2553-04-21 อุปมา อุปไมย

ฉบบั เร่ืองอปุ มา อปุ ไมย



พทุ ธวจน I สารบัญ อุปมาแหง ขนั ธ ๕ --------------------------------------------------------------------------------------๑  ความหมายของคําวา “รปู ” ------------------------------------------------------------------------------------------------๑  อปุ มาแหง รปู ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------๑  ความหมายของคําวา “เวทนา” --------------------------------------------------------------------------------------------๑  อปุ มาแหง เวทนา -----------------------------------------------------------------------------------------------------------๒  อาการเกดิ ดบั แหงเวทนา --------------------------------------------------------------------------------------------------๒  ความหมายของคาํ วา “สัญญา”-------------------------------------------------------------------------------------------๒  อุปมาแหง สัญญา -----------------------------------------------------------------------------------------------------------๒  ความหมายของคําวา “สังขาร”-------------------------------------------------------------------------------------------๓  อปุ มาแหง สงั ขาร -----------------------------------------------------------------------------------------------------------๓  ความหมายของคาํ วา “วิญญาณ”-----------------------------------------------------------------------------------------๔  อุปมาแหงวญิ ญาณ ---------------------------------------------------------------------------------------------------------๔  อุปมาเแหงกาม ----------------------------------------------------------------------------------------๕  ความอรอยทีไ่ มค มุ กับความทกุ ข-----------------------------------------------------------------------------------------๕  กามเปรยี บดว ยรรู ่ัวของเรอื ------------------------------------------------------------------------------------------------๕  กามเปรยี บดว ยของยืม -----------------------------------------------------------------------------------------------------๕  กามเปรียบดว ยผลไม ------------------------------------------------------------------------------------------------------ ๖  ความอรอยกลางกองทกุ ข (ความลวงของกาม) ------------------------------------------------------------------------ ๖  กามเปรียบดว ยคบเพลงิ ทวนลม ------------------------------------------------------------------------------------------๗  อุปมาวาดวยอรยิ สัจ-----------------------------------------------------------------------------------๘  สตั วจ ําพวกวนิ ิบาตกบั การเหน็ อรยิ สัจ ๔-------------------------------------------------------------------------------- ๘  อยา คดิ เร่อื งโลก แตจงคดิ เรอ่ื งอริยสจั ------------------------------------------------------------------------------------ ๘  ทุกขประเภทใหญ ๆ ก็มพี อแลว สาํ หรบั สัตวจะสาํ นกึ ตวั มารอู รยิ สจั --------------------------------------------------๙  การรอู รยิ สจั รีบดว นกวาการดบั ไฟทีก่ าํ ลงั ไหมอยูบนศรษี ะ----------------------------------------------------------๑๐  การรอู รยิ สจั ส่ี ทําใหมีตาสมบูรณ ---------------------------------------------------------------------------------------๑๐  อุปมาแหงตณั หา ------------------------------------------------------------------------------------ ๑๒  ลักษณะการแหงตัณหา --------------------------------------------------------------------------------------------------๑๒  น้ําหวานอาบยากพษิ -----------------------------------------------------------------------------------------------------๑๒  ความส้นิ ตณั หา คอื นิพพาน -------------------------------------------------------------------------------------------- ๑๓ 

วา ดว ย บทอปุ มา อุปไมย II อาการท่ที กุ ขเกิดมาจากตัณหา ------------------------------------------------------------------------------------------ ๑๓  อปุ มาเก่ยี วกับโลกธรรม ---------------------------------------------------------------------------- ๑๕  ฤทธิเดชของลาภสกั การะ ----------------------------------------------------------------------------------------------- ๑๕  สนุ ขั ขี้เรอ้ื น --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๑๕  เตา ตดิ ชนกั -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------๑๖  ปลากลืนเบ็ด ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------๑๖  ผกู นิ คูถ -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๑๗  ผตู ดิ เซงิ หนาม ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ๑๘  ลกู สุนขั ดุถูกขย้ีดวยดีสัตว----------------------------------------------------------------------------------------------- ๑๘  การออกผลเพ่ือฆาตนเอง-------------------------------------------------------------------------------------------------๑๙  อปุ มาแหง กรรม ------------------------------------------------------------------------------------- ๒๑  กรรมทเ่ี ปนเหตุใหไ ดรับผลเปน ความกระเสอื กกระสน -------------------------------------------------------------๒๑  ทรงระบลุ ัทธมิ ักขลิวาท วา เปนลทั ธทิ ําลายโลก ----------------------------------------------------------------------๒๑  กรรมใหผล ในอตั ตภาพทก่ี ระทํากรรม------------------------------------------------------------------------------- ๒๒  การสน้ิ กรรมตามแบบของปฏจิ จสมุปบาท--------------------------------------------------------------------------- ๒๒  กรรมเปรยี บดว ยกอ นเกลือ--------------------------------------------------------------------------------------------- ๒๓  อปุ มาเก่ียวกับการภาวนา-------------------------------------------------------------------------- ๒๕  สมาธิทุกขน้ั ตอนใชเปนบาทฐานในการเขา วิมุตตไิ ดท ง้ั หมด------------------------------------------------------ ๒๕  เจรญิ สมาธใิ หไดอ ยา งนอ ยวนั ละ ๓ ครั้ง ----------------------------------------------------------------------------- ๒๕  อานิสงสของการเจริญอานาปานสติ ---------------------------------------------------------------------------------- ๒๕  กายคตาสติ เปนเสาหลักเสาเขื่อนอยา งดขี องจติ ---------------------------------------------------------------------๒๖  กระดองของบรรพชติ -------------------------------------------------------------------------------------------------- ๒๗  ต้งั จติ ในกายคตาสติ เสมือนบรุ ษุ ถอื ผหู มอ นํา้ มนั --------------------------------------------------------------------๒๘  ลงิ ตดิ ตงั -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------๒๘  ปฏปิ ทาเพ่ือบรรลุมรรคผลของบุคคลทว่ั ไป --------------------------------------------------------------------------๒๙  กระตายเลนนา้ํ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ๓๐  พอครวั หวั ปาก------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ๓๑  กิจของชาวนา------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ๓๒  ต้ังหนาทาํ กแ็ ลว กนั -------------------------------------------------------------------------------------------------------๓๓  สนิ้ กิเลสกแ็ ลว กัน ไมตองรูวา ส้ินไปเทาไร---------------------------------------------------------------------------๓๓  ฟองไขอ อกเปน ตัว มใิ ชโดยเจตนาของแมไ ก-------------------------------------------------------------------------๓๓ 

พทุ ธวจน III อุปมาแหงกัปป --------------------------------------------------------------------------------------๓๕  สังสารวฏั นีแ้ ลไมม ปี ระมาณ--------------------------------------------------------------------------------------------๓๕  ติงสมัตตาสูตร------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ๓๖  อ่นื ๆ ทีไ่ มสามารถสงเคราะหเขาในหมวดได ----------------------------------------------------๓๗  ความเรว็ แหงอายสุ ังขาร-------------------------------------------------------------------------------------------------๓๗  แงม ุมทเี่ กย่ี วกบั อกุศลมูล ------------------------------------------------------------------------------------------------๓๗  อปุ มาการฝกชา งศึก ดว ยการฝก ตนของอริยสาวก--------------------------------------------------------------------๓๗  การเพง แบบมา กระจอก หรอื แบบมา อาชาไนย ----------------------------------------------------------------------๓๘  เสียขวัญต้ังแตเ ห็นยอดธงชยั ของขา ศึก -------------------------------------------------------------------------------- ๓๙  สันดานกา----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๔๐  ทิง้ เสยี นั่นแหละกลบั จะเปน ประโยชน ------------------------------------------------------------------------------- ๔๒  ความเปน โสดาบนั ประเสริฐกวาเปน พระเจา จักรพรรดิ ----------------------------------------------------------- ๔๒  ปาฏิหาริย สาม----------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๔๒  ทรงเปนลกู ไกต ัวพที่ ่ีสุด -------------------------------------------------------------------------------------------------๔๔  หมด “อาหาร” ก็นพิ พาน -----------------------------------------------------------------------------------------------๔๕  มรณกาล------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๔๖  สมณะแกลบ -------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๔๖  ผลู ะความทศุ ีลเสียได ----------------------------------------------------------------------------------------------------๔๗  ทรงแกข อ ที่เขาหาวา เกยี ดกนั ทาน--------------------------------------------------------------------------------------๔๘  เนื้อแทอ ันตรธาน--------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๔๙  เรอ่ื งท่ีเปน ไปไดย าก ----------------------------------------------------------------------------------------------------- ๔๙  ทรงเปนผูเ อ็นดูเกอ้ื กลู แกสรรพสัตวท้ังปวง--------------------------------------------------------------------------- ๕๐  อานสิ งส ของการถงึ พรอ มดว ยทสั สนทฏิ ฐิ --------------------------------------------------------------------------- ๕๑  การวางจิตเมอื่ ถกู กลา วหา -----------------------------------------------------------------------------------------------๕๔  มนษุ ยผี --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------๕๕  นาํ้ ติดกน กะลา------------------------------------------------------------------------------------------------------------๕๖  งูเปอ นคถู ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------๕๗  เหตุเจรญิ และเหตเุ สอื่ ม แหงทรพั ย ๔ ประการ -----------------------------------------------------------------------๕๗  เรือ่ งสตั ว ๓ สหาย--------------------------------------------------------------------------------------------------------๕๘ 



พุทธวจน ๑ อุปมาแหงขนั ธ ๕ ความหมายของคําวา “รูป” ภิกษุ ท.! คนทั่วไปกลาวกันวา “รูป” เพราะอาศัยความหมายอะไรเลา ? ภิกษุ ท .! เพราะกิริยาที่ แตกสลายได มีอยใู นสง่ิ นนั้ (เชน น้ีแล) ดังนั้น สิ่งน้ันจึงถูกเรียกวา รูป. ส่ิงนั้นแตกสลายได เพราะอะไร ? ส่ิงนั้น แตกสลายไดเพราะความเย็นบาง, แตกสลายได เพราะความรอนบาง, แตกสลายได เพราะ ความหิวบาง, แตกสลายได เพราะความระหายบาง,แตกสลายได เพราะถูกตองกับเหลือบ ยุง ลม แดด และสัตวเลื้อยคลานบาง, (ดังนี้เปนตน) ภิกษุ ท .! เพราะกิริยา ท่ีแตกสลายไดมีอยูในสิ่ง (เชนน้ีแล) ดงั นน้ั สิง่ นั้น จึงถูกเรยี กวารปู อปุ มาแหง รปู ภิกษุ ท.! แมนํ้าคงคาน้ี ไหลพาเอา ฟองน้ํา กอนใหญกอนหน่ึงมา,บุรุษผูจักษุ (ตามปกติ) เห็น ฟองนํ้า กอนใหญกอนน้ัน ก็พึงเพงพินิจพิจารณาโด ยแยกคาย เม่ือบุรุษ ผูน้ันเห็น อยู เพงพินิจพิจารณา โดยแยบ คายอยู, กอนฟองน้ําน้ัน ยอมปรากฏเปนของวางของเปลา และปรากฏเปนของหาแกนสาร มิไดไป . ภิกษุ ท.! ก็แกนสารในกอนฟองนํ้าน้ัน จะพึงมีไดอยางไร, อุปมาน้ีฉันใด ; ภิกษุ ท.! อุปไมยก็ ฉันนั้น คือ รูปชนิดใดชนิดหนึ่ง มีอยู จะเปนอดีตอนาคตหรือปจจุบันก็ตาม เปนภายในหรือภายนอกก็ ตาม หยาบหรือละเอียดก็ตาม เลวหรือประณีตก็ตาม มีในที่ไกลหรือที่ใกลก็ตาม. ภิกษุเห็นรูปนั้นยอม เพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย. เม่ือภิกษุน้ันเห็นอยู เพงพินิจพิจารณาโดยแยบคายอยู, รูปน้ัน ยอม ปรากฏเปน ของวางของเปลา และปรากฏเปนของหาแกนสารมิไดไป. ภิกษุ ท.! ก็แกนสารในรูปน้ัน จะ พึงมไี ดอยางไร. ความหมายของคําวา “เวทนา” ภิกษุ ท.! คนทั่วไป กลาวกันวา \"เวทนา\" เพราะอาศัยความหมายอะไรเลา ? ภิกษุ ท.! เพราะ กิริยาที่รูสึก (ตอผลอันเกิดจากผัสสะ) ได มีอยูในสิ่งนั้น (เชนน้ีแล) ดังนั้น ส่ิงนั้น จึงถูกเรียกวา เวทนา. ส่ิงน้ัน ยอมรูสึกได ซึ่งอะไร ? สิ่งนั้น ยอมรูสึกได ซ่ึงความรูสึกอันเปนสุขบาง, ยอมรูสึกได ซึ่ง ความรูสึกอันเปนทุกขบาง, และยอมรูสึกได ซึ่งความรูสึกอันไมทุกขไมสุขบาง (ดังนี้เปนตน). ภิกษุ

วา ดว ย บทอุปมา อุปไมย ๒ ท.! เพราะกิริยาที่รูสึก (ตอผลอันเกิดจากผัสสะ) ได มีอยู ในสิ่งน้ัน (เชนนี้แล) ดังน้ัน สิ่งนั้น จึงถูก เรียกวา เวทนา. อุปมาแหงเวทนา ภิกษุ ท.! เมอื่ ฝนเมลด็ หยาบ ตกในสรทสมยั (ทายฤดฝู น ), ตอมน้ํา ยอมเกิดขึ้นและแตกกระจาย อยูบนผิวน้ํา. บุรุษผูมีจักษุ (ตามปรกติ) เห็นตอมน้ําน้ัน ก็เพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย. เม่ือบุรุษนั้น เห็นอยู เพงพินิจพิจารณาโดยแยบคายอยู, ตอมน้ํานั้น ยอมปรากฏเปนของวางของเปลา และปรากฏ เปนของหาแกนสารมิไดไป. ภิกษุ ท.! ก็แกนสารในตอมนํ้าน้ันจะพึงมีไดอยางไร, อุปมาน้ีฉันใด;ภิกษุ ท.! อุปไมยกฉ็ ันนั้น คือ เวทนา ชนิดใดชนดิ หน่ึง มีอยูจ ะเปนอดตี อนาคตหรอื ปจจบุ นั ก็ตาม เปน ภายใน หรือภายนอกก็ตาม หยาบหรือละเอียดก็ตาม เลวหรือประณีตก็ตาม มีในที่ไกลหรือที่ใกลก็ตาม; ภิกษุ รูสึกในเวทนาน้ัน ยอมเพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย. เม่ือภิกษุนั้นรูสึกอยูเพงพินิจพิจารณาโดยแยบ คายอยู, เวทนาน้ัน ยอมปรากฏเปนของวางของเปลา และปรากฏเปนของหาแกนสารมิไดไป ภิกษุ ท.! ก็แกน สารในเวทนานัน้ จะพึงมีไดอ ยา งไร. อาการเกิดดบั แหงเวทนา ภิกษุทั้งหลาย ! เปรียบเหมือน เม่ือไมส ีไฟสองอนั สีกนั กเ็ กดิ ความรอนและเกดิ ไฟ, เมอื่ ไมส ีไฟ สองอนั แยกกัน ความรอ นกด็ ับไปสงบไป ภกิ ษทุ งั้ หลาย ! ฉนั ใดก็ฉนั นั้น : เวทนาท้ังสามนี้ ซง่ึ เกดิ จากผสั สะ มีผัสสะเปน มูล มผี ัสสะเปน เหตุ มีผสั สะเปน ปจ จยั อาศัยผสั สะแลวยอ มเกิดขึน้ , ยอ มดับ ไปเพราะผสั สะดบั , ดงั น้แี ล. - สฬา. ส.ํ ๑๘/๒๖๖/๓๘๙-๓๙๐. ความหมายของคําวา “สญั ญา” ภิกษุ ท.! คนทั่วไป กลาวกันวา “สัญญา” เพราะอาศัยความหมายอะไรเลา? ภิกษุ ท.! เพราะ กริ ิยาท่หี มายรไู ดพ รอ ม มอี ยูใ นส่ิงนนั้ (เชน น้แี ล) ดังน้ัน สิ่งนั้นจึงถูกเรียกวา สัญญา . ส่ิงน้ัน ยอมหมาย รูไดพรอมซ่ึงอะไร ? สิ่งนั้น ยอมหมายรูไดพรอม ซึ่งสีเขียวบาง, ยอมหมายรูไดพรอมซึ่งสีเหลืองบาง, ยอมหมายรูไดพรอม ซ่ึงสีแดงบาง, และยอมหมายรูไดพรอมซ่ึงสีขาวบาง (ดังน้ี เปนตน). ภิกษุ ท. ! เพราะกิริยาทีห่ มายรไู ดพ รอ มมีอยูในส่ิงนน้ั (เชน นแ้ี ล) ดังน้ัน สิ่งน้นั จึงถกู เรยี กวาสญั ญา. อุปมาแหง สญั ญา ภิกษุ ท .! เมอ่ื เดือนทายแหงฤดูรอนยังเหลืออยู, ในเวลาเท่ียงวันพยับแดดยอมไหวยิบยับ . บุรุษ ผูมีจักษุ (ตามปกติ) เห็นพยับแดดน้ัน ก็เพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย. เม่ือบุคคลน้ันเห็นอยู เพงพินิจ

พุทธวจน ๓ พิจารณาโดยแยบคายอยู, พยับแดดน้ัน ยอมปรากฏเปนของวาง ของเปลา และปรากฏเปนของหาแกน สารมิไดไป. ภกิ ษุ ท.! ก็แกน สารในพยับแดดน้นั จะพึงมีไดอ ยางไร, อปุ มาน้ฉี นั ใด; ภิกษุ ท.! อุปไมย ก็ฉันนั้นคือสัญญาชนิดใดชนิดหนึ่งมีอยู จะเปนอดีต อนาคต หรือปจจุบันก็ ตาม เปนภายในหรือภายนอกก็ตาม หยาบหรือละเอียดก็ตาม เลวหรือประณีตก็ตาม มีในท่ีไกลหรือที่ ใกลก็ตาม ; ภิกษุสังเกตเห็น (การบังเกิดขึ้นแหง) สัญญานั้น ยอมเพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย เม่ือ ภิกษุน้ันสังเกตเห็นอยู เพงพินิจพิจารณาโดยแยบคายอยู, สัญญานั้นยอมปรากฏเปนของวางของเปลา และปรากฏเปนของหาแกนสารมไิ ดไป. ภกิ ษุ ท.!ก็แกน สารในสญั ญาน้ัน จะพึงมไี ดอยางไร. ความหมายของคาํ วา “สงั ขาร” ภิกษุ ท.! คนทั่วไป กลาวกันวา “สังขารท้ังหลาย” เพราะอาศัยความหมายอะไรเลา ? ภิกษุ ท.! เพราะกิริยาทปี่ รุงแตงใหสําเร็จรูปมีอยูในส่ิงน้ัน (เชนนี้แล ) ดังนั้น ส่ิงน้ัน จึงถูกเรียกวา สังขาร. ส่ิงน้ัน ยอมปรุงแตงอะไร ใหเปนของสําเร็จรูป ? ส่ิงนั้นยอมปรุงแตงรูป ใหสําเร็จรูปเพ่ือความเปนรูป, ยอม ปรุงแตงเวทนา ใหสําเร็จรูป เพื่อความเปนเวทนา, ยอมปรุงแตงสัญญา ใหสําเร็จรูปเพ่ือความเปน สัญญา, ยอมปรุงแตงสังขารใหสําเร็จรูป เพ่ือความเปนสังขาร, และยอมปรุงแตงวิญญาณใหสําเร็จรูป เพ่อื ความเปน วญิ ญาณ. ภิกษุ ท.! เพราะกิริยาที่ปรุงแตง ใหส าํ เรจ็ รูป มอี ยใู นสงิ่ น้ัน (เชนน้ีแล) ดังน้ัน ส่ิง น้ัน จึงถูกเรยี กวาสังขารทงั้ หลาย. อปุ มาแหง สังขาร ภิกษุ ท.! บุรุษผูหนึ่งมีความตองการดวยแกนไม เสาะหาแกนไมเที่ยวหาแกนไมอยู, เขาจึง ถือเอาขวานอันคมเขาไปสูปา. เขาเห็นตนกลวยตนใหญ ในปาน้ัน ลําตนตรง ยังออนอยู ยังไมเกิดแกน ไส. เขาตัดตนกลวยน้ันท่ีโคน แลวตัดปลาย แลวจึงปอกกาบออก. บุรุษนั้น เมื่อปอกกาบออกอยู ณ ท่ี นั้น ก็ไมพบ แมแตกระพ้ี (ของมัน) จักพบแกนไดอยางไร. บุรุษผูมีจักษุ (ตามปรกติ) เห็นตนกลวยนั้น ก็เพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย. เม่ือบุรุษนั้นเห็นอยู เพงพินิจพิจารณาโดยแยบคายอยู, ตนกลวยนั้น ยอมปรากฏเปนของวาของเปลา และปรากฏเปนของหาแกนสารมิไดไป. ภิกษุ ท.! ก็แกนสารในตน กลวยน้ัน จะพึงมีไดอยางไร, อุปมานี้ฉันใด;ภิกษุ ท.! อุปไมยก็ฉันน้ัน คือ สังขารทั้งหลาย ชนิดใดชนิด หนึ่งมีอยู จะเปนอดีต อนาคต หรือปจจุบันก็ตาม เปนภายในหรือภายนอก็ตาม หยาบหรือละเอียดก็ ตาม เลวหรือประณีตก็ตาม มีในที่ไกลหรือที่ใกลก็ตาม; ภิกษุสังเกตเห็น (การเกิดขึ้นแหง) สังขาร ท้ังหลายเหลาน้ัน ยอมเพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย. เม่ือภิกษุนั้นสังเกตเห็นอยู เพงพินิจพิจารณาโดย แยบคายอยู, สังขารท้งั หลาย ยอ มปรากฏเปน ของวางของเปลา และปรากฏเปนของหาแกนสารมิไดไป. ภิกษุ ท.! ก็แกนสารในสังขารท้ังหลายเหลานั้น จะพึงมไี ดอ ยา งไร.

วาดว ย บทอปุ มา อปุ ไมย ๔ ความหมายของคําวา “วญิ ญาณ” ภิกษุ ท.! คนท่ัวไปกลาวกันวา “วิญญาณ” เพราะอาศัยความหมายอะไรเลา ? ภิกษุ ท.! เพราะ กิริยาที่รูแจง (ตออารมณท่ีมากระทบ) ได มีอยูในส่ิงน้ัน (เชนนี้แล) ดังน้ัน สิ่งน้ัน จึงถูกเรียกวา วิญญาณ. ส่ิงนั้นยอมรูแจง ซ่ึงอะไร ? สิ่งน้ันยอมรูแจง ซ่ึงความเปร้ียวบาง, ยอมรูแจง ซึ่งความขมบาง, ยอมรูแจง ซึ่งความเผ็ดรอนบาง, ยอมรูแจง ซ่ึงความหวานบาง, ยอมรูแจง ซึ่งความข่ืนบาง, ยอมรูแจง ซึ่งความความไมข่ืนบาง, ยอมรูแจง ซ่ึงความเค็มบาง, ยอมรูแจง ซ่ึงความไมเค็มบาง (ดังน้ีเปนตน) ภิกษุ ท.! เพราะกิรยิ าที่รูแจง (ตออารมณที่มากระทบ) ได มีอยูในสิ่งน้ัน (เชนน้ีแล) ดังน้ัน สิ่งน้ัน จึงถูก เรยี กวา วญิ ญาณ. อปุ มาแหงวญิ ญาณ ภิกษุ ท.! นักแสดงกลกต็ าม ลกู มือของนักแสดงกลก็ตาม แสดงกลอยูท่ีทางใหญส่ีแยก. บุรุษผูมี จักษุ (ตามปรกติ) เห็นกลนั้น ก็เพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย. เม่ือบุรุษผูน้ันเห็นอยู เพงพินิจพิจารณา โดยแยบคายอยู, กลน้นั ยอ มปรากฏเปน ของวางของเปลา และปรากฏเปน ของหาแกน สารมไิ ดไป. ภิกษุ ท.! ก็แกนสาร ในกลน้นั จะพงึ มไี ดอยา งไร, อุปมาน้ฉี นั ใด; ภกิ ษุ ท.! อปุ ไมยก็ฉันน้ัน คือ วิญญาณชนิด ใดชนิดหนึ่ง มีอยู จะเปนอดีตอนาคตหรือปจจุบันก็ตาม เปนภายในหรือภายนอกก็ตาม หยาบหรือ ละเอียดก็ตาม เลวหรือประณีตก็ตาม มีในที่ไกลหรือใกลก็ตาม; ภิกษุสังเกตเห็น (การเกิดข้ึนแหง) วิญญาณน้ัน ยอมเพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย เมื่อภิกษุน้ันสังเกตเห็นอยู เพงพินิจพิจารณาโดยแยบ คายอยู, วิญญาณนั้น ยอมปรากฏเปนของวางของเปลา และปรากฏเปนของหาแกนสารมิไดไป. ภิกษุท.! กแ็ กนสารในวิญญาณน้นั จะพงึ มไี ดอยา งไร.

พุทธวจน ๕ อุปมาเแหงกาม ความอรอยทีไ่ มคมุ กบั ความทกุ ข กามท้ังหลาย เรากลาวแลววา มรี สอรอ ยนอ ย มีทุกขมาก มเี ร่อื งทาํ ใหค บั แคน ใจมาก และมีโทษอยา งยง่ิ เปน สิ่งท่ี ควรเปรียบดว ยทอ นแหง กระดูก, ควรเปรยี บดว ยช้นิ เนื้อ, ควรเปรียบดว ยคบเพลงิ หญา, ควรเปรยี บดว ยหลมุ ถานเพลงิ , ควรเปรยี บดว ยของในความฝน , ควรเปรยี บดว ยของยมื , ควรเปรียบดว ยผลไม, ควรเปรยี บดว ยเขยี งสับ เนอื้ , ควรเปรียบดวยหอกและหลาว, และควรเปรียบดว ยหัวงูฉะน้ัน. ก็แตว า อริฎฐภิกขคุ นั ธวาธปิ ุพพะน้ี เพราะตวั เอง ถอื เอาธรรมทีเ่ ราแสดงแลว ผดิ จงึ กลาวตูพ วกเราดว ย ขุด รากตนเองดว ย และประสพส่ิงมิใชบญุ เปนอนั มากดว ย, ขอน้นั จกั เปน ไป เพื่อความทกุ ข อนั มใิ ชป ระโยชนเก้อื กูล ตลอดกาลนาน แกโ มฆบรุ ษุ นน้ั แล. - มู. ม. ๑๒/๒๖๖/๒๗๗. กามเปรยี บดว ยรรู ัว่ ของเรือ เม่อื สตั ว มคี วามใครในกามอยู, ถากามนน้ั สาํ เร็จแกเขาคือเขาไดต ามปรารถนาแลว, เขา ยอ มมีปต ิในใจ โดยแท. เมื่อสตั ว ผมู ีความพอใจ กาํ ลงั ใครใ นกามอย,ู ถากามน้ัน สญู หายไป, เขา ยอ มเดือดรอน เหมอื นถกู แทงดว ย ศร ฉะน้นั . ผูใด เวน ขาดจากกาม ดว ยความเหน็ วา เปน ดจุ หวั งู ผนู น้ั เปนคนมสี ติ ลวงพนตณั หาอนั สา ยไปในโลกนี้เสยี ได. ผใู ด เขา ไปผูกใจอยใู นท่นี า ที่สวน เงนิ โค มา ทาสชายและสตรี พวกพอง และกามท้ังหลายอน่ื ๆเปน อันมาก กเิ ลสมารยอมครอบงําบคุ คลผนู ัน้ ได, อนั ตรายรอบดาน ยอมยํ่ายีบุคคลผนู ้นั ; เพราะเหตนุ ้ัน ความทุกข ยอมตดิ ตาม เขา เหมอื นน้ําไหลเขาสูเ รืออนั แตกแลว ฉะนนั้ .เพราะฉะนัน้ บคุ คล ควรเปน ผมู ีสติ ทุกเม่อื , พึงเวน ขาดจากกาม, ละ กามแลว พงึ ขามโอฆะเสียได ดจุ บคุ คลอุดยาเรอื ดีแลว กพ็ งึ ขา มไปถึงฝง โนน (นิพพาน) ได ฉะนนั้ แล. - สุตตฺ .ข.ุ ๒๕/๔๘๔/๔๐๘. กามเปรยี บดว ยของยมื คหบด!ี เปรยี บเหมอื นบรุ ษุ ผูห นึ่ง ขอยืมทรพั ยจ ากผอู นื่ ไดแ ลว เอาลงใสเ กวยี นนอย มตี มุ หแู กว มณี อนั ลํา้ คา เปนตน. บรุ ุษ ผูน้ัน วางของยืมเหลา นน้ั ไวขางหนา ตัวบาง รอบ ๆ ตวั บา ง ขับผานไปตามหมูชาวราน. หมชู นเหน็ บรุ ุษผนู น้ั แลว กจ็ ะพงึ กลา วกนั วา \"ทา นผูเ จรญิ ทัง้ หลายเอย ! บุรษุ ผูนี้รํา่ รวยจรงิ หนอ! ดูซ,ี พวกคนรวย เขาใชส อย โภคะกนั อยา งนี้เอง\"ดังน้ี, คร้นั เจา ของทรพั ย พบบุรุษ ซึง่ ทาํ อยดู ังนน้ั ในทใ่ี ด ๆ เขาก็จะทวงเอาทรัพยข องเขาคนื ไป เสยี ณ ทน่ี ัน้ ๆ น่ันเอง. คหบด!ี ดวยเหตนุ ีแ้ หละ สาวกของพระอริยเจา ยอ มพจิ ารณาเห็นโดยประจักษดงั นว้ี า \"กามทัง้ หลาย อนั พระผูมพี ระภาคเจา ตรสั แลว วา มีอปุ มาดว ยของยืม เปนสิง่ ท่ใี หเ กดิ ทุกขม าก ทาํ ใหคบั แคนใจมาก และมโี ทษอยา ง ยง่ิ \" ดังน,ี้ คร้นั เห็นกามนนั้ ดว ยปญญาอันชอบ ตามทเี่ ปน จรงิ อยา งนีแ้ ลว ก็เวน เสียโดยเดด็ ขาด ซง่ึ ความเพง มี ประการตา ง ๆ อันอาศยั อารมณตา ง ๆ [กามคณุ หา รปู เสียง กลิ่น รส และโผฏฐัพพะ (สมั ผัสทางกาย)], แลว

วา ดว ย บทอปุ มา อปุ ไมย ๖ เจรญิ ซง่ึ ความเพง อนั เดยี ว อนั อาศยั อารมณอ ันเดยี ว (คืออาศัยอุเบกขาทเี่ ปนองคของจตุตถฌาน) อันเปน ทดี่ บั สนทิ ไมม ีสว นเหลอื ของอปุ าทานอันมีอยใู นเหยื่อโลก โดยประการท้งั ปวงแล. - ม. ม. ๑๓/๔๓/๕๒. กามเปรียบดว ยผลไม คหบด!ี เปรยี บเหมอื นปา ใหญ ต้ังอยไู มไ กลหมบู านหรือนิคมนัก. ในปาใหญน นั้ มตี น ไม ซึ่งมีผลนา กิน ดว ย ดกดว ย, สวนผลท่หี ลนอยตู ามพนื้ ดนิ ไมมเี ลย. คร้งั น้ัน มีบรุ ษุ ผูหน่งึ ผา นมา เปน ผตู องการดวยผลไม เทีย่ ว แสวงหาผลไมอ ย,ู เขาเขาไปยงั ปาน้นั แลว พบตนไมตนนั้นแลว คดิ วา \"ตน ไมน ี้มผี ลนากินดว ย ดกดว ย สวนผลท่ี หลน อยูตามพน้ื ดนิ ไมมเี ลย และเรากร็ จู กั วธิ ีขึน้ ตนไมอ ย,ู ถาไฉน เราขึน้ สูต น ไมน แ้ี ลว จะพึงกินผลไมต ามความ พอใจดว ย จะพึงยังหอใหเ ตม็ ดวย\" ดังนีแ้ ลว เขากข็ น้ึ สตู นไมน นั้ เก็บกนิ ตามความพอใจดว ย หอ จนเต็มหอดว ย. ในลําดับนน้ั เอง บรุ ุษคนท่สี อง ซงึ่ เปน ผตู องการดวยผลไม เท่ียวแสวงหาผลไมอ ยางเดยี วกัน ถือขวานคม ผา นมาท่นี ้ัน, เขาเขา ไปยงั ปา นนั้ แลวก็พบตน ไมต นเดียวนนั้ ซึ่งมีผลนา กินดวย ดกดว ย, เขาจงึ คดิ วา \"ตน ไมน ี้ มีผล นากนิ ดว ย ดกดว ย สว นผลท่หี ลนอยตู ามพื้นดนิ ไมม ีเลยและเราก็ไมร จู กั วธิ ีขนึ้ ตน ไม, ถาไฉน เราจะโคน มันทโ่ี คน แลว จะพงึ กนิ ผลไมต ามความพอใจดว ย จะพงึ ยงั หอ ใหเ ตม็ ดวย\" ดงั นี้แลว เขาจึงโคน ตน ไมน นั้ ทโี่ คน. คหบด!ี ทา นจะสาํ คัญความขอ นั้นวา อยา งไร? บุรษุ ผูข ้นึ อยูบนตนไมคนแรก, ถา เขาไมรีบลงมาโดยเร็วไซร , เมือ่ ตน ไมน นั้ ลมลง, เขากจ็ ะตองมือหกั บา ง เทาหกั บา ง หรอื อวยั วะนอ ยใหญส ว นใดสว นหนึ่งหักบาง โดยแท. บุรุษผนู ัน้ ก็จะถึงซึง่ ความตาย หรือไดรบั ทกุ ขเ จียนตาย เพราะขอ นั้นเปน เหตุ มใิ ชห รอื ? \"อยา งน้นั พระเจา ขา!\" คหบดี ดว ยเหตนุ แ้ี หละ สาวกของพระอรยิ เจา ยอมพจิ ารณาเหน็ โดยประจกั ษดงั น้ี วา \"กามทงั้ หลาย อนั พระผูม พี ระภาคเจาตรสั แลววา มอี ปุ มาดวยผลไม เปนสงิ่ ท่ีใหเกิดทุกขมาก ทาํ ใหค ับแคน ใจมาก และมีโทษอยา งยง่ิ \" ดงั น,ี้ คร้นั เหน็ กามนั้น ดว ยปญ ญาอันชอบ ตามที่เปนจริงอยา งนแ้ี ลว กเ็ วน เสยี โดย เด็ดขาด ซ่งึ ความเพง มีประการตา ง ๆ อนั อาศยั อารมณตาง ๆ (กามคณุ หา ), แลวเจรญิ ซงึ่ ความเพงอนั เดยี ว อนั อาศยั อารมณอ นั เดยี ว อนั เปนที่ดับสนทิ ไมมีสวนเหลือของอปุ าทานอนั มอี ยใู นเหย่ือโลก โดยประการทง้ั ปวง แล. - ม. ม. ๑๓/๔๔/๕๓. ความอรอยกลางกองทกุ ข (ความลวงของกาม) มาคัณ ฑยิ ะ! บรุ ษุ โรคเรือ้ น มีตวั เปน แผล สกุ ปลั่ง ถกู ตัวเชือ้ โรคแทะกดั อยู ใชเ ลบ็ เกาปากแผลอยู รมตัวอยู ทหี่ ลมุ ถานไฟ. มาคณั ฑิยะ! เขาทาํ เชนน้นั อยูเพยี งใด, ปากแผลของเขา กย็ ิง่ ไมส ะอาด ย่งิ มีกลน่ิ เหมน็ และเปอ ยเนา มากยงิ่ ขึน้ อยเู พยี งนนั้ , จะมคี วามรสู กึ สักวา ความพอใจ และความสบายเน้ืออยูบ า ง กต็ รงทีแ่ ผลไดร บั การเกาหรอื การอบอุน เพราะไฟนนั้ เปน เหตขุ อ น้ีมอี ปุ มาฉนั ใด; มาคณั ฑิยะ! อปุ ไมยก็ฉนั นน้ั คือ สตั วท ง้ั หลาย ยังเปน ผูไมไ ปปราศจากความกําหนัดในกามทง้ั หลาย ถู กามตณั หาแทะกดั อยู ถูกความเรา รอ นเพราะกามแผดเผาอยู ก็ยงั ขนื เสพกามทั้งหลายอยูน่นั เอง. มาคัณฑยิ ะ! เขายงั ทํา เชน นน้ั อยูเพยี งใด, กามตณั หาของสตั วทง้ั หลายเหลา นน้ั ยอ มเจริญข้นึ ดว ย เขาถูกความเรา รอนเพราะกามแผด

พุทธวจน ๗ เผาอยูดว ย และสตั วเ หลา นน้ั จะมคี วามรูสกึ สกั วา ความพอใจ และความสบายเนื้ออยบู า ง กต็ รงทร่ี สอันอาศัยกามคณุ ๕ เปน เหตอุ ยูเพยี งนน้ั เทานนั้ แล. ม. ม. ๑๓/๒๗๔/๒๘๕ กามเปรียบดวยคบเพลิงทวนลม คหบด!ี เปรียบเหมอื นบุรษุ ผูหนึ่ง ถอื เอาคบหญ าแหง ท่ีตดิ ไฟโพลงอยู พาทวนลมไป. คหบด!ี ทา น จะสํา คญั ค วาม ขอนั้น วาอ ยางไร? ถา บุรุษ ผูนนั้ ไมร บี ทงิ้ คบหญ าแหง นน้ั เสียโดยเรว็ ไซร, คบไฟน้นั กจ็ ะพึงลามไมมอื ไหม แขน หรือไหมอวยั วะนอยใหญ สวนใดสว นหนึง่ ของบรุ ุษนนั้ , เขาก็จะถึงซึ่ง ความตาย หรอื ไดร บั ทกุ ขเจยี นตาย เพราะขอ น้ันเปนเหตุ มิใชห รือ? \"อยางนน้ั พระเจาขา!\" คหบด!ี ดวยเหตนุ ีแ้ หละ สาวกของพระอรยิ เจา ยอ มพิจารณ าเหน็ โดยประจกั ษดังนีว้ า \"กามทั้งหลาย อัน พระผูม พี ระภาคเจาตรัสแลว วา มีอปุ มาดว ยคบหญาแหง เปนส่ิงทีใ่ หเ กดิ ทกุ ขมากทาํ ใหค บั แคนใจมาก และมีโทษ อยางยง่ิ \" ดงั น้ี, ครัน้ เห็นกามน้ัน ดวยปญ ญาอนั ชอบ ตามทเ่ี ปนจรงิ อยา งนีแ้ ลว ก็เวน เสียโดยเดด็ ขาด ซงึ่ ความเพง มี ประการตาง ๆ อนั อาศยั อารมณต าง ๆ (กามคุณหา), แลว เจรญิ ซ่งึ ความเพงอันเดยี ว อนั อาศัยอารมณอนั เดยี ว (คือ อาศยั อเุ บกขาทีเ่ ปน องคข องจตุตฌ าน) อันเปน ที่ดบั สนทิ ไมม ีสว นเหลอื ของอุปาทานอนั มอี ยใู นเหยอ่ื โลก โดย ประการทั้งปวงแล. - ม. ม. ๑๓/๔๒/๔๙.

วาดว ย บทอปุ มา อปุ ไมย ๘ อุปมาวา ดวยอรยิ สัจ สตั วจ ําพวกวนิ ิบาตกบั การเห็นอริยสัจ ๔ ภิกษุ ท.! เปรยี บเหมือนบุรุษทงิ้ แอก (ไมไผ ) ซึ่งมีรอู ยูเพยี งรูเดยี ว ลงไปในมหาสมทุ ร. ในมหาสมทุ รน้นั มี เตา ตาบอดตัวหนึ่ง ลว งไปรอยป ๆ จะผุดขึ้นมาครงั้ หนงึ่ ๆ. ภิกษุ ท.! เธอจะสําคญั ความขอ น้วี า อยางไร : จะเปนไปไดไหม ท่เี ตา ตาบอดตัวนนั้ ลวงไปรอ ยป ๆ จึงผดุ ขึน้ มาครง้ั หนง่ึ ๆจะพงึ ยนื่ คอเขา ไปในรซู ง่ึ มีอยเู พยี งรูเดยี วในแอกนน้ั ? \"ขาแตพ ระองคผเู จริญ ! ขอ นัน้ จะเปนไปไดบ า ง ก็ตอ เมอ่ื ลว งกาลนานยาวในบางคราว\". ภกิ ษุ ท.! ขอ ท่ี เตา ตาบอด ตัวน้ัน ตอ ลว งไปรอ ยป ๆ จงึ ผดุ ขนึ้ มาสกั ครัง้ หนงึ่ ๆ จะพงึ ยืน่ คอเขา ไปในรูซงึ่ มี อยูเพยี งรูเดียวในแอกนั้น ยงั จะ เรว็ เสียกวา การทค่ี นพาลซง่ึ เขาถงึ การเกดิ เปน วินิบาตแลว จักไดความเปน มนษุ ยสกั ครง้ั หนงึ่ . ขอนนั้ เพราะเหตอุ ะไรเลา ? ภกิ ษุ ท.! ขอนน้ั เพราะเหตวุ า ในหมูส ตั วจาํ พวกวนิ บิ าตนน้ั ไมม ีธัมมจรยิ า ไมม ี สมจริยา ไมมีกุสลกิริยา ไมมบี ญุ ญกิริยา, มีแตก ารเค้ยี วกินซงึ่ กนั และกนั . ภกิ ษุ ท.! การท่ี สัตวมกี าํ ลังมากกวา เคี้ยว กินสัตวทีม่ กี ําลังนอยกวา ยอ ม เปน ไปเปน ธรรมดา ในหมสู ตั วจ ําพวกวนิ ิบาตนน้ั . ขอ น้นั เพราะเหตุไรเลา ? ภกิ ษุ ท.! ขอ นั้น เพราะความท่ีไมเ หน็ อรยิ สจั ท้ังส่.ี อรยิ สจั สี่ อยา งไรเลา ? สอ่ี ยางคอื อริยสจั คอื ทกุ ข อรยิ สัจคือเหตุใหเ กดิ ข้นึ แหงทกุ ข อริยสัจคือความดับไม เหลอื แหงทกุ ข อรยิ สัจคอื ทางดาํ เนนิ ใหถ งึ ความดับไมเหลือแหง ทกุ ข. ภกิ ษุ ท.! เพราะเหตนุ นั้ ในเรอื่ งนี้ เธอพงึ ประกอบโยคกรรมอนั เปนเครอื่ งกระทาํ ใหร วู า \"ทกุ ข เปนอยางน,ี้ เหตุใหเ กดิ ข้นึ แหงทกุ ข เปนอยางน,้ี ความดบั ไมเ หลือแหง ทุกขเปน อยางน,้ี ทางดําเนนิ ใหถ งึ ความดบั ไมเ หลอื แหง ทุกข เปน อยา งน\"ี้ ดังน.้ี - มหาวาร. ส.ํ ๑๙/๕๖๘/๑๗๔๓. อยา คดิ เร่ืองโลก แตจงคิดเรอื่ งอริยสจั ภิกษุ ท.! มีเรื่องราวในกาลกอ น : บุรษุ ผหู นง่ึ ตั้งใจวาจะคิด ซ่ึงความคิดเร่อื งโลก, จงึ ออกจากนคร ราชคฤหไ ปสูส ระบวั ช่ือ สุมาคธา แลวนงั่ คดิ อยทู ี่รมิ ฝง สระ. บรุ ษุ นน้ั ไดเหน็ แลว ซ่ึงหมูเ สนาประกอบดว ยองคส ี่ (คอื ชาง มา รถ พลเดนิ เทา ) ทฝี่ ง สระสมุ าคธานั้น เขา ไปอยู ๆ สูเหงา รากบวั . คร้นั เขาเหน็ แลว เกิดความไมเ ชื่อตัวเองวา \"เรานีบ้ าแลว เราน้ีวกิ ลจริตแลว , สง่ิ ใดไมมใี นโลกเราไดเหน็ ส่ิง นัน้ แลว\" ดงั น.้ี ภกิ ษุ ท.! บุรษุ นั้นกลบั เขา ไปสนู ครแลว ปา วรอ งแกมหาชน วา \"ทา นผูเจรญิ ! ขาพเจาเปน บา แลว ขา พเจา วิกลจริตแลว, เพราะวา ส่ิงใดไมมีอยใู นโลก ขาพเจา มาเห็นแลวซง่ึ สิ่งน้ัน\" ดังน.ี้ มีเสยี งถามวา เหน็ อะไรมา ? เขาบอกแลว ตามทีเ่ ห็นทกุ ประการ. มีเสยี งรับรองวา \"ถูกแลว, ทา นผูเจริญเอย ! ทานเปนบาแลว ทานวิกลจริตแลว\". ภกิ ษุ ท.! แตวา บุรษุ น้ัน ไดเ หน็ สิ่งท่มี จี ริง เปน จรงิ หาใชเ ห็นสง่ิ ไมม จี รงิ ไมเปน จรงิ ไม. ภกิ ษุ ท.! ในกาล กอนดกึ ดําบรรพ : สงครามระหวางพวกเทพกับอสูรไดต ัง้ ประชิดกนั แลว . ในสงครามครง้ั นัน้ พวกเทพเปน ฝายชนะ

พทุ ธวจน ๙ อสูรเปนฝายแพ. พวกอสูรกลวั แลว แอบหนีไปสภู พแหงอสรู โดยผานทางเหงา รากบวั หลอกพวกเทพใหห ลงคนอย.ู (เร่ืองของโลกยอ มพสิ ดารไมสิ้นสุดถงึ เพียงน้ี). ภิกษุ ท.! เพราะเหตนุ ัน้ ในกรณนี ้ี พวกเธอทัง้ หลาย จงอยาคดิ เรอื่ งโลก โดยนยั วา \"โลกเที่ยงหรือ ? โลกไม เทยี่ งหรอื ? โลกมที ส่ี ดุ หรือโลกไมม ที ีส่ ดุ หรอื ? ชีพก็ดวงนั้น รา งกายกร็ า งน้นั หรือ ? ชีพก็ดวงอนื่ รา งกายกร็ า งอน่ื หรอื ? ตถาคตตายแลว ยอ มเปน อยางที่เปน มาแลว น้ัน อีกหรือ? ตถาคตตายไปแลว ไมเปน อยางท่เี ปนมาแลวนนั้ อกี หรอื ? ตถาคตตายไปแลว เปนอยา งทเ่ี ปน มาแลว อีกกม็ ี ไมเปน กม็ ี หรือ ? ตถาคตตายไปแลว เปนอยางท่ีเปน มาแลว อกี กไ็ มเ ชงิ ไมเปน ก็ไมเชงิ หรอื ?\" เพราะเหตไุ รจึงไมค วรคดิ เลา ? ภิกษุ ท.! เพราะความคดิ นน้ั ไมประกอบดวย ประโยชน ไมเ ปน เงอ่ื นตน แหงพรหมจรรยไ มเปนไปพรอ มเพือ่ ความหนา ยทุกข ความคลายกําหนดั ความดับ ความ รํางบั ความรูย ง่ิ ความรพู รอ ม และนิพพาน เลย. ภิกษุ ท.! เม่ือพวกเธอจะคดิ จงคิดวา \"เชนน้ี ๆ เปนทุกข, เชน น้ี ๆ เปนเหตใุ หเกิดทกุ ข, เชนนี้ ๆ เปน ความ ดบั ไมเหลือของทุกข, และเชน นี้ ๆ เปน ทางดําเนนิ ใหถึงความดบั ไมเ หลอื ของทกุ ข:\" ดงั นี้ เพราะเหตไุ รจงึ ควรคดิ เลา ? เพราะความคดิ นี้ ยอมประกอบดว ยประโยชน เปนเงอื่ นตน ของพรหมจรรย เปน ไปพรอ มเพือ่ ความหนา ยทกุ ข ความคลายกาํ หนดั ความดับความราํ งบั ความรยู ่งิ ความรพู รอม และนพิ พาน. ภิกษุ ท.! เพราะเหตนุ ้ัน ในกรณีน้ี พวกเธอพงึ ทําความเพียรเพือ่ ใหรูต ามเปนจรงิ วา \"น้ีเปน ทกุ ข, นเี้ ปน เหตใุ หเ กดิ ข้นึ แหงทุกข, นีเ้ ปน ความดับไมเหลอื แหงทกุ ข, น้ีเปนทางดาํ เนินใหถ ึงความดบั ไมเหลอื แหง ทกุ ข\" ดงั นี้ เถิด. - มหาวาร. ส.ํ ๑๙/๕๕๘ - ๕๕๙/๑๗๒๕ - ๑๗๒๗. ทกุ ขประเภทใหญ ๆ กม็ ีพอแลว สาํ หรบั สัตวจะสาํ นกึ ตัวมารอู ริยสัจ (ไมจ ําเปน จะตอ งผานทกุ ขท ุกชนดิ ทุกขนาด) ภิกษุ ท.! เปรยี บเหมอื นบรุ ุษ ตัดหญา ไม กงิ่ ไม และใบไม ในชมพทู วีปนี้ นํามารวมไวใ นท่เี ดยี วกัน; ครน้ั นาํ มารวมไวใ นท่ีเดียวกนั แลว กระทําใหเ ปน เคร่อื งเสียบรอย; คร้นั กระทาํ ใหเ ปนเคร่ืองเสยี บรอยแลว ก็เสยี บสัตว ใหญ ๆ ในมหาสมุทร ทเ่ี ครื่องเสยี บขนาดใหญ, เสยี บสัตวขนาดกลาง ๆ ในมหาสมุทรทีเ่ ครอื่ งเสยี บขนาดกลาง, เสยี บสตั วขนาดเลก็ ๆ ในมหาสมุทร ทเ่ี คร่อื งเสียบขนาดเลก็ . ภิกษุ ท.! สตั วใ หญ ๆ ในมหาสมุทรยงั ไมท ันจะหมด แตหญา ไม ก่งิ ไม และใบไม ในชมพูทวปี น้กี ห็ มดเสยี แลว. ภกิ ษุ ท.! สัตวต วั เลก็ ในมหาสมุทรขนาดทเี่ สียบดว ย เคร่ืองเสียบไดโ ดยยากนน้ั มมี ากกวาน้ันมากนัก.ขอ นเ้ี พราะเหตไุ รเลา ? ภกิ ษุ ท.! เพราะมนั มาก โดยตวั มันเลก็ , ขอ น้ีฉนั ใด; ภิกษุ ท.! อบายก็กวางใหญอ ยา งนน้ั เหมอื นกัน. จากอบายที่กวางใหญอ ยางนนั้ กม็ ี ทิฏฐสิ ัมปนนบคุ คล หลดุ พน ออกมาได เขารตู ามเปนจริงวา \"น้ี ความทกุ ข, น้เี หตใุ หเกดิ ข้นึ แหง ทุกข, นี้ ความดับไมเหลอื แหง ทุกข, น้ี ทาง ดาํ เนนิ ใหถ ึงความดับไมเ หลอื แหง ทุกข\" ดงั นี้.

วาดว ย บทอปุ มา อุปไมย ๑๐ ภกิ ษุ ท.! เพราะเหตนุ ้ัน ในเรอ่ื งน้ี เธอพึงประกอบโยคกรรมอนั เปนเครอ่ื งกระทาํ ใหรูว า \"ทกุ ข เปน อยา งน,้ี เหตุใหเกดิ ข้ึนแหงทุกข เปนอยางน,้ี ความดับไมเหลอื แหง ทุกข เปน อยางน,้ี ทางดําเนนิ ใหถ งึ ความดับไมเหลอื แหง ทกุ ข เปนอยางนี\"้ ดงั น.ี้ มหาวาร. ส.ํ ๑๙/๕๕๑/๑๗๑๙. การรูอริยสจั รบี ดวนกวา การดบั ไฟทกี่ าํ ลงั ไหมอ ยูบนศรีษะ ภกิ ษุ ท.! เมือ่ ไฟลุกโพลง ๆ อยทู ีเ่ สื้อผาก็ดที ่ีศรี ษะกด็ ี บุคคลนั้นควรจะทาํ อยางไร ? \"ขา แตพ ระองคผเู จรญิ ! เม่อื ไฟลกุ โพลง ๆ อยูท ี่เสื้อผากด็ ีทศ่ี ีรษะก็ดี, เพอ่ื จะดบั เสียซึ่งไฟ ทีเ่ สื้อผา กด็ ี ท่ศี รี ษะกด็ ี ส่ิงที่ บคุ คลนั้นพงึ กระทําโดยยิ่งกค็ ือ ฉันทะ วายามะอุสสาหะ อสุ โสฬหี อปั ปฏวิ านี สติ และสมั ปชญั ญะ (เพ่อื จะดับไฟน้นั เสยี ).\" ภกิ ษุ ท.! (แมก ระนน้ั ก็ด)ี วญิ ูชนจะไมใ สใ จ จะไมเ อาใจใสกับเสอื้ ผา กด็ ีศีรษะกด็ ที ี่ไฟกําลังลกุ โพลงอย;ู แตจ ะรูส ึกวา ส่งิ ทค่ี วรกระทาํ โดยยง่ิ ก็คอื ฉนั ทะ วายามะ อสุ สาหะ อสุ โสฬหี (ขะมกั เขมน) อปั ปฏวิ านี (ไมถ อยหลงั ) สติ และสัมปชัญญะ เพื่อรเู ฉพาะตามเปน จรงิ ซ่ึงอริยสจั ท้ังสี่ที่ตนยงั ไมรเู ฉพาะ. อรยิ สัจส่ี อยา งไรเลา ? สอ่ี ยางคือ อรยิ สัจทุกข อริยสัจคือเหตใุ หเ กดิ ข้นึ แหงทุกข อรยิ สัจคือความดบั ไม เหลือแหง ทกุ ข อรยิ สัจคอื ทางดาํ เนินใหถงึ ความดับไมเหลอื แหงทุกข. ภิกษุ ท.! เพราะเหตนุ น้ั ในเรอื่ งนี้ เธอพึงประกอบโยคกรรมอันเปน เครอื่ งกระทําใหรวู า \"ทุกขเ ปน อยางน.ี้ เหตุใหเกดิ แหง ทุกข เปนอยางน้,ี ความดับไมเ หลอื แหง ทกุ ข เปนอยางนี้, ทางดําเนนิ ใหถ งึ ความดับไมเหลอื แหง ทกุ ข เปน อยางน\"ี้ ดังน.้ี - มหาวาร. ส.ํ ๑๙/๕๕๐/๑๗๑๗. การรอู รยิ สจั ส่ี ทาํ ใหมตี าสมบูรณ ภิกษุ ท. ! บุคคล ๓ จาํ พวกนี้มีอยู หาไดอยูในโลก. สามจาํ พวกอยางไรเลา ? สาม จาํ พวกคือ คนตาบอด(อนโฺ ธ), คนมตี าขางเดยี ว(เอกจกฺขุ), คนมีตาสองขา ง (ทวฺ ิจกฺขุ). ภกิ ษุ ท. ! คนตาบอดเปนอยา งไรเลา ? คือคนบางคนในโลกน้ี ไมม ีตาที่เปนเหตใุ หไดโ ภค ทรพั ยทีย่ งั ไมได หรอื ทาํ โภคทรัพยท่ีไดแลว ใหทวมี ากขน้ึ นอี้ ยางหน่ึง ; และไมม ีตาท่เี ปนเหตใุ หร ู ธรรมทีเ่ ปนกศุ ลและอกศุ ล - ธรรมมีโทษและไมม ีโทษ - ธรรมเลวและธรรมประณตี - ธรรมฝา ยดาํ และธรรมฝา ยขาว นอี้ ีกอยา งหนึง่ . ภิกษุท้งั หลาย ! นแ้ี ล คนตาบอด (ท้ังสองขาง). ภิกษุ ท. ! มคี นตาขางเดยี วเปนอยา งไรเลา ? คอื คนบางคนในโลกนี้ มตี าที่เปน เหตุใหไ ด โภคทรพั ยท ่ียังไมไ ด หรือทําโภคทรพั ยท ี่ไดแ ลว ใหท วมี ากขึ้น นีอ้ ยา งหน่ึง ; แตไ มมตี าทเี่ ปน เหตุใหร ู ธรรมที่เปนกศุ ลและอกศุ ล - ธรรมมโี ทษและไมมโี ทษ - ธรรมเลวและธรรมประณีต - ธรรมฝา ยดําและ ธรรมฝายขาว นอี้ กี อยางหน่ึง. ภิกษทุ ้งั หลาย ! นแ้ี ล คนมตี าขา งเดียว. ภิกษุ ท. ! คนมตี าสองขา งเปนอยา งไรเลา ? คอื คนบางคนในโลกนี้ มตี าทเ่ี ปนเหตุใหไ ดโ ภค ทรัพยท ย่ี ังไมได หรอื ทําโภคทรัพยท่ีไดแ ลว ใหท วมี ากขึ้น นี้อยา งหนง่ึ ; และมีตาที่เปน เหตุใหรธู รรม

พทุ ธวจน ๑๑ ทเ่ี ปน กุศลและอกุศล - ธรรมมีโทษและไมม โี ทษ - ธรรมเลวและธรรมประณตี - ธรรมฝายดาํ และ ธรรมฝา ยขาว น้อี ีกอยา งหนง่ึ . ภิกษุ ท ! นี้แล คนมีตาสองขา ง. ภิกษุ ท. ! ภกิ ษุมีตาสมบรู ณ (จกขฺ มุ า) เปนอยางไรเลา ? คือภิกษุในกรณีนี้ ยอมรชู ัดตาม ความเปน จรงิ วา “นี้ความทุกข, น้ีเหตใุ หเกดิ แหง ทุกข, นคี้ วามดบั ไมเหลือแหง ทุกข, นีท้ างดาํ เนิน ใหถ ึงความดับ ไมเหลอื แหงทกุ ข” ดังน้ี.ภิกษุ ท. ! นแี้ ลภกิ ษุมตี าสมบรู ณ. ติก. อํ. ๒๐/๑๖๒, ๑๔๗/๔๖๘, ๔๕๙

วาดว ย บทอุปมา อุปไมย ๑๒ อปุ มาแหง ตัณหา ลกั ษณะการแหง ตัณหา ตัณหา ยอ มปกคลมุ บุคคล ผปู ระพฤตติ นเปนคนมวั เมาเหมอื นเครือเถามาลวุ า (ใบดกข้นึ ปกคลุมตน ไม อย)ู ฉะน้ัน. เขาผถู ูกตณั หาปกคลุมแลว ยอมเรรอนไปสภู พนอยภพใหญ เหมือนวานรตอ งการผลไม เรร อ นไปในปา ฉะน้ัน. ตณั หา ซ่งึ เปน ของลามก สา ยซา นไปไดทวั่ โลกนี้ ครอบงําผูใดเขาแลว , ความโศกท้งั หลาย ยอ มลกุ ลามแก บุคคลผนู ้ัน เหมอื นหญาวรี ณะ1 ซงึ่ งอกงาม แผกวางออกไปโดยเรว็ ฉะนน้ั . ตนไม แมถ ูกตดั แลว แตเ มอื่ รากยงั มั่นคง ไมมอี นั ตรายยอมงอกงามขน้ึ มาไดอ กี ฉันใด; ความทกุ ขน้กี ็ฉนั น้ัน, เมอื่ ตัณหานุสัย (ซง่ึ เปนรากเงา ของมนั ) ยังไมถ ูกถอนขนึ้ แลว , มันยอ มเกดิ ขนึ้ รํา่ ไป. ตัณหา ซึง่ มกี ระแสสามสบิ หกสาย มีกาํ ลังกลาแข็ง ไหลไปตามใจชอบ ของบุคคลใด มีอย,ู ความดาํ ริซงึ่ อาศัยราคะ มีกระแสอันใหญหลวง ยอมพัดพาไป ซึง่ บคุ คลนนั้ อันมที ฏิ ฐผิ ิดเปนธรรมดา. กระแส (แหงตณั หา) ยอมหลัง่ ไหลไปในอารมณท ั้งปวง. เถาวัลย (คือตัณหา) แตกขนึ้ แลว ต้ังอย.ู ทานท้งั หลาย เห็นเถาวลั ยน น้ั เกดิ ขนึ้ แลว จงตัดรากมนั เสีย ดวย ปญญา. โสมนัส ซงึ่ ซาบซานและมเี ยอื่ ใย มอี ยูแกส ัตว, สัตวเหลานน้ั จงึ แสวงสุข เพราะอาศยั ความยนิ ด,ี สตั ว เหลานั้นแหละเปน ผเู ขา ถงึ ชาตแิ ละชรา. หมูสตั ว เผชิญหนาดว ยตณั หา (เคร่ืองใหเกดิ ความสะดงุ ) ยอมกระสบั กระสา ย เหมอื นกระตา ยที่ติดบว ง เผชิญหนา นายพรานกระสับกระสายอยู ฉะน้นั . สัตวผ ูของแลวดว ยสญั โญชน กเ็ ขา ถงึ ความทกุ ขอยรู ํ่าไป ตลอดกาล นาน แล. - ธ. ข.ุ ๒๕/๖๐/๓๔. นํ้าหวานอาบยากพษิ ภิกษุ ท.! เปรยี บเหมือน ถว ยดื่มสาํ ริดมีเครื่องดืม่ ใสอยูแลว ชนดิ หนง่ึ สมบรู ณดวยสี กลิ่น และรส แตวา มยี า พิษปนตดิ อย.ู ครงั้ น้นั มีบุรุษผหู นง่ึ ซึ่งกาํ ลังรอนจดั มคี วามรอ นระอไุ ปทง้ั ตวั เหนด็ เหนอื่ ย คอแหง กระหายนํ้า มาถึงเขา. คนท้งั หลายบอกแกบรุ ษุ นนั้ วา \"นแ่ี นทา นผเู จริญ! ถวยดม่ื สาํ รดิ ใบนี้ มเี คร่ืองด่มื สมบูรณดว ยสี กลน่ิ และ รส สาํ หรับทาน, แตวา มยี าพิษปนตดิ อย,ู ถาหากทา นตอ งการดืม่ กด็ ่ืมได, เมื่อทานกาํ ลงั ด่ืม จกั ตดิ ใจมันดว ยสีของ มนั บา ง ดวยกล่ินของมันบาง ดวยรสของมันบา ง; แตวา คร้ันดม่ื เขาไปแลว ทานจกั ถึงความตาย หรือไดรบั ทุกข เจยี นตายเพราะเหตนุ ้ัน\" ดังนี้. 1 วีรณะ เปนชือ่ ซึง่ หมายถงึ หญาท่ีขน้ึ รกแผก วา งโดยเรว็ ชนดิ หนง่ึ ยังไมท ราบชอื่ ในภาษาไทย

พุทธวจน ๑๓ บรุ ุษนั้นไมทนั จะพจิ ารณาถว ยดม่ื สํารดิ อนั น้ัน (วาจะควรดมื่ หรือไมควรดม่ื อยางไร เปนตน )รบี ดม่ื เอา ๆ ไมย อมวาง. บรุ ษุ นั้น ก็ถึงความตาย หรอื ไดรับทุกขเ จยี นตาย เพราะเหตุนั้น. ฉันใดกฉ็ นั นน้ั ทสี่ มณะหรือพราหมณ พวกใด ในกาลอดตี กต็ าม. ในกาลอนาคตก็ตาม, ในกาลนกี้ ็ตาม, ยอ มเหน็ สิง่ อนั เปน ท่ีรักท่ีสนิทใจในโลก โดยความ เปน ของเท่ยี ง ....ฯลฯ.... ยอมไมหลดุ พน จากทุกข\" ดงั น.้ี - นทิ าน. สํ. ๑๖/๑๓๒-๑๓๓/๒๕๔-๒๖๐. ความสิน้ ตัณหา คือ นพิ พาน \"ขาแตพระองคผูเ จรญิ ! ทเี่ รียกวา 'สัตว สัตว' ดังน,้ี อันวา สัตวม ไี ดด ว ยเหตเุ พยี งเทาไรเลา ? พระเจาขา !\" ราธะ ! ความพอใจอนั ใด ราคะอันใด นนั ทอิ ันใด ตณั หาอันใดมีอยูในรปู ในเวทนา ในสัญญา ในสงั ขาร ทัง้ หลาย และในวญิ ญาณ, เพราะการติดแลว ขอ งแลว ในสงิ่ นน้ั ๆ, เพราะฉะนนั้ จึงเรียกวา 'สตั ว' ดงั น.ี้ ราธะ ! เปรยี บเหมือนพวกกมุ ารนอ ย ๆ หรอื กุมารีนอย ๆ เลนเรือนนอ ย ๆ ท่ีทําดวยดินอย,ู ตราบใดเขายังมี ราคะ มฉี ันทะ มคี วามรัก มีความกระหายมคี วามเรารอน และมตี ณั หา ในเรือนนอยทที่ าํ ดว ยดนิ เหลา น้ัน ; ตราบนนั้ พวกเด็กนอ ยน้ัน ๆ ยอ มอาลยั เรอื นนอ ยทที าํ ดวยดนิ เหลานนั้ ยอมอยากเลน ยอ มอยากมเี รอื นนอ ย ท่ที าํ ดวยดินเหลานั้น. ยอ มยึดถอื เรือนนอยที่ทําดว ยดนิ เหลา นน้ั วา เปน ของเรา ดังน.ี้ ราธะ ! แตเม่อื ใดแล พวกกุมารนอย ๆ หรือกมุ ารีนอย ๆ เหลานน้ั มีราคะไปปราศแลว มฉี นั ทะไปปราศแลว มคี วามรักไปปราศแลว มคี วามกระหายไปปราศแลว มคี วามเรา รอ นไปปราศแลว มตี ัณหาไปปราศแลว ในเรอื น นอยทท่ี ํา ดวยดินเหลา นน้ั , ในกาลนนั้ แหละพวกเขายอ มทํา เรอื นนอ ย ๆ ทีท่ าํ ดวยดนิ เหลา นน้ั ใหก ระจดั กระจาย เรี่ยรายเกลือ่ นกลน ไป กระทาํ ใหจ บการเลน เสียดว ยมือและเทา ทง้ั หลาย, อปุ มาน้ฉี นั ใด ; ราธะ ! อุปไมยก็ฉนั นัน้ คอื แมพ วกเธอทง้ั หลายจงเรย่ี รายกระจายออก ซ่งึ รปู เวทนา สญั ญา สงั ขาร และ วญิ ญาณ. จงขจัดเสียใหถกู วธิ ,ี จงทาํ ใหแหลกลาญ โดยถกู วิธี, จงทํา ใหจ บ การเลนใหถ ูกวิธ,ี จงปฏิบตั ิเพือ่ ความสิ้น ไปแหงตณั หาเถิด. ราธะ! เพราะวา ความสน้ิ ไปแหง ตัณหาน้นั คอื นิพพาน ดังนี้ แล. - ขนธฺ . ส.ํ ๑๗/๒๓๒/๓๖๗. อาการที่ทกุ ขเกิดมาจากตณั หา ภิกษุ ท.! เม่ือภิกษเุ ปนผูมปี กติเหน็ โดยความเปน อัสสาทะ (นารัก นา ยนิ ด)ี ในธรรมท้งั หลายอนั เปน ทตี่ งั้ แหงอปุ าทาน (อปุ าทานิยธรรม) อย,ู ตัณหายอ มเจริญอยางทว่ั ถงึ , เพราะมีตณั หาเปน ปจ จยั จงึ มอี ปุ าทาน; เพราะมี อปุ าทานเปน ปจ จัย จึงมีภพ; เพราะมีภพเปน ปจ จยั จงึ มชี าต;ิ เพราะมชี าติเปน ปจจยั , ชรามรณะ โสกะปริเทวะทกุ ขะ โทมนสั อปุ ายาสทั้งหลาย จงึ เกดิ ขน้ึ ครบถว น : ความเกดิ ขน้ึ พรอ มแหง กองทกุ ขท้งั สิ้นนี้ ยอ มมี ดว ยอาการ อยางน.้ี ภิกษุ ท.! เปรยี บเหมอื นไฟกองใหญ พงึ ลกุ โพลงดวยไมส ิบเลมเกวียนบา ง ยสี่ บิ เลม เกวยี นบาง สามสบิ เลม เกวยี นบาง ส่ีสิบเลมเกวียนบา ง.บรุ ุษพงึ เตมิ หญาแหงบา ง มลู โคแหงบางไมแ หงบาง ลงไปในกองไฟน้นั ตลอดเวลา ท่คี วรเติม อยเู ปนระยะ ๆ. ภิกษุ ท! ดว ยอาการอยา งนแี้ ล ไฟกองใหญซึ่งมเี คร่อื งหลอเล้ียงอยา งนนั้ มีเชือ้ เพลงิ อยา ง นั้น กจ็ ะพึงลุกโพลงตลอดกาลยาวนาน, ขอ นฉี้ ันใด; ภิกษุ ท.! เม่ือภกิ ษเุ ปนผมู ปี กตเิ หน็ โดยความเปน อสั สาทะ

วาดว ย บทอปุ มา อุปไมย ๑๔ (นารักนา ยนิ ด)ี ในธรรมทั้งหลายอนั เปน ทีต่ ั้งแหง อุปาทานอย,ู ตณั หายอมเจริญ อยา งทวั่ ถึง ฉนั นั้นเหมอื นกัน. เพราะมีตณั หาเปน ปจจยั จงึ มอี ปุ าทาน; เพราะมอี ปุ าทานเปน ปจ จยั จึงมีภพ; เพราะมีภพเปนปจจัย จึงมีชาติ; เพราะมี ชาติเปน ปจจยั , ชรามรณะ โสกะปริเทวะทกุ ขะโทมนสั อปุ ายาสท้ังหลาย จงึ เกิดขึน้ ครบถว น : ความเกิดขึน้ พรอ ม แหง กองทกุ ขท ้งั สิน้ นี้ ยอมมดี ว ยอาการอยา งน้ี แล. - นิทาน. ส.ํ ๑๖/๑๐๒/๑๙๖-๑๙๗.

พทุ ธวจน ๑๕ อปุ มาเก่ียวกบั โลกธรรม ฤทธิเดชของลาภสกั การะ ภิกษุ ท.! เปรียบเหมอื นบุรษุ ผลู าํ่ สนั นําเอาเชอื กมีคมอันหยาบมาพนั รอบๆ แขง แลว สไี ปสีมา. เชอื กนน้ั ยอมบาดผวิ หนัง, ครั้นบาดผิวหนงั แลว ยอ มบาดหนัง, ครนั้ บาดหนงั แลว ยอมบาดเนอื้ , คร้ันบาดเน้ือแลว ยอมบาด เอ็น, ครน้ั บาดเอน็ แลว ยอ มบาดกระดูก, คร้ันบาดกระดกู แลว ยอมเขา จรดอยูท ่ีเยื่อกระดูก ขอน้ฉี ันใด ; ภิกษทุ .! ลาภสักการะและเสยี งเยนิ ยอนกี้ ็ฉนั น้นั : มันยอ มจะบาดผดิ หนงั ,ครัน้ บาดผวิ หนังแลว ยอมจะบาด หนงั , คร้นั บาดหนังแลว ยอมจะบาดเน้ือ, คร้นั บาดเนื้อแลว ยอมจะบาดเอ็น, ครนั้ บาดเอ็นแลว ยอมจะบาดกระดกู , ครั้นบาดกระดกู แลว ยอมจะเขาจดอยูท ่เี ยอ่ื กระดกู . ภิกษุ ท.! ลาภสกั การะและเสยี งเยนิ ยอ เปน อันตรายทที่ ารุณแสบเผด็ หยาบคาย ตอ การบรรลุพระนิพพาน อนั เปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมม ีธรรมอ่นื ย่ิงกวา ดว ยอาการอยางน.ี้ เพราะฉะนัน้ ในเรอื่ งนี้ พวกเธอท้ังหลายพงึ สาํ เหนยี กใจไวดังนวี้ า “เราท้ังหลายจักไมเ ย่ือใยในลาภสักการะและเสยี งเยนิ ยอทเ่ี กดิ ขึน้ . อนงึ่ ลาภสักการะและ เสยี งเยนิ ยอท่ีเกิดขนึ้ แลว ตอ งไมห อหุมอยทู จ่ี ติ ของเรา”. ภิกษุ ท.! พวกเธอทั้งหลาย พงึ สาํ เหนียกใจไวอ ยางนี้ แล. สุนัขขเ้ี รือ้ น ภิกษุ ท.! ลาภสกั การะและเสยี งเยนิ ยอ เปน อันตรายทที่ ารณุ แสบเผ็ดหยาบคาย ตอ การบรรลุพระนพิ พาน อนั เปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมม ธี รรมอ่ืนยิ่งกวา. ภกิ ษุ ท.! พวกเธอเห็นสนุ ัขจง้ิ จอกตวั ที่อาศยั อยูเ มอ่ื ตอนย่ํารุง แหง ราตรนี ไี้ หม ? “เหน็ พระเจา ขา ”. ภิกษุ ท.! สุนัขจง้ิ จอกตวั นน้ั เปน โรคหูชนั (โรคเรอ้ื นสนุ ขั ) วิง่ ไปบนแผน ดนิ ก็ไมส บาย ไปอยูท โี่ คนไมก ็ ไมส บาย ไปอยกู ลางแจงกไ็ มส บาย. มนั ไปในทใ่ี ด มนั ยนื ในทใ่ี ด มนั นั่งในทใี่ ด มันนอนในทใ่ี ด ลวนแตไ ดร ับทกุ ข ทรมาน ในทนี่ น้ั ๆ. ภกิ ษุ ท.! ภกิ ษุบางรปู ในศาสนาน้ีก็เหมอื นกัน, คร้นั ถูกลาภสักการะและเสียงเยนิ ยอครอบงาํ เอาแลว มจี ติ ตดิ แนนอยใู นสง่ิ น้นั ๆ ไปอยสู ญุ ญาคารกไ็ มส บาย ไปอยูโคนไมก ็ไมสบาย ไปอยกู ลางแจงก็ไมสบาย. เธอไปในทใ่ี ด เธอ ยืนในทีใ่ ด เธอน่ังในทใี่ ด เธอนอนในที่ใดลวนแตไดรบั ทกุ ขท รมาน ในทนี่ ัน้ ๆ. ภิกษุ ท.! ลาภสักการะและเสียงเยนิ ยอ เปน อนั ตรายทที่ ารณุ แสบเผ็ดหยาบคาย ตอการบรรลุพระนิพพาน อนั เปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมม ธี รรมอ่ืนย่งิ กวา ดวยอาการอยา งน.้ี เพราะฉะนัน้ ในเร่ืองน้ี พวกเธอท้ังหลายพงึ สาํ เหนียกใจไวด งั นวี้ า “เราท้ังหลายจกั ไมเ ยื่อใยในลาภสกั การะและเสยี งเยินยอท่เี กดิ ขึ้น. อนึง่ ลาภสกั การะและ เสียงเยนิ ยอ ที่เกิดข้ึนแลว ตองไมมาหอหุมอยูที่จิตของเรา”. ภิกษุ ท.! พวกเธอท้ังหลายพงึ สําเหนยี กใจไวอยางน้ี แล. นิทาน. สํ. ๑๖/๒๗๐/๕๕๓-๔.

วาดว ย บทอุปมา อปุ ไมย ๑๖ เตาติดชนกั ภกิ ษุ ท.! ลาภสักการะและเสยี งเยนิ ยอ เปนอันตรายทที่ ารุณแสบเผ็ดหยาบคาย ตอ การบรรลพุ ระนิพพาน อันเปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมม ีธรรมอ่นื ยิง่ กวา. ภกิ ษุ ท.! เรอ่ื งเคยมมี าแลว แตหนหลัง : มเี ตาพันธุเดยี วกนั จํานวนมาก ฝงู หนงึ่ อาศยั อยูน มนานในหว งนาํ้ ลกึ แหง หนึ่ง. ครั้งน้ันเตา ตวั หน่งึ ไดเ ขาไปหาเตาอีกตวั หนง่ึ ถึงทอ่ี ยู แลว พูดวา “พอเตาเอย ! เจา อยา ไดไปเทยี่ ว หากนิ ทางถิ่นโนน เลย”. ภกิ ษุ ท.! เตา (ตัวท่ีสอง) ก็ยังขนื ไปทางถ่นิ นนั้ .ชาวประมงไดแ ทงเตาตวั นั้นดว ยชนัก. กาลตอ มา เตา (ตัวทีส่ อง) ไดเ ขาไปหาเตา (ตัวทห่ี นึ่ง) ถงึ ที่อย.ู เตา (ตัวทหี่ นึ่ง) ไดเ หน็ เตา (ตัวท่ีสอง) มาแต ไกล, ครนั้ เหน็ จึงกลาวทักวา “พอ เตา ! เจาไมไดไปเทย่ี วหากินทางถน่ิ โนน ไมใ ชห รือ ?” “พอ เตา ! เราไดไปมาเสยี แลว ”. “อยา งไร พอเตา ! กเ็ จา ถกู แทงถกู ตมี าบางไหม ?” “พอเตาเอย ! เราถูกแทงถูกตเี สยี แลว น่ี เชือกสายชนัก ยงั มตี ดิ หลังเรามาดวย”. “พอ เตา เอย ! สมนํ้าหนา ที่ถกู แทง สมนํ้าหนา แลว ทถี่ กู ตี. พอ เตา เอย ! พอ ของเจา ปขู องเจา ไดร บั ทุกขถ ึง ความพนิ าศดว ยเชือกเสนนี้เหมอื นกนั . เจา จงไปเสียเดี๋ยวนีเ้ ถดิ . บัดน้เี จา ไมใ ชพวกของเราแลว ”. ภิกษุ ท.! คําวา “ชาวประมง” เปนคําชือ่ แทนคาํ วา “มารผูม บี าป”. คําวา “ชนกั ” เปน คาํ ชอ่ื แทนคําวา “ลาภ สักการะและเสยี งเยนิ ยอ”. คําวา “เชือกดาย” เปนคาํ ชอ่ื แทนคาํ วา “นนั ทริ าคะ- ความกําหนัดยินดเี พราะเพลิน”. ภกิ ษุ ท.! ก็ภกิ ษุรูปใดรปู หนง่ึ ยังรูส กึ อรอ ยติดใจในลาภสกั การะและเสียงเยนิ ยอท่ีเกดิ ข้นึ หรือดิ้นรนใครที่ จะไดอ ย,ู ภิกษนุ ้ี เราเรียกวา ภิกษุผูไดรบั ทกุ ข ถงึ ความพนิ าศดวยชนกั แลว แตมารผูม บี าป ใครจ ะทาํ ประการใด. ภิกษุ ท.! ลาภสกั การะและเสียงเยนิ ยอ เปนอันตรายทท่ี ารณุ แสบเผ็ดหยาบคาย ตอการบรรลพุ ระนพิ พาน อนั เปน ธรรมเกษมจากโยคะ ไมมีธรรมอนื่ ยง่ิ กวา ดว ยอาการอยางน้ี เพราะฉะนน้ั ในเรอื่ งนี้ พวกเธอทัง้ หลายพึง สําเหนยี กใจไวดงั นวี้ า “เราทั้งหลาย จกั ไมเยอ่ื ใยในลาภสกั การะและเสยี งเยนิ ยอทีเ่ กิดข้นึ . อน่ึง ลาภสกั การะและเสยี งเยินยอทเ่ี กิดขน้ึ แลว ตอ งไมมาหอหุมอยทู จ่ี ติ ของเรา” ภิกษุ ท.! พวกเธอทัง้ หลาย พงึ สําเหนียกใจไวอยางน้แี ล. นิทาน. ส.ํ ๑๖/๒๖๗/๕๔๒-๕๔๔. ปลากลนื เบด็ ภกิ ษุ ท. ! ลาภสกั การะและเสยี งเยนิ ยอ เปนอนั ตรายทที่ ารุณแสบเผ็ดหยาบคาย ตอ การบรรลพุ ระนิพพาน อนั เปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมม ีธรรมอืน่ ยิง่ กวา. ภิกษุ ท.! เปรยี บเหมอื นพรานเบด็ ซดั เบด็ ทมี่ เี หยือ่ ลงไปในหว งนาํ้ ลึก.ปลาที่เหน็ แตจ ะกนิ เหย่อื ตวั หน่งึ ได กลนื เบ็ดนน้ั เขา ไป. ปลาที่กลืนเบด็ ตวั น้นั ยอ มไดร บั ทกุ ขถ ึงความพนิ าศ แลว แตพ รานเบด็ ผนู ้ันใครจ ะทาํ ประการใด. ภิกษุ ท.! คาํ วา “พรานเบด็ ” เปนคาํ ช่ือแทนคาํ วา “มารผูมบี าป” คาํ วา “เบ็ด” เปนคําชอื่ แทนคาํ วา “ลาภ สกั การะและเสียงเยนิ ยอ”.

พทุ ธวจน ๑๗ ภิกษุ ท.! กภ็ กิ ษรุ ูปใดรูปหน่ึง ยังรูสกึ อรอย ยงั ตดิ ใจในลาภสกั การะและเสียงเยนิ ยอทีเ่ กิดขน้ึ หรือดน้ิ รน ใครจ ะไดอ ย,ู ภิกษุน้ี เราเรียกวาผกู ลนื เบด็ ของมาร จะไดร บั ทุกขถ ึงความพนิ าศ แลวแตมารผมู บี าปใครจ ะทาํ ประการใด ภิกษุ ท.! ลาภสักการะและเสยี งเยนิ ยอ เปนอันตรายทที่ ารุณแสบเผด็ หยาบคาย ตอการบรรลุพระนพิ พาน อันเปน ธรรมเกษมจากโยคะ ไมมีธรรมอ่ืนยง่ิ กวา ดว ยอาการอยา งนี้ เพราะฉะนัน้ ในเรือ่ งนี้ พวกเธอทั้งหลายพึง สาํ เหนียกใจไวดงั นวี้ า “เราทงั้ หลาย จักไมเย่ือใยในลาภสักการะและเสยี งเยนิ ยอที่เกิดขนึ้ . อนึ่ง ลาภสักการะและเสยี งเยนิ ยอทเี่ กิดขนึ้ แลว ตองไมมาหอ หุม อยทู จ่ี ติ ของเรา” ภิกษุ ท.! พวกเธอทงั้ หลาย พงึ สําเหนยี กใจไวอยา งนแ้ี ล. นทิ าน. ส.ํ ๑๖/๒๖๖-๗/๕๓๘-๕๔๑. ผูกนิ คูถ ภกิ ษุ ท. ! ลาภสักการะและเสียงเยนิ ยอ เปน อนั ตรายทท่ี ารณุ แสบเผด็ หยาบคาย ตอการบรรลุพระนิพพาน อนั เปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมมธี รรมอนื่ ยง่ิ กวา. ภกิ ษุ ท.! เปรยี บเหมือนตัวกังสฬกะ (เปน สัตวก นิ คถู ชนิดหนง่ึ ซึ่งอรรถกถากลาววา เวลากินคถู นนั้ มนั เอาสองเทาหลงั ยนั แผนดนิ แลวยกสองเทา หนาต้งั ไวบ นกองคถู แลวแหงนหนากนิ ไปพลาง.) ซ่ึง กนิ คูถเปน อาหาร อม่ิ แลว ดว ยคูถทอ งปอ งดว ยคูถ อนงึ่ กองคถู ใหญ กม็ อี ยูต รงหนา ของมันเพราะเหตนุ ั้นมนั จงึ นกึ ดู หมนิ่ กงั สฬกะตัวอืน่ วา “เราผมู คี ูถเปน ภกั ษา อมิ่ แลว ดวยคถู ทองปองดวยคูถ. อนง่ึ กองคถู ใหญต รงหนา ของเราก็ยงั ม.ี กังสฬกะตวั อน่ื มบี ุญนอย มเี กียรตินอ ย ไมร วยลาภดว ยคถู ” ดังน.ี้ ภิกษุ ท.! ภกิ ษุบางรูปในศาสนานกี้ ็เหมือนกัน, เปน ผูถ กู ลาภสกั การะและเสียงเยินยอครอบงําเอาแลว มีจติ ติดแนน อยใู นสง่ิ นัน้ ๆ, ในเวลาเชาครองจวี ร ถอื บาตร เขา ไปบิณฑบาตในหมบู าน หรือในเมอื ง, เธอไดฉนั ตามพอใจจนอม่ิ แลว ในทีน่ น้ั ดวย. ทัง้ เขาก็นมิ นตเ พือ่ ฉันในวนั พรงุ นดี้ วย. ของบิณฑบาตกเ็ ต็มบาตรกลบั มาดวย. ภกิ ษนุ ี้ ครัน้ กลับมาถงึ วดั แลว กพ็ ดู พลาม (เหมอื นตวั กงั สฬกะ) ในทา มกลางหมเู พือ่ นภิกษวุ า “เราไดฉันตามพอใจจนอม่ิ แลว ทง้ั เขายังนิมนตเ พ่ือฉนั ในวันพรงุ น้อี กี , ของบิณฑบาตของเรานกี้ ็เตม็ บาตรกลบั มา, เรารวยลาภดว ยจวี ร บณิ ฑบาต เสนาสนะและคลิ านปจ จัยเภสัชบริกขาร. สว นภิกษุอื่น ๆ เหลา น้ี มบี ุญนอย มอี ภินหิ ารนอ ย จึงไมรวยลาภดว ยจีวร บณิ ฑบาต เสนาสนะและคิลานปจจัยเภสชั บรกิ ขาร” ดังน้ี ภกิ ษุ ท.! ภิกษนุ ้นั ถูกลาภสกั การะและเสยี งเยนิ ยอครอบงําเอาแลว มจี ิตตดิ แนน อยใู นสงิ่ นนั้ ๆ ยอ มนกึ ดู หมิ่นภกิ ษุเหลา อ่ืน ผูม ีศีลเปนทรี่ ัก. ภกิ ษุ ท.! การไดลาภของโมฆบรุ ุษชนิดนนั้ ยอ มเปนไปเพื่อทุกข ไรป ระโยชนเ ก้ือกลู สิน้ กาลนาน.

วา ดว ย บทอปุ มา อปุ ไมย ๑๘ ภิกษุ ท.! ลาภสักการะและเสียงเยนิ ยอ เปน อันตรายทที่ ารุณแสบเผด็ หยาบคาย ตอ การบรรลพุ ระนิพพาน อนั เปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมมธี รรมอ่นื ย่งิ กวา ดว ยอาการอยา งน.ี้ เพราะฉะนน้ั ในเรือ่ งนี้ พวกเธอทง้ั หลาย พงึ สําเหนียกใจไวด ังนวี้ า “เราทัง้ หลาย จกั ไมเ ยอ่ื ใยในลาภสักการะและเสยี งเยนิ ยอที่เกิดขนึ้ . อนง่ึ ลาภสักการะและเสยี งเยินยอทเี่ กดิ ขนึ้ แลว ตอ งไมม าหอ หมุ อยทู จ่ี ติ ของเรา” ภิกษุ ท.! พวกเธอท้งั หลายพึงสาํ เหนียกใจไว อยา งน้แี ล. นทิ าน. สํ. ๑๖/๒๖๙/๕๔๗-๘. ผูติดเซงิ หนาม ภิกษุ ! ลาภสกั การะและเสยี งเยนิ ยอ เปน อนั ตรายทที่ ารณุ แสบเผ็ดหยาบคาย ตอ การบรรลุพระนิพพาน อัน เปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมม ีธรรมอน่ื ยง่ิ กวา. ภิกษุ ท.! แกะชนิดมีขนยาว เขาไปสูเ ซงิ หนาม มนั ของอยูในทน่ี น้ั ๆ ติดอยูในทน่ี ั้น ๆ พวั พันอยใู นทีน่ น้ั ๆ ไดรับทุกขพนิ าศอยใู นทนี่ ้นั ๆ, ฉันใด; ภกิ ษุ ท.! ภกิ ษุบางรูปในศาสนาน้ีก็ฉนั น้นั : เธอเปนผูถูกลาภสักการะและเสยี งเยินยอครอบงําเอาแลว มจี ิตตดิ แนน อยูใ นสง่ิ น้ัน ๆ , ในเวลาเชา ครองจีวร ถือบาตรเขา ไปบณิ ฑบาตในหมบู า น หรอื ในเมือง, เธอของ อยใู นที่นั้น ๆ ติดอยใู นท่นี ้ัน ๆ พวั พันอยูใ นท่นี ัน้ ๆ ไดร บั ทกุ ขพนิ าศอยใู นท่ีนนั้ ๆ. ภิกษุ ท.! ลาภสักการะและเสียงเยนิ ยอ เปนอนั ตรายทที่ ารุณแสบเผด็ หยาบคาย ตอ การบรรลุพระ นพิ พาน อันเปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมม ีธรรมอื่นย่งิ กวา ดวยอาการอยางน้ี. เพราะฉะน้ัน ในเร่ืองน้ี พวก เธอท้งั หลาย พงึ สําเหนยี กใจไวดงั นี้วา “เราท้ังหลายจักไมเ ย่ือใยในลาภสกั การะและเสยี งเยินยอทเ่ี กิดข้นึ . อนง่ึ ลาภสักการะและเสียงเยินยอทีเ่ กดิ ขึ้นแลว ตองไมมาหอ หมุ อยทู จี่ ิตของเรา”. ภกิ ษุ ท.! พวกเธอทงั้ หลาย พงึ สาํ เหนยี กใจไวอ ยางนี้แล. นิทาน. สํ. ๑๖/๒๖๘/๕๔๕-๖. ลกู สุนขั ดุถูกขยดี้ ว ยดีสัตว ภกิ ษุ ท.! พวกเธอทั้งหลาย อยานกึ กระหย่ิมตอลาภสกั การะและเสียงเยินยอ ท่เี กิดแกพ วกพระเทวทัตเลย. ตลอดเวลา ทพี่ ระเจา อชาตสัตตุกุมารยงั ไปบาํ รงุ พระเทวทตั ดว ยรถ ๕๐๐ คนั ทงั้ เชาท้งั เย็น, และอาหารท่ีนาํ ไปมี จํานวนถึง๕๐๐ สาํ รบั อยเู พยี งใด; ตลอดเวลาเพียงนัน้ , พระเทวทตั หวงั ไดแตค วามเสอ่ื มในกุศลธรรมทง้ั หลาย อยาง เดยี ว, หวังความเจริญไมไ ด. ภิกษุ ท.! ใครขยีส้ ตั วเขาที่จมกู ของลกู สนุ ขั ตวั ดุราย, ลูกสุนขั ตัวนน้ั กจ็ ะกลบั ดยุ ิ่งกวา เดมิ ดว ยการกระทาํ อยา งน.ี้ ขอ น้ีฉนั ใด ;

พุทธวจน ๑๙ ภกิ ษุ ท.! ตลอดเวลาท่ีพระเจาอชาตศตั ตกุ มุ าร ไปบํารงุ พระเทวทัต ดวยรถ ๕๐๐ คนั ทง้ั เชาทงั้ เย็น, และ อาหารทนี่ ําไปมีจาํ นวนถงึ ๕๐๐ สํารบั อยเู พยี งใด, ตลอดเวลาเพียงนั้น, พระเทวทตั หวังไดแ ตค วามเสื่อมในกศุ ล ธรรมท้ังหลาย อยางเดียว, หวงั ความเจรญิ ไมไ ด, ฉนั นนั้ . ภิกษุ ท.! ลาภสกั การะและเสียงเยนิ ยอ เปนอันตรายทีท่ ารณุ แสบเผ็ดหยาบคาย ตอ การบรรลุพระนิพาน อัน เปน ธรรมเกษมจากโยคะ ไมมธี รรมอ่นื ยงิ่ กวานี้ ดว ยอาการอยา งน.ี้ เพราะฉะนน้ั ในเร่อื งน้ี พวกเธอทั้งหลายพึง สําเหนยี กใจไวดงั นวี้ า “เราทัง้ หลาย จกั ไมเ ยือ่ ใยในลาภสกั การะและเสยี งเยนิ ยอทเ่ี กิดขึ้น. อน่งึ ลาภสักการะและเสยี งเยนิ ยอทเี่ กิดขน้ึ แลว ตองไมม าหอ หมุ อยทู จี่ ติ ของเรา”. ภิกษุ ท.! พวกเธอทั้งหลาย พงึ สําเหนยี กใจไวอยางน้ี แล. การออกผลเพ่ือฆาตนเอง ภกิ ษุ ท.! ลาภสกั การะและเสียงเยินยอ เกดิ ข้นึ แลว แกพ ระเทวทัตเพอื่ ฆาตนเอง เพ่อื ความฉบิ หายของ ตนเอง. ภิกษุ ท.! กลว ยเม่อื จะออกผล กอ็ อกผลเพอ่ื ฆาตนเอง เพอื่ ความฉิบหายของมนั เอง ขอ น้ฉี ันใด ; ภกิ ษุ ท.! ลาภสักการะและเสยี งเยนิ ยอเกิดขึน้ แลว แกพ ระเทวทตั เพื่อฆาตนเอง เพอื่ ความฉบิ หายของตนเอง ขอน้ีกฉ็ ันนน้ั . ภิกษุ ท.! ไผเมอ่ื จะออกผล ก็ออกผลเพ่อื ฆาตนเอง เพื่อความฉบิ หายของมันเอง ขอนฉี้ นั ใด ; ภิกษุ ท.! ลาภ สกั การะและเสยี งเยนิ ยอเกดิ ขน้ึ แลวแกพ ระเทวทตั เพ่ือฆา ตนเอง เพอ่ื ความฉิบหายของตนเอง ขอ น้ีก็ฉันนนั้ . ภกิ ษุ ท.! ไมอ อ เมือ่ จะออกผล กอ็ อกผลเพ่ือฆาตนเอง เพอ่ื ความฉิบหายของมนั เอง ขอ นี้ฉนั ใด ; ภกิ ษุ ท.! ลาภสักการะและเสียงเยนิ ยอเกิดขนึ้ แลวแกพ ระเทวทตั เพอ่ื ฆา ตนเอง เพ่อื ความฉบิ หายของตนเอง ขอนีก้ ฉ็ นั นนั้ . ภกิ ษุ ท.! นางมาอสั ดร ยอมต้งั ครรภ เพือ่ ความตายของตนเองเพอ่ื ความฉิบหายของมันเอง ขอ นฉ้ี ันใด ; ภกิ ษุ ท.! ลาภสักการะและเสยี งเยนิ ยอ เกดิ ขึ้นแลวแกพระเทวทตั เพือ่ ฆาตนเอง เพอื่ ความฉบิ หายของตนเองขอนก้ี ็ ฉันนั้น. ภกิ ษุ ท.! ลาภสักการะและเสียงเยนิ ยอ เปนอนั ตรายทท่ี ารุณแสบเผด็ หยาบคาย ตอการบรรลุพระนิพพาน อนั เปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมม ธี รรมอื่นยงิ่ กวา ดว ยอาการอยางน.ี้ เพราะฉะนน้ั ในเรื่องนี้ พวกเธอท้ังหลาย พงึ สาํ เหนยี กใจไวด งั นว้ี า “เราทั้งหลาย จกั ไมเ ย่ือใยในลาภสักการะและเสียงเยนิ ยอท่ีเกดิ ขนึ้ , อน่ึง ลาภสกั การะและ เสียงเยนิ ยอทเี่ กดิ ข้ึนแลว ตอ งไมม าหอหุม อยทู จี่ ติ ของเรา”. ภกิ ษุ ท.! พวกเธอท้ังหลาย พงึ สําเหนียกใจไวอ ยา งนี้ แล. พระผมู ีพระภาคเจา ไดตรัสความขอนั้นแลว ผูสคุ ตศาสดา ไดตรัสนิคมวจนนีอ้ ีกวา :- “สกั การะ ยอ มฆาคนชั่ว เหมอื นผลกลว ย ฆาตนกลวย ผลไผ ฆาตนไผ ขยุ ออ ฆา ตนออ และสัตวท่เี กิดในครรภฆ านางมาอสั ดร ฉะน้นั ” ดงั น.้ี แล. นทิ าน. ส.ํ ๑๖/๒๘๓-๔/๕๘๖-๕๙๑.

วา ดว ย บทอุปมา อปุ ไมย ๒๐

พุทธวจน ๒๑ อุปมาแหง กรรม กรรมที่เปน เหตุใหไ ดร ับผลเปน ความกระเสือกกระสน ภกิ ษุ ท.! สตั วท ั้งหลาย เปนผมู กี รรมเปน ของตน เปน ทายาทแหง กรรม มกี รรมเปนกําเนิด มีกรรม เปนเผาพนั ธุ มีกรรมเปน ทพ่ี งึ่ อาศยั กระทํากรรมใดไวด กี ็ตาม ช่ัวก็ตาม จักเปนผูร บั ผลกรรมนน้ั . ภกิ ษุ ท.! คนบางคนในกรณีน้ี เปน ผมู ปี กตทิ าํ ปาณาตบิ าตหยาบชา มีฝา มือเปอนดว ยโลหติ มีแต การฆา และการทบุ ตี ไมมคี วามเอน็ ดใู นสตั วมชี ีวิต. เขากระเสอื กกระสนดว ย (กรรมทาง) กาย กระเสอื กกระสน ดวย (กรรมทาง)วาจา กระเสือกกระสนดว ย (กรรมทาง) ใจ; กายกรรมของเขาคด วจกี รรมของเขาคด มโนกรรม ของเขาคด ; คติของเขาคด อปุ บัติ (การเขา ถึงภพ) ของเขาคด. ภิกษุ ท.! สาํ หรบั ผมู คี ตคิ ด มีอปุ บัตคิ ดนั้น เรากลาวคตอิ ยา งใดอยางหนงึ่ ในบรรดาคตสิ องอยา ง แกเขา คอื เหลา สตั วน รก ผูมที กุ ขโ ดยสว นเดยี ว, หรือวา สตั วเ ดรจั ฉานผมู ีกาํ เนดิ กระเสือกกระสน ไดแ ก งู แมลง ปอง ตะขาบ พังพอน แมว หนู นกเคา หรือสตั วเดรัจฉานเหลาอนื่ ทีเ่ หน็ มนุษยแ ลวกระเสอื กกระสน. ภกิ ษุ ท.! ภตู สตั วย อ มมดี ว ยอาการอยางน้ี คืออุปบัติยอ มมีแกภ ตู สตั ว, เขาทาํ กรรมใดไว เขายอม อุปบตั ดิ วยกรรมน้นั , ผสั สะท้ังหลายยอมถกู ตอ งภูตสตั วน ้ันผูอุปบัติแลว . ภกิ ษุ ท.! เรากลา ววาสัตวท ง้ั หลายเปน ทายาทแหง กรรม ดว ยอาการอยางนีด้ ังน.ี้ ทสก.อ.ํ ๒๔/๓๐๙/๑๙๓. ทรงระบุลัทธิมกั ขลิวาท วา เปน ลทั ธทิ าํ ลายโลก ภิกษุ ท.! ในบรรดาผาทที่ อดว ยส่ิงท่ีเปน เสน ๆ กนั แลว ผาเกสกัมพล(ผา ทอดวยผมคน) นับวา เปน เลวทส่ี ุด. ผา เกสกัมพลน้ี เมอื่ อากาศหนาว มันกเ็ ยน็ จัด, เมอื่ อากาศรอ น มนั ก็รอนจัด. สีก็ไมงาม กล่ินก็เหม็น เนอ้ื ก็ กระดาง;ขอ น้เี ปน ฉนั ใด, ภิกษุ ท.! ในบรรดาลทั ธติ า ง ๆ ของเหลาปถุ ุสมณะแลว ลัทธิมกั ขลิวาท นบั วาเปน เลวท่ีสดุ ฉนั น้ัน. ภิกษุ ท.! มักขลโิ มฆบรุ ษุ นน้ั มีถอยคาํ และหลักความเห็นวา “กรรมไมม ี, กิริยาไมม,ี ความเพยี รไม ม”ี (คือในโลกนี้ อยา วา แตจ ะมีผลกรรมเลยแมแ ตต วั กรรมเองก็ไมม ,ี ทาํ อะไรเทากบั ไมท ํากิรยิ าและความเพยี รก็นยั เดยี วกนั ) ภิกษุ ท.! แมพระอรหนั ตสมั มาสัมพทุ ธเจาทั้งหลายทีเ่ คยมีแลวในอดีตกาลนานไกล ทานเหลานน้ั กล็ ว นแตเปนผูกลาววา มกี รรม มกี ริ ิยา มวี ริ ยิ ะ. มักขล-ิ โมฆบุรุษยอ มคดั คานพระอรหนั ตสมั มาสมั พุทธเจานัน้ วา ไมมีกรรม ไมม กี ิรยิ า ไมม วี ิรยิ ะ ดงั น้ี. ภิกษุ ท.! แมพระอรหนั ตสัมมาสัมพุทธเจา ทงั้ หลายท่ีจกั มีมาในอนาคตกาลนานไกลขางหนา ทาน เหลานัน้ กล็ วนแตเปน ผกู ลา ววา มีกรรม มีกิรยิ า มวี ิริยะ. มักขลโิ มฆบุรุษยอมคดั คา นพระอรหนั ตสัมมาสมั พทุ ธเจา เหลานนั้ วา ไมมีกรรม ไมม กี ิรยิ า ไมม วี ิริยะ ดงั นี.้

วาดว ย บทอุปมา อปุ ไมย ๒๒ ภกิ ษุ ท.! ในกาละน้ี แมเ ราเองผูเปน อรหนั ต-สมั มาสัมพทุ ธะก็เปนผกู ลา ววา มกี รรม มกี ริ ิยา มี วิรยิ ะ. มักขลิโมฆบุรษุ ยอมคดั คานเราวา ไมมีกรรม ไมมกี ริ ิยา ไมมวี ิริยะ ดงั น้ี. ภกิ ษุ ท.! คนเขาวางเคร่อื งดกั ปลา ไวท ี่ปากแมนํา้ ไมใ ชเพอื่ ความเก้ือกลู , แตเพอ่ื ความทุกข ความ วอดวาย ความฉบิ หาย แกพ วกปลาทง้ั หลาย ฉันใด; มกั ขลโิ มฆบรุ ุษเกิดข้ึนในโลก เปน เหมอื นกบั ผวู างเครือ่ งดัก มนุษยไ ว ไมใชเพ่ือความเก้ือกลู , แตเพอื่ ความทุกขค วามวอดวายความฉิบหาย แกส ตั วทั้งหลายเปนอันมาก ฉันนนั้ . บาลี โยธาชีววรรค ตกิ . อํ. ๒๐/๓๖๙/๕๗๗. กรรมใหผล ในอัตตภาพทก่ี ระทาํ กรรม ภกิ ษุ ท.! เปรียบเหมอื นเมลด็ พืชทัง้ หลาย ท่ไี มแ ตกหกั ทไี่ มเนา ทไ่ี มถูกทําลายดวยลมและแดด เลือกเอาแตเมด็ ดี เกบ็ งําไวด ี อันบุคคลหวา นไปแลว ในพ้ืนทซ่ี ่ึงมีปริกรรมอนั กระทาํ ดีแลว ในเน้อื นาด.ี อนึง่ สาย ฝนก็ตกตอ งตามฤดกู าล. ภิกษุ ท.! เมลด็ พืชทง้ั หลายเหลา นน้ั จะพงึ ถงึ ซึ่งความเจรญิ งอกงาม ไพบูลยโ ดยแนน อน, ฉนั ใด ; ภกิ ษุ ท.! ขอนก้ี ็ฉนั นน้ั คอื กรรมอนั บุคคลกระทําแลว ดว ยโลภะ เกดิ จากโลภะ มีโลภะเปน เหตุ มีโลภะเปนสมุทยั อนั ใด ; กรรมอันน้นั ยอ มใหผลในขันธทัง้ หลาย อันเปนทบ่ี ังเกิดแกอ ตั ตภาพของบุคคลนัน้ . กรรมนั้นใหผลในอัตตภาพใด เขายอ มเสวยวบิ ากแหง กรรมนนั้ ในอตั ตภาพนน้ั เอง ไมว าจะเปน ไปอยา งในทฏิ ฐิ ธรรม หรือวา เปน ไปอยา งในอุปปช ชะ หรือวา เปน ไปอยา งในอปรปรยิ ายะ กต็ าม. ภกิ ษุ ท.! เปรียบเทียบเมล็ดพืชทัง้ หลาย ท่ีไมแ ตกหกั ที่ไมเนาทไ่ี มถ ูกทําลายดว ยลมและแดด เลือก เอาแตเมด็ ดี เกบ็ งาํ ไวด.ี บุรุษพงึ เผาเมลด็ พชื เหลา นั้นดว ยไฟ ครน้ั เผาดว ยไฟแลว พงึ กระทําใหเปน ผงข้ีเถา ; ครนั้ กระทาํ ใหเ ปนผงข้เี ถาแลว พงึ โปรยไปในกระแสลมอนั พดั จดั หรอื วา พงึ ลอยไปในกระแสน้าํ อนั เช่ยี วในแมน า้ํ . เมล็ดพืชท้งั หลายเหลาน้นั เปนพชื มีมูลอันขาดแลว ถกู กระทําใหเ หมอื นตาลมขี ัว้ ยอดอนั ดว น ทําใหถงึ ความไมม ี มี อันไมเกดิ ข้ึนตอ ไปเปนธรรมดา โดยแนนอน, น้ฉี ันใด ; ภกิ ษุ ท.! ขอ นีก้ ็ฉนั นัน้ กลาวคือกรรมอันบุคคลกระทาํ แลวดว ยอโลภะ เกิดจากอโลภะ มีอโลภะเปน เหตุ มีอโลภะเปนสมทุ ยั อันใด ; เพราะปราศจากโลภะเสียแลว, ดว ยอาการอยางนี้เอง กรรมอันน้นั ยอ มเปนกรรมอันบคุ คลน้นั ละขาดแลว มีรากอันถอนขึ้นแลว ถกู กระทาํ ใหเ หมือนตาลมขี ัว้ ยอดอนั ดว น ทาํ ใหถ งึ ความไมม มี อี นั ไมเ กดิ ขึ้นตอ ไปเปน ธรรมดา. การส้นิ กรรมตามแบบของปฏจิ จสมุปบาท วปั ปะ ! เปรยี บเหมอื นเงายอ มปรากฎเพราะอาศยั เสาสดมภ (ถูณะ) ลําดบั นัน้ บรุ ุษถอื เอามาซึ่งจอบและ ตะกรา เขาตัดซงึ่ เสานัน้ ท่ีโคน ครนั้ ตดั ทโ่ี คนแลว พึงขดุ ครน้ั ขดุ แลว พงึ รอ้ื ซ่ึงรากทง้ั หลาย ไมใหเ หลอื แมทส่ี ุดสัก แตว า เทาตน แฝก. บุรุษน้นั พงึ ตดั ซงึ่ เสานน้ั ใหเ ปน ทอ นนอ ยทอ นใหญ ครน้ั ตดั ซงึ่ เสานน้ั ใหเ ปน ทอ นนอ ยทอ นใหญ แลว พึงผา ; ครนั้ ผาแลว พึงจกั ใหเปนซีกเลก็ ๆ ; ครัน้ จักใหเ ปนซกี เลก็ ๆ แลวพงึ ผงึ่ ใหแหงในลมและแดด; ครน้ั ผ่งึ

พุทธวจน ๒๓ ใหแ หงในลมและแดดแลว พงึ เผาดวยไฟ; ครนั้ เผาดว ยไฟแลว พงึ ทาํ ใหเปน ผงเถาถา น; คร้ันทาํ ใหเ ปน ผลเถาถาน แลว พึงโปรยไปในกระแสลมอนั พดั จดั หรอื วาพงึ ใหลอยไปในกระแสอนั เชย่ี วแหงแมน าํ้ . วปั ปะ ! เงาอันใด ที่อาศัยเสาสดมภ เงาอนั น้ันยอมถงึ ซึง่ ความมีมูลเหตอุ นั ขาดแลวถูกกระทําเหมอื นตาลมี ข้ัวยอดอนั ดว น กระทาํ ใหถ งึ ความไมม ี มอี นั ไมบ ังเกดิ ขึน้ ตอ ไปเปน ธรรมดา, นี้ฉันใด; วปั ปะ ! ขอ น้กี ็ฉนั น้นั กลาวคือ เม่อื ภกิ ษมุ จี ิตหลุดพน โดยชอบอยา งนแี้ ลว สตตวหิ ารธรรมทัง้ หลาย ๖ ประการ กเ็ ปน อนั วา ภิกษนุ นั้ ถงึ ทับแลว : ภิกษนุ ั้นเห็นรปู ดวยจกั ษุแลว ไมเปนผดู ีใจ ไมเ ปนผเู สยี ใจ เปน ผูอ ยอู เุ บกขา มสี ติสมั ปชัญญะอย;ู ฟงเสยี งดว ยโสตะแลว...; รสู ึกกล่นิ ดว ยฆานะแลว..; ลิ้มรสดวยชวิ หาแลว ...; ถกู ตอ งสัมผสั ผิวหนงั ดวยผวิ กายแลว ...; รสู ึกธัมมารมณด ว ยมโนแลวไมเ ปน ผูดใี จ ไมเ ปน ผูเ สยี ใจ เปน ผูอยอู เุ บกขา มี สตสิ มั ปชัญญะอย.ู ภกิ ษนุ น้ั เมื่อเสวยซ่งึ เวทนา มกี ายเปน ทสี่ ุดรอบอยู ยอ มรชู ัดวา เราเสวยซ่งึ เวทนา มีกายเปน ทส่ี ุด รอบอยู; เมื่อเสวยซ่ึงเวทนา มชี วี ิตเปน ท่สี ุดรอบอยู ยอ มรูช ัดวา เราเสวยซ่งึ เวทนา มชี วี ติ เปน ทส่ี ดุ รอบอย;ู เธอยอ ม รูชดั วา \"เวทนาทั้งหลายทง้ั ปวง อนั เราไมเ พลิดเพลนิ แลว จักเปน ของเย็นในอัตตภาพน้นี ั่นเทียว จนกระท่งั ถงึ ทส่ี ุด รอบแหงชีวติ เพราะการแตกทําลายแหงกาย\" ดังน้ี. จตุกกฺ . อ.ํ ๒๑/๒๖๘/๑๙๕. กรรมเปรยี บดวยกอ นเกลอื ภิกษุ ท. ! ใครพงึ กลา ววา คนทาํ กรรมอยางใดๆยอมเสวยกรรมนน้ั อยางนัน้ ๆ ดังน้ี เม่ือเปน อยา งน้ัน การอยปู ระพฤติพรหมจรรยก ม็ ไี มไ ด ชอ งทางท่ีจะทาํ ท่ีสดุ ทุกข โดยชอบกไ็ มปรากฏ สวนใครกลา ววาคนทาํ กรรม อนั จะพงึ ใหผ ลอยา งใดๆ ยอมเสวยผลของกรรมนนั้ อยางนั้นๆ ดังนีเ้ มือ่ เปนอยา งน้ี การ อยปู ระพฤตพิ รหมจรรยย อม มีได ชอ งทางท่ีจะทําที่สุดทกุ ขโดยชอบกย็ อ มปรากฏ. ภิกษุ ท. ! บาปกรรมแมป ระมาณนอ ย ท่ีบคุ คลบางคนทาํ แลว บาปกรรมน้นั ยอ มนําเขาไปนรกได บาปกรรมประมาณนอ ย อยางเดียวกันนนั้ ลางคนทําแลว กรรมนัน้ เปน ทฏิ ฐธรรมเวทนียกรรม(ใหผ ลในภพปจ จุบนั ) ไมปรากฏผลมากตอไปเลย บาปกรรมแมป ระมาณนอ ย บุคคลชนิดไรทําแลว บาปกรรมน้ันจงึ นําเขาไปนรกได? บุคคลบางคน ในโลกนีเ้ ปน ผูมกี ายมิไดอบรม มศี ีลมไิ ดอ บรม มีจติ มิไดอบรม มปี ญญามไิ ดอบรม มีคณุ ความดีนอ ย เปนอัป ปาตุมะ (ผมู ใี จคับแคบ ใจหยาบ ใจตํ่าทราม) เปน อัปปทุกขวหิ ารี (มีปกติอยเู ปน ทกุ ข ดว ยเหตุ เล็กนอ ย คือเปน คนเจา ทุกข) บาปกรรมแมป ระมาณนอ ย บุคคลชนดิ นี้ทําแลว บาปกรรมนั้นยอมนาํ เขาไปนรกได บาปกรรม ประมาณนอยอยางเดยี วกนั บคุ คลชนดิ ไรทําแลว กรรมนนั้ จึงเปน ทิฏฐธรรมเวทนียกรรมไมป รากฏ ผล มากตอ ไปเลย? บุคคลบางคนในโลกน้ี เปนผูมีกายไดอ บรมแลว มศี ลี ไดอ บรมแลว มจี ติ ไดอ บรมแลว มีปญญาได อบรมแลว มีคณุ ความดีมาก เปน มหาตมะ (ผูม ใี จกวา งขวาง ใจบุญ ใจสงู ) เปน อปั ปมาณวหิ ารี (มีปกติอยู ดวยธรรม อันหาประมาณมิไดค อื เปน คนไมมหี รอื ไมแสดงกิเลส ซึง่ จะเปน เหตใุ หเขาประมาณไดวา เปนคนแคไ หน) บาปกรรมประมาณนอ ยอยางเดยี วกนั น้ัน บุคคลชนดิ นีท้ าํ แลวกรรมน้นั เปนทิฏฐธรรมเวทนยี กรรม ไมป รากฏผล มากตอ ไปเลย ภิกษุ ท. ! ตางวา คนใสเกลือลงไปในถว ยนํ้าเล็กๆหน่ึงกอนทานท้งั หลายจะสําคญั วา กระไร น้ําอัน นอยในถวยนา้ํ นน้ั จะกลายเปน นํ้าเค็มไมน า ด่มื ไปเพราะเกลอื กอนน้นั ใชไ หม.

วาดว ย บทอุปมา อุปไมย ๒๔ เปนเชนนนั้ พระพทุ ธเจาขา. เพราะเหตไุ ร ? เพราะเหตวุ า นา้ํ ในถว ยนํา้ นน้ั มนี อ ย มนั จึงเค็มได...เพราะเกลือกอนนนั้ . ตา งวาคนใสเ กลือกอนขนาดเดยี วกันนน้ั ลงไปในแมนํ้าคงคาทา นท้ังหลายจะสําคญั วากระไร นํา้ ในแมน้ําคง คานัน้ จะกลายเปน น้าํ เคม็ ดืม่ ไมไดเ พราะเกลือกอ นนั้นหรอื . หามไิ ด พระพทุ ธเจา ขา. เพราะเหตอุ ะไร ? เพราะเหตวุ า นํา้ ในแมนาํ้ คงคามีมาก นํ้านน้ั จึงไมเ คม็ ...เพราะเกลือกอ นนัน้ . ฉันนั้นนนั่ แหละ ภกิ ษุ ท.! บาปกรรมแมป ระมาณนอ ย บุคคลบางคนทาํ แลว บาปกรรมนน้ั ยอ ม นาํ ไปนรกได สว นบาปกรรมประมาณนอ ยอยา งเดียวกันนน้ั บางคนทําแลว กรรมนั้นเปนทฏิ ฐธรรมเวทนยี กรรม ไม ปรากฏผลมากตอ ไปเลย... ภิกษุ ท. ! คนบางคนยอ มผูกพันเพราะทรพั ย แมก ึ่งกหาปณะ... แม ๑ กหาปณะ... แม ๑๐๐ กหาปณะ สว นบางคนไมผูกพนั เพราะทรัพยเ พยี งเทา นนั้ คนอยางไร จงึ ผกู พนั เพราะทรพั ยแมก งึ่ กหาปณะ ฯลฯ คนบางคนใน โลกนี้เปน คนจน มีสมบตั นิ อย มีโภคะนอ ย คนอยา งนยี้ อ มผูกพนั เพราะทรพั ยแ มก ึง่ กหาปณะ. ฯลฯ คนอยา งไร ไม ผูกพนั เพราะทรัพยเพยี งเทา นน้ั ? คนบางคนในโลกนเ้ี ปน ผูมั่งคง่ั มที รพั ยม ากมโี ภคะมาก คนอยา งน้ี ยอมไมผ กู พัน เพราะทรัพยเ พยี งเทานนั้ ฉนั นนั้ นน่ั แหละ ภกิ ษุ ท.! บาปกรรมแมป ระมาณนอ ยบุคคลบางคนทําแลว บาปกรรมนนั้ ยอ มนาํ เขาไปนรกได สว น บาปกรรมประมาณนอยอยางเดียวกนั นนั้ บคุ คล บางคนทาํ แลว กรรมนน้ั เปน ทิฏฐธรรมเวทนยี กรรม ไมปรากฏผล มากตอไปเลย... ตกิ .อํ. ๒๐/๓๒๐/๕๔๐

พทุ ธวจน ๒๕ อุปมาเกี่ยวกบั การภาวนา สมาธทิ กุ ขนั้ ตอนใชเ ปนบาทฐานในการเขา วมิ ุตติไดท ง้ั หมด ภกิ ษุทัง้ หลาย ! เปรียบเหมอื นนายขมังธนูหรอื ลูกมอื ของเขา ประกอบการฝก อยูกะรปู หนุ คนทที่ าํ ดว ย หญา บา ง กะรปู หุน ดนิ บา ง ; สมัยตอมา เขาก็เปน นายขมงั ธนผู ูยงิ ไกล ยงิ เร็ว ทาํ ลายหมพู ลอนั ใหญได. ภกิ ษุ ทั้งหลาย ! ฉนั ใดก็ฉนั นน้ั ทีภ่ กิ ษุสงัดจากกามสงัดจากอกุศลธรรม เขาถงึ ปฐมฌานอนั มีวติ กวจิ ารมีปต แิ ละสขุ อนั เกดิ จากวเิ วก แลว แลอยู ดงั น.ี้ .... ภกิ ษทุ ง้ั หลาย ! ขอทีเ่ รากลาวแลว วา “ภกิ ษุทั้งหลาย ! เรากลา วความส้ินอาสวะ เพราะอาศัยปฐมฌาน บา ง....ทตุ ิยฌานบาง....ตตยิ ฌานบา ง...จตตุ ถฌานลบาง” ดงั นี้น้ัน เราอาศยั ความขอนก้ี ลา วแลว. เจริญสมาธใิ หไ ดอ ยา งนอยวันละ ๓ ครัง้ ภิกษุท้ังหลาย! ชาวรานตลาดท่ปี ระกอบดวยองค ๓ ประการ เปน ผูค วรเพอื่ จะไดผลกําไรทย่ี ัง ไมไ ด หรอื เพ่อื ทําผลกาํ ไรทีไ่ ดรบั อยแู ลว ใหง อกงามออกไป ๓ ประการ อยางไรเลา ? ภกิ ษุทั้งหลาย! ๓ ประการคอื ชาวรานตลาด ในกรณนี ี้ ยอมจดั ยอ มทํากจิ การงานอยา งดที ี่สดุ ในเวลาเชา ยอ มจัดยอม ทํากจิ การงานอยางดีท่ีสุด ในเวลากลางวัน ยอมจัดยอมทํากจิ การงานอยา งดีที่สดุ ในเวลาเยน็ ภิกษุ ทง้ั หลาย! ชาวรา นตลาดท่ีประกอบดว ยองค ๓ ประการเหลา น้ีแลเปนผูควรเพ่ือจะไดผ ลกาํ ไรทยี่ ังไมได หรือเพือ่ ทําผลกําไรทไ่ี ดรบั อยูแลวใหงอกงามออกไป น้ีฉันใด ภกิ ษทุ ้งั หลาย! ขอนก้ี ็ฉนั เหมอื นกนั ภิกษทุ ปี่ ระกอบดว ยธรรม ๓ ประการ เปน ผูควรเพอื่ จะ บรรลกุ ศุ ลธรรมท่ียงั ไมบ รรลุ หรือเพอื่ ทาํ กุศลธรรมที่บรรลุแลว ใหง อกงามย่ิงข้นึ ไป ๓ ประการ อยา งไรเลา ? ภกิ ษทุ งั้ หลาย! ๓ ประการ คือ ภิกษใุ นกรณีนี้ ยอม กําหนดสมาธินิมิตโดยเออ้ื เฟอ ในเวลา เชา ; ยอม กาํ หนดสมาธินิมติ โดยเออ้ื เฟอ ในเวลากลางวัน ; ยอมกาํ หนดสมาธนิ มิ ติ โดยเออ้ื เฟอ ในเวลา เยน็ ภกิ ษทุ ั้งหลาย! ภิกษทุ ปี่ ระกอบดว ยธรรม ๓ ประการเหลา น้แี ล ยอมเปน ผคู วรเพ่ือจะบรรลุกุศล ธรรมท่ยี งั ไมบ รรลุ หรือเพ่ือทํากุศลธรรมทีบ่ รรลแุ ลว ใหง อกงามยง่ิ ขึ้นไป ติก อ ๒๐/๑๔๕/๔๕๘ อานสิ งสข องการเจรญิ อานาปานสติ ภกิ ษุ ท. ! เม่ืออานาปานสตสิ มาธิ อนั ภิกษุเจรญิ แลว ทาํ ใหม ากแลวอยอู ยางน้ี ; ถา ภิกษุนั้นเสวย เวทนาอันเปน สขุ เธอยอ มรูต ัววา เวทนานนั้ ไมเท่ียง เธอยอมรตู วั วาเวทนาน้นั อนั เราไมส ยบมัวเมาแลว ยอ มรูตวั วา เวทนาน้นั อันเราไมเพลิดเพลนิ เฉพาะแลว ดังน.้ี ถา ภกิ ษนุ ้ันเสวย เวทนาอนั เปน ทกุ ข เธอยอมรูตัววา เวทนานัน้ ไมเ ท่ยี ง เธอยอ มรตู ัววา เวทนานนั้ อนั เราไมสยบมัวเมาแลว ยอ มรูตัววาเวทนาน้นั อันเราไมเ พลิดเพลนิ เฉพาะแลว ดงั น้ี.

วา ดว ย บทอปุ มา อุปไมย ๒๖ ถาภกิ ษุนนั้ เสวย เวทนาอนั เปน อทกุ ขมสขุ เธอยอ มรตู ัววา เวทนาน้นั ไมเที่ยง เธอยอมรูตวั วา เวทนานั้น อันเราไมส ยบมวั เมาแลว ยอมรตู ัววาเวทนานน้ั อันเราไมเ พลิดเพลินเฉพาะแลว ดังน.ี้ ภกิ ษุนน้ั ถา เสวยเวทนาอันเปน สุข ก็เปน ผูไมต ดิ ใจพวั พันเสวยเวทนานั้น ; ถาเสวยเวทนาอนั เปน ทุกข ก็เปนผไู มต ิดใจพัวพนั เสวยเวทนานั้น ; ถาเสวยเวทนาอนั เปนอทุกขมสขุ กเ็ ปนผไู มตดิ ใจ พวั พันเสวยเวทนานั้น. ภกิ ษุนั้น เม่ือเสวย เวทนาอันมีกายเปนทีส่ ดุ รอบ ยอ มรูชัดวา เราเสวยเวทนาอันมกี ายเปนทสี่ ดุ รอบ ; เมอ่ื เสวย เวทนาอนั มีชีวติ เปน ท่ีสดุ รอบ ยอมรชู ัดวา เราเสวยเวทนาอันมชี วี ิตเปน ทสี่ ุดรอบ. เธอ ยอม รูชดั วา เวทนาท้งั ปวงอันเราไมเ พลดิ เพลินแลว จักเปน ของเยน็ ในอัตตภาพน้ีนน่ั เทยี ว จนกระทง่ั ถงึ ท่สี ุดรอบแหงชวี ิต เพราะการแตกทาํ ลายแหง กาย ดงั นี.้ ภกิ ษุ ท.! เปรยี บเหมอื นประทีปน้ํามัน ไดอ าศยั นาํ้ มันและไสแลว กล็ ุกโพลงอยูได, เมื่อขาด ปจ จัยเคร่อื งหลอเลี้ยง เพราะขาดน้ํามันและไสนั้นแลว ยอมดบั ลง, น้ีฉันใด; ภิกษุ ท.! ขอน้กี ็ฉนั นัน้ คอื ภิกษุ เมือ่ เสวยเวทนาอันมีกายเปน ทส่ี ดุ รอบ, กร็ ูชดั วา เราเสวยเวทนาอันมกี ายเปน ท่ีสดุ รอบ ดังน.ี้ เม่ือ เสวยเวทนาอันมชี ีวิตเปน ทส่ี ุดรอบ กร็ ูชัดวาเราเสวยเวทนาอันมีชวี ิตทส่ี ุดรอบ ดงั น้ี. (เปน อันวา) ภกิ ษุ น้นั ยอ มรูชดั วา เวทนาท้ังปวงอนั เราไมเพลิดเพลนิ แลว จักเปนของเย็นในอัตตภาพน้ีนน่ั เทยี ว จนกระทัง่ ถงึ ทส่ี ดุ รอบแหงชีวิต เพราะการแตกทาํ ลายแหง กาย ดังน้.ี มหาวาร. สํ. ๑๙/๔๐๐ - ๔๐๔/๑๓๒๗ - ๑๓๔๗. กายคตาสติ เปนเสาหลักเสาเขือ่ นอยา งดีของจติ ลักษณะของผตู ั้งจติ ในกายคตาสติ ภิกษุ ท. ! เปรียบเหมอื นบุรษุ จบั สัตวหกชนิด อนั มที ีอ่ ยอู าศัยตางกัน มที ่ีเทยี่ วหากินตา งกนั มาผกู รวมกันดวยเชอื กอนั มนั่ คง คอื เขาจบั งมู าผูกดว ยเชอื กเหนยี วเสน หน่งึ , จับจระเข, จับนก, จบั สุนขั บาน, จบั สุนัขจงิ้ จอกและจบั ลิง, มาผูกดว ยเชือกเหนียวเสนหนง่ึ ๆ ครัน้ แลว นําไปผูกไวก ับเสาเขือ่ นหรือเสาหลกั อกี ตอ หนึ่ง. ภิกษุ ท. ! คร้งั นน้ั สตั วท งั้ หกชนดิ เหลาน้ัน มที อ่ี าศยั และทเี่ ท่ียวตางๆ กัน กย็ อ้ื แยง ฉดุ ดึงกนั เพอื่ จะไปสูท่ี อาศัยท่ีเที่ยวของตนๆ : งจู ะเขา จอมปลวก, จระเขจ ะลงน้าํ , นกจะบินขึน้ ไปในอากาศ, สนุ ัขจะเขาบาน, สุนขั จิง้ จอกจะไปปา ชา, ลงิ กจ็ ะไปปา. ภกิ ษุ ท. ! ในกาลใดแล ความเปน ไปภายในของสัตวทัง้ หกชนิดเหลานนั้ มี แตค วามเมอ่ื ยลา แลว ; ในกาลนน้ั มนั ท้ังหลายก็จะพึงเขาไปยนื เจา น่ังเจา นอนเจา อยขู า งเสาเขื่อนหรอื เสาหลกั น้นั เอง ขอน้ีฉันใด ; ภิกษุ ท. ! ภกิ ษใุ ดไดอบรมทาํ ใหม ากในกายคตาสติแลว ตา กจ็ ะไมฉ ุดเอาภิกษนุ ั้นไปหารปู ท่นี า พอใจ, รูปทไ่ี มน าพอใจกไ็ มเ ปนส่งิ ทเ่ี ธอรูส ึกอดึ อดั ขยะแขยง ; หู ก็จะไมฉ ดุ เอาภกิ ษุนน้ั ไปหาเสยี งที่นา ฟง, เสยี งที่ ไมนาฟง กไ็ มเ ปน สิ่งท่เี ธอรูสึกอดึ อัดขยะแขยง ; จมูก ก็จะไมฉุดเอาภิกษนุ น้ั ไปหากลนิ่ ท่ีนา สูดดม, กลนิ่ ท่ไี มน า

พุทธวจน ๒๗ สูดดม กไ็ มเ ปน สิง่ ท่ีเธอรสู ึกอดึ อดั ขยะแขยง ; ลนิ้ กจ็ ะไมฉ ดุ เอาภิกษนุ ้ันไปหารสทีช่ อบใจ, รสทีไ่ มชอบใจ ก็ ไมเ ปนสงิ่ ทีเ่ ธอรสู กึ อดึ อดั ขยะแขยง ; กาย ก็จะไมฉ ุดเอาภิกษนุ ้นั ไปหาสมั ผัสท่ีย่วั ยวนใจ, สัมผัสทีไ่ มย ่วั ยวนใจ ก็ ไมเปนสิ่งท่ีเธอรูส กึ อึดอัดขยะแขยง ; และใจ กจ็ ะไมฉ ดุ เอาภกิ ษุน้ันไปหาธรรมารมณท่ีถูกใจ, ธรรมารมณท ี่ ไมถกู ใจกไ็ มเปน สิง่ ทเ่ี ธอรูส กึ อดึ อัดขยะแขยง ; ขอน้กี ฉ็ ันน้นั เหมือนกัน. ภกิ ษุ ท. ! คําวา “เสาเขือ่ น หรือ เสาหลัก” นเี้ ปนคาํ เรยี กแทนชื่อ แหง กายคตาสต.ิ ภิกษุ ท. ! เพราะฉะน้นั ในเร่อื งน้ี พวกเธอทั้งหลายพึงสําเหนยี กใจไวว า “กายคตาสติ ของเรา ท้ังหลาย จกั เปนสงิ่ ท่เี ราอบรม กระทําใหม ากกระทําใหเ ปนยานเครอื่ งนําไป กระทาํ ใหเ ปน ของท่อี าศัยได เพยี ร ตง้ั ไวเนอื งๆ เพยี รเสริมสรางโดยรอบคอบ เพียรปรารภสม่ําเสมอดวยดี” ดงั น.ี้ ภกิ ษุ ท. ! พวกเธอทั้งหลาย พึงสําเหนยี กใจไวดว ยอาการอยา งนแี้ ล. สฬา.สํ.๑๘ / ๒๔๖,๒๔๘ / ๓๔๘,๓๕๐. กระดองของบรรพชติ ภิกษุ ท. ! เรือ่ งเคยมีมาแตก อน : เตาตัวหน่งึ เท่ียวหากนิ ตามรมิ ลําธารในตอนเย็น, สนุ ัขจ้ิงจอกตัว หนงึ่ ก็เท่ียวหากินตามรมิ ลําธารในตอนเยน็ เชนเดยี วกัน. เตาตวั นไี้ ดเหน็ สนุ ขั จง้ิ จอกซึ่งเทีย่ วหากนิ (เดินเขา มา) แต ไกล, คร้นั แลว จงึ หดอวยั วะทัง้ หลาย มศี ีรษะเปนทห่ี าเขาในกระดองของตนเสยี เปนผูข วนขวายนอ ยน่งิ อย.ู แมส ุนขั จ้งิ จอกกไ็ ดเ หน็ เตาตวั ท่เี ทีย่ วหากนิ นน้ั แตไกลเหมอื นกนั , คร้นั แลว จงึ เดนิ ตรงเขา ไปที่เตา คอยชอ งอยูวา “เมือ่ ไรหนอเตาจักโผลอ วัยวะสวนใดสว นหนึง่ ออกในบรรดาอวัยวะท้ังหลาย มีศรี ษะเปน ท่หี าแลว จกั กัดอวยั วะ สวนน้ันครา เอาออกมากนิ เสยี ” ดงั น.้ี ภิกษุ ท. ! ตลอดเวลาทเ่ี ตา ไมโผลอวัยวะออกมา สุนขั จิ้งจอกกไ็ มไ ด โอกาสตอ งหลกี ไปเอง ; ภิกษุ ท. ! ฉนั ใดกฉ็ นั นั้น : มารผใู จบาป ก็คอยชองตอพวกเธอทัง้ หลายตดิ ตอ ไมขาดระยะอยู เหมือนกนั วา “ถา อยางไร เราคงไดชอง ไมทางตากท็ างหู หรอื ทางจมูก หรอื ทางล้นิ หรือทางกาย หรือทาง ใจ”, ดงั นี.้ ภกิ ษุ ท. ! เพราะฉะน้ัน ในเร่อื งน้ี พวกเธอท้ังหลาย จงเปนผคู มุ ครองทวารในอินทรยี ท ง้ั หลายอยู เถิด ; ไดเหน็ รปู ดว ยตา, ไดฟงเสยี งดว ยหู, ไดด มกล่ินดว ยจมูก, ไดล ิม้ รสดว ยลน้ิ , ไดสมั ผสั โผฏฐัพพะดว ยกาย, หรอื ไดรธู รรมารมณด ว ยใจแลว จงอยาไดถ อื เอาโดยลักษณะทเี่ ปน การรวบถือทงั้ หมด, อยาไดถ อื เอาโดยลกั ษณะท่ี เปนการแยกถอื เปน สว นๆ เลย, สงิ่ ทีเ่ ปน อกศุ ลลามก คือ อภชิ ฌา (โลภอยากไดของเขา) และโทมนัส(ความเปน ทุกขใจ) จะพงึ ไหลไปตามบคุ คลผไู มส าํ รวม ตา หู จมกู ลิ้น กาย ใจ เพราะการไมส ํารวมอินทรียเ หลาใดเปน เหต.ุ พวกเธอทงั้ หลายจงปฏิบตั ิเพ่ือการปด กั้นอินทรยี นน้ั ไว, พวกเธอทงั้ หลายจงรักษาและถงึ ความสํารวม ตา หู จมูก ลนิ้ กาย ใจ เถดิ . ภิกษุ ท. ! ในกาลใด พวกเธอทง้ั หลาย จกั เปน ผูคมุ ครองทวารในอนิ ทรยี ทั้งหลายอยู ; ในกาลนน้ั มารผใู จบาป จกั ไมไดช อ งแมจ ากพวกเธอทั้งหลาย และจกั ตอ งหลีกไปเอง, เหมือนสนุ ขั จิ้งจอกไมไ ดชองจากเตา กห็ ลีกไปเอง ฉะนัน้ . “เตาหดอวยั วะไวในกระดอง ฉนั ใด,

วา ดว ย บทอุปมา อุปไมย ๒๘ ภกิ ษุ พึงต้ังมโนวิตก (ความตรติ รกึ ทางใจ) ไวใ นกระดอง ฉันนนั้ . เปนผทู ่ีตณั หาและทฏิ ฐิไมอ งิ อาศยั ได, ไมเบยี ดเบยี นผูอน่ื , ไมกลาวรา ยตอ ใครทง้ั หมด, เปนผดู ับสนิท แลว” ดังนี้แล. สฬา. ส.ํ ๑๘ / ๒๒๒ / ๓๒๐. ต้งั จิตในกายคตาสติ เสมอื นบรุ ุษถอื ผหู มอนา้ํ มนั ภิกษุ ท. ! เปรียบเหมอื นหมูมหาชนไดท ราบขาววา มีนางงามในชนบทพงึ ประชมุ กนั กน็ างงาม ในชนบทนน้ั นาดอู ยางยง่ิ ในการฟอนรํา นา ดอู ยา งยง่ิ ในการขบั รอง หมมู หาชนไดท ราบขา ววานางงามใน ชนบทจะฟอนราํ ขับรอง พงึ ประชมุ กนั ย่ิงขนึ้ กวาประมาณ ครั้งนน้ั บุรษุ ผูอยากเปน อยู ไมอยากตาย ปรารถนา ความสุข เกลียดทุกข พงึ มากลาวกะหมูม หาชนนนั้ อยางน้ีวา “บุรุษผเู จรญิ ! ทานพงึ นาํ ภาชนะน้าํ มนั อนั เตม็ เปยมน้ี ไปในระหวางทป่ี ระชุมใหญก ับนางงามในชนบท และจักมีบรุ ุษเงอ้ื ดาบตามบรุ ุษผนู ําหมอ นํา้ มันนน้ั ไป ขา งหลัง ๆ บอกวา ทา นจักทาํ นํ้ามนั นั้นหกแมหนอ ยหนง่ึ ในทใ่ี ด ศีรษะของทา นจกั ขาดตกลงไปในทนี่ น้ั ทีเดยี ว” ภิกษุ ท. ! เธอท้งั หลายจะสาํ คัญความขอ นั้นเปน อยา งไร ? บรุ ษุ ผนู ้นั จะไมใสใ จภาชนะนํ้ามันโนน แลว พึงประมาทในภายนอกเทียวหรือ ไมเ ปนอยางนน้ั พระเจา ขา ! ภิกษุ ท. ! เราทาํ อุปมานี้ เพ่ือใหเขาใจเน้ือความน้ชี ดั ขนึ้ เน้อื ความในขอ นี้มอี ยา งน้ีแล คาํ วา ภาชนะนาํ้ มันอนั เต็มเปย ม เปนชอื่ ของ กายคตาสต.ิ ภิกษุ ท. ! เพราะเหตุน้นั ในเร่อื งนี้ เธอทงั้ หลายพึงทาํ การศึกษาอยางนว้ี า กายคตาสติ จักเปน ของ อนั เราเจรญิ แลว กระทาํ ใหมากแลว กระทําใหเปน ดงั ยาน กระทําใหเ ปนที่ตงั้ กระทาํ ไมหยุด สงั่ สมแลว ปรารภดี แลว. ภิกษุ ท. ! เธอท้งั หลายพงึ ทาํ การศกึ ษาอยา งนี.้ ภิกษุ ท. ! ชนเหลา ใด ไมบ ริโภคกายคตาสติ ชนเหลา น้ันชอื่ วา ยอมไมบ รโิ ภคอมตะ. ภกิ ษุ ท. ! ชนเหลาใด บรโิ ภคกายคตาสติ ชนเหลา น้นั ชือ่ วา ยอมบริโภคอมตะ ; ภิกษุ ท. ! ชนเหลา ใด ประมาทกายคตาสติ ชนเหลานน้ั ชือ่ วา ประมาทอมตะ ภกิ ษุ ท. ! ชนเหลา ใด ไมป ระมาทกายคตาสติ ชนเหลานัน้ ชอื่ วา ไมป ระมาทอมตะ ดังน้ี แล. มหาวาร. สํ ๑๙ / ๒๒๖-๒๒๗ / ๗๖๓–๗๖๖. เอก.อํ ๒๐ / ๕๙ / ๒๓๕,๒๓๙. ลงิ ติดตัง ภกิ ษุ ท.! ประเทศแหงขุนเขาหมิ พานต อันเปนประเทศทข่ี รุขระไมส ม่าํ เสมอ ไปลาํ บาก ไมเ ปนที่เทีย่ วไป ทั้งของฝงู ลงิ และของหมมู นษุ ย ก็มีอย,ู ทีเ่ ปน ท่ีเทย่ี วไปของฝูงลิง แตไมเปน ทีเ่ ทย่ี วไปของหมูมนษุ ย ก็มอี ยู ; และ ภมู ภิ าคแหง ขนุ เขาหมิ พานตซ ง่ึ ราบเรียบ เปน ท่นี ารน่ื รมย ซ่ึงเปน ทีเ่ ทีย่ วไปไดท ้ังของฝูงลิงและของหมมู นุษย ก็มอี ยู. ภิกษุ ท.! ในท่ีนัน้ แหละ พวกพรานวางตงั เหนยี วไวในกลางทางเดนิ ของลิง เพือ่ ดกั ลงิ . บรรดาลิงฝงู นัน้ ลิง ตัวใด ไมเ ปนชาติลิงโง ไมเปนชาติลงิ โลเล, ลงิ น้ันเหน็ ตงั เหนยี วน้นั แลว ยอมเวน ออกไกลทีเดยี ว.

พุทธวจน ๒๙ สว นลิงตัวใดเปน ชาตลิ งิ โง เปนชาติลงิ โลเล, สง่ิ นั้นเขา ไปใกลตงั เหนียวนัน้ แลวก็เอามือจับดู มอื น้นั กต็ ดิ ตงั , มนั จึงเอามอื ขา งท่สี องจับดวยต้ังใจวาจกั เปลื้องมอื ขา งทต่ี ดิ ตงั ออก, มอื ขางท่สี องน้นั ก็เลยติดตงั เขาดว ย. มนั จึงเอา เทา ขา งหนง่ึ ผลกั ดว ยตงั้ ใจวา จกั ชวยเปลอื้ งมอื ท้ังสองทตี่ ิดตงั ออก, เทานนั้ กเ็ ลยติดตงั ดวย. มันจึงเอาเทาทเี่ หลืออกี ขา งหนง่ึ ผลักดวยตงั้ ใจวาจกั ชว ยเปล้ืองมอื ท้งั สองกบั เทาขางหนงึ่ ออก, เทา ขางท่สี องนนั้ กเ็ ลยตดิ ตงั เขาอีก. มันจึง เอาปากกดั ดว ยคิดตามประสามของมันวา จักชว ยเปลอ้ื งมอื ทง้ั สองและเทาทงั้ สองทกี่ ําลงั ตดิ ตงั อยูออก, ปากนนั้ ก็ เลยติดตงั เขา อกี ดว ย. ภกิ ษุ ท.! ลิงตัวนัน้ ถกู ตังเหนียวตรงึ ๕ ประการ ดว ยอาการอยา งน,้ี นอนถอนใจใหญอยู ถงึ ความพนิ าศยอ ย ยบั แลว ตามแตนายพรานจะทาํ ประการใด. ภิกษุ ท.! นายพรานแทงลงิ ตัวนัน้ แลว ยกขึ้นจากตงั ไมย อมท้ิงท่ไี หน หลีกไปสูท ต่ี ามตอ งการ. ภกิ ษุ ท.! เพราะขอ ท่ลี งิ เท่ียวไปในถน่ิ อ่ืนซงึ่ เปน ทไ่ี มค วรเทยี่ วไป จงึ เปนไดถึงอยา งน.้ี ภิกษุ ท.! เพราะฉะนน้ั ในเรือ่ งน้ี พวกเธอทงั้ หลาย อยาไดเที่ยวไปในวสิ ัยอื่นซ่ึงมใิ ชวสิ ัยควรเทย่ี วไป, เมอ่ื เท่ยี วไปในวสิ ยั อนื่ ซึง่ มใิ ชว สิ ยั ควรเทีย่ วไปมารจักไดชอ งทางมารจักไดโอกาสทาํ ตามอาํ เภอใจของมัน. ภกิ ษุ ท.! ก็วสิ ยั อื่นซึ่งมิใชว สิ ัยควรเทย่ี วไปของภิกษุ เปน อยางไรเลา ? วสิ ยั อนื่ นน้ั ไดแ ก กามคณุ ๕. กามคณุ ๕ อยา งไรกันเลา ? หา อยางคอื รูป ท่จี ะพงึ เห็นดว ยตา, เสียง ท่ีจะพงึ ฟงดวยห,ู กลน่ิ ท่จี ะพงึ รสู กึ ดว ยจมกู , รส ที่จะพงึ รสู ึกดว ยลนิ้ , โผฏฐัพพะ ทจี่ ะพึงรูสึกดว ยกาย, (ทงั้ ๕ อยางน)้ี อนั เปน ส่งิ ทน่ี า ปรารถนา รกั ใคร ชอบใจ เปน สง่ิ ทีย่ ัว่ ยวนชวนให รกั เขาไปตงั้ อยดู ว ยความรกั ใคร เปนท่ีตง้ั แหงความกําหนัดยอมใจ. ภิกษุ ท.! นี้แล เปนวิสยั อน่ื ซ่ึงมใิ ชว ิสัยควรเที่ยวไปของภกิ ษุเลย. มหาวาร. ส.ํ ๑๙/๑๙๘-๙/๗๐๑-๒ ปฏิปทาเพ่อื บรรลมุ รรคผลของบุคคลท่วั ไป ภิกษุ ท. ! ธรรม ๕ ประการเหลา นี้ อนั บุคคลเจริญแลว กระทําใหมากแลว ยอมมเี จโตวมิ ตุ ติเปน ผล มีเจโตวมิ ตุ ติเปนอานิสงส ยอ มมปี ญญาวมิ ตุ ติเปน ผล มปี ญญาวิมุตติเปน อานสิ งส ธรรม ๕ ประการเปน ไฉน คือ ภิกษใุ นธรรมวินยั น้ี เปนผู มีปกตติ ามเห็นความไมงามในกาย อยู ; เปนผู มคี วามสาํ คญั วาปฏกิ ลู ในอาหาร อยู ; เปน ผู มีความสําคัญวาเปน สง่ิ ไมนา ยนิ ดีในโลกท้งั ปวง อยู ; เปน ผู มปี กตติ ามเห็นวาไมเที่ยงในสงั ขารทัง้ ปวง อยู; มรณสญั ญา เปน สง่ิ ที่ภิกษุนน้ั เขาไปตงั้ ไวด แี ลว ในภายใน อย.ู ภกิ ษุ ท. ! ธรรม ๕ ประการเหลานี้แล เมอ่ื บคุ คลเจริญ กระทาํ ใหม ากแลว ยอมมเี จโตวิมตุ ตเิ ปนผล มี เจโตวิมุตตเิ ปน อานิสงส ยอ มมีปญญาวมิ ตุ ติเปนผล และมีปญญาวมิ ตุ ตเิ ปน อานสิ งส

วาดว ย บทอุปมา อปุ ไมย ๓๐ เมือ่ ใด ภกิ ษเุ ปนผูมีเจโตวมิ ตุ ติและปญ ญาวมิ ตุ ติ เม่อื นนั้ ภกิ ษนุ ีเ้ รยี กวา เปนผูถอนลม่ิ สลกั ขึ้นไดดงั นี้บาง วา เปน ผูรือ้ เครอ่ื งแวดลอ มได ดังนบี้ าง วาเปน ผูถอนเสาระเนียดขน้ึ ได ดงั นบ้ี าง วา เปนผถู อดกลอนออกได ดงั นี้ บาง วา เปนผูไกลจากขา ศึกปลดธงลงได ปลงภาระลงได ไมประกอบดว ยวัฏฏะ ดงั นบ้ี า ง ภกิ ษุ ท. ! ภิกษชุ ่ือวา เปน ผถู อนลิม่ สลักขน้ึ ไดอยางไร คอื ภกิ ษใุ นธรรมวินัยนเี้ ปนผลู ะอวิชชาเสีย ได ถอนรากขน้ึ แลว ทําใหเ ปน เหมอื นตาลยอดดว น ทาํ ไมใ หม ี ไมใหเ กิดขน้ึ อกี ตอ ไปเปน ธรรมดา ภิกษุ ท. ! ภิกษุชอ่ื วา เปน ผูถ อนล่มิ สลกั ขน้ึ ไดอ ยางนี้แล ภกิ ษเุ ปน ผูร ้อื เครื่องแวดลอ มไดอ ยางไร คอื ภิกษใุ นธรรมวนิ ัยน้ี เปนผลู ะชาตสิ งสารที่เปนเหตนุ าํ ใหเ กดิ ใน ภพใหมต อ ไปได ถอนรากข้นึ แลว ทําใหเ ปนเหมอื นตาลยอดดว น ทําไมใหม ี ไมใ หเ กดิ ขึน้ อกี ตอไปเปน ธรรมดา ภกิ ษชุ อื่ วา เปน ผูรือ้ เคร่อื งแวดลอ มไดอยางน้ีแล ภิกษชุ อ่ื วาเปน ผถู อนเสาระเนียดขึน้ ไดอยา งไร คอื ภกิ ษใุ นธรรมวินยั นี้ เปนผูละตณั หาเสยี ได ถอนรากข้นึ แลว ทําใหเ ปนเหมือนตาลยอดดวน ทาํ ไมใ หม ี ไมใ หเ กดิ ขึน้ อกี ตอ ไปเปน ธรรมดา ภกิ ษชุ อ่ื วาเปนผถู อนเสา ระเนียดขึ้นไดอ ยางนแ้ี ล ภิกษุชอื่ วา เปน ผถู อนกลอนออกไดอ ยางไร คอื ภิกษใุ นธรรมวนิ ยั น้ี เปน ผูล ะโอรมั ภาคิยสังโยชน ๕ ประการเสียได ถอนรากขึ้นแลว ทาํ ใหเปน เหมอื นตาลยอดดวน ทาํ ไมใ หม ี ไมใ หเ กดิ ขน้ึ อีกตอ ไปเปนธรรมดา ภกิ ษุ ช่ือวา เปนผถู อดกลอนออกไดอยา งนแี้ ล ภกิ ษชุ อื่ วา เปน ผไู กลจากขา ศกึ ปลดธงลงได ปลงภาระลงไดไ มป ระกอบ ดวยวฏั ฏะอยา งไร คือ ภกิ ษใุ น ธรรมวนิ ยั นี้ เปน ผลู ะอัสม๎ มิ านะเสียได ถอนรากข้ึนแลว ทาํ ใหเปน เหมอื นตาลยอดดว น ทําไมใหมี ไมใ หเกิดข้ึนอกี ตอ ไปเปนธรรมดา ภกิ ษุชือ่ วา เปน ผไู กลจากขาศกึ ปลดธงลงได ปลงภาระลงได ไมป ระกอบดว ยวัฏฏะใดๆ อยา งนี้ แล ฯ ปฺจก. อํ. ๒๒ / ๙๕ / ๗๑. กระตายเลน นาํ้ “ข้าแต่พระองค์ผู้เจริ ญ ! ข้าพระองค์ มีความประสงค์จะเสพเสนาสนะอันสงัด คือป่ าหรื อป่ าเปล่ียว”. อบุ าลี ! เสนาสนะอนั สงัด คือปาหรอื ปา เปล่ียว อยูไ ดย าก ปวเิ วกทําไดย าก ความอยูค นเดยี ว เปน สง่ิ ท่ยี ินดีไดย าก ปามกั จะนําไปเสีย ซึ่งใจของภิกษผุ ไู มไดสมาธิอยู. อบุ าลี ! ผูใดพูดวา “เราไมไดสมาธิ เรา จักไปอยใู นเสนาสนะอันสงดั คอื ปา หรือปา เปลยี่ ว” ดังน้ี เขานน้ั พึงหวงั ผลขอ น้ี คือ จิตจักจมลงหรอื จติ จักปลวิ ไป. อบุ าลี ! เปรยี บเหมือนหว งนาํ้ ใหญ มีอยู. ชางพลายสงู เจด็ รตั น หรือเจ็ด2รตั นครงึ่ มาสูท่นี นั้ แลวคิดวา “เราจะลงสหู ว งนา้ํ นี้ แลว เลนนาํ้ ลา งหูบา ง เลนน้าํ ลา งหลงั บาง แลว พงึ อาบพึงดมื่ พงึ ข้นึ จากหว งนาํ้ แลว หลกี ไปตามปรารถนา” ดังน;้ี ชางนน้ั กระทาํ ไดด ังนั้น, เพราะเหตไุ ร? อบุ าลี ! เพราะเหตุวา ชางนน้ั ตวั ใหญ จงึ อาจหยั่งลงในหว งนาํ้ ลกึ ได. ครงั้ น้ัน กระตา ยหรอื แมวปา มาเห็นชางนน้ั แลวคดิ วา “ชา งจะเปน อะไรที่ 2 หน่ึงรัตนเทากับ ๒ วิทัตถิ, เทาที่ทดสอบกันในประเทศไทยแลว ปรากฏวา หน่ึงวิทัตถิ ประมาณเทากับ ๑ ฟุต.

พทุ ธวจน ๓๑ ไหนมา เรากจ็ ะเปน อะไรทไ่ี หนไป ดังนั้น เราจะลงสหู วงน้ําน้ี แลว เลนนํ้า ลา งหบู า ง เลน นาํ้ ลา งหลงั บา ง แลว พงึ อาบพึงดมื่ พงึ ข้นึ จากหว งนํ้าแลว หลีกไปตามปรารถนา” ดงั น;้ี กระตา ย หรอื แมวปานน้ั กระโจนลงสหู วง นํ้านนั้ โดยไมพ ิจารณา ผลที่มนั หวงั ไดก ็คอื จมด่งิ ลงไป หรือลอยไปตามกระแสนา้ํ . ขอ นั้นเพราะเหตไุ รเลา ? เพราะวา กระตา ยหรอื แมวปาน้ันตัวมนั เลก็ จึงไมอ าจหยง่ั ลงในหว งนาํ้ ลกึ , นฉ้ี ันใด; อุบาลี ! ขอ น้ีก็ฉนั น้ัน กลาวคอื ผูใด พดู วา “เราไมไ ดส มาธิ เราจักไปอยใู นเสนาสนะอนั สงัดคือปา หรือปา เปลยี่ ว” ดังน้ี เขานนั้ พึง หวังผลขอน้ีคอื จิตจักจมลง หรือจติ จกั ปลวิ ไป. อุบาลี ! เธอ จงอยูในหมสู งฆเถดิ ความผาสุกจักมแี กเ ธอผูอ ยใู นหมูสงฆ, ดังน.้ี - ทสก. อ.ํ ๒๔/๒๑๖/๙๙. พอ ครัวหวั ปาก ดกู รภิกษุทงั้ หลาย เปรยี บเหมือนพอ ครัวผเู ขลา ไมฉ ลาดเฉยี บแหลม บํารุงพระราชาหรอื มหา อํามาตยของพระราชาดว ยสปู ะตางชนิด มรี สเปรย้ี วจัดบา ง ขมจดั บาง เผ็ดจัดบาง หวานจัดบาง มีรส เฝอ นบา ง ไมเฝอ นบาง เค็มบา ง จืดบาง พอครัวนัน้ ไมส ังเกตรสอาหารของตนวา วันนี้ ภัตและสปู ะของ เราชนิดนท้ี านชอบใจ หรอื ทา นรับสปู ะน้ีมาก หรือทา นชมสูปะน้ี วันนี้ ภัตและสปู ะของเรามีรสเปรีย้ ว จัด ทานชอบใจ หรือทานรับสูปะมีรสเปร้ียวจดั หรอื ทานหยิบเอาสูปะมรี สเปร้ียวจดั มาก หรอื ทานชม สปู ะมรี สเปรี้ยวจดั วันน้ี ภตั และสูปะของเรามีรสขมจดั ... มรี สเผด็ จดั ... มรี สหวานจัด ... มรี สเฝอ น ... มีรสไมเฝอ น ... มีรสเคม็ ...วนั นี้ ภัตและสูปะของเรามีรสจดื ทา นชอบใจ หรอื ทานรับสปู ะมีรสจืด หรอื ทา นหยบิ เอาสูปะมรี สจืดมาก หรอื ทานชมสปู ะมรี สจดื ดังน้ี พอครวั นน้ั ยอ มไมไดเครื่องนุงหม ไมไ ด คาจางไมไดรางวัล ขอ นน้ั เพราะเหตุไร? เพราะพอครวั นั้นเปนคนเขลา ไมฉลาดเฉียบแหลม ไมส งั เกต เคร่ืองหมายอาหารของตน ฉันใด ฉนั นั้นเหมอื นกนั ภิกษทุ ัง้ หลาย ภิกษุบางรปู ในธรรมวนิ ัยน้ี เปนผเู ขลาไมฉลาดเฉียบแหลม ยอ มพิจารณาเห็นกายในกายอยู มีความเพยี ร มีสัมปชญั ญะ มสี ติ กําจัดอภิชฌาและโทมนสั ในโลกเสีย เมอ่ื เธอพิจารณาเหน็ กายในกายอยู จติ ยอ มไมตงั้ ม่ัน ยังละอปุ กเิ ลสไมไ ด เธอไมส ําเหนยี กนมิ ติ น้นั ยอ ม พจิ ารณาเหน็ เวทนาในเวทนาอยู ... ยอ มพจิ ารณาเหน็ จิตในจิตอยู ... ยอ มพิจารณาเหน็ ธรรมในธรรมอยู มคี วามเพียร มีสัมปชญั ญะ มีสติ กาํ จัดอภิชฌาและโทมนสั ในโลกเสยี เมอื่ พจิ ารณาเห็นธรรมในธรรม อยู จติ ยอมไมต ้ังมัน่ ยงั ละอุปกิเลสไมไ ด เธอไมสาํ เหนยี กนมิ ิตน้นั ภิกษุน้ันยอมไมไดธรรมเปน เครื่อง อยูเ ปน สุขในปจจบุ นั และไมไดส ตสิ ัมปชญั ญะ ขอ นัน้ เพราะเหตไุ ร? เพราะภิกษุนน้ั เปนผเู ขลา ไมฉลาด เฉยี บแหลมไมสําเหนียกนิมิตแหง จิตของตน. ดกู รภกิ ษุทง้ั หลาย เปรยี บเหมือนพอครัวผูมีปญญาฉลาด เฉยี บแหลม บาํ รุงพระราชาหรอื มหา อํามาตยของพระราชาดวยสปู ะตางชนิด มรี สเปรย้ี วจัดบาง ขมจัดบา ง เผ็ดจดั บา ง หวานจัดบา ง มีรส เฝอ นบา ง ไมเ ฝอ นบา ง มรี สเคม็ บาง จดื บาง พอ ครวั น้ันยอ มสงั เกตรสอาหารของตนวา วันน้ี ภตั และ

วาดว ย บทอุปมา อุปไมย ๓๒ สูปะของเราชนดิ นี้ ทานชอบใจ หรอื ทานรับสปู ะน้ี หรือหยิบเอาสปู ะนี้มาก หรอื ทา นชมสปู ะนี้ วนั นี้ ภตั และสปู ะของเรามีรสเปร้ยี วจดั ... วันน้ี ภัตและสปู ะของเรามีรสขมจัด ... มีรสเผ็ดจดั ... มีรสหวาน จัด ... มรี สเฝอ น ... มีรสไมเ ฝอ น ...มรี สเค็ม ... วนั นี้ ภัตและสปู ะของเรามรี สจืดทานชอบใจ หรือทา น รับสปู ะมีรสจดื หรอื ทา นหยิบเอาสูปะมรี สจดื มาก หรือทานชมสปู ะมีรสจดื ดงั น้ี พอ ครวั นั้นยอ มได เคร่อื งนุงหม ไดคาจาง ไดรางวัล ขอนน้ั เพราะเหตไุ ร? เพราะพอครวั นน้ั เปน คนมปี ญญา ฉลาด เฉียบ แหลมสังเกตรสอาหารของตนฉนั ใด. ฉนั น้ันเหมอื นกนั ภิกษทุ งั้ หลาย ภกิ ษบุ างรปู ในธรรมวินัยนี้ เปน ผมู ปี ญญาฉลาด เฉียบแหลม ยอมพิจารณาเหน็ กายในกายอยู มีความเพียร มีสัมปชญั ญะ มสี ติ กาํ จดั อภชิ ฌาและโทมนัสในโลกเสยี เมื่อเธอพิจารณาเหน็ กายในกายอยู จติ ยอ มต้ังมั่น ละอุปกเิ ลสไดเธอยอ มสาํ เหนยี กนิมติ นั้น ยอ ม พจิ ารณาเหน็ เวทนาในเวทนาอยู ... ยอ มพจิ ารณาเหน็ จิตในจิตอยู ...ยอมพจิ ารณาเห็นธรรมในธรรมอยู มคี วามเพยี ร มสี มั ปชญั ญะ มีสติ กาํ จดั อภิชฌาและโทมนัสในโลกเสีย เม่ือเธอพิจารณาเห็นธรรมใน ธรรมอยู จติ ยอมตงั้ มัน่ ละอปุ กิเลสได เธอยอ มสาํ เหนียกในนิมิตนน้ั ภกิ ษนุ ้ันยอ มไดธรรมเปน เครื่อง อยูเปนสขุ ในปจจบุ นั และไดสตสิ มั ปชัญญะ มหาวาร. สํ. ๑๙/๑๗๐/๗๐๔-๗๐๗ กิจของชาวนา ภิกษุ ท.! กจิ ของคฤหบดชี าวนาทีเ่ จาจะตอ งทํากอ น (แหง การไดม าซง่ึ ขาวเปลอื ก) มสี ามอยางเหลาน.้ี สาม อยา งอะไรบางเลา ? สามอยางคอื คฤหบดีชาวนาในโลกนี้ ไถ คราด พืน้ ทน่ี าใหด เี สยี กอ น, ครั้นแลวปลกู พชื ลงในเวลาอันควร, ครน้ั แลว ไข นา้ํ เขา บาง ไขน้ําออกบาง ตามคราวท่ีสมควร. ภกิ ษุ ท.! กิจของคฤหบดีชาวนาที่เขาจะตอ งทาํ กอ น (แหง การไดม าซง่ึ ขา วเปลอื ก) มีสามอยา งเหลานแ้ี ล ; ภิกษุ ท.! ฉนั ใดกฉ็ นั น้ัน : กิจท่ีภกิ ษจุ ะตอ งทาํ กอ น (แหงการไดมาซง่ึ มรรคผล) มสี ามอยางเหลานี.้ สาม อยา งอะไรกนั เลา ? สามอยา งคือ การสมาทานการปฏิบัตใิ นศีลอันย่ิง, การสมาทานการปฏิบัติในจิตอนั ยง่ิ , และการสมาทานการปฏิบตั ิใน ปญ ญาอันยงิ่ . ภิกษุ ท.! กจิ ทภ่ี ิกษจุ ะตองทํากอน (แหงการไดม าซึ่งมรรคผล) มสี ามอยางเหลานแี้ ล. ภิกษุ ท.! เพราะฉะนนั้ ในเรอื่ งนี้ พวกเธอท้ังหลาย พงึ สําเหนยี กใจไวว า “ความพอใจของเราจกั ตอง เขม งวดพอ ในการสมาทานการปฏบิ ตั ใิ นศลี อันยิง่ , ในการสมาทานการปฏบิ ตั ิในจติ อนั ยงิ่ และในการสมาทานการ ปฏิบตั ปิ ญ ญาอันยงิ่ ” ดังนี้

พุทธวจน ๓๓ ภิกษุ ท.! พวกเธอทั้งหลาย พงึ สาํ เหนยี กใจไวอ ยางนีแ้ ล. ติก. อํ. ๒๐/๒๙๕/๕๒๓. ตง้ั หนาทํากแ็ ลวกัน ภกิ ษุ ท. ! กจิ ของคฤหบดีชาวนา ทเ่ี ขาจะตอ งรีบทาํ มีสามอยา งเหลาน้.ี สามอยา งอะไรบา งเลา ? สามอยางคือ คฤหบดีชาวนา รบี ๆไถคราด พ้นื ทนี่ าใหด ีเสียกอน, ครน้ั แลว กร็ บี ๆปลกู พชื , ครน้ั แลว กร็ บี ๆไขนาํ้ เขา บา ง ไขนํา้ ออกบาง. ภกิ ษุ ท. ! กจิ ของคฤหบดีชาวนา ท่ีเขาจะตองรบี ทาํ มสี ามอยา งเหลานแี้ ล; แตวา คฤหบดีชาวนานัน้ ไมมีฤทธห์ิ รืออานุภาพ ทจ่ี ะบันดาลวา “ขา วของเรา จงงอกในวันน,ี้ ต้งั ทองพรงุ น้,ี สุก มะรนื น”้ี ดงั นี้ไดเ ลย, ท่ีแท ยอ มมีเวลาที่ขาวนั้น เปลย่ี นแปรสภาพไปตามฤดกู าล ยอ มจะงอกบา ง ตัง้ ทองบา ง สุกบาง; ภิกษุ ท. ! ฉนั ใดก็ฉนั นั้น: กจิ ของภิกษุ ทเี่ ธอจะตอ งรบี ทาํ มสี ามอยา งเหลา น.้ี สามอยางอะไรบา ง เลา ? สามอยา งคอื การสมาทานการปฏิบตั ใิ นศลี อนั ยง่ิ , การสมาทานการปฏิบัตใิ นจิตอันยงิ่ , และการสมาทานการ ปฏบิ ัตใิ นปญญาอันย่ิง. ภกิ ษุ ท. ! กิจของภกิ ษุ ทเ่ี ธอจะตองรบี ทาํ มสี ามอยา งเหลานแี้ ล ; แตวา ภิกษนุ นั้ ก็ไมมฤี ทธิ์หรืออานภุ าพ ทจี่ ะบนั ดาลวา “จติ ของเรา จงหลุดพน จากอาสวะท้ังหลาย เพราะไมมีอุปาทานในวนั น้ี หรอื พรุง นี้ หรือมะรนื นี้” ดังนไ้ี ดเลย, ทีแ่ ท ยอ มมเี วลาท่เี หมาะสม เม่อื ภิกษนุ นั้ ปฏบิ ตั ิไปแมใ นศลี อนั ย่งิ ,ปฏบิ ตั ไิ ปแมใ นจติ อันยง่ิ , และปฏบิ ัติไปแมในปญ ญาอันยงิ่ จติ ก็จะหลุดพน จากอาสวะ ทัง้ หลาย เพราะไมม อี ุปาทานไดเอง. ตกิ . อ.ํ ๒๐/๓๐๙/๕๓๒ ส้ินกเิ ลสกแ็ ลว กัน ไมตอ งรวู าส้ินไปเทาไร ภกิ ษทุ ้ังหลาย ! เปรียบเหมอื นรอยนว้ิ มือ หรอื รอยน้ิวหวั แมมอื ยอมปรากฏอยูท่ดี ามเครือ่ งมอื ของพวกชา ง ไม หรอื ลกู มอื ของพวกชา งไม แตเขากไ็ มม คี วามรวู า ดามเครื่องมอื ของเรา วนั นส้ี กึ ไปเทาน้ี วานน้สี ึกไปเทานี้ วนั อ่นื ๆ สึกไปเทา น้ีๆ คงรแู ตวามนั สกึ ไปๆเทาน้ัน, นฉ้ี ันใด; ภิกษุท้ังหลาย ! เมอื่ ภกิ ษุตามประกอบภาวนาอยู กไ็ มร อู ยางนว้ี า วนั น้ี อาสวะของเราสนิ้ ไปเทา นี้ วานน้ี สน้ิ ไปเทาน้ี วนั อืน่ ๆ ส้ินไปเทา นี้ๆ รูแตเ พียงวา สน้ิ ไปในเม่อื มันส้นิ ไปๆ เทาน้นั , ฉนั ใดกฉ็ นั นน้ั . - สตฺตก. อํ. ๒๓ / ๑๒๘ / ๖๘. ฟองไขอ อกเปนตวั มิใชโดยเจตนาของแมไ ก (เหมอื นอาสวะสิน้ เอง เม่ือปฏบิ ตั ิชอบ) ภกิ ษุ ท.! เม่ือภิกษุตามประกอบการเจริญภาวนาอย,ู โดยแนน อน เธอไมตอง ปรารถนา วา \"โอหนอ ! จิต ของเราถงึ หลดุ พนจากอาสวะเพราะไมม ีอปุ าทานเถดิ \" ดงั น.ี้ จติ ของเธอน้นั กย็ อ มหลดุ พนจากอาสวะเพราะไมม ี อุปาทานไดเปน แน. ขอน้ันเพราะเหตไุ รเลา ? ขอน้ันเพราะเหตวุ า เธอมกี ารเจริญสตปิ ฏ ฐานส่ี สัมมัปปธานสี่ อทิ ธิ

วา ดว ย บทอุปมา อุปไมย ๓๔ บาทสี่ อนิ ทรยี ห า พละหา โพชฌงคเจด็ อรยิ มรรคมีองคแปด. ภกิ ษุ ท.! เปรยี บเหมอื น ฟองไข ๘ ฟอง ๑๐ ฟองหรอื ๑๒ ฟอง อันแมไกก กดแี ลว พลกิ ใหท่ัวดีแลว คอื ฟก ดีแลว , โดยแนน อน แ มไ กไมต องปรารถนา วา \"โอหนอ ! ลกู ไกข องเรา จงทาํ ลายกระเปาะฟองดว ยปลายเล็บเทา หรอื จะงอยปาก ออกมาโดยสวสั ดีเถดิ \" ดงั น,้ี ลูกไกเ หลา นนั้ ก็สามารถทาํ ลายกระเปาะดวยปลายเล็บเทา หรือจะงอยปาก ออกมาโดยสวสั ดไี ดโดยแท, ฉันใด กฉ็ นั นัน้ . - สตตก.อ.ํ ๒๓/๑๒๗/๖๘.

พทุ ธวจน ๓๕ อุปมาแหงกัปป สังสารวฏั นแี้ ลไมมปี ระมาณ ภิกษุ ท. ! กัปหนึง่ นานแล มิใชงา ยทจ่ี ะนับกัปนน้ั วา เทา นปี้  เทาน้ี ๑๐๐ ป เทาน้ี ๑,๐๐๐ ป หรือ วา เทานี้ ๑๐๐,๐๐๐ ป ฯ ภิกษุ ท. ! เหมอื นอยา งวา ภูเขาหนิ ลกู ใหญยาวโยชนห น่งึ กวา งโยชนห นง่ึ สูงโยชนหนึง่ ไมม ชี อง ไมม โี พรง เปน แทงทึบ บุรษุ พึงเอาผาแควนกาสมี าแลว ปด ภเู ขาน้นั ๑๐๐ ปต อ ครั้ง ภเู ขาหนิ ลูกใหญน้นั พึงถงึ การ หมดไป ส้นิ ไป เพราะความพยายามน้ี ยงั เรว็ กวาแล สว นกปั หน่งึ ยงั ไมถงึ การหมดไป ส้ินไป กปั นานอยา งน้แี ล บรรดากัปที่นานอยางนี้ พวกเธอทอ งเท่ยี วไปแลว มใิ ชหนง่ึ กัป มใิ ชรอยกปั มใิ ช พนั กปั มใิ ชแ สนกัป ขอ น้นั เพราะ เหตุไร เพราะวา สงสารนก้ี าํ หนดที่สุดเบอ้ื งตนเบ้อื งปลายไมไ ด เมอื่ เหลา สัตวผูมีอวิชชาเปนทกี่ างกั้น มีตณั หาเปน เครอ่ื งประกอบไว ทอ งเทย่ี วไปมาอยู ทสี่ ดุ เบ้อื งตนยอ มไมป รากฏ. ภิกษุ ท. ! ก็เหตเุ พยี งเทา น้พี อทีเดยี วเพื่อจะเบอื่ หนา ย ในสงั ขารท้งั ปวง พอเพอ่ื จะคลายกําหนดั พอเพื่อจะหลุดพน ดังนี้ ฯ ภกิ ษุ ท. ! สงสารนีก้ ําหนดทีส่ ดุ เบื้องตนเบือ้ งปลายไมได เมื่อเหลาสัตวผ ูมอี วชิ ชาเปน ทกี่ างกน้ั มี ตัณหาเปน เครอื่ งประกอบไว ทองเท่ยี วไปมาอยู ท่สี ดุ เบอ้ื งตนยอ มไมป รากฎ พวกเธอจะสําคญั ความขอ นน้ั เปน ไฉน นา้ํ ตาทห่ี ลงั่ ไหลของพวกเธอผูท องเท่ยี วไปมา ครํ่าครวญรอ งไหอ ยู เพราะประสบสง่ิ ท่ไี มพ อใจ เพราะพลดั พรากจากส่ิงทพี่ อใจ โดยกาลนานนี้ กับน้าํ ในมหาสมุทรทงั้ ๔ สิง่ ไหนจะมากกวา กัน ฯ ภิกษเุ หลา นัน้ ทูลวา ขาแตพ ระองคผเู จริญ ! น้ําตาทหี่ ลงั่ ไหลออกของพวกขา พระองค ผูทองเทย่ี วไปมา คร่าํ ครวญรองไหอ ยู เพราะการประสบสิ่งทีไ่ มพอใจเพราะการพลัดพรากจากสง่ิ ทพี่ อใจ โดยกาลนานนี้แหละ มากกวา สว นนา้ํ ในมหาสมุทรทงั้ ๔ ไมม ากกวา เลย ฯ ภกิ ษุ ท. ! ถูกละๆ พวกเธอทราบธรรมทเ่ี ราแสดงแลว อยา งนี้ ถกู แลว น้าํ ตาท่ีหลง่ั ไหลออกของพวก เธอ ผทู องเที่ยวไปมา ฯลฯ โดยกาลนานนแ้ี หละ มากกวา สว นนาํ้ ในมหาสมทุ รทงั้ ๔ ไมม ากกวา เลย พวกเธอได ประสบมรณกรรมของมารดาตลอดกาลนาน นา้ํ ตาที่หลงั่ ไหลออกของเธอเหลา นนั้ ผูประสบมรณกรรมของ มารดา ครา่ํ ครวญรองไหอยู เพราะประสบสิง่ ทไ่ี มพ อใจ เพราะพลดั พรากจากสิง่ ที่พอใจ น่ันแหละ มากกวา สว นนาํ้ ใน มหาสมุทรทง้ั ๔ ไมมากกวา เลย พวกเธอไดประสบมรณกรรมของบดิ า... ของพีช่ ายนอ งชาย พีส่ าวนอ งสาว... ของ บุตร... ของธดิ า... ความเสอ่ื มแหง ญาต.ิ ..ความเส่อื มแหง โภคะ... ไดป ระสบความเส่ือมเพราะโรค ตลอดกาลนาน นํา้ ตาทหี่ ลัง่ ไหลออกของเธอเหลานั้น ผูประสบความเส่อื ม เพราะโรค คร่าํ ครวญรองไหอยู เพราะประสบส่ิงท่ีไม พอใจ เพราะพลัดพรากจากสง่ิ ท่ีพอใจ นน่ั แหละมากกวา สวนนํ้าในมหาสมทุ รทั้ง ๔ ไมมากกวา เลย ขอ นน้ั เพราะ เหตไุ ร เพราะวา สงสารนก้ี ําหนดท่สี ดุ เบือ้ งตน เบือ้ งปลายไมไ ด เม่อื เหลาสตั วผมู อี วชิ ชาเปนทกี่ างกน้ั มตี ณั หาเปน เครื่องประกอบไว ทองเทยี่ วไปมาอยู ท่ีสดุ เบ้อื งตนยอมไมป รากฎ ภิกษุ ท. ! กเ็ หตเุ พียงเทา นี้ พอทีเดียวเพื่อจะเบ่ือหนา ยในสงั ขารท้งั ปวง พอเพ่ือ จะคลายกาํ หนดั พอ เพื่อจะหลดุ พน ดงั น้ี ฯ

วา ดว ย บทอุปมา อุปไมย ๓๖ ติงสมตั ตาสูตร ภิกษุ ท. ! สงสารนี้กาํ หนดท่ีสุดเบอื้ งตนเบอ้ื งปลายไมได เมอ่ื เหลา สตั วผยู ังมอี วชิ ชาเปนที่กางกนั้ มี ตณั หาเปน เครอ่ื งผกู พนั ทองเทย่ี วไปมาอยู ทีส่ ดุ เบ้อื งตน ยอ มไมปรากฏ พวกเธอจะสาํ คัญความขอ นี้เปน อยา งไร ? โลหติ ท่หี ล่ังไหลออกของพวกเธอผูทอ งเทย่ี วไปมาซง่ึ ถกู ตัดศีรษะโดยกาลนานนี้ กบั นา้ํ ใน มหาสมทุ รทง้ั ๔ สิง่ ไหนจะมากกวา กัน ขาแตพระองคผ เู จรญิ ! โลหิตท่ีหลั่งไหลออกของพวกขาพระองคผทู อ งเท่ยี วไปมา ซึง่ ถูกตัดศีรษะ โดยกาล นานนแ้ี หละมากกวา สว นนา้ํ ในมหาสมทุ รทงั้ ๔ ไมม ากกวา เลย พระเจา ขา ! ภิกษุ ท. ! ถูกละๆ พวกเธอทราบธรรมทเี่ ราแสดงแลว อยา งนี้ ถูกแลว โลหิตท่หี ลง่ั ไหลออกของพวก เธอ ผทู องเทย่ี วไปมาซ่งึ ถกู ตดั ศีรษะโดยกาลนานนี้ นแี้ หละมากกวา สว นนาํ้ ในมหาสมทุ รทง้ั ๔ ไมมากกวา เลย เมอื่ เธอทัง้ หลายเกดิ เปนโค ซ่ึงถูกตดั ศีรษะตลอดกาลนาน โลหิตท่ีหลง่ั ไหลออกนน่ั แหละมากกวา สว นน้าํ ใน มหาสมุทรท้งั ๔ ไมมากกวาเลย เมือ่ เธอท้ังหลายเกดิ เปน กระบอื ซงึ่ ถูกตัดศรี ษะตลอดกาลนาน โลหิตทหี่ ล่งั ไหล ออกนัน่ แหละมากกวา ... เมอ่ื เธอทงั้ หลายเกดิ เปนแกะ... เกดิ เปน แพะ... เกิดเปนเน้ือ... เกดิ เปนสุกร... เกิดเปนไก. .. เมื่อพวกเธอถกู จบั ตัดศีรษะโดยขอหาวาเปน โจรฆา ชาวบา นตลอดกาลนาน โลหิตทห่ี ลัง่ ไหลออกน่นั แหละมากกวา ... ถูกจบั ตดั ศรี ษะ โดยขอ หาวาเปน โจรคดิ ปลน ... ถูกจับตัดศีรษะ โดยขอ หาวา เปน โจรประพฤติผดิ ในภรรยาของ ผอู ืน่ ตลอดกาลนาน โลหติ ท่ีหลง่ั ไหลออกน่ันแหละมากกวา นาํ้ ในมหาสมทุ รทั้ง ๔ ไมม ากกวาเลย ขอนัน้ เพราะเหตุไรเลา ? เพราะเหตุวา สงสารนี้กําหนดทสี่ ุดเบอื้ งตน เบ้ือง ปลายไมได... ดวยเหตุเพยี งเทานก้ี ็พอแลว เพอื่ จะเบอ่ื หนา ยในสังขารท้ังปวง พอแลว เพือ่ จะคลายกาํ หนดั พอแลวเพอ่ื จะหลุดพน ดังนี.้

พุทธวจน ๓๗ อนื่ ๆ ทไี่ มสามารถสงเคราะหเ ขาในหมวดได ความเร็วแหง อายุสงั ขาร ดูกรภิกษุท้ังหลาย นายขมังธนู ๔ คน ถือธนูอันมั่นคง ไดศึกษามาดีแลว เปนผูมีความชํานาญ เปนผูมีศิลป อันไดแสดงแลว ยืนอยูแลวในทิศทั้ง ๔ ถาบุรุษพึงมากลาววาเราจักจับลูกธนูท้ังหลายท่ีนายขมังธนูท้ัง ๔ เหลาน้ียิง มาจากทิศทั้ง ๔ ไมใหตกถึงแผนดิน เธอท้ังหลายจะสําคัญความขอนั้นเปนไฉน ควรจะกลาวไดวาบุรุษผูมีความเร็ว ประกอบดว ยความเร็วอยา งยอดเย่ยี ม ดังน้ีหรอื ฯ “ภิกษุท้ังหลายกราบทูลวา ขาแตพระองคผูเจริญ ถาแมบุรุษจะพึงจับลูกธนูที่นายขมังธนูเพียงคนเดียวยิง ไมใหตกถึง แผนดิน ก็ควรจะกลาวไดวา บุรุษผูมีความเร็ว ประกอบดวยความเร็วอยางยอดเยี่ยม จะกลาวไปไยถึงการจับลูกธนูท้ัง ๔ ลูกที่นาย ขมังธนู ๔ คนยงิ มาจาก ๔ ทิศ แมฉันใด ฯ” ดูกรภิกษุท้ังหลาย เหมือนอยางวา ความเร็วของพระจันทรและพระอาทิตย เร็วกวาความเร็วของบุรุษนั้น ความเร็วของเทวดาท่ีไปขางหนาพระจันทรพระอาทิตย เร็วกวาความเร็วของบุรุษและความเร็วของพระจันทรและ พระอาทิตย อายุสังขารส้ินไปเร็วกวาความเร็วน้ันๆ เพราะเหตุดังนี้นั้น เธอทั้งหลายพึงศึกษาอยางน้ีวา เราทั้งหลาย จกั เปนผูไ มประมาทอยู ดูกรภกิ ษุทัง้ หลายเธอทัง้ หลายพงึ ศกึ ษาอยา งนแ้ี หละ ฯ นิทาน. ส.ํ ๑๖/๓๑๐/๖๗๐ แงม มุ ที่เกี่ยวกับอกศุ ลมูล ภกิ ษุ ท.! บคุ คลชนดิ นี้ ถูกอกุศลธรรมอนั ลามกซึ่งเกดิ มาจากความโลภครอบงาํ แลว มจี ิตอนั อกศุ ลธรรมอนั ลามกท่ีเกิดจากโลภะกลุมรมุ แลว ยอมอยเู ปน ทุกข มคี วามลําบาก มคี วามคบั แคน มคี วามเรารอ น ในทฏิ ฐธรรมน่ัน เทียว, ภายหลงั แตก ารตายเพราะการทําลายแหงกาย ยอ มหวังไดแตท คุ ต.ิ (ในกรณแี หงความโกรธและความ หลง กต็ รัสไวโดยขอความทาํ นองเดียวกนั อยางท่ีกลาวไดวาทุกตวั อกั ษร ผดิ กันแตชื่อเทา นน้ั ). ภกิ ษุ ท.! เปรียบเหมอื นตน ไมใ หญๆเชน ตน สาละ ตนั ธวะ หรือตน ผันทนะก็ดี ถูกเครือเถามาลุวาสามชนดิ ขน้ึ คลุมแลว รัดรงึ แลว ยอมถงึ ความพนิ าศฉิบหาย, ฉนั ใดก็ฉนั นนั้ . ภกิ ษุ ท.! เหลาน้แี ล อกุศลมลู ๓ อยา ง. - ตกิ . อ.ํ ๒๐/๒๕๘/๕๐๙. อปุ มาการฝก ชางศกึ ดว ยการฝก ตนของอรยิ สาวก ภกิ ษุ ท.! ชา งตนประกอบดว ยคณุ สมบัตสิ ี่ สมควรแกพ ระราชาจะใชส อย จดั ไดว าเปน องคาพยพ (สว นประกอบแหงองค) ของพระราชา. สอ่ี ยา ง อยา งไรเลา ? ในกรณนี ้ี สี่อยางคอื ชา งตน เปนชา งรฟู ง รู ประหาร รูอดทน รไู ป.

วา ดว ย บทอุปมา อปุ ไมย ๓๘ ภกิ ษุ ท.! ชางตน ทร่ี ูฟ ง เปน อยา งไรเลา ? ภกิ ษุ ท.! ชางตนในกรณนี ,ี้ ควาญชางสัง่ ใหท าํ การอนั ใดท่ีเคยทํา หรือไมเคยทํากต็ าม, ยอ มทาํ ในใจอยา งทว่ั ถงึ รวบรวมจติ ทัง้ หมดมาเงย่ี โสตคอยสดบั . อยางนี้แล เรยี กวา ชา งตน ทรี่ ู ฟง . ภิกษุ ท.! ชางตนทร่ี ปู ระหาร เปนอยางไรเลา ? ภกิ ษุ ท.! ชา งตน ในกรณีน้ี เขาสสู งครามแลว ยอมประหาร ชางบา ง ผอู ยูบนหลงั ชางบา ง ประหารมาบา ง ประหารผูอยูบนหลังมา บา ง ยอ มประหารรถบา ง คนประจาํ รถบา ง ยอ มประหารพลเดนิ เทา บาง, อยางนี้แล เรยี กวา ชา งตน ท่รี ูประหาร. ภกิ ษุ ท.! ชางตนท่ีรอู ดทน เปน อยา งไรเลา ? ภกิ ษุ ท.! ชา งตนในกรณนี ้ี เขาสสู งครามแลว อดทนตอการ ประหารดว ยหอก ดวยดาบ ดวยลกู ศร อดทนตอเสียงกกึ กอ งแหง กลอง บณั เทาะว สังข และมโหรทกึ . อยางน้แี ล เรียกวา ชางตน ทรี่ อู ดทน. ภิกษุ ท.! ชา งตน ท่รี ไู ป เปนอยางไรเลา? ภกิ ษุ ท.! ชา งตนในกรณีน,ี้ ควาญ ชางจะสง ไปสูทิศใดท่ีเคยไป หรอื ไมเคยไปกต็ าม, ยอ มไปสทู ิศนนั้ ไดโ ดยพลัน. อยางนแ้ี ล เรียกวา ชางตนท่ีรไู ป. ภิกษุ ท.! ชา งตน ประกอบดว ยคณุ สมบตั ิ ๔ อยา ง เหลานีแ้ ล สมควรแกพ ระราชาจะใชสอย จัดไดวาเปน องคาพยพของพระราชา. - จตุกฺก. อ.ํ ๒๑/๑๕๖-๑๕๘/๑๑๔. การเพงแบบมา กระจอก หรอื แบบมา อาชาไนย สันธะ ! เธอจงเพง อยางการเพง ของสัตวอาชาไนย; อยาเพงอยางการเพง ของสัตวก ระจอก. สนั ธะ ! อยา งไรเลา เปนการเพงอยางของสัตวกระจอก ? สนั ธะ ! มา กระจอก ถูกผกู ไวท ่ีรางเล้ยี งอาหาร ใจ ของมนั กจ็ ะเพง อยแู ตว า \"ขาวเปลอื ก ๆ \"เพราะเหตไุ รเลา ? สนั ธะ! เพราะเหตวุ ามนั ไมมีแกใ จทจี่ ะคดิ วา \"วนั น้ี สารถี ของเราตอ งการใหเ ราทําอะไรหนอ เราจะตอบสนองเขาอยา งไรหนอ\" ; มนั มวั เพง อยใู นใจวา \"ขาวเปลอื ก ๆ\" ดังน.้ี สันธะ ! ฉันใดกฉ็ ันนนั้ ที่ภกิ ษกุ ระจอกบางรปู ในกรณนี ้ี ไปแลว สปู า ก็ตาม สโู คนไมก ต็ าม สเู รือนวา งก็ ตาม มจี ติ ถูกามราคานวิ รณก ลมุ รุมหอหมุ อย.ู เขาไมร ตู ามเปนจิรงซง่ึ อุบายเปนเครอ่ื งออกจากกามราคะทเี่ กดิ ขึ้น แลว; เขากระทาํ กามราคะน้ัน ๆ ใหเ นอื่ งกันไมขาดสายเพงอยู เพง ทั่วอยูเพง โดยไมเหลอื อยู เพง ลงอยู. (ในกรณี แหง พยาบาท-ถิ่นมิทธะ-อุทธจั จกุกกุจจะ -และวจิ ิกิจฉานวิ รณ ก็ไดเปนไปในลกั ษณะอยางเดียวกันกับ กรณแี หง กามราคะนวิ รณ). ภิกษนุ นั้ ยอ มเพง อาศยั ความสําคญั วา ดินบาง ยอมเพง อาศัยความสําคญั วานา้ํ บาง อาศยั ความสําคัญวาไฟบา ง อาศยั ความสาํ คญั วา ลมบา ง วา อากาสานัญจายตนะบางวา วญิ ญาณญั จายตนะบางวา อา กิญจัญญายตนะบา ง วา เนวสญั ญานาสัญญายตนะบา ง วา โลกน้บี า ง วา โลกอ่นื บา ง อาศัยความสาํ คญั วา \"สงิ่ ทีเ่ รา เหน็ แลว \". \"ส่ิงทเ่ี ราฟงแลว\", \"สงิ่ ทเ่ี รารสู ึกแลว \", \"สง่ิ ทเี่ รารูแจงแลว \", \"ส่งิ ทเ่ี ราบ รรลแุ ลว \", \"สิ่งท่เี ราแสวงหาแลว \", \"ส่ิงท่ีใจของเราตดิ ตามแลว \" แตละอยา ง ๆเปนตน ดังนีบ้  าง, เพ งอย.ู สันธะ !อยา งนแ้ี ล เปนการเพ งอยา งของสัตว กระจอก. สันธะ ! อยางไรเลา เปน การเพงอยา งของสัตวอ าชาไนย ? สันธะ ! มา อาชาไนยตวั เจริญ ถกู ผกู ไวท ร่ี างเล้ยี ง อาหาร ใจของมันจะไมเพง อยูแ ตว า \"ขาวเปลือก ๆ\" เพ ราะเหตไุ รเลา ? สันธะ ! เพ ราะเหตวุ า แมถ กู ผกู อยูท รี่ างเล้ยี ง

พุทธวจน ๓๙ อาหาร แตใจของมันมัวไปคดิ อยูว า \"วนั นี้ สารถีของเราตองการใหเราทาํ อะไรหนอ เราจะตอบสนองเขาอยางไร หนอ\" ดังนี้; มนั ไมม วั แตเ พงอยู ในใจวา \"ขาวเปลือก ๆ\" ดงั น.้ี สนั ธะ ! ก็มา อาชาไนยนั้น รูส กึ อยูว า การถูกลงปะฏกั นั้นเปน เหมอื นการใชห นี้ การถูกจองจํา ความเส่ือมเสีย เปน เหมือนเสนยี ดจญั ไร. (ขอใหสงั เกตวา แมอยใู นทีเ่ ดยี วกนั ตอหนาสถานการณอ ยา งเดียวกนั มา สองตวั นก้ี ็มีความรสู กึ อยูใจใจคนละอยา งตามความตา งของมนั คือตวั หนึง่ เพงแตจะกนิ ตัวหนงึ่ เพง แตใ นหนาท่ี ทจี่ ะไมท ําให บกพรองจนถูกลงโทษ; ดังน้ีเรียกวา มคี วามเพงตางกนั เปน คนละอยา ง). สันธะ ! ภกิ ษอุ าชาไนยผเู จรญิ กฉ็ นั น้นั เหมือนกัน : ไปแลว สูป า กต็ าม ไปแลว สูโคนไมก็ตาม ไปแลวสู เรอื นวางก็ตาม, มจี ติ ไมถ กู กามราค-นิวรณก ลมุ รุม หอ หมุ อย,ู เขาเหน็ ตามเปนจริงซึง่ อบุ ายเปนเคร่ืองออกกาม- ครั้นเม่อื พระผูม พี ระภาคเจา ตรสั อยา งนแี้ ลว วปั ปศากยะผูเ ปน สาวกแหงนิครนถ ไดกราบทูลวา \"ขา แต พระองคผ เู จริญ! เปรยี บเหมอื นบรุ ุษผูต องการกาํ ไร พึงเลย้ี งลกู มา ไวข าย เขาไมไ ดก าํ ไรดว ยเปน ผมู ีสว นแหงความ ลาํ บากเดอื ดรอ นอยางยงิ่ ดว ย, น้ีฉันใด; ขาแตพ ระองคผเู จรญิ ! ขอนีก้ ฉ็ นั นั้น คอื ขา พระองคผตู องการดว ยประโยชน ไดเ ขาไปคบหาซ่งึ นคิ รนถท้งั หลายผอู อ นดวยปญญา. ขาพระองคนั้นไมไดก าํ ไรดวยเปนผูม สี ว นแหง ความลาํ บาก เดอื ดรอ นอยางย่ิงดว ย. ขาแตพ ระองคผ เู จริญ! ตง้ั แตว ันนเ้ี ปนตนไป ขาพระองคข อโปรยเสียซ่ึงความเล่ือมใสใน นิครนถท ัง้ หลายผูออ นดว ยปญ ญา ในกระแสลมอนั พัดจดั หรือวา ลอยเสียซึ่งความเลอ่ื มใสนนั้ ในกระแสอนั เชย่ี ว แหงแมน ้าํ . ขาแตพ ระองคผเู จริญ!วิเศษนกั พระเจา ขา ! วิเศษนัก พระเจา ขา ! ขาแตพระองคผเู จรญิ ! เปรียบเหมือน บคุ คลหงายของท่คี วํา่ อยูหรอื วา เปด ของทปี่ ดอยู หรือวา บอกหนทางใหแกบ คุ คลผหู ลงทางหรือวาจดุ ประทปี อนั โพลงข้นึ ดวยนํา้ มนั ไวในทมี่ ืด ดว ยความหวงั วา ผูมจี ักษุท้งั หลายจกั ไดเห็นรูปท้งั หลาย ฉนั ใด; ธรรมอันพระผมู ี พระภาคเจา ประกาศแลว โดยปรยิ ายเปน อเนก กฉ็ ันนนั้ . ขาแตพ ระองคผ ูเจริญ! ขา พระองคขอถงึ ซึ่งพระผูมีพระภาค ดวย ซงึ่ พระธรรมดวย ซ่งึ พระสงฆด ว ย วา เปน สรณะ. ขอพระผมู พี ระภาคเจา จงทรงถอื วา ขา พระองคเ ปน อบุ าสกผู ถึงสรณะแลว จําเดมิ แตว นั นเี้ ปน ตนไป จนตลอดชีวติ \", ดงั น้ี แล. เสียขวัญต้ังแตเ หน็ ยอดธงชยั ของขาศึก ภกิ ษุ ท.! นกั รบอาชพี บางประเภททนตอ ผงคลไี ด, แตพ อสกั วาเห็นยอดธงชัยของขาศึกเขา แลว ก็ขวญั หนี คร่นั คราม หวนั่ หวาดจนสะกดใจไมอยู ไมอ าจจะเขาตอ ตา นสงคราม. นักรบอาชีพบางประเภทในกรณนี ้ี เปน เชน น้ี เปนนกั รบอาชพี ประเภททสี่ อง มอี ยใู นโลก หาไดในโลก. ภกิ ษุ ท.! นกั บวชเปรยี บดวยนกั รบอาชีพเชน น้ี ก็มีอยใู นหมภู กิ ษุ หาไดในหมภู กิ ษุเหมอื นกนั . ในกรณีน้คี ือ ภกิ ษทุ นตอ “ผงคล”ี ได, แตพ อสกั วาเหน็ “ยอดธงชยั ของขา ศึก” เขา แลว ก็ระยอทอ ถอย ระทมระทด หวัน่ หวาดจน สะกดใจไมอยู ไมอาจจะสืบพรหมจรรยตอ ไปได เปด เผยถงึ ความเปนผูหมดกาํ ลงั ใจตอสกิ ขา บอกเลิกสิกขา หมนุ กลบั คือไปสเู พศตาํ่ แหง คฤหัสถ. ขอวา “ยอดธงชยั ของขาศกึ ” สาํ หรบั ภิกษนุ ั้นไดแกอะไรเลา ? ภกิ ษุ ท.! ในกรณนี ้คี อื ภกิ ษุ ไมเพยี งแตไ ดย นิ ขาวดงั กลาวแลว, แตว า เธอไดเ หน็ เองซ่ึงสตรหี รือกมุ ารี รปู สวย เปน ขวญั ตาเปน ขวัญใจ มผี ิวพรรณและทรวดทรงงามยง่ิ นกั . ภกิ ษนุ ัน้ คร้นั ไดเหน็ หญงิ งามน้ันแลว ก็ระยอ ทอ ถอย ระทมระทด หว่นั หวาดจนสะกดใจไมอ ยู ไมอ าจจะสืบพรหมจรรยต อ ไปได เปด เผยถึงความเปน ผหู มด กําลงั ใจตอสกิ ขา บอกเลกิ สิกขา หมุนกลบั คนื ไปสเู พศตา่ํ แหง คฤหสั ถ. ความทีไ่ ดเ หน็ หญิงงามน้ี ไดใ นขอวา “ยอด

วาดว ย บทอุปมา อปุ ไมย ๔๐ ธงชัยของขา ศกึ ” สาํ หรับภกิ ษุนน้ั . ภกิ ษุ ท.! เปรียบเหมอื นนกั รบอาชพี ประเภททท่ี นตอ ผงคลไี ด แตพอสกั วา เห็น ยอดธงชยั ของขา ศกึ เขาแลวกข็ วญั หนี ครั่นคราม หวน่ั หวาดจนสะกดใจไมอ ยู ไมอ าจจะเขา ตอตา นสงครามฉนั ใด; ภกิ ษุ ท.! เรากลา วนกั บวชนว้ี า มนี ักรบอาชพี ชนิดนน้ั เปน คูเปรยี บฉันน้นั ภิกษุ ท.! นักบวชบางคนในกรณี นี้เปน เชนนี้ เปน นักบวชท่เี ปรียบดวยนกั รบอาชีพประเภทท่สี อง มีอยใู นหมูภกิ ษุ หาไดในหมูภ กิ ษ.ุ ปจฺ ก. อ.ํ ๒๒/๑๐๐,๑๐๒/๗๕. สันดานกา ภิกษุ ท.! กา เปนสตั วท ่ปี ระกอบดวยความเลวสิบประการ. สิบประการอะไรกนั เลา ? สิบประการคือ :- (๑) กา เปนสัตวทําลายความด,ี (๒) กา เปนสัตวค ะนอง, (๓) กา เปน สัตวท ะเยอทะยาน, (๔) กา เปนสตั วก นิ จ,ุ (๕) กา เปน สตั วห ยาบคาย, (๖) กา เปนสัตวไ มกรณุ าปราณ,ี (๗) กา เปนสตั วท ุรพล, (๘) กา เปนสตั วร องเสียงองึ , (๙) กา เปน สัตวปลอยสต,ิ (๑๐) กา เปนสตั วส ะสมของกนิ . ภกิ ษุ ท.! กา เปน สตั วทป่ี ระกอบดวยความเลวสิบประการ เหลา น.ี้ ภิกษุ ท.! ภิกษุลามก กเ็ ชนเดียวกับกานัน้ แหละ เปนคนประกอบดว ย อสทั ธรรมสิบประการ. สิบประการ อะไรกนั เลา ? สิบประการคอื :- (๑) ภกิ ษลุ ามก เปนคนทาํ ลายความด,ี (๒) ภกิ ษลุ ามก เปนคนคะนอง, (๓) ภกิ ษุลามก เปน คนทะเยอทะยาน, (๔) ภิกษุลามก เปนคนกินจ,ุ (๕) ภิกษลุ ามก เปน คนหยาบคาย, (๖) ภิกษุลามก เปนคนไมก รณุ าปราณ,ี (๗) ภกิ ษุลามก เปน คนทุรพล, (๘) ภิกษลุ ามก เปน คนรอ งเสยี งองึ , (๙) ภิกษุลามก เปนคนปลอยสติ, (๑๐) ภิกษุลามก เปน คนสะสมของกิน. ภกิ ษุ ท.! ภกิ ษลุ ามก เปน คนประกอบดว ยอสัทธรรมสบิ ประการเหลา น้ีแล. ทสก. อํ. ๒๔/๑๕๙/๗๗

พทุ ธวจน ๔๑

วาดว ย บทอปุ มา อปุ ไมย ๔๒ ท้ิงเสยี น่นั แหละกลบั จะเปนประโยชน ภิกษุท้งั หลาย ! เปรยี บเหมอื น อะไรๆ ในแควน นี้ ทเ่ี ปนหญา เปนไม เปนก่ิงไม เปน ใบไมท ีค่ นเขาขนไป ทง้ิ หรอื เผาเสยี หรือทําตามปจจัย ; พวกเธอรสู กึ อยางน้บี า งหรือไมว า คนเขาขนเราไป หรือเผาเรา หรือทาํ แกเรา ตามปจ จยั ของเขา? “ไมรูสกึ อยางนัน้ เลย พระเจาขา !” เพราะเหตไุ รเลา? “ขาแตพ ระองคผ เู จรญิ ! เพราะเหตวุ า ความรูสึกวา ตวั ตน (อตตฺ า) ของตน (อตตฺ นยิ า) ของขาพระองคไ มมใี นส่งิ เหลา นนั้ พระเจา ขา !” ภกิ ษทุ งั้ หลาย ! ฉนั ใดกฉ็ นั น้นั : จักษุ ... โสตะ ... ฆานะ ... ชวิ หา ... กายะ ... มโน ไมใชของเธอ เธอจงละ มันเสีย ส่งิ เหลา นัน้ อันเธอละเสียแลว จกั เปน ไปเพือ่ ประโยชนแ ละความสุขแกเธอ แล. - สฬา. สํ. ๑๘/๑๖๑/๒๑๙. ความเปนโสดาบัน ประเสรฐิ กวาเปน พระเจาจกั รพรรดิ ภกิ ษุทงั้ หลาย ! แมพระเจา จกั รพรรดิ ไดค รองความเปน ใหญย ่ิงแหงทวีปทัง้ สี่ เบ้ืองหนาจากการตาย เพราะรา งกายแตกดบั อาจไดเ ขา ถึงสคุ ติโลกสวรรค เปนสหายอยูรว มกบั เหลาเทวดาช้นั ดาวดึงส ถกู แวดลอมอยู ดวยหมูน างอปั ษรในสวนนนั ทวนั ทา วเธอเปนผูเอิบอม่ิ เพยี บพรอ มดว ยกามคณุ ทง้ั หา อันเปนของทพิ ยอ ยางน้กี ็ตาม, แตกระน้นั ทา วเธอกย็ ัง รอดพน ไปไมไ ด จากนรก จากกาํ เนดิ เดรจั ฉาน จากวสิ ยั แหง เปรต และจากอบาย ทุคติ วนิ บิ าต. ภกิ ษทุ งั้ หลาย ! สว นอรยิ สาวกในธรรมวินัยน้ี แมเปน ผยู งั อัตตภาพใหพ อเปนไปดวยคําขาวทไ่ี ดมาจาก บิณฑบาตดว ยปลแี ขงของตนเอง พนั กายดว ยการนุง หม ผาปอนๆไมมีชาย, หากแตว า เปน ผูป ระกอบพรอมแลว ดว ยธรรม ๔ ประการ เธอก็ยงั สามารถ รอดพน เสยี ได จากนรก จากกาํ เนดิ เดรัจฉาน จากวสิ ัยแหงเปรต และจาก อบาย ทคุ ติ วนิ บิ าต. ภิกษทุ ั้งหลาย ! ธรรม ๔ ประการน้ันเปน ไฉน ? สป่ี ระการคอื อริยสาวกในธรรมวนิ ัยน้ี เปนผูประกอบ พรอ มแลว ดว ยความเลอื่ มใสอนั หยั่งลงมนั่ ไมหวนั่ ไหวในองคพระพุทธเจา ... ในองคพ ระธรรม... ในองคพระสงฆ ...เปนผปู ระกอบพรอมแลว ดว ยศีลท้ังหลาย ชนดิ เปน ทพี่ อใจของเหลา อริยเจา ฯลฯ ดังน้.ี ภิกษุท้งั หลาย ! ระหวา งการไดทวีปท้ังสี่ กับการไดธรรม ๔ ประการนน้ี นั้ การไดทวปี ท้ังสม่ี คี า ไมถ ึง เส้ยี วท่สี ิบหก ของการไดธรรม ๔ ประการน้ี เลย. - มหาวาร. ส.ํ ๑๙/๔๒๘ – ๔๒๙/ ๑๔๑๑-๑๔๑๓ ปาฏหิ าริย สาม เกวฏั ฏะ ! นป่ี าฏหิ าริยสามอยา ง ทเ่ี ราไดท าํ ใหแ จง ดวยปญญาอนั ย่งิ เอง แลว ประกาศใหผอู ่นื รูได. สาม อยางอะไรเลา ? สามอยา งคือ อทิ ธปิ าฏิหาริย อาเทสนาปาฏหิ าริย และ อนุศาสนีปาฏหิ าริย (๑) เกวัฏฏะ! อทิ ธปิ าฏหิ ารยิ น น้ั เปน อยา งไรเลา ? เกวฏั ฏะ ! ภกิ ษใุ นกรณนี ้ี กระทาํ อทิ ธวิ ธิ มี ปี ระการตางๆ : ผเู ดยี วแปลงรปู เปนหลายคน, หลายคนเปน คนเดยี ว, ทาํ ท่กี าํ บังใหเ ปนทแี่ จง ทาํ ท่แี จง ใหเปน ทีก่ ําบงั , ไปไดไม ขดั ของ ผา นทะลฝุ า ทะลกุ าํ แพง ทะลภุ ูเขา ดุจไปในอากาศวา งๆ, ผุดขนึ้ และดํารงอยใู นแผน ดนิ ไดเหมือนในนํา้

พทุ ธวจน ๔๓ , เดินไปไดเหนอื นํา้ เหมอื นเดนิ บนแผนดนิ , ไปไดใ นอากาศเหมือนนกมปี ก ท้ังทย่ี งั นง่ั สมาธคิ บู ลั ลังก. ลบู คลาํ ดวงจนั ทรและดวงอาทติ ยอ ันมีฤทธิอ์ านุภาพมาก ไดด ว ยฝา มอื . และแสดงอํานาจทางกายเปน ไปตลอดถงึ พรหม โลกได. เกวฏั ฏะ ! กลุ บตุ รผมู ีศรัทธาเลอ่ื มใสไดเหน็ การแสดงนั้นแลว เขาบอกเลา แกก ุลบตุ รอน่ื บางคน ทไ่ี ม ศรทั ธาเล่ือมใสวา นา อัศจรรยน ัก. กุลบุตรผูไ มม ีศรทั ธาเล่อื มใสน้นั กจ็ ะพงึ ตอบวา วิชา ชื่อ คันธารี (คันธารี ชือ่ มนต แตงโดยฤษีมีนามคนั ธาระ, อีกความหมายหนง่ึ หมายถึงคาํ แปลวาในแควนคันธาระ.) มอี ยู ภิกษุ นั้นแสดงอิทธวิ ธิ ีดว ยวิชาน่นั เทาน้นั . เกวัฏฏะ ! ทา นจะเขา ใจวา อยางไร : ก็คนไมเชอื่ ไมเ ล่ือมใส ยอ มกลาวตอบ ผเู ช่ือผเู ลือ่ มใสไดอยา งนนั้ มิใชห รอื ? “พึงตอบได, พระองค!” เกวัฏฏะ! เราเห็นโทษในการแสดงอทิ ธิ ปาฏหิ าริยด งั นแี้ ล จึงอึดอัด ขยะแขยง เกลยี ดชงั ตอ อิทธปิ าฏิหารยิ . (๒) เกวฏั ฏะ ! อาเทสนาปาฏหิ าริยนน้ั เปน อยา งไรเลา ? เกวฏั ฏะ ! ภกิ ษใุ นกรณีนี้ ยอมทายจติ ทาย ความรูสึกของจติ ทายความตรกึ ทายความตรอง ของสตั วเหลาอ่ืน ของบุคคลเหลาอ่ืนได วา ใจของทานเชน นี้ ใจของทา นมปี ระการนี้ ใจของทา นมดี วยอาการอยา งน.้ี ... ฯลฯ ... กุลบตุ รผไู มเชอ่ื ไมเ ล่ือมใส ยอ มคานกุลบุตรผู เชอ่ื ผเู ล่อื มใส วา วชิ า ชอื่ มณิกา มอี ยู ภิกษุนั้น กลา วทายใจไดเ ชน นน้ั ๆก็ดว ยวชิ านั้น, เกวฎั ฎะ ! ทา นจะ เขา ใจวา อยางไร : กค็ นไมเชอ่ื ไมเลือ่ มใส ยอมกลา วตอบผูเ ช่ือผูเ ล่ือมใสไดอยางน้นั มใิ ชห รอื ? “พงึ ตอบได, พระองค! ” เกวฏั ฏะ ! เราเหน็ โทษในการแสดงอาเทสนาปาฏหิ าริยด งั นแี้ ล จงึ อดึ อัด ขยะแขยง เกลยี ดชงั ตอ อาเทส นาปาฏหิ าริย. (๓) เกวัฏฏะ! อนุศาสนีปาฏหิ ารยิ  นน้ั เปน อยา งไรเลา? เกวฏั ฏะ ! ภกิ ษุในกรณีนี้ ยอ มส่งั สอนวา “ทานจง ตรึกอยา งน้ีๆ อยาตรึกอยางน้นั ๆ, จงทําไวในใจอยา งนๆี้ อยาทาํ ไวใ นใจอยา งนั้นๆ, จงละส่งิ นๆ้ี เสีย, จงเขาถึงส่งิ นๆ้ี แลวแลอย”ู ดงั น.ี้ เกวฏั ฏะ ! น้ีเราเรยี กวา อนศุ าสนีปาฏหิ าริย. เกวฏั ฏะ ! ขออื่นยงั มีอกี : ตถาคตเกิดขน้ึ ในโลก นี้ เปนพระอรหันตต รัสรูชอบเอง สมบรู ณด ว ยวิชชาและจรณะ ดําเนนิ ไปดี รแู จง โลก เปน สารถีฝก คนควรฝกได อยางไมม ใี ครย่งิ กวา เปน ครูของเทวดาและมนษุ ย เปน ผเู บกิ บานแลว จาํ แนกธรรมสั่งสอนสตั ว. ตถาคตนน้ั ทํา ใหแ จง ซ่งึ โลกนี้ กับทั้งเทวดา มาร พรหม หมูส ตั ว พรอ มท้ังสมณพราหมณ เทวดาพรอมท้งั มนษุ ย ดว ยปญญาอนั ยิ่งเองแลว สอนผูอ น่ื ใหรแู จง ตาม. ตถาคตน้นั แสดงธรรมไพเราะในเบือ้ งตน –ทามกลาง – ท่ีสุด, ประกาศ พรหมจรรยพรอมทง้ั อรรถะและพยญั ชนะบรสิ ุทธิ์บริบรู ณสนิ้ เชิง. คหบดีหรือบตุ รคหบดี หรอื ผเู กิดในตระกลู ใด ตระกลู หนง่ึ ในภายหลังก็ดี ไดฟ ง ธรรมนน้ั แลว เกดิ ศรัทธาในตถาคต. เขาผูป ระกอบดวยศรทั ธา ยอมพิจารณา เห็นวา “ฆราวาสคบั แคบ เปน ทางมาแหง ธลุ ี, บรรพชาเปน โอกาสวา ง; การที่คนอยูค รองเรอื น จะประพฤติ พรหมจรรยใหบริสทุ ธ์บิ ริบูรณโ ดยสวนเดยี วเหมือนสงั ขท เ่ี ขาขัดแลวนน้ั ไมท าํ ไดโดยงา ย. ถากระไร เราจะปลงผม และหนวด ครองผากาสายะ ออกจากเรอื น บวช เปน ผไู มเ กย่ี วขอ งดว ยเรอื นเถดิ ”, ดังน.้ี โดยสมยั อนื่ ตอ มา เขาละกองสมบัตนิ อ ยใหญและวงศญ าตนิ อ ยใหญ ปลงผมและหนวด ออกจากเรอื น บวชเปน ผูไมเกี่ยวขอ งดวยเรอื นแลว . ภกิ ษุนน้ั ผบู วชแลวอยา งนี้ สํารวมแลว ดว ยความสาํ รวมในปาติโมกข ถึง

วาดว ย บทอุปมา อุปไมย ๔๔ พรอ มดวยมรรยาทและโคจร, มีปกตเิ ห็นเปนภยั ในโทษทั้งหลาย แมว าเปน โทษเลก็ นอย สมาทานศึกษาอยูใน สิกขาบททง้ั หลาย, ประกอบแลว ดว ยกายกรรมวจกี รรมอันเปน กุศล, มีอาชวี ะบรสิ ุทธ์ิ, ถึงพรอ มดวยศลี , มีทวารอัน คุมครองแลว ในอินทรยี ท ง้ั หลาย, ประกอบดวยสติสมั ปชัญญะ, มีความสนั โดษ. เกวัฏฏะ ! ภิกษถุ ึงพรอ มดวยศลี เปนอยา งไรเลา ? เกวัฏฏะ ! ภกิ ษใุ นธรรมวินัยน้ี ละการทําสตั วม ชี วี ติ ให ตกลว งไป เปน ผูเ วนขาดจากปาณาติบาต วางทอ นไมแ ละศาสตราเสยี แลว มีความละอาย ถึงความเอน็ ดกู รณุ า หวงั ประโยชนเ กอ้ื กูลแกส ัตวท ้ังหลายทง้ั ปวงอย.ู เกวัฏฏะ! น้ีเราเรยี กวา อนศุ าสนปี าฏหิ ารยิ . เกวฏั ฏะ ! ภกิ ษุนน้ั ครน้ั จิตตงั้ มัน่ บรสิ ทุ ธิ์ผอ งใส ไมม กี เิ ลสปราศจากอปุ กิเลส เปนธรรมชาติออ นโยน ควรแกก ารงาน ตงั้ อยูไดอยางไมหว่นั ไหว เชน นแี้ ลว , เธอก็นอ มจิตไปเฉพาะตออาสวักขยญาณ. เธอยอมรูชัด ตามท่เี ปน จริงวา “น้ีทกุ ข, น้ีเหตใุ หเกิดขึน้ แหงทกุ ข , นค้ี วามดับไมเหลือแหงทกุ ข, นีท้ างดาํ เนนิ ใหถงึ ความดบั ไม เหลอื แหงทกุ ข”; และรชู ัดตามที่เปน จริงวา “เหลา นี้ อาสวะ, น้เี หตุเกดิ ขึ้นแหง อาสวะ, นีค้ วามดับไมเ หลือแหง อาสวะ, นี้ทางดาํ เนนิ ใหถ งึ ความดับไมเหลือแหงอาสวะ”. เมือ่ เธอรูอ ยอู ยางนเี้ ห็นอยอู ยางนี้ จติ กพ็ น จากกามาสวะ ภวาสวะ อวิชชาสวะ. ครั้นจติ หลดุ พน แลว กเ็ กดิ ญาณหย่งั รวู า “จติ พนแลว”. เธอรชู ัดวา “ชาติส้ินแลว พรหมจรรย อยจู บแลว กจิ ทค่ี วรทาํ ไดทาํ เสร็จแลว กจิ อนื่ ท่ีจะตองทาํ เพ่ือความเปน อยางนมี้ ไิ ดม อี กี ” ดงั น.ี้ เกวัฏฏะ ! เปรยี บเหมือนหว งนา้ํ ใสทไี่ หลเขาไมข ุนมวั , คนมจี กั ษุดยี นื อยบู นฝง ในทนี่ น้ั , เขาเห็นหอยตางๆ บา ง กรวดและหนิ บา ง ฝงู ปลาบา ง อันหยดุ อยแู ละวายไปในหว งนา้ํ นน้ั , เขาจะสําเหนยี กใจอยางน้ีวา “หวงน้าํ นใ้ี ส ไมขนุ เลย หอย กอนกรวด ปลาท้งั หลายเหลา น้ีหยดุ อยบู า ง วายไปบา ง ในหว งน้ํานนั้ ” ดงั น;ี้ ฉันใดกฉ็ นั นนั้ . เก วัฏฏะ ! นีเ้ ราเรยี กวา อนุศาสนปี าฏิหาริย. เกวัฏฏะ ! เหลา นี้แล ปาฏหิ ารยิ  ๓ อยาง ทเี่ ราไดทาํ ใหแจงดวยปญ ญาอนั ยง่ิ เอง แลว ประกาศใหผ ูอ ่ืนรู ตามดวย - ส.ี ที. ๙/๒๗๓ – ๒๗๖/ ๓๓๙ – ๒๔๒. ทรงเปนลกู ไกตวั พ่ที ส่ี ุด พราหมณ ! เปรียบเหมือนฟองไขข องแมไ กอ ันมอี ยู ๘ ฟอง หรอื ๑๐ ฟอง หรือ๑๒ ฟอง, เม่ือไมไ กน อนทบั กก ฟกดว ยดแี ลว, บรรดาลูกไกในไขเหลา นนั้ ตัวใดเจาะแทงทาํ ลายเปลือกไขด ว ยจะงอยเล็บเทา หรือจะงอยปาก ออกมาไดก อ นตวั อื่นโดยปลอดภยั เราควรเรียกลกู ไกต วั นน้ั วาอยา งไร คอื จะเรยี กวา ตวั พ่ผี ูแกท ่ีสุด หรอื ตวั นอง ผนู อยท่ีสุด ? “พระโคดมผูเ จรญิ ! ใคร ๆ ก็ควรเรยี กมนั วา ตัวพผ่ี ูเจรญิ ทส่ี ุด เพราะมันเปน ตัวทแ่ี กที่สดุ ในบรรดาลูกไก เหลา นั้น\" พราหมณท ลู ตอบ.พราหมณ ! ฉันใดก็ฉนั น้นั : เราน,ี้ ขณะเมอื่ หมูส ัตวก าํ ลงั ถูกอวิชชาซง่ึ เปนประดจุ เปลอื กฟองไขห อ หุมอยแู ลว , ก็ทาํ ลายเปลอื กหมุ คืออวชิ ชาออกมาไดก อนใคร ๆ เปน บุคคลแตผูเดียวในโลกไดร ู พรอ มเฉพาะแลวซึง่ สัมมาสัมโพธิญาณ อันไมมญี าณอะไรยิง่ ไปกวา . พราหมณ ! เรานั้น, เปนผูเ จริญท่ีสดุ ประเสริฐ ที่สดุ ของโลก. ความเพยี รเราไดปรารภแลว ไมยอ หยอ น, สติเราไดก าํ หนดมน่ั แลว ไมลมื หลง, กายก็ราํ งบั แลว ไม กระสับกระสา ย, จิตตัง้ มั่นแลวเปน หน่ึง, เราไดบ รรลปุ ฐมฌาน ฯลฯ๑ ทุติยฌาน ฯลฯตติยฌาน ฯลฯ จตตุ ถฌานแลว ก็นอ มจิตไปเฉพาะตอปพุ เพนวิ าสานสุ สตญิ าณ ฯลฯ เปนการทาํ ลายเปลือกฟองไขข องลกู ไกออกจากฟองไข คร้ัง