พัฒนาเด็กพลังบวก

มหาวทิ ยาลัยมหิดล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบนั แหง่ ชาติ เพื่อการพฒั นาเด็กและครอบครวั โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี “หลานๆ ปา้ ไมไ่ ดเ้ รียนหนงั สือ วนั ๆ กข็ ายลกู ช้นิ ปิ้งประทังชวี ิต ป้า ไมม่ ีอะไรใหห้ ลานๆ หรอก เอาอยา่ งน้ี ป้าจะรา่ ยกลอนสดใหห้ ลานๆ ฟงั ก็แลว้ กนั ” เด็กๆ จดบนั ทกึ มาวา่ ปา้ บุญมารา่ ยกลอนสดได้ทงั้ ท่ี ไม่ไดเ้ รยี นหนงั สือมา เดี๋ยวนป้ี า้ บญุ มาเทใจมาร่วมงานด้วยฝมี อื หลานๆ ทที่ ำ�ใหป้ า้ ประทบั ใจรว่ มกจิ กรรมสรา้ งสรรค์กับป้าอมุ้ ป้าอุม้ ให้โจทยห์ มอวา่ ผู้ใหญไ่ มค่ อ่ ยฟงั เสยี งเด็กๆ นค่ี ือจดุ ตง้ั ต้นท่ีหมอได้รบั โจทย์มาพัฒนาเครอื่ งมอื สำ�รวจทุนชวี ติ (ต้นทุน ชีวติ ในช่ือเดิม) เป็นแบบสำ�รวจฟงั เสียงเดก็ ที่เกดิ จากงานในพน้ื ท่ี ชุมชน จนหมอตอ้ งนดั ทีมนกั วิชาการทงั้ กุมารแพทย์ จิตแพทย์ นกั อักษรศาสตร์ ตวั แทนเยาวชน และผูใ้ หญใ่ จดี เครอื ข่ายครอบครวั มาคยุ กันในวนั หยุดบนโจทยท์ วี่ ่า หนา้ ตาแบบสำ�รวจฟังเสยี งเดก็ จะเปน็ แบบไหน เราไดข้ อ้ สรปุ วา่ แบบสำ�รวจฟงั เสียงเด็กเพือ่ วัดพลงั บวก (จับถกู ไม่ใช่จบั ผิด) ใช้หลักการระบบนเิ วศน์ของมนษุ ย์เป็น ตวั ตง้ั บา้ น วัด โรงเรยี น รวมถึงกล่มุ เพ่ือนๆ ดว้ ย 51

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวทิ ยาลัยมหิดล สถาบนั แหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพอ่ื การพฒั นาเด็กและครอบครวั ฉะน้ันทุนชีวิตจึงเป็นการสำ�รวจเพ่ือฟังเสียงเด็กและเยาวชน ด้านบวกๆ ทั้งความร้สู ึกในทักษะตอ่ ตนเอง ตอ่ สังคมแวดล้อมทีต่ น อาศยั และมีอิทธิพลต่อการสรา้ งพลงั บวกนนั่ เอง ประโยคน้จี งึ กลาย เปน็ นยิ ามในศัพทานกุ รมราชบณั ฑิตยสถานในเวลาตอ่ มา เราลงสำ�รวจทนุ ชวี ิตเด็กเยาวชนในการเคหะชุมชนร่มเกลา้ เกอื บหน่งึ ปที ่เี ดก็ ๆช่วยกนั สำ�รวจฟังเสียงเดก็ ในชมุ ชนรม่ เกล้าเพ่อื ดวู า่ เขามคี วามรสู้ กึ นกึ คดิ อย่างไรตอ่ ตนเอง ต่อครอบครวั ต่อโรงเรียน ต่อชุมชน และตอ่ เพอ่ื นๆ ของเขา เปน็ การสำ�รวจพลังบวกท่แี ท้จรงิ มีโอกาสวดั ความรูส้ กึ นึกคิดได้อย่างเปน็ รปู ธรรม จนสามารถนำ�มา คำ�นวณพลงั บวกไดว้ า่ ชุมชนของเรา โรงเรียนของเรา มีพลังบวก ประมาณไหน พลงั ด้านใดทด่ี ี พลังด้านใดท่ีกำ�ลงั ออ่ นแอ และออ่ น แอมากในเรื่องใด นับวา่ เปน็ การทำ�งานในวนั หยุดท่ไี ดผ้ ลคุม้ ค่า อย่างยงิ่ 52

มหาวทิ ยาลยั มหิดล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบันแห่งชาติ เพ่อื การพัฒนาเดก็ และครอบครวั โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี เมอ่ื ทีมงานแกนนำ�ทำ�การสำ�รวจทุนมนษุ ย์ ทนุ ทางสังคม และทุนชวี ติ เรานำ�ข้อมูลมาฝกึ หัดวิเคราะห์กัน ทง้ั เด็กและผู้ใหญ่ ทำ�งานด้วยกนั เราได้ขอ้ สรุปร่วมกนั ว่า มีเดก็ จำ�นวนมากในชมุ ชน รม่ เกล้าไม่ค่อยไปโรงเรยี น และยงั พบว่ามีร้านเน็ตเกมขึน้ เปน็ ดอก เห็ด จงึ รวมทีมพฒั นากจิ กรรม เกิดเปน็ คณะทำ�งานเดก็ เยาวชนและ ครอบครวั ประจำ�ชุมชนร่มเกล้า เราเรยี นร้รู ว่ มกนั วา่ หากจะได้ยิน เสยี งสมาชิกท้งั เด็กและผใู้ หญ่ องค์ประกอบสมาชกิ จะตอ้ งมีเดก็ ครงึ่ หน่งึ ผู้ใหญอ่ ีกคร่ึงหน่งึ ถา้ เวทไี หนเต็มไปด้วยผ้ใู หญเ่ ด็กก็ไม่ กล้าพูด และถา้ มแี ตเ่ ด็กกจ็ ะไมม่ ีโอกาสไดพ้ ฒั นาหรือเหลาความ คดิ ของทัง้ เดก็ และผู้ใหญ่ แผนการนจี้ งึ เปน็ กศุ โลบายในการทำ�ใหเ้ กดิ การพฒั นาได้ ทง้ั เด็กท่ีจะไดร้ บั การเหลาความคดิ พัฒนาผใู้ หญท่ ่รี จู้ กั ฟังเสียงเด็ก อยรู่ ว่ มกนั บนความแตกต่างทางความคิด และสร้างข้อสรปุ ร่วมกัน ทำ�งานด้วยกนั 53

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลยั มหดิ ล สถาบันแหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพอื่ การพัฒนาเด็กและครอบครวั 54 วงคณะทำ�งานสรุปร่วมกันว่าน่าจะให้เด็กได้อ่านหนังสือ จึงเกดิ ความคดิ ในการสร้างห้องสมุดเพอ่ื เด็กข้นึ มา ปา้ คนแรกเสนอ วา่ เรานา่ จะทำ�ห้องสมดุ ในอาคารนิตบิ ุคคลทั้งหมด (ในเคหะชมุ ชน ร่มเกลา้ มี 9 ตึกแนวดง่ิ และ 1 ชมุ ชนแนวราบ) ปา้ คนที่ 2 สะทอ้ นวา่ ตอ้ งไปขอท่ีผู้จดั การนติ บิ ุคคล เดก็ คนหน่ึงในวง เสนอความเห็นบา้ งวา่ “ ป้าๆ หอ้ งสมดุ ของป้าเจง๋ แค่ไหน ทจ่ี ะสามารถดึงดูดเดก็ ออกมาจากการรา้ นเกมส์ ในเม่อื รา้ นเกมสน์ า่ สนกุ กว่าตัง้ เยอะ” ปา้ คนท่ี 3 จึงเสนอวา่ “ก็ใหเ้ อาห้องสมดุ เคลอื่ นเขา้ ไปหา ตัวเดก็ ซะเลย” ปา้ ๆ เร่ิมถกกนั ว่า ถา้ เปน็ เช่นนัน้ กต็ อ้ งซอื้ รถ และจะไปเอา เงินมาจากไหน ทุกคนจงึ พรอ้ มใจหนั หน้ามาทางหมอ หวงั จะใหห้ มอ สนับสนุนเงิน หมอรบี ปฏเิ สธและกล่าววา่ “หมอไม่ตงั คค์ รับ มีแต่ ความรู้และแรงงานทเ่ี รามาชว่ ยกนั ”

มหาวิทยาลยั มหดิ ล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบนั แห่งชาติ เพ่ือการพฒั นาเด็กและครอบครัว โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี เดก็ คนหนงึ่ ในวงเสนอข้นึ มาวา่ “ป้าๆ ไมต่ ้องรบกวนหมอ เลย ผมรู้วา่ จะทำ�ยงั ไง ผมไปเจอรถเข็นขายกว๋ ยเต๋ียวเกา่ ทเี่ ขาทง้ิ แลว้ ยางแบน ล้อขน้ึ สนมิ หยากไย่ ไม่มใี ครเอาแลว้ เรามาช่วยกนั ทำ�ให้มันใหม่ แล้วทำ�ใหเ้ ปน็ ห้องสมดุ เคล่อื นท่ีเลย” ทุกคนในวงดใี จ เดก็ ๆ มีไอเดยี บรรเจดิ มาก ต่างชว่ ยกนั ขดั ช่วยกนั ซ่อมและทาสี ออกแบบลวดลายไม้ ทำ�เป็นหิง้ หนงั สือในรถ เข็น เร่รับบรจิ าคหนงั สอื คัดแยกหนงั สือประเภทต่างๆ ตามชว่ งวยั และนำ�รถเข็นนอ้ี อกทำ�กจิ กรรมสัญจรตามตกึ ต่างๆ ในการเคหะ ชมุ ชนรม่ เกล้า โดยเด็กแกนนำ�จะไปชกั ชวนเดก็ ๆ ตามตกึ ใหล้ งมา รว่ มกิจกรรม ส่วนป้าๆ แมๆ่ ทง้ั หลายกม็ าเป็นพเี่ ลย้ี ง บ้างกช็ ่วยกนั ทำ�กจิ กรรม บา้ งก็เป็นฝา่ ยเสบยี งอาหารและเครอื่ งดื่ม เกดิ ปฏิสัมพันธ์ เกิดความสามัคคี เด็กๆ ทุกคนต้งั หนา้ ตั้งตาคอยวนั เสาร์-อาทติ ย์ รอทจ่ี ะทำ�กจิ กรรมรว่ มกัน ป้าบุญมากม็ าเล่านทิ านรา่ ยกลอนสด ใหเ้ ดก็ ๆ ฟงั 55

56 พฒั นาเดก็ ดว้ ยพลงั บวก (I am I have Ican) โดย รศ.นพ.สรุ ิยเดว ทรปี าตี มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล สถาบันแห่งชาติ เพ่อื การพฒั นาเดก็ และครอบครวั

มหาวิทยาลัยมหิดล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบันแหง่ ชาติ เพือ่ การพัฒนาเดก็ และครอบครัว โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี มีอยู่วันหน่ึงทีมงานได้มีโอกาสไปเยี่ยมโรงเรียนอนุบาล แห่งหน่งึ ในชมุ ชนร่มเกลา้ พบความจริงวา่ ทัง้ โรงเรียนมคี รูแค่ 2-3 คน แต่มีเดก็ นกั เรียนนับร้อย ทนี่ ี่ไม่มีหอ้ งอนุบาล 1, 2, 3 แตเ่ ปน็ คอกอนุบาล 1, 2, 3 เพราะใช้ตกู้ ั้นเปน็ หอ้ งแทน เด็กตัวเล็กๆ สง่ เสยี งร้องจนครูดไู ม่ทัน เรากลบั มาวางแผนใหเ้ ด็กๆ ที่ไม่ได้เข้าเรียนมาเป็นจติ อาสา ในชว่ งวนั ทำ�งาน เขน็ รถเขน็ ห้องสมดุ สญั จรไปทำ�กจิ กรรมเล่านิทาน ดแู ลเด็กอนุบาล เปน็ ผชู้ ว่ ยครู เม่อื เดก็ โตได้ดแู ลเดก็ เล็ก ทำ�กจิ กรรม กบั นอ้ ง ทำ�ใหโ้ รงเรยี นแห่งนฟ้ี ้ืนคืนชวี ิตชีวาขึน้ มาทันที เมือ่ ทำ�กิจกรรมไประยะหน่ึง สังเกตไดช้ ดั ว่าเด็กๆ วยั รุ่น คอ่ ยๆ เปลี่ยนนิสัย เปลี่ยนพฤตกิ รรมอยา่ งเหน็ ได้ชดั ดังเชน่ วยั รุน่ หญิงคนหน่งึ ท่ีไม่อยากไปโรงเรียน กลา่ ววา่ “ก่อนหนา้ นี้หนเู ปน็ เดก็ เห็นแกต่ ัว พอมีอะไรแจกมกั จะไป รับเป็นคนแรก แต่พอมาไดด้ ูแลนอ้ งๆ แบง่ ปันใหน้ อ้ งๆ หนูใหน้ ้อง รับของได้ก่อน หนูไวท้ ีหลงั หรือหากหนูไมไ่ ดก้ ไ็ มเ่ ปน็ ไร” 57

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลัยมหดิ ล สถาบนั แหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพ่ือการพัฒนาเดก็ และครอบครัว 58 เม่อื ปา้ อ้มุ ไดร้ บั ความไว้วางใจจากเด็กๆ และผูใ้ หญ่ในชุมชน ผ้นู ำ�ชมุ ชนเร่ิมขอมาสังเกตการณ์ มีอยคู่ รงั้ หนึ่งท่ีรองผวู้ า่ ราชการ กรุงเทพมหานครและคณะครูขอมาเยี่ยมชมกิจกรรมที่สร้างการมี ส่วนรว่ มกับชมุ ชน หมออดไม่ได้ท่ีจะดีใจกับป้าอุ้มบนความเพียรพยายาม ซงึ่ กนั และกัน เดก็ ๆ เร่ิมมีเป้าหมาย หลายคนขอกลบั ไปโรงเรยี น เร่ิมวางแผนทำ�กิจกรรมมากกว่าน่ังผลาญเวลาหรือก่อพฤติกรรม เสีย่ งไปวันๆ บรรยากาศในชมุ ชนดขี ึน้ วันหน่งึ ปา้ อ้มุ เดินมาพบหมอแลว้ บอกกับหมอว่า ปา้ อุ้ม : ปา้ อุ้มท้อใจ ป้าอุ้มเปน็ ท่รี กั ของชาวบ้านและเด็กๆ หมอ : ปา้ อมุ้ น่าจะดีใจนะทำ�ไมสีหน้าจงึ ทุกขใ์ จ ปา้ อ้มุ : เมือ่ คนื มเี ดก็ วยั รนุ่ ผ้หู ญงิ ถูกพ่อแม่ไล่ออกจากบ้าน เนือ่ งจากไปมเี พศสมั พันธ์กบั ผู้ชายและพลาดทา่ ต้ังทอ้ ง ทำ�ใหพ้ อ่ แม่รับไม่ได้จนไล่ออกจากบ้าน เดก็ คิดอะไรไมอ่ อก ร้องห่มรอ้ งไห้ มาหาปา้ ปา้ ก็กลุ้มใจไม่รจู้ ะทำ�ยังไง ตอนนีป้ า้ เปน็ ทีร่ ักของเด็กก็ จริง แตไ่ มร่ จู้ ะชว่ ยเขาไดอ้ ย่างไร

มหาวทิ ยาลยั มหิดล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบนั แห่งชาติ เพื่อการพัฒนาเดก็ และครอบครวั โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี ฟังเช่นนแี้ ล้ว ทำ�ใหห้ มอตระหนกั ทันทวี ่าจะตอ้ งชว่ ยปา้ อุ้ม 59 ให้พ้นจากความทอ้ ใจ จึงได้วางแผนพัฒนากลมุ่ /คณะทำ�งานของ ป้าอุ้ม โดยตดิ อาวุธทางปญั ญาในส่วนทปี่ ้าอุ้มและคณะควรไดร้ ับ การพฒั นาสมรรถนะ สรุปออกมา 5 เรื่อง 5 ทกั ษะ ไดแ้ ก่ 1. ทักษะการบรหิ ารจัดการโครงการ ทกั ษะนจี้ ะทำ�ให้ป้าอมุ้ เขียนโครงการ บรหิ ารโครงการได้เอง สามารถขอรับการสนบั สนนุ งบประมาณจากแหล่งทุนเพื่อมาพัฒนาเด็กเยาวชนในการเคหะ ชมุ ชนร่มเกลา้ 2. ทกั ษะในการเฝ้าระวงั ชมุ ชนตนเอง ทำ�ใหเ้ กดิ การเฝา้ ระวัง รู้เทา่ ทันพืน้ ทีเ่ สย่ี ง ลกั ษณะความเส่ียงแบบต่างๆ การเป็นหู เปน็ ตาของสมาชิกเพอ่ื การปกป้องชุมชน 3. ทักษะการสง่ ตอ่ มหี ลายเรื่องที่ปา้ อุ้มไม่จำ�เป็นตอ้ งแบก รบั ภาระเอง แต่หากรู้จักภาคเี ครอื ขา่ ยทำ�งานแบบสหสาขาวชิ าชีพ ความเช่ือมโยงเหล่าน้ีจะช่วยแก้ปัญหาการร้องขอความช่วยเหลือ ท่ถี ูกตอ้ งไดท้ นั ที 4. ทกั ษะในการพฒั นากจิ กรรมสร้างสรรค์ ทีม่ าจากการ วิเคราะห์ขอ้ มูลทุนมนุษย์ ทุนสงั คม ทนุ ชวี ติ และเรียนรพู้ ฒั นาการ

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวทิ ยาลัยมหิดล สถาบนั แหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพือ่ การพฒั นาเดก็ และครอบครวั 60 พื้นฐานของเดก็ และเยาวชนแบบง่ายๆ จะทำ�ให้พัฒนากิจกรรมสรา้ ง สรรคไ์ ดส้ อดคล้องกับความต้องการ และเสริมพฒั นาการของเด็ก เยาวชนไดด้ ว้ ย 5. ทักษะการเปน็ พี่เลี้ยงทปี่ รึกษาท้งั เด็กเลก็ และเด็กโต ท่ี สามารถให้คำ�ปรกึ ษาด้วยหลักสนุ ทรยี สนทนา และการเปน็ ผฟู้ งั ทด่ี ี การชวนคิดชวนคยุ เพอ่ื การจัดการท่ดี ี สามารถควบคุมสถานการณ์ ได้ เมื่อหมอและคณะทำ�งานเด็กพลัสได้จัดค่ายปฏิบัติการ และเรยี นรทู้ ักษะดังกล่าวใหก้ บั แกนนำ�ชุมชน ป้าอุ้มมีสีหน้าแววตา สดใสขึ้น แก้ปญั หาไดอ้ ย่างมีความสุขมากขน้ึ และยั่งยนื หมอกถ็ อย ออกมาดหู า่ งๆ มากขึน้ เวลาผ่านไปราวครง่ึ ปี หมอได้มีโอกาสพบป้าอุม้ ท่ีวนั น้ดี ู กระฉับกระเฉง รู้สึกดใี จทีเ่ กิดระบบพี่เลยี้ งในชุมชนดว้ ยกระบวนการ สรา้ งเสริมต้นทนุ ชวี ิต แต่หมอกลบั มีความกงั วลใจจนปา้ อุ้มสงั เกตได้ จึงถามหมอวา่ ปา้ อมุ้ : ดูสีหนา้ ทา่ ทางหมอไมส่ บายใจ มอี ะไรที่ปา้ พอจะ ชว่ ยได้ไหม

มหาวิทยาลัยมหดิ ล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบันแหง่ ชาติ เพื่อการพฒั นาเดก็ และครอบครวั โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี หมอ : ใช่ครับปา้ อุ้ม วันน้ผี มดีใจนะที่ผมได้ทำ�ตามท่รี ับ 61 ปากกบั ป้าอุ้ม ตอนนีป้ ้าอุม้ เก่งมากทำ�งานเปน็ ระบบ แตห่ มอไม่ คอ่ ยสบายใจ ปา้ อมุ้ : อะไรคือสิง่ ทท่ี ำ�ใหห้ มอไม่สบายใจ หมอจึงถามคำ�ถามเดิมที่ตอนแรกที่มีพันธะสัญญาใจกัน วา่ หมอ : ถา้ ปา้ อุ้มย้ายออกไปแลว้ ใครจะดูแลเดก็ ๆ ดแู ลชมุ ชน ตรงน้ตี อ่ ละครับ ปา้ อุม้ : ออ๋ หมอไมต่ อ้ งห่วงข้อนีป้ ้าสร้างป้าอุม้ 2,3,4 ไว้ พร้อมแลว้ แมป้ ้าไมอ่ ยู่คนเหลา่ นี้ก็ทำ�หนา้ ทแ่ี ทนปา้ ได้ ถ้าสว่ นนี้ ทำ�ใหห้ มอไมส่ บายใจ ปา้ บอกได้วา่ หมดห่วงค่ะ ปา้ อมุ้ ตอบด้วยใบหน้ายม้ิ แยม้ และภาคภูมใิ จ หมอคดิ ในใจ วา่ ปา้ อุ้มสดุ ยอดจริงๆ หมอยิม้ ดว้ ยความสบายใจแลว้ ว่า เราทกุ คน ได้สร้างระบบบนหวั ใจของความเป็นทรัพยากรมนุษยข์ ึ้นมาแลว้ ส่งิ น้แี หละที่เราเรยี กว่า ทนุ มนษุ ย์ ทนุ สงั คม และทนุ ชีวติ ซึ่งจะทำ� ใหช้ ุมชนเข้มแข็งดว้ ยตนเอง และอย่รู ว่ มกนั ได้ (ดังสรุปไว้ในภาพ ที่ 5)

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล สถาบนั แห่งชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพอ่ื การพัฒนาเด็กและครอบครวั 62 หมอไดย้ ินแล้วอดที่จะชื่นชมปา้ อุ้มไมไ่ ดว้ า่ ปา้ อมุ้ คอื หวั ใจแห่งการเปลยี่ นแปลง แปลงทงั้ ชุมชน แปลงทั้งเดก็ และผู้ใหญ่ ดว้ ยทศั นคตเิ ชงิ บวก สมค่าของการเป็นผนู้ ำ�แห่ง การเปลย่ี นแปลง ดว้ ยทุนชีวติ พลังบวก ทห่ี มอภาคภูมิใจมา จนถึงทกุ วันน้ี หากวนั นนั้ ปา้ อมุ้ ยา้ ยออกไป ปัญหาป้าอุม้ จบ แต่ปญั หาชุมชนคงบานเบกิ ยากแกก่ ารเยียวยา และหาก วนั น้ันหมอไม่ขอลงพืน้ ทีเ่ พราะมวั แตก่ ลวั ภาระงาน และคณะ ทำ�งานเด็กพลัสเราหากไม่ลุยลงพ้ืนที่สร้างความย่ังยืนของ ชุมชนดว้ ยฝมี อื ตนเอง ดว้ ยทรพั ยากรในชุมชนตนเอง วังวน ทจ่ี ะแก้เฉพาะปัญหาเสย่ี งตามโครงการต่างๆ ทส่ี ว่ นกลางสง่ มาหรือแม้แตห่ มอเองทีห่ ากรอแต่รกั ษาคนไข้ท่ีโรงพยาบาล เดก็ ไปวนั ๆ วนั น้กี ็คงไม่เกดิ คณะทำ�งานเด็ก เยาวชน และ ครอบครัวแห่งชมุ ชนร่มเกลา้ เพอื่ ชุมชนท่ยี งั่ ยืน ทเ่ี ราต่างเกิด มาเพอ่ื สร้างภมู คิ ุ้มกนั ท่ีดขี องสังคมทจ่ี ะตอ้ งสู้กนั ต่อไป

มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล สถาบันแห่งชาติ เพ่อื การพฒั นาเดก็ และครอบครวั ภาพที่ 5 แสดงให้เหน็ บันได 3 ขั้นสู่การพฒั นาระบบพ่เี ล้ยี งในชมุ ชนด้วยพลงั บวก 63 พฒั นาเด็กดว้ ยพลงั บวก (I am I have Ican) โดย รศ.นพ.สรุ ิยเดว ทรีปาตี

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลัยมหิดล สถาบนั แห่งชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัว บทสรปุ บนั ได 3 ข้ันสู่การพฒั นาระบบพเี่ ล้ียงในชมุ ชน ด้วยพลงั บวก ซึง่ ในท่นี กี้ ็คอื ต้นทนุ ชวี ติ ที่เรมิ่ ตน้ ด้วยการพัฒนา แกนน�ำ ท่ีมกี ารทำ�งานร่วมกันของทัง้ เดก็ และผใู้ หญ่ เกิดเปน็ คณะ ทำ�งานด้านเดก็ และเยาวชน มีการสำ�รวจเพ่อื ท�ำ งานเป็นทมี ด้วย การส�ำ รวจพลงั บวกแทนการสำ�รวจปญั หา และพัฒนากระบวนกร ทั้งเด็กและผู้ใหญเ่ พือ่ ท�ำ ใหเ้ กิดเวทแี ลกเปลย่ี นเรียนรู้ และบันได ขน้ั ท่ีสามจงึ เป็นการต่อยอดใหเ้ กิดทักษะทัง้ 5 ด้าน สู่การเปลี่ยน แปลงสู่ความยง่ั ยืนน่ันเอง 64

มหาวทิ ยาลัยมหิดล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบนั แหง่ ชาติ เพ่อื การพฒั นาเดก็ และครอบครวั โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี ขอ้ ความเดด็ จากการบอกเลา่ 65

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลยั มหดิ ล สถาบันแหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพ่อื การพฒั นาเด็กและครอบครัว 66 เด็กๆ ท่เี ขา้ ร่วมกจิ กรรมเห็นความแตกต่าง จากเดิมทไี่ มเ่ คยเข้ารว่ มกิจกรรม เม่อื ผา่ นกระบวนการ พฒั นา แกนนำ�เดก็ เยาวชนหลายคนเกดิ การเปลย่ี น แปลงวิธีคดิ มคี วามเปน็ ผู้นำ�มากขน้ึ กล้านำ�นอ้ ง กล้า คิดแผนเขียนโครงการ และทีส่ ำ�คัญเขามที ัศนคติใหม่ มองมุมบวกมากขึน้ นำ�มาสูค่ วามสามารถในการจัด การกับความรูส้ กึ ตนเอง รจู้ ักปรบั ตวั ตัวอย่างเช่น “นอ้ งคนหนึ่งทำ�กิจกรรมห้องสมดุ นอ้ งคนนี้ เปน็ ลูกคนเล็กใครๆ กม็ กั ตามใจ เมอื่ ทำ�กจิ กรรมจะ ให้ทุกคนตามใจไม่ได้เพราะทุกคนจะพากันปฏิเสธหมด ดังน้ันเม่ือน้องคนนีต้ ้องการไดร้ บั การยอมรับ เขาก็ตอ้ ง เรียนรู้ทจี่ ะพิจารณาตวั เองและปรบั ตัว จนนอ้ งเริ่มปรับ ตวั ปรบั วธิ คี ิด ทำ�ให้ใครๆ กพ็ ากันยอมรบั ” เพิม่ ศิริ นติ ิมานพ 2556

มหาวิทยาลัยมหดิ ล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบนั แหง่ ชาติ เพือ่ การพฒั นาเดก็ และครอบครวั โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี “สงิ่ ทเี่ ราเหน็ จากกระบวนการสำ�รวจขอ้ มลู ตน้ ทนุ ชีวติ น้ันคือ เด็กๆ กระตือรอื รน้ ทจี่ ะตอบ เพราะแบบสำ�รวจ นส้ี ำ�รวจในสง่ิ ทเี่ ขาอยากจะพดู อยูแ่ ล้ว แตท่ ผ่ี ่านมาไมม่ ี ใครเคยอยากจะฟัง อยากจะรู้ นอกจากนี้ผลจากการรว่ ม กันวเิ คราะหข์ ้อมลู ทไี่ ด้จากแบบสำ�รวจทำ�ใหเ้ รารูว้ า่ ชมุ ชน ไมเ่ คยให้ความสำ�คัญกบั เดก็ เลย เพราะไมม่ กี ิจกรรมให้ เขาสามารถเขา้ รว่ มได้ ข้อมูลที่สะท้อนกลับมานี้ทำ�ให้เราต้องหันกลับ มามองดตู วั เราเอง และคดิ ได้วา่ เราไมต่ ้องทำ�อะไรมาก มายเลย ทำ�กจิ กรรมใหเ้ ดก็ เห็นว่าชุมชนมอี ะไรให้เขาตาม ทีเ่ ขาคิดอยากทำ� สนใจและเขา้ ร่วม” ปราณี รตั นาไกรศรี (ป้าอมุ้ ) การเคหะชุมชนร่มเกล้า 2556 67

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลยั มหดิ ล สถาบันแหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพื่อการพฒั นาเดก็ และครอบครวั “กระบวนการสรา้ งเสรมิ ตน้ ทุนชีวติ นั้น หัวใจของ การเสริมสร้างทุนชีวิตอยู่ท่ีการจับถูกไม่ใช่การจับผิดอย่าง ทีเ่ ราทำ�กัน หากเราเร่ิมต้นดว้ ยการจบั ถกู กจ็ ะนำ�ไปสู่ การพดู คุยกนั ได”้ สรุ ิยเดว ทรปี าตี 2554 68

มหาวิทยาลัยมหิดล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบันแห่งชาติ เพ่ือการพฒั นาเดก็ และครอบครวั โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี “ปญั หาลกั ษณะนีว้ นเวยี นอยู่ในสงั คมเรา ไม่ใชแ่ ค่ ในโรงเรยี น แต่เปน็ ปญั หาภาพใหญข่ องสงั คมเลยทเี ดยี ว เรา พยายามออกแบบหาทางแก้ไขปัญหา เม่อื หมอเดวไดล้ งพน้ื ที่ อำ�เภอหลังสวน มกี ารพูดคยุ กับคณุ ครูทง้ั โรงเรยี น รวมทงั้ พ่อแม่ผปู้ กครอง ผลจากเวทีพูดคุยคร้ังนน้ั ทำ�ให้เกิดการต่นื ตัว อยา่ งมากสำ�หรบั ครู โดยเฉพาะมุมมองตอ่ เด็ก” อ.ไปรมา พรหมมาศ โรงเรยี นสวนศรีวทิ ยา 2556 69

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลยั มหดิ ล สถาบันแหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพอื่ การพฒั นาเด็กและครอบครัว 70 “ ทีผ่ า่ นมานน้ั เราวงิ่ หาแต่เรอ่ื งไกลตัวตลอด แต่เราไมเ่ คยศกึ ษาส่งิ ที่อย่กู ับตวั เรา สร้างแตส่ ง่ิ ใหมๆ่ แตไ่ มเ่ คยสรา้ งทนุ ชีวติ ใหก้ บั ตวั เอง เพราะทุนชีวิตน้ัน เปน็ เร่ืองของการฝึกสร้างทศั นคตทิ ่ีดตี อ่ ตัวเอง ดังนนั้ ต้องเสริมสรา้ งใหเ้ ขารักตัวเอง ศรทั ธาในตัวเอง เช่ือม่นั ในตวั เอง และร้จู ักรักผอู้ ่ืน มสี ุขภาวะท่ีดที งั้ กายและใจ งานสร้างเสริมต้นทุนชีวิตจึงเป็นงานท่ีต้องเรียนรู้และ พฒั นากนั ไปตลอดต้งั แตเ่ กดิ จนตาย ไมใ่ ช่เฉพาะเด็กๆ เทา่ น้ันทต่ี อ้ งปลูกฝงั และพฒั นาทุนชวี ติ แตร่ วมถงึ ผใู้ หญ่ ทต่ี อ้ งเรียนรูแ้ ละพฒั นาตนเองใหเ้ ทา่ ทัน และมีจติ สำ�นกึ ที่ดี” สุริยเดว ทรีปาตี 2556

มหาวทิ ยาลัยมหิดล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบันแหง่ ชาติ เพอื่ การพฒั นาเดก็ และครอบครวั โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี “เม่ือมีโอกาสได้ฟังคุณหมอเดวพูดเร่ืองต้นทุนชีวิต และพูดเร่ืองการจับถกู ตอ้ งบอกว่าพอเจอคำ�ๆ นแ้ี ล้วโดน ใจมาก เพราะท่ผี ่านมาต้องยอมรับว่าสังคมไมเ่ คยมองใน สิง่ ดๆี จดจอ้ งจบั ผดิ อยู่ตลอดเวลา พอไดย้ ินคำ�นี้แลว้ ร้สู ึก วา่ ใช่เลย ชีวิตต้องจบั ถูก ทกุ วันนเี้ รายงั เอามาใชก้ บั ตนเอง ครอบครวั และยงั ขยายไปในแวดวงสาธารณสขุ จงั หวัด เชน่ ชมุ พร สมุทรสงคราม เพอ่ื นำ�ไปปรับใชต้ อ่ ” พงษ์ศกั ด์ิ ฉง่ิ สุวรรณโรจน์ 2556 (พ่ีศกั ดส์ิ วนนายดำ�) 71

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวทิ ยาลยั มหิดล สถาบันแหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพอ่ื การพฒั นาเด็กและครอบครวั 72 กระบวนการสรา้ งเสรมิ พลงั บวกด้วยทนุ ชีวิต พัฒนา ขึ้นด้วยบรบิ ทของประเทศไทยจริงๆ โดยมีปรชั ญา คือการ ปรับเปลี่ยนทัศนคติด้านบวกให้ขยายวงมากขึ้นในตนเอง จนสามารถควบคมุ จดั การดา้ นลบในตนเอง และเป็นการฟัง เสียงสะท้อนจากเด็กเยาวชนว่ารู้สึกอย่างไรกับด้านบวกใน ตนเอง และรูส้ กึ อย่างไรต่อด้านบวกของ ครอบครัว สถาน ศึกษา ชุมชน และเพอื่ น “หลายคนตา่ งสะท้อนวา่ ต้นทนุ ชีวิต แค่ไดล้ งมอื ทำ�การ สำ�รวจฟังเสียงสะท้อนความรู้สึกของตนเองต่อตัวเองและ สงั คมแวดลอ้ ม มันกระตกุ ตอ่ มจิตสำ�นึกในตนเอง ยิ่งได้ ลงมือทำ�กิจกรรมดว้ ยก็ย่งิ กระตกุ ครง้ั ทีส่ อง นำ�ผลมาสะท้อน กลับ มนั เป็นการกระตกุ ต่อมจิตสำ�นกึ ครง้ั ทส่ี าม บางคน เปลี่ยนนิสัย เปล่ียนวธิ คี ดิ วิธีปฏบิ ตั ิ จนเกดิ จิตสำ�นกึ และ เปิดโลกทศั น์ตนเองต่อคนรอบข้างอยา่ งมากมาย กลา่ วไดว้ ่า กระบวนการตน้ ทุนชวี ิต/ทนุ ชวี ติ เปน็ กระบวนการกระตุก ต่อมจิตสำ�นกึ ไดเ้ ป็นอยา่ งดี” (สรุ ิยเดว ทรีปาตี 2560)

มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบนั แห่งชาติ เพอื่ การพฒั นาเด็กและครอบครวั โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี สรา้ งเสรมิ ทนุ ชีวิตด้วยปฏบิ ัตกิ ารบวกๆ 73

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลยั มหดิ ล สถาบนั แห่งชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพอื่ การพัฒนาเดก็ และครอบครัว จริงหรือไม่ท่ีหากดูแลลูกเราเป็นอย่างดีตั้งแต่ เล็กจนโต โดยไม่ตอ้ งพบกบั ความผดิ หวงั หรือความยาก ลำ�บากใดๆ แล้ว จะมีภมู ิคมุ้ กันทางสังคม ปอ้ งกนั ภยั ทาง สงั คมไดแ้ นๆ่ จริงไหมครบั !!!! ลูกท่เี รยี นเก่งมาก จะมภี มู ิคุ้มกัน ทางสังคมดแี นน่ อน 74

มหาวิทยาลัยมหิดล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบนั แหง่ ชาติ เพือ่ การพฒั นาเด็กและครอบครัว โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี พอ่ แมห่ ลายคนทีเ่ ลย้ี งลกู ตนเองราวกับไข่ในหนิ ประคบ 75 ประหงมเอาใจใส่ดแู ลไมใ่ ห้เจอความยากลำ�บาก แมแ้ ต่งานบ้าน เช็ดปดั กวาดถูบา้ น ซักผา้ ลา้ งจานยงั ไมต่ อ้ งทำ� ปลอ่ ยให้แม่บา้ น ทำ�หมด หรอื บางทแี มล่ งมือทำ�เองตลอด มกี รณีศกึ ษาหลายราย เชน่ มีครอบครวั หนึง่ แม่กำ�ลังลา้ ง จาน ลกู กำ�ลงั นง่ั อ่านหนังสอื ลกู เหลือบมาเหน็ พ่อหยิบไม้กวาดไป กวาดบา้ น เกิดสำ�นึกขึ้นมาได้ ตั้งทา่ จะลุกออกจากการอ่านหนงั สือ เพื่อไปชว่ ยพอ่ กวาดบ้าน แมห่ นั มาเหน็ เข้าจงึ รบี ตะโกนบอกลกู ไป ว่า “ไม่ต้องหรอกลูก หนา้ ท่กี วาดบ้านใหพ้ อ่ ทำ�ไป ล้างจานเดยี๋ ว แมท่ ำ�เอง ลูกอ่านหนังสือต่อเถอะใกลจ้ ะสอบแลว้ ใชไ่ หม” แม่เหน็ ว่าการอ่านหนงั สอื ของลกู เป็นการทำ�ดอี ยแู่ ลว้ แต่ แม่ลมื ไปวา่ งานบ้านเป็นหนา้ ทข่ี องทุกคนทีต่ อ้ งมาช่วยกัน แล้วการ ทีล่ กู สำ�นึกดีชว่ ยพ่อแม่ ซง่ึ ขดั แยง้ กบั จติ สำ�นกึ ทดี่ ขี องลกู นานเข้า ลูกไมไ่ ด้รู้สกึ อีกต่อไป และไม่จำ�เป็นตอ้ งคิดวา่ งานบ้านจำ�เปน็ ต้อง ทำ�ดว้ ยหรือ บางครอบครัวท่ีมีฐานะดีก็มักจะบอกว่าได้จ้างคนใช้มาแล้ว หากไมใ่ ห้เขาทำ�กไ็ มค่ ุม้ คา่ จ้าง แล้วเราจะฝกึ ลูกบนความรบั ผดิ ชอบ

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลัยมหดิ ล สถาบันแห่งชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพื่อการพฒั นาเด็กและครอบครัว 76 งานสว่ นกลางด้วยสิ่งใด ไม่แปลกเลยทน่ี อกจากเด็กปัจจบุ นั จะไม่ ไดผ้ า่ นความยากลำ�บากใดๆ ทกุ อย่างสะดวกสบาย แล้วยังไมส่ นใจ งานส่วนรวม หากเรมิ่ คิดแบบนต้ี ง้ั แตใ่ นบา้ นก็จะคนุ้ ชนิ กับการปฏิบตั ิ เพื่อส่วนรวมนอกบา้ นไปดว้ ย งานวิจยั ทุนชวี ติ ในปี พ.ศ. 2556 ท้ัง 3 งานวิจัยดำ�เนนิ การ ในห้วงเวลาเดยี วกนั แตค่ นละกลุม่ เป้าหมาย โดยเกบ็ ท้งั ในกลุ่ม นักเรยี นท่ีมอี ายเุ ฉลย่ี อยูร่ ะหวา่ ง 14–18 ปี ระดับมธั ยมปลายทัว่ ประเทศ กลมุ่ การศึกษาในระบบทวั่ ประเทศ กลุ่มท่มี ีความสามารถ พิเศษทางวชิ าการ (เกบ็ ในค่ายตวั แทนประเทศในการไปแขง่ ขนั โอลิมปิควชิ าการ) และกลุ่มการศึกษาทางเลือกประเภทท่เี ดก็ ไม่ เรยี นในระบบการศึกษาทรี่ ฐั จัดให้ เชน่ โฮมสคลู มอวาคี ม่อนแสง ดาว มลู นิธเิ ด็ก กลมุ่ ทท่ี ำ�กจิ กรรมสรา้ งสรรค์นอกระบบการศกึ ษา เช่น โรงเรยี นชาวนารกั ษเ์ ขาชะเมา ยวุ ชนสรา้ งสรรค์ โฮงเฮยี นสืบ สานภูมปิ ญั ญาล้านนา เปน็ ต้น เมอ่ื ให้สำ�รวจต้นทุนชีวติ หรอื ทนุ ชีวิตทม่ี ี 5 พลงั เปน็ องค์ประกอบ โดยเด็กสามารถสะท้อนความ รู้สึก และทกั ษะปฏบิ ัติท่มี ตี ่อตนเองและสงั คมแวดล้อมทต่ี นอาศยั

มหาวิทยาลัยมหิดล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบันแห่งชาติ เพอ่ื การพัฒนาเดก็ และครอบครวั โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี ดว้ ยเสียงของเขาเองในวถิ ชี ีวติ ของเขา รวมมาเป็นทงั้ พลังรายด้าน และพลังบวกโดยรวม (พลังตน้ ทุนชวี ิต) พบวา่ พลังรวมของทงั้ 3 กลุ่ม ไม่มคี วามแตกต่างอยา่ งมนี ัยสำ�คัญทางสถติ ิ แต่หากวิเคราะห์ เปรียบเทียบกับการได้รับการสนบั สนนุ จะเหน็ ถึงความเหล่อื มลำ้ � ทางสังคม โดยในกล่มุ แรกนโยบายรัฐใหเ้ รียนฟรแี ต่มที ุนสนับสนุน มาประมาณ 3 พันบาทต่อคน ขณะทร่ี ัฐสนับสนนุ ในกลมุ่ ที่มคี วาม สามารถพิเศษทางวิชาการถงึ 2 แสนบาทตอ่ คน ทัง้ น้ีไม่นับท่พี อ่ แมล่ งทุนซอ้ื คอนโดอำ�นวยความสะดวก จัดติวเสรมิ วิชากันไมอ่ ้นั ในขณะทก่ี ลมุ่ การศกึ ษาทางเลือกรัฐแทบจะไม่ไดล้ งทนุ แตเ่ ปน็ ผใู้ หญใ่ จดีภาคประชาชนและประชาสงั คมไปชว่ ยกันพัฒนา เม่ือ วิเคราะหบ์ นฐานความเหลอ่ื มลำ้�ทางสังคมแลว้ จะเห็นวา่ กลุ่มที่มี ความสามารถพิเศษมีความอ่อนด้อยในพลังบวกบนการลงทุนท่ีสูง มาก และเม่ือเปรยี บเทยี บรายดา้ นเปน็ ทน่ี า่ สงั เกตว่า พลงั ตวั ตน และพลงั ครอบครัวสูงมาก แต่ตรงกนั ขา้ มพลงั ชมุ ชนตกหมดทั้งพลัง และตกทกุ ตวั ช้วี ดั ในพลังชุมชนนบี้ างขอ้ เดก็ ตอบไม่ถงึ ร้อยละ 40 ดว้ ยซำ้� (ดังแสดงในภาพที่ 6) 77

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลยั มหดิ ล สถาบนั แหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพ่ือการพฒั นาเด็กและครอบครัว ภาพที่ 6 ตารางแสดงพลงั ตน้ ทนุ ชวี ิต (หรอื ทนุ ชวี ิต) ท้งั ในภาพรวม และรายพลงั ท่มี ที ง้ั หมด 5 พลัง 78

มหาวิทยาลยั มหดิ ล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบันแหง่ ชาติ เพื่อการพฒั นาเด็กและครอบครัว โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี พลังตน้ ทนุ ชวี ิต (หรือทนุ ชีวติ ) ท้งั ในภาพรวมและ รายพลงั ทีม่ ที ้งั หมด 5 พลัง โดยแสดงใหเ้ ห็นใน 3 กลุม่ นกั เรยี นระดบั มัธยมปลาย อายเุ ฉล่ยี ระหวา่ ง 14-18 ปี ไดแ้ ก่ กล่มุ ในระบบการศกึ ษาปกตทิ ั่วประเทศ กลมุ่ ความ สามารถพเิ ศษทางวิชาการ กลุ่มการศึกษาทางเลอื ก โดย แบบสำ�รวจต้นทุนชีวิตเป็นแบบสำ�รวจที่สามารถสะท้อน ความรู้สึก และทักษะปฏิบตั ิทีม่ ตี อ่ ตนเองและสังคมแวดล้อม ท่ีตนเองอาศยั ตามบรบิ ทและวิถีชีวติ ผลเป็นทีน่ ่าสังเกตมาก ในกลมุ่ ทม่ี ีความสามารถพิเศษทางวชิ าการ (กล่มุ ท่เี รียนเก่ง ระดับประเทศ ซ่งึ ผใู้ หญ่มองว่าเป็นเดก็ ทเ่ี กง่ ดี และแกรง่ ) โดยพบว่า มขี ้อน่าห่วงใยในพลงั ชมุ ชนอยา่ งมาก (เกณฑต์ ก หากตัวชว้ี ัดใด น้อยกว่ารอ้ ยละ 60 ) ซ่ึงกลมุ่ นี้ตกทัง้ พลงั และตกทุกตวั ชี้วัดในพลงั น้ี และถดั ลงมาคือพลงั เพอ่ื นและ กิจกรรม เม่อื เปรียบเทยี บกับอกี 2 กล่มุ ซ่ึงมีสถานะการ ไดร้ ับการสนบั สนนุ น้อยกวา่ มาก 79

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวทิ ยาลยั มหิดล สถาบนั แหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพอ่ื การพฒั นาเดก็ และครอบครัว ทม่ี าของฐานข้อมูล 1. ฐานข้อมลู ต้นทนุ ชีวติ กลุ่มการศึกษาในระบบ ขอความ ร่วมมอื ฐานขอ้ มลู จาก สำ�นกั เฝา้ ระวงั ทางวัฒนธรรม สำ�นกั งาน ปลดั กระทรวงวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม (ระยะเวลาในการ ดำ�เนนิ กิจกรรม ปี 2556) 2. ฐานขอ้ มูลตน้ ทุนชวี ิตกลุ่มทมี่ คี วามสามารถพิเศษทาง วิชาการ ขอความรว่ มมอื ฐานข้อมลู จากนางสาวนราทพิ ย์ ศรจี นั ทร์ อินทร์ นักศกึ ษาปริญญาโท สาขาจิตวิทยาคลินิก ภาควิชาจิตเวช ศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล 3. ฐานข้อมลู ต้นทนุ ชวี ติ กลมุ่ การศึกษาทางเลือก ดำ�เนิน การวางแผนและสำ�รวจโดยทีมคณะทำ�งานกลาง ( แกนนำ�เยาวชน กลมุ่ การศึกษาทางเลือก) 80

มหาวิทยาลัยมหิดล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบันแหง่ ชาติ เพอ่ื การพฒั นาเด็กและครอบครัว โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี การไดเ้ ผชญิ ความยากล�ำ บาก หรือปญั หาและอุปสรรค ทเี่ หมาะสมของแตล่ ะบคุ คล ไมเ่ บาจนไมท่ า้ ทายใหเ้ กดิ การ เปล่ียนแปลง หรอื ไมห่ นักจนกา้ วอย่างไรก็ทำ�ไมไ่ ด้อยดู่ ี จนทอ้ และรูส้ กึ ล้มเหลวได้ ฉะนน้ั การเผชิญภาวะเครยี ดท่ีเหมาะสม (Optimum stress) เป็นสิง่ จำ�เป็นท่ตี ้องเผชญิ เพื่อกา้ วขา้ ม สูก่ ารพฒั นาศกั ยภาพทเ่ี ขม้ แข็งขึ้น (Rutter 1987) 81

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลยั มหิดล สถาบันแห่งชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพอ่ื การพัฒนาเดก็ และครอบครัว 82 บทสรปุ ทนุ ชีวิตพลงั บวก กบั โมเดลในการพัฒนาศักยภาพ ตัวตนใหเ้ ข้มแข็งตามหลกั การ I am I have I can (ดังแสดงในภาพที่ 7) การพฒั นาเด็กให้มศี กั ยภาพ มที ัง้ ทกั ษะร้คู ดิ บวกจติ สำ�นกึ อยา่ งเขม้ แขง็ ไม่หวั่นไหว และเทา่ ทนั ตอ่ สภาวการณก์ ารเปล่ียน แปลงของโลกนั้น คอื การเผชิญปญั หา อปุ สรรค ความยากลำ�บาก หรือวิกฤติ ท่ีเปรยี บเสมอื นเชอ้ื ร้ายหรอื สภาวการณท์ างสังคมที่ล่อ แหลม มีภาวะความเสี่ยงใหเ้ กดิ พลังความแกรง่ และสามารถใช้ ทนุ ชีวติ ของตนเองเอาชนะปัญหา อุปสรรคและความทกุ ขย์ ากลำ�บาก นั้นได้ พรอ้ มๆ ไปกับการเกิดความภาคภมู ใิ จ และเอาชนะใจตนเอง จนกลายเป็นเด็กแกรง่ ทม่ี พี ลังอึด ฮดึ สู้ หรือในภาษาอังกฤษเรยี กวา่ I am I have I can (Theory of Resilience) นัน่ เอง ผูเ้ ขยี นนกึ ถงึ ตวั อยา่ งเดก็ ไทยหัวใจแกร่ง ท่ีแมอ้ ย่ลู อ้ มรอบ สังคมท่เี สือ่ มแต่ในบ้านทีม่ ีความรกั ความสุข ความรับผิดชอบและ เป็นตวั อย่างที่ดที ้งั ทางคุณธรรมและจริยธรรม ฝกึ ฝนใหล้ กู มพี ลงั ใจ ที่ตอ่ ส้ดู ้วยความอดทนต่อความยากลำ�บาก ผู้เขียนยังมโี อกาสทำ�

มหาวิทยาลัยมหดิ ล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบันแห่งชาติ เพอื่ การพัฒนาเด็กและครอบครวั โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี หน้าที่เป็นประธานคัดเลือกแม่สู้ชีวิตมหาวิทยาลัยมหิดลมาเกือบ สิบปี แมส่ ชู้ วี ติ ทำ�ดีใหล้ กู ดอู ย่างต่อเนือ่ ง แมไ้ มไ่ ด้พดู แตล่ งมือ ทำ�เลยเกดิ ผลท่เี ด็ก คอื เดก็ ทกุ คนมจี ิตสำ�นกึ ท่ีดี ซึ่งปจั จบุ นั นีม้ ีอกี หลายครอบครวั พรำ่�สอน อบรม ปลกู ฝงั แตไ่ มส่ ำ�เรจ็ เพราะไม่เคย มวี ถิ ีปฏบิ ัตแิ บบตอ่ เน่ือง แม่สชู้ ีวติ นำ�ลกู รว่ มทกุ ข์ร่วมสขุ เผชิญความยากลำ�บาก บนความรกั ความเข้าใจแบบลำ�เคญ็ แต่กลับทำ�ให้ลกู ทุกคนมีพลงั อึดฮึดสู้ แม่ส้ชู วี ิตเมอ่ื ลมื ตาอ้าปากผ่านวิกฤติชวี ติ ไปได้ แม้ไมไ่ ด้ รำ่�รวย แต่ทมุ่ เทช่วยเหลือเพ่อื นบ้านหรอื คนในชุมชนแบบจิตอาสา จนทำ�ให้ลูกทุกคนกลายเปน็ ผู้ให้ มนี ำ้�ใจโดยไมต่ อ้ งรอใหค้ วาม ตอ้ งการตนเองเต็มเสียกอ่ น การให้ของคนเหลา่ น้ีกลายเป็นการให้ สิง่ ท่ดี ที ีส่ ุด บนความปรารถนาดีที่อยากเห็นเพ่ือนมนษุ ย์ด้วยกันมี คุณภาพชวี ติ ท่ีดขี ้นึ 83

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลยั มหดิ ล สถาบันแหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพ่ือการพัฒนาเดก็ และครอบครัว 84 นอกจากนนั้ ผเู้ ขยี นยังนกึ ถึงตวั อย่างในประเทศญปี่ ่นุ ท่มี ี โรงเรยี นเดก็ เลก็ แห่งหนึง่ ฝกึ หดั ใหเ้ ดก็ กระโดดขา้ มส่ิงกีดขวาง ซึง่ เด็กคนหน่งึ กา้ วกระโดดขา้ มสิง่ กีดขวางนนั้ ไม่สำ�เร็จ 3 รอบ จนร้อง ไหท้ ่ามกลางสายตาพ่อแม่ท่กี ำ�ลงั เชียร์อยู่ แต่ภาพความงดงามทเี่ หน็ ของผคู้ นในวงสังคมนน้ั คอื ครูไม่ พดู เปรียบเทยี บให้เด็กเสียกำ�ลังใจ พ่อแม่กไ็ มล่ กุ ขึน้ ประทว้ งหรือ โวยวายโรงเรยี น แถมครูท่านหนึ่งส่งสัญญาณใหเ้ พื่อนๆ ทค่ี อยเชยี ร์ อยู่น้ันมาลอ้ มวงจับมอื ส่งพลงั ใจ โดยให้เด็กท่กี ำ�ลงั จะกระโดดอยู่ ตรงกลาง แมจ้ ะรอ้ งไห้แตเ่ พ่อื นๆ มาลอ้ มวงจบั มือดว้ ย ก้มลงและ เปลง่ เสียงพร้อมกันเพอ่ื สรา้ งพลงั ใจ จนครัง้ ทีส่ เ่ี ดก็ คนน้ีกระโดดข้าม ได้สำ�เรจ็ ทัง้ นำ้�ตา ทุกคนปรบมอื แสดงความดใี จ และเห็นสีหนา้ เด็กทร่ี อ้ งไห้แล้วกระโดดบนพลงั ใจวา่ นำ้�ตาครง้ั นีข้ องเขากลายเปน็ นำ้�ตาแห่งความภาคภมู ิใจที่เด็กคนนีป้ ระทบั ไวใ้ นหวั ใจ และนัน่ กลายเป็นพลังที่ย่ิงใหญ่ท่ีพร้อมจะต่อสู้กับปัญหาและอุปสรรคใน ภายภาคหนา้ ตัวอยา่ งดีๆ เหล่าน้ีเป็นบททดสอบการสร้างภมู คิ ุ้มกนั ทางสงั คม ความเขม้ แข็งทางใจดว้ ยพลังบวก

มหาวิทยาลยั มหดิ ล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบนั แห่งชาติ เพื่อการพฒั นาเดก็ และครอบครวั โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี งานวจิ ัยวิชาการกับการสร้างภูมิคมุ้ กนั ทางสังคมที่ดี แบง่ เปน็ 3 รปู แบบ เม่ือวัดพลงั บวกด้วยทุนชีวติ กลา่ วคอื 1. กลุ่มทุนชีวติ สูง (เม่ือประเมนิ แล้ว คะแนนแบบสำ�รวจ ทุนชวี ิตสงู มากๆ) เดก็ คนหนง่ึ ที่มตี วั ตนท่ีแข็งแรง ไดร้ บั การดแู ล จนมที ักษะร้คู ดิ และจติ สำ�นึกตอ่ ตนเอง และยงั มสี งั คมแวดลอ้ มที่ดี ดว้ ย (บ้าน ชุมชน โรงเรียน และเพอื่ น) ก่อให้เกดิ ทกั ษะในการอยู่ ร่วมในสงั คมและจิตสำ�นกึ สาธารณะ มที นุ ชวี ิตทดี่ ี แข็งแรง เรียกว่า มที งั้ Iam I have ทดี่ ี การจะทำ�ให้เดก็ ทมี่ ีทนุ ชีวติ สงู มีพลังเขม้ แข็ง ทางจติ ใจน้นั จำ�เปน็ ตอ้ งให้รักษาระยะห่างตอ่ ปญั หา อุปสรรคและ ความยากลำ�บาก ไม่ไปครอบงำ�ความคิด เพ่ือใหเ้ ดก็ เกิดการใช้ พลังทุนชีวิตท่ีมีเพื่อสร้างพลังขับเคล่ือนเอาชนะปัญหาและอุปสรรค นั้นใหไ้ ด้ เมื่อเขาทำ�ได้เขาจะภาคภูมิใจ และเกิดพลงั บวกข้ึนมา อยา่ งสูง 85

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลัยมหดิ ล สถาบันแห่งชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพ่อื การพัฒนาเดก็ และครอบครวั 2. กลุ่มทนุ ชีวติ ปานกลาง (เมอ่ื ประเมินแบบสำ�รวจทุนชวี ติ ได้คะแนนกลางๆ) เด็กในสังคมไทยสว่ นมากตกอย่ใู นกลุ่มนี้ เม่ือ เปรียบเทียบทงั้ 5 พลัง ที่ประกอบด้วย พลงั ตวั ตน พลงั ครอบครวั พลังชมุ ชน พลงั สร้างปัญญา พลังเพื่อน สว่ นใหญอ่ ่อนแอทพ่ี ลังชมุ ชน พลงั เพ่ือนและพลังสรา้ งปญั ญา ในขณะทีภ่ าพรวมพลังครอบครัว ยงั ดอี ยู่ ซง่ึ มักเป็นรปู แบบนท้ี ้งั ประเทศ กลุ่มน้กี ารให้เผชญิ ความ ยากลำ�บากขั้นพืน้ ฐาน เชน่ งานบา้ น งานส่วนรวม เพมิ่ เติมกิจกรรม เพื่อพฒั นาท้ังตนเองและพฒั นาสงั คมที่ตนเองอาศยั อยู่ จะชว่ ยเติม เต็มในสว่ นนี้ ผู้ใหญ่จะเลน่ บทบาทเหลาความคดิ ไม่ใชค่ รอบงำ� ความคิด ทุกครง้ั ท่ที ำ�กจิ กรรมไดม้ ีโอกาสถอดบทเรียน เขา้ ใจทง้ั อารมณ์ความรสู้ ึกทั้ง 2 ดา้ น และเขา้ ใจกระบวนการจนเกดิ ความ ภาคภมู ิใจเป็นแตม้ สะสม และเมื่อพฒั นาดีขน้ึ จงึ ขยับขึน้ มาเปน็ โจทยแ์ ละวิชาชีวติ ท่ีทา้ ทายขึ้น เทียบเคียงกล่มุ รูปแบบแรก 86

มหาวิทยาลยั มหดิ ล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบนั แหง่ ชาติ เพื่อการพฒั นาเดก็ และครอบครวั โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี 3. กลมุ่ ทุนชวี ิตออ่ นแอ (เมือ่ ประเมนิ ด้วยแบบสำ�รวจแล้ว ไดค้ ะแนนตำ่�มาก) พบพลงั อ่อนแอ คอื พลังครอบครวั และพลงั ตวั ตน ซง่ึ เปน็ พลังทสี่ ำ�คญั เมือ่ ใดกต็ ามที่ 2 พลังนี้ออ่ นแอ แทบจะ ส่งสัญญาณโดยออ้ มว่าเดก็ เหลา่ น้กี ำ�ลังตกอย่ใู นความเสี่ยง การ พฒั นาศกั ยภาพเดก็ ในกลมุ่ น้ียงั ไมส่ ามารถเรม่ิ ด้วยการเผชิญปญั หา อุปสรรค แตจ่ ำ�เป็นต้องพัฒนาทุนชีวติ ดว้ ยความรกั ความเข้าใจ การได้รับฟงั พูดคยุ มกี ิจกรรมเพื่อเสริมสมั พนั ธภาพ เปน็ ส่งิ จำ�เปน็ อยา่ งเร่งด่วน ตอ่ เม่อื เดก็ เกดิ ความรสู้ ึกทีด่ ตี อ่ ตนเอง มคี วามรสู้ กึ ท่ดี ตี อ่ คนใกลช้ ดิ ทไ่ี วว้ างใจได้ จึงคอ่ ยๆ ใสก่ ิจกรรมท่ีทา้ ทาย จาก งา่ ยๆ สกู่ ารเปล่ียนแปลง แลว้ ถอดบทเรยี นใหร้ บั รูค้ วามร้สู กึ ท่ีภาค ภมู ใิ จ และค่อยๆ เป็นโจทยท์ ยี่ ากขึน้ เร่อื ยๆ เชน่ กลมุ่ รปู แบบที่สอง จนเขม้ แข็ง (แก่กล้า) มีทุนชีวติ ท่ีดีขึ้นเร่ือยๆ จนขยบั สถานะเปน็ กลมุ่ แบบท่สี อง และในทส่ี ุดก็ขยบั เปน็ หนึ่งไดเ้ ช่นกนั 87

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล สถาบนั แหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพื่อการพฒั นาเด็กและครอบครัว ฉะน้ัน ทนุ ชีวติ พลังบวกจึงเปรยี บเสมอื นเข็มทิศบอก ระดบั พลงั บวก (Positive power) และบอกทศิ ทางจดุ เขม้ แขง็ และออ่ นแอ เพื่อเพิม่ พลังบวกใหก้ ลายเปน็ เดก็ ทีม่ ที นุ ชีวิต ท่ดี ี พรอ้ มๆ กับความเข้มแขง็ ทางจติ ใจ ผา่ นวถิ ีชวี ติ ของสงั คม แวดลอ้ มทเ่ี ด็กอาศยั เพอื่ เปลยี่ นแปลงตนเองจากความรู้สกึ นกึ คิดเชิงลบ เปน็ ความรู้สึกนกึ คดิ เชิงบวก จากพฤตกิ รรมเส่ียง ในรูปแบบต่างๆ จนกลายเป็นพฤตกิ รรมทีด่ แี ละสร้างสรรค์ 88

มหาวิทยาลัยมหดิ ล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบนั แหง่ ชาติ เพือ่ การพัฒนาเดก็ และครอบครัว โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี ภาพท่ี 7 แสดงใหเ้ หน็ แผนภมู ใิ นการสร้างภูมิคมุ้ กนั ทางสังคม 89 (Social Immunity)

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลยั มหิดล สถาบนั แหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพ่อื การพัฒนาเดก็ และครอบครัว 90 แผนภูมิในการสรา้ งภูมิค้มุ กนั ทางสงั คม (Social Immunity) โดยใช้ต้นทนุ ชวี ติ (ทุนชีวติ ; Life Assets) เป็นเขม็ ทิศเพื่อวางแผนการพัฒนาศกั ยภาพ โดยใหเ้ กิดทักษะ รู้คิด จติ สำ�นึกตอ่ ตนเอง (I am) และมีสังคมแวดล้อมทต่ี นเอง อาศยั ที่ดี (บา้ น ชมุ ชน โรงเรยี นและเพอ่ื น) (I have) การปนั้ เดก็ คนหนง่ึ ใหเ้ ปน็ สดุ ยอดเด็ก (Super kids) ท่ีแขง็ แกรง่ เปน็ คนดี มคี วามสุข คิดสร้างสรรค์ บรหิ ารจัดการบนความ เปลยี่ นแปลง (I can) ได้เปน็ อย่างดี บนทนุ ชวี ติ ท่ีแตกตา่ ง กันน้ัน ทำ�ใหเ้ ดก็ แตล่ ะคนเผชิญความทา้ ทาย ความยากลำ�บาก ปญั หาและอุปสรรค (Scaffolding) ได้แตกตา่ งกนั ซึง่ มี 3 รปู แบบ โดยกรอบใหญ่ๆ กลา่ วคือ (1) กลุ่มทม่ี ีทนุ ชวี ิตดมี าก (2) กลุ่มทนุ ชีวติ ปานกลาง และ (3) กลมุ่ ท่มี ที ุนชวี ติ ตำ่� และ เม่ือเด็กได้รบั การพัฒนาศกั ยภาพด้วยโมเดล I am I have I can จนสามารถลุกขึน้ มาจดั การกบั ปัญหา ไมต่ กเปน็ เดก็ กล่มุ เสี่ยง (Hot cognition) แตต่ รงกันข้ามกลายเป็นเดก็ ท่ี ใฝด่ ี มพี ลงั ใจท่แี ขง็ แกรง่ และมคี ณุ ธรรม (Cold Cognition) ได้ในทส่ี ดุ

มหาวิทยาลัยมหิดล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบนั แหง่ ชาติ เพือ่ การพัฒนาเด็กและครอบครัว โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี ภาคผนวก 91

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลยั มหดิ ล สถาบนั แหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพอ่ื การพฒั นาเด็กและครอบครวั Home School หรอื การศกึ ษาโดยครอบครวั คอื การจดั การศกึ ษาท่พี ่อแมห่ รือผูป้ กครองได้จัดขนึ้ เพื่อลกู ๆ ของเขาเอง โดย มีสทิ ธิค้มุ ครองตามกฎหมาย ซ่ึงมรี ปู แบบการจดั การศึกษาแบบใด แบบหน่งึ หรือทง้ั สามรปู แบบของการศกึ ษาในระบบ การศึกษานอก ระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัย อย่างมีการเทยี บโอนผลการศกึ ษา ได้ โฮมสคลู การศกึ ษาระบบใหม่ เดก็ เป็นศูนยก์ ลางอยา่ งแท้จรงิ ไม่จำ�กัดวุฒิการศึกษาพ่อแม่เพียงแค่มีประสบการณ์ชีวิตเป็นพอ พอ่ แม่วางใจได้ โฮมสคลู ไม่ใช่ส่งิ ผดิ กฎหมาย และมเี ดก็ ทเ่ี รียนใน ระบบนี้ประสบความสำ�เร็จอย่างมาก เพอ่ื ใหร้ จู้ ักการจดั การศึกษา แบบ Home School และเข้าใจแนวการจดั การศึกษาแบบน้ี 92

มหาวิทยาลัยมหดิ ล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบันแหง่ ชาติ เพอื่ การพฒั นาเด็กและครอบครวั โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี แนวการเรียนการสอนแบบโฮมสคลู (Home School) แนวการเรียนการสอนแบบโฮมสคูล คือ การศึกษาทางเลือก มีการเรยี นรจู้ ากทบ่ี า้ น โดยเนน้ ท่วี ิถชี ีวิต เรอ่ื งราวและบรรยากาศ ทีเ่ กดิ ขน้ึ จรงิ และตามความสนใจของตวั เด็กเป็นสำ�คัญ โดยมีพอ่ แม่ ผู้ปกครองคอยชว่ ยเหลือ ชแี้ นะ ซง่ึ วธิ ีของโฮมสคลู จะทำ�ใหเ้ ด็กเกดิ การเรยี นรู้ไดเ้ อง รักการเรียนรู้ และรวู้ ิธีสร้างองค์ความรูใ้ หม่ๆ การจดั การเรยี นการสอนแบบโฮมสคลู (Home School) การจดั การศกึ ษาแบบโฮมสคลู (Home School) เปน็ การ ศึกษาอีกทางเลือกหนึ่งทีพ่ ระราชบัญญัตกิ ารศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 ไดเ้ ปดิ โอกาสให้ครอบครัวท่ีต้องการจัดการศึกษาให้แกบ่ ุตร หลานตามแนวคดิ ของตนเอง และยงั ใหส้ ิทธท์ิ ีจ่ ะไดร้ บั เงนิ อุดหนุน จากรัฐ สำ�หรับการจดั การศกึ ษาขน้ั พืน้ ฐานอกี ดว้ ย 93

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลัยมหดิ ล สถาบนั แหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพือ่ การพฒั นาเดก็ และครอบครวั โฮมสคูลจะต้องเป็นการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนที่ได้ ถกู วางแผนขึ้นอยา่ งตง้ั ใจ สำ�หรบั เด็กที่เป็นสมาชกิ ในครอบครัว โดยกจิ กรรมสว่ นใหญเ่ กดิ ขึ้นในบ้าน และสภาพการณแ์ บบครอบครวั แลว้ ทำ�ใหบ้ า้ นกลายเป็นบา้ นแห่งการเรียนรู้ มพี ่อแม่ ผ้ปู กครอง ทำ�หนา้ ทเี่ สมอื นครู หรอื ผ้กู ำ�กบั ดแู ลกิจกรรมที่จัดขนึ้ ทีบ่ า้ น และ แหลง่ การเรียนรูต้ า่ งๆ ทจี่ ะกอ่ ใหเ้ กดิ กระบวนการเรยี นรู้มาสู่ลกู การจัดการศึกษาในลักษณะน้ี จะเออ้ื เฟอื้ ต่อพอ่ แม่ท่ีสนใจและต้อง การจัดการศึกษาให้กบั ลกู ด้วยตนเอง “เพราะการเรียนแบบโฮมสคลู เริม่ จากความสนใจของเด็ก” 94

มหาวิทยาลยั มหดิ ล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบนั แห่งชาติ เพ่ือการพฒั นาเดก็ และครอบครวั โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี พอ่ แม่แบบโฮมสคูล (Home School) ในการริเร่ิมท่ีจะจัดการศึกษาแบบโฮมสคูลสำ�หรับลูกน้ัน พอ่ แมผ่ ปู้ กครองต้องเตรยี มตวั และมีความพร้อมดังตอ่ ไปน้ี 1. พ่อแมต่ ้องมีความตง้ั ใจ ชดั เจนหนักแนน่ และเห็นพอ้ ง ตอ้ งกันอย่างแท้จริง จำ�เป็นตอ้ งศกึ ษาทำ�ความเขา้ ใจถงึ การศึกษา ทางเลอื กนใ้ี ห้ดีก่อน 2. ตอ้ งสำ�รวจความพรอ้ มของตนเองดว้ ยวา่ มจี ิตใจมงุ่ มัน่ ท่จี ะทำ�หน้าทค่ี รูของลกู ให้เวลากบั การเรยี นรู้ของลกู อยา่ งเต็มที่ มีความพรอ้ มท่จี ะเรียนรรู้ ว่ มไปกับลูก ใฝร่ ู้และตงั้ ใจท่ีจะศึกษาหา ความร้เู กย่ี วกบั วิธีการสอนตลอดเวลา 3. ตอ้ งเป็นนกั จัดการท่ีดี ท้ังการวางแผนการเรยี นรู้ของลกู การจัดสภาพสิง่ แวดล้อมของบา้ นให้เอ้ือตอ่ การเรียนรู้ การจัดโอกาส ให้ลกู ได้มีปฏสิ ัมพนั ธ์กับเดก็ ๆ ด้วยกนั เพือ่ มีทักษะทางสงั คม การ ค้นคว้าหาแหลง่ เรยี นรทู้ ้งั สถานทแ่ี ละตัวบคุ คล การติดตอ่ ประสาน 95

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล สถาบันแหง่ ชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพือ่ การพัฒนาเดก็ และครอบครัว 96 งานกับกลุ่มโฮมสคลู กลมุ่ สนับสนนุ โรงเรียนที่ลูกจะขน้ึ ทะเบยี น เพื่อการเทยี บโอนกับระบบโรงเรยี น 4. ต้องรกั ษาวินัยท้ังกบั ตนเองและลูก จริงจังในการเรยี น มฉิ ะนั้นการเรยี นรกู้ อ็ าจจะล้มเหลวได้ 5. เข้าใจพัฒนาการตามวยั ของลูก เพ่อื จดั การเรยี นการ สอนให้สอดคลอ้ งตามชว่ งวยั เชน่ ในวัยแรกเกิดถงึ วัยอนบุ าลเป็น ช่วงเวลาของการสรา้ งเสรมิ พัฒนาการทกุ ๆ ด้าน เพ่ือเปน็ รากฐาน ที่ถูกตอ้ งมนั่ คงของชีวติ ในระดับประถมศกึ ษาเปน็ เวลาแหง่ การ เรียนรพู้ น้ื ฐานทกุ วชิ าและพฒั นาจริยธรรม พอถึงชว่ งมัธยมศึกษา ก็เปน็ ชว่ งเวลาแหง่ การสำ�รวจ ค้นหาความสนใจ และความถนดั เปน็ ตน้ 6. พร้อมจะให้เวลาคุณภาพกับลกู ในการอบรมบ่มนิสยั ลกู สอดแทรกผ่านกจิ กรรมการเรียนรหู้ รือการใช้ชีวิตประจำ�วนั เชน่ งานบา้ นอยา่ งการล้างจาน กช็ ว่ ยฝึกเดก็ ให้ร้จู ักหน้าท่ี รรู้ บั ผิดชอบ ตอ่ ตวั เอง ตอ่ สว่ นรวมคือคนในบา้ นนัน่ เอง เด็กจำ�เป็นต้องไดพ้ ัฒนา ตวั เองในทุกแง่มุมไม่ใชแ่ ค่เร่อื งวชิ าการ แตร่ วมถงึ เร่ืองของทักษะ

มหาวทิ ยาลยั มหิดล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบันแหง่ ชาติ เพอื่ การพฒั นาเดก็ และครอบครัว โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี ชีวติ จรยิ ธรรม ต้องฝึกลกู ใหม้ คี วามม่ันคงทางความคดิ ทางอารมณ์ 97 และการแกป้ ญั หาเฉพาะหนา้ พรอ้ มปรบั ตวั เขา้ สังคมได้ เปน็ เรอ่ื ง ใหญ่ที่จะต้องใชไ้ ปตลอดชวี ติ ข้นั ตอนการเรยี นการสอนแบบโฮมสคลู (Home School) ปจั จบุ นั กระทรวงศกึ ษาธิการในลงนามในกฎกระทรวง ว่า ด้วยสทิ ธกิ ารจดั การศึกษาข้นั พืน้ ฐานโดยครอบครวั พ.ศ.2547 แล้ว โดยจะตอ้ งปฏบิ ัตติ ามขนั้ ตอนดงั นี้ 1. เตรยี มความพรอ้ มโดยศกึ ษาข้อมลู ความรใู้ นระดับ พฒั นาการของลูก และคน้ หาความสนใจพเิ ศษ 2. ยนื่ ขอขอ้ มูลและระเบียบการได้จากสำ�นกั งานเขตพืน้ ท่ี การศกึ ษาตามท่ีคุณอาศยั อยู่ เพือ่ ทำ�หลักสูตรหรือแผนการสอน ของลูก 3. หลักฐานวฒุ กิ ารศกึ ษาของผ้ปู กครองตอ้ งไม่ตำ่�กว่ามัธยม ศกึ ษาตอนปลายหรอื เทียบเท่า

ัพฒนาเ ็ดกด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลยั มหิดล สถาบนั แห่งชาติ โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปา ีต เพ่ือการพัฒนาเด็กและครอบครัว 4. หากเด็กมคี วามบกพร่องอยา่ งใดอย่างหน่งึ เช่น อ่อน คณติ ศาสตร์ ทางเขตจะใหร้ ะยะเวลาซ่อมเสริม เพอ่ื ประเมินใหม่ อีกครง้ั 5. ใหค้ รอบครวั ประเมินความรู้ของเดก็ ตามหลกั เกณฑใ์ น หลกั สูตรข้นั พน้ื ฐาน โดยทางสำ�นกั งานเขตพืน้ ท่ีการศกึ ษาจะตรวจ สอบปลี ะ 1 ครงั้ ว่ามพี ฒั นาการตรงตามท่ีครอบครวั ประเมนิ ไวห้ รอื ไม่ และกำ�หนดความสามารถของเด็กว่าเทยี บได้ในระดบั ชนั้ ใด 6. หากครอบครัวใดมีความพรอ้ มลดลง ไม่สามารถทำ� โฮมสคลู ให้ลกู ได้ เดก็ สามารถเขา้ เรยี นในโรงเรยี นไดต้ ามปกติ ตามระดับชัน้ ท่ีสำ�นกั งานเขตพนื้ ที่การศึกษาไดเ้ ทียบไว้ 98

มหาวิทยาลยั มหิดล ัพฒนาเด็กด้วยพ ัลงบวก (I am I have Ican) สถาบันแห่งชาติ เพือ่ การพฒั นาเดก็ และครอบครัว โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี ขน้ั ตอนการจัดการเรยี นแบบ Home School ในประเทศไทย 99 ครอบครัวมสี ทิ ธติ ามรัฐธรรมนญู พรบ.การศึกษา และกฎ กระทรวงฯ ใหส้ ามารถจัดการศึกษาไดใ้ นระดับการศกึ ษาขน้ั พ้ืนฐาน คือ อนุบาลถึงมัธยมศกึ ษาปที ่ี 6 เทา่ นัน้ ! รายละเอยี ด มดี งั นี้ ระดับปฐมวยั (อนบุ าล) ขึ้นอยูก่ บั ดลุ ยพนิ ิจของเขตพ้นื ท่ี การศึกษาว่าจะอนุญาตให้ครอบครัวจดทะเบียนเพ่ือจัดการศึกษา บ้านเรียนหรือไม่ (ข้อมูล ณ ขณะน้ี 20 ตุลาคม 2555 บางเขตพนื้ ท่ี การศึกษากไ็ ม่อนุญาต โดยอา้ งวา่ ไม่จำ�เปน็ ต้องจด ให้พ่อแมส่ อน ลูกไปเองกอ่ น คอ่ ยมายน่ื ขอจดทะเบียนตอนระดบั ประถมศกึ ษา) ระดับประถมศึกษา ครอบครัวสามารถย่ืนขออนญุ าต จดทะเบียน และจดั การศกึ ษาในเขตพน้ื ท่ีการศึกษาตามภูมิลำ�เนา ระดับมธั ยมศกึ ษา ไม่ได้ข้นึ กับเขตพื้นที่การประถมศกึ ษา ซึ่งครอบครัวจะต้องยื่นขออนุญาตจดทะเบียนจัดการศึกษากับหน่วย งาน ดังน้ี สำ�นักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษามธั ยมศกึ ษา ลงทะเบียนเป็นนักเรียนกบั กศน. (การศกึ ษานอกระบบ) ลงทะเบียนเปน็ นักเรยี นกับการจดั การศึกษาทางไกล

ัพฒนาเ ็ดก ้ดวยพลังบวก (I am I have Ican) มหาวิทยาลยั มหิดล สถาบันแห่งชาติ โดย รศ.นพ.สุ ิรยเดว ทรีปา ีต เพอื่ การพฒั นาเดก็ และครอบครัว ซ่งึ ครอบครัวจะได้รบั สิทธใิ นการลดหย่อนภาษี/ เงินสนบั สนนุ คา่ ใชจ้ ่ายในการจดั การศึกษา เหมือนโรงเรียนในระบบเช่นกนั ปัจจุบันได้มีการต้ังศูนย์ประสานงานครอบครัวบ้านเรียน ขึ้น ในสงั กัดสำ�นักงานคณะกรรมการการศึกษาแห่งชาติ เพอ่ื สรา้ ง มาตรฐานการจัดการศึกษาโดยครอบครัวในสังคมไทยให้มีความ ชดั เจนมากขึ้น ซึ่งโฮมสคลู ถือเปน็ ทางเลือกหน่งึ และมนั ไม่ใชส่ ิ่งที่ ผดิ แตกต่างอะไรกบั การเรียนในโรงเรียน เราเคยมแี ล้วแตถ่ ูกลมื ไป เพราะใชร้ ะบบโรงเรยี นมากว่าหน่งึ รอ้ ยปี หลังจากนั้นพอเห็นความ ล้มเหลวหรือความยุ่งยากจากปัญหาบางอย่างที่มันก่อตัวจากระบบ โรงเรยี น ทำ�ให้ระบบนฟ้ี ้นื คนื ข้ึนมาอีก 100