คู่มือประถม N-net

145 ความสมั พนั ธร ะหวางขอ มูลหรอื ขอเทจ็ จริงเพือ่ นำมาอธิบาย และตรวจสอบดวู า สมมติฐานท่ีตั้งขึ้นถูกตอง หรอื ไม เจตคติทางวิทยาศาสตรม ี 6 ประการ ดังนี้ (1) มคี วามอยากรูอยากเห็น - มคี วามพยายามท่จี ะเสาะแสวงหาความรูในสถานการณใหมๆ ซง่ึ ไมส ามารถอธบิ ายไดด ว ย ความรูทมี่ ีอยูเ ดมิ - ตระหนกั ถึงความสำคัญของการแสวงหาขอมูลเพิ่มเติม - ชางซกั ชางถาม ชางอา น เพอื่ ใหไ ดคำตอบเปนความรทู ีส่ มบูรณแบบยง่ิ ขึ้น - ใหค วามสนใจในเร่อื งทเ่ี กย่ี วขอ งกับวิทยาศาสตรท่ีกำลงั เปนปญ หาสำคัญในชีวติ ประจำวนั (2) มใี จกวา ง - ยอมรับการวิพากษวิจารณ และยินดใี หม กี ารพสิ จู นตามเหตุผลและขอเท็จจริง - เตม็ ใจทจ่ี ะรบั รคู วามคดิ ใหมๆ - เตม็ ใจที่จะเผยแพรความรูและความคิดเห็นแกผ ูอื่น - ตระหนักและยอมรบั ขอจำกัดของความรทู ่ีคน พบในปจจบุ นั (3) มคี วามซื่อสตั ยและมใี จเปนกลาง - สงั เกตและบันทกึ ผลตางๆโดยปราศจากความลำเอียงหรืออคติ - ไมน ำสภาพทางสังคม เศรษฐกิจ และการเมอื งมาเก่ียวของกบั การตคี วามหมายผลงาน ตางๆ ทางวทิ ยาศาสตร - ไมยอมใหค วามชอบหรือไมช อบสวนตัวมามีอทิ ธพิ ลเหนือการตัดสนิ ใดๆ - มคี วามมั่นคง หนักแนน ตอผลท่ีไดจ ากการพสิ ูจน - เปนผซู อ่ื ตรง อดทน ยุตธิ รรม และละเอียดรอบคอบ (4) มคี วามเพยี รพยายาม - ทำกิจการงานที่ไดร บั มอบหมายอยางสมบูรณ - ไมท อถอย เม่อื การทดลองมีอปุ สรรคหรือลมเหลว - มคี วามต้ังใจแนวแนต อการเสาะแสวงหาความรู (5) มีเหตุผล - เชอื่ ในความสำคญั ของเหตผุ ล

146 - ไมเชอื่ โชคลาง คำทำนาย หรือสิง่ ศกั ดส์ิ ทิ ธติ์ า งๆ ที่ไมสามารถอธบิ ายทางวทิ ยาศาสตรไ ด - แสวงหาสาเหตขุ องเหตกุ ารณต า งๆ และหาความสมั พนั ธของสาเหตนุ ัน้ กบั ผลทเ่ี กิดขึ้นได - ตอ งการทจ่ี ะรปู รากฏการณต า งๆ นัน้ เปน อยางไร และทำไมจึงเปนอยางน้นั (6) มีความละเอยี ดรอบคอบกอ นการตัดสนิ ใจ - ใชวจิ ารณญาณกอนทจ่ี ะตดั สนิ ใจใดๆ - ไมยอมรับสิง่ ใดวาเปน ความจริงทันที ถายงั ไมมีการพสิ จู นท ่ีเชอื่ ถือได - หลีกเลย่ี งการตดั สนิ ใจและการสรุปทร่ี วดเร็วเกินไป โครงงานวทิ ยาศาสตร ลกั ษณะและประเภทของโครงงานวทิ ยาศาสตร จำแนกไดเปน 4 ประเภท ดงั นี้ 1. โครงงานประเภทสำรวจ เปนโครงงานที่มีลักษณะเปน การศึกษาเชิงสำรวจ รวบรวมขอมูล แลวนำขอ มูลเหลาน้นั มาจัดกระทำและนำเสนอในรปู แบบตา ง ๆ 2. โครงงานประเภททดลอง เปนโครงงานทีม่ ีลักษณะกิจกรรมที่เปนการศึกษาหาคำตอบของ ปญหาใดปญหาหนึ่งดวยวิธีการทดลอง มีการจัดกระทำกับตัวแปรตนหรือตัวแปรอิสระ เพื่อดูผลที่เกิด ข้นึ กบั ตัวแปรตาม และมีการควบคมุ ตัวแปรอน่ื ๆ ทไ่ี มตอ งการศึกษา 3. โครงงานประเภทการพฒั นาหรอื ประดิษฐ เปน โครงงานทมี่ ลี ักษณะกิจกรรมท่ีเปนการศกึ ษา เกี่ยวกับการประยุกต ทฤษฎี หรือหลักการทางวิทยาศาสตร เพื่อประดิษฐเครื่องมือ เครื่องใช หรือ อุปกรณเพื่อประโยชนใ ชส อยตาง ๆ 4. โครงงานประเภทการสรางทฤษฎีหรอื อธิบาย เปน โครงงานทีม่ ีลักษณะกิจกรรมที่ผูทำจะตอง เสนอแนวคดิ หลกั การ หรอื ทฤษฎีใหม ๆ อยา งมหี ลักการทางวิทยาศาสตร บทที่ 2 สิ่งมีชวี ิตและสิ่งแวดลอ ม สง่ิ มชี ีวติ ลักษณะของสิ่งมีชีวิต คือ สิ่งตางๆที่เราพบเห็นอยูทั่วไป ทุกคนสามารถแยกไดวาสิ่งใด เปนสิง่ มีชีวิต ซากของสิ่งมีชีวิต หรือสิ่งไมม ีชีวิต ทั้งนีเ้ พราะสิง่ มีชีวิตจะตองมีลักษณะ และกระบวนการ ของชวี ติ หลักเกณฑในการจำแนกส่ิงมีชวี ิต 1. ลักษณะโครงสราง ทั้งภายนอกภายในของสิ่งมีชีวิตชนิดตาง ๆ โครงสรางที่มีตนกำเนิด เดียวกนั แตท ำหนา ที่ตา งกนั เชน แขนคน ขาสุนัข ปก นก ครบี ปลาวาฬ ครบี ปลาตาง ๆ

147 2. แบบแผนการเจริญเติบโตของสิ่งมีชีวิต ตั้งแตระยะเริ่มแรกเอมบริโอมีการเจริญคลายกัน เพียงใด 3. ความสมั พันธทางวิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิตน้ัน ๆ ส่ิงมีชีวิตทม่ี าจากบรรพบุรษุ เดยี วกนั ยอมมี ความสัมพันธก ันหรืออาจเปรียบเทียบจากซากดึกดำบรรพ 4. การถา ยทอดลกั ษณะทางพนั ธกุ รรม การสืบพันธุ การดำรงชพี และพฤตกิ รรมตา ง ๆ 5. สวนประกอบทางชีวเคมีของเซลลหรือสารที่เซลลสรางขึ้น และกระบวนการทางสรีรวิทยา ท่ีคลา ยคลงึ หรือแตกตา งกัน ปจ จัยทจ่ี ำเปนตอการเจรญิ เตบิ โตของพชื 1. น้ำ เพราะน้ำชวยละลายแรธ าตุ อาหารท่ีอยูในดิน 2. แสงแดด เพอื่ ใชในการสรา งอาหาร หรือ สังเคราะหด ว ยแสง 3. ดนิ ธาตอุ าหารทีอ่ ยใู นดิน เชน ไนโตรเจน ฟอสฟอรสั โพแทสเซยี ม 4. อากาศ พืชหายใจทง้ั เวลากลางวันและเวลากลางคนื กลางวันพืชจะมีการสงั เคราะหด วยแสง การขยายพนั ธุพืช การขยายพันธุพืช ไดแก การตอนกิ่ง การตัดชำ การตอกิ่งหรือการเสียบกิ่ง การติดตา การทาบกิ่ง และการแยก ปจ จยั ทีม่ ผี ลตอการดำรงชีวิตของสตั ว ไดแ ก อาหาร น้ำ อากาศ และท่ีอยอู าศัย การสืบพันธุของสัตว แบงออกเปน 2 แบบ ไดแก การสืบพันธุแบบไมอาศัยเพศ และ การสืบพันธแุ บบอาศัยเพศ ระบบนเิ วศ ระบบนิเวศ (Ecosystem) หมายถึง ความสัมพันธของกลุมสิ่งมีชีวิตในแหลงที่อยูและ มีความสัมพันธซง่ึ กันและกัน ระบบนิเวศทใ่ี หญท ่สี ดุ ในโลก เรยี กวา โลกของส่งิ มชี ีวติ ประเภทของระบบนิเวศ ระบบนิเวศมอี ยทู กุ หนทุกแหงทั่วโลก มมี ากมายหลายระบบ แตล ะระบบมขี นาดเล็กใหญ สลบั ซบั ซอนแตกตางกัน โลกของเราจัดเปน ระบบนเิ วศท่ใี หญทีส่ ุด เรยี กวา โลกของส่งิ มีชีวติ (biosphere) ซึง่ เปน ท่รี วมระบบนเิ วศหลากหลายระบบ สว นท่จี ดั เปน ระบบนเิ วศเล็ก ๆ เชน ทงุ หญา หนองน้ำ สระน้ำ รมิ รว้ั ใตขอนไมผุ ระบบนิเวศแบง ไดเ ปน 2 ระบบใหญ ๆ คือ 1. ระบบนเิ วศตามธรรมชาติ ไดแ ก ระบบนิเวศบนบก เชน ปาไม ทงุ หญา ทะเลทราย

148 ระบบนเิ วศแหลงน้ำ แบง เปนระบบนเิ วศน้ำจดื เชน แมนำ้ ลำคลอง หนอง บึง ระบบนิเวศน้ำเค็ม เชน ทะเล มหาสมทุ ร  ระบบนิเวศน้ำกรอ ย เชน บริเวณปากแมน ำ้ 2. ระบบนเิ วศทมี่ นษุ ยสรา งขึ้น เชน ระบบนิเวศชมุ ชนเมอื ง แหลง เกษตรกรรม นคิ มอตุ สาหกรรม หรอื แมก ระทัง่ ตูปลา อางเล้ียงปลา ก็จดั เปน ระบบนเิ วศที่มนุษยส รางข้นึ โครงสรา งระบบนิเวศ ประกอบดวย 1.กลุม ส่งิ มชี วี ิต ( community )หมายถึง ส่งิ มีชีวติ ตางๆท่ียรู วมกันในแหลงท่ีอยู มหี ลากหลายชนดิ ทั้งพชื สัตว และสง่ิ มีชีวิตขนาดเลก็ ซ่งึ มคี วามแตกตา งกันตามชนดิ และจำนวน 2.แหลงที่อยู ( habitat ) หมายถงึ บรเิ วณท่อี ยอู าศัยของสิ่งมีชวี ติ จำแนกไดเปน แหลง ท่ีอยูในน้ำ ไดแ ก แหลง น้ำจืด ทะเล มหาสมุทร แหลง ทอี่ ยูบ นบก ไดแ ก ทีร่ าบลุม ที่ราบสงู ทงุ หญา ปา ทะเลทราย ดินแดนหิมะ 3.สง่ิ แวดลอ ม ( Environment) คือส่ิงตางๆที่อยูรอบตัวเราอาจจะเปนสิ่งมชี ีวติ หรือไมมกี ็ได สามารถ มองเหน็ ไดและมองไมเหน็ แบง ออกเปน 3 กลมุ 1. ส่ิงแวดลอมทีม่ ีชวี ติ เชน พืช สตั ว มนษุ ย 2. สิ่งแวดลอ มที่ไมมชี ีวิต อากาศ ดนิ น้ำ แสงสวา ง แรธาตุ 3. ส่งิ แวดลอ มจากฝมือมนุษย เชน อาคารบานเรอื น เจดยี  ตึกหลายชั้น จรวด โครงสรางของสิ่งมชี วี ติ ภายในระบบนิเวศ สงิ่ มีชวี ติ ในระบบนเิ วศมบี ทบาทและความสำคัญแตกตา งกนั ไดแ ก 1. ผผู ลิต ( producer ) เปน สงิ่ มีชวี ิตทีส่ ามารถสรางอาหารไดเ องจากการสงั เคราะหด ว ยแสง ไดแ ก พชื สีเขยี วชนิดตา ง ๆ 2. ผูบริโภค ( consumer ) เปน สิง่ มีชวี ติ ที่สรา งอาหารเองไมได ดำรงชีวิตโดยการกินสิ่งมชี ีวิต อ่ืนเปน อาหาร ไดแก - ผบู ริโภคพืช (Herbivore) เชน กวาง กระตาย ชาง มา วัว ควาย - ผูบ รโิ ภคสตั ว (carnivore) เชน เสือ สิงโต แมว สุนัข - ผบู รโิ ภคทง้ั พืชและสัตว (omnivore) เชน คน นกเปดน้ำ ปลานลิ - ผบู รโิ ภคซากสงิ่ มีชวี ติ ทีต่ ายแลว (scavenger) เชน นกแรง ไสเ ดอื นดนิ

149 3. ผูยอยสลาย (decomposer) เปนสิ่งมีชีวิตที่ทำหนาที่เปลี่ยนสารอินทรียใหกลายเปนสาร อินทรียทำหนาที่สลายซากสิ่งมีชีวิตและพวกเศษอินทรียตางๆ ใหมีขนาดโมเลกุลเล็กลง โดยการสง เอนไซม ออกมายอ ยแลว ดูดซมึ สารท่ียอ ยไดไปใชป ระโยชน ไดแก พวกเหด็ ราและแบคทีเรียตา งๆ ความสัมพันธข องสิง่ มชี วี ิตในระบบนเิ วศ - ภาวะพึ่งพาอาศัยกัน (Mutualism : +/+) ความสัมพันธของสิ่งมีชีวิต 2 ชนิด ตางฝายไดรับ ผลประโยชนจากความสัมพันธ ไมสามารถแยกตัวออกจากกันไดอีกเลยตลอดชวงชีวิต เชน ไลเคน (Lichens) ไรโซเบยี ม (Rhizobium) - ภาวการณไดประโยชนรวมกัน (Protocooperation : +/+) ความสัมพันธของสิ่งมีชีวิต 2 ชนิดสามารถดำรงชีวิตอยูตามลำพังได หากเกิดการแยกตัวออกจากกัน เชน ผึ้งและดอกไม ปูเสฉวน และดอกไมท ะเล - ภาวะอิงอาศัยหรือภาวะเกื้อกูลกัน (Commensalism : +/0) ความสัมพันธของสิ่งมีชีวิต 2 ชนิด ฝายหนึ่งไดรับผลประโยชน ขณะที่อีกฝายไมไดรับหรือเสียผลประโยชนใด ๆ เชน ฉลามและ เหาฉลาม (Remora) - ภาวะปรสิต (Parasitism : +/-) ความสัมพันธของสิ่งมีชีวิต 2 ชนิด ฝายหนึ่งฝายใดสูญเสีย ผลประโยชนหรือถูกเบียดเบียนจากการเปนผูถูกอาศยั เชน แบคทีเรยี พยาธิชนดิ ตางๆ ปลงิ เห็บ หมัด ยุง และไวรสั - ภาวะการลาเหยื่อ (Predation : +/-) ความสัมพันธของสิ่งมีชีวิต 2 ชนิด ฝายหนึ่งฝายใด ไดร ับผลประโยชนโ ดยตรง ขณะทฝี่ ายซึง่ สูญเสยี ประโยชนหรอื สญู เสยี ชีวติ - ภาวะการแขง ขัน (Competition : -/-) ความสมั พันธข องส่งิ มชี ีวติ 2 ชนดิ ตา งฝา ยจำเปนตอง ใชทรัพยากรประเภทเดียวกันในการดำรงชีวิต จนกอใหเกิดภาวะแกงแยงแขงขันที่สงผลเสียแกทัง้ สอง ฝาย หวงโซอาหาร (Food chain) เปนกระบวนการถายทอดพลังงานในรูปของอาหารเปนลำดับขั้นจาก สิ่งมีชีวิตหนึ่งไปยังสิ่งมีชวี ิตอีกหนึง่ โดยการกินกันเปนทอดๆ เชน ซากพืชซากสัตว → ไสเดอื นดิน → นก → งู หรอื ขาว → ตัก๊ แตน → กบ → เหย่ียว ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอมในทอ งถน่ิ ทรัพยากรธรรมชาติ หมายถึง สิ่งตางๆ ที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ และมนุษยสามารถนำไปใช ประโยชนไ ด สิ่งแวดลอม หมายถึง สิ่งตางๆ ที่อยูลอมรอบตัวเรา ทั้งสิ่งที่มีชีวิตและไมมีชีวิต รวมทั้งสิ่งท่ี เกิดขน้ึ เอง ตามธรรมชาติ และส่งิ ที่มนุษยสรา งขึ้นมา

150 การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม หมายถึง การใชทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดลอมอยางฉลาด โดยใชใหนอย เพื่อใหเกิดประโยชนสูงสุด โดยคำนึงถึงระยะเวลาในการใชให ยาวนาน และกอใหเกิดผลเสียหายตอสิ่งแวดลอมนอยที่สุด รวมทั้งตองมีการกระจายการใช ทรัพยากรธรรมชาติอยา งท่วั ถึง อยา งไรก็ตาม ในสภาพปจ จบุ ันทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดลอม มีความเส่ือมโทรมมากขึ้น ปรากฏการณท างธรรมชาติ ปรากฏการณธรรมชาติ เปนปรากฏการณท่ีมนุษยไ มไดสรางข้ึนเอง และมีผลกระทบกับมนุษย ตัวอยางเชน เหตุการณท่ีพบเห็นท่ัวไป ฝนตก ฟารอง ฟาผา พายุ และเหตุการณที่ไมพบบอยนัก เชน โลกรอ น สุรยิ ปุ ราคา ฝนดาวตก ผลกระทบจากปรากฏการณธ รรมชาติ ปรากฏการณธรรมชาติ คือ การเปลี่ยนแปลงของธรรมชาติ ทั้งในระยะยาวและระยะส้ัน สภาพแวดลอมของโลกเปลี่ยนแปลงไปตามเวลา ทั้งเปนระบบและไมเปนระบบ เปนส่ิงที่อยูรอบตวั เรา สงผลกระทบตอเราในธรรมชาติ การเปล่ยี นแปลงบางอยา งมผี ลกระทบตอ เรารนุ แรงมาก บทที่ 3 สารเพอ่ื ชีวิต สารและสมบตั ขิ องสาร สาร หมายถึง สิ่งที่มีตัวตน มีมวล ตองการที่อยู และสัมผัสได สารแตละชนิดจะมีลักษณะ เฉพาะตวั หรือสมบตั ิของสาร สมบัติของสาร หมายถึง ลักษณะเฉพาะตัวของสารที่สามารถบงบอกวาสารชนิดนั้นคืออะไร สารแตละชนิดจะมีสมบัติของสารที่สังเกตได คือ สี กลิ่น รส สถานะ เนื้อสาร ถาตองการตรวจสอบวา ของเหลวใส ไมมีสี เปนสารละลายน้ำตาลหรือสารละลายเกลือแกง ตองทดสอบสมบัติเฉพาะตัวคือ รส หรือทดสอบการนำไฟฟา สมบัติของสารแบงออกเปน 2 ประเภท 1. สมบตั ิทางกายภาพ หมายถงึ สมบัตขิ องสารทแี่ สดงใหเ ห็นลกั ษณะภายนอก 2. สมบตั ิทางเคมี หมายถึง สมบตั ขิ องสารที่แสดงลกั ษณะการเปลีย่ นแปลงทางเคมี สถานะของสารแบง ออกเปน 3 ประเภท 1.ของแขง็ 2.ของเหลว 3.แกส

151 การเปล่ียนแปลงของสาร การเปลี่ยนแปลงของสาร คือ การที่มีสมบัติเปลี่ยนไปจากเดิม สามารถแบงประเภท การเปลย่ี นแปลงของสารไดเ ปน 2 ประเภท คือ 1. การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ เมื่อสมบัติทางกายภาพของสารเปลี่ยนไปจากเดิม จะทำให ลกั ษณะภายนอกของสารเปล่ียนแปลง โดยท่ีไมม ีผลตอการเปลีย่ นแปลงองคป ระกอบ ภายใน และไมเ กิด สารใหม เชน น้ำแข็งหลอมเหลวกลายเปนน้ำ มีการเปลี่ยนสถานะจากของแข็งเปนของเหลว แตยังคง เปนน้ำที่มีสมบัติทางเคมเี หมอื นเดมิ 2. การเปลี่ยนแปลงทางเคมี เปนการเปลี่ยนแปลงที่เกี่ยวของกับการเกิดปฏิกิริยาเคมี ทำให โครงสรางของสารหรือองคประกอบทางเคมีของสารนั้นเปลี่ยนแปลงไป และมีสาร ใหมเกิดขึ้น ซึ่งมี องคประกอบและสมบตั ิแตกตางไปจากเดมิ และเปนการเปลี่ยนแปลงอยาง ถาวร เชน การเผาไหม จะได แกสคารบอนไดออกไซดและขีเ้ ถา เหลก็ เมื่อเกิดสนมิ จะมีสนี ำ้ ตาลแดง การเกิดหินงอกหนิ ยอ ย เปนตน การแยกสาร สารเน้ือเดียว หมายถึง สารท่ีมลี ักษณะเปน เนื้อเดียวกัน เม่ือนำสวนใดสวนหนึ่งไปทดสอบจะมี สมบตั เิ หมอื นกนั เชน นำ้ กลั่น นำ้ โซดา น้ำเชอ่ื ม น้ำเกลอื เปนตน สารเนื้อผสม หมายถึง สารผสมที่ไมผสมเปนเนื้อเดียวกัน สามารถมองเห็นสารเดิมไดดวย ตาเปลา สารแตล ะชนดิ จะมีสมบตั ขิ องสารแตกตา งกัน เชน นำ้ แปง นำ้ โคลน ยาเคลือบกระเพาะ เปน ตน วิธกี ารแยกสารเน้อื ผสม การแยกสารเนื้อผสมอาจใชวธิ กี ารตาง ๆ เชน การกรอง การใชกรวยแยก การใชอำนาจแมเ หล็ก การระเหิด การระเหยจนแหง ซึ่งเปนการแยกสารโดยวิธีทางกายภาพทั้งสิ้น สารที่แยกไดจะมีสมบัติ เหมือนเดิม ซึ่งรายละเอียดของวิธีการแยกแบบตาง ๆ ดังนี้ การกรอง การระเหยแหง การระเหิด การใชแมเหล็กดดู การใชม ือหยบิ ออก การใชกรวยแยก และการรอ น สารในชวี ติ ประจำวนั จำแนกประเภทของสารท่ใี ชใ นชวี ติ ประจำวนั ออกเปน ประเภท ไดด ังนี้ 1. สารทมี่ ีสมบตั ิเปนกรด สารประเภทนี้มรี สเปรี้ยว สารท่ีมีสมบตั ิเปนเบส เปน สารท่มี ีรสฝาด 2. สารทีส่ มบัติเปนกลาง เปน สารท่ีทดสอบกบั กระดาษลิตมัสแลวไมม ีการเปลีย่ นแปลง

152 การจัดจำแนกสาร จะสามารถจำแนกออกเปน 4 กรณี ไดแก 1. การใชส ถานะเปนเกณฑ แบงออกเปน 3 กลมุ คือ - สถานะท่ีเปนของแข็ง ( Solid ) จะมรี ูปราง และ ปริมาตรคงที่ ซึง่ อนุภาคภายในจะอยูชิด ตดิ กนั เชน ดา งทับทมิ ( KMnO4 ) ,ทองแดง ( Cu ) - สถานะที่เปนของเหลว ( Liquid ) จะมีรูปรางตามภาชนะที่บรรจุ และมีปริมาตรที่คงที่ ซึ่งอนุภาคภายในจะอยูชิดกันนอยกวาของแข็งและมีสมบัติเปนของไหล เชน น้ำมัน , แอลกอฮอล , ปรอท ( Hg ) ฯลฯ - สถานะที่เปนกาซ ( Gas ) จะมีรูปราง และ ปริมาตรที่ไมคงที่ โดยรูปรางจะเปลี่ยนไปตาม ภาชนะท่บี รรจุอนุภาคภายในจะอยหู า งกนั มากที่สดุ และมสี มบตั ิเปนของไหลได เชน กาซหงุ ตม , อากาศ 2. การใชเนอื้ สารเปน เกณฑ จะมสี มบตั ิทางกายภาพของสารที่ไดจากการสงั เกตลกั ษณะความ แตกตา งของเน้อื สาร ซงึ่ จะจำแนกไดออกเปน 2 กลมุ คือ - สารเนอ้ื เดยี ว ( Homogeneous Substance ) หมายถงึ สารท่มี ีเนื้อสารเหมือนกันทุกสวน ทำใหสารมีสมบัตเิ หมอื นกันตลอดทกุ สว น เชน แอลกอฮอล , ทองคำ ( Au ) , โลหะบัดกรี - สารเนื้อผสม ( Heterogeneous Substance ) หมายถึง สารทีม่ ีเนือ้ สารแตกตางกันในแต ละสวน จะทำใหส ารนั้นมสี มบตั ิไมเหมือนกันตลอดทกุ สว น เชน น้ำอบไทย , น้ำคลอง ฯลฯ 3. การละลายนำ้ เปน เกณฑ จะจำแนกไดอ อกเปน 3 กลมุ คอื - สารทล่ี ะลายนำ้ ได เชน เกลือแกง ( NaCl ) , ดางทับทมิ ( KMnO4 ) ฯลฯ – สารทลี่ ะลายน้ำไดบ า ง เชน กาซคลอรีน ( Cl2 ) , กาซคารบ อนไดออกไซด ( CO2 ) ฯลฯ – สารทไ่ี มส ามารถละลายน้ำได เชน กำมะถนั ( S8 ) , เหล็ก ( Fe ) ฯลฯ 4. การนำไฟฟา เปนเกณฑ จะจำแนกไดออกเปน 2 กลมุ ไดแก - สารท่นี ำไฟฟา ได เชน ทองแดง ( Cu ) , น้ำเกลอื ฯลฯ - สารที่ไมน ำไฟฟา เชน หินปูน ( CaCO3 ) , กาซออกซเิ จน ( O2 ) บทท่ี 4 แรงและพลงั งานเพือ่ ชีวิต แรงและการเคล่ือนที่ของแรง แรง หมายถึง อำนาจภายนอกที่สามารถทำใหวัตถุเปลี่ยนสถานะได เชน ทำใหวัตถุที่อยูน่ิง เคลอ่ื นท่ไี ป ทำใหว ตั ถทุ ่ีเคล่ือนทีอ่ ยแู ลวเคล่ือนที่เร็วหรือชาลง การเคลื่อนท่ี (Motion) หรือการเปลี่ยนตำแหนงของวัตถุ โดยมีองคประกอบที่สำคัญ ไดแก ระยะทาง การกระจดั เวลา อัตราเรว็ ความเร็ว อัตราเรง และความเรง

153 การออกแรงกรณีใด ๆ จะมีผลทำใหว ัตถทุ ีถ่ กู แรงกระทำ มีลกั ษณะดังตอไปน้ี 1. ทำใหว ัตถทุ ี่อยูนิ่งเกิดการเคลื่อนที่ เชน การออกแรงเตะลูกฟุตบอล การเคลื่อนยายสิง่ ของ เครื่องใชตาง ๆ เปนตน 2. ทำใหว ตั ถทุ ี่กำลังเคลอ่ื นทอี่ ยูเปล่ียนทิศทางในการเคล่ือนทห่ี รือหยุดนิง่ เชน ผรู กั ษาประตูปด หรือรบั ลกู ฟตุ บอลท่ีถูกเตะมา เปนตน 3. ทำใหวัตถุเปลย่ี นรปู รา งไปจากเดิม เชน การปน ดินเหนยี วใหเปนรปู รางตาง ๆ เปน ตน แรงเสียดทาน (friction) หมายถึง แรงที่ตอตานการเคลื่อนที่ของวัตถุ แรงเสียดทานเกิดข้ึน ระหวา งผวิ สัมผัสของวตั ถุกบั ผิวของพ้นื เชน เมอ่ื เราเขน็ รถเขน็ เด็ก แรงโนมถวง คือ แรงที่กระทำระหวางมวล แรงซึ่งดึงดูดวัตถุรอบขางเขาสูจุดศูนยกลางของ ตัวเอง และในจักรวาลแหง นี้ ทุกวัตถุมีมวล สง ผลใหทกุ วัตถุมแี รงดึงดูดหรอื แรงโนมถวงของตัวเอง ไมวา จะเปน ดวงดาวขนาดใหญในกาแลก็ ซหี รือรางกายของเรา แรงพยงุ หรือแรงลอยตัว (Buoyant Force) คือ แรงทีข่ องเหลวพยุงวัตถุไว เมื่อวตั ถุนั้นอยูใน ของเหลว ประเภทของแรง แรงมีหลายประเภท ไดแก แรงยอย แรงลัพธ แรงกิริยาและแรงปฏิกิริยา แรงขนาน แรงคูควบ แรงตงึ แรงสูศ ูนยกลาง แรงตาน แรงเสยี ดทาน แรงเสียดทาน หมายถึง แรงทีเ่ กดิ จากการเสียดสรี ะหวางผิววตั ถทุ มี่ ีการเคล่ือนท่ีหรือพยายาม ที่จะเคลื่อนที่ แรงเสียดทานเปนแรงตานการเคลื่อนทีข่ องวตั ถุ มที ิศทางตรงขามกบั ทิศทางการเคลื่อนท่ี เสมอ แรงเสยี ดทานมี 2 ชนดิ คือ 1. แรงเสียดทานสถิต คือ แรงเสยี ดทานทเ่ี กิดขึ้นขณะวัตถุเริ่มเคลื่อนที่ 2. แรงเสียดทานจลน คอื แรงเสยี ดทานที่เกิดขึน้ ขณะท่วี ตั ถุเคลือ่ นที่ ปจ จยั ที่มผี ลตอ แรงเสยี ดทาน 1. น้ำหนกั ของวตั ถุ คอื วตั ถทุ ่มี นี ้ำหนกั กดทบั ลงบนพืน้ ผิวมากจะมีแรงเสียดทานมากกวาวัตถุที่มี น้ำหนักกดทับลงบนพ้ืนผวิ นอ ย 2. พื้นผวิ สัมผสั ผิวสมั ผสั ทเ่ี รยี บจะเกดิ แรงเสยี ดทานนอ ยกวาผวิ สมั ผัสท่ขี รขุ ระ ประโยชนข องแรงเสียดทาน 1. ปอ งกันการเกิดอุบตั ิเหตทุ างรถยนต 2. ปอ งกันการหกลม จากรองเทา

154 โทษของแรงเสียดทาน ถาลอรถยนตกับพื้นถนนมีแรงเสียดทานมากรถยนตจะแลนชา ตองใชน้ำมันเชื้อเพลิงมากขึ้น เพ่อื ใหร ถยนตม พี ลังงานมากพอท่จี ะเอาชนะแรงเสียดทาน การเคลื่อนตูขนาดใหญ ถาใชวิธีผลักตูปรากฏวาตูเคลื่อนที่ยากเพราะเกิดแรงเสียดทานจะตอง ออกแรงผลกั มากข้นึ หรอื ลดแรงเสยี ดทาน โดยใชผา รองขาตูทด่ี ว ยความเรว็ คงที่ แรงดงึ ดูดของโลก หรอื แรงดงึ ดดู โนม ถวง (Gravitational force) ของโลก เปนพลังงานท่เี กดิ จาก มวลสาร ซ่ึงประกอบขึน้ มาเปนโลก เปนแรงท่ีจะเกดิ ขน้ึ เสมอกับสสารทุกชนดิ ไมว าจะเล็กจวิ๋ ถงึ ระดับ อะตอม หรอื ใหญร ะดับโลก ระดบั กาแลก็ ซี่ นนั้ คือ สสารทุกชนิดหรอื มวลสารทกุ ชนดิ จะมแี รงดงึ ดูดซ่งึ กัน และกันเสมอดังเชน แรงดึงดดู ของโลกทีก่ ระทำตอมนุษยบนโลก แรงลอยตวั คือแรงลพั ธทีข่ องไหลกระทำตอผิวของวตั ถุท่ีจมบางสว นหรอื จมทัง้ ชนิ้ วัตถุ ซึง่ เปน แรง ปฏิกริ ิยาโตต อบในทศิ ทางขน้ึ เพื่อใหเ กดิ ความสมดลุ กบั การทว่ี ตั ถุมนี ำ้ หนกั พยายามจมลงอนั เนอื่ งมาจาก แรงโนมถวงของโลก ขนาดของแรงลอยตวั มคี าเทากับนำ้ หนกั ของของไหลทมี่ ปี รมิ าตรเทากบั วตั ถสุ ว นท่ี จม ซง่ึ สามารถพสิ ูจนไดโ ดยพจิ ารณาวัตถุทจ่ี มในของไหล แรงลอยตัวจะเทา กับน้ำหนักของของเหลวทีถ่ กู แทนที่ ปจจัยทีเ่ กย่ี วของกบั แรงลอยตวั ไดแก 1. ชนดิ ของวตั ถุ วัตถุจะมีความหนาแนนแตกตางกันออกไปยงิ่ วัตถมุ คี วามหนาแนน มาก กย็ งิ่ จมลงไปในของเหลวมากยิ่งขนึ้ 2. ชนดิ ของของเหลว ยงิ่ ของเหลวมคี วามหนาแนนมาก ก็จะทำใหแรงลอยตัวมีขนาดมากข้นึ ดวย 3. ขนาดของวตั ถุ จะสงผลตอปรมิ าตรทจ่ี มลงไปในของเหลว เมื่อปริมาตรที่จมลงไปในของเหลว มาก กจ็ ะทำใหแรงลอยตวั มขี นาดมากขน้ึ อกี ดว ย ประโยชนข องแรงลอยตวั ใชใ นการประกอบเรือไมใ หจมน้ำ แรงดงึ ดูดของโลก ความหมาย ประโยชน และโทษของแรงดึงดดู ของโลก แรงท่ีกระทำตอ วัตถุ (Force of Gravitation) หมายถึงแรงดึงดดู ระหวางมวลของโลกกับวตั ถุบนโลก ชว ยทำใหทุกสิ่งตอ งตรึงตวั ติดอยกู ับผิวโลก โดยมีจุดศูนยถว งตัง้ ฉากกับผิวโลกอยเู สมอ การคน พบกฎแรงดงึ ดดู ของโลก (Law of Gravitation) นิวตันไดคนพบทฤษฎีโดยบังเอิญ เหตุการณเกิดขึ้นในวันหนึ่งขณะที่นิวตันกำลังนั่งดูดวงจันทร แลวก็เกิดความสงสัยวาทำไมดวงจันทรจึงตองหมุนรอบโลก ในระหวางที่เขากำลังนั่งมองดวงจันทรอยู เพลิน ๆ ก็ไดยินเสียงแอปเปลตกลงพื้น เมื่อนิวตันเห็นเชนนั้นก็ให เกิดความสงสัยวาทำไมวัตถุตาง ๆ

155 จึงตองตกลงสูพื้นดินเสมอทำไมไมลอยขึ้นฟา บาง ซ่ึงนิวตันคดิ วาตอ งมแี รงอะไรสักอยา งที่ทำใหแอปเปล ตกลงพื้นดิน จากความสงสัยขอ นี้เอง นิวตันจงึ เริ่มการทดลองเกี่ยวกับแรงโนมถวงของโลก การทดลอง ครั้งแรกของนิวตัน คือ การนำกอนหินมาผูกเชือก จากนั้นก็แกวงไปรอบ ๆ ตัว นิวตันสรุปจากการ ทดลองครั้งนี้วาเชอื กเปนตัวการสำคัญท่ีทำใหกอ นหินแกวงไปมารอบ ๆ ไมหลุดลอยไป ดงั นั้น สาเหตุท่ี โลก ดาวเคราะหตองหมุนรอบดวงอาทิตยและดวงจันทรตองหมุนรอบโลก ตองเกิดจากแรงดึงดูดท่ี ดวงอาทิตยที่มีตอโลก และดาวเคราะห และแรงดึงดูดของโลกที่สงผลตอดวงจันทร รวมถึงสาเหตุที่ แอปเปลตกลงพ้ืนดนิ ดวยกเ็ กดิ จากแรงดึงดดู ของโลก เมื่อแรงถกู กระทำกบั วตั ถหุ นึง่ วตั ถุน้นั สามารถไดร บั ผลกระทบ 3 ประเภทดงั น้ี 1. วตั ถุทอ่ี ยูนงิ่ อาจเร่ิมเคล่ือนท่ี 2. ความเรว็ ของวัตถทุ ก่ี ำลังเคล่อื นท่ีอยเู ปล่ยี นแปลงไป 3. ทิศทางการเคลือ่ นท่ขี องวตั ถอุ าจเปล่ยี นแปลงไป กฎการเคลือ่ นทีข่ องนวิ ตนั มีดวยกัน 3 ขอ 1. วตั ถุจะหยดุ น่ิงหรือเคลื่อนท่ีดว ยความเรว็ และทิศทางคงท่ไี ดต อ เนอ่ื งเม่ือผลรวมของแรง (แรงลพั ธ) ทีก่ ระทำตอ วตั ถเุ ทา กบั ศูนย 2. เมอ่ื มีแรงลพั ธท ไี่ มเ ปน ศูนยม ากระทำตอ วตั ถุ จะทำใหวัตถทุ ่ีมมี วลเกิดการเคลื่อนทีด่ วย ความเรง โดยขนาดของแรงจะเทา กับมวลคูณความเรง 3. ทกุ แรงกริ ิยายอมมีแรงปฏกิ ริ ยิ าท่มี ขี นาดเทา กนั แตท ศิ ทางตรงกันขา มเสมอ แรงโนมถวงของ โลกมีประโยชนม ากมายมหาศาล เพียงแคคิดวาหากโลกนี้ไมม แี รงโนมถว งอีกแลว จะเกดิ อะไรขน้ึ แทบจะ กลาวไดวา ส่งิ ตา ง ๆ ทง้ั หลายแมแ ตโ ลกเองตอ งสูญสลายทั้งหมด ประโยชนมากมายจากแรงโนมถวงของโลก ทัง้ ประโยชนโ ดยตรง และประโยชนโดยออ ม เชน 1. แรงโนม ถว งของโลกทำใหว ัตถตุ าง ๆ บนพ้ืนโลกไมหลดุ ลอยออกไปจากโลก โดยเฉพาะ บรรยากาศท่ีหอหมุ โลกไมใ หลอยไปในอวกาศ จึงทำใหม นุษยด ำรงชีวติ อยูไ ด 2. แรงโนมถวงของโลกทำใหน้ำฝนตกลงสพู ืน้ ดิน ใหความชุมช้นื แกส่งิ มชี ีวติ บนพื้นโลก 3. แรงโนม ถวงของโลกทำใหน ำ้ ไหลลงจากทีส่ งู ลงสทู ต่ี ำ่ ทำใหเกดิ นำ้ ตก น้ำในแมนำ้ ไหลลงทะเล คนเราก็อาศยั ประโยชนจากการไหลของนำ้ อยา งมากมาย เชน การสรา งเข่อื นแปลงพลงั งานน้ำมาเปน พลังงานไฟฟา เปน ตน 4. แรงโนม ถว งของโลกทำใหเ ราทราบนำ้ หนักของส่ิงตา ง ๆ 5. แรงโนมถว งของโลกทำใหผ า แหง เร็วขึน้ ในขณะที่เราตากผา นอกจากแสงแดดจะชว ยใหน ้ำ ระเหยออกไปจากผาแลว แรงโนม ถวงยงั ชว ยดงึ หยดน้ำออกจากผาใหต กลงพนื้ อกี ดวย

156 เรื่องท่ี 2 พลังงาน พลังงาน หมายถึง ความสามารถในการทำงานซึ่งมอี ยูในตัวของสิ่งที่อาจใหงานได โดยการทำให วัตถุ หรือธาตุเกิดการเคลื่อนที่หรือเปลีย่ นรูปแบบไปได การที่วัตถุเคล่ือนทีจ่ ากที่หนึ่งไปยังอีกที่หนึ่งได กเ็ พราะมแี รงหรอื พลังงานเขาไปกระทำ พลงั งานในชีวิตประจำวนั และการอนุรกั ษพลงั งาน พลงั งาน คือ ความสามารถในการทำงาน มอี ยูหลายรปู แบบ สามารถแบงไดเปน 2 กลุมใหญ ๆ ไดแก พลงั งานทที่ ำงานได และพลังงานที่เก็บสะสมไว พลังงานทดแทน ไดแ ก พลงั งานน้ำ พลงั งานลม พลังงานแสงอาทติ ย พลังงานชวี มวล และ พลงั งานนิวเคลียร ความสำคัญของพลังงาน พลังงานมีความสำคญั ตอสรรพสิ่งในโลก เปนรากฐานสำคัญที่ทำใหชวี ิตเจริญเติบโตเคลื่อนไหว ทำงานได ไมมีอะไรในโลกที่ไมเกี่ยวของกับพลังงาน ดังนั้น หากขาดพลังงาน มนุษยก็คงตองเผชิญกับ สถานการณท่ีเลวรา ยอยา งใหญหลวงกอ การปฏิวตั ิอุตสาหกรรม พลังงานจากดวงอาทิตย พลังงานจากน้ำ และพลังงานจากลมเปนแหลงพลังงานที่มนษุ ยชาติรูจักนำมาใช แสงอาทิตยช วยสรางอาหารสำหรบั พืช แสงอาทติ ยม ปี ระโยชนตอ มวลมนษุ ยอ ยางมากมาย ตง้ั แตย คุ กอนประวตั ิศาสตร 5,000 ปทผ่ี า นมา มนษุ ย รูจักใชเรือที่แลนโดยใชพลังงานลม ตอมาอีก 2,000 ป รูจักใชกังหันลม กังหันน้ำมารูจักหลังจากนั้น ถานหินก็มาใชเมื่อไมกี่รอยปที่ผานมา สวนน้ำมันและกาซเปนพลังงานที่ใชกันมาเมื่อ 100 กวาปมาน้ี นบั ไดวา พลังงานเปนสิง่ จำเปนของมนุษยในโลกปจจุบนั และทวคี วามสำคัญขึน้ เมื่อโลกยิ่งพฒั นามากขึน้ แหลงพลังงานเริ่มคอย ๆ เปลี่ยนไปเปนแหลงพลังงานที่ตองอาศัยเทคโนโลยีในการผลิตมากยิ่งข้ึน จากน้ำมนั ปโตรเลียมไปเปน พลังงานแสงอาทติ ยและพลังงานลม เปนตน ประเทศไทยมีแหลงพลงั งาน หลายประเภทดวยกัน แตอาจจะมีในปริมาณที่คอนขางนอย เมื่อเทียบกับหลายประเทศซึ่งบางคร้ัง วกิ ฤตการณข องโลกทำใหสง ผลกระทบตอประเทศไทยอยางหลีกเลี่ยงไมไ ด ประเภทของพลงั งาน แบงเปน 2 ประเภท ไดแก 1. พลังงานหมุนเวียน (Renewable energy) คือ แหลงพลังงานทีไ่ ดจากธรรมชาติรอบตวั เรา หามาใชไดไมมีวันหมด ซึ่งสามารถสรางทดแทนไดในชวงเวลาสั้น ๆ โดยธรรมชาติหลังจากมีการใชไป จึงมีหลายชื่อที่ใชเรียกทั้งพลังงานทดแทนและพลังงานใชไมหมด รวมถึงพลังงานสะอาดและพลังงาน สเี ขียว เน่ืองจากไมท ำใหเกิดมลพษิ ตอ สิง่ แวดลอ มน่ันเอง

157 ตัวอยา งของพลังงาน ไดแก พลังงานแสงอาทติ ย พลังงานลม พลงั น้ำ พลงั งานคลื่นในทะเล พลังงานนำ้ ขึน้ นำ้ ลง พลงั งานชีวมวล พลังงานความรอนใตพ ิภพ 2. พลังงานสนิ้ เปลือง (Nonrenewable energy) คอื แหลง พลังงานจากใตพ นื้ ดิน เมือ่ ใช หมดแลว ไมสามารถสรางขึ้นมาใหมหรอื หามาทดแทนโดยธรรมชาติไดทนั ความตอ งการในเวลาอนั รวดเรว็ ตอ งใชเวลานานกวารอ ยลานปท ่จี ะสรางข้นึ มาอีกไดแ ละมีปริมาณจำกัด ชอ่ื ท่ใี ชแทนพลงั งานกลุมนจ้ี ึงมี ทงั้ พลังงานฟอสซลิ และพลงั งานทใ่ี ชแลว หมดไป ตวั อยางของพลงั งาน ไดแ ก นำ้ มนั ดบิ (ปโ ตรเลยี ม) ถานหิน กาซธรรมชาติ และพลงั งาน นวิ เคลยี ร (แรย เู รเนยี ม) บทที่ 5 ดาราศาสตรเพอื่ ชีวติ ความสัมพันธร ะหวางดวงอาทิตย โลก และดวงจันทร ดวงอาทิตยเปนดาวฤกษอยูในระบบสุริยจักรวาล โดยดวงอาทิตยเปนศูนยกลางของระบบสุริยะ และมี ดาวเคราะหตา งๆ ดาวเคราะหน อ ย อกุ กาบาต ฝนุ ละออง และดาวหางเปนบรวิ าร ดวงจนั ทรแ ละโลกของ เราก็เปนบรวิ ารของดวงอาทิตยดวย ปรากฏการณธรรมชาตทิ เี่ กดิ ข้ึนระหวา งดวงอาทิตย โลก ดวงจันทร 1. การเกิดกลางวันและกลางคืน กลางวนั กลางคนื เกิดข้นึ จากการหมนุ รอบตัวเองของโลก 2. การเกิดขางขึ้น - ขางแรม เกิดขึ้นจากดวงจันทรโคจรเปลี่ยนตำแหนงไปรอบโลกของเรา แลวทำใหเ กดิ ภาพสะทอนจากแสงของดวงอาทติ ย เกดิ เปน เสย้ี วมากนอ ย ตามตำแหนง ที่ดวงจันทรอ ยู 3. การเกิดสุริยุปราคา หรือสุริยคราส เปนปรากฏการณที่เกิดขึ้นเมื่อดวงอาทิตย ดวงจันทร และโลก โคจรมาอยใู นแนวเสน ตรงเดยี วกัน โดยมีดวงจันทรอ ยตู รงกลาง เงาของดวงจันทรจ ะทอดมายังโลก 4. การเกิดจันทรุปราคา (เรียกไดหลายอยาง เชน จันทรคราส, จันทรคาธ, ราหูอมจนั ทร หรือ กบกินเดือน คือปรากฏการณท ่ีเกิดขนึ้ เมื่อดวงอาทิตย โลก และดวงจนั ทร เรียงอยใู นแนวเดยี วกนั พอดี 5. การเกิดฤดูกาล (Seasons) ฤดูกาลเกิดขึ้นเนื่องจากการเอียงของแกนโลกที่เอียงทำมุม ประมาณ 23.5 องศากับระนาบการหมนุ ของโลก 6. การเกิดลมบกลมทะเล เกิดจากความรอนซึ่งแตกตางกันระหวางบริเวณทะเล และพื้นดิน ตามชายฝง ในตอนเชา และตอนบา ย 7. การเกดิ น้ำขึ้นน้ำลง เกิดจากแรงดงึ ดดู ระหวา งมวลของดวงจันทรและโลก หมายเหตุ : ใหน กั ศกึ ษา ไดศ ึกษาเพ่มิ เติมจากหนังสือแบบเรยี นรายวชิ าวิทยาศาสตร รหัสวิชา พว11001

158 แบบทดสอบรายวชิ าวทิ ยาศาสตร พว11001 1. ขอใดกลา วถึงความหมายของคำวา วทิ ยาศาสตรไ ดถ กู ตอ งที่สุด ก. ความรสู ึกท่ีดตี อทรพั ยากรธรรมชาติ ข. สง่ิ ตางๆในธรรมชาติที่ไมสามารถพสิ จู นไ ด ค. ขนั้ ตอนการเสาะแสวงหาความรโู ดยสญั ชาตญาณ ง. การศกึ ษาหาความรเู ร่อื งราวหรือปรากฏการณธรรมชาตอิ ยา งมรี ะบบ 2. ขอใดเปน ทกั ษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร ก. การสอื่ สาร ข. การจำแนกประเภท ค. การเดาสุม ง. การทอ งสตู ร 3. โครงงานวทิ ยาศาสตรส ามารถแบงออกไดเ ปนประเภทใดบา ง ก. ประเภทสิ่งประดษิ ฐ ข. ประเภททดลอง ค. ประเภทสำรวจ ง. ถกู ทกุ ขอ 4. ส่งิ มชี ีวิตตอบสนองตอ ส่ิงเรา เพอ่ื สง่ิ ใด ก. เพื่อปรับตัวเองใหอยูรอด ข. เพ่ือการขยายเผา พันธุ ค. เพื่อกำจัดของเสยี ง. เพื่อการเคล่อื นท่ี 5. ขอใดเปนวิธสี ืบพนั ธขุ องสัตวแ บบอาศัยเพศ ก. การสรา งเซลลสบื พันธุ ข. การแตกหนอ ค. การแบงสวน ง. การแบง ตวั

159 6. ขอ ใดกลา วถงึ หวงโซอาหารไมถกู ตอง ก. เปน การถายทอดพลังงานในสิ่งมีชีวิต ข. หวั ลกู ศรจะชีไ้ ปทางผูบริโภคหรอื ผลู า ค. เร่มิ ตนหวงโซอาหารจากผูบรโิ ภค ง. เรม่ิ ตน หว งโซอ าหารจากผูผ ลติ 7. ขอใดเปนสมบัตทิ างเคมขี องสาร ก. การกดั กรอนโลหะ ข. จดุ เดอื ด ค. กลิ่น ง. สี 8. ขอ ใดมสี ถานะเปน ของเหลวทงั้ หมด ก. โลหะเหลก็ โลหะทองคำ ข. โลหะปรอท น้ำเช่ือม ค. นำ้ เชือ่ ม อากาศ ง. ออกซเิ จน ไอนำ้ 9. การเปล่ียนสถานะของสสารจากของเหลวกลายเปน กา ซคอื ขอใด ก. การหลอมเหลว ข. การควบแนน ค. การแข็งตัว ง. การระเหย 10. แรงทเ่ี กิดจากการเกร็งตวั เพอ่ื ตา นแรงกระทำของวตั ถุคอื อะไร ก. แรงตงึ ข. แรงควบคู ค. แรงเสียดทาน ง. แรงสศู ูนยก ลาง

160 11. หนวยวัดของแรง เรยี กวา อะไร ก. แอมป ข. โวลต ค. กรมั ง. นิวตนั 12. ขอ ใดไมใ ชพลงั งานหมุนเวยี น ก. พลังงานลม ข. พลังงานนำ้ ค. พลังงานนิวเคลยี ร ง. พลังงานแสงอาทติ ย 13. “ราหูอมจันทร”หมายถงึ ปรากฏการณท างธรรมชาตใิ นขอ ใด ก. รุง กนิ น้ำ ข. ฝนดาวตก ค. สุริยุปราคา ง. จันทรุปราคา 14. การเกิดลมบก และลมทะเล เปนประโยชนต อใครมากทส่ี ดุ ก. ชาวประมง ข. นกั ทอ งเท่ยี ว ค. พนักงานธนาคาร ง. นกั เรียน นกั ศึกษา 15. ขอใดเปน ปรากฏการณท ไี่ มเกยี่ วของกับดวงจนั ทร ก. ขา งขึ้น ขางแรม ข. น้ำขึน้ นำ้ ลง ค. กลางวนั กลางคืน ง. สรุ ยิ ุปราคา

161 สาระการพัฒนาสงั คม

162 สรปุ เน้อื หาสำคญั จากบทเรยี น รายวชิ าสงั คมศึกษา รหสั วชิ า สค11001 จุดประสงคก ารเรยี นรู 1. นักศึกษามีความรู ความเขาใจ เกีย่ วกับสภาพทางภูมิศาสตรกายภาพของประเทศไทยกับทวีป ตา ง ๆ ได 2. นกั ศกึ ษาสามารถเปรียบเทยี บสภาพภมู ศิ าสตรกายภาพของประเทศไทยกับทวปี ตา ง ๆ ได 3. นักศกึ ษาสามารถอธบิ ายถึงปรากฏการณท างธรรมชาติทเ่ี กิดข้นึ ในโลกได 4. นกั ศึกษาสามารถใชเ คร่อื งมอื ทางภูมศิ าสตรที่สำคญั ๆ ได 5. นักศึกษาสามารถบอกวิธีปองกันตนเอง ใหปลอดภัยเมอื่ เกดิ ภัยจากปรากฏการณธ รรมชาตไิ ด 6. นักศึกษาสามารถวเิ คราะหแ นวโนมและวกิ ฤตส่ิงแวดลอ มทเี่ กิดจากการกระทำของมนษุ ยไ ด 7. นักศกึ ษามคี วามรู ความเขาใจในการใชนวตั กรรม และเทคโนโลยีดานสิง่ แวดลอ ม เพื่อพฒั นา ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ มทยี่ ั่งยนื บทท่ี 1 ภูมิศาสตรทางกายภาพประเทศไทย เร่อื งที่ 1 ลักษณะทางภมู ิศาสตรก ายภาพของชมุ ชน ภูมิศาสตร หมายถึง วิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับภูมิประเทศ ภูมิอากาศ ทรัพยากรธรรมชาติ ผลิตผลและคน รวมท้ังการกระจายของส่ิงตา งความสมั พนั ธร ะหวางโลกกับมนุษย สิ่งแวดลอ มกบั มนุษย ภูมิอากาศ หมายถงึ การปฏิสมั พนั ธเกย่ี วกับองคป ระกอบของอุตุนิยมวิทยา ภูมิประเทศ หมายถึง การปฏิสัมพันธเกี่ยวกับองคประกอบของแผน จำพวก หิน ดิน ความตางระดับ ทำใหเ กดิ ภาพลักษณรปู แบบตาง ๆ เชน พน้ื ทแ่ี บบภูเขา พนื้ ที่แบบลาดเชิงเขา พ้นื ท่รี าบ พืน้ ทลี่ มุ ลักษณะภูมิประเทศไทย มีพื้นที่ใหญเปนอันดับที่ 3 ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต ประเทศไทยตั้งอยใู น คาบสมุทรอินโดจีน ซึ่งเปนสวนหนึ่งของภูมิภาคเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต ทิศเหนือ ที่ต้ังของประเทศไทย จรดประเทศสหภาพเมียนมาร (พมา) และสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว จุดเหนือสุดของ ประเทศอยูที่อำเภอแมสาย จังหวัดเชียงราย ทิศตะวันออก จรดประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตย ประชาชนลาว และกัมพูชา จุดตะวันออกสุดอยูที่ อำเภอพิบูลมังสาหาร จังหวัดอุบลราชธานี ทิศตะวันตก จรดประเทศสหภาพเมียนมาร (พมา) จุดตะวันตกสุดอยูท่ีอำเภอแมสะเรียง จังหวัด แมฮ องสอน ทิศใต จรดประเทศมาเลเซีย จดุ ใตส ดุ อยทู ่ีอำเภอเบตง จังหวัดยะลา การแบงภาคภูมศิ าสตรข องประเทศไทย ประเทศไทยแบง ตามลักษณะภูมิศาสตรไ ด 6 ภาค ไดแ ก ภาคเหนอื ภาคตะวันออกเฉียงเหนอื ภาคกลาง ภาคตะวนั ออก ภาคตะวันตก และภาคใต

163 เร่อื งท่ี 2 ลกั ษณะทางภมู ศิ าสตรก ายภาพของประเทศไทย ประเทศไทยตง้ั อยใู นคาบสมุทรอนิ โดจนี และอยทู างทิศตะวันออกเฉียงใตข องทวีปเอเชีย ท่ีตงั้ ของ ประเทศไทยอยูแถบศูนยสูตรจึงเปนบริเวณท่ีไดร บั พลังงานความรอนจากดวงอาทิตยม าก เปนประเทศท่ี อยใู นเขตรอ นและมีอณุ หภูมขิ องอากาศเฉลี่ยสงู ตลอดทัง้ ป ลกั ษณะภูมอิ ากาศ ประเทศไทยตั้งอยูใกลเสน ศูนยส ูตร ในซกี โลกตอนเหนอื ประเทศไทยจึงมีภูมิอากาศแบบทุงหญา สะวันนาเปนสว นใหญภูมอิ ากาศของประเทศไทยไดรับอิทธพิ ลจากลมมรสุมตะวนั ตกเฉียงใตแ ละลมมรสมุ ตะวนั ออกเฉียงเหนือ สง่ิ แวดลอ มทางธรรมชาตมิ อี ิทธพิ ลตอการดำเนินชวี ติ ของทองถ่นิ ดังน้ี ภาค ลักษณะภูมิประเทศ การประกอบอาชีพ ประเพณี และภูมิอากาศ และ ความเปน อยู และการนับถอื ศาสนา เหนือ เปน ทีร่ าบหุบเขา ดนิ มี เพาะปลกู พชื ผักเมือง สงกรานต การแหค รวั ความอดุ มสมบูรณอ ากาศ หนาว และอาชีพ การ ทาน ปอยสา งลอง หนาวเยน็ เปนเวลานาน ทอ งเทยี่ ว (บวชลกู แกว) นบั ถือ ศาสนาพทุ ธ กลาง เปนทร่ี าบลุมและมีความ ทำนา ทำสวนผลไม แขงเรอื พืชมงคล อุดมสมบูรณ ตอนบนของ เล้ียงสัตว ทำประมง ว่ิงควาย การลงแขก ภาคในฤดหู นาวอากาศ นำ้ เคม็ และนำ้ จดื เกย่ี วขา ว นับถือ หนาวและรอ นในฤดูรอ น รับจา งในโรงงาน ศาสนาพุทธ ตอนลางของภาคฤดรู อ น อุตสาหกรรม และฤดหู นาวไมแ ตกตา งกัน การทอ งเท่ยี ว และมี มากนกั มฝี นตกชกุ กวา ประชากรหนาแนน กวา ตอนบน ภาคอน่ื ๆ ตะวันออกเฉยี งเหนือ เปนทร่ี าบสูง พน้ื ดินเปน ทำไร เล้ียงสตั ว แหเทียนพรรษา บุญบั้ง ดินปนทรายอากาศแหงแลง ประชากร คอ นขางยาก ไฟ คลอ งชา ง นับถอื จน และ โยกยา ยไปอยทู ่ี ศาสนาพุทธ อ่นื มาก ตะวนั ออก คลา ยภาคกลาง ตะวนั ตก คลายภาคกลาง

164 ใต เปนที่ราบฝงทะเล อากาศ ทำสวนยางพารา บญุ เดอื นสบิ ชิงเปรตวง่ิ รอ นช้ืน ฝนตกตลอดท้ังป ปาลม นำ้ มัน เหมืองแร ควาย นับถือศาสนา ประมง น้ำเคม็ และอาชีพ พุทธ และศาสนา การทอ งเที่ยว อิสลาม เรอื่ งท่ี 3 การใชข อ มลู ภมู ศิ าสตรก ายภาพชมุ ชน ทอ งถ่ิน เพ่อื ใชใ นการดำรงชีวติ แผนที่ คือ ส่ิงที่แสดงลักษณะของพื้นที่บนผิวโลก ทั้งที่เปนอยตู ามธรรมชาตแิ ละสง่ิ ท่ีมนษุ ยส ราง ขนึ้ โดยแสดงลงบนแผน แบบราบ มกี ารยอ สว นใหเล็กลงตามตองการ อาศยั สญั ลกั ษณแ ละเครื่องหมายท่ี กำหนด ขึ้นแสดงลักษณะของสิ่งตางๆ บนโลก แผนที่เปนเครื่องมือที่สำคัญที่ทำใหเรารูวา ทะเล มหาสมุทร ทวีป และประเทศตางๆ ตั้งอยูบริเวณใด บนพื้นโลก แผนทีเ่ ปน เครื่องมอื ทางภูมิศาสตรอยาง หนึ่งของมนุษยสรางขึ้นเพื่อนำไปใชประโยชนในกิจกรรมตางๆ เชน ใชคนหาสถานที่ เสน ทางคมนาคม ขนสง การทองเทีย่ ว แหลงเกษตรกรรม และกิจการทหาร เปนตน ผูใชแผนทีจ่ ะทราบขอ มูลบนพ้ืนที่จริง อยา งถูกตองชดั เจนและประหยัดเวลา ชนดิ ของแผนท่ี 1. แผนทีท่ างกายภาพ คอื แผนที่แสดงถึงลกั ษณะทว่ั ไป 1.1 แผนทภ่ี ูมิประเทศ 1.2 แผนที่ภมู อิ ากาศ 1.3 แผนท่รี ฐั กจิ 1.4 แผนทเี่ ศรษฐกิจ 1.5 แผนที่ประวัติศาสตร เร่อื งที่ 4 ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละการอนุรักษท รพั ยากรธรรมชาติ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เปนสิ่งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติท่ีอยูรอบตัวเรามีท้ัง ส่ิงมชี ีวิต เชน คน สัตว พืช และสิ่งไมมีชีวิต เชน น้ำ อากาศ หิน ดิน และสิ่งที่เกิดข้ึนเองตามธรรมชาติ เหลานมี้ ีอทิ ธพิ ลซงึ่ กนั และกัน ทรพั ยากรธรรมชาติ หมายถึง ส่ิงตาง ๆ ที่เกิดขึน้ เองตามธรรมชาติ และมนุษยส ามารถนำมาใช ใหเกิดประโยชนตอการดำรงชวี ติ แบงทรพั ยากร ออกเปน 3 ประเภท คอื 1. ประเภทท่ใี ชแลวหมดไป ไดแก แรธ าตุ นำ้ มัน กาซ ธาตุอาหารพืชในดิน 2. ประเภทท่ใี ชไมห มดแตเ ส่อื มคุณภาพ ไดแ ก ดนิ น้ำ อากาศ 3. ประเภททีใ่ ชแลว หมดไปแตสามารถหาทดแทนขึน้ มาได ไดแก ปาไม สัตวป า

165 ทรัพยากรธรรมชาติมีความสำคัญตอความเปนอยูของมนุษย ประเทศไทยอุดมสมบูรณดวย ทรัพยากรธรรมชาตหิ ลายชนิด มีปรมิ าณมากนอยขึ้นอยกู ับความแตกตา งของสภาพภูมศิ าสตรแตละภาค มนุษยใ ชท รัพยากรบางอยา งเพ่ือความอยูรอดของชีวิต เชน น้ำ อากาศ และทรพั ยากรบางชนิดนำมาใช อปุ โภคหรือบริโภค เชน พืชผกั แรธาตุ ปาไม เปนตน ทรพั ยากรธรรมชาตสิ ำคัญในประเทศไทยทมี่ ีอทิ ธิพลตอการดำรงชวี ิตของประชากร ไดแ ก 1.ทรพั ยากรดิน 2.ทรัพยากรน้ำ 3.ทรัพยากรปาไม 4.ทรัพยากรแรธาตุ 5.ทรพั ยากรสตั วปา สิ่งแวดลอม หมายถึง สิ่งตาง ๆ ทั้งหลายท่ีอยูรอบตัวเราทั้งสิ่งที่มีชีวิตและสิ่งที่ไมมีชีวิต สิ่งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ สิ่งที่มนุษยสรางขึ้น อาจมีประโยชนหรือไมมีประโยชนตอมนุษยก็ได เราแบง สิง่ แวดลอมเปน 2 ประเภทคือ 1. สิ่งแวดลอมตามธรรมชาติ คือสิ่งแวดลอมที่เกิดข้ึนเองตามธรรมชาติ ไดแก คน พืช สัตว ดิน นำ้ อากาศ ฯลฯ สิ่งแวดลอ มนแ้ี บง เปน 2 ชนิด ไดแ ก 1.1 ส่งิ แวดลอ มท่ีมชี วี ิต เชน คน สตั ว พืช ฯลฯ 1.2 ส่งิ แวดลอ มท่ีไมมชี วี ติ เชน ดนิ นำ้ อากาศ ภูเขา ฯลฯ 2. สิ่งแวดลอ มท่ีมนุษยส รา งข้นึ แบงเปน 2 ชนิด คือ 2.1 สิง่ แวดลอ มทางกายภาพ เปนสิง่ ทม่ี นุษยสรา งข้ึนเปนวัตถุ สามารถมองเห็นไดช ัดเจน เชน อาคารบานเรือน ยานพาหนะ เสอ้ื ผา ฯลฯ 2.2 สิ่งแวดลอมทางสังคม เปนสิง่ แวดลอ มท่มี นุษยส รางขึ้น แตไมใชวัตถุจึงไมอาจมองเห็นได แตเปนส่ิงทม่ี ผี ลตอพฤตกิ รรมท่แี สดงออก เชน ประเพณีวฒั นธรรม กฎหมายขอบงั คบั เปนตน เร่ืองที่ 5 ศกั ยภาพของประเทศไทย ศักยภาพของประเทศไทย ศักยภาพ หมายถึง อำนาจหรือคุณสมบัติที่มีแฝงอยูในสิ่งตาง ๆ อาจทำใหพัฒนา หรือใหปรากฏเห็นเปนสิ่งที่ประจักษได กระทรวงศึกษาธิการไดมีนโยบายในการจัด การศึกษาเพื่อความเปนอยทู ี่ดีสรางความมั่งคั่งทางเศรษฐกิจและความม่นั คงทางสังคมใหกับประเทศโดย การนาํ ศักยภาพของประเทศไทยใน 5 ดา น มาใชประโยชน ไดแ ก 1) ดานทรัพยากรธรรมชาติ ประเทศไทยเปนประเทศที่มีทรัพยากรธรรมชาติอยูอยางมากมาย ทรัพยากรธรรมชาติ เปนสิ่งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ และมนุษยสามารถนําไปใชประโยชนเพื่อการ

166 ดำรงชวี ติ ประโยชนด า นเศรษฐกิจ และการพักผอนหยอ นใจ จำแนกทรัพยากรธรรมชาติแบงเปน 4 ชนดิ คอื ทรพั ยากรดิน ทรัพยากรนำ้ ทรพั ยากรปาไม และทรัพยากรแรธาตุ 2) ดานภูมิอากาศ ประเทศไทยตั้งอยูในเขตรอน สภาวะอากาศโดยทั่วไปจึงรอนอบอาวเกือบ ตลอดป อุณหภูมิเฉลี่ย ตลอดปของประเทศไทยมีคาประมาณ 27 องศาเซลเซียส ลักษณะภูมิอากาศ จาํ แนกเปน 3 ฤดู คือ ฤดูฝน ฤดหู นาว ฤดรู อ น 3) ดานภูมิประเทศ และทำเลที่ตัง้ สภาวจิ ยั แหงชาติไดแบงประเทศไทยออกเปน 6 ภมู ิภาค ตาม ลักษณะธรรมชาติ รวมไปถึงธรณีสันนิษฐานและทางน้ำ รวมไปถึงรปู แบบวฒั นธรรมมนษุ ย โดยภูมิภาค ตาง ๆ ไดแก ภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนอื ภาคกลาง ภาคตะวันออก ภาคตะวนั ตก และภาคใต 4) ดานศิลปวัฒนธรรมและประเพณี ประเทศไทย มีศิลปวัฒนธรรมและประเพณีไทย เปนเอกลกั ษณข องชาติ ทค่ี นไทยทุกคนภาคภูมิใจ เปน ความงดงามทีส่ ืบทอดอนั ยาวนาน ศิลปะ เชน ภาพฝาผนังตามวัดวาอาราม พระราชวัง เคร่ืองประดบั และเคร่ืองใชทั่วไป การแสดง แบบไทย ลิเก โขน รําวง ดนตรไี ทย เพลงไทย ฯลฯ วัฒนธรรม เชน การแตงกาย ภาษาไทย อักษรไทย อาหารไทย สมุนไพรไทย มารยาทไทย การไหว การเคารพผอู าวุโส ฯลฯ ประเพณี เชน ประเพณีสงกรานต ประเพณีลอยกระทง ประเพณีชักพระ ประเพณีแหเทียน เขา พรรษา ฯลฯ บทที่ 2 ประวตั ิศาสตรช าติไทย เร่ืองที่ 1 ประวัตศิ าสตร ประวัติศาสตร หมายถึง เรื่องราวหรือประสบการณในอดีตที่เกิดขึ้นจากการกระทำของมนุษย ทัง้ เรื่องราวที่เกี่ยวกับแนวคดิ พฤติกรรม สิ่งประดษิ ฐ มีวิวัฒนาการที่มา ซึ่งมีนักประวตั ิศาสตรไดศ ึกษา คน ควา รูเ รื่องราวที่เกดิ ข้นึ ตามวิธกี ารทางประวตั ิศาสตร ขอมลู หลักฐานทางประวตั ิศาสตร หลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตรม กี ารจัดแบงเปนหลายลักษณะดงั น้ี 1. หลักฐานตามแหลงขอ มลู เชน เอกสาร เทปบนั ทึก การสัมภาษณ วรรณกรรม 2. หลักฐานตามลักษณะการบันทึกขอมูล เชน การจารึก พงศาวดาร บันทึกสวนตัว เงินตรา จดหมายเหตุ สารานุกรม โบราณสถาน โบราณวตั ถุ และอน่ื ๆ 3. หลักฐานตามยุคสมัย เชน ยุคกอนประวัติศาสตร ไดแก โครงกระดูก ซากโบราณสถาน เครือ่ งมือเครื่องใช ฯลฯ ยุคประวตั ิศาสตร เปนสมัยที่มีการบันทึกเรื่องราวในหนังสัตว แผน ศิลา ดินเผา รวมถึง เร่ืองราวที่มกี ารเลาสืบตอในรูปแบบของตำนาน ศิลาจารึก พงศาวดาร ฯลฯ 4. หลักฐานตามเจตนารมณของผูเกี่ยวของในเหตุการณ ทั้งที่โดยเจตนาที่จะบันทึกเรื่องราว ไวแ ละทีไ่ มม ีเจตนาบนั ทึกไว

167 เรอ่ื งท่ี 2 ประวตั ิความเปนมาของชนชาตไิ ทย การกอตั้งอาณาจักรสุโขทัยเทาที่ปรากฏหลักฐานแวนแควน สุโขทัยไดกอตั้งขึ้นในชวงกลาง พุทธทศวรรษที่ 18 โดยศูนยกลางของสุโขทัยอยูบริเวณลุมแมน้ำนาน ตอมาจึงไดขยายตัวไปทางดาน ตะวนั ตกบรเิ วณลมุ แมนำ้ ปง และทศิ ตะวนั ออกบริเวณลมุ แมน้ำปา สัก กรุงศรีอยธุ ยา ชาวไทยเริ่มตั้งถิ่นฐานบริเวณตอนกลาง และตอนลางของลุมแมน้ำเจาพระยามา ตั้งแต พุทธศตวรรษที่ 18 และสุโขทัยเริ่มเสือ่ มอำนาจ พระเจาอูท อง เจาเมืองอูทอง องคด ำจะยายเมอื ง และพิจารณา ชัยภูมเิ พื่อต้ังอาณาจักรใหม พรอมกันน้ันตองเปนเมืองที่มีนำ้ ไหลเวียนอยูตลอด ครั้งแรก พระองค ทรงประทับที่ตำบลเวียงเหลือเพ่ือดชู ้ันเชิงเปนเวลากวา 3 ป และตัดสินพระทัยสรางราชธานี แหงใหม บริเวณตำบลหนองโสน (บงึ พระราม) และสถาปนากรุงศรีอยุธยาขึ้นเปน ราชธานี เมื่อวนั ศุกรท ่ี 4 มีนาคม พ.ศ.1893 มีชื่อตามพงศาวดารวา “กรุงเทพทวารวดีศรีอยุธยา มหินทรายุธยา มหาดิลก ภพนพรตั น ราชธานีบรุ รี มย” การปฏิรปู ราชการในสมยั รชั กาลที่ 4 เปดโอกาสใหร าษฎรรอ งทุกข ถวายฎกี าได ดว ยการตีกลอง วินิจฉัยเภรี ปรับปรุงดานกฎหมายและการศาล ตั้งโรงพิมพ อกั ษรพมิ พการ เพื่อพิมพป ระกาศและแถลง ขาว ขุนนางขาราชการสวมเสื้อเวลาเขาเฝา ทรงจางแหมมแอนนา มาเปนครูสอนภาษาอังกฤษใหแก พระราชโอรสและพระราชธิดา ในพระบรมมหาราชวัง และทรงทำนบุ ำรุงพระศาสนา ทรงใหเสรีภาพ ในการนับถอื ศาสนา การปฏิรปู ในสมัยรัชกาลที่ 5 การเลิกทาส แบบคอยเปนคอยไปโดยโปรดใหเ ลิกการซื้อขายทาส ลดคาตัวทาส ลูกทาส ในป พ.ศ. 2411 ทรงใชเวลา 31 ป แผนดินไทยจึงหมดทาส จัดตั้งโรงเรียน มหาดเล็กหลวงและโรงเรยี นวัดมหรรณพาราม การปรับปรงุ ประเพณตี าง ๆ ยกเลกิ พธิ ีการหมอบคลาน เวลาเขาเฝา ยกเลิกทรงผมมหาดไทย จัดใหม จี ดั การไฟฟา การประปา บทท่ี 3 เศรษฐศาสตร เรือ่ งที่ 1 เศรษฐศาสตรใ นครอบครวั และชมุ ชนเศรษฐศาสตร ความหมายและความสำคญั ของเศรษฐศาสตร เศรษฐศาสตร หมายถึง การศึกษาเกี่ยวกับการที่ มนุษยเ ลอื กใชวิธกี ารตาง ๆ ในการนำเอาทรัพยากรธรรมชาติทมี่ อี ยมู าใชในการผลติ สินคา และบรกิ ารให มีประสิทธิภาพมากที่สุด เพื่อสนองความตองการและหาวิธีการกระจายสินคาและการบริการไปสู ประชาชนไดอ ยา งรวดเรว็ ความสำคัญของเศรษฐศาสตร เศรษฐศาสตร มีความสำคัญตอมนุษยทุกสถานภาพ เชน ผูผลิต ผูบริโภค เจา ของการผลิตหรือรัฐบาล ผบู ริโภคทีม่ ีความรูทางเศรษฐศาสตร จะชวยใหรูขอ มูลและเขาใจ สภาวะเศรษฐกิจของประเทศและของโลก สามารถปรับตัวและวางแผนทางเศรษฐกิจของครอบครัวได

168 อยางเหมาะสมและเกิดประโยชน เชน การหารายไดที่สัมพันธก ับรายจา ย การออมทรัพย และการบรโิ ภค เปนผูผลิตการมีขอมูลสำหรับการวิเคราะหการวางแผน การผลิต การบริการสินคา รวมทั้งการจัดสรร สินคาไปสูกลมุ เปาหมายอยูอยางมีระบบ มีคุณภาพและไดมาตรฐาน ซึ่งเปนผลดีทั้งผูผลิตและผบู ริโภค และ สามารถพฒั นาสินคา ใหเปน ทต่ี อ งการของผบู ริโภคมากข้ึน เรื่องท่ี 2 กิจกรรมทางเศรษฐกิจการผลติ กิจกรรมทางเศรษฐกิจการผลิต หมายถึง การทำใหเกิดมีขึ้นตามความตองการโดยแรงคนหรือ เครือ่ งจกั ร สิ่งท่มี คี วามสำคญั ในการผลติ สินคาและบรกิ าร 4 ประการ ไดแ ก 1. ทรัพยากรธรรมชาติ หมายถึง สิ่งที่มคี าที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ เชน น้ำมนั แรธาตุ ทองคำ นำ้ ปาไม และสมุนไพร เปนตน 2. ทุน หมายถึง เงินหรือทรัพยสิน เชน โรงงาน เครื่องจักรและอุปกรณในการผลิตที่ใชในการ ดำเนินกิจกรรมเพื่อหาผลประโยชน 3. แรงงาน หมายถึง ความสามารถและกิจกรรมที่คนในวัยทำงาน เพื่อใหเกิดประโยชนในทาง เศรษฐกิจ 4. การประกอบการ หมายถึง ความสามารถของประกอบการในการนำทรัพยากรธรรมชาติ ทุน และแรงงานมารวมกนั เพือ่ ผลิตสินคา และบรกิ ารโดยไดรับคา ตอบแทนเปน กำไร ปจ จัยที่กำหนดโครงสรางทางการตลาด 1. จำนวนผผู ลติ ในตลาด 2. สภาพภูมศิ าสตร 3. ความสามารถของสินคา ในตลาดที่สามารถใชท ดแทนกนั มีมากนอยเพียงใด ประโยชนข องการแขง ขัน 1. ทำใหเ กดิ สินคา ชนดิ ใหมในตลาด เพอ่ื ตอบสนองความตอ งการของผบู ริโภค 2. ทำใหส นิ คา มีราคาถูกลง แตค ณุ ภาพดีข้นึ 3. มสี นิ คา ใหเลือกมากขึน้ ภาษี หมายถึง เงินที่รัฐหรือทองถิ่นเรียกเก็บจากบุคคล เพื่อใชจายในการบริหารประเทศหรือ ทองถน่ิ ภาษีถือวา เปน รายไดส ำคญั ของรัฐท่นี ำมาใชจายดานตาง ๆ ประโยชนข องภาษี 1. ใชในการพัฒนาประเทศในดานตาง ๆ เชน สรางถนน สรางโรงพยาบาล สรางโรงเรียนและ กอสรางสงิ่ ตาง ๆ อนั เปนประโยชนแ กประชาชนสวนรวม เปนตน 2. ใชเ ปนเงินเดือนขาราชการประจำและขาราชการการเมือง ซง่ึ ใหบรกิ ารประชาชนในดา นตา ง ๆ

169 เร่อื งท่ี 3 คณุ ธรรมของผผู ลิตและผบู ริโภค ผผู ลติ หมายถึง ผูผลติ สนิ คาและบริการโดยการนำปจจัยการผลิตมาแปรรปู เปนสนิ คา ผูบริโภค หมายถึง ผูใชประโยชนจากสินคาและบริการ ซึ่งอาจจะเปนการบริโภคโดยตรง เชน การดื่ม การรับประทาน การใชสนิ คา หรอื การบรโิ ภค คณุ ธรรมของผบู รโิ ภค เปน หลกั ในการเลือกบริโภคสนิ คา ผบู ริโภคควรปฏบิ ัติ ดังน้ี ใชดวยความ จำเปน ใชใหเกดิ ประโยชนและความปลอดภัย ใชอ ยางประหยดั คณุ ธรรมของผผู ลติ 1. ผผู ลิตตองไมทำในสิ่งที่ไมถ ูกตอ ง การทำใหผ ูบริโภคไดรบั อันตรายจากการใชส ินคา หรือบริการ ของตนเอง 2. ผูผลิตตองพัฒนาคุณภาพสินคาอยูเสมอ ผูผลิตตองถือวาเปนความจำเปนท่ีจะตองพัฒนา สินคา ใหไดม าตรฐาน 3.ผผู ลติ ตองรกั ษาความซื่อสตั ยต อผบู รโิ ภค การผลิตสินคา ทไี่ ดม าตรฐานเดยี วกนั 4. การรักษาสภาพแวดลอม ผูผลิตตองถือเปนหนาที่และความรับผิดชอบตอการรักษา สภาพแวดลอม คุณธรรมของผบู รโิ ภค 1. ความจำเปน หมายถึง การบริโภคอุปโภคในสิ่งจำเปน เชน ดานปจจัยสี่ ซึ่งประกอบดวย เสอื้ ผา ยารกั ษาโรค อาหาร ที่อยอู าศยั 2. ความมีประโยชนและความปลอดภัย หมายถึง การบริโภคอุปโภคในสิ่งจำเปนที่กอใหเกิด ประโยชน 3. ความประหยัด หมายถึง การบริโภคอุปโภคโดยการใชจ ายใหเหมาะสมกับฐานะทางเศรษฐกจิ ของตน เรื่องท่ี 4 ทรพั ยากรธรรมชาติ ทรัพยากรในทางเศรษฐศาสตร หมายถึง สิ่งมีคาทั้งปวง ซึ่งอาจจะเกิดขึ้นเองหรือมีอยูตาม ธรรมชาติและเกิดจากการท่มี นุษยสรางหรือประดิษฐขึ้น ประเภทของทรัพยากร แบงออกเปน ประเภท ตาง ๆ ดังนี้ ทรัพยากรมนุษย และทรัพยากรที่ไมใชมนุษย ไดแก ทรัพยากรที่มนุษยสรางข้ึน และทรพั ยากรธรรมชาติ ซ่ึงหมายถึง ทรพั ยากรทเี่ กิดข้ึนเองหรอื มีอยตู ามธรรมชาติ

170 ปจ จยั ทม่ี อี ิทธิพลตอ การเปลย่ี นแปลงทางอาชพี ทำใหเ กิดอาชพี ใหม มีหลายปจ จัยดงั นี้ 1. ความเจริญกาวหนาทางเทคโนโลยี ความเปลี่ยนแปลงทางดานเทคโนโลยี ซึ่งมีผลตอการเกิด การพัฒนาและการเสื่อมของอาชีพ เปนอยางยิ่ง เชน การนำเครื่องจักรมาใชแทนแรงงานคน การนำ เทคโนโลยที างการเกษตรมาใชใ นการเกษตร การนำคอมพวิ เตอรมาใชในสำนักงาน เปนตน 2. ความเปลยี่ นแปลงทางทรัพยากร ทรพั ยากรนบั วา เปน ปจจัยในการผลติ เบอ้ื งตนที่สำคญั ซึง่ กอ ใหเกดิ อาชีพ ทรัพยากรนั้น มีมากมายและแตกตา งกันไปในทอ งถิน่ เชน ปาไม น้ำ แรธ าตุ น้ำมัน พืช 3. ความเปลี่ยนแปลงทางดานการเมือง การเมืองเปนปจจัยสำคัญในการลงทุน ถารัฐบาลมี เสถียรภาพมัน่ คง ผทู จ่ี ะมาลงทนุ ใน อุตสาหกรรมตางๆ กจ็ ะเกดิ ความมั่นใจทจี่ ะมาลงทนุ 4. ความเปลี่ยนแปลงทางสังคม โดยเฉพาะการที่มีประชากรเพิม่ มากขึ้น ตอ งการสิ่งของอุปโภค บรโิ ภคและสิง่ ดำรงชวี ิตมมี ากขึน้ ทำใหเ กดิ การลงทนุ เพอ่ื ผลิตสนิ คา และบรกิ ารมากขึน้ ดวย หลักการของเศรษฐกิจพอเพยี ง พอสรปุ สาระสำคัญๆ ไดดังตอไปนี้ 1. การพึ่งตนเอง หลักเศรษฐกิจพอเพียงมุงเนนการผลิตพืชผลใหเพียงพอกับความตองการ บริโภคในครัวเรือนกอนที่เหลือจากบริโภค จึงดำริเพื่อการคาเปนอันดับรองและสามารถพึ่งตนเองได มีชีวิตอยา งไมฟ ุงเฟอ ลดคาใชจ าย โดยการสรางสิ่งอปุ โภคบริโภคในที่ดินของตนเอง เชน ขาว น้ำ ปลา พชื ผกั เปนตน 2. การรวมกลุมของชาวบาน หลักการของเศรษฐกิจพอเพียงจะใหความสำคัญกบั การรวมกลุม ของชาวบาน มงุ เนน ใหชาวบานรวมกลุม กันดำเนินกจิ กรรมทางเศรษฐกจิ ตา ง ๆ อาทิเชน การทำเกษตร แบบผสมผสาน รวมกลมุ การทำหตั ถกรรม การแปรรูปผลผลติ ทางการเกษตร เปนตน 3. ความเอื้ออาทรและความสามัคคี เศรษฐกิจพอเพียงตั้งอยูบนพื้นฐานของการที่สมาชิก ของชุมชนมีความเอื้อเฟอ เอื้ออาทร ชวยเหลือและสามัคคี รวมแรงรวมใจ เพื่อประกอบกิจกรรมหรือ อาชีพตา ง ๆ ใหบรรลผุ ลสำเรจ็ ยอ มเปน ผลประโยชนต อสว นรวมเปน สำคัญ สมาชิกของชุมชนสามารถอยู รวมกันได อยา งมคี วามสุข บทท่ี 4 การเมืองการปกครอง เร่อื งที่ 1 ความหมายความสำคญั ของการเมอื งการปกครอง ความเปน มาของรัฐธรรมนญู รฐั ธรรมนูญเปน กฎหมายสงู สดุ หรอื เปนกฎหมายหลักของประเทศ รฐั ธรรมนูญเปนกฎหมายหลักท่ีสำคัญ ทีส่ ดุ เปน เสมือนกฎหมายหรือกติกาของประชาชน อำนาจอธปิ ไตย แบงออกเปน 3 อำนาจ ไดแก อำนาจนติ ิบญั ญัติ (รัฐสภา) อำนาจบรหิ าร (คณะรฐั มนตรี) และอำนาจตลุ าการ (ศาล)

171 ความสำคัญ รัฐธรรมนูญ เปนกฎหมายหลักที่สำคัญที่สุด เปนเสมือนกฎหมายหรือกติกาที่ ประชาชนในสังคม ยอมรับใหเปนหลกั ในการปกครองและการบริหารประเทศ ซึ่งการออกกฎหมายใด ๆ ยอ มตองดำเนินการ ภายในกรอบของบทบัญญตั ิในรฐั ธรรมนูญ กฎหมายใดท่ขี ัดแยงตอ รัฐธรรมนูญจะไม สามารถใชบ งั คบั ได เรื่องท่ี 2 โครงสรางการบรหิ ารราชการแผน ดิน การบริหารราชการแผนดิน เปนอำนาจหนาที่ของรัฐบาล (นายกรัฐมนตรีและคณะรัฐมนตรี) แบงออกเปน การบรหิ ารราชการสวนกลาง ไดแ ก การกำกบั ดูแลสำนักนายกรฐั มนตรี กระทรวง ทบวง การบริหารราชการสวนภูมภิ าค ไดแ ก จังหวัดและอำเภอ โดยจังหวดั และอำเภอรับคำสงั่ จาก สว นกลาง คือ กระทรวง ทบวง กรม ไปปฏิบัติ การบริหารราชการสวนทองถิ่น ไดแก การปกครองสวนทองถิ่นของไทยตามพระราชบัญญัติ ระเบียบบริหารราชการแผนดิน พ.ศ. 2534 จำแนกเปนองคการบริหารสวนจังหวัด เทศบาล องคการ บรหิ ารสว นตำบล กรงุ เทพมหานคร เมอื งพัทยา เรอื่ งที่ 3 ความสมั พันธร ะหวา งอำนาจนิตบิ ญั ญัติ อำนาจบริหาร และอำนาจตลุ าการ ระบบการเมอื ง การปกครองของไทยในปจ จบุ ัน ประเทศไทยเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยเปนระบอบ ประชาธิปไตย ตั้งแตวันที่ 24 มิถุนายน 2475 เปนตนมา นับเปนการสิ้นสุดการปกครองระบอบ สมบรู ณาญาสิทธริ าชยแ ละ เร่มิ ตนการปกครองระบอบประชาธิปไตย ระบบรฐั สภา อนั มีพระมหากษัตริย ทรงเปนประมุข มีรัฐธรรมนูญ เปนกฎหมายสูงสุด รูปแบบของรัฐเปนรัฐเดี่ยว มีอำนาจอธิปไตยหรือ อำนาจสูงสุดในการปกครองรัฐเปนของประชาชน พระมหากษัตริยทรงใชอำนาจอธิปไตยแทนปวงชน โดยทรงใชอำนาจนิติบัญญัติผานทางรัฐสภา ทรงใชอำนาจบริหารผานทางคณะรัฐมนตรีและทรงใช อำนาจตลุ าการผานทางศาล อำนาจอธิปไตย แบงออกเปน 3 อำนาจ มดี งั น้ี 1.อำนาจนิติบัญญัติ คือ อำนาจในการตรากฎหมายใชบังคับแกพลเมืองของประเทศ โดยรัฐสภาเปน ผูทำหนาทโ่ี ดยตรงพระมหากษัตริยจ ะทรงใชอำนาจนติ ิบญั ญัติผา นทางรัฐสภา โดยทรงลง พระปรมาภิไธย ในรางพระราชบัญญัติที่ผานการพิจารณาจากรัฐสภาแลวเปนผลใหกฎหมายฉบับนั้น มีผลใชบ งั คบั โดยสมบรู ณ 2.อำนาจบริหาร คือ อำนาจในการบังคับใชกฎหมาย บริหารและจัดการปกครองบานเมือง ใหเปนระเบียบเรียบรอยเพื่อใหเกิดความเจริญกาวหนาและความผาสุกของประชาชน ผูทำหนาที่ ดานบริหารโดยตรง คือ รัฐบาลหรือคณะรัฐมนตรี พระมหากษัตริยจะทรงใชอำนาจบริหารผานทาง

172 คณะรัฐมนตรี เชน ทรงลงพระปรมาภไิ ธย แตงต้งั ขา ราชการระดับสงู ใหปฏบิ ัตหิ นาที่ เชน ปลัดกระทรวง และอธิบดกี รมตา ง ๆ เปน ตน 3. อำนาจตุลาการ คือ อำนาจในการพิจารณาพิพากษาคดีใหเปนไปตามกฎหมาย โดยศาล เปนผูใชอำนาจหรือปฏิบัติหนาที่นี้โดยตรง พระมหากษัตริยจะทรงใชอำนาจตุลาการผานทางศาล เชน ทรงลงพระปรมาภไิ ธยแตง ตงั้ ประธานศาลฎีกาและผพู ิพากษาใหปฏบิ ตั หิ นาท่ี เปน ตน เรื่องที่ 4 การมีสวนรวมทางการเมืองการปกครอง ในระดับทองถิ่นและระดับประเทศในสังคม ประชาธิปไตย ถือวา อำนาจอธปิ ไตย รูปแบบการมีสวนรวมทางการเมือง การมีสวนรวมทางการเมืองการปกครอง หมายถึง การที่ประชาชนในฐานะเปนเจาของประเทศมีสวนในการกำหนดนโยบายหรือกำหนดการตัดสินใจ ของรฐั บาลในการดำเนนิ งานของรัฐ เพ่อื ประโยชนแ กประชาชน คุณธรรมของการเปนพลเมืองดใี นสงั คมประชาธปิ ไตยในระดบั กลุมสงั คม ทองถ่ินและ ประเทศชาติ 1. การเห็นแกประโยชนสวนรวม เพราะสังคมประชาธิปไตยจะดำรงอยูได และสามารถพัฒนา ใหมีความเจริญกาวหนาไดอยางมาก ถาสมาชิกในสังคมเห็นแกประโยชนสวนรวมและยอมเสียสละ ประโยชนส ว นตน เพอ่ื ประโยชนส ว นรวมเสมอ 2. การรับฟงความคิดเห็นของกันและกัน และเคารพในมติของเสียงสวนมาก แนวทางแกไข ปญหานั้นแตกตางกัน จึงจำเปนตองใชเสียงขางมาก หาขอยุติเกี่ยวกับแนวทางในการแกไขปญหา แตทั้งนี้เสยี งสวนมากก็ จะตองเคารพความคดิ เห็นของเสียงสวนนอย และจะตองไมถือวา เสียงสวนนอย เปน ฝายผิด จงึ จะทำใหสงั คมประชาธปิ ไตยโดยดำรงอยูอยางสันติ 3. การมีระเบยี บวินยั และรบั ผิดชอบหนาท่ี ถาสมาชิกในสังคมประชาธิปไตยโดยยดึ มัน่ ในระเบียบ วินัย ควบคุมตนเองได ไมล ะเมดิ สิทธิของผูอื่นและตั้งใจปฏิบตั ิหนาที่ของตนใหดีที่สุดเทาท่ีจะดีได สังคม ประชาธปิ ไตยนน้ั ก็จะมีแตค วามสงบสขุ และเจรญิ กาวหนา 4. ความซื่อสัตยสุจริต ถาสมาชิกในสังคมประชาธิปไตยทุกคนยึดมั่นในความซื่อสัตยสุจริต เชน ไมลักทรัพย ไมเบียดเบียนทรัพยสินของผูอ ื่นมาเปนของตน หรือถาขาราชการก็ปฏิบัติหนา ที่ดวยความ ซ่อื สตั ยส จุ ริต ไมเหน็ แกอามสิ สนิ จาง ไมทำการคอรร ปั ช่นั สังคมน้ันจะมสี ันตสิ ุขและเจริญกาวหนา ขึ้น หมายเหตุ : ใหนักศึกษา ไดศ ึกษาเพ่มิ เตมิ จากหนังสอื เรยี นรรู ายวชิ าสงั คมศึกษา รหัสวชิ า สค11001

173 แบบทดสอบรายวชิ าสังคม สค11001 จงเลือกคำตอบที่ถกู ตองทส่ี ุดเพยี งคำตอบเดยี ว 1. ภูมิประเทศของประเทศไทยมกี ่ีภาค ก. 4 ภาค ข. 5 ภาค ค. 6 ภาค ง. 7 ภาค 2. ภมู ิภาคใดของประเทศไทยมีภมู ิอากาศ 2 ฤดู ก. ภาคเหนอื ข. ภาคใต ค. ภาคกลาง ง. ภาคตะวนั ออก 3. ทรพั ยากรธรรมชาตใิ นขอใดเปน สิ่งสำคญั ทส่ี ุดตอการดำรงชวี ติ ก. ทรพั ยากรดนิ ข. ทรพั ยากรนำ้ ค. ทรพั ยากรปา ไม ง. ทรัพยากรแรธาตุ 4. การทำไรเ ล่ือนลอยสง ผลตอ การอนุรักษดนิ ในเรื่องใด ก. ดินสะสมธาตุอาหารไดมาก ข. ดนิ ระบายน้ำไดดี ค. ทำใหด ินดีขน้ึ เพราะไมมปี าปกคลมุ ง. หนาดนิ พงั ทลายจากนำ้ กัดเซาะ 5. เครื่องปน ดนิ เผาบานเชียงเปนหลกั ฐานประเภทใด ก. โบราณวตั ถุ ข. โบราณสถาน ค. เคร่อื งทำครวั ง. ภาพถายโบราณ

174 6. การแบงหลกั ฐานตามประวัติศาสตรส ามารถแบง ไดกี่ลักษณะ ก. 2 ลักษณะ ข. 3 ลักษณะ ค. 4 ลักษณะ ง. 5 ลักษณะ 7. แมน ้ำสายหลกั ของภาคกลางคือแมน ้ำใด ก. แมนำ้ มูล ข. แมน ้ำชี ค. แมน ้ำเจาพระยา ง. แมนำ้ บางประกง 8. ลุม น้ำใดเปนทีต่ ง้ั ถนิ่ ฐานของชนชาตไิ ทยสมยั กอนสุโขทัย ก. แมน้ำสาละวนิ ข. แมน ำ้ เหลอื ง ค. แมน ำ้ ฮวงโห ง. แมน้ำโขง 9. เศรษฐศาสตรม ีความสำคญั ตอผบู ริโภคอยางไร ก. ชวยในการตัดสนิ ในลงทุน ข. ชวยใหรจู กั เทคนคิ การผลิต ค. ชวยใหสามารถกำหนดราคาสนิ คาได ง. ชวยในการวางแผนการใชจ า ยของครอบครวั 10. อำนาจการรกั ษาความม่ันคงและความปลอดภัยของประชาชนเปน อำนาจหนา ที่ตามขอ ใด ก. อำนาจบริหาร ข. อำนาจตุลาการ ค. อำนาจนติ ิบัญญัติ ง. อำนาจอธิปไตย

175 สรปุ เนอ้ื หาสำคญั จากบทเรียนรายวชิ าศาสนาและหนา ที่พลเมอื ง รหัสวิชา สค11002 จดุ ประสงคก ารเรียนรู 1. อธบิ ายประวัติ หลักคำสอน และการปฏบิ ตั ติ ามหลกั ศาสนาที่ตนนับถือ 2. เห็นความสำคญั ของวัฒนธรรม ประเพณแี ละมสี วนรวมในการปฏิบตั ติ นตามวัฒนธรรม ประเพณที องถิ่น 3. ปฏบิ ตั ิตนตามหลกั ธรรมทางศาสนา วฒั นธรรม ประเพณี 4. ยอมรับและปฏิบัติตนเพื่อการอยูรวมกันอยางสันติสุขในสังคม ที่มีความหลากหลายทาง ศาสนา วัฒนธรรม ประเพณีมีคุณธรรม และคานิยมพ้ืนฐานในการอยูร วมกันอยา งปรองดองสมานฉันท 5. บอกสิทธิเสรีภาพ บทบาทและหนาที่ตามกฎหมายของการเปน พลเมอื งดตี ามระบอบ ประชาธปิ ไตยอันมีพระมหากษัตริยท รงเปนประมขุ 6. เห็นคณุ คา ของการปฏบิ ัตติ นเปน พลเมืองดตี ามกฎหมาย 7. มีสว นรวมในการปกครองสว นทองถิน่ ในระบอบประชาธปิ ไตยอันมพี ระมหากษัตริย ทรงเปนประมุข 8. วิเคราะหการแกปญ หาการทุจรติ และมสี วนรวมในการปอ งกนั และปราบปรามการทุจริต ความหมายของศาสนา ศาสนา คือ ลัทธคิ วามเชอ่ื ในหลกั การกรรมวิธี การปฏบิ ตั ติ นเพอื่ ใหบรรลุจดุ มุงหมายสูงสุดในชีวิต ทศี่ าสดาของแตล ะศาสนาส่ังสอน หรอื บัญญตั ิไว สาเหตุการเกิดศาสนา ประการแรก เกิดจากความกลัวของมนุษยเนื่องจากมนุษยไมมีความรู ความเขาใจ ปรากฏการณทางธรรมชาติ ภัยพิบัติตาง ๆ มนุษยคิดวาสิ่งเหลานี้เกิดจากอำนาจของ วิญญาณและส่ิงศักดิ์สทิ ธ์ิดลบันดาลใหเปน ไป มนษุ ยจ ึงแสวงหาวธิ ีภกั ดี ออนนอ ม ใหอ ยูใ ตอ ำนาจดวยการ แสดงออกตา ง ๆ เชน การเคารพบูชา การเซนสังเวย การทำทุกรกิริยา (การกระทำกิจที่ทำไดโดยยาก) เพื่อใหสิง่ ศักดิ์สทิ ธิ์เห็นใจ ประการตอมาเกิดจากการคนหาความจริงของธรรมชาติ โลกและชีวิต โดยไม หวงั พ่ึงพงิ อำนาจศักดิส์ ทิ ธ์ใิ ด ๆ เม่ือคน หาความจริงพบแลวจงึ นำมาประกาศศาสนา เพ่ือใหช าวโลกรตู าม คอื พระพุทธเจา เปน ตน

176 บทที่ 2 วัฒนธรรมและประเพณี วัฒนธรรม หมายถึง แบบอยางหรือวิถีการดำเนินชีวิตของชุมชนแตละกลุมเปนตัวกำหนด พฤตกิ รรมการอยูรว มกันอยา งปกติสุขในสงั คม ประเพณี คือ เปนสิ่งที่ปฏิบัติเชื่อถือมานานจนกลายเปนแบบอยางความคิดหรือการกระทำที่ สบื ตอ กนั มาและยงั มีอทิ ธพิ ลอยูในปจ จบุ ัน ประเพณีเกิดจากความเชื่อในสิ่งที่มีอำนาจเหนือมนุษย ประเพณี คือ ระเบียบแบบแผนในการ ปฏิบัตทิ ีเ่ หน็ วา ดกี วา ถูกตองกวา หรือเปน ท่ียอมรับของคนในสงั คม และมีการปฏบิ ัตสิ บื ตอ กันมา หนาทพ่ี ลเมอื ง พลเมอื งดีตามวิถีประชาธิปไตยคือคนทย่ี ึดหลักประชาธปิ ไตยในการดำรงชีวติ 1. การคำนึงถงึ ประโยชนสว นรวมมากกวาประโยชนส ว นตวั 2. วินัย ไดแ ก การฝกกาย วาจา และใจ ใหส ามารถควบคุมพฤตกิ รรมของตนเอง 3. ความรับผิดชอบตอหนาที่ ไดแก การเอาใจใส ต้ังใจ และมุงม่ันปฏบิ ตั ิหนาที่ตามบทบาทของ ตนอยา งเต็มความสามารถ ทงั้ น้ี เพ่อื ใหง านบรรลผุ ลตามเปา หมาย ตรงตามระยะเวลาทีก่ ำหนด 4. ความอดทน ไดแก การมีจิตใจหนักแนน สามารถควบคุมอารมณและพฤติกรรมใหเปนปกติ เมอ่ื ตองเผชิญกับปญ หาหรือสงิ่ ท่ไี มพ ึงพอใจ 5. การประหยดั และอดออม 6. การมนี ้ำใจเปน นักกฬี า ไมแ ขงขนั หรอื แกงแยง ชงิ ดกี นั 7. ความซือ่ สตั ยส จุ ริต 8. การอนุรกั ษค วามเปนไทย บทที่ 3 หนาทพ่ี ลเมืองไทย สทิ ธิ หมายถงึ อำนาจหรอื ผลประโยชนอนั ชอบธรรมของบคุ คลที่มกี ฎหมายใหค วามคมุ ครอง เชน สทิ ธิในการนบั ถอื ศาสนา การประกอบอาชีพ การไดร ับการศกึ ษา ฯลฯ เสรีภาพ หมายถึง ความมีอิสระในการกระทำของบุคคล ซึ่งการกระทำนั้นจะตองไมขัดตอ กฎหมาย เชน การแตงกาย การแสดงความคิดเห็น หนาที่ หมายถึง ภาระหรือความรับผิดชอบที่บุคคลจะตองปฏิบัติตามกฎหมาย สิทธิเสรีภาพ เปนรากฐานสำคัญในการปกครองตามระบอบประชาธิปไตย การที่จะรูวาการปกครองของประเทศใด มีความเปนประชาธิปไตยไดมากนอยเพียงใด ตองดูที่สิทธิเสรีภาพของประชาชนในประเทศนั้น ๆ เปนสำคัญ ถาประชาชนมีสิทธิเสรีภาพมาก ความเปนประชาธิปไตยของประเทศนั้นก็มีมาก หากสิทธิ เสรีภาพของประชาชนถูกจำกัดหรือลิดรอนโดยผูมีอำนาจในการปกครองประชาธิปไตยก็จะมีไมได ดว ยเหตุน้ีกฎหมายรฐั ธรรมนูญของไทยทุกฉบบั จึงไดบัญญัติคุมครองสทิ ธเิ สรีภาพของประชาชนไวอ ยา งแจง ชัด

177 สวนหนาที่นี้เปนกรอบหรือมาตรฐานของการปกครองในระบอบประชาธิปไตย ทั้งนี้ก็เพราะวา การปกครองระบอบประชาธิปไตยนั้น ตองอาศัยกฎหมายเปนหลักในการดำเนินการ หากประชาชน ไมร จู กั หนาทีข่ องตน ไมปฏบิ ัตติ ามกฎหมาย ระบอบประชาธปิ ไตยกจ็ ะดำรงอยูตอ ไปไมไ ด ดงั น้ัน สิทธิ เสรีภาพ และหนา ท่จี งึ มีความสำคัญอยางย่งิ ในการปกครองตามระบอบประชาธปิ ไตย ซ่ึงขาดเสยี มไิ ดเ ด็ดขาด ความหมายของประชาธิปไตย ประชาธปิ ไตยเปน รปู แบบการปกครองในประเทศมาจากคำ 2 คำดงั นี้ “ประชา” หมายถึง ประชาชนทเ่ี ปน พลเมืองของประเทศ “อธิปไตย” หมายถึง อำนาจสูงสดุ ในการปกครองประเทศ ดงั น้ัน ประชาธิปไตย จึงหมายถึง ประชาชนปกครองหรือการปกครองโดยประชาชน พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมายของประชาธิปไตยไววา “ระบอบการปกครองทีถ่ อื มติของปวงชนเปนใหญ หรอื การถอื เสยี งขางมากเปน ใหญ” ศาสตราจารย ดร.กมล ทองธรรมชาติ ใหความหมายวา ประชาธิปไตย เปนการปกครอง ของประชาชน โดยประชาชน เพอื่ ประชาชน สรุป ประชาธิปไตย จึงหมายถึง การที่ประชาชน หรือพลเมืองของประเทศ มีอำนาจและ มีสว นรว มในการกำหนดนโยบายในการปกครองประเทศ โดยคำนึงถงึ ประโยชนข องประชาชนสวนรวม หมายเหตุ : ใหน กั ศึกษา ไดศ กึ ษาเพม่ิ เตมิ จากหนงั สือแบบเรยี นรูรายวิชาศาสนาและหนาที่ พลเมอื ง รหัสวิชา สค11002

178 แบบทดสอบรายวชิ า ศาสนาและหนา ทีพ่ ลเมือง สค11002 1. ขอ ใดใหความหมายของคำวา “ศาสนา” ไดช ดั เจนทส่ี ุด ก. เปนคำเจาะจง ข. เปน คำสอน ค. เปน คำออนวอน ง. เปน คำบงั คับ 2. วนั อาสาฬหบูชา เปนวนั สำคญั ทางพระพทุ ธศาสนาตามขอใด ก. วันประสตู ิ ตรัสรู ปรนิ พิ พาน ข. วันถวายพระเพลงิ พระพทุ ธสรีระ ค. วันที่พระพทุ ธเจา ทรงแสดงโอวาทปาฎโิ มกข ง. วันทพ่ี ระพุทธเจา ทรงประกาศพระพทุ ธศาสนา 4. ศาสนาซิกข มีตนกำเนิดมาจากประเทศใดในทวปี เอเชีย ก. จนี ข. อินเดยี ค. เมียนมา ง. ซาอดุ อิ าระเบีย 5. ขอ ใดเก่ียวกบั ศาสนาฮนิ ดู มากทีส่ ดุ ก. ไตรเวท ข. อัลกุรอา น ค. ครันถสาหพิ ง. พระไตรปฎ ก 6. ขอใดไมจ ดั เปน ธรรมเนยี มประเพณี ก. การพดู ข. อาหาร ค. การว่ิง ง. การแตง กาย

179 7. บุคคลใดทำผดิ กฎหมายจราจรทางบกของประเทศไทย ก. แดงขบั รถแซงขวา ข. สุวทิ ย วง่ิ ขา มทางมาลาย ค. ประกิจ เปด ไฟฉุกเฉินขณะรถเสยี บนทอ งถนน ง. ดำรง ขับรถมีสิง่ ลากถูไปบนทางเดนิ รถ 8. ขอใดไมจ ดั เปนธรรมเนียมประเพณี ก. การทักทาย ข. การนอน ค. การเดิน ง. การไหว 9. การประดับธงชาตหิ นา บานในวันสำคัญตาง ๆ เปน การแสดงออกตามขอใด ก. คณุ ธรรม ข. คารวธรรม ค. ปญญาธรรม ง. สามัคคีธรรม 10. ขอใดไมใ ชหนาที่ของชาวไทยตามรฐั ธรรมนญู ป 2560 ก. ปองกนั ประเทศ ข. พิทักษรกั ษาไวซ งึ่ ชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย ค. ปฏบิ ตั ิตามกฎหมายอยางเครงครดั ง. ไปประทวงทุกคร้งั ท่ีมกี ารชมุ นมุ เรยี กรอง

180 สรปุ เนอ้ื หาสำคัญจากบทเรียน รายวิชาการพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม รหสั วิชา สค11003 จุดประสงคก ารเรยี นรู ผูเรียนสามารถมีความรู ความเขาใจ หลักการพัฒนาชุมชน/สังคม และวิเคราะหขอมูลในการ พฒั นาตนเอง ครอบครวั ชุมชน สังคม บทที่ 1 การพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สังคม 1. ความหมายของการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม 1.1 ความหมายของการพฒั นาตนเอง การพัฒนาตนเอง หมายถึง การปรับปรุง เปลี่ยนแปลงสิ่งที่ตนเองเปนอยู มีอยูใหดีขึ้นและ กาวหนา ไปกวา เดิม การพัฒนาตนเองตองคิดใหรอบดานวา เดิมตัวตนของเราเปนอยางไร ทั้งสุขภาพกาย และสุขภาพใจ เมื่อปรับปรุงตนเองแลวจะสามารถมีชีวิตที่เปนไปตามความตั้งใจที่หวังไวหรือไม ความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นทำใหตัวเรามีจิตใจเบิกบาน มีอารมณแจมใสขึ้นกวาเดิมหรือไม นอกจากนี้ ยังเปนความสามารถคิดหาเหตุผลมารองรับใหเกิดความกาวหนาทางสตปิ ญญาของตนเองได เมื่อพึ่งพา สตปิ ญ ญาตนเองได ก็ยอ มมีโอกาสใหผอู นื่ พึ่งพาสตปิ ญญาตวั เราไดเ ชน กนั 1.2 ความหมายของการพฒั นาชมุ ชน การพัฒนาชุมชน หมายถึง การกระทำที่มุงปรับปรุง และสง เสริมใหกลุมคนที่อยูรวมกันมีการ เปลี่ยนแปลงในทางท่ดี ีขน้ึ มีความเปน อยูทีด่ ขี ้ึน สขุ ภาพแข็งแรง มอี าชีพทมี่ ั่นคง มคี วามปลอดภัยในชวี ติ และทรพั ยสินโดยอาศัยความรว มมือจากบคุ คลภายในชมุ ชนและหนว ยงานองคการตาง ๆ ทงั้ ภายในและ ภายนอกชุมชน 1.3 ความหมายของการพัฒนาสังคม การพฒั นาสังคม หมายถึง กระบวนการเปลีย่ นแปลงในทางที่ดีในดานเศรษฐกิจการเมอื งสังคม การปกครอง และวัฒนธรรม เพื่อใหประชาชนในสังคมมีความเปนอยูที่ดีขึ้นทั้งดานที่อยูอาศัย อาหาร สุขภาพอนามัย การศึกษา การมีงานทำและมีรายไดเพียงพอสำหรับการครองชีพ ประชาชนในสังคม ไดรับความเสมอภาค ความยุติธรรมและมีคุณภาพชีวิตที่ดโี ดยประชาชนตองมีสวนรวมในกระบวนการ เปลย่ี นแปลงทกุ ขั้นตอนอยางมีระบบ 2. ความสำคัญของการพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม ความสำคญั ของการพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม เปนพื้นฐานในการเตรียมตนเองในดานตาง ๆ เชน รางกาย สติปญญา จิตใจ อารมณ และสังคม ใหมีความพรอมในการดำรงชีวิตใหอยูในชุมชน สงั คมไดอ ยา งมน่ั ใจมคี วามสุข และเปนกำลงั สำคญั เพอื่ ชวยใหช ุมชมแข็งแกรงและสรา งสงั คมทเี่ ปนสขุ

181 3. หลักการพัฒนาตนเอง ชุมชน สงั คม การพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม เปนการพัฒนาโดยยึดหลักการมีสวนรวม ประกอบดวย การรวมคิด การรวมตัดสินใจ การรวมปฏิบัติ รวมติดตามและประเมินผล และรวมรับผลประโยชน รวมทง้ั การประสานความรวมมอื การประชาสมั พนั ธ การใหความรทู ั้งทางตรงและทางออม 4. ประโยชนท ีไ่ ดร ับจากการพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สงั คม 1. ตนเอง มีการเปลี่ยนแปลง มีสวนรวมในกิจกรรมของชุมชน สังคม ประสบผลสำเร็จในการ ดำเนนิ ชวี ติ และสามารถอยูใ นสงั คมไดอยา งมคี วามสุข 2. ชุมชน สังคม ไดรับการพัฒนาและเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้น ประชาชนในชุมชนสังคม มีคุณภาพชีวิตที่ดี มีการเสียสละ และมีระเบียบวินัย ทำใหชุมชน สังคมเกิดความปลอดภัย มีความ เขม แข็ง และย่งั ยืนตอ ไป บทท่ี 2 ความหมาย ความสำคัญ และประโยชนของขอ มลู 1. ความหมายของขอ มูล ขอมูล คือ ขอเท็จจริง หรือสภาพเปนจริงที่ปรากฏในรูปตวั อักษร สัญลักษณ ตวั เลข ภาพ เสียง คำบอกเลาจากผูรู สถานการณท ีเ่ กิดขึ้น รวมทั้งการบันทึก และการถายทอดผานสื่อตาง ๆ ทั้งเอกสาร บคุ คล วทิ ยุ โทรทัศน และอินเทอรเนต็ เปนตน 2. ลกั ษณะขอมูลทด่ี แี ละความสำคญั ของขอ มูล ลักษณะของขอมูลที่ดีตองเปนขอมูลที่มีความถูกตองและเชื่อถือได ตรงตามความตองการ ของผูใชข อมูล และควรเปนขอมลู ที่เปนปจจบุ ัน และมคี วามทันสมัย 2.1 ขอ มูลท่ดี ีตอ งมลี กั ษณะตอไปนี้ 2.1.1 ถูกตองและเช่ือถือได กลาวคือ ตองมีความม่ันใจวา การรวบรวมขอมูลมีความถูกตอ ง และเชื่อถือไดโดยตองมีการตรวจสอบอยางละเอียด ซึ่งขอมูลอาจตองแปลงใหอยูในรูปแบบที่เครื่อง คอมพวิ เตอรเ ขา ใจไดอยา งถูกตอ ง บางครง้ั ขอ มูลผดิ พลาดเพราะใชโปรแกรมหรือสตู รคำนวณผิดพลาดจึง ตองกำหนดวิธกี ารรวบรวมผลดวยความละเอยี ดรอบคอบ 2.1.2 ตรงตามความตองการของผใู ช กลา วคอื เมอ่ื จะเกบ็ ขอมลู ใหเลอื กเก็บขอมูล เฉพาะทผี่ ูใชตอ งการเทานั้น ตอ งไมเก็บขอมลู อื่น ๆ ท่ไี มตรงกับการใชง าน แตใ หม่นั ใจวา ขอมลู ทต่ี อ งการ เกบ็ น้ัน เก็บไดอ ยางครบถวนและสมบูรณ 2.1.3 มีความทันสมยั กลา วคือ เปน ขอ มูลทเี่ ปน ปจจบุ ัน และมีความทนั สมัย เพ่อื ใหผใู ช ขอ มลู นำไปใชไดทนั เวลา

182 2.2 ความสำคัญของขอมลู ซึ่งขอมูลดานตาง ๆ มีความสำคัญตอประชาชนมากมายมหาศาล ทั้งการใชในชีวิตประจำวัน และดานการปฏิบัตงิ าน ดังตอไปน้ี - ดานภมู ศิ าสตร เชน บริบทของชุมชน ลกั ษณะของชุมชน และลกั ษณะภมู อิ ากาศ เปน ตน - ดานประวัตศิ าสตร เชน ความเปนมาของชุมชนนน้ั ๆ เปนตน - ดานการเมอื งการปกครอง เชน การมีสวนรว มในกจิ กรรมทางการเมอื งของชุมชน และการใช สทิ ธิ์เลือกตง้ั ตา ง ๆ เปนตน - ดานศาสนา วัฒนธรรม ประเพณี เชน ความเชื่อศาสนาของคนในชุมชน วันสำคญั ทางศาสนา และพิธีกรรมของชมุ ชน (การบวช การขึน้ บานใหม) เปน ตน - ดานหนาที่พลเมือง เชน ความจงรักภักดีตอสถาบันชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย ความสามัคคี การมีสวนรวมแสดงความคิดเห็น ความรับผิดชอบตอหนาที่ การเคารพกฎและระเบียบ ชุมชน เปน ตน - ดานทรัพยากร สงิ่ แวดลอม เชน ปาไม แหลง นำ้ และการคมนาคม เปน ตน - ดา นสาธารณสุข เชน การดูแลสขุ ภาพเบื้องตน และการปอ งกันโรคตาง ๆ เปน ตน - ดานการศกึ ษา เชน ระดับการศึกษาของคนในชมุ ชน สถานศึกษาในระบบและนอกระบบ เปนตน 3. ประโยชนข องขอมลู ขอมูลตาง ๆ ที่อยูรอบตัวเรา เราสามารถรับรูและนำขอมูลเหลานั้นมาใชประโยชนในชีวิต ประจำวันไดมากมายท้ังทางตรงและทางออ ม ดงั นี้ - ดานภูมิศาสตร เปนการศึกษา เรียนรูเกี่ยวกับบริบทของชุมชน ลักษณะของชุมชน ลักษณะ ภูมอิ ากาศ เพอ่ื ใหเ ปน ขอ มลู พืน้ ฐานในการพฒั นาหรือประกอบอาชพี - ดานประวัติศาสตร เปนการศึกษาเรียนรูความเปนมาของชุมชนนั้น ๆ เพื่ออนุรักษสืบสาน หรอื นำไปปรบั ปรุง ประยุกตใ ชใ หเหมาะสมกบั สภาพปจ จบุ ัน - ดานการเมืองการปกครอง เปนการศึกษาเรียนรู การมีสวนรวมในกิจกรรมทางการเมือง ของชุมชน ประเทศ และศึกษาเรยี นรกู ารใชส ทิ ธ์เิ ลือกตง้ั อยางถกู ตอง - ดานศาสนา วัฒนธรรม ประเพณี เปนการศึกษาเรยี นรูและปฏิบัตติ นตามวฒั นธรรม ประเพณี ใหถ ูกตองในชมุ ชนน้นั ๆ - ดานหนาที่พลเมือง เปนการศึกษาเรียนรู และปฏิบัติดวยความจงรักภักดีตอสถาบันชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย ความสามัคคี การมีสวนรวมแสดงความคิดเห็น ความรับผิดชอบตอหนาที่ การเคารพกฎ ระเบยี บชุมชน ทีจ่ ะสง ใหชมุ ชน สงั คม อยูอยางสงบสขุ

183 - ดานทรัพยากร สิ่งแวดลอม เปนการศึกษาเรียนรูทรัพยากรปาไม แหลงน้ำ การคมนาคม เพ่อื นำไปใชไ ดอ ยางเหมาะสม - ดานสาธารณสุข เปนการศึกษาเรียนรูการดแู ลสุขภาพเบื้องตน เรียนรูโรคภัยตาง ๆ เพื่อเปน การปอ งกนั ความสูญเสียของตนเอง ครอบครวั ชุมชน สังคม สามารถดำรงตนอยอู ยางปลอดภัย - ดานการศึกษา เปนการศึกษาเรยี นรูอยางตอเนื่อง หรือเปนองคค วามรูทที่ ันสมัย ถูกตอง และ ทนั ตอ เหตุการณ เพือ่ การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม ใหมีความเจริญตอ ไป 4. การนำขอ มูลไปใชในชวี ติ ประจำวนั 4.1 รูขอดี ขอดอย ของขอมูล ของชุมชนในดานตาง ๆ คือ ดานภูมิศาสตร ประวัติศาสตร การเมือง สง่ิ แวดลอม สาธารณสขุ การศึกษาวฒั นธรรม ประเพณี หนาทพ่ี ลเมอื ง ทรพั ยากร และศาสนา 4.2 วางแผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม ทีเ่ กดิ การศึกษาเรียนรขู อมลู ดานตาง ๆ 4.3 แนวทาง วิธีการในการปฏิบตั ิรวมกนั โดยมเี ปา หมายใหประสบความสำเรจ็ 4.4 นำไปประยกุ ตใ ชใ นชวี ิตประจำวันทเ่ี หมาะสมกับตนเอง ชุมชม สงั คม 5. ความสมั พนั ธข องขอมลู ความสัมพันธของขอมูลดานภูมิศาสตร ประวัติศาสตร การเมือง ศาสนา วัฒนธรรม ประเพณี หนาที่พลเมือง ทรัพยากร สิ่งแวดลอม สาธารณสุข และการศึกษา ในการนำไปใชนั้น จึงตองเชื่อมโยง บูรณาการขอ มลู ดังกลา วใหสัมพนั ธกัน เพอื่ การนำไปพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม ใหไดต ามเปาหมาย และ ประสบความสำเรจ็ ได บทที่ 3 วิธีการจัดเกบ็ วิเคราะหข อ มลู อยา งงาย และการเผยแพรขอมูล 1. วิธีการจดั เก็บขอมลู และรวบรวมขอมูล การจดั เก็บขอมูล คือ การเก็บรักษาขอมูลเพื่อการบริหารโดยการเก็บไวในรูปแบบตาง ๆ เชน การทำดวยมือซึ่งเปน แฟมเอกสาร หรือดว ยคอมพวิ เตอรใ นรปู ของแฟมขอ มลู เปนตน โดยมีวิธีการรวบรวมขอมูล ไดแก การสังเกต การสัมภาษณ การสำรวจ การสอบถาม และการรวบรวมขอมลู ทผ่ี อู ่ืนรวบรวมไวแ ลว ตัวอยา ง การเก็บรวบรวมขอ มลู โดยการสงั เกต ถาตองการรูวาพระอาทิตยตกโดยเฉลี่ยแลวตรงกับชวงเวลาใด ก็สังเกตชวงเวลาพระอาทิตยตก ในแตละวันแลว จดเวลาที่พระอาทิตยตกไวทุกวัน ตอเนื่องกัน ไปเปนสัปดาหหรือเปนเดือนก็ได จากน้ัน นำขอมูลเวลาที่บันทึกไวแ ตล ะคร้ัง มารวมกนั ไดตัวเลขเทาใดกน็ ำมาหารดวยจำนวนคร้งั ที่จดบันทึกเวลา กจ็ ะไดว า พระอาทิตยต กโดย “คา เฉลีย่ ” เฉลยี่ แลวตรงกับเวลาใด

184 การเก็บรวบรวมขอมูลโดยการสังเกต แมวาจะดูเหมือนงายและสะดวก แตถาใหไดขอมูล ที่ชัดเจนและคลาดเคลื่อนนอยที่สุด ตองเฝาดูดวยความเอาใจใสโดยการสังเกตและรับรูดวยตา หู และการสมั ผัส วธิ กี ารเก็บขอมลู โดยการสังเกต จึงจำเปน ตอ งมีขอ กำหนดตาง ๆ ดงั น้ี • กำหนดจุดมงุ หมายทีแ่ นน อนและชดั เจนวาตอ งการรเู รอื่ งใด • วางแผนอยางเปน ระบบ กำหนดกรอบการสงั เกตและระยะเวลาใหช ัดเจน • บันทกึ เหตุการณแ ละเรอ่ื งราวทีต่ รงตามความตองการ • สามารถทดสอบเพือ่ ความถูกตอ งและนา เชื่อถือได การเกบ็ รวบรวมขอมูลโดยการสังเกต แบง ออกเปนข้นั ตาง ๆ ท่ีสำคญั 4 ขนั้ คอื 1. ขน้ั เตรยี มการสงั เกต : • เลอื กพื้นที่ • เตรียมวสั ดอุ ุปกรณสำหรบั เกบ็ ขอมลู ท้ังภาพและเสยี ง • กำหนดวัน เวลา สถานท่แี ละนัดหมายผูที่จะไปทำการสงั เกต 2. ขั้นการสังเกต : • แนะนำตนเองและทำความรูจกั กบั หวั หนากลมุ ผูท่จี ะไปศึกษา ซง่ึ เรียกกันวา “กลมุ ประชากรศกึ ษา” • สรางสัมพันธท่ดี ภี ายในกลุม • สังเกตและเกบ็ ขอมูลตามประเดน็ หรอื กรอบทกี่ ำหนดไว 3. ขน้ั การบันทึกขอ มูล : เขียนบรรยายรายละเอียดใหไ ดม ากทสี่ ดุ 4. ขน้ั เสรจ็ สิน้ การสงั เกต : กลาวขอบคณุ ผใู หค วามรวมมอื ซึง่ ใหข อมูลที่เปน ประโยชน  ตวั อยาง การเก็บรวบรวมขอมูลโดยการสมั ภาษณ การสมั ภาษณ เปนการเกบ็ รวบรวมขอมลู ที่ผูสัมภาษณแ ละผใู หส ัมภาษณไ ดเผชิญหนากัน โดยมี การพูดคุยซักถามกันตอหนาแตตองไมลืมวาการพูดคุยกันตองมีจุดมุงหมายที่ชัดเจนขณะพูดคุยผูเก็บ ขอ มูลหรือผสู ัมภาษณ จะใชเ ครื่องมือเพื่อเกบ็ ขอมูลซ่ึงก็ คือ แบบสัมภาษณ ความหมายของแบบสัมภาษณ แบบสัมภาษณ หมายถึง เครื่องมือที่ใชในการเก็บรวบรวมขอมูล ซึ่งในแบบสัมภาษณจะมี ขอ คำถามท่ีผเู กบ็ รวบรวมขอ มลู หรอื ผสู มั ภาษณใชเปนแนวทางในการซกั ถามและพูดคุยกับผใู หสมั ภาษณ

185 ดังนั้น การสัมภาษณตองมีคนถามและคนตอบ คนถามใชแบบสัมภาษณที่เขียนคำถามไวแ ลว ขณะสัมภาษณอาจถามและตอบกันแบบปากเปลา คนตอบเลาใหฟง สวนคนถามก็จดไวเปนหลักฐาน กันลมื หรืออาจใชก ารบนั ทึกเสียงดวยวธิ กี ารตาง ๆ ท่ที ำไดโ ดยมีการขออนญุ าตบันทึกเสียงแลวเขียนสรุป อีกครั้งหน่ึงหลงั การซักถามพูดคยุ จบลง การเก็บขอ มูลโดยการสัมภาษณจ ำแนกไดตามความเหมาะสมกับงานที่ตองการศกึ ษา ดังน้ี สัมภาษณเปนรายบุคคล ผูถูกเลอื กถือวา เปนกลุมตวั อยางทีเ่ ปนตัวแทนของประชากรท่ีจะศึกษา หรอื เรียกใหงายวาเปนตวั แทนของเรอื่ งท่ตี องการรสู มั ภาษณผ รู ทู ใ่ี หข อมลู หลัก หรือขอ มูลสำคัญซ่งึ คนอ่ืน ไมรู เปนบุคคลที่แตกตางจากคนอ่ืนมีความรอบรูขอมูลตาง ๆ เพราะเปนการสัมภาษณท่ีเจาะลึก ไดแก การสัมภาษณปราชญช าวบา น นกั วชิ าการ นกั ธรุ กจิ ผูน ำทอ งถน่ิ ฯลฯ สัมภาษณเ ปนกลุม เพื่อหาขอมูลจากกลุมบคุ คลทใ่ี หขอมูลเกีย่ วกับเรื่องท่ีตองการศกึ ษา วิธีการ แบบนอี้ าจเรยี กวา ซักถามหรอื สนทนากลุม ทกุ คนออกความเหน็ และซกั ถามไดอ ยางเสรี ขนั้ ตอนเตรียมการเก็บขอ มูลโดยการสัมภาษณ 1. เตรียมตัวผูสัมภาษณ นัดประชุมชี้แจงให เขาใจแบบสัมภาษณและที่สำคัญตองเขาใจ ทั้งดานภาษา วฒั นธรรมและประเพณีของทองถิน่ รวมถึงผใู หส มั ภาษณและสถานที่ ทำการสัมภาษณ 2. ทำหนังสือขอความรวมมือ กำหนดวัน เวลา และสถานที่ ซึ่งจัดเตรียมไวเพื่อการสัมภาษณ และอยาลืมตรวจสอบใหแ นชดั วาตดิ ตอ ประสานงาน ครบถว นแลว 3. เตรียมวัสดุอุปกรณที่ตองใชในการสัมภาษณพรอมใชงาน เชน ดินสอ ปากกา กระดาษ เปนตน 4. ขน้ั สง แบบสัมภาษณใหผ ูใหขอ มลู ไดทำความเขา ใจ และเตรียมตัวใหพ รอ มกอนการสมั ภาษณ 5. ขั้นการสมั ภาษณ • ชีแ้ จงวัตถุประสงคในการเก็บขอ มลู บอกความสำคัญ ของตวั ผูใหส ัมภาษณ เพื่อกระตนุ ให ไดข อมลู ทีเ่ ปน จริง • บอกประโยชนจากการเก็บขอมลู และผลกระทบทจ่ี ะเกิดขึ้น เพื่อจะไดขอมูลที่ถูกตองและ ครบถวน • พยายามใหผูใหสัมภาษณบอกขอมลู มากที่สุด โดยใชภ าษาสภุ าพ ไมถ ามนำ แตพ ยายามให ไดค ำตอบตามประเด็นทต่ี อ งการ • ข้นั บันทึกผลการสมั ภาษณ ขณะสัมภาษณอาจบันทึกไดไมครบถวน จึงตองทบทวนผลการสัมภาษณอีกครั้ง หลักปฏิบัติ ในการทบทวนผลการสมั ภาษณ มีดงั นี้

186 - ควรบันทึกผลทันทีระหวางการสัมภาษณ หรือหลังจากสัมภาษณผานไปไดไมน าน เพราะ จะไดไมหลงลมื หรือไดขอ มลู ทคี่ ลาดเคลอื่ นไปจากความเปนจริง - ควรบนั ทกึ ผลตามจรงิ เทา นนั้ และตองไมเพ่มิ ความคดิ เหน็ ของผสู ัมภาษณเขาไป • ขัน้ สน้ิ สดุ การสมั ภาษณ • ดูความถูกตองของขอ มลู • ขอบคณุ ผใู หสัมภาษณทีช่ ว ยใหขอ มลู ท่เี ปน ประโยชน  ตวั อยา ง การเกบ็ รวบรวมขอมลู โดยการสำรวจ การสำรวจเปนการออกไปเก็บขอมูลจากสถานที่จริง เชน ถาตองการรูขอมูลเกี่ยวกับแมลงที่ทำลาย ตนขา วในนาก็ตอ งสำรวจทีละพืน้ ที่ แลวนำขอ มูลทไี่ ดม าปรับปรงุ วธิ กี ารกำจัดแมลงที่ทำลายตน ขาว ขณะสำรวจก็ตองบันทึกขอมูลไวใหชัดเจน เพราะขอมูลที่ไดมาจากนาขาวแตละแปลงตอง รวบรวมไวเ พ่อื วเิ คราะหว ธิ ใี นการกำจัดและทำลายแมลงที่เปน ศตั รตู นขา ว  ตัวอยาง การเกบ็ ขอมูลโดยการสอบถาม การเก็บรวบรวมขอมูลโดยการสอบถาม เปนการเก็บขอมูลจากประชากร หรือกลุมตัวอยาง ที่ศึกษาโดยใชแ บบสอบถาม ซึ่งหมายความวา เรามแี บบสอบถามใหค นที่เราตอ งการรูขอมูลตอบกลับมา การเกบ็ ขอ มลู อยางนี้ ทำได 4 วธิ ี ดงั น้ี • สงแบบสอบถามทางไปรษณียและกำหนดระยะเวลาสงแบบสอบถาม ที่ตอบแลวกลับคืน ใชว ธิ นี ี้ถาผูตอบอยูหางไกล คน หาหรือตดิ ตามไมส ะดวก • สงแบบสอบถามใหกับมือผูตอบ และกำหนดวิธีการรวบรวมเพื่อสงคืน หรอื ใหเวลาผูตอบแลว สงคนื ทางไปรษณยี  • ฝากผูนำทองถิ่นไปแจกจายใหถึงมือผูตอบแบบสอบถามแลวรวบรวมสงคืนหรือใหเวลาผูตอบ แลว สง คนื ทางไปรษณีย • ขอความรวมมือเจาหนาที่ในพื้นที่แจกแบบสอบถามและรวบรวมสงกลับคืนหรือหนวยงาน เจาของแบบสอบถามไปเก็บแบบสอบถามจากเจาหนา ท่ใี นพื้นที่ซึง่ รวบรวมไวแ ลว  ตวั อยาง การรวบรวมขอ มลู ทผี่ ูอ่นื รวบรวมไวแ ลว การเก็บรวบรวมขอมูลท่ีผูอ ื่นรวบรวมไวแลว เปนการรวบรวมขอ มูลที่เสียคาใชจายนอ ย เพราะ คนอื่นลงทุนทั้งสมอง เวลาและเงินแลว เชน อยากรูขอมูลเกี่ยวกับสมุนไพร ก็หาขอมูลโดยการอาน หนังสอื ท่ีเกี่ยวกับสมุนไพรทีม่ ผี ูเขียนไวห รือรวบรวมไวแลว นอกจากนี้ยงั หาอานไดจากวารสาร นติ ยสาร และแหลงขอมูลท่ีมผี ูน ิยมใชคนหาขอมลู มากที่สดุ คือ การคนหาจากอนิ เทอรเน็ต เพราะสะดวก รวดเรว็ มีขอ มลู ที่หลากหลายและเสียคา ใชจ า ยไมม าก

187 ขอควรระวัง : ขอมูลจากอินเทอรเน็ตอาจมีผิดพลาดบางควรตรวจสอบกับแหลงขอมูลอื่นๆ ดวย แผนพัฒนาตนเองกำหนดไดจากเหตุและผลในการพัฒนา มีการกำหนดเปาหมายที่จะพัฒนาและมอง ภาพในอนาคตวา จะไดร บั ความสำเรจ็ ไดอ ยางไร หลงั จากนนั้ จึงคิดหาวิธีการพัฒนารวมไปถึงปจจัยหรือสิ่ง ตาง ๆ ที่ชว ยใหป ระสบความสำเร็จ 2. การวิเคราะหข อมลู ตนเอง ชมุ ชน สงั คม “การวิเคราะห” หมายถึง เปนการศึกษา คนควา แยกแยะเพื่อหาสวนยอยของเหตุการณ เรื่องราวหรือเนื้อหาตาง ๆ ดวยความละเอียดและรอบคอบในเรื่องตาง ๆ ที่เกิดขึ้นอยางละเอียด รอบคอบอยางมีเหตุผล หาจุดเดน จุดดอยใหตรงตามความตองการที่จะนำผลการวิเคราะหไปใชโดย ขึ้นกับลักษณะของขอ มูลและตองอาศัยสถติ ิตาง ๆ เพื่อการจัดหมวดหมูขอมูล และการแปลความหมาย ของผลการวิเคราะห “การวเิ คราะหขอมูล” หมายถึง การจัดการขอมูลดวยวิธีตาง ๆ เชน การคำนวณ การนำเสนอ ขอมูล เปนตน เพื่อใหไดผลลัพธตามวัตถุประสงคที่จะนำไปใชใหตรงตามความเปนจริง ตรงตามความ ตองการ จากนน้ั จึงจะนำไปใชได หลกั เกณฑใ นการเลือกหวั ขอเพอื่ การวเิ คราะหข อมูล ดังน้ี 1. ความสำคัญของปญ หา ปญ หาบางเร่ืองที่เกิดขึ้นอาจเปนขอมูลสวนนอยเทานั้น ไมไดมีความสำคญั มากพอท่ีจะนำมา วเิ คราะห 2. ความเปน ไปได ขอมูลบางเรือ่ งท่เี ก็บรวบรวมมาไดอาจเปนแคความคิดที่เลื่อนลอย จะคดิ หาหนทางอยางไร กเ็ ปนไปไมไ ด 3. ความนา สนใจและทันตอเหตุการณ ขอมูลบางเรื่องไมไดเปนที่สนใจของผูคนทั่วไป อาจนาสนใจเฉพาะสำหรับคนบางกลุม นอกจากน้ีขอมลู บางเรื่องก็ไมค วรเลอื กมาวเิ คราะห เพราะชาเกินไป และไมท นั ใชงานแลว 4. ความนาสนใจของผวู เิ คราะห ผูที่จะทำการวิเคราะหอาจไมสนใจขอมูลบางเรื่องที่เก็บรวบรวมมา เปนธรรมดาที่วาใคร กต็ ามไมส นใจเร่ืองใด ยอมไมคอ ยมคี วามรลู ึกซ้งึ ในเร่ืองนั้น จงึ ไมนาจะเลือกหวั ขอนน้ั ๆ มาวเิ คราะห 5. ความสามารถท่จี ะทำใหบ รรลุผล ขอมูลที่เก็บรวบรวมมา อาจเปนเรื่องที่วิเคราะหออกมาแลว มองไมเห็นความสำเร็จ ซงึ่ คาดวา จะเกิดขึน้ อาจเปนปญหาหรอื เปน เรือ่ งท่ยี ากเกินกวาจะแกไขใหสำเรจ็ ได

188 3. การนำขอมลู ไปใชในการจัดทำแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม การนำขอมูลไปใชซ่ึงไดจากการวิเคราะหเพื่อวางแผนพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม โดยการ วางแผนพัฒนาตนเอง ชุมชน และสังคม จำเปนตองใชขอมูลจากการวิเคราะห มาชวยในการจัดลำดับ ความจำเปนวาเรือ่ งใดควรเลือกมาพฒั นากอน และเรื่องใดควรรอไวพัฒนาภายหลังได รวมทั้งตองดูความ เปนไปไดที่จะพัฒนา ซึ่งผลจากการนำแผนพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม ที่ประสบผลความสำเร็จและที่มีปญหา อุปสรรค จะตองนำไปสูการเผยแพรทัง้ ในระดับครอบครัว ชุมชน และสังคม ใหไดรับการปรับปรงุ และ พฒั นาตอ ไป 4. วธิ ีการเผยแพรขอมูล การเผยแพรข อ มลู ดา นตาง ๆ แบง ออกเปน 2 ประเภท 1. การเผยแพรขอมูลภายในชุมชน เผยแพรขอมูลเรื่องราวจากการพัฒนาตนเองไปสูครอบครัว ชุมชน และสังคมโดยพบปะพูดคุย การนำเสนองาน การประชุม การแลกเปลย่ี นเรียนรู และการศกึ ษาดงู านรว มกนั เปน ตน 2. การเผยแพรขอ มลู ภายนอกชมุ ชน เผยแพรขอมูลผานสื่อตางๆ เชน เอกสารสิ่งพิมพ วิทยุ โทรทัศน อินเตอรเน็ต และสื่อมวลชน ตางๆ เปน ตน บทที่ 4 การมีสวนรวมในการวางแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม 1. วิธีการมีสว นรว มในการวางแผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม การมสี ว นรว ม หมายถึง การที่บุคคลหรอื กลมุ เขา มามีสว นรว ม เก่ียวขอ ง รวมมือ รวมรบั ผิดชอบ ในกจิ กรรมการพฒั นาท่เี ปน ประโยชนตอชุมชน สังคม ดงั น้ี 1.1 การรวมคิด หมายถึง การมีสวนรวมในการประชุม ปรึกษาหารือในการวางโครงการ การดำเนินงาน การติดตามผล การตรวจสอบ การดูแลรักษา เพื่อใหกิจกรรมโครงการสำเร็จตาม วัตถุประสงค 1.2 การรวมตัดสินใจ หมายถึง เมื่อการประชุมแลว ตอมาจะตองเลือกตัดสินใจกิจกรรม หรือ แนวทางท่เี ห็นวาดที ่ีสดุ หรือเหมาะสมทีส่ ดุ 1.3 การรวมปฏิบัติ หมายถึง การเขารวมการดำเนินงานตามแผนงานโครงการ เชน รวมออกแรง รว มบรจิ าคทรพั ย รว มปฏิบตั ิ รว มพฒั นาชมุ ชน เปน ตน 1.4 รวมติดตามและประเมินผล หมายถึง การมีสวนรวมในการตรวจเยี่ยม ดูแล รักษา ผลประโยชนท ี่เกิดขึน้ จากแผนงานโครงการ

189 1.5 รวมรบั ผลประโยชน หมายถงึ การช่ืนชมยินดแี ละใหกำลงั ใจกบั ผลสำเรจ็ ของการดำเนนิ งาน รว มกนั 2. กิจกรรมของการมีสวนรว มในการวางแผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม กิจกรรมท่ี 1 กจิ กรรมการวางแผนพฒั นาตนเองสูชุมชน และสงั คม ลองนึกดวู า ทานเคยคิดวางแผนพฒั นาตนเองอยา งไร แลวเลา ใหเพื่อนสนิทฟง หลังจากเลา ไปแลว ยอ นกลบั มาตอบตวั ทานเองวา เร่มิ ทำตามแผนหรือยัง และดำเนินการตามแผนไปเพียงใด กจิ กรรมนีช้ ว ยกระตุนใหม ีการพฒั นาตนเองอยูเสมอ ไมลา หลงั สามารถกาวไปขางหนาอยา ง มั่นคงและตอเนอ่ื งตลอดเวลา ควรมองภาพอนาคตไดวา การวางแผนพัฒนาตนเอง จะเปนรากฐานที่ดีที่จะนำไปสูการ วางแผนพัฒนาชุมชนและการวางแผนพัฒนาสงั คมในท่สี ดุ กจิ กรรมที่ 2 กจิ กรรมการมีสวนรว มวิเคราะหและวางแผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม ชวนเพื่อน 2 คน มารวมพูดคุยและทบทวนเรื่องการใชขอมูลจากการวิเคราะหเพื่อวางแผน พัฒนาตนเอง ชมุ ชน และสังคม วา ตองทำอยา งไรบาง ไดขอ สรุปรว มกนั แลวเลอื กผแู ทน 1 คน พดู สรปุ ให ฟงอกี ครัง้ สวนอีก 2 คน ถา มแี นวคดิ เพิ่มเตมิ ขอใหพ ดู ไดอ ยา งอิสระ กิจกรรมนี้ชวยใหทุกคนในกลุมไดฝกคิด ฝกการมีสวนรวม รูจักการแสดงออกและใจกวาง ยอมรับความคิดเห็นของสมาชิกในกลมุ กิจกรรมที่ 3 กิจกรรมแบง ปน ประสบการณ รวมกลุมเพื่อน 6 คน เลอื กเพอื่ นคนหน่งึ เปนตวั แทนกลมุ ทีจ่ ะเปนผูกำหนดแผนพฒั นาตนเอง ตัดสินใจวาจะเลอื กพฒั นาเรื่องใดกอน คาดวา จะมปี ญหาอะไรเกิดขึ้นบางและควรทำอยา งไร ใหป ระสบ ผลสำเรจ็ เมื่อชวยกันคิดจนไดผลสรปุ ใหเลือกผูที่จะสรุปเรื่องราวเลาใหสมาชิกในกลุมฟง หากขาดตก บกพรอ งตรงไหนใหเ พ่อื นในกลมุ ชวยเพ่ิมเตมิ กิจกรรมนี้ ชวยใหสมาชิกกลุมไดฝกคิดอยางเปนระบบ รูจักแบงปน ประสบการณใหแกกัน ฝกความกลาคิด กลาแสดงออก และการยอมรับเหตแุ ละผลของสมาชิกในกลุม กิจกรรมที่ 4 กิจกรรมทบทวนแผนพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม ใชเวลาเพือ่ คดิ ดูวา ตวั ทานเองมีสวนรว มผลกั ดันแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน และสงั คมใหเปน ท่ี ยอมรับภายในชุมชนและสังคมของทานเพียงใด จากนั้นรวมกลุมเพื่อน 6 คน ชวยกันคิดทบทวนวาใน ชุมชนที่ทานอาศัยอยูนั้น ผูคนใหความรวมมือในการผลักดันใหเกิดการพัฒนาเรื่องใดในชุมชนบาง ขออาสาสมัครภายในกลุม 1 คน เลา เร่ืองราวท่สี รปุ ไดภ ายในกลุม อกี ครง้ั หน่งึ

190 กิจกรรมท่ี 5 กจิ กรรมการมีสว นรวม รวมคดิ สูก ารพึง่ พาตนเอง ชวนเพื่อนมาพูดคุยเกี่ยวกับหลักการพัฒนาชุมชนในเรื่องความคิดริเริ่มเรื่องการมี สว นรวมของประชาชนและเรือ่ งการพึ่งพาตนเอง พยายามพูดขยายความใหไดรายละเอียดตามที่เขาใจ มากที่สุด เรื่องบางเรื่องถาเขาใจสภาพที่เปนอยูอยางถองแทอาจอธิบายรายละเอียดตาง ๆ ไดเอง ตามความเขาใจ และถาตอ งการรูเพิ่มเติมก็อาจพูดคยุ แลกเปลย่ี นประสบการณกับผสู งู อายุในทองถ่ินท่ีมี ประสบการณ การมีสวนรว มในการพัฒนาทองถ่นิ และชุมชนในดา นตาง ๆ หรอื อาจพดู คยุ กับเจาหนาท่ซี ึ่ง ทำหนา ที่พฒั นาชมุ ชนก็จะไดรายละเอยี ดตา ง ๆ เพิ่มเติมเปน อยางดี กิจกรรมที่ 6 กิจกรรมทบทวนหลักการสรางการมสี วนรวม นำสูคนท่ีมีคณุ ภาพ ชวนเพื่อน 3 คน มารวมกลุมเพื่อทบทวนเร่ืองหลักการสรางการมีสวนรวมของประชาชนใน พื้นท่ีเมื่อชวยกันสรุปแลว หาอาสาสมัครเปนผูแทนเพื่อเลาเรื่องราวใหเพื่อนกลุมอื่นฟง กิจกรรมนี้เปน การฝกการมีสวนรวมของสมาชิกกลุม รวมกันทบทวน รวมกันทำความเขาใจ รวมกันอธิบายใหแกกัน และรวมกันสรุปยอ เมื่อทุกคนไดฝกการทำงานรวมกัน แตละคนจะไดรับโอกาสในการพัฒนาความคิด ความมเี หตมุ ีผล พรอ มทีจ่ ะรบั รขู อ มูลตา ง ๆ ทเ่ี ปน ประโยชนตอ ตนเอง ชมุ ชน และสังคม ไดร บั การพฒั นา ใหคิดดีและมีจิตใจดี เปนคนที่มีคณุ ภาพ ซึ่งคุณลกั ษณะเหลาน้ีเปนรากฐานของสังคมประชาธิปไตยและ เปนกลไกสำคญั ในการพัฒนาประเทศชาติ 3.เทคนิคในการวางแผนพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สังคม โดยการมีสวนรวมของประชาชน แผนพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม จะเปนที่ยอมรับได ถาทุกคนมีสวนรวมผลักดันใหเกิดขึ้น ซึ่งคำวา “การมีสวนรวม” เปนคำที่ยิ่งใหญท่ีจะชวยใหเรื่องยากกลายเปนเรื่องงาย ประโยชน ของแผนพัฒนาตนเอง มีดงั น้ี 1. รูขอดแี ละขอ บกพรองของตนเองหรอื รจู ุดเดน จดุ ดอยของตนเอง 2. แผนพฒั นาตนเองเกิดข้นึ จากความตอ งการและความพรอ มของตนเอง 3. มีแนวทางปฏบิ ัตทิ ช่ี ดั เจน 4. มีเปา หมายในการพัฒนาตนเอง 5. มกี ารพฒั นาตนเองอยางเปน ระบบ เมื่อผูคนยอมรับและเขาใจถึงประโยชนของแผนพัฒนาตนเองก็จะนำไปสูการผลักดันใหมี การใชแผนเหลานี้ และนำไปสูก ารจัดทำแผนพัฒนาชมุ ชนซึ่งแผนพัฒนาชุมชนมักเนนที่การสรางรายได ใหกับชุมชน การยกระดับคุณภาพชีวิตของผูคน หากมีแนวทางการพัฒนาและแกไขปญหาที่เกิดขึ้น ในชมุ ชน โดยผา นกระบวนการคิด การตัดสนิ ใจโดยชุมชนเอง ตา งคนตา งรว มกันคน หาและรวมกันเรียนรู โดยมีการสำรวจและวิเคราะหขอมูลภายในชุมชน จัดทำแนวทางพัฒนาชุมชนใหสอดคลองกับความ

191 พรอมของชุมชนอยางชัดเจนก็จะเกิดประโยชนตอชุมชนและสังคมไดในที่สุด ซึ่งประโยชนดังกลาวนนั้ สวนหนง่ึ เปน ผลมาจากการใชเทคนิคการมสี ว นรว มน่นั เอง เทคนคิ การวางแผนพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สังคมโดยการมีสว นรว ม แบง เปน 5 ระดับ คอื 1. การใหขอ มลู ขา วสาร เปนการเปด โอกาสใหป ระชาชนเขา มามีสวนรว ม 2. การรับฟงความคิดเห็น โดยการสำรวจความคิดเห็น การรับฟงความคิดเห็นจากการจัดเวที สาธารณะ และการแสดงความคดิ เห็นผานเว็บไซต เปน ตน 3. ความเกี่ยวของ โดยเปดโอกาสใหป ระชาชนรว มปฏิบัติงานชุมชนรว มเสนอแนะแนวทางเพือ่ การตดั สินใจ 4. ความรวมมือโดยเปดโอกาสใหประชาชนไดมีความรวมมือเปนผูแทน หรือเปนกรรมการใน คณะกรรมการของชุมชน 5. การเสริมอำนาจใหประชาชน โดยใหประชาชนนี้เปนผูต ัดสนิ ใจ เชน ใหมีการลงประชามติ เรือ่ งท่ีเปนประเดน็ สาธารณะตาง ๆ ในชุมชน รวมท้ังเรื่องโครงการกองทุนหมูบานที่ใหอำนาจประชาชน ในพ้นื ทีเ่ ปน ผตู ัดสนิ ใจทง้ั หมด บทที่ 5 การวางแผนไปประยกุ ตใ ชในชวี ิตประจำวนั 1. แนวทางการพัฒนาชมุ ชน สังคมไปประยุกตใชก บั ตนเอง ชมุ ชน และสังคม โดยใชแ นวคดิ พ้นื ฐานของการพัฒนาชุมชน สงั คม เปนสิ่งสำคญั ท่จี ะนำไปใช มีดังน้ี 1.1 การมสี วนรว มของประชาชนนี้ เปนหัวใจของการพฒั นาชมุ ชน สังคม โดยยดึ หลักของการมี สวนรวมใหประชาชนมีสวนรวมในการคิด ตัดสินใจ วางแผน การปฏิบัติการรวมบำรุงรักษา ติดตาม ประเมินผลและรวมรับผลประโยชน 1.2 การชวยเหลือตนเอง เปนแนวทางในการพัฒนาที่ยึดเปนหลักการสำคัญประการหนึ่ง คือ ตองพัฒนาใหป ระชาชนพึง่ ตนเองไดมากขึ้น โดยมีชมุ ชน สังคม ใหการชวยเหลอื สนับสนุน ในสวนที่ เกนิ ขีดความสามารถของประชาชน ตามโอกาสทเ่ี หมาะสม 1.3 ความคิดริเริ่มของประชาชน สงเสริมใหประชาชนยึดหลักการความคิดริเริ่มใชวิถี แหงประชาธิปไตย กระตุนใหประชาชนเกิดความคิด และแสดงออกซึ่งความคิดเห็นอันเปนประโยชน ตอชุมชน สังคม 1.4 ความตองการของชมุ ชน สงเสรมิ ใหประชาชน ชมุ ชน สังคม รวมคิดและตัดสินใจบนพน้ื ฐาน ความตอ งการของชมุ ชน สังคม เพือ่ ใหเ กดิ ความคิดจะชว ยกนั ทำงานและดแู ลรกั ษาตอ ไป

192 1.5 การศึกษาและเรียนรูตลอดชีวิต เปนกระบวนการใหการศึกษาและเรียนรูแกประชาชน เพื่อนำไปสูก ารพัฒนาคนในการดำรงชีวิตในชุมชน สังคม อยา งตอเน่ืองโดยสรุปจากแนวคดิ พ้ืนฐานของ การพฒั นาชมุ ชน สังคม สามารถนำไปประยุกตในการพัฒนาตนเอง ชุมชน สงั คม ใหมีประสิทธิภาพได 2. ประโยชนท่ีไดจากการวางแผน ประโยชนห รือขอดขี องการวางแผน มีดงั นี้ 2.1 สามารถบอกใหทราบถงึ ขอ ดี จดุ เดนจุดดอย ปญหาและโอกาสที่เกิดขนึ้ กับตนเอง ชุมชน สังคม 2.2 สามารถปรับปรงุ แกไ ขกระบวนการตัดสนิ ใจภายในครอบครวั ชุมชน สงั คม ใหดขี ึ้น 2.3 สามารถชใ้ี หเห็นทศิ ทางในการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม ในอนาคตได 2.4 สามารถชวยใหแ ตละบุคคลหรอื สังคม ชุมชน ปรบั เขาไดกับสิง่ แวดลอมเปลย่ี นแปลง 2.5 สามารถชวยผูนำใหมีความมั่นใจในการพัฒนาประชาชนในชุมชนตนเองใหอยูอยาง ปลอดภัยและมคี วามสุข กลาวโดยสรุป การวางแผนมีประโยชนอยางยิ่งตอตนเอง ชุมชน สังคม เพราะเปนสิ่งที่บอกให เห็นถึงทศิ ทางการพัฒนาตนเองชุมชนสงั คมในอนาคต เพื่อใหท กุ ฝายทราบรวมกนั และเปนเคร่ืองมือท่ใี ช เปนแนวทางในการประสานงานในชุมชนและระหวางชุมชน ชวยใหประชาชนสามารถปรับตัวเขากับ สภาพแวดลอมของชุมชน และสังคมที่เปลี่ยนไปได ตลอดจนชวยใหผูนำมีแนวคิดกวางและไกล การวางแผนที่ดีเปนสิ่งสำคัญที่จะชี้ถึงการบรรลุเปาหมายอยางคุมคา ตอการลงทุน และมีประสิทธภิ าพ นำไปสกู ารยกระดับคุณภาพชีวติ ประชาชนใหด ีขึ้น 3. วิธกี ารนำผลที่ไดจ ากการวางแผนไปประยกุ ตใชใ นชวี ิตประจำวนั แผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม เปนแผนทคี่ นใดคนหน่ึงหรอื กลมุ คนหลายคนกำหนดข้ึนมาเพ่ือ เปนแนวทางปฏิบัติในการเสริมสรางและเพิ่มพูนลักษณะที่จำเปนใหเกิดประสทิ ธิภาพและเพิ่มคุณภาพ จนไปสูจดุ หมายที่ตอ งการสง ผลใหเกิดการเปลี่ยนแปลง ดงั น้ี 3.1 การนำผลจากการวิเคราะหขอมลู ชุมชนไปใชในชีวิตประจำวันไดใ นดานตาง ๆ กอใหเกิด การเปล่ียนแปลง ไดแ ก - การมีฐานขอ มูลชมุ ชน - การรจู กั วเิ คราะหตนเอง - มกี ารจดั ทำแผนชุมชน 3.2 การนำผลจากการมีสว นรว มของชมุ ชนไปใชในชวี ติ ประจำวนั ไดใ นดา นตาง ๆ กอใหเ กิดการ เปล่ยี นแปลง ไดแ ก - การมีสว นรว มในชมุ ชน สงั คมมากขนึ้ - มที ักษะการอนุรกั ษทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอ ม

193 - มีการพัฒนาอาชพี และรจู กั การตลาดเบ้ืองตน - รจู กั รใู ช รรู ักษา ทรัพยากรหมบู า นทถี่ ูกวธิ ี 3.3 การนำผลจากการวางแผนการบริหารจัดการไปใชในชีวิตประจำวันไดในดานตาง ๆ กอใหเกดิ การเปลยี่ นแปลงไดแก - มกี ารบริหารจดั การในตนเอง ชุมชน สังคมทเ่ี หมาะสม - ลดปญ หาการขดั แยงในครอบครัวชุมชน สงั คม - สามารถตรวจสอบการทำงานของตนเอง ชุมชน สงั คมได โดยสรุป วิธีการนำผลที่ไดจากการวางแผนไปประยุกตใชในชีวิตประจำวัน สงผลใหเกิด การเปลีย่ นแปลงตอตนเอง ชมุ ชน สังคม ในทางท่ีดี และเหมาะสม หมายเหตุ : ใหน กั ศกึ ษา ไดศกึ ษาเพ่ิมเตมิ จากหนังสอื แบบเรยี นรรู ายวิชาการพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สงั คม รหัสวิชา สค11001

194 แบบทดสอบรายวิชา การพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สังคม รหสั วิชา สค11003 สมหญิง เปน คนมมี นุษยสมั พนั ธท ่ดี ีกบั คนรอบขาง ปรับตัวเขากบั คนไดท กุ เพศทุกวัย 1. จากสถานการณ สมหญิง ยดึ หลกั การพัฒนาตนเองในดา นใด ก. สังคม ข. อารมณ ค. สติปญ ญา ง. บคุ ลกิ ภาพ 2. พฤตกิ รรมของบุคคลใดไมใ ชก ารพัฒนาตนเอง ก. นาย ก ออกกำลังกายเปนประจำเพ่อื ใหรางกายแข็งแรงและสขุ ภาพจติ ดี ข. นาย ข มคี วามเช่ียวชาญดา นการปรบั ปรงุ ดิน แตยงั ศกึ ษาหาความรูใ หมๆ อยเู สมอ ค. นาย ค เปนคนเกง และมีความเชือ่ มน่ั ในตนเองมกั จะตัดสนิ ใจทำอะไรคนเดียว และทำไดดี ง. นาย ง ทราบวา ตนเองมขี อ บกพรองในเรอ่ื งใด จงึ หาทป่ี รกึ ษาเพอ่ื แกไขขอบกพรองของตนเอง จากการสำรวจวิสาหกิจชุมชนแหงหนง่ึ โดยใชแบบสอบถาม สอบถามขอมูลเกย่ี วกับเพศ จำนวน สมาชิกในชมุ ชน ประเภทของสนิ คา สภาพการดำเนินงาน และขอ เสนอแนะเพิ่มเตมิ 3. ขอใดเปน ขอมลู เชิงปรมิ าณ ก. เพศ ข.อาชีพ ค.ขอเสนอแนะเพิ่มเตมิ ง. จำนวนสมาชิกในครอบครวั ชุมชนแหงหน่งึ ไดร บั ความเสยี หายจากวาตภัย ผูนำชุมชนตอ งรายงานขอ มูล ความเสียหาย เบ้อื งตนแกหนว ยงานทเ่ี กี่ยวขอ งโดยดว น 4. ขอ ใดคอื ขอมลู สำคญั ที่สุดท่ผี นู ำชมุ ชนตองรายงานแกหนว ยงานท่ีเก่ียวของ ก. จำนวนประชาการในชุมชน ข. จำนวนบานเรอื นทีไ่ ดร บั ความเสยี หาย ค. จำนวนเงนิ จากการประมาณความเสยี หาย ง. จำนวนประชากรท่ีตอ งการรับความชวยเหลอื