Fjalori

49 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITe sinjaleve elektromagnetike zëri shkon nga altoparlanti (kufjanga ose në drejtim të një sateliti. ose pjesa e degjimit) në pjësën ePërgjithësisht shënohet si “stacion mikrofonit dhe vijohet si reflektim tektokësor satelitor”. abonenti folës. Ky fenomen është prezent edhe ne rastin e VoIP kur EBCDIC (Extended Binary kemi kabllo jo të përshtatshëm, oseCoded Decimal Interchange Code) kur shpejtësia e transmetimit është– Kodi Shkëmbim i Bazuar në e ulët.Kodimit Binar të Zgjeruar tëShifrave Dhjetore. Voice B + Voice A (echo) Voice A Voice A EBCDIC bazohet në kodiminbinar të shifrave decimale (sistemit EC (Echo Canceller) – Shuarësdhjetor) BCD (Binary Coded i EkosDecimal) të zgjeruar, i cili përdor8 bite për kodimin e një karakteri Shuarja e ekos është një teknikëalfanumerik dhe krijon gjithsej e cila synon mënjanimin e ekos,256 kombinime, pra mund të që lind gjatë transmetimit të njëkodohen 256 gjendje (karaktere sinjali zanor, me anë të një algoritmialfanumerike) të ndryshme. special. Ky algoritëm mbështetet në krijimin e kopjes së sinjalit të marrë EBIT (Earnings Before Interest dhe zbulimit të pjesëve që shfaqenand Taxes) – Fitimet Para Interesit me vonesë me qëllim eliminimin edhe Taksave tyre, duke bërë të mundur kështu eliminimin/shuarjen e ekos. Në kontabilitet dhe financë, fitimipara interesit dhe taksave quhet EDGE (Enhanced Data ratesEBIT. for GSM Evolution – Përmirësim i shpejtësisë të të dhënave për Echo – Eko zhvillimin e rjetit GSM) Një problem, i cili shfaqet gjatë Efektivisht, përfaqëson fazën ekomunikimit dhe lidhet me dëgjimin fundit të zhvillimit të standardevee zërit të vet folësit gjatë një bisede GSM (2G). Teknikisht, EDGEtelefonike si pasojë e reflektimit të përdor një skemë të re modulimitij. Kjo do të thotë se zëri i reflektuar për të mundësuar një shpejtësiarin tek degjuesi më vonëe se zeri të dhënash më të mirë, e ciladirekt. Rasti më tipik është kur tek teorikisht mbërrin deri në 384Kb/s.aparti telefonik i abonentit marres EDGE operon brenda spektrit të E

FJALOR I PËRGJITHSHËM 50I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITfrekuencave të përdorura nga rrjeti se ajo standarde GPRS. NjihetGSM dhe është për operatorët një edhe si EDGE (Enhanced Datamundësi alternative e përmirësuar Rate for GSM Evolution). Shërbendrejt shërbimeve 3G. Kjo realizohet për të përmirësuar shpejtësinëpa përdorur një spektër të ri e transmetimit të të dhënavefrekuencash. EDGE njihet gjithashtu (nga shpejtësia prej ~114 kb/s needhe si GPRS e përmirësuar sistemin GPRS në ~384 Kb/s në(E – GPRS). EDGE) EEPROM (Electrically Erasable EIR (Equipment IdentityProgrammableReadOnlyMemory) Register) – Regjistrues i– ROM e (ri) Programueshme Identitetit të PajisjesElektrikisht Një bazë të dhënash që përmban EEPROM është një kujtesë një listë të të gjitha pajisjeve të(memorie), e cila ka aftësinë e ripro- një rrjeti telekomunikacioni. Nëgramimit (fshirjes dhe riregjistrimit) rrjetet e telekomunikacioneve tënë mënyre elektrike. lëvizshme presupozon një bazë të dhënash për të gjitha pajisjet (apo EFR (Enhanced Full Rate) telefonat) e këtij rrjeti, bazuar në– Kodimi i Përmirësuar me numrin e tyre tregues që njihet siShpejtësi të Plotë IMEI (International Mobile Station Equipment Identity). Është një standard për kodimin EMF (Electromagnetic Field) –e bisedës (zërit), i cili është zhvilluar Fushë Elektromagnetikeme qëllim përmirësimin e cilësisësë zërit (i koduar sipas GSM–Full Ajo është një nga katërRate – FR). Njihet edhe si standardi bashkëveprimet themelore  tëi kodimit të zërit GSM–EFR or GSM natyrës. Fusha elektromagnetike06.60.  prodhohet nga objekte të ngarkuara elektrikisht dhe përhapet në E – GPRS (Enhanced General hapësirë. Fusha mund të shikohet siPacket Radio Service) – GPRS i një kombinim i fushës elektrike dheZhvilluar / Përmirësuar i  fushës magnetike. Fusha elektrike prodhohet nga ngarkesa stacionare, Një term që përdoret në ndërsa fusha magnetike prodhohetrrjetet e telekomunikacioneve nga ngarkesa lëvizëse (rrymatë lëvizshme për të treguar një elektrike). Fusha elektromagnetiketeknologji numerike më të zhvilluar është baza e funksionimit të rrjetit të E

51 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITtelekomunikacioneve dhe në mënyrë End User – Përdoruesi Fundortë veçantë e atyre të lëvizshme. Me “përdorues fundor” nënkuptojmë një individ apo një biznes i cili përdor shërbimet e ofruara nga një kompani (operator). Shpeshherë përdoruesin fundor e identifikojmë si abonent (pajtimtar), klient, apo konsumator. EPROM (Erasable Program- mable Read Only Memory) – ROM e (ri) ProgramueshmeEncryption – Kodim Është një lloj memorie (zakonisht përfaqësohet nga një “chip” – qark i integruar) e përdorur në kompjuter dhe pajisje të tjera elektronike për të ruajtur sasi të vogla të dhënash edhe kur mungon energjia elektrike. Është një kujtese e programueshme dhe shërben vetëm për të lexuar të dhënat e regjistruara (ose të ri–regjistruara pas fshirjes së tyre). Procesi i kodimit të një mesazhi Erlang – Erlangpër të parandaluar aksesin e paautorizuar në të, ose për të realizuar Është njësia matëse enjë transmetim sa më efikas dhe të intensitetit të trafikut në një sistemsigurt të tij quhet kodim (ose kriptim). telekomunikacioni (jo vetëm). Një Erlang (shkurt 1Erl.) është i Endpoint – Pikë Fundore barabartë me okupimin e një linje në mënyre të pandërprerë për një Një pajisje, portë, apo njësi që orë (në mënyrë të thjeshtë mundështë e vendosur në skajet e rrjetit te të themi se trafiku është 1 Erl. nëtelekomunikacioneve njihet si pikë rastin kur është zhvilluar një bisedëfundore – “end point”. Zakonisht, mbi një linjë telefonie për një orënënkupton pikën (skajin) e fundit të pandërprerje).rrjetit ku lidhet një përdorues. E

FJALOR I PËRGJITHSHËM 52I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT ERP (Effective Radiated Power) Një institucion evropian– Fuqia Rrezatuese Efektive përgjegjës për përcaktimin e standardeve të telekomunikacionit. Është një matje teorike estandardizuar e energjisë së radio Ethernet – Ethernetfrekuencës (RF) që shprehet menjësinë Vat (W). Njihet edhe si fuqia Ethernet është një standarde rrezatuar ekuivalente (ERP – për lidhjen e kompjuterëve (meequivalent radiated power).  anë të kabllove) në një rrjet. Është përcaktuar nga IEEE me anë të ESN (Electronic Serial Number) standardit 802.3 në vitin 1983.  Rrjeti– Numri Serial Elektronik që mbështetet në lidhjet Ethernet zakonisht i referohet një shpejtësie Një numër me gjatësi 32 – bit të nivelit 10/100Mb/s (që njihen siqë identifikon në mënyrë unike një 10BASE–T dhe 100BASE–T), porpajisje të lëvizshme (si p.sh. një mundëson edhe shpejtësi më tëtelefon celular). Është zhvilluar nga madhe. Shpejtësia 100Mb/s njihetKomisioni i Komunikimit Federal të si Ethernet i shpejtë (Fast Ethernet).Shteteve të Bashkuara të Amerikës Brenda modelit OSI Eterneti(FCC – U.S.  Federal Communica- përdor shtresën e parë (fizike) dhetions Commission). shtresën dytë (linku i të dhënave) për të funksionuar normalisht. Një ESPRIT (European Strategic lidhje tipike Ethernet është lidhja qëProgram on Research in Infor- përdor një kabllo më 8 fije (që quhetmation Technology) Programi kabllo Ethernet) dhe ka konektorë tëStrategjik Evropian për Kërkim në tipit RJ45.Teknologjinë e Informacionit. E–UTRAN Node B – E–UTRAN Janë një grup programesh Nyja Bqë janë integruar për projektekërkimore dhe zhvillimi në fushën E–UTRAN (Universal Terrestriale teknologjisë së informacionit. Radio Access Network) NyjaËshtë një iniciative e Bashkimit B që njihet edhe si Nyja B eEvropian. zhvilluar (Evolved Node B) shkurt shënohet  eNodeB ose eNB. Ajo ETSI (European Telecommuni- është nyja që vendos komunikimincations Standards Institute) – Insti- midis përdoruesve dhe rrjetit (pratuti Evropian i Standardeve të Tele- në koncept është një stacion bazëkomunikacionit fundor – BTS). E

53 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Experience Intelligence (EXi) – FEksperienca Inteligjente Facilities Based Provider Teknologjia EXi është një – Operatori i Lehtësive (shërbi-produkt për matjen, analizimin meve) Bazëdhe përmirësimin e cilësisë sëthirrjeve telefonike në një rrjet Tregon një operator, i cilitelekomunikacioni (jo vetëm). Ajo zotëron një rrjet komunikimi përmundëson analizën e detajuar të t’i ofruar publikut shërbimet bazëdeformimet (dëmtimet) në nivelin të telekomunikacionit kundrejtzanore të thirrjeve që hyjnë në kompensimit (pagesës).rrjet. EXi i mundëson ofruesve tëshërbimit të menaxhojnë më mirë FAP (Frequency Assignmentnivelet/treguesat e tyre të cilësisë. Problem) – Problemi i Caktimit të Frekuencës Exchange – Central (SistemKomutimi) Problemi i Caktimit të Frekuencës është një proces që Në rrjetet e telekomunikacionit lidhet me dhënien (caktimin) e njënyja e cila është përgjegjëse për frekuence të saktë (pa ndikim oserealizimin (komutimin) e lidhjeve me ndikim minimal nga interferencatmidis përdoruesve / abonentëve apo zhurmat) për realizimin equhet central / sistem komutimi. funksionit të kërkuar.Centrali telefonik (telephoneexchange) është më tipiku në këtë Fast Ethernet – Ethernet iemërtim. Centrali dialogon me Shpejtëpërdoruesin, përpunon kërkesën etij për t’u lidhur me një tjetër dhe e Një lidhje në një rrjet LAN qëçon atë në destinacionin e duhur, mbështetet në ndërfaqen Ethernetmë qëllim realizimin e lidhjes midis dhe ka një shpejtësi deri në 100tyre. Njëkohësisht, centrali kryen Mb/s quhet Ethernet i Shpejtë.edhe funksione të tjera si ruajtja e Shiko “100 Base X”të dhënave të përdoruesve, realizontarifimin e bisedës/lidhjes etj. F

FJALOR I PËRGJITHSHËM 54I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT FDD (Frequency Division ndahet në nën – grupe, të cilat iuDuplex) – Dupleks me Ndarje vihen në dispozicion përdoruesve përFrekuence gjithë kohën e komunikimit të tyre. Është një mënyrë analoge (bazuar Është një teknikë që përdoret në elementin frekuencë të sinjalit) qënë sistemet e telekomunikacioneve përdor sistemet e multipleksimit.dhe komunikimet radio, e cila përdordy banda të ndryshme frekuencash FDMA (Frequency Division(spektër frekuencash i çiftuar) Multiple Access) – Akses ipërkatësisht për në transmetim dhe Shumëfishtë me Ndarje tënë marrje. Kjo teknikë përdoret më Frekuencësqëllim eliminimin e interferencavemidis sinjalit të transmetuar dhe atij Është një teknikë e përdorur nëtë marrë. rrjetet e komunikimit ku mënyra e shumëfishimit bazohet në ndarjen FCA (Fixed ChannelAllocation) e frekuencës. FDMA është një nga– Dhënia (caktimi) e Kanalit Fiks teknikat bazë të shumëfishimit në rrjetet analoge. Në bazë të kësaj Me anë të kësaj teknike teknike një përdoruesi i vendosetbëhet e mundur që sistemi të një kanal në dispozicion, frekuencavendosë një kanal fiks (me gjerësi e të cilit është e ndryshme nga ajo ebande të përcaktuar dhe të përdoruesve të tjerë.pandryshueshme) për një qelizëspecifike (stacionit bazë BTS) në Feature Phone  – Telefon merrjetin e telekomunikacioneve të Veti Shtesëlëvizshme. Me vendosjen e këtijkanali, për përdoruesin, bëhet i Përfaqëson një klasë (grup) tëmundur komunikimi. Ka tre kategori caktuar të telefonave të lëvizshëmpër dhënien (caktimin) e një kanali (mobile). Telefonat që bëjnë pjesëqelizës ose stacionit bazë: caktimi në këtë klasë janë të limituar përsai kanalit fiks; caktimi i kanalit i përket aftësive që ata kanë dhedinamik dhe caktimi i kanalit hibrid shërbimeve që ata suportojnë, në(kombinimi i dy mënyrave të para). krahasim me klasën e telefonave të zgjuar (smart). Sidoqoftë këta FDM (Frequency Division telefona janë të aftë të realizojnëMultiplexing) – Multipleksing me jo vetëm biseda telefonike dheNdarje të Frekuencës mesazhe (SMS), por edhe shërbime bazike multimediale si dhe akses në Një teknikë transmetimi, ku grupi internet (disa prej tyre suportojnëi caktuar i frekuencave për një rrjet edhe shërbimin 3G). F

55 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT FEC (Forward Error Correction) si element bazë qelqin ose plastikën.– Korrigjimi i Gabimeve të Dër- Quhen të tilla, pikërisht prej faktitguara se sinjali që transmetohet mbi këto linja/fibra është një sinjal drite. Para Një teknikë e përdorur për transmetimit të një informacioni mbikontrollin e gabimeve në transmetimin fibrat optike realizohet shnderrimi ie të dhënave në kanale komunikimi sinjalit elektrik në një sinjal/valë dritejo të besueshme, ose me prezencë dhe në pikën e marrjes realizohetzhurmash. Thelbi i korrigjimit lidhet procesi i kundërt. Ajo që duhetme mënyrën e kodimit, ku para theksuar është fakti që fibrat optiketransmetimit vendosen bite shtesë, ofrojnë kapacitet dhe shpejtësime qëllim zbulimin dhe korrektimin e shumë më të madhe sesa kabllotgabimeve të mundshme. tradicionale të bakrit. Feeder – Kabllo Ushqyes (pri-mar) Në telekomunikacion një kablloqë shtrihet nga pajisjet qendrorederi në një pikë tjetër ku fillonshpërndarja (degëzimi) e tij nëdrejtime të ndryshme sekondare(pjesa e rrjetit dytësor) quhet KablloPrimare (ushqyes ose kryesor). FH (Frequency Hopping) File Transfer Protocol (FTP)– Kapërcimi/Kalimi i Frekuencës – Protokolli i Transferimit të Dosjes (file) Tregon një skemë komunikimi Një protokoll që përdoret përndërmjet një transmetuesi dhe të lëvizur dosje të mëdha nga njënjë marrësi, në të cilën bartësja e kompjuter/sistem tek një tjetër dukesinjalit “kërcen” (kalon) në shumë përdorur rrjetin internet quhet FTP.frekuenca të tjera, duke përdorurnjë sekuence të zgjedhur në mënyrë Firewall – Firewall (mur mbrojtës)pseudo–rastësore.  Fibre Optic – Fibër Optike Në teknikën informatikë (dhe jo vetëm) Firewall–i (muri mbrojtës) Një mjet transmetimi, “fijet” e të është një sistem, i cili shërben për tëcilit janë të ndërtuara duke përdorur mbrojtur një rrjet nga nderhyrjet apo dëmtimet (në aspektin software). F

FJALOR I PËRGJITHSHËM 56I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITFirewall shikohet si një njësi e Fixed Wireless (or Fixedndërtuar mbi bazën e pajisjeve Cellular) – Shërbimi Fiks pa Telfizike, programeve përkatës, tëcilët operojnë mbi bazën e një Në rastin kur për një përdoruesgrupi rregullash të përcaktuara. Një ofrohet një shërbim që i takon rrjetitfirewall krijon një barrierë ndërmjet fiks (p.sh. telefoni në një pikë tënjë rrjeti të brendshëm (me qëllim caktuar (fikse)) duke shfrytëzuarqë ai të jetë i sigurt) dhe një rrjeti rrjetin e telekomunikacioneve tëtjetër (si p.sh. interneti) të jashtëm lëvizshme (mobile) atëherë kemi tëqë presupozohet se mund të jetë bëjmë më shërbimin Fiks pa Tel. Kjoburim jo i sigurt, rrjedhimisht mund kontradiktë e dukshme e termavetë bëhet shkaktar për lindjen e nënkupton një rrjet të lëvizshëm qëanomalive. ndihmon realizimin e shërbimeve fikse. Fiks pa tel po përdoret gjithnjë e më shumë si një mënyrë e shpejtë dhe ekonomike për të përhapur shërbimet telefonike moderne edhe në zonat ku rrjeti fiks nuk është prezent, duke shmangur nevojën për ndërtimin e një rrjeti kabllor (fiks).Fixed Line – Linja Fikse Fixed IP address – Adresë IP Fikse Realizimi, në një rrjet Në rastin kur për të vendosurtelekomunikacioni, i lidhjeve midis një lidhje me rrjetin (sistemet e tij)përdoruesve fundorë dhe sistemeve përdoret gjithmonë e njëjta adresë,të aksesit ose lidhjeve midis atëherë kemi të bëjmë me adresë IPsistemeve të ndryshme midis tyre fikse. Kjo adresë mund të vendosetmë anë të kabllove me përcjellës në mënyrë manuale nga përdoruesibakri, apo me fibër optike quhen dhe nuk ndryshon deri në momentinlinja fikse. Kuptimi i thjeshtuar i kur kërkohet ndryshimi i saj. Kynjë lidhjeje të tillë nënkupton një rast mund të konsiderohet edhe ilidhje “me tel”. Linja fikse është një ngjashëm me adresën statike, pornga elementet bazë të rrjeteve të jo plotësisht sepse adresa IP fiksetelekomunikacioneve fikse (në disa është një adresë e destinuar përraste edhe një lidhje pa tel (wireless) një lidhje, ka të bëjë me procesinpik me pik mund të konsiderohet si dhe mund të ndryshojë për tu lidhurlinjë fikse). F

57 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITCable Atenuation (dB/km)më një tjetër adresë në se kërkohet Fixed–Mobile Convergence 850nm(ndërsa adresa statike vendoset – Konvergjenca Fiks – Lëvizës 1300nmnga operatori dhe nuk ndryshon deri(mobile) 1550nmnë momentin ku lidhja/sherbimi dotë ndërpriten). FMC është sot një trend që synon bashkëpunimin pa asnjë Fiber Optic Working Windows kufizim ndërmjet rrjeteve të– Dritaret e Punës të Fibrës Optike telekomunikacioneve fikse më rrjetet e telekomunikacioneve pa tel Brezat në spektrin e frekuencave (wireless). Ky term nënkupton që(apo gjatësitë e valës) ku sinjali një rrjet fiks duhet të jetë plotësishtoptik transmetohet me shuarje në gjendje të lejojë që një aparat(humbje) minimale të fuqisë quhen telefonik celular të funksionojëdritaret e punës së fibrës optike. normalisht pa pengesa, gjithshtuJanë tre dritarë pune, respektivisht: edhe një abonent fiks duhet tedritarja e pare punon me gjatësi operojë pa pengesa në një rrjet tëvale 800–900 nm, dritarja e dytë më lëvizshëm. Qëllimi i konvergimit1, 300 nm, dhe dritarja e tretë me 1, të rrjetit fiks me atë të lëvizshëm550 nm. Quhen edhe thjesht dritare (mobile) është të sigurojë përtë transmetimit (transmission përdoruesit “një telefon, një numër,windows). një faturë”. Wavelength Flat Fee – Pagesa e Sheshtë Fixed Assets – Asetet Fikse Pagesa e sheshtë (shpesh njihet Asetet e destinuara për përdorim edhe si “flat rate – tarifë e sheshtë”afatgjatë në një biznes (p.sh. ose “linear rate – tarifë lineare”)sisteme, pajisje, rrjete kabllore, tregon një strukturë pagese endërtesa etj.) konsiderohen si asete cila bazohet në një tarifë fikse (tëfikse. pandryshueshme) për një shërbim të caktuar pavarësisht nga koha ose mënyra e përdorimit të këtij shërbimi. Flat Rate – Tarifa e Sheshtë Shiko “Flat fee”. F

FJALOR I PËRGJITHSHËM 58I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT FMC (Fixed – Mobile Con- është organizimi i transmetimit tëvergence) – Konvergjenca Fikse informacionit (biteve respektive që– Mobile e përfaqësojnë atë) në një rrjet me multipleksim me ndarje në kohë Është një zhvillim i rrjeteve (TDM–Time Division Multipleksing),të telekomunikacionit ku synohet ku bitet organizohen në tetëshezhdukja e dallimeve midis rrjetit (ose “time slote”) dhe tetëshetfiks dhe atij mobil. Qëllimi është organizohen në “kuadër”, dukendërtimi i një rrjeti ku t’i sigurohet krijuar kështu vargun (stream) epërdoruesit një shërbim me brez transmetimit të informacionit.të gjerë, pavarësisht ku ai e kakërkuar këtë shërbim, në shtëpi, Frame Relay – Transmetimzyrë, biznes (në një pozicion fiks kuadri (frame)apo në lëvizje). “Frame Relay” është një stan- FMI (Fixed Mobile Integration) dard i teknologjisw së rrjeteve WAN– Integrimi Fiks Mobil (Wide Area Network) që specifikon shtresat e lidhjeve fizike dhe llogjike Ka të bëjë me dhënien e të rrjetit (linjave/qarqeve të trafikut)shërbimeve të komunikimit, duke u të telekomunikacioneve numerikebazuar në kombinimin e teknologjive duke përdorur metoden e komuti-me tel dhe atyre pa tel (wireless). mit paketë. Është e ngjashme me mënyrën transmetimit me protokoll Footprint – Gjurma X.25. Frame Relay është një nga metodat e përdorura gjerësisht në Në telekomunikacion gjurma shërbimet e lidhjeve LAN – to –e një rrjeti nënkupton zonën ku ai LAN (Local Area Network) si dhe nëështë prezent me shërbimet e veta. lidhjen e pikave fundore të një rrjetiKështu psh. në rastin e komunikimit WAN. Fillimisht ‘frame relay” u pro-satelitor me gjurmë kuptojmë zonën jektua për të transmetuar të dhënate sipërfaqes së tokës ku mundet mbi rrjetin ISDN (Integrated Ser-të merret sinjali i satelitit, pra te vices Digital Network).vendoset komunikimi. Frame – Kuadër Frequency – Frekuenca Frame (kuadër) është një Frekuenca është shpeshtë-njësi e transmetimit të të dhënave sia e përsëritjes së një ngjarjejenë një rrjet telekomunikacioni në njësinë e kohës. Në telekomu-apo kompjuterik. Shembulli tipik nikacion frekuenca tregon shpe- shtësinë e përsëritjes se valës elek- F

59 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITtromagnetike në njësinë e kohës. FTTN (Fiber To The Node) –Frekuenca (F) matet me Hertz (HZ). Fibër deri në NyjëFrekuenca është e lidhur me peri-odën (T) që tregon kohën e zgjatjes Një rrjet me fibër optike qësë një cikli të plotë të ngjarjes. Lidh- shtrihet nga sistemet qendroreja midis frekuencës dhe periodës të një operatori deri në një nyjëështë F=1/T. shpërndarëse të rrjetit të vet njihet si FTTN. Në këtë tip rrjeti, distanca nga Front End – Ndërfaqe Fundore nyja deri tek përdoruesi zakonisht është më e madhe se 300m (pjesë Në një rrjet telekomunikacioni kjo e ndërtuar me kabllo bakri).“Front End” nënkupton ndërfaqenfundore të një sistemi, ku do të lidhet FTTC (Fiber To The Curb /përdoruesi. Cabinet) – Fibër deri në kabinë FTP (File Transfer Protocol) FTTC i referohet instalimit dhe– Protokolli i Transferimit të përdorimit të kabllove me fibër optikeSkedarit (file) deri në kabinat (pika grumbulluese/ shpërndarwse të rrjetit lokal) pranë FTP është një protokoll vendbanimeve apo bizneseve. FTTCqë shërben për të realizuar është projektuar si zëvendësues itransferimin e skedarëve (files) shërbimit të vjetër telefonik. Kabllo(si dhe shkëmbimin e tyre midis e bakrit, apo ndonjë mjet tjetërpërdoruesve) duke përdorur rrjetin mbart sinjale në një distancë më tëinternet.. shkurtër, nga kabina deri në shtëpi ose në ambientet e biznesit. FTTX (Fiber To The X) – Fibër FTTB (Fiber To The Buildingderi në (destinacionin) X / Basement) – Fibër deri në Ndërtesë / Bodrum FTTX është një term që përdoretpër të treguar shtrirjen e një rrjeti Një rrjet me fibër optike, i cili(lokal jo kurrizor) nga pajisjet shtrihet nga sistemet qendroreqendrore të një operatori, deri në të një operatori deri në një nyjënjë pikë të caktuar të rrjetit të tij. Në shpërndarëse që ndodhet brendanjë këndvështrim të përgjithshëm, një godine (ose në pjesën e sajdallojmë këto tipe kryesore të nëntokësore) njihet si FTTB. Nëndërtimit të rrjeteve lokale me fibra këtë tip rrjeti, distanca nga pikaoptike: ku përfundon fibra optike deri tek përdoruesi zvogëlohet. F

FJALOR I PËRGJITHSHËM 60I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT FTTH (Fiber To The Home) – Full Unbandling – Akses iFibër deri në Shtëpi Plotë Një rrjet me fibër optike, i cili Eshtë një mënyrë e ofrimit eshtrihet nga sistemet qendrore të aksesit të hapur në qarqet lokalenjë operatori deri në vendndodhjen (LLU–Local Loop Unbundling) ku(shtëpi apo zyrë) e përdoruesit njihet linjat fizike të rrjetit lokal i vihensi FTTH. Është një nga mënyrat e totalisht në dispozicion për t’upërdorura në ndërtimin e rrjeteve shfrytëzuar nga operatori përfituesplotësisht me fibër optike. (pavarësisht se pronësia dhe mirëmbajtja i mbetet operatorit FTTP (Fiber To The Premises) dhënës).– Fibër deri në Godinë / Ambjent Një përcaktim i tillë nënkuptonshpesh herë FTTB ose FTTH. Nërastin më të avancuar përfshinjo vetëm rrjetin me fibër optikepor edhe terminalin / modemin evendosur tek përdoruesi. F

61 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT G rrjeteve të ndryshëm. Në një rrjet komunikimi nyja/sistemi që realizon G.711 bashkëpunimin midis dy rrjeteve (të cilët mund të përdorin edhe protokolle G.711 është një standard për të ndryshme) quhet “gtaeway”.modulimin me kodim të impulsit Shpesh konisderohet edhe si njëPCM (Pulse Code Modulation), i pajisje që bën të mundur komunikimincili përdoret në rrjetet publike dhe midis pajisjeve apo rrjeteve joprivate të telekomunikacioneve kompatibël me njeri tjetrin dhe qëPSTN (Public Switched Telephone përkëthen protokollet e ndryshmeNetwork). Sipas këtij standardi, me qëllim vendosjen e komunikimit.sinjali analog i zërit numerizohet Në një rrjet kompjuterik, një “portë(dixhitalizohet) në një shpejtësi rrugëzuese” është një Router osetransmetimi prej 64kbps. Shpejtësi një Server Proxy (i autorizuar përkjo që është e aftë të mbartë shkëmbimin e informacioneve meinformacionin e zërit analog pa sisteme apo përdorues të tjerë).deformime. Gbit/s – Giga Bit për Sekondë Gain/Amplification Level – (Gb/s)Niveli i Rritjes / Amplifikimit Një njësi treguese e shpejtësisë Në mënyrë të përgjithshme, niveli së transmetimit të të dhënave ei rritjes/amplifikimit “A” përcaktohet barabartë me një miliard bit përnga logaritmi i raportit të dy fuqive P1 sekondë.e P2 që karakterizojnë respektivishtvlerat për hyrjen dhe daljen e një GERAN (GSM – EDGE Radioqarku/linje. Ku formula e llogaritjes Access Network) – Rrjeti Radio i(në dB) është: A= 10 log P1 /P2 Aksesit GSM–EDGE Një term që tregon evolucionin e rrjetit GSM (2G) drejt rrjetit 3G bazuar në tekniken EDGE. Gateway (GW) – Sistem Lidhës GGSN (Gateway GPRS Support Node) – Ndërfaqe e Në kuptimin më të thjeshtë një Nyjës së Suportit të GPRS“sistem apo portë lidhëse” (gateway)përfaqëson një sistem / pajisje që Është një nyje e pjesëspërdoret për të realizuar lidhjet e qendrore (Core) të rrjetit tënevojshme midiss sistemeve dhe G

FJALOR I PËRGJITHSHËM 62I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITtelekomunikacioneve të lëvizshme GMSC (Gateway Mobile(mobile), dhe një nga komponentët Switching Centre) – Ndërfaqe ekryesor të rrjetit GPRS (General Qendrës së Komutimit të Rrjetit tëPacket Radio System) . GGSN Lëvizshëmështë përgjegjëse për të lidhurrrjetin GPRS me rrjetin e jashtëm Tregon një sistem (portë hyrëse/të komutimit paketë (psh. me dalëse dhe rrugëzuese me sistemeinternetin). dhe rrjete të tjerë) që është pjesë e MSC dhe që shërben për rrugëzimin GHz – Giga Hertz e thirrjeve jashtë rrjetit të lëvizshëm. Është një njësi matëse e GPS (Global Positioningfrekuencës, e barabartë me një System) – Sistemi Global imiliard Hertz. Pozicionimit Gigabits per Second (Gbps) Një sistem hapësinor i bazuar në– Giga Bit për Sekondë (Gb/s) navigacionin satelitor dhe që shërben për lokalizimin e vendndodhjes së Shiko Gbit/s. një përdoruesi (përgjithësisht në lëvizje) duke ofruar të dhëna të sakta Gigabit (Gbit/s) Ethernet të pozicionit, kudo mbi Tokë dhe nëNetwork – Rrjet Ethernet Gigabit çdo kohë, pavarësisht kushteve(Gb/s) atmosferike. Kërkesa e vetme është që vendndodhja të këtë fushëpamje Përfaqëson një rrjet që bazohet të lirë kundrejt satelitëve.në ndërfaqen Ethernet dhe suportonnjë shpejtësi të nivelit 1Gb/s (1, GPON (Gigabit Passive Optical000Mb/s). Është një zhvillim i Network) – Rrjet Optik Pasiv irrjetit të shpejtë Ethernet (Fast Rendit GigabitEthernet). Shiko “1000 base X”. GPON është një zgjidhje e Gigahertz (GHz) – Giga Hertz arkitekturës PON (Passive Optical Network) që mbështetet mbi Shiko GHz. fibrat optike dhe siguron lidhjen e pajisjeve qendrore të rrjetit me përdoruesit, sipas parimit “point multipoint”. Është një teknikë që shërben për realizimin e rrjetit “fiber deri në shtëpi” – FTTH (Fibre To The Home). E veçanta nga zgjidhjet e G

63 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITtjera PON është shpejtësia e rendit ndërtimin e rrjeteve 3G, pasi futGb që ofrohet në këtë zgjidhje. parimin e transmetimit me anë të paketave qëndrore për transmetimin GoS (Grade of Service) e të dhënave për rrjetet e– Niveli i Shërbimit standardit UMTS (Universal Mobile Telecommunications System). Në telekomunikacion dhe nëmënyrë të veçantë në inxhinierinë e Gross Addition of Subscriberstele–trafikut, për të matur kualitetin – Shtesa Bruto e Abonentëvee shërbimeve zanore (por jo vetëm)përdoren dy tipe matjesh: grada Më “shtesë apo rritje bruto”e shërbimit (Grade of Service – kuptojmë numrin e përdoruesve apoGoS) dhe cilësia/kualiteti i shërbimit abonentëve të rinj të cilët blejnë një(Quality of Service – QoS). numër / linjë të re dhe shtohen në bazën e abonentëve. Cilësohen si Grada e shërbimit (ose niveli i bruto, sepse mundet që një pjesë eshërbimit) është probabiliteti që një tyre të mos jene aktive menjëherëthirrje në sistem të bllokohet, ose të (sidomos kjo për abonentët e rinjvonohet më shumë sesa një kohë e celulare).paracaktuar. Përgjithësisht shprehetsi një numër dhjetor, (p.sh. 0.01) GSM (Global System fordhe i referohet orës me ngarkesë Mobile Communications, origi-maksimale (busy hour), ku intensiteti nally  Groupe Spécial Mobile) –i trafikut është më i madh. Sistemi Global për Komunikimet e Lëvizshme GPRS (General Packet RadioService) – Shërbimi Radio Paketë Sistemi Global i Komunikimevei Përgjithshëm të Lëvizshme (GSM) përfaqëson gjeneratën e dytë (2G) të rrjeteve të Është një standard i rrjeteve te telekomunikacioneve të lëvizshme.gjeneratës së dytë për përfitimin Është një standard i zhvilluar ngae shpejtësive më të mëdha në Instituti Evropian i Standardevetransmetimin e të dhënave në të Telekomunikacionit (Europeankëto rrjete. GPRS, i njohur edhe si Telecommunications Standardsrrjeti 2.5G, përfaqëson një evoluim Institute – ETSI). Operon në brezatmadhor të teknologjisë GSM. GPRS e frekuencës 900Mhz dhe 1800MHzofron teorikisht një shpejtësi këmbimi dhe është një rrjet që aktualishttë dhënash deri në 115kbit/s duke operon në të gjithë vendet dhepërdorur teknika “multislot”. GPRSështë një paraprijës thelbësor për G

FJALOR I PËRGJITHSHËM 64I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITështë bërë një standard global Hpër komunikimin e lëvizshëm,dukë qenë edhe zotërues i pjesëskryesore të tregut respektiv. BTS BSC HLR VLR PSTN HGSMA (GSM Association) – MSC Shoqata GSMME BTS BSC EIRA uC Shoqata e GSM–së është një grupim biznesi që përfaqësonMobile Base Station Network Sub-System operatorët e rrjetit që përdorin Sub-System GSM Memorandum of Under- teknologjinë GSM në rrjetet estanding (MoU) – Memorandum tyre. Në GSMA bëjnë pjesë edheMirëkuptimi GSM një numër prodhuesish dhe furnizuesish të cilët u sigurojnë Është një marrëveshje e teknologjinë “GSM” anëtarëve tënënshkruar (1987) mes të gjithë kësaj shoqate.operatorëve të mëdhenj evropianëpër të punuar së bashku për të H.323promovuar sistemin GSM (ky Është një standard i aprovuarakt është pararendës i krijimit të nga ITU (International Telecom-Shoqatës GSM). munication Union) që përdoret për realizimin e transmetimit të informa- GSM 1900 – GSM 1900 cionit zë, të dhëna dhe figurë (përf- shi edhe rrjetin internet) në një rrjet Termi GSM 1900 përdoret për të me komutim paketë. H.323 përdorettreguar një sistem GSM që punon gjerësisht në VoIP – telefoni në in-në bandën e frekuencave 1900 ternet, video – konferencë bazuarMHz. Kjo bandë përfshin zonën ne IP etj.nga 1850deri 1910 MHz si dhenga1930 deri 1990 MHz. Telefonat Handover – Kalim / Transferim(e përdoruesave) transmetojnë drejtrrjetit në bandën më të ulët, ndërsa Transferimi i një thirrjeje (estacionet e rrjetit transmetojnë realizuar nga një përdorues i rrjetit tënë bandën më të lartë (njihen si lëvizshëm) nga një qelizë e rrjetit nëdownlink and uplink). tjetrën, pa pësuar asnjë ndërprerje njihet si kalim (handover). Ky term H

65 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITpërdoret edhe në rastet kur kemi një të rrjetit të lëvizshëm (mobile).kalim nga një rrjet 2G në një rrjet 3G Kështu, një telefon celular është një(ose anasjelltas). “handset”. Por edhe në një sistem radio komunikimi, terminali fundor Handhole – Pusetë e vogel njihet si “handset”, apo edhe gypi mikrotelefonik i një aparati telefonik Puseta e vogel është një element fiks quhet “handset”.i rrjeteve të telekomunikacionit mekabllo bakri ose me fibra optike, ecili përdoret për të devijuar drejtimine kabllove si dhe për të vendosurxhuntot bashkuese të tyre. Quhet“pusete e vogel” thjesht ngapërmasat e saj, të cilat nuk lejojnëteknikët të punojnë duke qëndruarbrenda saj. Hardware – Pajisje Fizike HDSL (High Bit Rate Digital(Hardware) Subscriber Line) – Linja Numerike e Abonentit me Shpejtësi të Lartë Çdo element/pjesë fizike epajisjeve / sistemeve elektronike (si Një metodë modulimi që përdoretqarqet e ndryshëm, linjat lidhëse, në linjat e bakrit (të rrjetit lokal) përelementet elektronike etj.) bën pjesë të mundësuar transmetimin menë grupin e madh Hardware. Kështu të shpejtë të informacionit, dukep.sh. në një PC (personal computer), përdorur spektrin e frekuencavetë gjithë elementet elektronike dhe të larta. Është metoda e parë ejo elektronike që janë përdorur për përdorur si teknologji DSL. Fillimisht,ndërtimin e tij quhen Pajisje Fizike u zhvillua si një teknikë që bënte të– “Hardware”, ndërsa të gjitha mundur transmetimin e niveleve tëprogramet, të dhënat etj. që janë sinjalit E1–2, 48Mb/s (ose T1–1,instaluar mbi të nuk bëjnë pjesë në 5Mb/s) mbi linjat e bakrit pa nevojënHardware. e përsëritësve (amplifikatorëve / rigjenerusve ndërmjetës).Handset – Pajisje Dore Hertz – Herc Term “handset” përgjithësisht Është njësia bazë e përdorur përka të bëjë me aparatet telefonikë matjen e frekuencave dhe është e H

FJALOR I PËRGJITHSHËM 66I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITbarabartë me një cikël për sekondë. pa i ndërprerë ato quhet Kalim /Kilohertz (KHz) është e barabartë Transferim. Përgjithësisht, ka tëme një mijë cikle për sekondë. bëjë me kalimin nga një sektor nëMegahertz (MHz) është e barabartë një tjetër, ose nga një rrjet (2G) nëme një milion cikle për sekondë. një tjetër (p.sh.3G).Gigahertz (GHz) është e barabartëme një miliard cikle për sekondë dhe Shiko “Handover”.kështu me radhë nivelet e tjera. HLR – (Home Location Regis-ter) – Baza Kryesore e të Dhënave HLR (shpesh quhet edhe regjistri Hop – Kërcim (Kalimi i tëbazë i të dhënave të abonentëve) dhënave nga nyja në nyjë)është një bazë të dhënash e cilashërben për të ruajtur dha manxhuar Në një lidhje me komutimtë gjithë abonimet e bëra në një rrjet qarku (circuit – switched) të gjitha(abonentët). HLR konsiderohet si të dhënat shkojnë nga një skajbaza më e rëndësishme e të dhënave në tjetrin nëpërmjet rrugës sënë rrjetin e telekomuniukacioneve dedikuar. Në rrjetet me komutimtë lëvizshme, kjo për arsye se ajo paketë (paket – switched), nuk karuan në mënyre të përhershme një rrugë/kanal të përcaktuar përtë gjitha të dhënat e abonentëve, të komunikuar skajet fundore mepërfshi profilin e tyre, informacionin njëra–tjetrën. Paketat udhëtojnëmbi vendndodhjen si dhe statusin duke lëvizur drejt destinacionit tëe aktivitetit të tyre. Në çdo rast që tyre nga nyja në nyjë. Çdo udhëtimbëhet një abonim i ri (pra jepet një nga nyja në nyjë është një “hop”SIM – Subscriber Identity Module) (kapërcim/kalim). Një paketë qëmenjëherë të dhënat respektive të të arrijë në destinacion mund tëkëtij abonenti regjistrohen në HLR. kalojë disa nyje (hope). Numri iGjithashtu, HLR është edhe një kalimeve (hops) është një faktorelement i rëndësishëm në procesin i rëndësishëm në përcaktimin ee Roaming–ut. shpejtësisë. HO (Handoff / Handover)– Kalim / Transferim Procesi i transferimit tënjë telefonate, ose procesi ishkëmbimit të të dhënave, por H

67 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Hop (microwave commu- HSPA (High Speed Packetnication) – Kalim (komunikim Access) – Hyrja / Aksesi Paketëmikrovalor) me Shpejtësi të Lartë Në një sistem komunikimi Është një teknikë për të realizuarmikrovalor, një kalim (hop) tregon aksesin (p.sh. në internet) me bazëkanalin e komunikimit të vendosur komutimin paketë me shpejtësimidis dy stacioneve mikrovalore, të të lartë. Formohet nga bashkimicilat janë të lidhura direkt me njëri – i dy protokolleve të telefonisëtjetrën (pra antenat e tyre shikojnë së lëvizshme, ajo e pjesës sënjëra – tjetrën). Një hop/kalim shkarkimit (Download – High Speedmikrovalor nuk nënkupton një lidhje Downlink Packet Access – HSDPA)end to end (një lidhje mund të ketë dhe pjesës së ngarkimit (Uploadnjë ose më shumë kalime / hop). – High Speed Uplink Packet Access – HSUPA). Qëllimi kryesor HSCSD (High Speed Circuit është përmirësimi i shpejtësisëSwitched Data) – Të dhëna me së transmetimit në WCDMA. NjëKomutim Qarku me Shpejtësi të standard tjetër i 3GPP, i përmirësuarLartë që njihet si HSPA+, u lançua në fund të vitit 2008, për t’u përhapur më pas Është një mënyrë transmetimi në mbarë botën, duke filluar nga vitii të dhënave pa tel (wireless) 2011.për përdoruesit e telefonisë sëlëvizshme me shpejtësi deri në HSDPA (High Speed Downlink57.6  Kb/s (dmth. 4 × 14.4  kbit/s). Packet Access) – Hyrja / AksesiKjo shpejtësi është rreth katër Paketë për Shkarkim me Shpejtë-herë më e shpejtë se normat si të Lartëstandarde të të dhënave tëkomunikimit të Sistemit Global Është një protokoll përpër Telefonat Mobil (GSM) e vitit shkëmbimin e të dhënave në1999 dhe është një shpejtësi e drejtimin “shkarkim” (download)krahasueshme me shpejtësinë e me shpejtësi të lartë në rrjetet eshumë modemëve që përdoreshin lëvizshme. HSDPA mbështet normatnë rrjetet e të telefonisë fikse (dial teorike të shpejtësisë së të dhënaveup). HSCSD është një teknologji nga 1.8 Mbps deri në 14.4 Mbpsqë i parapriu Shërbimit Universal të maksimumi.Telekomunikacionit Mobil (UMTS). H

FJALOR I PËRGJITHSHËM 68I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT HTML (HyperText Markup edhe si një nyje shpërndarëseLanguage) – Gjuha e Koduar për kryesore për linjat e komunikimit.Ndërtimin e Faqes në Internet Hub është një pajisje shumë më pak e sofistikuar së një Switch HTML është një gjuhë e koduar (komutator).që përdoret për të krijuar/ndërtuarfaqet web (në internet). HVC (High Value Customer) – Klient i Vlerës së Lartë Klient i vlerës të lartë cilësohet HTTP (HyperText Transport ai klient i cili është “jetik” përProtocol) – Protokolli për Trans- mbarëvajtjen e një biznesi. Këtaportimin e Hipertekstit klientë zakonisht kanë trajtim të veçantë dhe shumë profesional nga Ky protokoll shërben jo vetëm kompania. Ata gjithashtu kërkojnëpër të transportuar hiperteksin, shërbime të personalizuara mepor edhe për ta shoqëruar me standard të lartë nga kompania.shpjegime dhe referenca (hyperlink) Përgjithësisht ata sigurojnë tëtë ndryshme. Përdoret kryesisht ardhura (por jo vetëm) të larta përpër transportimin e dosjeve të kompaninë.shoqëruara me shpjegime dhereferenca përmes rrjetit Internet. Hybrid Communications Hub – Nyje (grumbullim dhe Network – Rrjeti Hibrid i Komuni-shpërndarje) kimeve Është një pajisje që përdoret Një rrjet komunikimesh (apo njëkryesisht në rrjetet LAN (Local Area rrjet telekomunikacioni), i cili përNetwork) dhe shërben për të lidhur të realizuar komunikimet përdorkompjuterët (apo pajisje të tjera) me si teknikën analoge ashtu edhenjëri – tjetrin. Njëkohësisht shërben atë numerike quhet Rrjet Hibrid H

69 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT(pra sinjali që lëviz/mbartet dhe Ipërpunohet nga rrjeti mund të jetëanalog ose numerik). Hypertext – Hipertekst Inbound (call) – Thirrje e Drejtuar Brenda (thirrjet hyrëse) Hiperteksti është një tekst qëshfaqet në kompjuter ose në pajisje Një thirrje që gjenerohettë tjera elektronike dhe që përmban (iniciohet) nga një abonent drejtreferenca (hiperlinke – hyperlinks) qendrës së shërbimit të abonentëvepër tekste të tjera, te cilat mund të (call center) quhet “inbound”.aksesohen direkt nga përdoruesi / Thirrje të tilla përgjithësisht kanëlexuesi. Faqet e hipertekstit lidhen të bëjnë më ankesa ose kërkesa tëme njëra – tjetrën me anë të ndryshme për shërbimin që ofrohethiperlinkeve. Në mënyre të veçantë nga kompania.hiperteksti shërben për të realizuarnjë komunikim të thjeshtë dhe Incoming – Hyrësefleksibël në rrjetin internet. Nëfushënetelekomunikacioneve termi “hyrëse” është i lidhur si me drejtimin e trafikut ashtu edhe me atë të linjave / qarqeve dhe tregon si trafikun ashtu edhe linjat që vijnë nga njësistem apo rrjet tjetër. Gjithashtu termi “hyrëse” i referohet edhe një përdoruesi dhe lidhet më trafikun (apo linjat) që gjenerohet nga të tjerët dhe përfundon (hyn) tek përdoruesi. Incoming Call – Thirrje Hyrëse Me thirrje hyrëse nënkuptojmë një thirrje (p.sh. telefonike, etj.) e cila gjenerohet nga një rrjet tjetër (ose abonent tjetër) dhe terminohet/ hyn tek rrjeti ose abonenti pritës (marrës). I

FJALOR I PËRGJITHSHËM 70I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Incoming Message – Mesazh IDU (Indoor Unit) – Njësia eHyrës Brendshme Me mesazh hyrës nënkuptojmë Është pjesë e një sisteminjë mesazh (p.sh. SMS MMS, etj.) transmetimi mikrovalor që përdoreti cila gjenerohet nga një rrjet tjetër në rrjetet e komunikimeve. Kjo njësi(ose abonent tjetër) dhe terminohet/ përbërëse e këtij sistemi instalohethyn tek rrjeti ose abonenti pritës në ambiente të brendshme dhe(marres). lidhjet me pjesën e jashtme të sistemit (antenën). Është zakonisht Incoming Traffic – Trafik Hyrës një pajisje e ndjeshme kundrejt agjentëve atmosferikë të jashtëm Me trafik hyrës nënkuptojmë dhe njëkohësisht në shumë rastetrafikun (p.sh. telefonik, të dhëna etj.) duhet të jetë afër sistemeve të tjerëi cila gjenerohet nga një rrjet tjetër të rrjetit.(ose abonent tjetër) dhe terminohet/hyn tek rrjeti ose abonenti pritës(marres). Incoming Trunk / Line – Qark / ODU AntennaLinjë Hyrëse Wave guide transition Me qark/linjë hyrëse tregohet slip-fit mountnjë rrugë lidhëse që fillon në një rrjettjetër dhe përfundon tek rrjeti ynë. Ky Coax - LMR400 cableqark shërben për të mbartur trafikunqë gjenerohet në rrjetin tjetër dhe IDUterminohet në rrjetin tonë. Kjo gjëvlen edhe për linjën e abonentit. Indoor Coverage (mobile) IE (Internet Explorer) –– Mbulimi i Ambienteve të Eksplorues / navigues i InternetitBrendshme Është një sistem (software) Me mbulim të brendshëm navigues në rrjetin Internet, i zhvilluarkuptojmë prezencën e sinjalit të nga Microsoft dhe i përfshirë si pjesërrjetit të lëvizshëm (referuar një fuqie e sistemit operativ të tij që nga vititë caktuar të sinjalit) në ambientet ebrendshme të godinave, etj.. I

71 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT1995. Internet Eksplorer është një IMSI (International Mobilenga programet/software aplikues Subscriber Identity) – Identite-(web browser) i cili është përdorur ti Ndërkombëtar i një Abonentinë mënyre shumë të gjerë. të Rrjetit të lëvizshëm (mobile / celular) IEEE (Institute of Electri-cal and Electronic Engineers) Është një numër (me gjatësi të– Instituti i Inxhinierisë Elektrike caktuar shifrash) i veçantë, i përdorurdhe Elektronike për të identifikuar një abonent në një rrjet të telekomunikacioneve Është një organizëm që përfshin të lëvizshme. Abonenti mund tëinxhinierë, studiues, shkencëtarë, përdorë më shumë se një shërbimstudentë të fushave elektrike dhe me një numër të vetëm (theksojmëtë elektronikës, si dhe i të gjitha se ky numër është një numër ifushave të tjera të lidhura me to. ndryshëm nga numri i telefonit me të cilën njihet abonenti). Ky IMEI – International Mobile numër përdoret vetëm një herë, nëEquipment Identity – Identiteti momentin kur abonenti futet në rrjet.Ndërkombëtar i Një Pajisjeje tëRrjeteve të Lëvizshme (mobile / IMT – 2000 (International Mobilecelulare) Communication – 2000) – Komu- nikimi Ndërkombëtar i Lëvizshëm Përfaqëson një varg numrash, (mobile / celular) – 2000)të cilët bëjnë të mundur identifikimine një pajisjeje që përdoret në një Familja e teknologjive të gjener-rrjet të lëvizshëm. Ky numër është atës së tretë, aprovuar nga Unioniindividual dhe i ndryshëm nga gjithë Ndërkombëtar i Telekomunikacionitnumrat identifikues të pajisjeve të (ITU – International Telecommuni-tjera. cation Union). IN (Intelligent Network) – Rrjeti Inteligjent Tregon një rrjet (fiks ose të lëvizshëm), i cili është i aftë të realizojë operacione inteligjente dhe shërbime të tilla, si p.sh. ofrimi i shërbimeve me vlerë të shtuar (VAS – Value Added Services) etj. Në këndvështrimin e përgjithshëm, I

FJALOR I PËRGJITHSHËM 72I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITIN përfaqëson një arkitekturë Internet – Internetistandarde të rrjetit, bazuar nërekomandimin ITU–T Q.1200. Një bashkim i lirë dhe autonom i bazave të të dhënave dhe rrjeteve, INAP (Intelligent Network i zhvilluar në fillimet e veta përApplication Part) – Pjesë e përdorim akademik, dhe i shtrirë sotZbatimit të Rrjetit Inteligjent në të gjitha vëndet. Interneti tashmë është një strukturë mbarëbotërore Është pjesë përbërëse e e milionave faqeve, të arritshmerrjetit inteligjent, e cila realizon nga gjithkush. Është një rrjet meoperacionet aplikative në të. mundësi aksesi të hapur për të gjithë përdoruesit, i cili mund të Infrared Data Port – Porta me konsiderohet si një bashkim rrjeteshRreze Infra të Kuqe për të Dhënat ku informacioni lëviz bazuar në Protokollin e Internetit (IP). Një standard për transmetimin etë dhënave duke përdorur një portë Installation Fee for Telephoneinfrared. Kjo krijon mundësinë për Service – Tarifa e Instalimit përtelefonin e lëvizshëm / celular (jo Shërbimin Telefonikvetëm) të realizojë shkëmbimin e tëdhënave me pajisje të tjera, si p.sh. Tarifa e instalimit (shpesh quhetnjë kompjuter etj. tarifa apo pagesa e lidhjes) është një pagesë që abonenti duhet Intellectual Property – Prona të bëjë në momentin e instalimitIntelektuale të lidhjes telefonike të kërkuar. Madhësia e kësaj pagese ndryshon Tregon një punim, studim, sipas politikave tarifore të operatoritzhvillim, realizim etj. të realizuar nga (mundet të jetë edhe zero). Ajoveprimtaria intelektuale e një personi, mund të jetë e ndryshme për zonagrupi personash, apo kompanie etj. të ndryshme si dhe e ndryshme përPersoni, apo personat etj. që kanë abonentët familjarë dhe ata biznes.realizuar me veprimtarinë e tyre një Tarifa e instalimit mund të aplikohetpronë intelektuale kanë të drejtën e jo vetëm për lidhjen telefonike porpronësisë. Kjo e drejtë u garantohet me edhe për lidhje (shërbime) të tjeraligj (si p.sh. e drejta e autorit të një libri si interneti IpTV etj. (por sidoqoftëetj.) dhe në bazë të këtij ligji ndalohet duhet theksuar që aplikohet një herëprodhimi, riprodhimi, shpërndarja, në momentin e instalimit fillestar).kopjimi, shfrytëzimi etj. pa lejen e atij Shiko edhe “Connection Fee”.që gëzon të drejtën e autorit. I

73 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Interconnection – të ofruesve të shërbimit të internetitInterkoneksioni (ISPs). Centrali i internetit zvogëlon në mënyrë të konsiderueshme trafikun e Është një term që tregon lidhjen/ një ISP–je me furnizuesin kryesor tëbashkëpunimin midis rrjeteve të internetit, si dhe zvogëlon koston edy kompanive, të cilët operojnë në këtij shërbimi. Kështu, psh. centrali imënyrë të pavarur nga njëra–tjetra. internetit i instaluar nga ALBtelecomInterkoneksioni nënkupton jo vetëm (AIXP) krijon mundësinë që të gjithëlidhjen fizike (nga pikëpamja teknike operatorët e tjerë të përfitojnë ngame linjat/qarqet/ndërfaqet etj.) të lehtësitë që ofron një sistem i tillë.dy rrjeteve, por edhe marrëveshjenkomerciale (tregtare) midis Interactive TV – Televizionoperatorëve për shërbimet që do të Interaktivofrohen. Një interkoneksion mundtë bëhet në nivel lokal, kombëtar Një formë transmetimi televizivapo ndërkombëtar, kjo në varësi të në të cilin shikuesi është i aftë tëpozicionit ku kompanitë operojnë. komunikojë me sistemin qendror siShpeshherë përdoret edhe termi dhe/ose të manipulojë imazhe që“bashkëpunim” ose “nderlidhje”. shfaqen në ekran, kjo në varësi tëInterkoneksioni mund të realizohet kërkesave të përdoruesit. Njëkohësishtme fiber optike, kabllo bakri ose për përdoruesin sigurohet akses edhesisteme mikrovalore (radio). për programe shtesë. Interface – Ndërfaqe Intranet – Intranet Tregon një pikë lidhjeje mes dy Një rrjet privat që përdorsistemeve, rrjeteve ose pajisjeve. protokollin IP për të ndarëNjë ndërfaqe karakterizohet nga informacione dhe shërbime brendaparametrat teknikë, si dhe nga një organizate, institucioni oseprotokollet e nevojshëm për kompanie të caktuar. P.sh. Intranetbashkëpunim. P.sh. mund të – ALBnet është rrjeti privat ipërmendim si ndërfaqe: Ethernet, kompanisë ALBtelecom.RS232 etj.. Internet Exchange Point(IX or IXP) – Central i Internetit IXP është një strukturë fizike,ku realizohet shkëmbimi i trafikut tëinternetit midis sistemeve autonomë I

FJALOR I PËRGJITHSHËM 74I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT IP (Internet Protocol) sekrete profesionale etj. Një nga– Protokolli i Internetit arsyet e përdorimit të të drejtave për pronën intelektuale është nxitja Është protokolli kryesor i grupit dhe inkurajimi i inovacionit, krijimit,të protokolleve te Internetit. Ai merr zbulimit dhe zhvillimit në tërësi. Këtopjesë në procesin e transmetimit të drejta rregullohen me ligj.të paketave midis elementëvepërbërës të rrjetit të komunikimit, IPv4 (Internet Protocol version 4)si dhe me përdoruesit fundorë. – Protokolli i Internetit Versioni 4Funksionet e tij të rrugëzimit (IPV4)(routing) bëjnë të mundur vendosjene lidhjes në rrjetin Internet. Ipv4 është versioni IP që aktualisht ka përdorimin më të gjerë. IP Address – Adresa IP Ky version përcakton adresën IP duke përdorur formatin me gjatësi Një adresë IP (adresa e 32 bit. Nga pikëpamja e paraqitjes,protokollit të internetit) është në ai duket si një varg numrash ivetvete një varg numerik (shifrash) përbërë nga katër grupe p.sh.që shërben për të cilësuar 123.123.123.123 (sipas sistemit(përcaktuar, dalluar) një pajisje (p.sh. dhjetor, ose si katër grupe me 8 bitekompjuter, printer etj.), e cila është secili sipas sistemit binar). Çdo gruppjesë e një rrjeti (p.sh. kompjuterik) mund të marrë një vlerë nga 0 deriqë përdor protokollin e internetit 255 (pra 256 gjendje të ndryshme).për të realizuar komunikimin. Dy Nga llogaritja respektive rezulton qëjanë funksionet bazë të adresës IP sipas IPv4, sasia totale e adresavenë lidhje me pajisjen respektive: që mund të sigurohen është 4, 294,– identifikimi i ndërfaqes, – dhe 967, 296 (256 x 256 x 256 x 256 osepërcaktimi i vendndodhjes në rrjetit. 2^32). IPR (Intellectual Property IPv6 (Internet Protocol version 6)Rights) – Të Drejtat e Pronës – Protokolli i Internetit Versioni 6Intelektuale (IPV6) Tregon që një person apo një IPv6 është zhvillimi i versionitkompani ka të drejta ekskluzive në IPv4 me qëllimin kryesor sigurimin epërdorimin e një plani, ideje apo çdo një numri më të madh adresash IP.lloj “aseti” të krijuar nga ata vetë, pa IPv6 përdor një format të përcaktimitpatur shqetësimin e konkurrencës. të adresave me gjatësi prej 128Këto të drejta mund të përfshijnë të bitesh. Rrjedhimisht sasia totaledrejtat e autorit, patentat, markat, e adresave në rastin e IPv6 bëhet I

75 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT2^128 nga 2^32, adresa në rastin e IPTV (Internet Protocol Tele-IPv4. Shpesh IPv6 quhet edhe IPng vision) – Televizion Bazuar në(IP next generation – IP i gjeneratës Protokollin e Internetitsë ardhshme). IPTV është një mënyrëIP Number – Numri IP e transmetimit/shpërndarjes së figurës (sinjalit TV) drejtËshtë një adresë e veçantë, me përdoruesave me anë të rrjetit të telekomunikacioneve (internetit) dhetë cilën identifikohet çdo kompjuter në kodimin tij në bazë paketash IP. IPTV shpërndahet me anë të rrjetit(element) në rrjetin e komunikimit ekzistues të telekomunikacionit (mbi linja bakri apo fibra optike) si(telekomunikacion, Internet). programe direkte (live TV), ose si programe të regjistruara. Ky sinjalAi tregon adresën IP që ka një mund të transmetohet njëkohësisht (së bashku) me sinjalin zanor dhekompjuteri apo elementi i rrjetit me atë internet.qëllim funksionimin norma duke e IPX (Internetwork Pack- et Exchange) – Protokoll përdalluar atë nga të tjetret. Kështu, Komutimin Paket midis Rrjetevethemi se p.sh. një kompjuter ka Është një protokoll i shtresës së rrjetit (network layer) dhe kanumrin IP (adresën) 79.106.255.42. destinacion kryesor realizimin e transportit dhe shkëmbit të tëKy numër (me gjatësi 32 bit sipas dhënave midis rrjeteve në bazë pakete. Eshtë zhvilluar në fund tësistemit binar) mund të pasqyrohet viteve 1980 deri në mes të viteve 1990 dhe përdorur si sitem operativedhe si një numër në sistemin nga “Novell NetWare network”.dhjetor (1332412202), ose si një IP Exchange (IPX or IP eXchange) – Central (komutues)numër në sistemin heksadecimal i Trafikut IP0x4F6AFF2A. IPX është një model interkoneksioni në rrjetin e IP Telephony – Telefonia IP telekomunikacioneve që shërben(Telefoni bazuar në Protokolli iInternetit) Një zgjidhje për realizimin ebisedave telefonike, bazuar nëIP (jo më në telefoninë standardeTDM me komutim qarku, por nëtransmetimin e paketave). Nëkëtë rast, realizimi i bisedës bëhetnëpërmjet rrjetit Internet. Ështënjë alternative që gjithmonë dhemë shumë po bëhet zotëruese nëtregun e komunikimeve zanore. I

FJALOR I PËRGJITHSHËM 76I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITpër të realizuar shkëmbimin e jepet operatorit apo klientit tjetër.trafikut IP midis përdoruesve të Zakonisht, marrëveshjet e bazuararrjeteve të ndryshëm (të operatorëve në IRU janë për periudha afatgjatafiks, të lëvizshëm ose të internetit). mbi 15 vjet.Ky model është zhvilluar nga LidhjaGSM (GSM Association). IVR (Interactive Voice Response System) – Sistemi IPLC (International Private Interaktiv i Përgjigjes me ZëLeased Circuit) – Qark Ndërkom-bëtar Privat me Qira Sistemet e automatizuara të telefonisë që manaxhojnë thirrjet IPLC është një linjë private pikë hyrwse brenda një kompanie osemë pikë që përdoret nga një klient organizate, duke dhënë instruksione(organizatë/institucion etj.), i cili do të ndryshme për abonentin kërkuestë lidhë zyrat (ose sektorë të tjerë) e njihen si IVR. Një sistem i tillëndodhura në dy vende të ndryshme. përgjigjet automatikisht në bazë tëIPLC mund të përdoret për të mesazheve të regjistruar si p.sh.:siguruar telefoninë, internetin, video “Ju lutem shtypni 1 për t’u lidhur mekonferencën etj. Zakonisht qarqet shërbimin ndaj klientit, shtypni 2 përe tillë vendosen nga bashkëpunimi mbështetje teknike, shtypni 0 për t’ui operatorëve (të vendeve të lidhur me operatorin”, etj..ndryshme) për të siguruar lidhjenpikë më pikë. ISDN (Integrated Services Digital Network) – Rrjeti Numerik i IRU (Indefeasible Right of Use) Shërbimeve të Integruara– E Drejta e Pakundërshtueshmee Përdorimit ISDN është një rrjet/sistem i IRU shpreh në thelb një ndërtuar mbi konceptin e teknikësmarrëveshje kontraktuale ndërmjetoperatorëve të telekomunikacionit, numerike që ka patur si qëllimose midis operatorit dhe klientëve,për dhënien me qira afatgjatë të një zëvendësimin/përmirësimin ekapaciteti, të një kablloje (apo pjesëtë tij). Kjo dhënie me qira mund rrjeteve analoge. Në thelb të ISDNtë konsiderohet si një pronësi epërkohshme (për aq kohe sa është qëndron bashkimi i zërit me tërënë dakord në marrëveshje) që i dhënat për tu transmetuar në të njëjtën rrjet/sistem, si dhe rritja e shpejtësisë së transmetimit të të dhënave. Epërsia e ISDN–së kundrejt rrjetit analog është se ai jo vetëm shfrytëzon burimet e rrjetit I

77 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITanalog, por ofron edhe shërbime të rregulla, standarde, si dhe jepreja. Ky rrjet ka filluar të zhvillohet rekomandime me qëllim ndërtiminnë vitet ’80 të shekullit të kaluar, dhe zhvillimin në mënyrë sa medhe sot prezenca e tij është në efektive të rrjeteve të vendeve tëzhdukje. ISDN, referuar kapacitetit/ ndryshme në mbarë globin tokësor.shpejtësisë, është organizuar në Qendra e ITU është në Gjenevë,dy tipe kryesore: BRA (basic rate Zvicër dhe ka tre sektorë kryesorë:access) me shpejtësi 128Kb/s dhePRA (primary rate access) me 1. Sektori i telekomunika-shpejtësi 2Mb/s. cioneve (ITU–T) ISP (Internet Service Provider) 2. Sektori i radio komunikimeve– Furnizues i Shërbimit të Internetit (ITU–R) 3. Sektori i zhvillimit (ITU–D) Është një përcaktim që bëhet ITU-T ITU ITU-Dpër operatorët (kompanitë) e Study ITU-Rndryshëm, të cilët më anë të rrjetit Groupstë tyre bëjnë të mundur furnizimin(lidhjen) e përdoruesve në internet. ITIL (Information TechnologyISP mund të jetë lokale, rajonale Infrastructure Library) – Bibliote-ose kombëtare, kjo në varësi të ka e Infrastrukturës së Teknolog-shtrirjes së rrjetit të tyre. Një ISP jisë së Informacionitduhet të pajiset me lejen respektivenga autoritetet para se të fillojë Është një grup koncepteshveprimtarinë. dhe praktikash për manaxhimin e shërbimeve të teknologjisë së ITU (International Telecommu- informacionit e cila është e fokusuarnication Union) – Unioni Ndër- në përputhjen e shërbimeve IT mekombëtar i Telekomunikacionit nevojat e biznesit. Është një institucion ispecializuar, i cili shërben për tëruajtur dhe zgjeruar bashkëpuniminndërkombëtar në fushën etelekomunikacionit. Punon përruajtjen, zhvillimin, shfrytëzimin errjeteve të telekomunikacionit tëvendeve të ndryshme. Ajo vendos I

FJALOR I PËRGJITHSHËM 78I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT K J Joints – Gusha (xhunto) k, Ki Elementi që shërben për të Simboli “k” përdoret për “kilo”realizuar bashkimin e dy (ose më dhe do të thotë 1,000, ndërsa “Ki”shumë) kabllove (bakri ose fibër përdoret për “kilobinary” dhe do tëoptike), me qëllim sigurimin e thotë 1,024. Me qëllim thjeshtimivijueshmërisë së përcjellësve (dhe në këtë rast përdoret K në vend tështresave mbrojtjës t tyre) quhet “Ki” dhe nënkuptohet 1,024, (kjogushë/xhunto bashkuese. Në varësi madhësi përdoret në mënyrë tëtë kushteve specifike, një element i veçantë për të shprehur kilobytetillë mund të jetë i drejtë (bashkohen “KB”. Këto simbole quhen edhedy kabllo më njëri–tjetrin) ose Prefix, për arsye se vendosen paradegëzues (bashkohet një kabllo me një treguesi (si p, sh. “kilo” bit shkurtdy ose më shume kabllo). kb). Ka Band – Banda “Ka” “Ka” është një brez (banda) në spektrin e frekuencave (gjatësisë së valëve) shtrihet në zonën e mikrovalëve (nga 1GHz deri 100GHz) dhe është e ndarë në disa nënbanda (breza). Banda “Ka” shtrihet nga 27 deri në 40 GHz. K Band – Banda “K” Brezi (banda) “K” shtrihet në zonën e mikrovalëve (nga 1GHz deri në 100GHz) dhe është e ndarë në disa nënbanda (breza). Banda “K” shtrihet nga 18 deri në 27 GHz. K

79 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Kbit (Kilobit) – Kilobit (kb) pikësynimet kryesore që kompania duhet të arrijë në një periudhe të Kilobit është një shumëfish i caktuar kohore dhe njëkohësishtBitit, i barabartë më 103 bit (1000 këta treguesa ndihmojnë kompaninëbit). Shënohet me simbolin “kbit” për të matur progresin e bërë drejtose “kb”. këtyre pikësynimeve. Ata janë të matshëm dhe me anë të këtyre Kbps (Kilobits per Second) – treguesve bëhet i mundur evidentimiKilobit për Sekondë (Kb/s) i rendimentit/efektshmërisë së punës së kompanisë (apo individit). Është njësi matëse për KPI janë të ndryshme për kompanikapacitetin e gjerësisë së bandës të ndryshme dhe nga më kryesorëtose shpejtësisë së transmetimit, e mund të përmendim: treguesitbarabartë me 1000 bit për sekondë. sasiorë (quantitative indicators), treguesit cilësorë (qualitative Kilohertz (KHz) – Kiloherc indicators), treguesit financiarë(KHz) (financial indicators), treguesit teknikë (technical indicators), etj.. Njësi matëse e spektrit tëfrekuencës, e barabartë me 1000Hertz. Ku Band – Banda “Ku” Brezi (banda) e mikrovalëveshtrihet në zonën nga 1GHz deri100GHz dhe është e ndarë në disanënbanda (breza). Banda “Ku”shtrihet nga 12 deri në 18 GHz. Key Performance Indica-tors (KPIs) – Treguesit Kyç tëPerformancës Treguesit (indikatorët) kyç tëperformancës, të cilët njihen edhe sitreguesit kyç të suksesit (KSI – KeySuccess Indicators), përcaktohen si K

FJALOR I PËRGJITHSHËM 80I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITL cilët gjenden në vendndodhje të ndryshme fizike (gjeografikisht larg njëri tjetrit). LAI (Location Area Identity) – Land / Terrestrial CableIdentiteti i Vendndodhjes – Kabllo TokësorPërkufizon vendndodhjen Një kabllo i cili është ndërtuar për t’u vendosur nën tokë (direkt osee abonentit në një rrjet të në tubacion) quhet kabllo tokësor.telekomunikacioneve të lëvizshme. Land / Terrestrial Fiber Optic Cable – Kabllo me Fibër OptikeKjo vlen si për rastin kur abonenti Tokësoregjendet brenda rrjetit të vet ashtu Shiko “Land cable”, me të vetmin ndryshim se kabllo është me fibraedhe kur është në një rrjet tjetër. optike.LAI shërben për të mundësuarlidhjen e tij në rrjet dhe mundësimine komunikimit me abonentët e tjerë. LAN (Local Area Network) Leased Line / Trunk– Rrjet i Zonës Lokale (rrjet lokal) – Linjë / Qark me Qira Një rrjet të dhënash i cili Linja/qarku me qira ështëështë ndërtuar për t’i shërbyer një linjë/qark i palëvizshëm, injë institucioni, biznesi etj. dhe përhershëm ndërmjet pikaveqë shtrihet në një zonë relativisht fundore të një rrjeti dhe përdorettë vogël (brenda një godine ose nga një përdorues i vetëm, në bazebrenda një sipërfaqe të kufizuar) të produktit të zgjedhur dhe kundrejtquhet LAN. P.sh. një rrjet tipik LAN një pagese. Zakonisht, pajisjetështë rrjeti kompjuterik që i shërben fundore (modemat, multiplekset,një institucioni. etj.) për këtë shërbim instalohen dhe vendosen nga vetë përdoruesi LAN to LAN Service (klienti).– Shërbimi LAN – LAN Shërbimi “LAN to LAN” ofron Laser – Lazermundësinë e lidhjes së rrjetevetë ndryshme të tipit LAN (Local Është një pajisje (ka edheArea Network) të kompanive, kuptimin e rezes lazer), e cila ështëinstitucioneve, bizneseve etj., të ndërtuar për të gjeneruar një rreze L

81 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITdritë (ku mund të përfshihet edhe Linear Rate – Tarifa Lineareprocesi amplifikimit) bazuar nësimulimin e emisionit të rrezatimit Shiko “Flat fee”.elektromagnetik (ku të gjitha fotonetjanë në një gjendje koherente dhe Line Sharing – Akses izakonisht me të njëjtën frekuencë Përbashkët (ndarje e linjës)dhe fazë). Veçantia e lazerit ngapajisjet e tjera dritëformuese është Eshtë një mënyrë e ofrimit ese arrin të krijojë një rrezatim shumë aksesit të hapur në qarqet lokaletë ngushtë, duke arritur fokusimin e (LLU – Local Loop Unbundling) kusaktë të një pike edhe në largësi të shfrytëzimi i linjave fizike të rrjetitmëdha. lokal është i përbashkët midis operatorëve. Zakonisht, secilit Line – Linjë operator i vihet në dispozicion një pjesë e spektrit për të realizuar Në telekomunikacion, me linjë shërbimet. Edhe në këtë rastnënkuptohet çdo qark apo lidhje pronësia dhe mirëmbajtja i mbetetmbi të cilën realizohet transmetimi operatorit dhënës.i informacionit. Linja mund të jetënjë përcjellës i ngurtë (bakër ose Leased line – Linjë me Qirafibër optike), ose një ambient patel (sistem mikrovalor). Në varësi Linja me qira është një shërbimtë destinacionit të përdorimit ajo që i ofrohet një klienti nga njëmund të jetë; një linjë / qark privat, operator (ofrues shërbimesh) nëlinjë e dedikuar, linjë me qira ose e bazë të një kontrate. Linjat me qira,huazuar (në këto raste linja ka një të cilat vendosen në dispoziciondestinacion përdorimi të caktuar). te klientit (në bazë të një pageseNë rastin kur “linja”, si një elementi mujore), mund të përdoren përi rrjeti, shërben për lidhjen e telefoni, të dhëna apo internet.sistemeve të rrjetit me përdoruesit Njihet edhe si qark privat (shikoathere e quajme “linja e abonentit”, “privat circuit”).si psh. një linjë telefonike që shërbenpër të lidhur pajisjet e abonentit LLU (Local Loop Unbundling)me centralin. Gjithashtu, linjës i – Akses i Hapur në Qarkun Lokalvendoset një numër i caktuar (numrii abonentit) me qëllim realizimin e Me LLU (njihet edhe si akseskomunikimit. Por termi “linjë” mund fizik në rrjetin lokal) nënkuptojmëtë përdoret edhe në rastet e lidhjes përdorimin e rrjetit lokal të një oper-së dy sitemeve / rrjeteve me njëri – atori nga operatorë të tjerë (ofruestjetrin. të shërbimeve të telekomunika- L

FJALOR I PËRGJITHSHËM 82I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITcioneve ose ofrues shërbimesh (mikrovalore), linja satelitore, fibrainterneti ISP (Internet Service Pro- optike etj. Përgjithësisht, linjat qëvider), të cilët njihen si operatorë kanë një distancë më të madhe sepërfitues) me qëllim ofrimin e shër- disa dhjetëra km konsiderohen sibimeve për abonentët fundorë. Në linja të gjata. Këto linja aplikohenkëtë mënyrë sigurohet një përdorim si rrjete transporti (ose si rrjetemë i mirë i infrastrukturës së rrjeteve kurrizore) në një rrjet komunikimi, silokale, si dhe një konkurrencë më e psh. për një rrjeti WAN (Wide Areahapur. Përdorimi i LLU bazohet në Network).marrëveshjet respektive midis op-eratorëve si dhe udhëzimeve të or- Local Loop – Qarku Lokalganeve kompetente rregullatore. Në telekomunikacion, me qark LOS (Line of Sight) – Fushëpamje lokal kuptojmë një linjë fizike ose një qark (analog ose numerik), i Shpreh shikueshmërinë e cili shtrihet nga pika ku ndodhetdrejtpërdrejtë mes dy pikave te abonenti deri në pikën e parë,caktuara (pra mund të themi se ku ai lidhet me rrjetin (pajisjet) ekëto pika e shikojnë njëra – tjetrën operatorit. Shpesh qarkun lokal edirekt, pa pengesa). Është term i quajmë edhe Linja e Abonentit oseaplikueshëm për sistemet radio në Last Mile.frekuencën FM, mikrovalët si dhetransmetimin satelitor në të cilat LTE (Long Term Evolution)fushëpamja është e rëndësishme – LTE (zhvillim afatgjatë i rrjetit)për të mundësuar komunikimin. Shiko “4G – Gjenerata e katërt Long – haul (long line) e rrjetve të lëvizshme (celular /– Komunikimi në Distancë të mobile)”.Gjatë (Linjë e gjatë) LTE – Uu Interface – Ndërfaqja Në rrjetet e telekomunikacionit LTE – Uu(por jo vetëm) me linjë të gjatënënkuptohet një linjë transmetimi, Është ndërfaqja midis EUe cila bën të mundur vendosjen (përdoruesit) dhe stacionit të rrjetite komunikimit midis dy pikave të aksesit radio (eNode B).që ndodhen në një largësi tëkonsiderueshme me njëra – tjetrën.Këto linja mund të jenë linja radiorele L

83 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT M madhe” thjesht nga përmasat e saj, të cilat lejojnë teknikët të punojnë duke qëndruar brenda saj. M2M (Machine to Machine) MAN (Metropolitan area– M2M (Makinë me Makinë) Network) – Rrjeti i një Zonë Metropolitane M2M është një shkurtim qëtregon një teknologji që bën të Tregon një rrjet kompjuterik, i cilimundur komunikimin midis pajisjeve shtrihet në një zonë metropolitane(makinave) pa patur nevojë të ketë (relativisht të gjerë). Nga pikëpamjaprezencën e njeriut. e madhësisë gjeografike një rrjet i tillë është më i madh se rrjeti LAN MAC address (Medium Access (Local Area Network), por më iControl Address) – Adresa e vogël se rrjeti WAN (Wide AreaKontrollit të Aksesit në një Network).Medium (pajisje) MAN Është një varg shifrash që Lan Lanpërfaqëson një adresë të dedikuarpër një medium (pajisje), e cila Lan Lan Lanështë projektuar / prodhuar për t’upërdorur në një rrjet komunikimi MCC (Mobile Country Code)(telekomunikacioni, kompjuterik, – Kodi i një Shteti për Shërbimin einformatik etj.). Shërben për të Lëvizshëm (mobile)aksesuar një medium në nivelindata link (shtresa (layer 2).  Manhole – Pusetë e madhe Puseta e madhe është Është një kod me tre shifra qënjë element i rrjeteve të përfaqëson shtetin e origjinë sëtelekomunikacionit me kabllo bakri kartës SIM (Subscriber Identificationose me fibra optike, e cili përdoret Module).për të devijuar drejtimin e kabllovesi dhe për të vendosur xhuntotbashkuese të tyre. Quhet “pusete e M

FJALOR I PËRGJITHSHËM 84I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT MDF (Main Distribution Frame) Migration – Migrimi– Njësia e Shpërndarjes sëLinjave (Permutator) Në telekomunikacion me termin “migrim” kuptojmë lëvizjen e Është një pajisje (njësi) pasive abonentëve nga një sistem në njëku realizohet grumbullimi dhe tjetër, ose nga një grup (zakonishtshpërndarja e kabllove/linjave, të tarifor) në një grup tjetër.një rrjeti kabllor (zakonisht bakri).Permutatori ka dy funksione bazë; MIS (Management Informationatë të grumbullimit të linjave të System) – Sistemi i Menaxhimit tëabonenteve, dhe atë të vijimit të Informacionittyre drejt pajisjeve / sistemeve tëkomutimit (centraleve). Në njërin Një sistem i menaxhimit tëkrah (anë) të permutatorit, i cili informacionit (MIS) është një sistemquhet edhe ana vertikale ose e apo proces që ofron informacion tëjashtme, terminohen linjat e rrjetit nevojshëm për të menaxhuar njënë “strice” (termination block) me institucion/biznes, apo organizatëkapacitet shumfisha të dhjetës në mënyrë sa më efektive. (psh. 100, ose 200 linja). Ndërsanë krahun tjeter të permutatorit MIU (Minimum Investment Unit)(quhet edhe ana horizontale ose e – Njësia Minimale e Investimitbrendshme) terminohen linjat qëvijnë nga pajisjet / sistemet në strice Në telekomunikacion MIU(termination block) me kapacitet është një metodë, e cila i referohetzakonisht shumfisha të tëtës (psh. kapacitetit total të një sistemi me64, ose 128 linja). fibër optike (por jo vetëm), për të treguar pronësisë mbi të. Një MIU është e barabartë me kapacitetin e një “E1” (2.048Kbps). Kështu, nëse një sistem kabllor ka një kapacitet prej 1 STM1 (155Mbps), atëherë kapaciteti total i tij është 63 MIUs. Për të treguar pjesën që zotëron secili përdoret koncepti i gjysmë MIU (1/2 MIU). Kjo mënyrë ndarje përcakton shfrytëzimin e sistemit kabllor, si dhe ndarjen e kostos për operim–mirëmbajtje. M

85 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT MNC (Mobile Network Code) me “mobile broadband” tregohet– Kodi i një Rrjeti të Shërbimit të që rrjeti i lëvizshëm është i aftë tëLëvizshëm (mobile) suportojë kërkesat e abonentëve për këto shërbime. Theksojmë se Është një kod me dy shifra rrjeti 3G dhe ai 4G sigurojnë njëqë përfaqëson rrjetin (operatorin brez gjerësisht të mjaftueshëm përrespektiv) të origjinë të kartës SIM të suportuar këto shërbime (zë,(Subscriber Identification Module) data, video). MNP (Mobile Number Porta- Mobile Marketing – Marketingubility) –  Mbartja e Numrit të Tele- i Lëvizshëm (mobile)komunikacioneve të Lëvizshme(mobile). Është një formë e marketingut që përdor shërbimet e ofruara nga Mbartja (portabiliteti) është rrjetet e telekomunikacioneve tëprocedura që lejon pajtimtarët lëvizshme (mobile) dhe mbështetettë ndryshojnë operatorin e tyre në dërgimin e informacioneve tëtelefonik  (fiks apo mobile), duke nevojshme me anë të mesazhevembajtur të njëjtin numër (pa (SMS, MMS), apo formave tëndryshuar numrin). tjera, drejt pajisjeve të abonentëve respektivë. Ashtu si në format e Mobile internet – Interneti tjera të reklamimit (në natyrë, tëi Telekomunikacioneve të shtypura apo marketingu interaktiv),Lëvizshme (mobile) marketingu mobile është thjesht një formë tjetër që synon në arritjen e Tregon mundësimin e lidhjes një qëllimi të caktuar. Marketingusë internetit në aparatin celular mobile tashmë është bërë një mjettë përdoruesit direkt nga rrjeti i që përdoret gjerësisht nga të gjithatelekomunikacioneve të lëvizshëm. kompanitë. Mobile Broadband Services – MODEM (modulator – demod-Shërbimet e Lëvizshme (mobile) ulator) – Modemme Brez të Gjerë Modemi është pajisje fizike, e cila Shërbimet më brez të gjerë modulon dhe demodulon një sinjali(ashtu si në rrjetin fiks) të me qëllim realizimin e një lidhjejesiguruara me anë të rrjetit të (përgjithësisht) të një përdoruesitelekomunikacioneve të lëvizshme (pajisjeve fundore të tij) me rrjetin(mobile) njihen si shërbime më që ofron shërbimin. MODEM vjenbrez të gjerë mobile. Përgjithësisht, nga bashkimi i pjesëve të para M

FJALOR I PËRGJITHSHËM 86I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITtë MOdulator dhe DEModulator. dhe modulimi në fazë (parametriModemi realizon shndërrimin e që ndryshon është faza). Pajisjasinjaleve dixhitale në ato analoge që realizon këtë proces quhetsi dhe të kundërtën e këtij veprimi. “modulator”. Procesi i kundërt iModemi mund të jetë i jashtëm ose i modulimit quhet “demodulim”.brendshëm, gjithashtu mund të jetë(në varësi të ndërfaqes) modem Modular architecture –USB, modem kabllor, modem pa tel Arkitektura Modulareetj.Modulation – Modulimi Ju referohet rrjeteve apo sistemeve të cilët janë projektuar dhe ndërtuar bazuar në module të veçantë, por të aftë të lidhen dhe punojnë së bashku. Zgjerimi i rrjeteve / sistemeve të tillë realizohet thjesht duke shtuar numrin e moduleve bazë. Kjo arkitekture bën të mundur rritjen / zgjerimin pa afektuar pjesën ekzistuese. Është një teknikë e përdorur me Monthly Subscription forqëllim përmirësimin e treguesve Telephone Service – Pajtimitë transmetimit të sinjalit, bazuar Mujor për Shërbimin Telefoniknë një proces miksimi (bashkimi)të sinjaleve për të prodhuar Pajtimi mujor i referohet njënjë sinjal të ri.. Në thelb, është pagese fikse që bëhet çdo muajnjë proces ku sinjali bazë (që për abonentët me kontratë të rrjetitpërfaqëson informacionin që do PSTN (Public Switching Telephonetë transmetohet) vendoset mbi një Network). Përgjithësisht, në këtësinjal tjetër (që quhet sinjali bartës), pagesë përfshihet mirëmbajtja eme qëllim realizimin e transmetimit linjës që abonenti ka në shfrytëzim,nw mënyrëw sa më eficiente. Ka tre por jo terminali (telefoni) i tij.tipe modulimesh bazë: moduliminë amplitudë (ku parametri që Morse Code  – Kodi Morsndryshon është amplituda e sinjalitmbartës në varësi të sinjalit bazë), Kodi Mors është një metodëmodulimi në frekuencë (parametri e transmetimit të tekstit me anë tëqë ndryshon është frekuenca) një serie tonesh (te cilët dërgohen M

87 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITose ndërpriten) të kuptueshëm nga MPLS (Multi – Protocol Labelpala marrëse, pa patur nevojën Switch) – Multi – Protokolli mee pajisjeve speciale shtesë. Kodi Komutim të EtiketësMors është i ndërtuar nga kombinimii pesë impulseve me rrymë I≈20mA MPLS është një protokoll për të(logjika “1”) dhe intervaleve pa modeluar dhe rritur shpejtësinë errymë I = 0 mA (logjika “0” ose lëvizjes dhe përpunimkt të trafikuthapësirë boshe), me zgjatje kohore në një rrjet telekomunikacionitë barabarta ndërmjet tyre. Ky kod (data, kompjuterik etj.). MPLS lejonështë përdorur në telegrafinë e dërgimin e një pjese të madhe tëhershme duke u bazuar në një linjë paketave mbi shtresën 2 – Layerme një filli (përcjellësi) duke mbyllur 2 (shtresë e cila i përket nivelit tëqarkun me tokën. komutimit të rrjetit), dhe mënjanon kalimin e tyre në shtresën 3 – Layer 3 ( shtresë kjo që i përket nivelit të rutimit (rrugëzimit) të rrjetit), duke optimizuar kështu përpunimin e të dhënave dhe njëkohësisht duke rritur shpejtësinë. MSAN (Multi – Service Access Node) – Nyje (njësi) Aksesi për Shumë – Shërbime MoU (Memorandum of Një pajisje e instaluar nëUnderstanding) – Marrëveshje pjesën e aksesit të rrjetit tëMirëkuptimi telekomunikacioni, e cila bën të mundur ofrimin e shërbimeve të MoU është një dokument i ndryshme për përdoruesit fundorëcili përshkruan një marrëveshje të tij quhet MSAN. Një pajisjedypalëshe ose shumëpalëshe për e tillë është e aftë të ofrojë sinjë çështje të caktuar. Ajo shpreh shërbimet “zë”, ashtu edhe “tëpikat për të cilat është rënë dakord, dhëna” e “figurë”. Duke qenë sësi dhe përcakton veprimet që duhen në këtë pajisje përfundojnë linjatndërmarrë. MoU është më tepër një e përdoruesve, ajo konsiderohetmarrëveshje formale (gentlemen’s si nyje (njësia) e rrjetit të aksesit.agreement) se sa një dokument Përgjithësisht është nyja e cilaligjor. ofron shërbimet me brez të gjerë për përdoruesit dhe synon të jetë M

FJALOR I PËRGJITHSHËM 88I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITsa më afër (gjeografikisht) me ta BSC(pra të këtë një distance linje sa më BTS HLRtë shkurtër me qëllim sigurimin e A Subscribernjë shpejtësie sa më të lartë). PrePaid MSC EIR PSTN MSC BSC Fixed Network BTS B Subscriber MSC (Mobile Switching Center) MS (Microsoft) – Microsoft– Qendra e Komutimit të Tele-komunikacioneve të Lëvizshme Është  emri i një korporatë /(mobile). kompanie me qendër në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, e cila MSC është një pjesë përbërëse zhvillon, prodhon dhe licencone rrjetit GSM si dhe pjesa qëndrore pajisje të teknologjisë kompjuterikee nënsistemit te komutimit të (si hardware ashtu edhe software).rrjetit – NSN (Network Switchnig Nga produktet e saj më të njohurSubsystem). MSC realizon mund të përmendim sisteminkomutimin / rrugëzimin e thirrjeve operativ “Microsoft Windows”.telefonike (dhe SMS – ve) si dhefunksione të menaxhimit dhe Mu (µ) – Law – Ligji Mu (µ)kontrollit të rrjetit të lëvizshëm.Gjithashtu është përgjegjëse edhe Është një algoritëm standard ipër ndërfaqësimin me rrjetet e tjerë, zhvilluar nga CCITT  (Consultativesi psh. ai PSTN. Committee for International Telephone and Telegraph) që përdoret për kompresimin / dekompresimin (codec) në teknikën e modulimit me kodim të impulsit (PCM – Pulse Code Modulation). Ky lloj standardi përdoret në SHBA dhe Japoni për realizimin e multipleksimit PCM. M

89 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Multimedia Messaging Service Multiplexing – Multipleksim(MMS) – Shërbimi i MesazheveMultimedia Multipleksimi është një operacion që konsiston në grupimin Në ndryshim nga tekstet e (bashkimin) e shumë kanalevethjeshta të mundësuara nga që u takojnë komunikimeve tëshërbimi i mesazheve të shkurtra ndryshme, në qëllim që ato të(SMS – Short Message Service), transmetohen njëkohësisht, në tëMMS është një lloj mesazhi që njëjtin suport fizik pa u shqetësuarmundëson dërgimin jo vetëm të dhe pa u përzier reciprokisht.. Kyteksteve të thjeshta, por edhe të mjet transmetimi mund të jetë njëobjekteve multimediale (si foto, zë, kabllo, një frekuencë bartëse e njëvideo). lidhjeje radio, një satelit, një fibër optike etj. Pajisja që realizon këtë Multi – Mode Optical Fiber proces quhet “multiplekser” (shkurt– Fibër Optike Shumëdrejtimëshe shënohet MUX). Procesi i kundërt(multimode) quhet “demultipleksim”. Një fibër optike quhet Multicast – Shpërndarjeshumëdrejtimëshe (multimode) kur shumëdrejtimsherrezja e dritës që kalon në fibër ështëe shpërndarë në shumë drejtime Është një formë shpërndarje(jo drejtvizore). Është një fibër / transmetimi e sinjalit. Me anë tëoptike e cila përdoret në realizimin teknikës “multicast” sinjali (apoe komunikimeve në distancë të paketat respektive të tij në rrjetetshkurtër (p.sh. në distancë deri me komutim paketë) dërgohet600m dhe në shpejtësi të rendit nga njëkohësisht drejt të gjithë10Mbps deri 10Gbps). destinacioneve të paracaktuara. Index Input Output pulse of refraction pulse Step index fiber Graded index fiber M

FJALOR I PËRGJITHSHËM 90I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT N Network facilities – Shërbimet (lehtësitë) e Rrjetit NAT (Network AddressTranslation) – Përkthimi i Adresës Të gjitha llojet e shërbimeve (aposë Rrjetit mundësi të tjera) që ofrohen nga një rrjet për përdoruesit e tij njihen Është një standard në rrjetin thjesht si lehtësi (shërbime) të rrjetit.internet që bën të mundur kalimin Në këtë koncept mund të përfshihen(përkëthimin) nga një grup adresash edhe lehtësitë (shërbimet) që rrjetiIp në një grup tjetër. Kështu kjo gjë ofron për palët e treta (operatorelejon dhënien e një grupi adresash ose rrjete). Kështu psh. mundësiaIP për t’u përdorur brenda një rrjeti të që rrjeti i ofron abonentëve të vetcaktuar (LAN) si dhe një grup tjetër për të “transferuar një thirrje” ështëadresash për t’u përdorur jashtë këtij një lehtësi/shërbim i rrjetit.rrjeti. NAT realizon pikërisht kalimin(përkthimin) e adresave me qëllim NGN (Next Generation Network)realizimin e lidhjes nga brenda rrjetit – NGN (Rrjeti i Gjeneratës Tjetër)me pjesën e jashtme si dhe veprimine kundërt. NGN përgjithësisht është një term që tregon zhvillimin e rrjetit Neper – Neper të telekomunikacionit, duke u mbështetur pikë së pari në strukturën Njësi matëse e amplifikimit ose dhe teknologjine e përdorur përshuarjes që bazohet në logaritmi me ndërtimin e tij e lidhur me aftësitëbazë ”e” të raportit të fuqive në hyrje që ai ka për të transmetuar, mbarturdhe në dalje. Shënohet shkurt “Np”. dhe përpunuar çdo lloj shërbimi e informacioni (si zë, të dhëna dhe Network Layer – Shtresa e Rrjetit figurë). Gjithashtu ky rrjet është një rrjet i bazuar në komutimin paketë, pra të gjithë llojet e informacioneve përpunohen dhe transmetohen në bazë të paketave. Në modelin OSI (Open System NIC (Network Interface Card) –Interconnection) shtresa që krijon Karta e Ndërfaqes së Rrjetitlidhjen e rrjetit, përkthen adresat errjetit, transmeton paketa individuale Karta e ndërfaqes së rrjetit (NIC)nëpërmjet tij, dhe përcakton rrugën përgjithësisht i referohet një pajisjejee kalimit të të dhënave quhet shtresa përshtatëse që bën të mundure rrjetit. N

91 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITlidhjen e një terminali (pajisje Node B – Nyja Bfundore) në rrjet. Kështu mund tëpërmendim kartën ndërfaqëse që Një nyje B është një term qëlidh një kompjuter në një element të tregon një stacion bazë (fundor)rrjetit (p.sh. modem) më anë të një në rrjetin UMTS (3G). Nyja Bkablloje Ethernet RJ–45. Gjerësisht është përgjegjëse për të realizuarnjihet si karta e rrjetit. lidhjen e përdoruesve fundorë me rrjetin e lëvizshëm (mobile). Është ekuivalent me stacionin bazë fundor (BTS) të përdorur në rrjetin GSM (2G). NMS (Network Management Non–public Network – RrjetetSystem) – Sistemi i Menaxhimit të jo PublikeRrjetit Çdo rrjet i përdorur për të Me qëllim operimin dhe realizuar komunikimin brenda njëmirëmbajtjen në një mënyre sa më organizate / institucioni / kompanieefikase të një rrjeti apo elementëve / biznesi etj. quhet rrjet jo publikpërbërës të tij përdoret sistemi i (ose privat). Veçoria kryesore e njëmenaxhimit. Realizimi i funksioneve rrjeti jo publik është se shërbimettë ndryshëm, të nevojshëm për të e komunikimit ofrohen vetëmmenaxhuar një rrjet si administrimi, për personelin që punon brendakontrolli, konfigurimi, optimizimi, organizatës etj. (jo për palë tësupervizimi etj., bëhet i mundur treta, apo për publikun e gjerë).nëpërmjet NMS. NMS është e Termi përfshin rrjetet e përdorurandërtuar nga një grup pajisjesh dhe nga kompanitë private, ndërmarrjetprogramesh (hardware + software), shtetërore, institucioneve qeveritaretë cilat shërbejnë për realizimin e etj.funksioneve të menaxhimit. NOC (Network Operations Center) – Qendra e Operimit të Rrjetit Me qendër operimi të një rrjeti nënkuptohet pika nga e cila administratorët realizojnë supervizimin, monitorimin si dhe drejtojnë operacionet e mirëmbajtjes së rrjetit të telekomunikacioneve. N

FJALOR I PËRGJITHSHËM 92I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITNC gjithashtu është një qendër e (abonentëve) ndaj kompanisërëndësishme për të grumbulluar të (operatorit) ku ata janë abonuar. Kjodhëna të ndryshme për operimin dhe shërben si një rrugë alternative përmirëmbajtjen e rrjetit. NOC (sistemi të treguar shkallën e kënaqësisë,hard dhe soft i kësaj qëndre) është apo të ankimimit që abonentët kanëe lidhur me platformat e menaxhimit për kompaninë. Gjithashtu shërbentë rrjetit nga ku edhe merr në kohë edhe si një mjet në vlerësimin ereale të gjithë informacionin e mundësisë së rritjes të të ardhuravenevojshëm. të kompanisë. Noise – Zhurmë NET PROMOTER SCORE Termi “zhurmë” mund të NSS (Network Switching Sub-konsiderohet si një term që system) – Nënsistemi Komutues ika mbetur nga praktika audio Rrjetit(zërit). Përgjithësisht në rrjetet ekomunikimit zhurma krijohet nga Nënsistemi Komutues i Rrjetitfaktorë të jashtëm ose të brendshëmdhe shkakton shqetësim dhedeformime të sinjalit të dobishëm.Zhurmat janë të pranishme si nësistemet apo rrjetet analoge ashtuedhe në ato numerike. NPLC (National Private Leased – NSS është pjesa qëndrore e njeCircuits) – Qark Kombëtar Privat rrjeti të telekomunikacioneve tëme Qira lëvizshme dhe kryen komutimin e thirrjeve ndërmjet rrjetit të lëvizshëm NPLC siguron një lidhje pik më dhe atij fiks si dhe realizon një sërëpikë brenda një vendi. Një operator funksionesh të tjera manaxhuesemund ta vendosë këtë lidhje me dhe funksionale si psh. përmjete të ndryshme, kabllo bakri, fibra autentikimin (vertetimi), për bazënoptike, apo sisteme mikrovalore. e të dhënavë të abonenëve etj.. Pjesët kryesore përbërësë të NPS (Net Promoter Score) – NSS jane: Qëndra komutuese eNiveli i Rrjetit të Përkrahësve shërbimit të lëvizshëm (Mobile) – MSC (Mobile Switching Center), NPS është një mjet për matjen Regjistri kryesor i bazës së tëe besnikërisë së konsumatorëve dhënave të abonentëve – HLR (Home Location Register), Regjistri N

93 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITi të dhënave të abonentëve aktivë O– VLR (Visitor Location Register),Qëndra e Autentikimit – AuC(Authentication Center), etj.. VLR AuC OADM (Optical add – drop multiplexer) – Add – drop NSS MSC Multiplekser Optik (Multipleks rritës – zvogëlues optik) HLR EIR Një pajisje e përdorur në sistemet Number Portability – Portimi optike, e cila bën të mundur si rritjen(portabiliteti) i Numrit (bashkimin) në nivele më të larta ashtu edhe zvogëlimin (ndarjen/ Mundësia që i ofrohet një zbërthimin) në nivele më të ulëta tëabonenti (individ apo biznes) për të sinjaleve optikë quhet add – dropmbajtur të njëjtin numër (si dhe llojet multiplekser optik.e shërbimeve) kur ai kalon nga njërrjet te një tjetër njihet si “portim”. OAM (Operation AdministrationShiko “portability”. and Maintenance) – Operim Administrim dhe Mirëmbajtje Tregon operacionet bazë të nevojshëm për të mbajtur një rrjet në kushte normale pune. OC (Optical Carrier) – Trans- portues Optik Është një standard që përcakton shpejtësinë (gjerësinë e bandës) e transmetimit të një sinjali numerik që realizohet në rrjetet me fibër optike sinkrone (SONET – Synchronous Optical Networking). Shpejtësia bazë (e nivelit me të ulët) e sinjalit në SONET është 51.840 Mbit/s. O

FJALOR I PËRGJITHSHËM 94I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT ODF (Optical Distribution ODU (Outdoor Unit) – Njësi eFrame) – Njësia e Shpërndarjes Jashtmesë Linjave Optike (PermutatorOptik) Është pjesë e një sistemi transmetimi mikrovalor që përdoret Është një pajisje (njësi) pasive në rrjetet e komunikimeve. Kjo njësiku realizohet grumbullimi dhe përbërëse e këtij sistemi instalohetshpërndarja e fibrave optike. Në jashtë godinës dhe vendoset afërgjuhën teknike njihet si permutator antenës. Lidhet nga njëra anë mëoptik. antenën dha nga ana tjetër me njësinë e brendshme (IDU). ODS (On – Demand Service) –   Offnet – National (call) –Shërbim sipas Kërkesës Thirrje Kombëtare Jashtë Rrjetit Në telekomunikacion “shërbim “Offnet national” janë thirrjetsipas kërkesës” nënkupton aftësinë e gjeneruara (iniciuara) ngaqë ka një operator (pajisjet / abonentët e një rrjeti drejt rrjetevesistemet e rrjetit të operatorit) për të operatorëve të tjerë kombëtarëtë plotësuar një kërkësë që lind (që veprojnë brenda të njëjtit vendnga një përdorues për një shërbim / shtet). Gjithashtu njihen edhe sitë caktuar. Kërkesa e përdoruesit “offnet domestic”.vijohet tek rrjeti me anë të mjeteve(si telefon, modem, kompjuter etj.) Offnet – lnternational – Thirrjeqë ai ka në përdorim. Ndërkombëtare Jashtë Rrjeti Thirrjet e gjeneruara (iniciuara) nga abonentët e një rrjeti drejt rrjeteve të operatorëve të vendeve (shteteve) të tjera, njihen si “offnet international”. Off – net (call) – Thirrje Jashtë Rrjetit Ky term përcakton të gjitha thirrjet që bëhen drejt një rrjeti tjetër (njihen thjesht “offnet”). O

95 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Off – net – VPN (Virtual Private OMC (Operations and Mainte-Network) – Rrjet Virtual Privat nance Centre) – Qendra e Operim-Jashtë Rrjetit it dhe Mirëmbajtjes Realizimi i lidhjeve të Qendra nga e cila drejtohetpërdoruesve të ndryshëm të një gjithë veprimtaria për operiminVPN me përdoruesit e një VPN që dhe mirëmbajtjen njihet si OMCndodhen në një rrjet tjetër (jo në të (Operation and Maintenace Center).njëjtin rrjet) njihet si Off net – VPN. Kjo qendër është pjesë kryesorë e strukturës së një kompanie dhe OLT (Optical Line Terminal) – përfshin jo vetëm një personelTerminali i Linjës Optike të kualifikuar por edhe sisteme dhe pajisje të sofistikuara, të cilat OLT është element i rendësishëm ndihmojnë personelin në realizimini një sistemi komunikimit që bazohet e detyrave te O&M.në teknologjinë e rrjetit me fibraoptike pasive (PON – Passive One way trunk/line – Linjë /Optical Network). Ajo është elementi qark Njëdrejtimëshqë realizon ndërfaqësimin midispjesës qendrore (core) të rrjetit me Një linjë/qark që lidh dy pikapjesën fundore të tij (përdoruesit ose (brenda një rrjeti ose midis dyspliterit) të lidhur më fibër optike. rrjeteve) dhe shërben për të mbartur ose vetëm trafikun hyrës ose vetëm atë dalës quhet “njëdrejtimësh”. O&M (Operation and Mainte- On – net – Mobile – Brendanance) – Operimi dhe Mirëmbajtja Rrjetit të Lëvizshëm (mobile) Veprimtaria e kryer nga personeli Thirrjet (trafiku) e realizuarai një kompanie për operimin brenda një rrjeti të lëvizshëm quhen(shfrytëzimin) dhe mirëmbajtjen e “on net”.tij në gjendje pune njihet thjeshtsi O&M. Kjo veprimtari është e On – net – VPN (Virtual Privateshumëllojshme dhe përfshin nga Network) – Rrjet Virtual Privatoperacionet e thjeshta (si p.sh. Brenda Rrjetitrregullimi i linjës së dëmtuar tënjë abonenti) deri te operacionet Realizimi i lidhjeve tëe ndërlikuara (si p.sh. riparimet e përdorueseve të ndryshëm të VPN–sistemeve kompjuterike qendrore të ëve, të cilët shërbehen nga rrjeti i tërrjetit). njëjtit operator njihet si On net–VPN. O

FJALOR I PËRGJITHSHËM 96I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Onnet CUG (On – net Close optike pasive (PON). Pra ONT ështëUser Group) – Grup Përdoruesish rasti kur ONU i shërben vetëm njëVetëm Brenda Rrjetit përdoruesi normal të biznesit. Është një grup përdoruesish OPAC (Optical Attached Cable)i dedikuar për të realizuar thirrje – Fibër Optike e Shtrirë në Linjatvetëm brenda rrjetit. Ajrore të Energjisë Elektrike On–net (call) – Thirrje Brenda OPAC është një mënyrë eRrjetit përdorimit të linjave ajrore të tensionit të lartë (të energjisë Ky term përcakton të gjitha elektrike) për shtrirjen e fibravethirrjet që bëhen brenda të njëjtit optike. Në këtë zgjidhje fibra optike irrjet (njihen thjesht “onnet”). bashkëngjitet përcjellësit të tensionit të lartë duke e varur, ose duke e ONU (Optical Network Unit) – përdredhur kabllon e fibrës optikeNjësia Fundore e Rrjetit Optik            në këtë përcjellës. ONU (shpesh e quajmë OPEX (Operational Expendi-edhe terminali i rrjetit optic dhe e tures) – Shpenzimet Operativeshënojmë – ONT (Optical NetworkTerminal)) është një pajisje e cila Janë shpenzimeve që njërealizon shndërrimin e sinjalit optik kompani bën për të realizuarnë sinjal elektrik në pikën fundorë të funksioniminrrjetit (dhe të kundërtën). Një pajisjee tillë mund të shërbejë për një grup OPGW (Optical Groundpërdoruesish ose vetëm për një Wire) system – Sistemi me Fibërpërdorues (në këtë rast e quajmë Optike në Linjat Ajrore tëONT). Tensionit të Lartë. ONT (Optical Network Termi- Përdorimi i linjave ajrorë tënation) – Terminal i rrjetit optik energjisë elektrike të tensionit të Pajisja terminale e rrjetit PON,e cila shërben për të lidhur njëpërdorues. Kjo me qëllim për tiofruar përdoruesit shërbimet ekërkuara nëpërmjet rrjetit me fibra O

97 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITlartë për të realizuar komunikimin Optical Carrier Transmissionme anë të fibrave optike njihet edhe Rates  – Nivelet e Shpejtësisë nësi “OPGW – Optical Ground Wire”. Transportuesin OptikKy përcaktim lidhet me faktin sekjo teknikë përdor përcjellësin e Nivelet e transmetimit shënohentokës së linjës elektrike ajrorë për të me OC (Optical Carrier) dhevendosur komunikimin me fibër (pra janë të organizuar si shumëfishaky përcjellës ka dy funksione: atë të të shpejtësisë bazë (niveli më itokëzimit dhe atë të komunikimit). ulët) që shënohet OC1 dhe ështëZakonisht fibra optike vendoset në e barabartë me 51.840 Mbit/s.qendër të këtij përcjellësi. Nivelet më të larta janë të rendit OC – n = nx51, 840 mbps. Kështu kemi: OC – 3 = 155.52 Mbit/s (ekuivalente me STM1); OC – 12 = 622.08Mbit/s (ekuivalente me STM4), etj. Optical Fibre (fiber optic) OS (Open Source)  – Burim i– Fibra Optike Hapur Fibra optike është një strukturë Përgjithësisht tregon programe(një fill me diametër të rendit kompjuterike të cilët janë të hapur~125 µm) e ndërtuar me bazë silici për t’u përdorur nga cilido përdorues(xhami) mbi të cilën realizohet pa pagesë.përhapja (transmetimi) e drejtuar esinjalit të dritës. Përdorimi i fibrës OS – (Operating System)optike bëri të mundur sigurimin e – Sistemi Operativtransmetimit të informacionit meshpejtësi shumë herë më të madhe Është një program kompjuterikse ajo e realizuar me mjediset (software) që mundëson komunikimintradicionale (bakër, mikrovalë). Një mes pjesës fizike të kompjuteritsinjal elektrik për t’u transmetuar në (hardware) dhe asaj jo fizikefibër konvertohet në sinjal optik dhe (software). Sistemi operativ ështëanasjelltas komponenti kryesor i një kompjuteri. Aplikacionet e ndryshme zakonisht kanë nevojë për një sistem operativ për të funksionuar. Sistemet operative janë prezente pothuajse në çdo pajisje e cila përdor një “kompjuter” për të realizuar funksionet respektive O

FJALOR I PËRGJITHSHËM 98I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT– duke filluar nga telefonat celularë, »» Ubuntu: Ubuntu  ështëvideo lojërat, super kompjuterët, një sistem operativ Linux  iserverët e rrjetit etj. bazuar në software pa pagesë   dhe e ka marrë Nga sistemet operative më emrin nga filozofia afrikanopopullorë mund të përmendim: – jugore ubuntu (që do të thotë “humanizëm”) e»» Microsoft Windows: që përkthehet zakonisht si “humanizëm ndaj tëMicrosoft Windows është tjerëve”. etj.një seri sistemesh operative OSI model (Open Systems Interconnection model)  – Modeli itë ndërfaqes grafike, të Sisteme të Hapura të Komunikimitzhvilluara dhe tregtuara Modeli OSI është një model konceptual për të standardizuarnga Microsoft. Microsoft funksionet e brendshme për një rrjet komunikimi, duke u bazuarWindows dominon tregun në shtresa. Ky model arkitekturor është i përbërë nga shtatë shtresabotëror të kompjuterëve dhe është krijuar nga organizata ndërkombëtare e standardizimitpersonalë, duke tejkaluar (ISO – International Organization for Standardization).edhe sistemin operativ MacOS, i cili ishte futur në tregnë vitin 1984.»» Android: Android është sistemi operativ nga Linux për pajisjet specifike si telefonat e zgjuar (smartphone) dhe tabletat. Versionet Android janë përmirësuar ndër vite.»» iOS: iOS është sistemi OSI model layers – Shtresat e operativ i krijuar nga Modelit OSI  kompania “Apple” për pajisjet e saj të tilla si telefonat e Shtresat e modelit OSI janë zgjuar (smartphone), iPod, shtatë, konkretisht si më poshtë: tabletat dhe Apple TV. Edhe versionet e iOS janë 1. Shtresa fizike përmirësuar ndër vite. 2. Shtresa e të dhënave»» Linux: Linux është një sistem operativ kompjuterik 3. Shtresa e rrjetit pa pagesë dhe i hapur për zhvillimin dhe shpërndarjen 4. Shtresa e transportit e programeve kompjuterike (software). 5. Shtresa e seksionit 6. Shtresa e prezantimit O