หนังสือสวดมนต์ (บาลี)

มุนินา สมมฺ ทกขฺ าตา ภาวติ า พหุลีกตา. สวํ ตฺตนตฺ ิ อภิญฺ าย นพิ ฺพานาย จ โพธิยา, เอเตน สจจฺ วชเฺ ชน โสตถฺ ิ เต โหตุ สพฺพทา. โมคฺคลลฺ านญจฺ กสสฺ ปํ, เอกสมฺ ึ สมเย นาโถ โพชฺฌงฺเค สตฺต เทสย.ิ คิลาเน ทุกขฺ ิเต ทิสฺวา โรคา มุจจฺ สึ ุ ตํขเณ, เต จ ตํ อภินนฺทติ วฺ า โสตถฺ ิ เต โหตุ สพพฺ ทา. เอเตน สจฺจวชเฺ ชน เคลญฺเ นาภปิ ฬี ิโต, ภณาเปตวฺ าน สาทรํ. เอกทา ธมฺมราชาปิ ตมฺหา วุฏฺ าสิ านโส, จุนทฺ ตเฺ ถเรน ตญฺเ ว โสตฺถิ เต โหตุ สพฺพทา. สมโฺ มทิตฺวา จ อาพาธา ตณิ ฺณนฺนมปฺ ิ มเหสนิ ํ, เอเตน สจฺจวชเฺ ชน ปตตฺ านุปปฺ ตตฺ ิธมฺมตํ, โสตถฺ ิ เต โหตุ สพฺพทา. ปหนี า เต จ อาพาธา มคคฺ าหตกิเลสา ว เอเตน สจฺจวชฺเชน ปญุ ฺ ลาภํ มหาเตชํ วณณฺ กิตตฺ ิมหายสํ, สพพฺ สตฺตหติ ํ ชาตํ ตํ สุณนตฺ ุ อเสสโต, อตฺตปฺปรหติ ํ ชาตํ ปริตตฺ นฺตมภฺ ณาม เห. ๕๐

อภยปริตฺตํ ยนฺทุนฺนิมติ ฺตํ อวมงฺคลญจฺ , โย จามนาโป สกุณสสฺ สทโฺ ท, ปาปคฺคโห ทุสฺสปุ นิ ํ อกนฺตํ, พทุ ธฺ านภุ าเวน วนิ าสเมนฺตุ. ยนฺทนุ นฺ มิ ิตฺตํ อวมงคฺ ลญจฺ , โย จามนาโป สกณุ สสฺ สทฺโท, ปาปคฺคโห ทสุ สฺ ุปินํ อกนตฺ ํ, ธมมฺ านุภาเวน วินาสเมนฺตุ. ยนฺทนุ นฺ ิมติ ฺตํ อวมงคฺ ลญจฺ , โย จามนาโป สกุณสสฺ สทฺโท, ปาปคฺคโห ทสุ สฺ ุปนิ ํ อกนฺตํ, สงฺฆานภุ าเวน วินาสเมนตฺ .ุ เทวตาอยุ โฺ ยชนคาถา ทกุ ขฺ ปปฺ ตตฺ า จ นิทฺทุกขฺ า ภยปฺปตฺตา จ นพิ ฺภยา โสกปปฺ ตตฺ า จ นิสฺโสกา โหนฺตุ สพเฺ พปิ ปาณโิ น, เอตตฺ าวตา จ อมฺเหหิ สมภฺ ตํ ปญุ ฺ สมปฺ ทํ สพเฺ พ เทวานุโมทนตฺ ุ สพฺพสมปฺ ตตฺ ิสทิ ธฺ ยิ า. ๕๑

ทานํ ททนตฺ ุ สทธฺ าย สีลํ รกฺขนฺตุ สพพฺ ทา, ภาวนาภริ ตา โหนฺตุ คจฉฺ นตฺ ุ เทวตาคตา. สพฺเพ พทุ ธฺ า พลปปฺ ตฺตา ปจเฺ จกานญฺจ ยํ พลํ, อรหนตฺ านญฺจ เตเชน รกฺขํ พนธฺ ามิ สพฺพโส. ชยํ เทวมนสุ ฺสานํ ชโย โหตุ ปราชโิ ต, มารเสนา อภกิ ฺกนตฺ า สมนตฺ าทวฺ าทสโยชนา. ขนตฺ ิเมตตฺ าอธฏิ ฺ านา วทิ ธฺ ํเสตวฺ าน จกฺขมุ า, ภวาภเว สํสรนโฺ ต ทพิ ฺพจกฺขุํ วโิ สธย.ิ ปรยิ าปนฺนาทิโสตฺถานํ หิตาย จ สขุ าย จ, พุทธฺ กิจฺจํ วโิ สเธตวฺ า ปริตฺตนตฺ มฺภณาม เห. ชยปริตฺตํ มหาการุณิโก นาโถ หติ าย สพพฺ ปาณนิ ํ, ปเู รตฺวา ปารมี สพฺพา ปตโฺ ต สมฺโพธมิ ตุ ฺตมํ, เอเตน สจฺจวชเฺ ชน โหตุ เต ชยมงฺคลํ. ชยนฺโต โพธิยา มูเล สกฺยานํ นนทฺ วิ ฑฺฒโน, เอวํ ตฺวํ วชิ โย โหหิ ชยสฺสุ ชยมงฺคเล. อปราชิตปลลฺ งเฺ ก สเี ส ป วิโปกฺขเร, ๕๒

อภเิ สเก สพฺพพทุ ธฺ านํ อคฺคปปฺ ตโฺ ต ปโมทติ. สนุ กขฺ ตฺตํ สุมงฺคลํ สุปภาตํ สุหฏุ ฺ ติ ํ, สขุ โณ สุมหุ ุตฺโต จ สยุ ฏิ ฺ ํ พฺรหมฺ จาริสุ. ปทกฺขณิ ํ กายกมฺมํ วาจากมมฺ ํ ปทกฺขิณํ, ปทกฺขณิ ํ มโนกมฺมํ ปณิธี เต ปทกฺขิณา, ปทกขฺ ิณานิ กตฺวาน ลภนตฺ ตฺเถ ปทกฺขิเณ. รกฺขนฺตุ สพฺพเทวตา, ภวตุ สพพฺ มงฺคลํ สทา โสตฺถี ภวนฺตุ เต. สพพฺ พุทฺธานุภาเวน รกขฺ นฺตุ สพพฺ เทวตา, ภวตุ สพฺพมงฺคลํ สทา โสตถฺ ี ภวนตฺ ุ เต. สพพฺ ธมฺมานุภาเวน รกฺขนฺตุ สพพฺ เทวตา, ภวตุ สพฺพมงฺคลํ สทา โสตถฺ ี ภวนตฺ ุ เต. สพฺพสงฆฺ านภุ าเวน ขึน้ ๙ คำ่ ถวายพรพระ นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส. ( ๓ หน) อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สคุ โต โลกวิทู, อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสสฺ านํ พุทฺโธ ภควาติ. ๕๓

สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม, สนฺทิฏฺ โิ ก อกาลิโก เอหิปสฺสิโก, โอปนยโิ ก ปจจฺ ตตฺ ํ เวทิตพฺโพ วญิ ฺญูหีต.ิ สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, อุชุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, ายปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, สามีจิปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, ยทิทํ จตฺตาริ ปุริสยุคานิ อฏฺ ปุริสปุคฺคลา, เอส ภควโต สาวกสงฺโฆ, อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกขฺ เิ ณยฺโย อญชฺ ลกิ รณีโย, อนุตตฺ รํ ปุญฺ กฺเขตฺตํ โลกสสฺ าติ. พาหํุ สหสสฺ มภนิ มิ มฺ ติ สาวุธนฺตํ, ครฺ ีเมขลํ อุทิตโฆรสเสนมารํ, ทานาทธิ มฺมวธิ นิ า ชิตวา มนุ ินฺโท, ตนเฺ ตชสา ภวตุ เต ชยมงคฺ ลานิ. มาราตเิ รกมภยิ ชุ ฺฌิตสพฺพรตตฺ ึ, โฆรมฺปนาฬวกมกขฺ มถทฺธยกขฺ ํ, ขนตฺ สี ุทนฺตวิธนิ า ชิตวา มนุ ินโฺ ท, ตนฺเตชสา ภวตุ เต ชยมงฺคลาน.ิ นาฬาคริ ึ คชวรํ อตมิ ตฺตภตู ํ, ทาวคคฺ จิ กฺกมสนวี สทุ ารณุ นตฺ ํ, ถา้ สวดมคธ เปลย่ี นเปน็ “ชยมงคฺ ลคฺคํ” ทกุ บท. ๕๔

เมตฺตมพฺ ุเสกวิธินา ชติ วา มุนินโฺ ท, ตนฺเตชสา ภวตุ เต ชยมงฺคลานิ. อกุ ฺขิตฺตขคฺคมตหิ ตถฺ สทุ ารุณนฺตํ, ธาวนฺติโยชนปถงคฺ ุลมิ าลวนตฺ ํ, อทิ ฺธีภสิ งฺขตมโน ชติ วา มุนินฺโท, ตนฺเตชสา ภวตุ เต ชยมงฺคลานิ. กตวฺ าน กฏฺ มทุ รํ อวิ คพภฺ นิ ยี า, จญิ จฺ าย ทฏุ ฺ วจนํ ชนกายมชเฺ ฌ, สนเฺ ตน โสมวิธินา ชิตวา มนุ ินฺโท, ตนเฺ ตชสา ภวตุ เต ชยมงฺคลานิ. สจจฺ ํ วหิ าย มตสิ จจฺ กวาทเกตุํ, วาทาภโิ รปติ มนํ อติอนฺธภตู ํ, ปญฺ าปทปี ชลิโต ชิตวา มนุ นิ โฺ ท, ตนฺเตชสา ภวตุ เต ชยมงฺคลานิ. นนโฺ ทปนนทฺ ภชุ คํ วิพุธํ มฺหิทธฺ ึ, ปตุ ฺเตน เถรภชุ เคน ทมาปยนโฺ ต, อทิ ฺธูปเทสวิธินา ชิตวา มนุ ินโฺ ท, ตนฺเตชสา ภวตุ เต ชยมงคฺ ลาน.ิ ทคุ คฺ าหทิฏฺ ิภชุ เคน สุทฏฺ หตฺถํ, พรฺ หมฺ ํ วิสุทธฺ ชิ ตุ ิมิทฺธพิ กาภิธานํ, ๕๕

าณาคเทน วธิ ินา ชติ วา มุนนิ โฺ ท, ตนเฺ ตชสา ภวตุ เต ชยมงฺคลาน.ิ เอตาปิ พุทฺธชยมงฺคลอฏฺ คาถา, โย วาจโน ทินทิเน สรเต มตนฺที, หิตฺวานเนกวิวธิ านิ จุปททฺ วาน,ิ โมกขฺ ํ สขุ ํ อธคิ เมยฺย นโร สปญฺโ . มหาการณุ ิโก นาโถ หิตาย สพฺพปาณนิ ํ, ปเู รตฺวา ปารมี สพฺพา ปตฺโต สมฺโพธมิ ุตฺตมํ, เอเตน สจจฺ วชฺเชน โหตุ เต ชยมงคฺ ล.ํ สกยฺ านํ นนทฺ ิวฑฒฺ โน, ชยนฺโต โพธยิ า มูเล ชยสสฺ ุ ชยมงคฺ เล. เอวํ ตวฺ ํ วิชโย โหหิ สีเส ป วโิ ปกฺขเร, อปราชติ ปลฺลงฺเก อคคฺ ปปฺ ตฺโต ปโมทติ. อภเิ สเก สพฺพพุทฺธานํ สปุ ภาตํ สหุ ฏุ ฺ ิตํ, สนุ กฺขตตฺ ํ สมุ งฺคลํ สยุ ฏิ ฺ ํ พฺรหฺมจาริส.ุ สุขโณ สุมุหุตฺโต จ วาจากมมฺ ํ ปทกฺขิณํ, ปทกฺขิณํ กายกมมฺ ํ ปณิธี เต ปทกฺขณิ า, ปทกฺขณิ ํ มโนกมฺมํ ลภนตฺ ตเฺ ถ ปทกขฺ เิ ณ. ปทกขฺ ิณานิ กตวฺ าน ๕๖

ภวตุ สพพฺ มงฺคลํ รกขฺ นฺตุ สพฺพเทวตา, สพฺพพุทฺธานภุ าเวน สทา โสตฺถี ภวนตฺ ุ เต. ภวตุ สพพฺ มงฺคลํ รกขฺ นตฺ ุ สพฺพเทวตา, สพพฺ ธมฺมานภุ าเวน สทา โสตฺถี ภวนตฺ ุ เต. ภวตุ สพฺพมงคฺ ลํ รกขฺ นฺตุ สพฺพเทวตา, สพพฺ สงฆฺ านุภาเวน สทา โสตฺถี ภวนฺตุ เต. ทา้ ยสวดมนต์ โส อตถฺ ลทฺโธ สขุ ิโต วิรฬุ โฺ ห พทุ ธฺ สาสเน, อโรโค สุขิโต โหหิ สห สพฺเพหิ าตภิ .ิ สา อตถฺ ลทธฺ า สุขิตา วิรฬุ หฺ า พุทฺธสาสเน, อโรคา สุขติ า โหหิ สห สพเฺ พหิ าตภิ ิ. เต อตถฺ ลทฺธา สขุ ติ า วริ ฬุ ฺหา พุทฺธสาสเน, อโรคา สขุ ิตา โหถ สห สพเฺ พหิ าติภิ. สกกฺ ตวฺ า พทุ ฺธรตนํ โอสถํ อตุ ตฺ มํ วรํ, หติ ํ เทวมนุสสฺ านํ พุทธฺ เตเชน โสตถฺ นิ า, นสสฺ นตฺ ปุ ทฺทวา สพเฺ พ ทุกฺขา วปู สเมนตฺ ุ เต. สกฺกตวฺ า ธมมฺ รตนํ โอสถํ อตุ ฺตมํ วรํ, ปรฬิ าหูปสมนํ ธมฺมเตเชน โสตถฺ นิ า, ๕๗

นสสฺ นตฺ ปุ ททฺ วา สพเฺ พ ภยา วูปสเมนตฺ ุ เต. สกกฺ ตฺวา สงฺฆรตนํ โอสถํ อตุ ฺตมํ วรํ, อาหเุ นยฺยํ ปาหเุ นยฺยํ สงฺฆเตเชน โสตถฺ นิ า, นสฺสนตฺ ปุ ทฺทวา สพฺเพ โรคา วูปสเมนตฺ ุ เต. พทุ ฺโธ เม สรณํ วรํ, นตฺถิ เม สรณํ อญฺ ํ โหตุ เต ชยมงฺคลํ. เอเตน สจฺจวชเฺ ชน ธมฺโม เม สรณํ วรํ, นตฺถิ เม สรณํ อญฺ ํ โหตุ เต ชยมงฺคล.ํ เอเตน สจจฺ วชเฺ ชน สงโฺ ฆ เม สรณํ วรํ, นตฺถิ เม สรณํ อญฺ ํ โหตุ เต ชยมงคฺ ลํ. เอเตน สจฺจวชเฺ ชน วิชชฺ ติ วิวิธํ ปถุ ุ, ตสฺมา โสตฺถี ภวนตฺ ุ เต. ยงกฺ ิญจฺ ิ รตนํ โลเก วิชชฺ ติ วิวิธํ ปุถุ, รตนํ พุทธฺ สมํ นตถฺ ิ ตสมฺ า โสตฺถี ภวนฺตุ เต. ยงกฺ ิญจฺ ิ รตนํ โลเก วชิ ฺชติ ววิ ิธํ ปถุ ุ, รตนํ ธมฺมสมํ นตถฺ ิ ตสฺมา โสตถฺ ี ภวนตฺ ุ เต. ยงฺกิญจฺ ิ รตนํ โลเก รกฺขนตฺ ุ สพพฺ เทวตา, รตนํ สงฺฆสมํ นตถฺ ิ โสตฺถี โหนฺตุ นิรนตฺ รํ. รกขฺ นตฺ ุ สพพฺ เทวตา, โหตุ สพพฺ ํ สุมงฺคลํ โสตถฺ ี โหนฺตุ นริ นฺตร.ํ สพฺพพทุ ธฺ านภุ าเวน โหตุ สพฺพํ สุมงฺคลํ สพฺพธมมฺ านภุ าเวน ๕๘

โหตุ สพฺพํ สุมงฺคลํ รกขฺ นฺตุ สพฺพเทวตา, สพฺพสงฆฺ านภุ าเวน โสตฺถี โหนตฺ ุ นิรนฺตรํ. นกฺขตฺตยกขฺ ภตู านํ ปาปคฺคหนิวารณา, ปรติ ตฺ สฺสานุภาเวน หนฺตฺวา เตสํ อุปทฺทเว. นกฺขตตฺ ยกฺขภูตานํ ปาปคฺคหนวิ ารณา, ปรติ ตฺ สสฺ านุภาเวน หนตฺ ฺวา เตสํ อุปททฺ เว. นกฺขตฺตยกฺขภูตานํ ปาปคคฺ หนิวารณา, ปริตตฺ สสฺ านุภาเวน หนตฺ ฺวา เตสํ อปุ ททฺ เว. หมายเหตุ : ท้ายสวดมนต์น้ีใช้สวดต่อท้ายเวลาเจริญพระพุทธมนต์ ในกรณี ที่ไม่ไดส้ วดถวายพรพระ. ขนึ้ ๑๐ ค่ำ มงคลจักกวาฬใหญ่ สิริธิติมติเตโชชยสิทฺธิมหิทฺธิมหาคุณาปริมิตปุญฺ าธิการสฺส สพฺพนฺ- ตรายนิวารณสมตฺถสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ทฺวตฺตึสมหา- ปรุ ิสลกฺขณานภุ าเวน อสตี ฺยานุพยฺ ญชฺ นานุภาเวน อฏฺฐตุ ตฺ รสตมงคฺ ลานุภาเวน ฉพพฺ ณณฺ รสํ ิยานภุ าเวน เกตมุ าลานุภาเวน ทสปารมิตานภุ าเวน ทสอุปปารม-ิ ตานุภาเวน ทสปรมตฺถปารมิตานุภาเวน สีลสมาธิปญฺ านุภาเวน พุทฺธานุภาเวน ธมฺมานุภาเวน สงฺฆานุภาเวน เตชานุภาเวน อิทฺธานุภาเวน ๕๙

พลานุภาเวน เ ยฺยธมฺมานุภาเวน จตุราสีติสหสฺสธมฺมกฺขนฺธานุภาเวน นวโลกุตฺตรธมฺมานุภาเวน อฏฺ งฺคิกมคฺคานุภาเวน อฏฺ สมาปตฺติยานุภาเวน ฉฬภิญฺ านุภาเวน จตุสจฺจ าณานุภาเวน ทสพล าณานุภาเวน สพพฺ ญฺญุต าณานภุ าเวน เมตฺตากรณุ ามุทิตาอเุ ปกขฺ านุภาเวน สพพฺ ปริตฺตา- นภุ าเวน รตนตฺตยสรณานุภาเวน ตุยหฺ ํ สพฺพโรคโสกุปทฺทวทุกฺขโทมนสฺสุปา- ยาสา วินสฺสนฺตุ, สพฺพอนฺตรายาปิ วินสฺสนฺตุ สพฺพสงฺกปฺปา ตุยฺหํ สมิชฺฌนฺต,ุ ทีฆายุตา ตุยฺหํ โหตุ, สตวสฺสชเี วน สมงคฺ ิโก โหตุ สพฺพทา. อากาสปพฺพตวนภูมิคงฺคามหาสมุทฺทา อารกฺขกา เทวตา สทา ตุมฺเห อนรุ กฺขนฺต.ุ มงคลจกั กวาฬนอ้ ย สพพฺ พุทฺธานุภาเวน สพฺพธมฺมานภุ าเวน สพฺพสงฺฆานุภาเวน พุทฺธรตนํ ธมฺมรตนํ สงฆฺ รตนํ ติณฺณํ รตนานํ อานุภาเวน จตุราสีติสหสฺสธมฺมกฺขนฺธานุ- ภาเวน ปิฏกตฺตยานุภาเวน ชินสาวกานุภาเวน สพฺเพ เต โรคา สพฺเพ เต ภยา สพฺเพ เต อนฺตรายา สพฺเพ เต อุปทฺทวา สพฺเพ เต ทุนฺนิมิตฺตา  มงคลจักวาฬน้อย ตอนตั้งแต่ อายุวฑฺฒโก ถึง โหตุ สพฺพทา น้ัน ถ้าผู้รับพรเป็นสตรี ท่านนิยมเปลี่ยนดังน้ี อายุวฑฺฒกา ธนวฑฺฒกา สิริวฑฺฒกา ยสวฑฺฒกา พลวฑฺฒกา วณฺณวฑฺฒกา สขุ วฑฺฒกา โหตุ สพพฺ ทา. นอกนัน้ เหมอื นกัน. ๖๐

สพฺเพ เต อวมงฺคลา วินสฺสนฺตุ, อายุวฑฺฒโก ธนวฑฺฒโก สิริวฑฺฒโก ยสวฑฺฒโก พลวฑฒฺ โก วณณฺ วฑฒฺ โก สุขวฑฺฒโก โหตุ สพพฺ ทา. ทกุ ขฺ โรคภยา เวรา โสกา สตตฺ ุ จุปทฺทวา, อเนกา อนตฺ รายาปิ วินสสฺ นฺตุ จ เตชสา. ชยสิทฺธิ ธนํ ลาภํ โสตถฺ ิ ภาคยฺ ํ สุขํ พลํ, สิริ อายุ จ วณโฺ ณ จ โภคํ วุฑฺฒี จ ยสวา, สตวสฺสา จ อายู จ ชวี สิทธฺ ี ภวนฺตุ เต. ภวตุ สพพฺ มงฺคลํ รกขฺ นตฺ ุ สพพฺ เทวตา, สพพฺ พทุ ธฺ านภุ าเวน สทา โสตถฺ ี ภวนฺตุ เต. ภวตุ สพฺพมงฺคลํ รกขฺ นตฺ ุ สพฺพเทวตา, สพพฺ ธมมฺ านภุ าเวน สทา โสตฺถี ภวนฺตุ เต. ภวตุ สพฺพมงคฺ ลํ รกขฺ นฺตุ สพพฺ เทวตา, สพฺพสงฆฺ านภุ าเวน สทา โสตถฺ ี ภวนตฺ ุ เต. ขึน้ ๑๑ ค่ำ ปพพฺ โตปมคาถา ยถาปิ เสลา วิปุลา นภํ อาหจฺจ ปพพฺ ตา, สมนฺตา อนปุ ริเยยฺยํุ นปิ โฺ ปเถนฺตา จตุททฺ สิ า. เอวํ ชรา จ มจจฺ ุ จ อธวิ ตฺตนตฺ ิ ปาณิโน, ๖๑

ขตตฺ ิเย พรฺ าหฺมเณ เวสฺเส สทุ ฺเท จณฺฑาลปุกกฺ เุ ส. น กิญจฺ ิ ปริวชเฺ ชติ สพพฺ เมวาภมิ ทฺทติ, น ตตถฺ หตถฺ ีนํ ภูมิ น รถานํ น ปตฺติยา. น จาปิ มนฺตยุทฺเธน สกฺกา เชตุํ ธเนน วา, ตสมฺ า หิ ปณฑฺ ิโต โปโส สมปฺ สสฺ ํ อตถฺ มตตฺ โน. พุทเฺ ธ ธมเฺ ม จ สงฺเฆ จ ธีโร สทธฺ ํ นเิ วสเย, โย ธมมฺ จารี กาเยน วาจาย อุท เจตสา, อเิ ธว นํ ปสสํ นตฺ ิ เปจจฺ สคเฺ ค ปโมทต.ิ อริยธนคาถา ยสฺส สทธฺ า ตถาคเต อจลา สปุ ตฏิ ฺ ิตา, สีลญฺจ ยสสฺ กลยฺ าณํ อริยกนตฺ ํ ปสสํ ิตํ. สงเฺ ฆ ปสาโท ยสสฺ ตฺถิ อชุ ุภตู ญฺจ ทสสฺ นํ, อทลทิ โฺ ทติ ตํ อาหุ อโมฆนตฺ สสฺ ชวี ิตํ. ตสมฺ า สทธฺ ญจฺ สลี ญจฺ ปสาทํ ธมมฺ ทสฺสน,ํ อนุยญุ เฺ ชถ เมธาวี สรํ พทุ ฺธาน สาสนนฺต.ิ ๖๒

ยํ เว นิพฺพาน าณสสฺ าณํ ปุพฺเพ ปวตตฺ เต, ตสเฺ สว วิสยีภูตา ยายํ ธมฺมนยิ ามตา. อนิจฺจตา ทุกฺขตา จ สพเฺ พสํ จ อนตฺตตา, ตสฺสา ปกาสกํ สตุ ตฺ ํ ยํ สมพฺ ุทฺเธน ภาสิตํ. สาธูนํ าณจาเรน ยถา พุทฺเธน เทสติ ํ, โยนโิ ส ปฏิปตยฺ ตฺถํ ตํ สตุ ตฺ นฺตํ ภณาม เส. ธมฺมนิยามสตุ ฺตํ เอวมฺเม สุตํ. เอกํ สมยํ ภควา, สาวตฺถิยํ วิหรติ, เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส, อาราเม. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ. ภทนฺเตติ เต ภกิ ฺขู ภควโต ปจฺจสโฺ สสํ.ุ ภควา เอตทโวจ. อุปฺปาทา วา ภิกฺขเว ตถาคตานํ อนุปฺปาทา วา ตถาคตานํ, ิตา ว สา ธาตุ ธมฺมฏฺ ิตตา ธมฺมนิยามตา, สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ. ตํ ตถาคโต อภิสมฺพุชฺฌติ อภิสเมติ, อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา อภิสเมตฺวา อาจิกฺขติ เทเสติ, ปญฺ เปติ ปฏฺ เปติ, วิวรติ วิภชติ อุตฺตานกี โรต,ิ สพเฺ พ สงฺขารา อนิจจฺ าติ. อุปฺปาทา วา ภิกฺขเว ตถาคตานํ อนุปฺปาทา วา ตถาคตานํ, ิตา ว สา ธาตุ ธมฺมฏฺ ิตตา ธมฺมนิยามตา, สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ. ตํ ตถาคโต อภิสมฺพุชฺฌติ อภิสเมติ, อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา ๖๓

อภิสเมตฺวา อาจิกฺขติ เทเสติ, ปญฺ เปติ ปฏฺ เปติ, วิวรติ วิภชติ อตุ ตฺ านีกโรต,ิ สพฺเพ สงขฺ ารา ทุกขฺ าต.ิ อุปฺปาทา วา ภิกฺขเว ตถาคตานํ อนุปฺปาทา วา ตถาคตานํ, ิตา ว สา ธาตุ ธมมฺ ฏฺ ิตตา ธมฺมนิยามตา, สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ. ตํ ตถาคโต อภิสมฺพุชฺฌติ อภิสเมติ, อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา อภิสเมตฺวา อาจิกฺขติ เทเสติ, ปญฺ เปติ ปฏฺ เปติ, วิวรติ วิภชติ อุตฺตานีกโรติ, สพฺเพ ธมมฺ า อนตฺตาต.ิ อิทมโวจ ภควา. อตฺตมนา เต ภกิ ฺขู ภควโต ภาสติ ํ, อภินนฺทนุ ฺติ. ข้ึน ๑๒ คำ่ วิปสฺสนาภูมปิ าโ ปญฺจกฺขนฺธา. รูปกฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ, สญฺ ากฺขนฺโธ, สงขฺ า- รกฺขนฺโธ, วิญฺ าณกฺขนฺโธ. ทวฺ าทสายตนาน.ิ จกฺขวฺ ายตนํ รูปายตนํ, โสตายตนํ สทฺทายตนํ, ฆานายตนํ คนฺธายตนํ, ชิวฺหายตนํ รสายตนํ, กายายตนํ โผฏฺ พฺ- พายตนํ, มนายตนํ ธมมฺ ายตนํ. อฏฺ ารส ธาตุโย. จกฺขุธาตุ รูปธาตุ จกฺขุวิญฺ าณธาตุ, โสตธาตุ สทฺทธาตุ โสตวิญฺ าณธาตุ, ฆานธาตุ คนฺธธาตุ ฆานวิญฺ าณธาตุ, ชวิ ฺหา- ๖๔

ธาตุ รสธาตุ ชิวฺหาวิญฺ าณธาตุ, กายธาตุ โผฏฺ พฺพธาตุ กายวิญฺ าณธาตุ, มโนธาตุ ธมฺมธาตุ มโนวญิ ฺ าณธาต.ุ พาวีสตินฺทฺรยิ าน.ิ จกฺขุนฺทฺริยํ โสตินฺทฺรยิ ํ ฆานนิ ทฺ ฺรยิ ํ ชวิ ฺหนิ ฺทฺรยิ ํ กายินฺทฺริยํ มนินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, สุขินฺทฺริยํ ทุกฺขนิ ฺทฺริยํ โสมนสฺสินฺทฺริยํ โทมนสฺสินฺทฺริยํ อุเปกฺขนิ ฺทฺริยํ, สทฺธินฺทฺริยํ วิริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปญฺ ินฺทฺริยํ, อนญฺ ตญฺ สฺสามี- ตินทฺ รฺ ิยํ อญฺ ินฺทรฺ ิยํ อญฺ าตาวนิ ฺทรฺ ิย.ํ จตฺตาริ อริยสจฺจานิ. ทุกฺขํ อริยสจฺจํ, ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจํ, ทุกขฺ นโิ รโธ อรยิ สจจฺ ํ, ทกุ ขฺ นิโรธคามนิ ี ปฏปิ ทา อริยสจจฺ ํ. อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา, สงฺขารปจฺจยา วิญฺ าณํ, วิญฺ าณปจฺจยา นามรูปํ, นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ, สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจจฺ ยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสปุ ายาสา สมภฺ วนฺติ. เอวเมตสสฺ เกวลสสฺ ทกุ ขฺ กฺขนธฺ สฺส, สมทุ โย โหติ. อวิชชฺ ายเตวฺ ว อเสสวริ าคนโิ รธา สงขฺ ารนโิ รโธ, สงฺขารนโิ รธา วิญฺ าณ- นิโรโธ, วิญฺ าณนิโรธา นามรูปนิโรโธ, นามรูปนิโรธา สฬายตนนิโรโธ, สฬายตนนิโรธา ผสฺสนิโรโธ, ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธ, เวทนานิโรธา ตณฺหานิโรโธ, ตณฺหานิโรธา อุปาทานนิโรโธ, อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธ, ภวนโิ รธา ชาตินโิ รโธ, ชาตินิโรธา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกขฺ โทมนสสฺ ุปายาสา นริ ชุ ฌฺ นตฺ .ิ เอวเมตสสฺ เกวลสฺส ทกุ ขฺ กขฺ นธฺ สฺส, นโิ รโธ โหต.ิ ๖๕

ตลิ กขฺ ณาทิคาถา สพเฺ พ สงฺขารา อนิจฺจาติ ยทา ปญฺ าย ปสฺสติ, อถ นิพพฺ นิ ทฺ ติ ทกุ เฺ ข เอส มคโฺ ค วสิ ุทธฺ ยิ า. สพเฺ พ สงขฺ ารา ทกุ ฺขาติ ยทา ปญฺ าย ปสสฺ ติ, อถ นิพพฺ นิ ทฺ ติ ทุกเฺ ข เอส มคฺโค วิสุทฺธยิ า. สพเฺ พ ธมมฺ า อนตตฺ าติ ยทา ปญฺ าย ปสฺสติ, อถ นิพพฺ ินฺทติ ทุกฺเข เอส มคฺโค วสิ ุทฺธิยา. อปปฺ กา เต มนุสฺเสสุ เย ชนา ปารคามโิ น, อถายํ อิตรา ปชา ตรี เมวานุธาวต.ิ เย จ โข สมฺมทกขฺ าเต ธมฺเม ธมฺมานวุ ตตฺ ิโน, เต ชนา ปารเมสสฺ นฺติ มจฺจเุ ธยฺยํ สทุ ุตฺตร.ํ กณหฺ ํ ธมฺมํ วิปฺปหาย สกุ กฺ ํ ภาเวถ ปณฺฑิโต, โอกา อโนกมาคมมฺ วเิ วเก ยตถฺ ทรู มํ. ตตฺราภิรติมิจฺเฉยยฺ หติ ฺวา กาเม อกญิ ฺจโน, ปริโยทเปยยฺ อตตฺ านํ จิตตฺ เกลฺ เสหิ ปณฑฺ โิ ต. เยสํ สมโฺ พธยิ งเฺ คสุ สมฺมา จติ ตฺ ํ สุภาวิตํ, อาทานปฏนิ สิ ฺสคเฺ ค อนปุ าทาย เย รตา, ขณี าสวา ชุติมนโฺ ต เต โลเก ปรนิ ิพพฺ ตุ าต.ิ ๖๖

ตอิ ุทานคาถา (พทุ ธฺ อทุ านคาถา) ยทา หเว ปาตภุ วนฺติ ธมฺมา, อาตาปิโน ฌายโต พฺราหมฺ ณสฺส, อถสสฺ กงฺขา วปยนฺติ สพพฺ า, ยโต ปชานาติ สเหตธุ มมฺ ํ. ยทา หเว ปาตภุ วนตฺ ิ ธมมฺ า, อาตาปโิ น ฌายโต พฺราหมฺ ณสสฺ , อถสฺส กงขฺ า วปยนฺติ สพพฺ า, ยโต ขยํ ปจจฺ ยานํ อเวท.ิ ยทา หเว ปาตภุ วนฺติ ธมฺมา, อาตาปโิ น ฌายโต พฺราหมฺ ณสสฺ , วธิ ปู ยํ ตฏิ ฺ ติ มารเสนํ, สูโรว โอภาสยมนตฺ ลิกขฺ นฺติ ภทเฺ ทกรตตฺ คาถา อตตี ํ นานวฺ าคเมยฺย นปฺปฏิกงเฺ ข อนาคตํ, ยทตีตมปฺ หีนนตฺ ํ อปปฺ ตตฺ ญจฺ อนาคต.ํ ปจจฺ ปุ ปฺ นฺนญฺจ โย ธมฺมํ ตตถฺ ตตถฺ วิปสสฺ ติ, ๖๗

อสหํ ิรํ อสงกฺ ุปปฺ ํ ตํ วิทฺธา มนพุ ฺรูหเย. อชเฺ ชว กจิ ฺจมาตปฺปํ โก ชญฺ า มรณํ สุเว, น หิ โน สงฺครนฺเตน มหาเสเนน มจฺจุนา. เอวํ วิหารมิ าตาปึ อโหรตฺตมตนทฺ ติ ํ, ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ สนฺโต อาจิกขฺ เต มุนตี ิ. ขึ้น ๑๓ ค่ำ ธมฺมสงคฺ ณมี าตกิ าปาโ กุสลา ธมมฺ า อกุสลา ธมฺมา อพฺยากตา ธมฺมา. สุขาย เวทนาย สมฺปยุตตฺ า ธมมฺ า ทกุ ฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ธมฺมา อทกุ ขฺ มสขุ าย เวทนาย สมปฺ ยตุ ฺตา ธมมฺ า. วิปากา ธมฺมา วปิ ากธมฺมธมฺมา เนววิปากนวปิ ากธมฺมธมมฺ า. อุปาทินฺนุปาทานิยา ธมฺมา อนุปาทินฺนุปาทานิยา ธมฺมา อนปุ าทนิ ฺนานุปาทานิยา ธมมฺ า. สงฺกิลิฏฺ สงฺกิเลสิกา ธมฺมา อสงฺกิลิฏฺ สงฺกิเลสิกา ธมฺมา อสงกฺ ลิ ฏิ ฺ าสงฺกิเลสกิ า ธมมฺ า. สวิตกฺกสวิจารา ธมฺมา อวิตกฺกวิจารมตฺตา ธมฺมา อวิตกฺกา- วิจารา ธมมฺ า. ปีติสหคตา ธมมฺ า สุขสหคตา ธมมฺ า อุเปกขฺ าสหคตา ธมฺมา. ๖๘

ทสฺสเนน ปหาตพฺพา ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพา ธมฺมา เนวทสฺสเนน นภาวนาย ปหาตพฺพา ธมมฺ า. ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา ธมฺมา เนวทสสฺ เนน นภาวนาย ปหาตพพฺ เหตกุ า ธมฺมา. อาจยคามิโน ธมฺมา อปจยคามิโน ธมฺมา เนวาจยคามิโน นาปจยคามิโน ธมฺมา. เสกขฺ า ธมฺมา อเสกฺขา ธมฺมา เนวเสกขฺ า นาเสกขฺ า ธมมฺ า. ปรติ ฺตา ธมฺมา มหคคฺ ตา ธมมฺ า อปปฺ มาณา ธมมฺ า. ปริตฺตารมฺมณา ธมฺมา มหคฺคตารมฺมณา ธมฺมา อปฺปมาณา- รมมฺ ณา ธมมฺ า. หนี า ธมฺมา มชฌฺ ิมา ธมฺมา ปณีตา ธมฺมา. มิจฉฺ ตฺตนยิ ตา ธมมฺ า สมมฺ ตตฺ นยิ ตา ธมฺมา อนยิ ตา ธมฺมา. มคฺคารมฺมณา ธมฺมา มคฺคเหตุกา ธมฺมา มคฺคาธปิ ตโิ น ธมฺมา. อปุ ปฺ นนฺ า ธมมฺ า อนุปปฺ นฺนา ธมมฺ า อุปปฺ าทโิ น ธมมฺ า. อตีตา ธมฺมา อนาคตา ธมมฺ า ปจฺจุปฺปนฺนา ธมมฺ า. อตีตารมฺมณา ธมฺมา อนาคตารมฺมณา ธมฺมา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา ธมมฺ า. อชฌฺ ตตฺ า ธมมฺ า พหิทธฺ า ธมมฺ า อชฌฺ ตตฺ พหิทธฺ า ธมฺมา. อชฺฌตฺตารมฺมณา ธมฺมา พหิทฺธารมฺมณา ธมฺมา อชฺฌตฺตพหิทฺธา- รมมฺ ณา ธมมฺ า. ๖๙

สนิทสฺสนสปฺ ปฏิฆา ธมฺมา อนิทสฺสนสปฺปฏิฆา ธมฺมา อนิทสฺสนาปปฺ ฏฆิ า ธมมฺ า. ปฏฺ านมาติกาปาโ เหตุปจฺจโย, อารมฺมณปจฺจโย, อธิปติปจฺจโย, อนนฺตรปจฺจโย, สมนนฺตรปจฺจโย, สหชาตปจฺจโย, อญฺ มญฺ ปจฺจโย, นิสฺสยปจฺจโย, อปุ นิสฺสยปจฺจโย, ปุเรชาตปจจฺ โย, ปจฺฉาชาตปจฺจโย, อาเสวนปจฺจโย, กมฺมปจฺจโย, วิปากปจฺจโย, อาหารปจฺจโย, อินฺทฺริยปจฺจโย, ฌานปจฺจโย, มคฺคปจฺจโย, สมฺปยุตฺตปจฺจโย, วิปฺปยุตฺตปจฺจโย, อตถฺ ิปจฺจโย, นตฺถิปจจฺ โย, วคิ ตปจจฺ โย, อวิคตปจจฺ โย. บทบังสกุ ุลเป็น อจริ ํ วตยํ กาโย ป วึ อธิเสสฺสติ ฉฑุ โฺ ฑ อเปตวญิ ฺ าโณ นิรตถฺ ํว กลงิ ฺครํ. บทบังสกุ ลุ ตาย อนจิ ฺจา วต สงฺขารา อปุ ฺปาทวยธมมฺ ิโน อุปปฺ ชฺชิตวฺ า นิรุชฺฌนฺติ เตสํ วูปสโม สโุ ข. ๗๐

สพฺเพ สตฺตา มรนตฺ ิ จ มรึสุ จ มรสิ สฺ เร ตเถวาหํ มรสิ สฺ ามิ นตฺถิ เม เอตฺถ สสํ โย. โมกขฺ ปุ ายคาถา สพพฺ วตฺถตุ ตฺ มํ นตวฺ า พุทธฺ ธมมฺ คณตตฺ ยํ, เชคุจฺฉกายมจจฺ านํ โมกขฺ ปุ ายํ วทามหิ .ํ ปาฏโิ มกขฺ ํ ปเู รตพฺพํ อโถ อินทฺ รฺ ิยสวํ โร, อาชวี สสฺ อโถ สทุ ธฺ ิ อโถ ปจจฺ ยนสิ ฺสติ .ํ จาตุปาริสุทฺธิสลี ํ กาตพพฺ ํ ว สนุ มิ ฺมลํ, กรณากรเณเหว ภิกฺขุนา โมกขฺ เมสนิ า. พุทฺธานุสฺสติ เมตฺตา จ อสภุ ํ มรณสฺสติ, อจิ จฺ มิ า จตรุ ารกขฺ า กาตพพฺ า จ วปิ สสฺ นา. วสิ ุทฺธธมมฺ สนตฺ าโน อนตุ ฺตราย โพธิยา, โยคโต จ ปโพธา จ พทุ โฺ ธ พุทโฺ ธติ ายเต. นรานรตริ จฺฉาน- เภทา สตตฺ า สเุ ขสโิ น, สพฺเพปิ สุขโิ น โหนตฺ ุ สขุ ติ ตฺตา จ เขมิโน. เกสโลมาทฉิ วานํ อยเมว สมสุ ฺสโย,  พระราชนพิ นธ์ของพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจ้าอย่หู ัว. ๗๑

กาโย สพฺโพปิ เชคุจฺโฉ วณณฺ าทโิ ต ปฏิกฺกุโล. ชวี ติ ินฺทรฺ ิยปุ จฺเฉท- สงฺขาตมรณํ สิยา, สพเฺ พสปํ ธี ปาณนี ํ ตญหฺ ิ ธุวํ น ชวี ิตํ. อวชิ ฺชาทหี ิ สมภฺ ตู า รปู ญฺจ เวทนา ตถา, อโถ สญฺ า จ สงฺขารา วิญฺ าณญจฺ าติ ปญฺจเิ ม. อปุ ฺปชฺชนตฺ ิ นริ ุชฌฺ นตฺ ิ เอวํ หุตวฺ า อภาวโต, เอเต ธมมฺ า อนิจจฺ าถ ตาวกาลิกตาทโิ ต. ปุนปฺปนุ ํ ปีฬติ ตตฺ า อุปฺปาเทน วเยน จ, เต ทกุ ฺขา ว อนจิ จฺ า เย อถ สนฺตตฺตตาทิโต. วเส อวตฺตนาเยว อตฺตวปิ กฺขภาวโต, สุญฺ ตฺตสฺสามิกตฺตา จ เต อนตตฺ าติ ายเร. เอวํ สนฺเต จ เต ธมมฺ า นพิ พฺ นิ ทฺ ติ พพฺ ภาวโต, ทฑฺฒเคหสมาเยว อลํ โมกฺขํ คเวสิตุํ. ปญฺจกฺขนฺธมิมํ ทกุ ขฺ ํ ตณฺหา สมทุ โย ภเว, ตสสฺ า นิโรโธ นิพฺพานํ มคฺโค อฏฺ งฺคิการิโย. เอตฺตกานํปิ ปา านํ อตถฺ ํ ตฺวา ยถารหํ, ปฏิปชฺเชถ เมธาวี ปตตฺ ุํ สงขฺ ารนิพฺพุตินฺติ. ๗๒

ข้นึ ๑๔ ค่ำ พระวินัย ยนฺเตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน, ป มํ ปาราชิกํ กตฺถ ปญฺ ตฺตนฺติ. เวสาลิยํ ปญฺ ตฺตนฺติ. กํ อารพฺภาติ. สุทินฺนํ กลนฺทปุตฺตํ อารพฺภาติ. กิสฺมึ วตฺถุสฺมินฺติ. สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต ปุราณทุติยิกาย เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ, ตสฺมึ วตฺถุสฺมนิ ฺต.ิ เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา เวรญฺชายํ วิหรติ นเฬรุปุจิมนฺท- มูเล มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน, สทฺธึ ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ. อสฺโสสิ โข เวรญฺโช พฺราหฺมโณ สมโณ ขลุ โภ โคตโม สกฺยปุตฺโต สกฺยกุลา ปพฺพชิโต, เวรญฺชายํ วิหรติ นเฬรุปุจิมนฺทมูเล มหตา ภิกฺขุสงเฆน, สทฺธึ ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ. ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลยฺ าโณ กิตตฺ ิสทฺโท อพภฺ ุคฺคโต, อติ ิปิ โส ภควา อรหํ สมฺมา- สมฺพุทฺโธ, วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู, อนุตฺตโร ปุริส- ทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. โส อิมํ โลกํ สเทวกํ สมารกํ สพฺรหฺมกํ, สสฺสมณพฺราหฺมณึ ปชํ สเทวมนุสฺสํ สยํ อภิญฺ า สจฺฉิกตฺวา ปเวเทติ, โส ธมฺมํ เทเสติ อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ, สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ ปกาเสติ, สาธุ โข ปน ตถารูปานํ อรหตํ ทสฺสนํ โหตีติ. ๗๓

พระสูตร เอวมฺเม สุตํ. เอกํ สมยํ ภควา, อนฺตรา จ ราชคหํ อนฺตรา จ นาลนฺทํ อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน โหติ มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน, สทฺธึ ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ. สุปฺปิโยปิ โข ปริพฺพาชโก อนฺตรา จ ราชคหํ อนฺตรา จ นาลนฺทํ อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน โหติ, สทฺธึ อนฺเต- วาสินา พฺรหฺมทตฺเตน มาณเวน. ตตฺร สุทํ สุปฺปิโย ปริพฺพาชโก อเนกปริยาเยน, พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ. สุปฺปิยสฺส ปน ปริพฺพาชกสฺส อนฺเตวาสี พฺรหฺมทตฺโต มาณโว อเนกปริยาเยน, พุทฺธสฺส วณฺณํ ภาสติ, ธมฺมสฺส วณฺณํ ภาสติ, สงฺฆสฺส วณฺณํ ภาสติ. อิติห เต อุโภ อาจริยนฺเตวาสี อญฺ มญฺ สฺส อุชุวิปจฺจนิกวาทา, ภควนฺตํ ปิฏฺ โิ ต ปิฏฺ โิ ต อนพุ นฺธา โหนฺติ ภิกขฺ ุสงฺฆญฺจ. สลี ทุ ฺเทสปาโ ภาสิตมิทํ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน, สมฺปนฺนสีลา ภิกฺขเว วิหรถ สมฺปนฺนปาฏิโมกฺขา, ปาฏิโมกฺขสํวรสํวุตา วิหรถ อาจารโคจรสมฺปนฺนา, อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขถ สกิ ขฺ าปเทสูติ. ตสมฺ าติหมเฺ หหิ สกิ ขฺ ติ พพฺ ํ, สมฺปนฺนสลี า วหิ รสิ สฺ าม สมฺปนฺนปาฏิโมกฺขา, ปาฏิโมกฺขสํวรสํวุตา วิหริสฺสาม อาจารโคจรสมฺปนฺนา, ๗๔

อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขิสฺสาม สิกฺขาปเทสูติ. เอวญหฺ ิ โน สกิ ขฺ ิตพฺพํ. ตายนคาถา ฉนิ ฺท โสตํ ปรกฺกมมฺ กาเม ปนทู พรฺ าหฺมณ, นปปฺ หาย มุนิ กาเม เนกตฺตมปุ ปชชฺ ติ. กยิรา เจ กยริ าเถนํ ทฬหฺ เมนํ ปรกฺกเม, สิถโิ ล หิ ปริพฺพาโช ภยิ ฺโย อากริ เต รช.ํ อกตํ ทกุ ฺกฏํ เสยโฺ ย ปจฉฺ า ตปปฺ ติ ทุกฺกฏํ, กตญจฺ สุกตํ เสยฺโย ยํ กตวฺ า นานตุ ปฺปต.ิ กโุ ส ยถา ทุคฺคหโิ ต หตฺถเมวานกุ นฺตติ, สามญฺ ํ ทปุ ปฺ รามตถฺ ํ นริ ยายูปกฑฒฺ ต.ิ ยงกฺ ญิ ฺจิ สิถิลํ กมฺมํ สงฺกลิ ฏิ ฺ ญจฺ ยํ วตํ, สงฺกสสฺ รํ พรฺ หมฺ จรยิ ํ น ตํ โหติ มหปผฺ ลนตฺ .ิ ๗๕

บทสวดมนตป์ ระจำวันขา้ งแรม แรม ๑ คำ่ พระอภิธรรม ๗ (สวดสังโยค) พระสังคณี กุสลา ธมฺมา อกุสลา ธมฺมา อพฺยากตา ธมฺมา. กตเม ธมฺมา กุสลา. ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กสุ ลํ จิตฺตํ อปุ ฺปนนฺ ํ โหติ, โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ, รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา, คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา, โผฏฺ พฺพารมฺมณํ วา ธมมฺ ารมฺมณํ วา, ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ อวิกฺเขโป โหติ, เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อญฺเ ปิ อตฺถิ ปฏจิ จฺ สมปุ ปฺ นนฺ า, อรูปโิ น ธมมฺ า, อิเม ธมฺมา กสุ ลา. พระวิภงั ค์ ปญฺจกฺขนฺธา, รูปกฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ, สญฺ ากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิญฺ าณกฺขนฺโธ, ตตฺถ กตโม รูปกฺขนฺโธ, ยงฺกิญฺจิ รูปํ อตีตานาคต- ปจฺจุปฺปนฺนํ, อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา, โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา, หีนํ วา ปณีตํ วา, ยํ ทูเร วา สนฺติเก วา, ตเทกชฺฌํ อภิสญฺญูหิตฺวา อภิสงฺขิปิตวฺ า, อยํ วจุ จฺ ติ รปู กฺขนฺโธ. ๗๖

พระธาตุกถา สงฺคโห อสงฺคโห. สงฺคหิเตน อสงฺคหิตํ, อสงฺคหิเตน สงฺคหิตํ, สงฺคหิเตน สงฺคหิตํ, อสงฺคหิเตน อสงฺคหิตํ. สมฺปโยโค วิปฺปโยโค. สมปฺ ยุตฺเตน วปิ ปฺ ยุตฺตํ, วปิ ปฺ ยตุ ฺเตน สมปฺ ยุตตฺ ํ, อสงฺคหติ .ํ พระปุคคลปัญญตั ติ ฉ ปญฺ ตฺติโย, ขนฺธปญฺ ตฺติ, อายตนปญฺ ตฺติ, ธาตุปญฺ ตฺติ, สจฺจปญฺ ตฺติ, อินฺทฺริยปญฺ ตฺติ, ปุคฺคลปญฺ ตฺติ, กิตฺตาวตา ปุคฺคลานํ ปุคฺคลปญฺ ตฺติ. สมยวิมุตฺโต อสมยวิมุตฺโต, กุปฺปธมฺโม อกุปฺปธมฺโม, ปริหานธมฺโม อปริหานธมฺโม, เจตนาภพฺโพ อนุรกฺขนาภพฺโพ, ปุถุชฺชโน โคตฺรภู, ภยูปรโต อภยูปรโต, ภพฺพาคมโน อภพฺพาคมโน, นิยโต อนิยโต, ปฏิปนนฺ โก ผเล โิ ต อรหา อรหตตฺ าย ปฏิปนฺโน. พระกถาวตั ถุ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ, สจฺฉิกตฺถปรมตฺเถนาติ. อามนฺตา. โย สจฺฉิกตฺโถ ปรมตฺโถ ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ, สจฺฉิกตฺถปรมตฺเถนาติ. น เหวํ วตฺตพเฺ พ. อาชานาหิ นคิ ฺคหํ หญฺจ,ิ ปคุ ฺคโล อุปลพฺภต,ิ สจฉฺ กิ ตถฺ ปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ, โย สจฺฉิกตฺโถ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพภฺ ติ, สจฉฺ ิกตฺถปรมตเฺ ถนาติ มจิ ฉฺ า. ๗๗

พระยมก เย เกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพ เต กุสลมูลา. เย วา ปน กุสลมูลา, สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลา. เย เกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพ เต กุสลมูเลน เอกมลู า. เย วา ปน กุสลมเู ลน เอกมลู า, สพฺเพ เต ธมมฺ า กุสลา. พระมหาปัฏฐาน เหตุปจฺจโย, อารมฺมณปจฺจโย, อธิปติปจฺจโย, อนนฺตรปจฺจโย, สมนนฺตรปจฺจโย, สหชาตปจฺจโย, อญฺ มญฺ ปจฺจโย, นิสฺสยปจฺจโย, อุปนิสฺสยปจฺจโย, ปุเรชาตปจฺจโย, ปจฺฉาชาตปจฺจโย, อาเสวนปจฺจโย, กมฺมปจฺจโย, วิปากปจฺจโย, อาหารปจฺจโย, อินฺทฺริยปจฺจโย, ฌานปจฺจโย, มคฺคปจฺจโย, สมฺปยุตฺตปจฺจโย, วิปฺปยุตฺตปจฺจโย, อตฺถปิ จฺจโย, นตถฺ ปิ จฺจโย, วิคตปจฺจโย, อวิคตปจจฺ โย. แรม ๒ ค่ำ ติรตนปฺปณามคาถา พทุ ฺธํ นเม รตนภูตสรีรจิตตฺ ํ ธมฺมํ นเม รตนภตู วสิ ุทฺธิสาร,ํ  พระราชนิพนธข์ องพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจ้าอยหู่ วั . ๗๘

สงฺฆํ นเม รตนภูตสุสลี ทฏิ ฺ ึ เอตํ นเม ติรตนํ รตนตฺตยวฺห.ํ สมฺมา สโมสริตวตถฺ ุวิเสสภูตํ อญฺโ ญฺ ยุตตฺ คณุ โยควสปฺปวตตฺ ํ, อสฺมึ ตยมฺหปิ ิ ตเถว ยถา ติทณเฺ ฑ เอกํ วินา ตทิตเรสมสมฺภเวน. โลเก กทาจิ จ จเิ รน จ ปาตภุ ูตํ คมฺภีร าณวสิ ยํ อตทิ ทุ ฺทสตถฺ ํ, วญิ ญฺ ูหิ ปณฑฺ ิตชเนหิ วิชญฺ รูปํ โลกมฺหิ เกหิจิ กถญจฺ ุปลพภฺ นยี ํ. เกสญจฺ ิ สฏุ ฐฺ ุ วิทติ ํ คุณกายตาย นาเมหเิ ยว ชนตาย สุวิสฺสตุ มฺป,ิ สมปฺ สสฺ ตํ มนสิ สทุ ธฺ ปสาท านํ ปญุ ฺ ตถฺ ิกานมสมตุ ตฺ มปุญฺ ภมู .ึ ทกุ ฺขา ปมุจจฺ นมุขํ สรณํ คตานํ ปชู ารเหสุ ปรมํ อภิปชู เนยยฺ ํ, นพิ พฺ านสจฉฺ กิ ริ ยิ ายุปนสิ ฺสยตฺถํ สมฺมา กเิ ลสมลโสธนสทิ ฺธยิ า จ. สาธูหิ อตถฺ กสุ เลหุปเสวนียํ ปาเณหิ จาปิ สรณํ คมนียเมว, ๗๙

ตสฺมา หิ ตํ ตริ ตนํ สรณํ คตมฺห รตตฺ นิ ฺทวิ ํ ขณขเณสุ นมสฺสมานา. ปเู ชม จาปิ สสตํ สปุ สนนฺ จติ ตฺ า ตตถฺ านุปารจิ ริยาย สทา รตา จ, ปุญเฺ น ตตฺถ สกุ เตน สขุ ี ภเวมุ เตเชน ตสฺส จ สทาปิ สวุ ตถฺ ิ โหตุ. โย เจธ ธมฺมวนิ ยมฺหิ ปมาณภโู ต โลกตุ ตฺ ราภิสมโย นยิ โต สโุ พชฌฺ ํ ตสฺโสปนิสสฺ ยจยาย อยมฺปิ โหตุ วตฺถุตตฺ เย ปริจโิ ต สุปสาทกาโร. รตนตตฺ ยปฺปภาวาภิยาจนคาถา อรหํ สมมฺ าสมฺพุทโฺ ธ อุตฺตมํ ธมมฺ มชฌฺ คา, มหาสงฺฆํ ปโพเธสิ อจิ เฺ จตํ รตนตฺตยํ. พุทโฺ ธ ธมฺโม สงฺโฆ จาติ นานาโหนตฺ มฺปิ วตฺถโุ ต, อญฺ มญฺ าวโิ ยคา ว เอกภี ูตมฺปนตฺถโต.  พระราชนิพนธข์ องพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจ้าอยู่หัว. ๘๐

พทุ โฺ ธ ธมมฺ สฺส โพเธตา ธมฺโม สงเฺ ฆน ธาริโต, สงฺโฆ จ สาวโก พุทฺธสสฺ อจิ ฺเจกาพทฺธเมวทิ .ํ วิสทุ ธฺ ํ อตุ ตฺ มํ เสฏฺ ํ โลกสมฺ ึ รตนตตฺ ยํ, สวํ ตตฺ ติ ปสนนฺ านํ อตตฺ โน สุทธฺ ิกามนิ ํ, สมมฺ า ปฏปิ ชชฺ นตฺ านํ ปรมาย วสิ ทุ ธฺ ยิ า. วิสทุ ธฺ ิ สพฺพเกฺลเสหิ โหติ ทุกฺเขหิ นิพฺพุติ, นพิ ฺพานํ ปรมํ สญุ ฺ ํ นพิ ฺพานํ ปรมํ สขุ ํ, เอเตน สจจฺ วชฺเชน สวุ ตฺถิ โหตุ สพฺพทา. รตนตฺตยานภุ าเวน รตนตตฺ ยเตชสา, อุปทฺทวนฺตรายา จ อุปสคฺคา จ สพฺพโส. มา กทาจิ สมฺผสุ ึสุ รฏฺ ํ สฺยามานเมวิทํ, อาโรคยิ สขุ ญเฺ จว ตโต ทฆี ายตุ าปิ จ. ตพพฺ ตถฺ นู ญฺจ สมฺปตฺโย สุขํ สพพฺ ตฺถ โสตฺถิ จ, ภวนฺตุ สมฺปวตตฺ นฺตุ สยฺ ามานํ รฏฺ ปาลิน.ํ เต จ รฏฺ ญฺจ รกขฺ นฺตุ สฺยามรฏฺ กิ เทวตา, สยฺ ามานํ รฏฺ ปาลหี ิ ธมฺมามเิ สหิ ปูชิตา. สทิ ธฺ มตฺถุ สทิ ฺธมตถฺ ุ สทิ ธฺ มตฺถุ อิทํ ผลํ, เอตสมฺ ึ รตนตฺตยสมฺ ึ สมฺปสาทนเจตโส. ๘๑

แรม ๓ คำ่ สุขาภิยาจนคาถา ยํ ยํ เทวมนุสสฺ านํ มงคฺ ลตฺถาย ภาสติ ํ, ตสสฺ ตสสฺ านุภาเวน โหตุ ราชกเุ ล สุข.ํ เย เย อารกฺขกา เทวา ตตฺถ ตตฺถาธิวาสิโน, อมิ นิ า ธมมฺ ทาเนน สพฺเพ อมเฺ หหิ ปชู ติ า. สทา ภทรฺ านิ ปสฺสนตฺ ุ สขุ ติ า โหนฺตุ นิพฺภยา, อปฺปมตตฺ า จ อมเฺ หสุ สพเฺ พ รกขฺ นตฺ ุ โน สทา. ยญจฺ โน ภาสมาเนหิ กุสลํ ปสุตํ พหุ,ํ ตนโฺ น เทวานโุ มทนฺตุ จริ ํ ตฏิ ฺ นฺตุ สาตต.ํ เย วา ชลาพุชณฺฑชา สเํ สทโชปปาติกา, อเวรา โหนฺตุ สพฺเพ เต อนีฆา นริ ุปทฺทวา. ปสฺสนฺตุ อนวชชฺ านิ มา จ สาวชฺชมาคมา, จิรํ ตฏิ ฺ ตุ โลกสฺมึ สมมฺ าสมพฺ ทุ ฺธสาสน.ํ ทสเฺ สนตฺ ํ โสตวนฺตูนํ มคฺคํ สตฺตวสิ ทุ ฺธยิ า, ยาว พุทฺโธติ นามมปฺ ิ โลกเชฏฺ สสฺ สตฺถุโน. สมมฺ าเทสติ ธมฺมสสฺ ปวตตฺ ติ มเหสิโน, ปสนนฺ า โหนตฺ ุ สพฺเพปิ ปาณโิ น พทุ ฺธสาสเน.  สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ฉมิ ) วัดโมลโี ลก ผ้แู ตง่ . ๘๒

สมมฺ า ธารํ ปเวจฺฉนฺโต กาเล เทโว ปวสฺสตุ, วฑุ ฺฒภิ าวาย สตฺตานํ สมิทธฺ ํ เนตุ เมทน.ึ มาตาปิตา จ อตฺรชํ นิจจฺ ํ รกฺขนตฺ ิ ปุตตฺ กํ, เอวํ ธมเฺ มน ราชาโน ปชํ รกฺขนฺตุ สพฺพทา. รตนตฺตยปฺปภาวสทิ ฺธิคาถา (แบบใหม่) อรหํ สมฺมาสมฺพุทโฺ ธ โลกานํ อนุกมฺปโก, เวเนยฺยานํ ปโพเธตา สนฺติมคคฺ านุสาสโก. สวฺ ากฺขาโต อุตฺตโม ธมโฺ ม โลกานํ ตมทาลโก, นิยยฺ านโิ ก จ ทกุ ฺขสมฺ า ธมมฺ จารีนุปาลโก. สปุ ฏิปนโฺ น มหาสงฺโฆ โลกานํ ปุญฺ มากโร, สลี ทิฏฺ หี ิ สสํ ทุ โฺ ธ สนฺตมิ คคฺ นิโยชโก. อจิ เฺ จตํ รตนํ เสฏฺ ํ โลเก สรณมตุ ตฺ มํ, ปริกฺขกานธรี านํ าณสญจฺ ารณกฺขมํ. ยสสฺ โลกํ ปภาเสติ อาตโปว ตโมนโุ ท, ทยยฺ เทโส อมิ าคมมฺ เขมมคคฺ ปฺปโชตน.ํ  พระนิพนธข์ องสมเด็จพระสงั ฆราช (จวน อุฏฺ ายมี หาเถร) วดั มกฏุ กษตั ริยาราม. ๘๓

สนฺติสุเข ปติฏฺ าติ อสิ สฺ โร สาตตํ ิโต, อคคฺ เมตํ ตริ ตนํ ครุํ กตวฺ าน รกฺขิต.ํ ธชํ กตวฺ า ปเทสสสฺ ทยยฺ เทเสน อทุ ฺธตํ, นีติปญฺ ตฺติการาย สทิฏฺ ยิ า ปกพุ ฺพเน. ธมฺมนุญฺ ํว รฏฺ สฺส รฏฺ านํ สิทฺธทิ ายกํ, เอวํ สาสนกจิ ฺเจสุ สงฆฺ ํ กตวฺ านธิสฺสร.ํ ปสิชฺฌนนฺตทิ ํ พุทธฺ - สาสนสสฺ ปสาสน,ํ เอวํ ปสาสนุปาเยน ถิรํ ติฏฺ ติ สาสน.ํ รตนตตฺ ยานภุ าเวน รตนตตฺ ยเตชสา, ทยฺยชาติ วิโรเจตุ สพฺพสมฺปตฺติสทิ ฺธิยา. อิทธฺ ึ ปปโฺ ปตุ เวปุลฺลํ วิรฬุ ฺหึ จตุ ฺตรึ สทา, จิรํ ตฏิ ฺ ตุ โลกสฺมึ สมมฺ าสมพฺ ุทธฺ สาสนํ. ทสเฺ สนฺตํ ภพพฺ สตฺตานํ อญฺชสํ ว วสิ ุทธฺ ิยา, จิรญฺชีวตุ ทีฆายุ ทยยฺ านํ ธมมฺ ขตฺติโย. วณณฺ วา พลสมฺปนโน นิรามโย จ นิพภฺ โย, รฏฺ สฺส ธมฺมนญุ ฺ ญฺจ จิรํ ตฏิ ฺ ตุ โสตถฺ นิ า. รตนตตฺ ยปปฺ ภาเวน วฑุ ฒฺ ิยาสา สมชิ ฺฌตุ, ทยฺยานํ รฏฺ ปาลนี ํ สพฺพสทิ ธฺ ิ สทา ถริ .ํ ชยมตถฺ ุ จ ทยฺยานํ วุฑฒฺ ิสนฺตินิรนตฺ รํ, ปวฑฒฺ ตํ จ ภิยโฺ ยโส ธนฏุ ฺ าเนน สมปฺ ทา. ๘๔

แรม ๔ คำ่ อนตุ ฺตรํ อภสิ มโฺ พธึ สมพฺ ชุ ฺฌิตวฺ า ตถาคโต, ป มํ ยํ อเทเสสิ ธมฺมจกกฺ ํ อนตุ ตฺ ร.ํ สมฺมเทว ปวตฺเตนโฺ ต โลเก อปฺปฏวิ ตตฺ ิยํ, ยตถฺ ากฺขาตา อโุ ภ อนตฺ า ปฏปิ ตฺติ จ มชฌฺ มิ า. จตูสฺวารยิ สจเฺ จสุ วสิ ทุ ธฺ ํ าณทสฺสน,ํ เทสิตํ ธมมฺ ราเชน สมฺมาสมฺโพธิกิตฺตนํ. นาเมน วสิ ฺสตุ ํ สุตตฺ ํ ธมฺมจกฺกปปฺ วตฺตนํ, เวยยฺ ากรณปาเ น สงฺคีตนฺตมฺภณาม เส. ธมฺมจกกฺ ปฺปวตตฺ นสุตฺตํ เอวมฺเม สุตํ. เอกํ สมยํ ภควา, พาราณสิยํ วิหรติ, อิสิปตเน มิคทาเย. ตตรฺ โข ภควา ปญฺจวคฺคเิ ย ภิกฺขู อามนฺเตสิ. เทฺวเม ภิกฺขเว อนฺตา ปพฺพชิเตน น เสวิตพฺพา. โย จายํ กาเมสุ กามสุขลฺลิกานุโยโค, หีโน คมฺโม โปถุชฺชนิโก อนริโย อนตฺถสญฺหิโต. โย จายํ อตฺตกิลมถานุโยโค, ทุกฺโข อนริโย อนตฺถสญฺหิโต. เอเต เต ภิกฺขเว อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม, มชฺฌิมา ปฏิปทา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธา, จกฺขุกรณี าณกรณี อุปสมาย อภิญฺ าย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สวํ ตตฺ ต.ิ ๘๕

กตมา จ สา ภิกขฺ เว มชฺฌิมา ปฏปิ ทา ตถาคเตน อภิสมพฺ ุทฺธา, จกฺขุกรณี าณกรณี อุปสมาย อภิญฺ าย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สวํ ตตฺ ต.ิ อยเมว อริโย อฏฺ งฺคิโก มคฺโค. เสยฺยถีทํ. สมฺมาทิฏฺ ิ สมฺมา- สงฺกปฺโป, สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว, สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธ.ิ อยํ โข สา ภกิ ฺขเว มชฺฌมิ า ปฏิปทา ตถาคเตน อภิสมพฺ ทุ ฺธา, จกฺขุกรณี าณกรณี อุปสมาย อภิญฺ าย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตตฺ ต.ิ อิทํ โข ปน ภิกฺขเว ทุกฺขํ อริยสจฺจํ. ชาติปิ ทุกฺขา ชราปิ ทุกฺขา มรณมฺปิ ทุกฺขํ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาปิ ทุกฺขา, อปฺปิเยหิ สมฺปโยโค ทุกฺโข ปิเยหิ วิปฺปโยโค ทุกฺโข ยมฺปิจฺฉํ น ลภติ ตมฺปิ ทกุ ฺขํ, สงฺขิตเฺ ตน ปญจฺ ุปาทานกขฺ นฺธา ทกุ ขฺ า. อิทํ โข ปน ภิกฺขเว ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจํ. ยายํ ตณฺหา โปโนพฺภวิกา นนฺทริ าคสหคตา ตตฺร ตตรฺ าภนิ นทฺ ิน.ี เสยฺยถที ํ. กามตณหฺ า ภวตณหฺ า วภิ วตณหฺ า. อิทํ โข ปน ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรโธ อริยสจฺจํ. โย ตสฺสาเยว ตณหฺ าย อเสสวิราคนโิ รโธ จาโค ปฏินิสสฺ คโฺ ค มุตฺติ อนาลโย. อิทํ โข ปน ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจํ. อยเมว อริโย อฏฺ งฺคิโก มคฺโค. เสยฺยถีทํ. สมฺมาทิฏฺ ิ สมฺมา- ๘๖

สงฺกปฺโป, สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว, สมฺมาวายาโม สมมฺ าสติ สมมฺ าสมาธ.ิ อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจนฺติ เม ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ, จกฺขุํ อุทปาทิ าณํ อทุ ปาทิ ปญฺ า อุทปาทิ วชิ ชฺ า อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ. ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ปริญฺเ ยฺยนฺติ เม ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ, จกฺขุํ อุทปาทิ าณํ อุทปาทิ ปญฺ า อุทปาทิ วชิ ชฺ า อุทปาทิ อาโลโก อทุ ปาทิ. ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ปริญฺ าตนฺติ เม ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ, จกฺขุํ อุทปาทิ าณํ อุทปาทิ ปญฺ า อุทปาทิ วิชชฺ า อทุ ปาทิ อาโลโก อทุ ปาท.ิ อิทํ ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจนฺติ เม ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมเฺ มส,ุ จกขฺ ุํ อุทปาทิ าณํ อทุ ปาทิ ปญฺ า อทุ ปาทิ วิชชฺ า อทุ ปาทิ อาโลโก อทุ ปาท.ิ ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจํ ปหาตพฺพนฺติ เม ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ, จกฺขุํ อุทปาทิ าณํ อุทปาทิ ปญฺ า อทุ ปาทิ วิชฺชา อทุ ปาทิ อาโลโก อทุ ปาทิ. ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจํ ปหีนนฺติ เม ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ, จกฺขุํ อุทปาทิ าณํ อุทปาทิ ปญฺ า อุทปาทิ วิชฺชา อทุ ปาทิ อาโลโก อุทปาทิ. ๘๗

อิทํ ทุกฺขนิโรโธ อริยสจฺจนฺติ เม ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมส,ุ จกฺขุํ อุทปาทิ าณํ อุทปาทิ ปญฺ า อทุ ปาทิ วชิ ฺชา อุทปาทิ อาโลโก อทุ ปาทิ. ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขนโิ รโธ อริยสจฺจํ สจฺฉกิ าตพฺพนฺติ เม ภิกขฺ เว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ, จกฺขุํ อุทปาทิ าณํ อุทปาทิ ปญฺ า อุทปาทิ วชิ ชฺ า อทุ ปาทิ อาโลโก อทุ ปาท.ิ ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขนิโรโธ อริยสจฺจํ สจฺฉิกตนฺติ เม ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ, จกฺขุํ อุทปาทิ าณํ อุทปาทิ ปญฺ า อทุ ปาทิ วชิ ฺชา อทุ ปาทิ อาโลโก อทุ ปาทิ. อิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจนฺติ เม ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ, จกฺขุํ อุทปาทิ าณํ อุทปาทิ ปญฺ า อุทปาทิ วิชฺชา อทุ ปาทิ อาโลโก อทุ ปาท.ิ ตํ โข ปนิทํ ทุกขฺ นโิ รธคามนิ ี ปฏิปทา อริยสจจฺ ํ ภาเวตพฺพนฺติ เม ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ, จกฺขุํ อุทปาทิ าณํ อุทปาทิ ปญฺ า อทุ ปาทิ วิชชฺ า อุทปาทิ อาโลโก อุทปาทิ. ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจํ ภาวิตนฺติ เม ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ, จกฺขุํ อุทปาทิ าณํ อุทปาทิ ปญฺ า อุทปาทิ วิชชฺ า อุทปาทิ อาโลโก อทุ ปาท.ิ ยาวกีวญจฺ เม ภิกขฺ เว อิเมสุ จตสู ุ อริยสจเฺ จสุ, เอวนตฺ ปิ ริวฏฏฺ ํ ทวฺ าทสาการํ ยถาภตู ํ าณทสฺสนํ น สุวสิ ทุ ธฺ ํ อโหส.ิ ๘๘

เนว ตาวาหํ ภิกฺขเว สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก, สสฺสมณ- พฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย, อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธ ปจฺจญฺ าสึ. ยโต จ โข เม ภิกฺขเว อิเมสุ จตูสุ อริยสจฺเจสุ, เอวนฺติปริวฏฺฏํ ทฺวาทสาการํ ยถาภตู ํ าณทสฺสนํ สุวิสุทธฺ ํ อโหส.ิ อถาหํ ภิกฺขเว สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก, สสฺสมณ- พฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย, อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธ ปจฺจญฺ าส.ึ าณญฺจ ปน เม ทสฺสนํ อุทปาทิ, อกุปฺปา เม วิมุตฺติ, อยมนตฺ มิ า ชาติ, นตถฺ ิทานิ ปนุ พภฺ โวต.ิ อิทมโวจ ภควา. อตฺตมนา ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุ.ํ อิมสฺมิญฺจ ปน เวยฺยากรณสฺมึ ภญฺ มาเน, อายสฺมโต โกณฺฑญฺ สฺส วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ, ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนตฺ ํ นิโรธธมมฺ นฺต.ิ ปวตฺติเต จ ภควตา ธมฺมจกฺเก, ภุมฺมา เทวา สทฺทมนุสฺสาเวสุํ, เอตมฺภควตา พาราณสิยํ อิสิปตเน มิคทาเย อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตตฺ ิตํ, อปปฺ ฏิวตตฺ ิยํ สมเณน วา พรฺ าหมฺ เณน วา เทเวน วา มาเรน วา พฺรหฺมุนา วา เกนจิ วา โลกสฺมนิ ฺติ. ภุมมฺ านํ เทวานํ สทฺทํ สตุ ฺวา, จาตมุ มฺ หาราชิกา เทวา สททฺ มนสุ สฺ าเวสุํ. จาตุมฺมหาราชิกานํ เทวานํ สทฺทํ สุตฺวา, ตาวตึสา เทวา สทฺทมนุสฺสาเวสุํ. ๘๙

ตาวตสึ านํ เทวานํ สทฺทํ สุตวฺ า, ยามา เทวา สทฺทมนุสสฺ าเวสุํ. ยามานํ เทวานํ สทฺทํ สุตฺวา, ตุสิตา เทวา สทฺทมนุสฺสาเวสุ.ํ ตุสิตานํ เทวานํ สทฺทํ สุตฺวา, นิมฺมานรตี เทวา สทฺทมนุสฺสาเวสุํ. นิมฺมานรตีนํ เทวานํ สทฺทํ สุตฺวา, ปรนิมฺมิตวสวตฺตี เทวา สทฺทมนุสฺสาเวสุํ. ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ สทฺทํ สุตวฺ า, พรฺ หมฺ กายกิ า เทวา สทฺทมนุสฺสาเวสุ.ํ เอตมฺภควตา พาราณสิยํ อิสิปตเน มิคทาเย อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ, อปฺปฏิวตฺติยํ สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา เทเวน วา มาเรน วา พรฺ หมฺ ุนา วา เกนจิ วา โลกสมฺ ินตฺ ิ. อิติห เตน ขเณน เตน มุหุตฺเตน, ยาว พฺรหฺมโลกา สทฺโท อพฺภุคฺคจฉฺ ิ. อยญฺจ ทสสหสฺสี โลกธาตุ, สงฺกมฺปิ สมฺปกมฺปิ สมฺปเวธิ. อปฺปมาโณ จ โอฬาโร โอภาโส โลเก ปาตุรโหสิ, อติกฺกมฺเมว เทวานํ เทวานุภาวํ. อถโข ภควา อุทานํ อุทาเนสิ, อญฺ าสิ วต โภ โกณฺฑญฺโ , อญฺ าสิ วต โภ โกณฺฑญฺโ ติ. อิติหิทํ อายสฺมโต โกณฺฑญฺ สฺส, อญฺ าโกณฺฑญฺโ เตฺวว นามํ อโหสีติ. แรม ๕ คำ่ ยนตฺ ํ สตฺเตหิ ทุกฺเขน เ ยยฺ ํ อนตฺตลกขฺ ณํ, อตตฺ วาทาตตฺ สญฺ านํ สมมฺ เทว วิโมจนํ, สมฺพุทฺโธ ตํ ปกาเสสิ ทฏิ ฺ สจจฺ าน โยคิน,ํ ๙๐

อตุ ฺตรึ ปฏเิ วธาย ภาเวตุํ าณมตุ ฺตมํ. ยนฺเตสํ ทฏิ ฺ ธมมฺ านํ าเณนุปปรกิ ขฺ ตํ, สพพฺ าสเวหิ จติ ตฺ านิ ตถา าณานสุ าเรน วิมจุ จฺ สึ ุ อเสสโต. สาธูนํ อตฺถสทิ ธฺ ตถฺ ํ สาสนํ กาตุมิจฺฉตํ, ตํ สตุ ฺตนฺตํ ภณาม เส. อนตตฺ ลกฺขณสุตตฺ ํ เอวมฺเม สุตํ. เอกํ สมยํ ภควา, พาราณสิยํ วิหรติ, อิสิปตเน มคิ ทาเย. ตตรฺ โข ภควา ปญฺจวคฺคเิ ย ภกิ ขฺ ู อามนฺเตสิ. รูปํ ภกิ ฺขเว อนตฺตา. รูปญฺจหิทํ ภิกฺขเว อตฺตา อภวสิ ฺส, นยิทํ รูปํ อาพาธาย สํวตฺเตยฺย, ลพฺเภถ จ รูเป, เอวํ เม รูปํ โหตุ เอวํ เม รูปํ มา อโหสีติ. ยสมฺ า จ โข ภิกฺขเว รูปํ อนตฺตา, ตสฺมา รูปํ อาพาธาย สํวตฺตติ, น จ ลพฺภติ รูเป, เอวํ เม รูปํ โหตุ เอวํ เม รปู ํ มา อโหสตี .ิ เวทนา อนตตฺ า. เวทนา จ หทิ ํ ภกิ ฺขเว อตฺตา อภวิสฺส, นยทิ ํ เวทนา อาพาธาย สํวตฺเตยฺย, ลพฺเภถ จ เวทนาย, เอวํ เม เวทนา โหตุ เอวํ เม เวทนา มา อโหสีติ. ยสฺมา จ โข ภิกฺขเว เวทนา อนตฺตา, ตสฺมา เวทนา อาพาธาย สํวตฺตติ, น จ ลพฺภติ เวทนาย, เอวํ เม เวทนา โหตุ เอวํ เม เวทนา มา อโหสีติ. ๙๑

สญฺ า อนตฺตา. สญฺ า จ หทิ ํ ภกิ ขฺ เว อตตฺ า อภวสิ ฺส, นยิทํ สญฺ า อาพาธาย สํวตเฺ ตยฺย, ลพฺเภถ จ สญฺ าย, เอวํ เม สญฺ า โหตุ เอวํ เม สญฺ า มา อโหสีติ. ยสฺมา จ โข ภิกฺขเว สญฺ า อนตฺตา, ตสฺมา สญฺ า อาพาธาย สํวตฺตติ, น จ ลพฺภติ สญฺ าย, เอวํ เม สญฺ า โหตุ เอวํ เม สญฺ า มา อโหสตี .ิ สงฺขารา อนตฺตา. สงฺขารา จ หิทํ ภิกฺขเว อตฺตา อภวิสฺสํสุ, นยิทํ สงฺขารา อาพาธาย สํวตฺเตยฺยุํ, ลพฺเภถ จ สงฺขาเรสุ, เอวํ เม สงฺขารา โหนฺตุ เอวํ เม สงฺขารา มา อเหสุนฺติ. ยสฺมา จ โข ภิกฺขเว สงฺขารา อนตฺตา, ตสฺมา สงฺขารา อาพาธาย สํวตฺตนฺติ, น จ ลพฺภติ สงฺขาเรสุ, เอวํ เม สงฺขารา โหนฺตุ เอวํ เม สงฺขารา มา อเหสุนฺต.ิ วิญฺ าณํ อนตฺตา. วิญฺ าณญฺจ หิทํ ภิกฺขเว อตฺตา อภวิสฺส, นยิทํ วิญฺ าณํ อาพาธาย สํวตฺเตยฺย, ลพฺเภถ จ วิญฺ าเณ, เอวํ เม วิญฺ าณํ โหตุ เอวํ เม วิญฺ าณํ มา อโหสีติ. ยสฺมา จ โข ภิกฺขเว วิญฺ าณํ อนตฺตา, ตสฺมา วิญฺ าณํ อาพาธาย สํวตฺตติ, น จ ลพฺภติ วิญฺ าเณ, เอวํ เม วิญฺ าณํ โหตุ เอวํ เม วญิ ฺ าณํ มา อโหสตี .ิ ตํ กึ มญฺ ถ ภิกฺขเว รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ. อนิจฺจํ ภนฺเต. ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ. ทุกฺขํ ภนฺเต. ยมฺปนา- ๙๒

นิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุ,ํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาต.ิ โน เหตํ ภนฺเต. ตํ กึ มญฺ ถ ภิกฺขเว เวทนา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ. อนิจฺจา ภนฺเต. ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ. ทุกฺขํ ภนฺเต. ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนปุ สฺสติ ุ,ํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาต.ิ โน เหตํ ภนเฺ ต. ตํ กึ มญฺ ถ ภิกฺขเว สญฺ า นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ. อนิจฺจา ภนฺเต. ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ. ทุกฺขํ ภนฺเต. ยมฺปนานจิ ฺจํ ทุกฺขํ วปิ ริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ, เอตํ มม เอโสหมสมฺ ิ เอโส เม อตตฺ าต.ิ โน เหตํ ภนฺเต. ตํ กึ มญฺ ถ ภิกฺขเว สงฺขารา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ. อนิจฺจา ภนฺเต. ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ. ทุกฺขํ ภนฺเต. ยมฺปนานจิ ฺจํ ทุกขฺ ํ วปิ รณิ ามธมฺมํ, กลลฺ ํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ. เอตํ มม เอโสหมสมฺ ิ เอโส เม อตตฺ าติ. โน เหตํ ภนเฺ ต. ตํ กึ มญฺ ถ ภิกฺขเว วิญฺ าณํ นจิ ฺจํ วา อนจิ ฺจํ วาติ. อนิจฺจํ ภนฺเต. ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ. ทุกฺขํ ภนฺเต. ยมฺปนา- นิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุ,ํ เอตํ มม เอโสหมสมฺ ิ เอโส เม อตฺตาติ. โน เหตํ ภนเฺ ต. ตสฺมาติห ภิกฺขเว, ยงฺกิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ, อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา, โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา, หีนํ วา ปณีตํ ๙๓

วา, ยนฺทูเร สนฺติเก วา, สพฺพํ รูปํ, เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตตฺ าติ. เอวเมตํ ยถาภูตํ สมมฺ ปฺปญฺ าย ทฏฺ พพฺ .ํ ยา กาจิ เวทนา อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนา, อชฺฌตฺตา วา พหิทฺธา วา, โอฬาริกา วา สุขุมา วา, หีนา วา ปณีตา วา, ยา ทูเร สนฺติเก วา, สพฺพา เวทนา, เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตตฺ าติ. เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺ าย ทฏฺ พพฺ .ํ ยา กาจิ สญฺ า อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนา, อชฺฌตฺตา วา พหิทฺธา วา, โอฬาริกา วา สุขุมา วา, หีนา วา ปณีตา วา, ยา ทูเร สนฺติเก วา, สพฺพา สญฺ า, เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตตฺ าต.ิ เอวเมตํ ยถาภตู ํ สมฺมปปฺ ญฺ าย ทฏฺ พพฺ ํ. เย เกจิ สงฺขารา อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนา, อชฺฌตฺตา วา พหิทฺธา วา, โอฬาริกา วา สุขุมา วา, หีนา วา ปณีตา วา, เย ทูเร สนฺติเก วา, สพฺเพ สงฺขารา, เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาต.ิ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมมฺ ปปฺ ญฺ าย ทฏฺ พฺพ.ํ ยงฺกิญฺจิ วิญฺ าณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ, อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา, โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา, หีนํ วา ปณีตํ วา, ยนฺทูเร สนฺติเก วา, สพฺพํ วิญฺ าณํ, เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ. เอวเมตํ ยถาภตู ํ สมฺมปปฺ ญฺ าย ทฏฺ พพฺ ํ. เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก, รูปสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ, เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ, สญฺ ายปิ นิพฺพินฺทติ, สงขฺ าเรสุปิ นิพฺพินฺทติ, ๙๔

วิญฺ าณสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ. นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ. วิราคา วิมุจฺจติ. วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ าณํ โหติ, ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตตฺ ายาติ ปชานาตีติ. อิทมโวจ ภควา. อตฺตมนา ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุํ, อิมสฺมิญฺจ ปน เวยฺยากรณสฺมึ ภญฺ มาเน, ปญฺจวคฺคิยานํ ภกิ ขฺ นู ํ อนุปาทาย, อาสเวหิ จติ ตฺ านิ วมิ จุ ฺจึสตู ิ. แรม ๖ ค่ำ เวเนยยฺ ทมโนปาเย สพพฺ โส ปารมึ คโต, อโมฆวจโน พุทโฺ ธ อภญิ ฺ ายานสุ าสโก. จณิ ฺณานุรูปโต จาปิ ธมเฺ มน วินยํ ปชํ, จิณฺณาคฺคิปารจิ ริยานํ สมโฺ พชฌฺ ารหโยคินํ. ยมาทติ ตฺ ปริยายํ เทสยนฺโต มโนหรํ, เต โสตาโร วิโมเจสิ อเสกขฺ าย วิมตุ ตฺ ิยา. ตเถโวปปรกิ ขฺ าย วญิ ฺญนู ํ โสตุมจิ ฺฉตํ, ทกุ ฺขตาลกฺขโณปายํ ตํ สุตฺตนฺตํ ภณาม เส. ๙๕

อาทิตฺตปริยายสุตฺตํ เอวมฺเม สุตํ. เอกํ สมยํ ภควา, คยายํ วิหรติ คยาสีเส, สทฺธึ ภกิ ฺขสุ หสเฺ สน. ตตฺร โข ภควา ภกิ ฺขู อามนเฺ ตสิ. สพฺพํ ภิกฺขเว อาทิตฺตํ. กิญฺจ ภิกฺขเว สพฺพํ อาทิตฺตํ. จกฺขุํ ภิกฺขเว อาทิ ตฺตํ , รูป า อาทิ ตฺตา, จกฺขุวิญฺ าณํ อาทิ ตฺตํ , จกฺขุสมฺผสฺโส อาทิตฺโต, ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ, สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, ตมฺปิ อาทิตฺตํ. เกน อาทติ ฺต.ํ อาทิตฺตํ ราคคคฺ นิ า โทสคคฺ ินา โมหคคฺ ินา, อาทิตฺตํ ชาตยิ า ชรามรเณน, โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ อาทิตฺตนตฺ ิ วทามิ. โสตํ อาทิตฺตํ, สทฺทา อาทิตฺตา, โสตวิญฺ าณํ อาทิตฺตํ, โสตสมฺผสฺโส อาทิตฺโต, ยมฺปิทํ โสตสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ, สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, ตมฺปิ อาทิตฺตํ. เกน อาทิตฺตํ. อาทิตฺตํ ราคคฺคินา โทสคฺคินา โมหคฺคินา, อาทิตฺตํ ชาติยา ชรามรเณน, โสเกหิ ปรเิ ทเวหิ ทกุ เฺ ขหิ โทมนสเฺ สหิ อุปายาเสหิ อาทิตตฺ นตฺ ิ วทามิ. ฆานํ อาทิตฺตํ, คนฺธา อาทิตฺตา, ฆานวิญฺ าณํ อาทิตฺตํ, ฆานสมฺผสฺโส อาทิตฺโต, ยมฺปิทํ ฆานสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ, สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, ตมฺปิ อาทิตฺตํ. เกน อาทิตฺตํ. อาทิตฺตํ ราคคฺคินา โทสคฺคินา โมหคฺคินา, อาทิตฺตํ ชาติยา ชรามรเณน, โสเกหิ ปริเทเวหิ ทกุ ฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อปุ ายาเสหิ อาทติ ฺตนฺติ วทาม.ิ ๙๖

ชิวฺหา อาทิตฺตา, รสา อาทิตฺตา, ชิวฺหาวิญฺ าณํ อาทิตฺตํ, ชิวฺหา- สมผฺ สฺโส อาทิตโฺ ต, ยมฺปิทํ ชิวฺหาสมฺผสฺสปจจฺ ยา อุปฺปชชฺ ติ เวทยติ ํ, สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, ตมฺปิ อาทิตฺตํ. เกน อาทิตฺตํ. อาทิตฺตํ ราคคฺคินา โทสคฺคินา โมหคฺคินา, อาทิตฺตํ ชาติยา ชรามรเณน, โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกเฺ ขหิ โทมนสเฺ สหิ อุปายาเสหิ อาทิตฺตนตฺ ิ วทาม.ิ กาโย อาทิตฺโต, โผฏฺ พฺพา อาทิตฺตา, กายวิญฺ าณํ อาทิตฺตํ, กายสมฺผสฺโส อาทิตฺโต, ยมฺปิทํ กายสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ, สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, ตมฺปิ อาทิตฺตํ. เกน อาทิตฺตํ. อาทิตฺตํ ราคคฺคินา โทสคฺคินา โมหคฺคินา, อาทิตฺตํ ชาติยา ชรามรเณน, โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ อาทิตฺตนฺติ วทาม.ิ มโน อาทิตฺโต, ธมฺมา อาทิตฺตา, มโนวิญฺ าณํ อาทิตฺตํ, มโน- สมฺผสฺโส อาทิตฺโต, ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ, สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, ตมฺปิ อาทิตฺตํ. เกน อาทิตฺตํ. อาทิตฺตํ ราคคฺคินา โทสคฺคินา โมหคฺคินา, อาทิตฺตํ ชาติยา ชรามรเณน, โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกเฺ ขหิ โทมนสฺเสหิ อปุ ายาเสหิ อาทติ ตฺ นตฺ ิ วทามิ. เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก, จกฺขุสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ, รูเปสุปิ นิพฺพินฺทติ, จกฺขุวิญฺ าเณปิ นิพฺพินฺทติ, จกฺขุสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ, ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ, สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสขุ ํ วา, ตสฺมึปิ นิพฺพนิ ฺทติ. ๙๗

โสตสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ, สทฺเทสุปิ นิพฺพินฺทติ, โสตวิญฺ าเณปิ นิพฺพินฺทติ, โสตสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ, ยมฺปิทํ โสตสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ, สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, ตสฺมึปิ นพิ ฺพินฺทติ. ฆานสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ, คนฺเธสุปิ นิพฺพินฺทติ, ฆานวิญฺ าเณปิ นิพฺพินฺทติ, ฆานสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ, ยมฺปิทํ ฆานสมฺผสฺสปจฺจยา อุปปฺ ชชฺ ติ เวทยติ ํ, สขุ ํ วา ทุกฺขํ วา อทกุ ขฺ มสขุ ํ วา, ตสฺมปึ ิ นพิ พฺ ินทฺ ต.ิ ชิวฺหายปิ นิพฺพินฺทติ, รเสสุปิ นิพฺพินฺทติ, ชิวฺหาวิญฺ าเณปิ นิพฺพินฺทติ, ชิวฺหาสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ, ยมฺปิทํ ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา อุปปฺ ชฺชติ เวทยิตํ, สขุ ํ วา ทุกขฺ ํ วา อทุกขฺ มสขุ ํ วา, ตสฺมปึ ิ นิพฺพนิ ทฺ ต.ิ กายสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ, โผฏฺ พฺเพสุปิ นิพฺพินฺทติ, กายวิ าเณปิ นิพฺพินฺทติ, กายสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ, ยมฺปิทํ กายสมฺผสฺสปจฺจยา อปุ ปฺ ชชฺ ติ เวทยติ ํ, สขุ ํ วา ทุกฺขํ วา อทกุ ฺขมสขุ ํ วา, ตสมฺ ปึ ิ นิพพฺ นิ ฺทต.ิ มนสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ, ธมฺเมสุปิ นิพฺพินฺทติ, มโนวิญฺ าเณปิ นิพฺพินฺทติ, มโนสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ, ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อปุ ปฺ ชฺชติ เวทยติ ํ, สุขํ วา ทกุ ขฺ ํ วา อทุกฺขมสขุ ํ วา, ตสฺมปึ ิ นิพพฺ นิ ทฺ ต.ิ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ. วิราคา วิมุจฺจติ. วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ าณํ โหติ, ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตตี ิ. ๙๘

อิทมโวจ ภควา. อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุ.ํ อิมสฺมิญฺจ ปน เวยฺยากรณสฺมึ ภญฺ มาเน, ตสฺส ภิกฺขุสหสฺสสฺส อนปุ าทาย, อาสเวหิ จิตตฺ านิ วิมจุ ฺจึสตู ิ. แรม ๗ คำ่ สมคฺคกรโณ พุทโฺ ธ สามคฺคิยํ นโิ ยชโก, สมคคฺ กรเณ ธมเฺ ม สาราณีเย อเทสยิ. อญฺ มญฺ ํ ปยิ ตาย สาธโิ น คารวสสฺ จ, สงฺคหายาววิ าทาย สามคฺคิเยกตาย จ. สวํ ตตฺ นฺเตว ภิกขฺ ูนํ ธมฺเมน ปฏิปชฺชตํ, เตสมฺปกาสกํ สุตตฺ ํ ยํ สมพฺ ทุ ฺเธน ภาสิตํ. สุตวฺ านานกุ รเณน ยถาพุทเฺ ธน เทสติ ํ, สาธนู ํ อตฺถสิทธฺ ตถฺ ํ ตํ สุตฺตนฺตํ ภณาม เส. สาราณยี ธมมฺ สตุ ฺตํ เอวมฺเม สุตํ. เอกํ สมยํ ภควา, สาวตฺถิยํ วิหรติ, เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส, อาราเม. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกขฺ โวติ. ภทนเฺ ตติ เต ภิกขฺ ู ภควโต ปจจฺ สโฺ สสุํ. ภควา เอตทโวจ, ๙๙