ห้องเรียนเปลี่ยนโลก

สังเกตตวั เองมันก็จริงอย่างนัน้ อาจารยบ์ อกว่า ‘ให้บอสเชอื่ ขา้ งใน’ ผมก็ เลยลยุ ทงั้ สองอยา่ งคอื เรยี นดว้ ยและทำ� สงิ่ ทช่ี อบดว้ ย สงิ่ ทผี่ มชอบกเ็ ลยมี พ้นื ท่เี ขา้ มาในชวี ิต เปน็ ส่งิ ทเ่ี ปล่ียนชีวิตมาจนทุกวันน้ี เลา่ เร่อื งการเปน็ นักเรยี นวทิ ยาศาสตรส์ กั หนอ่ ยไหมคะ และ NREM ด้วย ผมเคยเรยี นกบั อาจารย์เอเชียตั้งแต่อยชู่ ัน้ ปี 1 ตอนนน้ั ผมสงสยั กบั การเรียนวิทยาศาสตร์ว่าวิทยาศาสตร์จะเป็นเคร่ืองมือเพ่ือช่วยแก้ปัญหา ได้จริงไหม ผมเรียนหนักมาก ผมเรียนไปเพ่ืออะไร การได้เจออาจารย์ เหมือนได้เจอแสงท่ีผมไม่เคยเห็น เป็นแสงที่ผมรู้สึกว่าเป็นความหวังท้ัง กับโลกและกบั ตวั ผมด้วย ท่ีผา่ นมาผมรู้จักแต่แสงจากวิทยาศาสตรเ์ พียง แสงเดยี ว --- สไลดแ์ รกท่อี าจารย์น�ำข้นึ สอนวันแรกเปน็ ฉากสดี ำ� แลว้ มี ตวั หนงั สอื เขยี นวา่ ‘เรยี นไปทำ� ไม’ ตอนนน้ั ผมชอ็ คและนกึ อยใู่ นใจวา่ ‘งน้ั เราเดินออกจากห้องกันดีไหม’ (หัวเราะ) แล้วอาจารย์ก็เล่าปัญหาของ โลกให้พวกเราฟัง ผมเปน็ นักศึกษาทุน รับทนุ ต้งั แต่ปรญิ ญาตรีใหเ้ รยี นจนจบปรญิ ญา เอก แต่จะเรียกว่าเป็นคนอกหักจากวิทยาศาสตร์ก็ได้ ผมเคยเช่ือว่า วิทยาศาสตร์เป็นที่สุดในโลก วิทยาศาสตร์คือยาในการแก้ปัญหาให้โลก แต่เมื่อเราเห็นโลกในแบบท่ีมันเป็น เราเห็นว่าความรู้แบบวิทยาศาสตร์ แบบท่ีเราเชื่อ มันรักษาโลกไม่ได้ ช่วยเยียวยาให้โลกหายจากการป่วย ไม่ได้ มิหน�ำซ้�ำยังจะกลายเป็นการสร้างปัญหาเพิ่มอีกด้วย ผมรู้ว่า ห้องเรยี นเปลี่ยนโลก 201

ทุกอย่างมีสองด้าน มีข้อดีและมีข้อเสีย ทุกวันน้ีวิทยาศาสตร์ก�ำลังขับ เคลื่อนโลก ทั้งจากคนท่ีต้ังใจดีและคนที่ไม่ได้ต้ังใจเลย ปัญหาใหญ่ของ วิทยาศาสตร์คือ วิธีการทางวิทยาศาสตร์ไม่มีมนุษย์อยู่ในนั้น เวลามอง ปญั หา วทิ ยาศาสตร์ไม่ได้มองวา่ คนเปน็ ส่วนหนงึ่ ของปัญหา ค�ำถามและ กลไกในแบบวิทยาศาสตร์เป็นค�ำถามแบบท่ีตัดปัจจัยอื่นๆ ออกให้เหลือ เพยี งปจั จยั เดยี วเพอ่ื หาคำ� ตอบ และคำ� ตอบแบบวทิ ยาศาสตรม์ เี พยี ง 2 คำ� ตอบคือ reject กับ accept แต่โลกและมนษุ ยซ์ ับซอ้ นกวา่ นน้ั บ่อยครง้ั จงึ กลายเปน็ วา่ เราทำ� เรอื่ งนเี้ พอ่ื แกป้ ญั หานี้ แตก่ ลายเปน็ วา่ เรอื่ งทเ่ี ราทำ� เพอ่ื แกป้ ัญหากลายเปน็ ปญั หาใหม่ขึ้นมา บอสตงั้ ใจเอน็ ทรานซเ์ ข้ามาเรยี นในคณะน้ี แถมยงั เป็นนักศกึ ษาทุนอีก ด้วย ทำ� ไมจงึ มคี �ำถามเกย่ี วกับวทิ ยาศาสตรล์ ่ะคะ ผมมาจากโรงเรยี นบา้ นนอก การเอน็ ทรานซต์ ดิ มหาวทิ ยาลยั อนั ดบั หนึ่งดา้ นวทิ ยาศาสตรข์ องประเทศน่จี ัดวา่ เปน็ ความสุดยอดนะครบั --- แต่เมื่อเข้าเรียน ได้เจอเพ่ือนๆ ท่ีเขามาจากโรงเรียนดังๆ ในกรุงเทพฯ ภาษาองั กฤษผมกไ็ มด่ ี มคี วามกดดนั หลายอยา่ ง แคส่ ปั ดาหแ์ รกทเี่ ขา้ เรยี น ผมกไ็ มแ่ นใ่ จวา่ ผมจะเรยี นตอ่ ไปจนจบสปี่ หี รอื เปลา่ ทางออกกค็ อื ผมตงั้ ใจ มากใชช้ วี ติ สว่ นใหญอ่ ยใู่ นหอ้ งสมดุ อา่ นหนงั สอื เพอ่ื จะเกง่ พยายาม ทมุ่ เท คะแนนกพ็ งุ่ ขน้ึ มา แตร่ ะหวา่ งนนั้ ยา่ ของผมปว่ ย ยา่ รกั ผมมากและผมกร็ กั ยา่ มาก เวลาทแ่ี มโ่ ทรมาใหค้ ยุ กบั ยา่ ผมกไ็ มค่ ยุ ผมมกั จะบอกวา่ ผมกำ� ลงั อา่ นหนงั สอื ผมเครยี ด ผมเหนอื่ ย หลงั จากนน้ั ยา่ กเ็ สน้ โลหติ ในสมองแตก 202 NREM

คุยกันไม่ได้อกี เลย เหตุการณน์ ้ันชอ็ คตวั ผม มันทำ� ให้ผมถามวา่ ผมกำ� ลัง ท�ำอะไรอยู่ และ ทำ� เพ่ืออะไร ผมเคยเรียนกับอาจารยเ์ อเชยี ต้ังแต่ปี 1 พอ NREM เปิดชว่ งเทอม สองของปี 2 ผมกอ็ ยากเรยี น NREM มาก แตใ่ นขณะนนั้ ผมลงทะเบยี นไม่ ได้เพราะต้องลงทะเบยี นวชิ าบงั คับกอ่ น เฉพาะวิชาบังคบั ก็ 21 หน่วยกติ แลว้ NREM เปน็ วชิ าเลอื ก ถา้ ลงทะเบยี นวชิ านกี้ จ็ ะกลายเปน็ 24 หนว่ ยกติ ซง่ึ มหาวทิ ยาลยั ไมอ่ นญุ าต แตผ่ มจะเรยี น ผมอยากเรยี น กเ็ ลยขออาจารย์ เข้าไปน่ังเรียนเฉยๆ ผมไม่เอาเกรด ไม่เอาคะแนน แต่ขอให้ผมได้เรียน ซ่ึงอาจารย์ก็ตกลงครบั ผมตงั้ ใจเรยี นมากทง้ั NREM และวชิ าอ่นื ๆ เทอม น้นั ผมเรียนเยอะกว่าทุกๆ คนในภาค ทำ� งานเยอะ แตผ่ มไดค้ ะแนน 3.98 (ท่ีไม่ได้ 4.00 เพราะเดินทางกลับบ้านท่ีต่างจังหวัดจึงกลับมาสอบแล็บ ห้องเรียนเปลี่ยนโลก 203

ไมท่ ัน 1 ครงั้ ) ผมตั้งใจเรียน NREM มาก ฟังค�ำพูดทุกค�ำ อาจารย์สอนอะไรผม กน็ ำ� ไปใช้เลย ผมร้จู รงิ ๆ เลยวา่ การเปลีย่ นแปลงภายในตวั เองนน้ั ส่งผล ต่อท้งั หมดของชวี ติ การเปลีย่ นแปลงตวั เองที่อาจารย์สอนในวชิ า NREM ทำ� ใหเ้ ราเปลย่ี นการจดั การตวั เองในวชิ าอน่ื ๆ เปลย่ี นการจดั ความสมั พนั ธ์ ในครอบครวั เปลยี่ นโลกภายในของเรา มนั เปลยี่ นทง้ั หมด เปลย่ี นทงั้ ชวี ติ เปน็ ภาวะของการทเ่ี รามคี วามสขุ ---ไมใ่ ชค่ วามสขุ เฮฮาอยา่ งทเ่ี ราเคยมี เพราะสขุ แบบนน้ั เปน็ ความสุขบ้างทกุ ขบ์ ้าง แตค่ วามสุขนี้เปน็ ความสขุ ที่ เราไดล้ งมือท�ำ และเราเห็นผลของการกระท�ำ ในชีวติ ผมไม่เคยมีคลาสไหนเปน็ แบบนี้ อาจจะมอี าจารย์บางวชิ าที่ ทำ� ใหเ้ ราตงั้ ใจเรยี น อาจจะมอี าจารยบ์ างคนทำ� ใหเ้ รารกั พอ่ แม่ อาจารยด์ กี ็ ทำ� ใหเ้ ราใฝด่ ี แตอ่ าจารยเ์ อเชยี เปน็ อกี อยา่ งหนง่ึ เขาไมไ่ ดม้ เี ปา้ หมายเพอ่ื ใหน้ กั ศกึ ษาไดเ้ นอื้ หาเฉพาะทเี่ ขาสอน แตผ่ มคดิ วา่ อาจารยม์ เี ปา้ หมายวา่ นกั ศกึ ษาของเขาจะมชี วี ติ ดขี น้ึ เพอื่ ให้โลกนดี้ ขี น้ึ ไดอ้ ยา่ งไร การทจี่ ะทำ� ให้ นกั ศกึ ษาได้คิดว่า ‘ชวี ิตตวั เองมผี ลตอ่ โลก’ นี่ มนั ... และอาจารยเ์ ปดิ พ้นื ที่ ให้พวกเราแตล่ ะคนได้เปล่ียนแปลงในแบบของตัวเอง ตามศักยภาพของ เรา เพ่อื ให้โลกดขี นึ้ NREM เป็นคลาสอะไรก็ไม่รู้ครับ (หัวเราะ) ผมได้ทั้งความรู้และ ทักษะหลายอย่างมากๆ เรื่องมารยาทในการกินข้าว การจบั ช้อนผมกไ็ ด้ จากช้ันเรยี นน้นี ะ (หวั เราะ) ยกตัวอยา่ งดกี วา่ --- เรื่องการเขียนอีเมล 204 NREM

ความสัมพันธใ์ นครอบครัวผมเปล่ียนเพราะผมเรยี น ในชัน้ เรียนน้ี และผมคิดว่าการที่เรามคี วามสัมพนั ธ์ ในครอบครวั ท่ีดีเป็นสงิ่ สำ�คญั เป็นรากฐานของความ สขุ เปน็ รากฐานที่ทำ�ให้ชวี ติ เตม็ เราพดู กนั มากเรือ่ ง รกั ครอบครวั แต่การรักครอบครวั กับการมีความ สัมพันธ์ที่ดใี นครอบครวั ไมเ่ หมอื นกัน ผมมกั จะไดย้ นิ วา่ อาจารยค์ นอนื่ ๆ บน่ วา่ เดก็ สมยั นเี้ ขยี นอเี มลไมเ่ ปน็ โนน่ น่ี นนั่ แต่อาจารย์ไม่บ่นครบั อาจารยส์ อนเลยตง้ั แตค่ ร้ังแรก และส่งิ น้ียงั ติดตัวผมมาจนถึงทุกวันนี้ ทุกวันนี้ในการท�ำธุรกิจของผมก็มีผลหลาย อย่างมาจากชั้นเรียนนั้น ผมเขียนอีเมลได้ดีกว่าหลายๆ คนในวงการ เดียวกนั การทใี่ นช้นั เรียนอาจารยฝ์ กึ ใหเ้ ขียน ‘ปากกาพาไป’ (intuitive writing) ท�ำให้งานเขียนของเรามีความรู้สึกอยู่ในน้ัน ส่งผลให้ในวันนี้มี คนตดิ ต่อชวนใหผ้ มเขียนหนังสือ นิตยสารดา้ นแสงเสยี งท่ใี หญ่มากฉบบั หนงึ่ ชวนใหผ้ มเขยี นคอลมั น์ในนติ ยสารนนั้ เขารสู้ กึ วา่ เรอ่ื งราวทผ่ี มเขยี น มีชีวติ มีความรสู้ กึ มีความเปน็ ‘เรา’ อยู่ในบทความน้นั ไม่ใชเ่ ขยี นทือ่ ๆ แขง็ ๆ แบบวทิ ยาศาสตร์ อาจารยส์ อนเรอื่ งการอยอู่ ยา่ ง 100% กบั คนตรงหนา้ หรอื อยู่ 100% ห้องเรยี นเปล่ยี นโลก 205

กบั สิ่งน้นั และอาจารย์ให้ความส�ำคัญต่อการตรงเวลามาก ฝึกใหเ้ ราเป็น คนไมห่ าขอ้ อา้ ง เราไมม่ ขี อ้ อา้ งเมอ่ื ทำ� งานไมท่ นั --- ผมเหน็ เลยวา่ เดยี๋ ว นี้คนเรามีข้ออ้างเยอะ แต่เราจะเห็นได้จากชีวิตจริงว่า คนท่ีเก่งๆ เป็นท่ี ยอมรับเขาไม่ใช่คนท่มี ขี ้ออ้าง ความสัมพันธ์ในครอบครัวผมเปลี่ยนเพราะผมเรียนในชั้นเรียนน้ี และผมคิดว่าการท่ีเรามีความสัมพันธ์ในครอบครัวที่ดีเป็นส่ิงส�ำคัญเป็น รากฐานของความสขุ เปน็ รากฐานทที่ ำ� ใหช้ วี ติ เตม็ เราพดู กนั มากเรอื่ งรกั ครอบครวั แตก่ ารรกั ครอบครวั กบั การมคี วามสมั พนั ธท์ ดี่ ใี นครอบครวั ไม่ เหมอื นกนั นะครบั ไมง่ า่ ยเลยทเ่ี ราจะรกั คนในครอบครวั เพราะคนทอ่ี ยใู่ กล้ ตวั มกั จะทำ� รา้ ยกนั แมผ่ มรกั อาจารยเ์ อเชยี มากทง้ั ทไี่ มเ่ คยเจอ ไมเ่ คยเหน็ 206 NREM

หนา้ อาจารย์ เพราะเขาเหน็ การเปลย่ี นแปลงในตวั ผม มอี ยคู่ รง้ั หนงึ่ พอ่ แม่ พส่ี าว ของผมมาเทยี่ วในกรงุ เทพแลว้ กเ็ รมิ่ ทะเลาะกนั เพราะตกลงกนั ไมไ่ ด้ ถา้ เปน็ เมอื่ กอ่ น เวลาเจอเหตกุ ารณแ์ บบนผ้ี มจะโมโห หงดุ หงดิ ทะเลาะไป ดว้ ย ทำ� ใหเ้ รอ่ื งมนั วนุ่ ขนึ้ ไปอกี แตค่ รงั้ นผ้ี มนงิ่ ฟงั แลว้ ในทส่ี ดุ กแ็ กป้ ญั หา ได้ การเปลยี่ นแปลงของผมในครงั้ นี้ท�ำให้พอ่ แม่งง ชอ็ ค แมร่ ้วู า่ ผมมีการ เปลย่ี นแปลงหลายอยา่ งแตไ่ มค่ ดิ วา่ จะเปลย่ี นมากอยา่ งน้ี --- ผมนงิ่ ผม ฟงั ผมใจเยน็ ผมไมท่ ะเลาะไปกบั เขา ผมไม่ตกร่อง อาจารย์สอนเรื่องแบบนีอ้ ยา่ งไร อาจารยส์ อนวา่ เราเปน็ แบบอื่นได้ เราไมต่ ้องเป็นแบบน้เี ท่านนั้ จาก คนใจรอ้ นเราเปน็ คนใจเยน็ ได้ จากคนทพ่ี ดู มากเราเปน็ คนทนี่ งิ่ ฟงั ได้ จาก ที่เราเป็นคนพูดน้อยเราเป็นคนกลา้ พดู ได้ การฟังท�ำให้ผมได้กลับมามีความสัมพันธ์กับพ่อแม่และครอบครัว ผมได้รู้จักพ่อในแบบที่ไม่เคยรู้จัก พ่อของผมเป็นคนพูดน้อยมาก (ตรง ขา้ มกบั แม่) มอี ยวู่ นั หนง่ึ ผมกับพอ่ นัง่ รถไปด้วยกันแล้วพ่อก็เล่าเร่อื งราว ชวี ติ ของพอ่ ตง้ั แตว่ ยั เดก็ ซง่ึ ผมไมเ่ คยไดย้ นิ พอ่ พดู ให้ใครฟงั เลย ทำ� ใหผ้ ม เข้าใจพ่อในอีกมิติหนึ่ง ส่วนแม่เป็นคนพูดเยอะ(หัวเราะ) ก็เลยไม่ค่อย มีใครฟังแม่ เมื่อก่อนที่ผมเรียนเยอะๆ ก็ไม่ค่อยฟังแต่เม่ือได้เรียนเรื่อง การฟังในคลาส ผมหดั ฟัง และผมเหน็ ว่าแมม่ ีความสุขขึน้ ผมเหน็ วา่ แม่ก็ เปลยี่ นแปลง ---การเปลยี่ นแปลงของผม ท�ำใหแ้ ม่มคี วามสขุ แลว้ แมก่ ็ ห้องเรียนเปลย่ี นโลก 207

เปล่ยี นแปลง การเปลย่ี นแปลงมนั สง่ ผลเด้งกันไปเด้งกันมา ยิง่ เราฟงั เรา กย็ งิ่ เขา้ ใจ เรากไ็ ดเ้ ยยี วยาใหเ้ ขา บางครง้ั กบั บางคนเราไมร่ จู้ ะคยุ อยา่ งไร เชน่ คนในครอบครัวของแฟนผมซง่ึ ผมไมไ่ ด้ใกล้ชดิ มาก แตก่ ารฟัง การ อยู่ตรงนั้นของเราก็เยียวยาเขาได้ ลองเทียบกันนะครับ ระหว่างคนท่ีไป เยี่ยมผู้ป่วยสองคน คนหน่ึงน่ังเล่นมือถือ ส่วนอีกคนนั่งอยู่ตรงน้ันจริงๆ มันตา่ งกนั ผมว่าโลกกำ� ลงั ขาดสิง่ นน้ี ะครับ พูดถึงความเปน็ ครหู นอ่ ยสิคะ ผมคิดว่า ทักษะ หรือฮาวทูของการเป็นครูที่ดี ไม่ใช่เรื่องที่ว่าเรา ต้องเป็นแบบไหน มันไม่ใช่การท�ำตาม แต่เราทุกคนมีความดีงามอยู่ใน ตวั และเราแต่ละคนมคี วามตอ้ งการทีจ่ ะดแู ลโลกในแบบของเราเอง การ 208 NREM

เปดิ พืน้ ทใ่ี หพ้ วกเราแตล่ ะคนได้เปลี่ยนแปลง ในแบบของตวั เอง ตามศกั ยภาพของเรา เพอ่ื ใหโ้ ลกดขี น้ึ ทผี่ มได้ใกลค้ รคู นนี้ (ดร.สรยุทธ (เอเชีย) รัตนพจนารถ) เพราะเขาไม่ ได้เขา้ มาในฐานะของครทู ่ีอย่เู หนอื กวา่ ผม ไมไ่ ดอ้ ยู่บนบัลลงั ก์ ผมคิดว่า ครูในประเทศไทยเข้ามาหานักเรียนพร้อมกับความมีอ�ำนาจ แต่อาจารย์ ไมไ่ ดเ้ ข้ามาพรอ้ มกับอ�ำนาจแบบน้นั --- พดู ยากครับ ผมพูดในมุมของ นักเรยี นดีกว่า คำ� สอนหลกั ในคลาสนค้ี อื ทกุ ๆ การกระทำ� ของเราสง่ ผลและเชอ่ื มโยง กบั การกระทำ� อน่ื ๆ ชวี ติ ไมไ่ ดแ้ ปลวา่ เราใชเ้ วลา 1 ชวั่ โมงเพอื่ เรยี นฟสิ กิ ส์ ใช้เวลา 1 ชวั่ โมง เพอื่ เรียนคณติ ศาสตร์ หรือใช้เวลา 3 ช่ัวโมงเพอื่ เรยี น NREM แตเ่ รามเี วลา 24 ชัว่ โมง/วนั เสมอ เรามีครอบครัว เราอยใู่ นโลก เปา้ หมายเล็กๆ ของเราเชือ่ มโยงกับเป้าหมายใหญ่ๆ ของสงิ่ อนื่ อาจารย์ ท�ำให้เราเห็นว่าโลกกว้างมาก และเราอยู่ในความเช่ือมโยง เราไม่ได้อยู่ ของเราเดี่ยวๆ แคบๆ ชีวิตไม่ได้มีความหมายเพียงแค่เราจะเรียนให้ได้ A เป็นนักเรียนเกรด A แต่ชีวิตของเราในวันนี้เชื่อมโยงไปจนถึงวันตาย ห้องเรียนเปลี่ยนโลก 209

ของเรา เราทุกคนมีเวลาจ�ำกดั และเราไม่รวู้ า่ เราจะตายเม่ือไร ดงั น้นั เรา อยากจะทำ� อะไรในชีวิตของเราในวันนี้ บอสอยากจะพูดอะไรถึงครูหนอ่ ยไหมคะ อาจารย์เปน็ ความดีความงามของผม ผมรวู้ า่ ทกุ คนมดี า้ นมดื ตวั ผมเองกเ็ ชน่ กนั แตท่ กุ ครง้ั ทต่ี วั เองตกไปสู่ ความดำ� มดื อาจารยค์ อื แสงสวา่ งของผม เมอ่ื ผมนกึ ถงึ อาจารยผ์ มรวู้ า่ ผม ตอ้ งกลับไปหาความดี ผมต้องใชค้ วามดีเป็นเคร่อื งนำ� ชีวิต อาจารยเ์ ปน็ แสงสวา่ ง มนั ดมี ากนะครบั ทเ่ี รามแี สงสวา่ งในชวี ติ เสมอ เพราะบางทเี รากเ็ จอความยากลำ� บากในชวี ติ ผมอยากจะบอกวา่ ชวี ติ ของ ผมทดี่ งี ามมาจากอาจารย์ --- (เงียบ) --- ผมอยากจะบอกว่า 80% ของความดีงามของผมมีอาจารยเ์ ป็นส่วนรว่ ม อาจารย์ท�ำให้ผมได้เจออะไรมากมายในชีวิต อาจารย์เปิดโลกของ ผม ความสัมพันธ์ในครอบครัวผมดี ความสัมพันธ์กับแฟนก็เติบโตขึ้น แฟนผมมักจะบอกว่า ‘เวลาที่พี่ได้กลับไปหาอาจารย์เอเชีย หน้าตาของ พสี่ ดใส ชวี ิตของพ่ีสดใส ดูพีม่ คี วามสขุ ดูพี่บรสิ ทุ ธ’ิ์ 210 NREM

หอ้ งเรยี นเปล่ียนโลก 211





ห้องเรยี นเปล่ยี นโลก ห้องเรียนวิชาการจัดการ ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดล้อม (Natural Resource and Environmental Management – NREM) ข้อมูลทางบรรณานกุ รมของสำ� นกั หอสมดุ แหง่ ชาติ National Library of Thailand Cataloging in Publication Data สรยทุ ธ รตั นพจนารถ.      หอ้ งเรียนเปล่ยี นโลก.--  กรงุ เทพฯ :  ส�ำนักงานกองทนุ สนับสนนุ การสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.), 2560.      216 หน้า.        1. การสอน.  2. การเรียนรู้.  3. หอ้ งเรยี น.   I. ชื่อเรือ่ ง.   371.102  ISBN 978-616-393-121-4

จดั พมิ พ์โดย ธนาคารจติ อาสา โครงการวถิ ีสขุ ภาวะทางปญั ญา: พัฒนาจิตเปน็ วิถชี ีวติ ภายใตก้ ารสนับสนุนของ ส�ำนกั งานกองทุนสนบั สนุนการสรา้ งเสรมิ สุขภาพ (สสส.) บรรณาธกิ ารต้นฉบับ อรุณจติ รา ออกแบบปกและรปู เล่ม ณขวัญ ศรอี รโุ ณทยั ภาพปก นภภัสสร บุญดี จำ� นวน 216 หน้า พิมพค์ รั้งแรก พฤศจกิ ายน 2560 พิมพ์ที่ บริษัท ภาพพมิ พ์ จ�ำกดั จดั จำ� หน่าย สายส่งศกึ ษิต บริษทั เคล็ดไทย จำ� กัด