศ เฝาสังเกตอาการของตนเองเปน เวลา 7 วนั ถามีอาการปวยใหหยดุ พักรักษาตวั ที่บาน 4. หากสถานศึกษาสามารถใหนักเรียนท่ีมีอาการปวยคลายไขหวัดใหญทุกคน หยุดเรียนไดก็จะปองกันการแพรกระจายเชื่อไดดี และไมจําเปนตองปดสถานศึกษา แตหากจะพิจารณา เปด สถานศกึ ษา ควรหารือรวมกนั ระหวางสถานศกึ ษากบั เจาหนาทีส่ าธารณสขุ ในพน้ื ที่ 5. ควรทําความสะอาดอุปกรณ สิ่งของ เคร่ืองใชท่ีมีผูสัมผัสจํานวนมาก เชน โตะเรียน ลูกบิดประตู โทรศพั ท ราวบันได คอมพวิ เตอร ฯลฯ โดยการใชน ้ําผงซกั ฟอกเชด็ ทาํ ความสะอาดอยา งนอย วันละ 1-2 ครั้ง จัดใหมีอางลางมือ น้ําและสบูอยางเพียงพอ ในบางวันควรเปดประตูหนาตางใหอากาศ ถายเทไดส ะดวก และแสงแดดสองไดท ั่วถงึ คมู อื การเรียน...รายวชิ าสุขศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 48

คาํ แนะนาํ สําหรบั สถานประกอบการและสถานทท่ี ํางาน 1. แนะนาํ ใหพ นกั งานที่มอี าการปวยคลายไขหวัดใหญ พักรักษาตัวท่ีบาน หากมีอาการ ปวยรุนแรง ควรรีบไปพบแพทย 2. ตรวจสอบจํานวนพนักงานที่ขาดงานในแตละวัน หากพบขาดงานผิดปกติ หรือ ต้งั แต 3 คนขึน้ ไปในแผนกเดียวกนั และสงสยั วา ปว ยเปน ไขหวดั ใหญ ใหแจงตอเจาหนาที่สาธารณสุข ใน พนื้ ที่ เพือ่ สอบสวนและควบคมุ โรค 3. แนะนําใหพนักงานท่ีเดินทางกลับจากตางประเทศ เฝาสังเกตอาการของตนเอง เปนเวลา 7 วนั ถามอี าการปวยใหหยุดพักรักษาตวั ที่บาน 4. ในสถานการณปจจุบัน ยังไมแนะนําใหปดสถานประกอบการหรือสถานที่ทํางาน เพ่อื การปอ งกนั การระบาดของโรคไขห วดั ใหญ 5. ควรทําความสะอาดอุปกรณ ส่ิงของ เครื่องใช ที่มีผูสัมผัสจํานวนมาก เชน โตะทํางาน ลูกบิดประตู โทรศัพท ราวบันได คอมพิวเตอร ฯลฯ โดยการใชน้ําผงซักฟอกท่ัวไปเช็ดทํา ความสะอาดอยางนอ ยวันละ 1-2 ครงั้ จัดใหม ีอางลางมอื น้ําและสบูอยา งเพยี งพอ ในบางวนั ควรเปดประตู หนาตา ง ใหอ ากาศถายเทไดส ะดวก และแสดงแดดสอ งไดทว่ั ถึง 6. ควรจัดทําแผนการประคองกิจการในสถานประกอบการและสถานที่ทํางาน เพ่ือให สามารถดาํ เนินกิจการตอ ไปไดอยา งตอ เน่อื ง หากเกดิ การระบาดใหญ กิจกรรมทา ยบทท่ี 6 โรคระบาด กิจกรรมท่ี 1 จงเลอื กคําตอบทถี่ กู ตองท่สี ุดเพียงคาํ ตอบเดยี ว 1. ขอ ใดกลา วถึงโรคติดตอถูกตองทส่ี ุด ก. เกิดจากเช้อื โรคตดิ ตอระหวา งคนสูคน ข. เกดิ จากเชอ้ื โรคติดตอ ระหวางสตั วสคู น ค. เกดิ จากเช้อื โรคตดิ ตอ ระหวา งสัตวส สู ัตว ง. เกดิ จากเช้อื โรคติดตอ ระหวา งคนสูคน/สัตวสคู น/สตั วส ูสตั ว 2. โรคไขห วดั ไขเลอื ดออก เกิดจากเช้อื โรคชนดิ ใด ก. แบคทีเรยี ข. ปรสติ ค. ไวรสั ง. รา คมู ือการเรยี น...รายวิชาสขุ ศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 49

3. เชือ้ โรคท่ีเขาสูร างกายจากการรับเลือดหรอื ฉีดยา คือขอ ใด ก. วัณโรค ข. โรคเอดส ค. ไขเลอื ดออก ง. ไขม าเลเรยี 4. ใชผ าปดปาก ปด จมูกทกุ ครง้ั เม่ือใดหรือจาม สามารถปองกนั โรคในขอใด ก. ไขห วัด ข. โรคซารส ค. โรคชคิ นุ กนุ ยา ง. ถูกทงั้ ขอ ก และ ข 5. กนิ รอ น ชอนกลาง ลางมอื เปนการปอ งกนั โรคตามขอ ใด ก. โรคซารส ข. ไขหวัด ค. ไขหวดั ใหญ ง. ถูกทกุ ขอ กจิ กรรมท่ี 2 ใหน ักศึกษาอธบิ ายประเดน็ ดงั นี้ มาพอเขาใจ 1. โรคติดตอ หมายถงึ 2. โรคระบาด หมายถงึ 3. สาเหตุและการปองกนั โรคไขหวดั ใหญ คมู อื การเรยี น...รายวชิ าสุขศกึ ษา/พลศกึ ษา ม.ตน 50