ภาษาบาลีไวยากรณ์

4๔3๓ การันต การนั ต คอื สระที่สุดศัพท ในภาษาบาลมี ีการนั ต ๖ ตวั คือ อ อา อิ อี อุ อู จัดลงในลงิ คทัง้ ๓ ดังน้ี ๑. ในปลุ ิงค มีการันต ๕ ตวั คือ อ อิ อี อุ อู ๒. ในอิตถฺ ลี งิ ค มีการันต ๕ ตัว คอื อา อิ อี อุ อู ๓. ในนปสุ กลิงค มกี ารนั ต ๓ ตัว คือ อ อิ อุ ชนดิ ของศพั ทท ่ีแจกดวยวภิ ัตติ มี ๒ อยาง คือ ๑. สามัญญศัพท คือ ศัพททั่วๆไป ที่เปนลิงคและการันต เดยี วกนั ใหแจกตามแบบเดียวกนั ๒. ปกิณณกศัพท คือ ศัพทเบ็ดเตล็ดหรือศัพทมีจํานวนนอย ถึงจะเปน การนั ตและลิงคเดยี วกนั ก็ไมแจกตามกนั มวี ธิ แี จกเฉพาะตน

๔4๔4 วิธแี จกสามญั ญศพั ท (ใหท อง) การแจกสามัญญศัพทดวยวิภัตติ ตองกําหนดวา ศัพทใดเปน การันตและลิงคอะไร ถาเปนการันตและลิงคเดียวกันก็ใหแจกตามแบบ เดียวกนั ได แจกสามญั ญศพั ทต ามลําดบั ลงิ คแ ละการนั ต ๑. สามัญญศัพททเ่ี ปน ปุล งิ ค มวี ธิ ีแจก ดงั น้ี อ การนั ต ในปลุ งิ ค แจกอยา ง ปุรสิ (บรุ ุษ) (ใหท อง) เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. ปรุ โิ ส ปุริสา ท.ุ ปรสิ ํ ปรุ ิเส ต. ปรุ เิ สน ปรุ ิเสหิ ปรุ เิ สภิ จ ปรุ สิ สฺส ปรสิ าย ปุริสตถฺ ํ ปรุ สิ านํ ปญ. ปุริสสมฺ า ปุริสมหฺ า ปรุ ิสา ปรุ ิเสหิ ปุริเสภิ ฉ. ปริสสสฺ ปุรสิ านํ สต.ฺ ปรุ ิสสมฺ ึ ปุริสมฺหิ ปุริเส ปรุ เิ สสุ อา. ปุริส ปรุ ิสา

4๔5๕ ศพั ทท ี่เปน อ การันตในปลุ งิ ค แจกเหมอื น ปุริส (ควรทอ ง) อาจริย อาจารย ชน ชน กมุ าร เด็ก ตรุ ค มา ขตตฺ ิย กษตั ริย เถน ขโมย คณ หมู ทตู ทูต โจร โจร ธช ธง ฉณ มหรสพ นร คน ปาวก ไฟ รกุ ขฺ ตนไม ผลกิ แกวผลึก โลก โลก พก นกยาง วานร ลงิ ภว ภพ สหาย เพ่อื น มนุสสฺ มนุษย หตฺถ มือ

๔4๖6 อิ การนั ต ในปลุ งิ ค แจกอยาง มุนิ (ผูร )ู (ใหท อง) เอกวจนะ พหุวจนะ ป. มนุ ิ มนุ โย มุนี ท.ุ มนุ ึ มนุ โย มุนี ต. มุนนิ า มุนีหิ มุนีภิ จ. มุนิสสฺ มนุ ิโน มนุ ีนํ ป.ฺ มนุ สิ มฺ า มนมิ หฺ า มุนหี ิ มนุ ภี ิ ฉ. มนสิ สฺ มนุ ิโน มุนนี ํ ส. มนุ สิ ฺมึ มุนมิ ฺหิ มุนีสุ อา. มุนิ มุนโย มนุ ี ศพั ทท ี่เปน อิ การนั ต ในปลุ งิ ค แจกเหมือน มนุ ิ (ควรทอ ง) อคคฺ ิ ไฟ ปติ เจา, ผวั อริ ขา ศึก มณิ แกวมณี อหิ งู วิธิ วิธี ถปติ ชางไม วีหิ ขาวเปลอื ก นิธิ ขุมทรัพย สมาธิ สมาธิ

4๔7๗ อี การนั ต ในปลุ งิ ค แจกอยาง เสฏฐี (เศรษฐี) (ใหทอ ง) เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. เสฏฐี เสฏฐ โิ น เสฏฐ ี ทุ. เสฏฐึ เสฏฐ ินํ เสฏฐิโน เสฏฐี ต. เสฏฐินา เสฏฐีหิ เสฏฐ ีภิ จ. เสฏฐิสสฺ เสฏฐโิ น เสฏฐ นี ํ ป.ฺ เสฏฐิสฺมา เสฏฐิมฺหา เสฏฐ ีหิ เสฏฐภี ิ ฉ. เสฏฐิสฺส เสฏฐโิ น เสฏฐีนํ ส. เสฏฐสิ ฺมึ เสฏฐ ิมฺหิ เสฏฐ ีสุ อา. เสฏฐ ิ เสฏฐ โิ น เสฏฐี ศัพทท ่เี ปน อี การนั ต ในปลุ ิงค แจกเหมอื น เสฎฐ ี (ควรทอง) กรี ชา ง ภาณี คนชา งพูด ตปสี คนมตี บะ โภคี คนมีโภคะ ทณฺฑี คนมีไมเทา มนตฺ ี คนมคี วามคิด เมธาวี คนมีปญ ญา สุขี คนมีความสุข สขิ ี นกยงู หตถฺ ี ชาง

๔4๘8 อุ การนั ต ในปลุ งิ ค แจกอยา ง ครุ (คร)ู (ใหท อง) เอกวจนะ พหุวจนะ ป. ครุ ครโว ครู ทุ. ครุ ครโว ครู ต. ครุนา ครูหิ ครภู ิ จ. ครุสฺส ครุโน ครนู ํ ป.ฺ ครุสฺมา ครุมหฺ า ครูหิ ครภู ิ ฉ. ครุสสฺ ครุโน ครูนํ ส. ครสุ มฺ ึ ครมุ หฺ ิ ครสู ุ อา. ครุ ครเว ครโว ศพั ทท่เี ปน อุ การันต ในปลุ ิงค แจกเหมอื น ครุ (ควรทอ ง) เกตุ ธง ภกิ ฺขุ ภกิ ษุ ชนฺตุ สตั วเกิด รปิ ุ ขาศึก ปสุ สตั วของเลีย้ ง สตฺตุ ศตั รู พนฺธุ พวกพอง เสตุ สะพาน พพฺพุ เสือปลา, แมว เหตุ เหตุ

4๔9๙ อู การนั ต ในปลุ งิ ค แจกอยาง วิฺ ู (ผรู ูวิเศษ) (ใหท อง) เอกวจนะ พหุวจนะ ป. วิ ฺ ู วิ ฺุโน วิฺ ู ทุ. วิฺุ วิฺโุ น วิ ฺู ต. วิ ฺ ุนา วิฺ ูหิ วิฺ ูภิ จ. วิ ฺ สุ ฺส วิฺุโน วิ ฺ ูนํ ป.ฺ วิฺ สุ ฺมา วิฺุมหฺ า วิ ฺ ูหิ วิฺ ภู ิ ฉ. วิฺ ุสฺส วิฺ โุ น วิ ฺูนํ ส. วิฺุสฺมึ วิฺุมฺหิ วิ ฺ ูสุ อา. วิ ฺ ุ วิ ฺ ุโน วิฺ ู ศัพทท เี่ ปน อู การนั ต ในปลุ ิงค แจกเหมอื น วิฺู (ควรทอง) อภภิ ู พระผูเปน ยิ่ง เวทคู ผูถึงเวท พระผูเปน กตฺู ผรู อู ุปการะทผี่ อู น่ื กระทาํ แลว สยมฺภู ปารคู ผูถงึ ฝง เอง จบการนั ต ๕ ในปลุ ิงคเ ทา นี้

๕5๐0 ๒. สามญั ญศพั ทท ่ีเปน อิตฺถีลิงค มีวธิ ีแจก ดังน้ี อา การนั ตใน อติ ฺถลี ิงค แจกอยา ง กญฺ า (นางสาวนอย) (ใหท อ ง) เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. กญฺ า กญฺ าโย กญฺ า ท.ุ กฺญํ กฺญาโย กฺญา ต. กฺญาย กญฺ าหิ กญฺ าภิ จ. กญฺ าย กฺญานํ ป.ฺ กญฺ าย กฺญาหิ กญฺ าภิ ฉ. กญฺ าย กฺญานํ ส. กฺญาย กฺญายํ กญฺ าสุ อา. กฺเญ กญฺ าโย กญฺ า ศพั ททเี่ ปน อา การันต ในอิตฺถลี งิ ค แจกเหมือน กญฺ า (ควรทอ ง) อจฺฉรา นางอปั สร ตารา ดาว อาภา รัศมี ถวิกา ถงุ อกิ ขฺ ณกิ า หญิงแมม ด ทารกิ า เด็กหญงิ อีสา งอนไถ โทลา ชงิ ชา อุกฺกา คบเพลงิ ธารา ธารน้าํ อูกา เลน็ นารา รัศมี

5๕1๑ เอสิกา เสาระเนยี ด ปญฺ า ปญ ญา แขน โอชา โอชา พาหา ภาษา ระเบียบ กจฺฉา รกั แร ภาสา คร่งั ศาลา คทา ตะบอง มาลา ศลิ า คาง ฆฏกิ า ลิ่ม ลาขา เจตนา เจตนา สาลา ฉุริกา กริช สลิ า ชปา ดอกชบา หนกุ า อิ การนั ต ในอติ ถีลงิ ค แจกอยา ง รตตฺ ิ (ราตร)ี ใหท อง เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. รตฺติ รตฺตโิ ย รตตฺ ี ท.ุ รตตฺ ึ รตฺติโย รตฺตี ต. รตฺตยิ า รตตฺ หี ิ รตฺตีภิ จ. รตตฺ ิยา รตตฺ ีนํ ป.ฺ รตตฺ ยิ า รตฺยา รตฺตีหิ รตตฺ ภี ิ ฉ. รตฺตยิ า รตตฺ นี ํ ส. รตตฺ ิยา รตฺติยํ รตยฺ ํ รตฺตีสุ อา. รตตฺ ิ รตฺตโิ ย รตตฺ ี

๕5๒2 ศพั ทท ่เี ปน อิ การนั ตในอติ ฺถีลงิ ค แจกเหมือน รตตฺ ิ (ควรทอ ง) อาณิ ลม่ิ กฏิ สะเอว ความอดทน อิทธฺ ิ ฤทธิ์ ขนฺติ ระฆัง ผวิ อีติ จญั ไร คณฑฺ ิ สะเก็ดไม ความยินดี อุกฺขลิ หมอ ขาว ฉวิ ลัทธิ รว้ั อูมิ คลืน่ ชลลฺ ิ หอก ความตอ ตนตฺ ิ เสน ดา ย รติ นนฺทิ ความ ลทธฺ ิ ปณหฺ ิ เพลิดเพลิน วติ มติ สน เทา สตตฺ ิ ยฏฐิ ความรู สนฺธิ ไมเทา

5๕3๓ อี การนั ต ในอติ ฺถีลิงค แจกอยา ง นารี (นาง) (ใหท อ ง) เอกวจนะ พหุวจนะ ป. นารี นาริโย นารี ทุ. นารึ นาริยํ นารโิ ย นารี ต. นาริยา นารหี ิ นารภี ิ จ. นารยิ า นารีนํ ป.ฺ นาริยา นารีหิ นารีภิ ฉ. นารยิ า นารนี ํ ส. นารยิ า นาริยํ นารสี ุ อา. นาริ นาริโย นารี ศัพทที่เปน อี การนั ต ในอติ ฺถีลิงค แจกเหมอื น นารี (ควรทอ ง) กุมารี เด็กหญิง ปฐวี แผนดิน ฆรณี หญิงแมเรือน มาตลุ านี ปา , นา อติ ถฺ ี หญงิ วีชนี พัด ธานี เมือง สิมพฺ ลี ไมง ้ิว

๕5๔4 อุ การนั ต ในอติ ฺถลี งิ ค แจกอยา ง รชฺชุ (เชอื ก) ใหทอ ง เอกวจนะ พหุวจนะ ป. รชชฺ ุ รชชฺ โุ ย รชชฺ ู ทุ. รชชฺ ุ รชชฺ ุโย รชชู ต. รชชฺ ยุ า รชฺชูหิ รชชฺ ภู ิ จ. รชชฺ ยุ า รชชฺ นู ํ ป.ฺ รชชุยา รชฺชูหิ รชชฺ ูภิ ฉ. รชฺชยุ า รชฺชนู ํ ส. รชฺชยุ า รชฺชยุ ํ รชฺชสู ุ อา. รชชฺ ุ รชชฺ ุโย รชฺชู ศพั ททเี่ ปน อุ การนั ต ในอติ ฺถีลิงค แจกเหมือน รชชฺ ุ (ควรทอ ง) อุรุ ทราย ยาคุ ขาวตม กาสุ หลุม ลาวุ นํา้ เตา เธนุ แมโ คนม วชิ ชฺ ุ สายฟา

5๕5๕ อู การนั ต ในอติ ฺถีลิงค แจกอยาง วธู (หญงิ สาว) ใหทอง เอกวจนะ พหุวจนะ ป. วธู วธโุ ย วธู ทุ. วธุ วธโุ ย วธู ต. วธยุ า วธูหิ วธูภิ จ. วธุยา วธูนํ ป.ฺ วธุยา วธูหิ วธภู ิ ฉ. วธยุ า วธนู ํ ส. วธยุ า วธุยํ วธูสุ อา. วธุ วธโุ ย วธู ศพั ทท ี่เปน อู การันต ในอติ ฺถลี ิงค แจกเหมือน วธู (ควรทอ ง) จมู เสนา วริ ู เถาวัลย ชมพฺ ู ไมหวา สรพู ตกุ แก ภู แผน ดิน สินฺธู แมนาํ้ สินธุ จบการนั ต ๕ ในอติ ฺถีลิงค

๕5๖6 ๓. สามญั ญศัพทท ่ีเปน นปสุ กลิงค มวี ิธแี จก ดงั น้ี อ การนั ต ในนปสุ กลงิ ค แจกอยาง กลุ (ตระกลู ) (ใหทอ ง) เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. กลุ ํ กุลานิ ทุ. กลุ ํ กุลานิ ต. กเุ ลน กุเลหิ กเุ ลภิ จ. กุลสสฺ กลุ าย กลุ ตถฺ ํ กุลานํ ป.ฺ กลุ สฺมา กลุ มฺหา กลุ า กเุ ลหิ กุเลภิ ฉ. กุลสฺส กลุ านํ ส. กุลสฺมึ กลุ มฺหิ กุเล กุเลสุ อา. กลุ กุลานิ ศัพทท ่เี ปน อ การันต ในนปสุ กลิงค แจกเหมอื น กุล (ควรทอ ง) องคฺ องค ฉตฺต ฉัตร, รม น้ํา อิณ หน้ี ชล พน้ื ทรพั ย อทุ ร ทอ ง ตล ผลไม กาํ ลัง โอฏฐ รมิ ฝป าก ธน กฏฐ ไม ผล กมล ดอกบวั พล

5๕7๗ ฆร เรอื น ภตฺต ขา วสวย จกกฺ จักร, ลอ รตน แกว มชฺช น้าํ เมา วตถฺ ผา ยนตฺ ยนต สกฏ เกวียน รฏฐ แวน แควน อิ การนั ต ในนปสุ กลงิ ค แจกอยา ง อกฺขิ (นยั นต า) ใหทอ ง เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. อกฺขิ อกขฺ นี ิ อกฺขี ท.ุ อกฺขึ อกขฺ ีนิ อกฺขี ต. อกฺขนิ า อกฺขหี ิ อกขฺ ีภิ จ. อกฺขิสสฺ อกขฺ โิ น อกขฺ นี ํ ป.ฺ อกฺขสิ ฺมา อกขฺ ิมหฺ า อกขฺ หี ิ อกฺขีภิ ฉ. อกขฺ ิสส อกขฺ โิ น อกฺขนี ํ ส. อกขฺ ิสฺมึ อกขฺ ิมฺหิ อกฺขีสุ อา. อกขฺ ิ อกฺขีนิ อกฺขี ศัพทที่เปน อิ การนั ตในนปุสกลงิ ค แจกเหมอื น อกฺขิ (ควรทอ ง) อจจฺ ิ เปลวไฟ ทธิ นมสม อฏฐิ กระดกู สปปฺ  เนยใส

๕5๘8 อุ การนั ต ในนปสุ กลิงค แจกอยา ง วตถฺ ุ (พัสดุ) (ใหท อ ง) เอกวจนะ พหุวจนะ ป. วตฺถุ วตฺถูนิ วตฺถู ท.ุ วตฺถุ วตฺถูนิ วตถฺ ู ต. วตถฺ นุ า วตฺถูหิ วตถฺ ูภิ จ. วตฺถุสฺส วตฺถโุ น วตถฺ ูนํ ป.ฺ วตถฺ สุ มฺ า วตถฺ ุมหฺ า วตถฺ ูหิ วตถฺ ูภิ ฉ. วตฺถุสฺส วตฺถโุ น วตฺถูนํ ส. วตถฺ สุ มฺ ึ วตถฺ ุมหฺ ิ วตถฺ สู ุ อา. วตฺถุ วตถฺ นู ิ วตฺถู ศพั ททเ่ี ปน อุ การันต ในนปสุ กลงิ ค แจกเหมือน วตฺถุ (ควรทอง) อมพฺ ุ น้าํ ธนุ ธนู อสสฺ ุ นาํ้ ตา มธุ นาํ้ ผง้ึ อายุ อายุ มสฺสุ หนวด จกฺขุ นัยนตา วปุ กาย ชตุ ยาง สชฌฺ ุ เงิน จบการนั ต ๓ ในนปสุ กลิงค จบสามัญญศพั ท จบนาม ๑

5๕9๙ นาม ๒ (ใหทอง) ปกิณณกศัพทหรือกติปยศัพท คือศัพทเบ็ดเตล็ดหรือศัพทมี จํานวนนอ ย มีวธิ แี จกเฉพาะตน ถึงเปน การันตแ ละลิงคเดียวกัน ก็ไมแจก ตามแบบเดยี วกนั บางศัพทมีศัพทอ น่ื แจกตามไดบางเล็กนอ ย ปกณิ ณกศพั ทห รอื กตปิ ยศพั ท มี ๑๒ ศพั ท (ใหท อ ง) อตฺต ตน สตถฺ ุ ผสู อน พอ พฺรหฺม พรหม ปต ุ แม ใจ ราช พระราชา มาตุ กรรม โค (ววั ) ภควนฺตุ พระผูมพี ระภาคเจา มน อรหนฺต พระอรหันต กมมฺ ภวนฺต ผเู จรญิ โค ศพั ทเหลานี้ บางศพั ทก เ็ ปน ลงิ คเ ดยี ว บางศพั ทกเ็ ปน ๒ ลงิ ค

๖6๐0 วิธแี จกปกณิ ณกศพั ท อตตฺ (ตน) เปน ปลุ ิงค เฉพาะเอกวจนะ แจกอยา งน้ี (ใหท อง) เอกวจนะ ป. อตฺตา ๑. แปลง อ กบั สิ เปน อา ท.ุ อตตฺ านํ ๒. แปลง อ กับ อํ เปน อานํ ต. อตตฺ นา ๓. คง นา ไว จ. อตตฺ โน ๔. แปลง สมฺ า เปน นา ป.ฺ อตตฺ นา ๕. แปลง ส ทัง้ ๒ เปน โน ฉ. อตฺตโน ๖. แปลง สฺมึ เปน นิ ส. อตฺตนิ อา. อตฺต ขอ ควรจาํ อตฺต ศัพทเปน นามนาม เปนเอกวจนะอยางเดียว ถึงคราวใชเปน พหวุ จนะใหเรียงซ้ํากัน ๒ หน เชน อตตฺ โน อตฺตโน ของตน ๆ เปน ตน

6๖1๑ พฺรหมฺ (พรหม) เปน ปลุ ิงค แจกอยางน้ี (ใหทอง) เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. พฺรหฺมา พฺรหฺมาโน ท.ุ พรฺ หมฺ านํ พฺรหมฺ าโน ต. พฺรหฺมนุ า พฺรหฺเมหิ พฺรหฺเมภิ จ. พฺรหฺมโุ น พรฺ หมฺ านํ ป.ฺ พรฺ หฺมนุ า พฺรหฺเมหิ พฺรหเฺ มภิ ฉ. พฺรหมฺ ุโน พฺรหฺมานํ ส. พรฺ หมฺ นิ พฺรหเฺ มสุ อา. พรฺ หฺเม พรฺ หฺมาโน ราช (พระราชา) เปน ทฺวลิ ิงค คอื เปน ได ๒ ลิงค ในปลุ ิงค แจกอยางน้ี (ใหท อ ง) เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. ราชา ราชาโน ทุ. ราชานํ ราชาโน ต. รฺญา ราชูหิ ราชภู ิ จ. รโฺ ญ ราชิโน รฺญํ ราชูนํ ป.ฺ รฺญา ราชูหิ ราชภู ิ ฉ. รโฺ ญ ราชโิ น รญฺ ํ ราชนู ํ

๖6๒2 ราชสู ุ ราชาโน ส. รฺเญ ราชินิ อา. ราช ราช ศพั ทใน อิตฺถลี ิงค เปน ราชนิ ี แจกตามแบบนารี (ใหท อ ง) เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. ราชนิ ี ราชนิ โิ ย ราชินี ทุ. ราชินึ ราชินิยํ ราชินิโย ราชนิ ี ต. ราชินยิ า ราชนิ หี ิ ราชนิ ภี ิ จ. ราชนิ ยิ า ราชินีนํ ป.ฺ ราชินิยา ราชินหี ิ ราชนิ ภี ิ ฉ. ราชนิ ิยา ราชินีนํ ส. ราชนิ ิยา ราชินยิ ํ ราชินสี ุ อา. ราชนิ ิ ราชนิ ิโย ราชินี

6๖3๓ ศพั ทส มาส มี ราช ศพั ท เปน ทส่ี ดุ เหมอื น มหาราช แจกอยางนี้ (ใหทอง) เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. มหาราชา มหาราชาโน ท.ุ มหาราชํ มหาราเช ต. มหาราเชน มหาราเชหิ มหาราเชภิ จ. มหาราชสสฺ ฯ เป ฯ มหาราชานํ ป.ฺ มหาราชสฺมา ฯ ป ฯ มหาราเชหิ มหาราเชภิ ฉ. มหาราชสสฺ มหาราชานํ ส. มหาราชสมฺ ึ ฯ เป ฯ มหาราเชสุ อา. มหาราช มหาราชาโน ศพั ทเหลา นี้ แจกเหมอื น มหาราช (ควรทอ ง) อนรุ าช พระราชานอย นาคราช นาคผูพระราชา อภริ าช พระราชายง่ิ มิคราช เนอื้ ผูพ ระราชา อุปราช อปุ ราช สุปณณฺ ราช ครฑุ ผพู ระราชา จกฺกวตฺตริ าช พระเจาจักพรรด์ิ หํสราช หงสผ ูพระราชา เทวราช เทวดาผูพระราชา

๖6๔4 ภควนตฺ ุ (พระผูมพี ระภาคเจา) เปน ปลุ ิงค แจกอยางนี้ (ใหทอ ง) เอกวจนะ พหุวจนะ ป. ภควา ภควนตฺ า ภควนฺโต ท.ุ ภควนตฺ ํ ภควนฺเต ภควนโฺ ต ต. ภควตา ภควนฺเตหิ ภควนฺเตภิ จ. ภควโต ภควตํ ภควนฺตานํ ป.ฺ ภควตา ภควนเฺ ตหิ ภควนฺเตภิ ฉ. ภควโต ภควตํ ภควนตฺ านํ ส. ภควติ ภควนฺเต ภควนฺเตสุ อา. ภคว ภควา ภควนตฺ า ภควนฺโต ศพั ทเ หลาน้ี แจกเหมือน ภควนตฺ ุ (ควรทอ ง) อายสฺมนตฺ ุ คนมอี ายุ ธติ ิมนฺตุ คนมปี ญ ญา คณุ วนตฺ ุ คนมคี ุณ ปฺญวนฺตุ คนมปี ญ ญา จกฺขุมนตฺ ุ คนมจี กั ษุ ปุ ฺญวนตุ คนมบี ุญ ชุตมิ นตฺ ุ คนมคี วามโพลง พนธฺ มนฺตุ คนมพี วกพอง ธนวนตฺ ุ คนมีทรพั ย สติมนฺตุ คนมสี ติ ๑ . อรหนฺต (พระอรหันต) เปนทฺวิลิงค ในปุลิงค แจกเหมือน ภควนฺตุ แปลกแต ป. เอกวจนะ เปน อรหา อรหํ เทาน้ัน อิตฺถีลิงค เปน อรหนตฺ ี แจกเหมือน นารี

6๖5๕ ๒. ภควนตฺ ุ เปนคุณบทของพระพุทธเจา นาจะเปน คุณนาม แตใช เปน นามนาม จงึ ออกสําเนียงอายตนิบาตได ๓. อายสฺมนตฺ ุ เปน คุณนาม แตใ ชเ หมอื นนามนาม ดังนั้น ภควนฺตุ กบั อายสฺมนตฺ ุ จงึ แจกไดเฉพาะปุลงิ ค ๔. ศัพท คุณวนตฺ ุ - สตมิ นฺตุ เปน คณุ นามแท จึงแจกได ๓ ลิงค ๕. ภควนฺตา ภควนฺเต ใชเปนทฺวิวจนะ หมายถึง คน ๒ คน ภควนโฺ ต หมายถงึ คนมาก ตง้ั แต ๓ คน ขึ้นไป ๖. ภควนฺตุ เปน ๓ วจนะ คอื เอกวจนะ , ทวฺ ิวจนะ , พหวุ จนะ ภวนฺต (ผเู จรญิ ) เปน ทวฺ ิลงิ ค ในปลุ ิงค แจกอยางนี้ (ใหท อ ง) เอกวจนะ พหุวจนะ ป. ภวํ ภวนฺตา ภวนฺโต ท.ุ ภวนตฺ ํ ภวนฺเต ภวนโฺ ต ต. ภวตา โภตา ภวนฺเตหิ ภวนเฺ ตภิ จ. ภวโต โภโต ภวตํ ภวนตฺ านํ ป.ฺ ภวตา โภตา ภวนฺเตหิ ภวนฺเตภิ ฉ. ภวโต โภโต ภวตํ ภวนตฺ านํ ส. ภวติ ภวนเฺ ต ภวนฺเตสุ อา. โภ ภวนฺตา ภวนฺโต โภนฺตา โภนฺ โต ภวนตฺ ในอติ ถฺ ีลิงค ลง อี การันต เปน ภวนฺตี แจกตามแบบ นารี

๖6๖6 สตถฺ ุ (ผูส อน) เปน ปลุ ิงค แจกอยา งน้ี (ใหท อง) เอกวจนะ พหุวจนะ ป. สตถฺ า สตฺถาโร ท.ุ สตถฺ ารํ สตถฺ าโร ต. สตถฺ ารา สตฺถนุ า สตถาเรหิ สตถฺ าเรภิ จ. สตถฺ ุ สตฺถุโน สตถฺ ารานํ ป.ฺ สตฺถารา สตถฺ าเรหิ สตถฺ าเรภิ ฉ. สตฺถุ สตถฺ ุโน สตถฺ ารานํ ส. สตฺถริ สตถฺ าเรสุ อา. สตฺถา สตถฺ าโร ศพั ทท ี่แจกตาม สตฺถุ (ควรทอง) กตฺตุ ผทู ํา เนตุ ผูนําไป ขตฺตุ ผูขดุ ภตตฺ ุ ผูเลยี้ ง , ผวั ญาตุ ผรู ู วตตฺ ุ ผูกลาว ทาตุ ผูให โสตุ ผูฟง นตฺตุ หลาน หนตฺ ุ ผฆู า

6๖7๗ ปต ุ (พอ ) เปน ปลุ งิ ค แจกอยางนี้ (ใหท อ ง) เอกวจนะ พหุวจนะ ป. ปตา ปตโร ทุ. ปต รํ ปต โร ต. ปต รา ปต นุ า ปต เรหิ ปตเรภิ ปตหู ิ ปต ภู ิ จ. ปตุ ปตุโน ปตรานํ ปต นู ํ ป.ฺ ปต รา ปตเรหิ ปต เรภิ ปต หู ิ ปตภู ิ ฉ. ปตุ ปต ุโน ปตรานํ ปตนู ํ ส. ปต ริ ปต เรสุ ปตสู ุ อา. ปต า ปต โร ภาตุ พีช่ าย นอ งชาย , ชามาตุ ลูกเขย แจกเหมอื น ปต ุ

๖6๘8 มาตุ (แม) เปนอติ ฺถีลงิ ค แจกอยางนี้ (ใหท อง) เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. มาตา มาตโร ท.ุ มาตรํ มาตโร ต. มาตรา มาตุยา มาตราหิ มาตราภิ มาตหู ิ มาตภู ิ จ. มาตุ มาตยุ า มาตรานํ มาตนู ํ ป.ฺ มาตรา มาตราหิ มาตราภิ มาตูหิ มาตภู ิ ฉ. มาตุ มาตยุ า มาตรานํ มาตูนํ ส. มาตริ มาตราสุ มาตสุ ู อา. มาตา มาตโร ธตี ุ (ธิดา) แจกเหมอื น มาตุ

6๖9๙ มน (ใจ) เปน ทวฺ ิลิงค ในปลุ ิงค แจกอยา งน้ี (ใหท อง) เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. ป. มโน มนา ทุ. ท.ุ มนํ มเน ต. ต. มนสา มเนหิ มเนภิ จ. จ. มนโส มนานํ ป.ฺ ปญ. มนสา มเนหิ มเนภิ ฉ. ฉ. มนโส มนานํ ส. ส. มนสิ มเนสุ อา. อา. มน มนา มน ศัพท ในนปุสกลิงค แจกเหมือน ปุลิงค แปลกแต ป. เอก. เปน มนํ ป. ทุ. พหุ. เปน มนานิ เทา นัน้ มโนคณะศพั ท ๑. มโนคณะศัพท คือ พวกแหง มน ศัพท มี ๑๒ ศัพท คือ มน ใจ, อย เหล็ก, อุร อก, เจต ใจ, ตป ความรอน, วจ วาจา, วย วัย, ตม มดื , เตช เดช, ปย นาํ้ นม, ยส ยศ, สิร หัว ๒. มโนคณะศัพท เม่ือลง นา ส สฺมา ส สฺมึ แลว ทานใหแปลง นา กบั สฺมา เปน อา, ส ทั้ง ๒ เปน โอ , สฺมึ เปน อิ แลวลง ส อาคม เปน สา เปน โส เปน สิ เชน มนสา มนโส มนสิ เปนตน

๗7๐0 ๓. ลง อํ วิภัตติหลังมโนคณะศัพทแลว แปลง อํ เปน โอ ไดบาง เชน อทาเน กุรุเต มโน (ชนยอมทําซ่ึงใจในความไมให) ยโส ลทฺธา น มชฺเชยยฺ (ชนไดแลวซ่ึงยศ ไมพ งึ เมา) ๔. เมื่อศัพทพวกมโนคณะเขาสมาสแลว แปลง อ การันตที่สุด แหงมนศัพทเปน โอ ไดบาง เชน มนคโณ เปน มโนคโณ อยมยํ เปน อโยมยํ เตชธาตุ เปน เตโชธาตุ สิรรโุ ห เปน สโิ รรุโห เปนตน ๕. ศัพทท่ีมี อ การันตเปนที่สุด จะเปนพวก มน ศัพทหรือไมก็ ตาม แปลง นา วิภัตติ เปน โส ไดบาง เชน สุตฺตโส โดยสูตร พฺยฺชนโส โดยพยัญชนะ อปุ ายโส โดยอบุ าย ฐานโส โดยฐานะ ถามโส โดยเร่ียวแรง กมฺม (กรรม) เปน นปสุ กลงิ ค แจกอยางนี้ (ใหท อง) เอกวจนะ พหุวจนะ ป. กมมฺ ํ กมมฺ านิ ทุ. กมมฺ ํ กมมฺ านิ ต. กมฺมุนา กมเฺ มหิ กมฺเมภิ จ. กมมฺ ุโน กมฺมานํ ป.ฺ กมฺมุนา กมฺเมหิ กมเฺ มภิ ฉ. กมมฺ ุโน กมฺมานํ ส. กมฺมนิ กมฺเมสุ อา. กมฺม กมมฺ านิ

7๗1๑ โค (โค) สามญั ไมนิยมวาผหู รอื เมยี แจกอยา งนี้ (ใหท อ ง) เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. โค คาโว ทุ. คาวํ คาวุ คาโว ต. คาเวน โคหิ โคภิ คาเวหิ คาเวภิ จ. คาวสฺส คนุ ฺนํ คาวานํ ป.ฺ คาวสฺมา คาวมหฺ า คาวา โคหิ โคภิ คาเวหิ คาเวภิ ฉ. คาวสฺส คุนฺนํ คาวานํ ส. คาวสฺมึ คาวมฺหิ คาเว โคสุ คาเวสุ อา. คาว คาโว ใน ปุลิงค ใหแปลง โค เปน โคณ แจกตามแบบ ปุริส ใน อิตฺ. ใหแ ปลง โค เปน คาวี แจกตามแบบ นารี ศพั ทพ เิ ศษ ๖ ศัพท คอื ปุม ชาย มฆว ทา วมฆวะ ชายหนุม-หญงิ สาว สา หมา ยวุ เพื่อน อทฺธา กาลยดื ยาว สข ๑. ปุม ชาย เปน ปุ. มีท่ีใชเ ฉพาะแต ป. เอก เปน ปมุ า เทานนั้ ๒. สา เปน คํากลางๆ ไมนิยมวาตัวผูหรือตัวเมีย ใชเฉพาะ ป. เอก เปน สา เทาน้ัน

๗7๒2 สา ใน ป.ุ แปลง สา เปน สนุ ข แจกตามแบบ ปรุ สิ สา ใน อติ . ลง อี การนั ต เปน สนุ ขี แจกตามแบบ นารี ๓. อทฺธา กาลยืดยาว เปน ปุ. ใชเฉพาะบางวิภัตติเทานั้น แจกอยา งนี้ ป. อทธฺ า ท.ุ อทฺธานํ ต. อทธฺ นุ า จ. อทฺธุโน ฉ. อทฺธโุ น ส. อทธฺ าเน ๔. มฆว ทา วมฆวะ เปน ป.ุ ใชเ ฉพาะ ป. เปน มฆวา เทานน้ั ๕. ยุว ชายหนุม-หญิงสาว เปน ทฺวิลิงค ใน ปุ ใชเฉพาะ ป. เอก เปน ยุวา เทา น้นั ในอิต. เปน ยุวตี แจกตาม แบบนารี ๖. สข เพ่ือน เปนทฺวิลิงค ปุ. ใชเฉพาะ ป.เอก เปน สขา ในอิต. เปน สขี แจกตามแบบ นารี

สงั ขยา (ใหท อ ง) 7๗3๓ สงั ขยา คอื คาํ หรบั นบั นามนาม แบง ออกเปน ๒ อยาง คอื ๑๖ ๑๗ ๑. ปกตสิ งั ขยา นบั โดยปกติ ๑๘ ๑๙ ๒. ปรู ณสงั ขยา นับจํานวนเตม็ หรือนับเปนชั้นๆ ๒๐ ๒๑ วธิ นี ับปกตสิ งั ขยา ดงั นี้ ๒๒ ๒๓ เอก ๑ โสฬส ๒๔ ๒๕ ทฺวิ ๒ สตตฺ รส ๒๖ ๒๗ ติ ๓ อฏฐารส ๒๘ ๒๙ จตุ ๔ เอกูนวสี ติ , อนู วสี ติ ๓๐ ปจฺ ๕ วีส วสี ติ ฉ ๖ เอกวีสติ สตตฺ ๗ ทฺวาวีสติ , พาวีสติ อฏฐ ๘ เตวสี ติ นว ๙ จตุวีสติ ทส ๑๐ ปจฺ วสี ติ เอกาทส ๑๑ ฉพฺพสี ติ ทวฺ าทส , พารส ๑๒ สตฺตวีสติ เตรส ๑๓ อฏฐวีสติ จตุทฺทส , จุทฺทส ๑๔ เอกนู ตสึ , อูนตึส ปฺจทส , ปณณฺ รส ๑๕ ตึส ตึสติ

๗7๔4 เอกตตฺ สึ ๓๑ เอกูนปญฺ าส,อนู ปญฺ าส ๔๙ ทวฺ ตฺตึส ๓๒ ปญฺ าส , ปณณฺ าส ๕๐ ๓๓ สฏฐี ๖๐ เตตตฺ ึส ๓๔ สตฺตติ ๗๐ จตุตตฺ ึส ๓๕ อสตี ิ ๘๐ ปฺจตตฺ สึ ๓๖ นวุติ ๙๐ ฉตตฺ สึ ๓๗ สตํ รอย ๓๘ สหสสฺ ํ พัน สตตฺ ตฺตสึ ๓๙ ทสสหสฺสํ หมื่น อฏฐ ตฺตสึ ๔๐ สตสหสฺสํ , ลกขํ แสน ๔๑ ทสสตสหสฺสํ ลา น เอกูนจตฺตาฬสี , อูนจตฺตาฬสี ๔๒ โกฏิ โกฏิ ๔๓ จตฺตาฬีส , ตาฬีส ๔๔ เอกจตตฺ าฬีส ๔๕ เทฺวจตฺตาฬสี ๔๖ เตจตฺตาฬีส ๔๗ จตจุ ตฺตาฬสี ๔๘ ปจฺ จตฺตาฬีส ฉจตตฺ าฬีส สตฺตจตตฺ าฬีส อฏฐจตตฺ าฬสี

7๗5๕ สําหรบั ปกติสังขยาตงั้ แต ๕๐ – ๙๐ ใหนํา เอก – อฎฐ ไปตอ เขา ขางหนา จํานวนเตม็ เชน ไทย บาลี ๕๑ เอกปญฺ าส เอกปณณฺ าส ๕๒ เทฺวปญฺ าส ๕๓ เตปญฺ าส ๕๔ จตปุ ญฺ าส ๕๕ ปฺจปญฺ าส ๕๖ ฉปญฺ าส ๕๗ สตตฺ ปญฺ าส ๕๘ อฏฐปฺญาส สวนปกติสังขยาท่ีเปนหลักสิบ ซ่ึงลงทายดวย ๙ ใหใช เอกูน ซง่ึ แปลวา หยอนหนึง่ หรอื อูน ท่แี ปลวา หยอน แทน นว เชน ๑๙ เอกูนวีสต,ิ อูนวสี ติ (ยี่สบิ หยอ นหนึ่ง) ๒๙ เอกูนตึส, อูนตสึ (สามสบิ หยอนหน่ึง) ๓๙ เอกนู จตฺตาฬสี , อนู จตตฺ าฬสี (ส่ีสิบหยอนหน่งึ ) ๔๙ เอกูนปญฺ าส, อนู ปฺญาส (หา สิบหยอนหน่ึง) ๕๙ เอกูนสฏฐี, อนู สฏฐ ี (หกสิบหยอ นหนง่ึ ) ๖๙ เอกนู สตตฺ ติ , อนู สตฺตติ (เจ็ดสิบหยอนหนงึ่ ) ๗๙ เอกนู อสีต,ิ อูนอสตี ิ (แปดสบิ หยอ นหนง่ึ )

๗7๖6 ๘๙ เอกนู นวุต,ิ อูนนวุติ (เกา สบิ หยอนหนง่ึ ) ๙๙ เอกนู สตํ, อูนสตํ (หน่ึงรอยหยอนหน่ึง) วธิ จี ดั ปกติสังขยาลงในนาม ลงิ ค และ วจนะ (ใหทอ ง) ๑. คมั ภรี ศ พั ทศาสตร จดั ปกติสังขยาเปน ๒ ดังน้ี เอก – จตุ เปนสพั พนาม ปจฺ ขน้ึ ไป เปนคณุ นาม ๒. จัดปกตสิ งั ขยา ลงในนาม ๓ ดงั นี้ เอก – จตุ เปน สัพพนาม ปฺจ - อฏฐนวตุ ิ เปนคณุ นาม เอกูนสตํ ขึน้ ไป เปนนามนาม ๓. จดั ปกติสงั ขยา ลงในลงิ ค ๓ ดงั นี้ เอก – อฏฐารส เปนได ๓ ลิงค เอกนู วีสติ - อฏฐ นวตุ ิ เปน อิตฺถีลิงคอยางเดียว เอกนู สตํ ข้นึ ไป เปน นปสุ กลงิ ค เฉพาะ โกฏิ เปนอติ ถฺ ลี ิงค ๔. จัดปกติสงั ขยาลงในวจนะ ๒ ดงั น้ี เอกสงั ขยา เปน เอกวจนะอยา งเดียว เอกสัพพนาม เปนได ๒ วจนะ ทฺวิ – อฏฐารส เปนพหวุ จนะ เอกนู วีสติ - อฏฐนวตุ ิ เปน เอกวจนะอยางเดยี ว

7๗7๗ เอกูนสตํ ขึ้นไป เปน ได ๒ วจนะ การจัดปกติสังขยาลงในนาม ลิงค วจนะ เพ่ือประโยชนแกการ แจกสงั ขยา ดวยวิภตั ติ และใชใ หถ กู ตอ งตามความนยิ มของภาษามคธ วธิ ีแจกปกตสิ งั ขยาดว ยวภิ ตั ติ เอก ศพั ท เปน ไดทง้ั ๓ ลงิ ค เปน เอกวจนะ แจกอยา งนี้ (ใหทอง) ปลุ ิงค อิตถฺ ลี งิ ค นปสุ กลงิ ค ป. เอโก เอกา เอกํ ท. เอกํ เอกํ เอกํ ต. เอเกน เอกาย เอเกน จ. เอกสสฺ เอกาย เอกสสฺ ปฺ. เอกสฺมา เอกมหฺ า เอกาย เอกสฺมา เอกมฺหา ฉ. เอกสฺส เอกาย เอกสฺส ส. เอกสฺมึ เอกมฺหิ เอกาย เอกสฺมึ เอกมหฺ ิ

๗7๘8 ทฺวิ ศัพท ทัง้ ๓ ลิงค แจกอยางเดยี วกนั ดงั น้ี - อุภ ศัพท ทงั้ ๓ ลงิ ค แจกอยางเดยี วกัน ดังน้ี พหุวจนะ พหุวจนะ ป. เทฺว อุโภ ท. เทวฺ อโุ ภ ต. ทวฺ หี ิ อโุ ภหิ จ. ทวินนฺ ํ อุภินนฺ ํ ปฺ. ทวหี ิ อโุ ภหิ ฉ. ทวนิ ฺนํ อภุ นิ ฺนํ ส. ทวฺ ีสุ อุโภสุ ติ ศพั ท (๓) เปน ได ๓ ลิงค พหวุ จนะ แจกอยางนี้ ปลุ งิ ค อิตถฺ ลี งิ ค นปสุ กลิงค ป. ตโย ตสิ โฺ ส ตณี ิ ท. ตโย ติสฺโส ตีณิ ต. ตหี ิ ตหี ิ ตีหิ จ. ติณณฺ ํ ติณฺณนฺนํ ตสิ ฺสนฺนํ ติณณฺ ํ ตณิ ฺณนฺนํ ปญ. ตหี ิ ตีหิ ตีหิ ฉ. ติณณฺ ํ ติณฺณนนฺ ํ ตสิ ฺสนฺนํ ติณณฺ ํ ตณิ ณฺ นฺนํ ส. ตสี ุ ตสี ุ ตีสุ

7๗9๙ จตุ ศพั ท (๔) เปนได ๓ ลงิ ค พหุวจนะ แจกอยางนี้ ปลุ ิงค อิตฺถลี งิ ค นปสุ กลิงค ป. จตฺตาโร จตุโร จตสฺโส จตฺตาริ ท. จตฺตาโร จตุโร จตสฺโส จตตฺ าริ ต. จตูหิ จตหู ิ จตหู ิ จ. จตูนฺนํ จตสฺสนฺนํ จตูนนฺ ํ ปญ. จตูหิ จตหู ิ จตหู ิ ฉ. จตูนฺนํ จตสสฺ นฺนํ จตนู ฺนํ ส. จตสู ุ จตสู ุ จตูสุ ปฺจ ศพั ท (๕) เปน ได ๓ ลงิ ค แจกอยางเดียวกนั พหวุ จนะ ป. ปฺจ ท. ปฺจ ต. ปฺจหิ จ. ปจฺ นนฺ ํ ปฺ. ปฺจหิ ฉ. ปจฺ นฺนํ ส. ปจฺ สุ ตัง้ แต ฉ – อฏฐารส ใหแ จกตามแบบ ปฺจ

๘8๐0 เอกนู วีส (๑๙) ในอติ ฺถลี ิงค แจกอยา งน้ี เอกวจนะอยางเดียว ป. เอกูนวีสํ ท. เอกูนวสี ํ ต. เอกูนวีสาย จ. เอกนู วสี าย ปฺ. เอกูนวีสาย ฉ. เอกนู วสี าย ส. เอกนู วสี าย ขอ ควรจาํ ตง้ั แต วีส - อฏฐนวุติ มีวธิ ีแจกดงั น้ี ๑. ถา เปน อ การันต ใหแจกตามแบบ ปรุ สิ เฉพาะเอกวจนะ ๒. ถาเปน อิ การันต ใหแจกตามแบบ รตตฺ ิ เฉพาะเอกวจนะ ๓. ถา เปน อี การันต ใหแจกตามแบบ นารี เฉพาะเอกวจนะ ๔. เอกนู สตํ ข้นึ ไปแจกตามแบบ กลุ ทง้ั ๒ วจนะ ๕. โกฏิ แจกตามแบบ รตตฺ ิ ทง้ั ๒ วจนะ

8๘1๑ วิธตี อปกติสงั ขยา สังขยาต้ังแต สตํ (๑๐๐) ข้ึนไป ถาเปนจํานวนเต็ม นําเขามาตอ เลยกไ็ ด เชน ๒๐๐ = ทวฺ สิ ตานิ , เทวฺ สตานิ ๓๐๐ = ตสิ ตาน,ิ เตสตานิ ๔๐๐ = จตสุ ตานิ ๕๐๐ = ปจฺ สตานิ เปนตน ถามีจํานวนเศษของรอย เชน ๑๐๑, ๑๐๒, ๑๐๓ , ๑, ๒, ๓, เปนจาํ นวนเศษของรอย จะใช เอก ทวฺ ิ ติ จตุ ปฺจ มาตอเขา เปน เอกสตํ , ทวสิ ตานิ, ตสิ ตานิ เชนนี้ไมได ใหใช อุตฺตร และ อธิก เช่ือมตอระหวาง จํานวนเศษกบั จาํ นวนเต็ม วิธตี อปกติสังขยาที่มีเศษดว ย อตุ ตฺ ร และ อธิก ปกติสงั ขยาท่ีมเี ศษ เชน ๑๐๑ เปนตน ทานกําหนดหลักเกณฑไว ดงั นี้ ๑. ถาหลักหนวยและหลักสิบ ไปตอกับ หลักรอยข้ึนไป ใหใช อตุ ตฺ ร ตอ ในระหวา ง เชน ๑๐๑ แยกเปน ๑๐๐ + ๑ กลับเปน ๑ + ๑๐๐ คิดเปนภาษา บาลีวา เอก+อตุ ตร + สตํ ตอ เปน เอกตุ ตฺ รสตํ

๘8๒2 ๒๑๖ แยกเปน ๒๐๐ + ๑๖ หลับเปน ๑๖ + ๒๐๐ คิดเปน ภาษาบาลวี า โสฬส+ อุตฺตร + เทวสตานิ ตอ เปน โสฬสตุ ตฺ รเทวฺ สตานิ ๕๖๐ แยกเปน ๕๐๐ + ๖๐ กลับเปน ๖๐ + ๕๐๐ คิดเปน ภาษาบาลวี า สฏฐ ี + อตุ ตฺ ร + ปฺจสตานิ ตอเปน สฏฐยุตฺตรปฺจสตานิ ๒. ถาหลักรอยตอกับหลักพัน หม่ืน แสน ลาน ใหใช อธิก ตอใน ระหวาง เชน ๑๓,๔๒๕ แยกเปน ๑๐,๐๐๐ + ๓,๐๐๐ + ๔๐๐ + ๒๕ กลับ เปน ๒๕ + ๔๐๐ + ๓,๐๐๐ + ๑๐,๐๐๐ คิดเปน ภาษาบาลีวา ปฺจวีสติ + อุตตฺ ร + จตุสต +อธิก + ติสหสฺส + อธิก + ทสสหสฺสํ ตอเปน ปฺจวี สตยุตฺตรจตสุ ตาธิกํ ตสิ หสฺสาธิกํ ทสสหสฺสํ ๒๓๔,๕๔๙ แยกเปน ๒๐๐,๐๐๐ + ๓๐,๐๐๐ + ๔,๐๐๐ + ๕๐๐ + ๔๙ กลับเปน ๔๙ + ๕๐๐ + ๔,๐๐๐ + ๓๐,๐๐๐ + ๒๐๐,๐๐๐ คิดเปนภาษาบาลีวา เอกูนปฺญาส+ อุตฺตร + ปฺจสต + อธิก + จตุสหสสฺ + อธกิ + ติทสสหสฺส+ อธิก + เทวฺ สตสหสสฺ านิ ตอเปน เอกูนปฺญาสุตฺตรปฺจสตาธิกานิ จตุสหสฺสาธิกานิ ตทิ สสหสฺสาธิกานิ เทฺวสตสหสฺสานิ

8๘3๓ หมายเหตุ ๑. ถาที่สุดเปน อ เชน ปฺญาส ใหตอดวย อุตฺตร ไดเลย ถามี อิ อี เปนท่ีสุด เชน วีสติ, สฏฐี ใหแปลง อิ อี เปน ย แลวตอดวย อุตฺตร เชน วีสตยุตฺตร เปน ตน ถามี อา อุ อู เปนท่ีสุดใหลบ อา อุ อู แลวจึงตอดวย อุตฺตร เชน กฺญา + อุตฺตร = กฺุตฺตร, ครุ + อุตฺตร = ครุตฺตร, วิฺู + อุตฺตร = วิฺุตฺตร ๒. เม่ือตอดวย อธิก ใหทีฆะ อ เปน อา เชน สต + อธิก = สตาธิก, สหสสฺ + อธกิ = สหสฺสาธิก ถาเปน เอกวจนะ คือ นําหนาดว ย ๑ ใหประกอบเปน อธิกํ ถาเปน พหุวจนะ คือ ต้ังแต ๒ ข้ึนไปนําหนา ใหประกอบเปน อธกิ านิ ดงั ตัวอยา งขางบน

๘8๔4 การตอ ดว ย อตุ ฺตร อธกิ ท่มี นี ามแทรก เมื่อมีนามเก่ียวของ ใหประกอบบทนามนามไวขางหนา อุตฺตร และหนาจํานวน พัน หมื่น แสน ลาน (แตอยูหลังหลักหนวย) เชน ป ๒๕๕๒ แยกเปน ๒,๐๐๐ + ๕๐๐ + ๕๒ กลับเปน ๕๒ + ๕๐๐ + ๒,๐๐๐ คิดเปนภาษาบาลวี า เทวฺ ปญฺ าส +สวํ จฺฉร+ อตุ ตร+ ปฺจสต + อธกิ + เทวสหสฺสานิ ตอโดยแทรกนาม ดังน้ี เทฺวปฺญาสสํวจฺฉรุตฺตรปฺจสตาธิกานิ เทฺวสํวจฺฉรสหสสฺ านิ นาง ๑๒๓,๔๕๖ ตอเปน ฉปฺญาสนารยุตฺตรจตุสตาธิกํ ตินารสี หสสฺ าธกิ ํ เทฺวนารที สสหสฺสาธิกํ นารสี ตสหสฺสํ ขอสงั เกต ที่หลักรอยไมตอ งใสเพราะเรียงไวขา งหนา อตุ ฺตร แลว

8๘5๕ ปรู ณสังขยา (ใหทอ ง) ๑. ปูรณสังขยา คือ ปกติสังขยา ที่ประกอบดวยปจจัย ๕ ตัว คือ ตยิ ถ ฐ ม อี ๒. กฎเกณฑการใชปจจัย ๕ ตัว ตอทายปกติสังขยา สําเร็จเปน ปรู ณสังขยา ดังนี้ ๑. ติย ปจจยั ตอทา ยเฉพาะ ทฺวิ ติ ๒. ถ ปจ จัย ตอ ทา ยเฉพาะ จตุ ๓. ฐ ปจ จยั ตอ ทายเฉพาะ ฉ ๔. ม ปจจัย ตอทายไดมาก ท่ีเวน คือ ทฺวิ ติ จตุ ฉ นอกนน้ั ใช ม ปจ จยั ตอทายไดท้ังสน้ิ ๕. อี ปจจัย ตอทายเฉพาะ ๑๑,๑๒,๑๓,๑๔, ๑๕,๑๖, ๑๗, ๑๘ เทา น้ัน และเปน อติ ถีลิงคอยางเดียว ต้ังแต ๑๓ ถึง ๑๘ ถาเปน ลงิ คอืน่ จากอิตถีลิงค ใหล ง ม ปจ จัย ๓. ปรู ณสงั ขยาท้ังปวง เปนคุณนาม เปนไดทั้ง ๓ ลิงค เอกวจนะ อยา งเดยี ว จะนับนามนามใหเรียงปรู ณสงั ขยาไวห นา นามนามไวห ลัง ๑. ปลุ งิ ค แจกตามแบบ ปุรสิ เฉพาะเอกวจนะ ๒. อิตฺถีลิงค อี การันต แจกตามแบบ นารี เฉพาะฝายเอก วจนะ ๓. อติ ถฺ ลี งิ ค อา การันต แจกตามแบบ กฺญา เฉพาะฝายเอก วจนะ

๘8๖6 ๔. นปสุ กลิงค แจกตามแบบ กุล ๔. ตัวอยางการประกอบปจจัยทั้ง ๕ เขากับ ปกติสังขยา ลงใน ลงิ คท้งั ๓ ปลุ งิ ค อิตฺถลี ิงค นปสุ กลิงค คาํ แปล ปฐโม ที่ ๑ ทตุ โิ ย ปฐมา ปฐมํ ท่ี ๒ ตตโิ ย ที่ ๓ จตตุ โฺ ถ ทตุ ิยา ทุติยํ ท่ี ๔ ปฺจโม ท่ี ๕ ฉฏโฐ ตตยิ า ตติยํ ที่ ๖ สตตฺ โม ท่ี ๗ อฏฐโม จตุตฺถา ,จตตุ ถฺ ี จตตุ ฺถํ ท่ี ๘ นวโม ที่ ๙ ทสโม ปฺจมา,ปฺจมี ปจฺ มํ ท่ี ๑๐ เอกาทสโม ท่ี ๑๑ ทฺวาทสโม ฉฏฐา,ฉฏฐ ี ฉฏฐํ ท่ี ๑๒ เตรสโม ที่ ๑๓ จตทุ ทฺ สโม สตตฺ มา, สตตฺ มี สตฺตมํ ที่ ๑๔ ปณณฺ รสโม ท่ี ๑๕ โสฬสโม อฏฐมา, อฏฐ มี อฏฐ มํ ที่ ๑๖ นวมา ,นวมี นวมํ ทสมา,ทสมี ทสมํ เอกาทสมา,เอกาทสมี เอกาทสมํ ทวฺ าทส,ี พารสี ทฺวาทสมํ เตรสี เตรสมํ จตุทฺทสมา,จตุททฺ สี จตทุ ฺทสมํ ปณฺณรสมา,ปณฺณรสี ปณฺณรสมํ โสฬสี โสฬสมํ

ปลุ ิงค อติ ถฺ ีลิงค นปสุ กลงิ ค 8๘7๗ สตฺตรสโม สตฺตรสี สตฺตรสมํ คําแปล อฏฐารสโม อฏฐารสี อฏฐ ารสมํ ท่ี ๑๗ เอกูนวสี ตโิ ม เอกูนวีสติมา เอกนู วสี ตมิ ํ ท่ี ๑๘ วีสติโม วีสติมา วสี ตมิ ํ ท่ี ๑๙ ที่ ๒๐

๘8๘8 สัพพนาม (ใหท อง) สัพพนาม คือ คําพูดที่ใชแทนช่ือนามนามท้ังปวง แบงออกเปน ๒ คอื ๑. ปุริสสัพพนาม คือ คําพูดท่ีใชแทนช่ือ คน สัตว ที่ สิ่งของ ท่อี อกชอ่ื มาแลว เพื่อไมใหเปนการ ซํ้า ๆ ซาก ๆ ซ่ึงไมเ พราะหู ๒. วิเสสนสพั พนาม คอื คําพดู ทบี่ อกใหร ูวา นามนามนั้นอยูใกล หรืออยไู กล แนนอนหรือไมแ นน อน ปรุ สิ สพั พนาม แบง ออกเปน ๓ คอื ๑. ประถมบุรุษ คือ คาํ พูดที่ใชแทนช่ือคน สัตว ท่ี ส่ิงของ ท่ีผูพูด พูดถึง ซ่ึงอยูนอกวงสนทนา ในภาษาบาลี ใช ต ศัพท แปลวา ทาน เธอ เขา มัน เปนได ๓ ลงิ ค ๒. มัธยมบุรุษ สําหรับแทนช่ือผูท่ีพูดกับเราอยูในวงสนทนา ใน ภาษาบาลใี ช ตุมฺห ศพั ท แปลวา เจา ทา น เธอ สู เอ็ง มึง เปนได ๒ ลิงค ๓. อุตฺตมบุรุษ สําหรับแทนชื่อผูพูดเอง ในภาษาบาลีใช อมฺห ศัพท แปลวา ขา พเจา ฉนั กระผม เรา พวกเรา เปนได ๒ ลิงค

8๘9๙ ต ศพั ท (ทาน , เธอ , เขา ,มัน) ในปลุ งิ ค แจกอยา งน้ี เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. โส เต ท.ุ ตํ นํ เต เน ต. เตน เตหิ จ. ตสสฺ อสสฺ เตสํ เตสานํ เนสํ เนสานํ ป.ฺ ตสฺมา อสมฺ า ตมฺหา เตหิ ฉ. ตสฺส อสฺส เตสํ เตสานํ เนสํ เนสานํ ส. ตสมฺ ึ อสฺมึ ตมฺหิ เตสุ ต (ทา น เธอ เขา มนั ) ในอติ ถฺ ีลิงค แจกอยางน้ี เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. สา ตา ท.ุ ตํ นํ ตา ต. ตาย ตาหิ จ. ตสสฺ า อสสฺ า ตสิ ฺสา ติสฺสาย ตาสํ ตาสานํ ปญ. ตาย ตาหิ ฉ. ตสฺสา อสสฺ า ติสฺสา ติสสฺ าย ตาสํ ตาสานํ ส. ตายํ ตสฺสํ อสสฺ ํ ติสฺสํ ตาสุ

๙9๐0 ต (ทา น เธอ เขา มัน) ในนปสุ กลิงค แจกอยางน้ี เอกวจนะ พหุวจนะ ป. ตํ ตานิ ท.ุ ตํ ตานิ ต. เตน เตหิ จ. ตสฺส อสฺส เตสํ เตสานํ เนสํ เนสานํ เตหิ ปญ. ตสฺมา อสฺมา ตมฺหา เตสํ เตสานํ เนสํ เนสานํ ฉ. ตสสฺ อสฺส เตสุ ส. ตสฺมึ อสฺมึ ตมหฺ ิ ตุมฺห ศัพ ท ( ทา น เ ธอ เจา) เปน ๒ ลิง คคือ ปุ ลิง ค และอิตฺถีลิงค แจกอยางเดียวกัน ดังนี้ เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. ตฺวํ ตวุ ํ ตุมฺเห โว ท.ุ ตํ ตฺวํ ตุวํ ตุมเฺ ห โว ต. ตยฺ า ตวฺ ยา เต ตุมเฺ หหิ โว จ. ตุยฺหํ ตมุ ฺหํ ตว เต ตุมหฺ ากํ โว ปญ. ตฺยา ตมุ ฺเหหิ ฉ. ตุยหฺ ํ ตุมฺหํ ตว เต ตมุ ฺหากํ โว ส. ตฺยิ ตฺวยิ ตุมเฺ หสุ

9๙1๑ อมหฺ ศพั ท (เรา) เปน ๒ ลิงค คือ ปลุ ิงคและอติ ฺถลี งิ ค แจกอยา งเดยี วกนั ดังน้ี เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. อหํ มยํ โน ท.ุ มํ มมํ อมฺเห โน ต. มยา เม อมฺเหหิ โน จ. มยฺหํ อมหฺ ํ มม มมํ เม อมหฺ ากํ อสมฺ ากํ โน ปญ. มยา อมเฺ หหิ ฉ. มยหฺ ํ อมฺหํ มม มมํ เม อมฺหากํ อสฺมากํ โน ส. มยิ อมเฺ หสุ วิเสสนสพั พนาม แบงออกเปน ๒ อยา ง คอื ๑. นิยมวเิ สสนสพั พนาม แสดงถงึ นามนามท่แี นนอน มี ๔ ศพั ท คอื ต, เอต, อิม, อมุ ๒. อนิยมวิเสสนสัพพนาม แสดงถึงนามที่ไมแนนอน มี ๑๓ ศัพท คอื

๙9๒2 ๑. ย ใด ๘. กตม คนไหน ๒. อฺญ อน่ื ๙. เอก คนหนึ่ง,พวกหนึ่ง ๓. อฺญตร คนใดคนหนงึ่ ๑๐. เอกจจฺ บางคน,บางพวก ๔. อญฺ ตม คนใดคนหนึง่ ๑๑. อุภย ท้งั สอง ๕. ปร อื่น ๑๒. สพพฺ ท้งั ปวง ๖. อปร อน่ื อกี ๑๓. กึ ใคร , อะไร ๗. กตร คนไหน วิธีแจกนิยมวิเสสนสพั พนาม เอต ศพั ท (นนั่ ) ในปุลิงค แจกอยางน้ี เอกวจนะ พหวุ จนะ ป. เอโส เอเต ท.ุ เอตํ เอนํ เอเต ต. เอเตน เอเตหิ จ. เอตสฺส เอเตสํ เอเตสานํ ปญ. เอตสฺมา เอตมหฺ า เอเตหิ ฉ. เอตสสฺ เอเตสํ เอเตสานํ ส. เอตสฺมึ เอตมหฺ ิ เอเตสุ