ภูมิปัญญาเรื่องข้าว

การทำนาในตำบลจอมประทดั อำเภอวัดเพลง จังหวดั ราชบรุ ี การทำนา หมายถงึ การปลูกข้าวและการดแู ลรักษาตน้ ข้าวในนา ตั้งแตป่ ลกู ไปจนถงึ เก็บเกี่ยว การปลูก ข้าวในแต่ละท้องถิ่นจะแตกต่างกันไปตามสภาพแวดล้อม และสังคมของท้องถิ่นนั้น ๆ ในแหล่งที่ต้องอาศัยน้ำ จากฝนเพียงอย่างเดียว ก็ต้องคำนวณระยะเวลาการปลูกข้าวให้เหมาะสมกับช่วงที่มีฝนตกสม่ำเสมอ และเก็บ เก่ียวในชว่ งทฤ่ี ดูฝนหมดพอดี เนือ่ งจากแต่ละทอ้ งถิน่ มสี ภาพแวดลอ้ มท่แี ตกตา่ งกนั ซึง่ ตำบลจอมประทัด อำเภอ วัดเพลง จังหวัดราชบุรี มีพื้นที่การทำนามาตั้งแต่อดตี จนถึงปัจจบุ ันยังมีการทำนาสืบทอดต่อกันมารุ่นสูร่ ุ่น โดย การทำนาในอดีตของตำบลจอมประทัด อำเภอวัดเพลง จังหวัดราชบรุ ี เป็นการทำนาดำ ใช้วัวในการไถนา และ นวดข้าว จะเกี่ยวข้าวด้วยเคียว มีการลงแขกเกี่ยวข้าว ผลผลิตข้าวที่ได้จะนำไปเก็บในยุ้งฉางข้าว เพื่อเก็บไว้ บริโภค ปัจจุบนั มกี าใช้เทคโนโลยีในการปลูกและเก็บเกยี่ วขา้ วมาก่อน เกษตรกรนิยมการทำนาแบบหว่าน ใช้รถ ไถนาแทนวัว และใช้รถเกี่ยวข้าวแทนการเกี่ยวข้าวด้วยเคียว ผลผลิตที่ได้นำไปขายเป็นข้าวเปลือกให้กับโรงสี การทำนาในอดตี จะมีหลายข้ันตอนกวา่ การทำนาปัจจบุ ัน มีขนั้ ตอนการทำนาดำดงั นี้ การทำนาในอดตี ของตำบลจอมประทัด ก่อนการทำนาจะมีการแรกนา โดยขุดดินประมาณ 5 เซนติเมตร ซึ่งจะขุดตรงมุมคนั นาของแปลง และ หวา่ นเมล็ดขา้ วและมกี ารทำขวัญข้าวตอนข้าวกำลังต้ังทอ้ ง ขั้นตอนการทำนาปักดำ การทำนาปักดำ เป็นวิธีการทำนาที่มีการนำเมล็ดข้าวไปแช่น้ำไว้ 1 คืน ก่อนนำไปหว่านลงในแปลงที่ เตรียมไว้ (แปลงกล้า) ให้งอกเป็นต้นกล้า (ความสูงของต้นกล้าประมาณ 15 เซนติเมตร) แล้วถอนต้นกล้าไปปกั ดำในกระทงนาทเี่ ตรียมไว้ เทคนคิ ในการปักดำคือ การใชน้ ว้ิ โป้ง และน้ิวชี้จับตรงโคนต้นกล้าข้าว ละกดลงในใน นา การปักดำจะปักดำเดินถอยหลัง เพราะจะได้ไม่เหยียบต้นกล้าข้าวที่ปักดำแล้ว การปักดำข้าวจะปักดำเป็น แถว และมีการดูแลรกั ษาจนใหผ้ ลผลิต การทำนาดำนยิ มในพ้ืนทที่ ่มี แี รงงานเพียงพอ การเตรยี มแปลงเพาะกล้า การเตรียมดินแปลงเพาะกล้า จะตอ้ งมีการกั้นคันนา ในอดตี จะใช้แรงงานคนในการกั้นคันนาโดยการใช้ มอื ขดุ ดนิ เหนียวในนาปัน้ เปน็ กอ้ นๆ นำมาปอ้ งกันคันนาไว้ เพอ่ื ไม่ให้นำ้ ในแปลงนาไหลออก

ภาพที่ 1 คันนา จากนั้นทำการสูบน้ำเข้านาก่อนการไถ โดยการสูบน้ำเข้าในนาจะใช้ ระหัด สูบน้ำเข้านา ใช้น้ำจาก คลองห้วยกรวด ปัจจุบันใช้น้ำจากคลองชลประทานในการสูบน้ำเข้านา ต่อมาการเตรียมดินสำหรับปลูกข้าว แบบปักดำ มีการไถดะ การไถแปร และการคราด ปกติการไถและคราดในนาดำมักจะใช้แรงงานวัว จะมีคันไถ แต่ละชนิดผูกตดิ กับวัว ทง้ั นี้เป็นเพราะพื้นทีน่ าดำน้ันไดม้ ีคันนาแบ่งกน้ั ออกเปน็ แปลงเล็ก ๆ ขนาดแปลงละ 1 ไร่ หรือเล็กกว่านี้ คันนามีไว้สำหรับกักเก็บน้ำ หรือปล่อยน้ำทิ้งจากแปลงนา นาดำจึงมีการบังคับน้ำในนาได้บ้าง พอสมควร ก่อนท่ีจะทำการไถจะตอ้ งรอให้ดนิ มีความชื้นพอท่จี ะไถได้เสยี ก่อน ปกติจะตอ้ งรอใหฝ้ นตกจนมีน้ำขัง ในผืนนา หรือไขน้ำเขา้ ไปในนาเพอ่ื ทำใหด้ ินเปียก ภาพที่ 2 ระหัดสูบน้ำ

ภาพท่ี 3 การไถนาด้วยวัว การตกกลา้ ในแปลงเตรยี มกลา้ การตกกล้า หมายถึง การเอาเมล็ดไปหวา่ นให้งอก และเจริญเติบโตขึ้นมาเป็นตน้ กลา้ เพื่อเอาไปปักดำ โดยการเตรียมเมล็ดพันธุ์จะทำการแช่น้ำ และนำเมล็ดข้าวที่เตรียมไว้บรรจุในภาชนะ เช่น ตะกร้าไม้ไผ่สาน กระสอบป่าน หรือไปแชใ่ นน้ำสะอาดนานประมาณ 1 คืน เมล็ดข้าวจะเริ่มงอก จึงเอาไปหวา่ นลงบนแปลงกล้าที่ ไดเ้ ตรยี มไว้ และเมือ่ ต้นกล้ามอี ายปุ ระมาณ 20-30 วนั นับจากวันหวา่ นเมล็ด ต้นกลา้ กจ็ ะมีขนาดโตพอท่ีจะถอน เอาไปปักดำได้ ภาพที่ 4 แปลงเพาะกลา้

ภาพที่ 5 การถอนกล้า การเตรียมดินในการปักดำ ทำการสูบน้ำเข้านาก่อนการไถ โดยการสูบน้ำเข้าในนาจะใช้ ระหัด สูบน้ำเข้านา ต่อมาการเตรียมดิน สำหรบั ปลูกข้าวแบบปกั ดำ มกี ารไถดะ การไถแปร และการคราด การปกั ดำกล้า เมื่อต้นกล้ามอี ายุประมาณ 20-30 วัน จากการตกกลา้ ในดินเปียกก็จะโตพอที่จะถอนเอาไปปักดำได้ ขั้น แรกใหถ้ อนตน้ กล้าขึ้นมาจากแปลงแล้วมัดรวมกนั เปน็ มดั ๆ ตดั ปลายใบทิ้ง ถา้ ต้นกลา้ เลก็ มากไม่ต้องตัดปลายใบ ทิ้ง ล้างเอาดินที่รากออกแล้วเอาไปปักดำในพื้นที่นาได้เตรียมไว้ พื้นที่นาที่ใช้ปักดำควรมีน้ำขังพอประมาณ จะตอ้ งปักดำให้เป็นแถวเป็นแนวและมีระยะห่างระหว่างกอมากพอสมควร ในอดีตนำต้นกลา้ ใส่ เสแหลก ข้างละ 10 กำ หาบไปดำนา จะดำตน้ กลา้ จากหน้าไปหลัง โดยอาศยั เชอื กขึงตามแนวยาวแปลงในการดำทกุ ครัง้ การปัก ดำโดยท่วั ไปมกั ใช้ต้นกล้าจำนวน 3-5 ตน้ ต่อกอ ระยะปลูกหรอื ปกั ดำจะต้องมรี ะยะห่าง ระหว่างกอและระหว่าง แถวประมาณ 1 คบื (25 เซนตเิ มตร)

ภาพท่ี 6 การปักดำ เทคนคิ ในการปกั ดำ ใช้นว้ิ โป้งและนิ้วชี้จบั โคนต้นกลา้ ของข้าว แลว้ กดน้ิวโป้งและน้วิ ชปี้ ักดำข้าวลงในนา วิธีน้ีเป็นการปักดำ โดยไมต่ อ้ งเจาะหลุมในการปลกู ข้าว ภาพท่ี 7 การดำนา การใสป่ ๋ยุ การใช้ปุย๋ ในนาขา้ ว เมื่อต้นกล้าข้าวอายุได้ประมาณ 15 วัน จะใส่มูลวัวแห้ง โดยการสงั เกตดูวา่ บริเวณ ไหนขา้ วเจรญิ เติบโตไมเ่ ตม็ ที่ หรอื ไม่สม่ำเสมอกัน ก็จะให้มูลวัวเฉพาะบรเิ วณนน้ั ๆ

ภาพที่ 8 การหวา่ นปยุ๋ ด้วยมือ หลังจากปลูกข้าวได้ประมาณ 60 วัน ข้าวตั้งท้องจะมีการเรียกขวัญข้าว นิยมทำช่วงตอนเย็นประมาณ 15.00 น. ถึง 16.00 น. โดยมีอุปกรณ์ที่ใช้ ได้แก่ ส้มเปลือกบาง มันมือเทศ(มันเทศ) มันมือเสือ กล้วยน้ำว้าสุก อ้อยควั่น เผือก ส้มโอปอกเป็นกลีบ ยำแตง ข้าวปากหม้อ หมากพลู 1 มวน และหมาก 1 แว่น จากนั้นนำ อุปกรณ์ที่เตรียมไว้ใส่ในกระทงบายศรี นำกระทงบายศรีใส่กระบุง ใช้ผ้าขาวคลุมกระบุงและนำเสแหลกมาหาบ ของไปทน่ี า จากนนั้ นำผา้ ขาวทีค่ ลมุ กระบุงมาใช้ทำเป็นผา้ บายเฉยี ง และใช้ดา้ ยสายสญิ จน์ผูกรวงขา้ ว ภาพท่ี 9 การทำขวัญข้าว

การเก็บเกย่ี ว เมื่อต้นข้าวออกรวงเต็มที่ หรือต้นข้าวอายุได้ประมาณ 110-115 วัน จะทำการเก็บเกี่ยวข้าว โดยการ เกี่ยวข้าวในอดีตของชาวจอมประทัดจะมีการลงแขกเกี่ยวข้าว ซึ่งการลงแขกเกี่ยวข้าวคือ การที่เจ้าของนาบอก เพื่อนบ้านให้รู้ว่าจะเกี่ยวข้าวเมื่อใด และเมื่อถึงวันที่กำหนดเจ้าของนาก็จะต้องปักธงที่นาของตนเพื่อให้เพื่อน บ้านหรือแขกที่รู้จะได้มาช่วยเกี่ยวได้ถูกต้องทั้งน้ีเจ้าของนาจะต้องจัดเตรียมอาหารคาวหวาน สุรา บุหรี่ น้ำด่ืม ไว้รองรบั ผทู้ ่มี าชว่ ยลงแขกเกีย่ วข้าวด้วย ภาพที่ 10 การลงแขกเกยี่ วข้าว การเก่ียวขา้ วจะใช้ เคียว ในการเกี่ยวข้าว โดยจะเกี่ยวข้าวแล้วมดั เปน็ มดั ไว้ จากนั้นนำใช้ หลาวหาบ มา หาบขา้ ว ข้างละ 4-5 มดั หาบไปไวท้ เ่ี ตรียมนวดขา้ ว ภาพท่ี 11 เคียว

ภาพที่ 12 หลาวหาบขา้ ว การเตรียมพน้ื ท่ีนวดข้าว จะใช้ขี้วัวย่ำให้ทั่ว ๆ ลานนวดข้าว และใช้ต้นไม้กวาด กวาดพื้นที่ให้เรียบ ทำไม้หลักปักไว้ตรงกลางลา นวดข้าว นำข้าวที่หาบมาวางให้ท่ัวลาน แล้วนำวัวมาผูกไว้กับไมห้ ลักที่อยู่ตรงกลางลาน การนวดข้าวแต่ละคร้งั จะใช้ววั ประมาณ 6-8 ตัว เพื่อให้ววั ใช้เท้าในการยำ่ ขา้ ว หรอื นวดขา้ ว ใช้เวลาประมาณ 1-2 ชัว่ โมง ภาพที่ 13 การใชว้ วั นวดขา้ ว เมื่อเมล็ดข้าวหลุดออกจากรวงหมดแล้ว จะใช้ คันฉายหรือขอฉาย เกี่ยวฟางข้าวออก จากนั้นนำ ข้าวเปลือกใส่ในเครื่อง สีฝัด เพื่อสีข้าวให้เป็นข้าวสาร และใช้กระด้ง ฝัดข้าว เพื่อเอาข้าวเปลือกที่ติดมากับ ข้าวสารจากการสฝี ดั ออก และนำเมลด็ ขา้ วเปลือกทเ่ี หลอื ใสก่ ระสอบ และนำไปเก็บไว้ในยุ้งฉางขา้ ว

ภาพที่ 14 สฝี ดั ภาพที่ 15 คันฉันหรือขอฉาย ภาพท่ี 16 ยงุ้ ฉางขา้ ว ท่มี า: https://www.youtube.com/watch

ส่วนฟางข้าวที่วัวนวดเอาเมล็ดข้าวออกหมดแล้ว ใช้คันฉายหรือขอฉาย เกี่ยวฟางข้าวนำไปสุมไว้เป็น กองฟาง หรอื ทชี่ าวบ้านเรียกวา่ กองเฟอื ง เพือ่ นำไปเป็นอาหารววั ต่อไป ภาพท่ี 17 กองเฟือง สภาพแวดล้อมในอดีตของตำบลจอมประทัดเป็นพื้นที่ทำนาเป็นส่วนใหญ่ เพราะมีความอุดมสมบูรณ์ ของแหล่งน้ำและมีพื้นที่เหมาะสมต่อการทำนา วิถีชีวิตของชาวนามีการหาปูและปลา ในนาข้าวมาประกอบ อาหาร ในนาข้าวมีปูนาที่มากัดกินต้นกล้าข้าวในระยะแรกที่ปลูก และมีหอยเชอร่ี มากัดกินต้นข้าวอ่อนๆระยะ กล้าจนถงึ แตกกอ ชาวบ้านจะกำจดั ปนู าโดยการใช้ข้าวสุกผสมกบั มันสำปะหลงั ดบิ ไปวางไว้ตามคันนา เพ่ือล่อให้ ปูนามากิน ทำให้ปูนาตาย และกำจัดหอยเชอรี่โดยการเก็บตัวหอยและไข่หอยไปทำลายทิ้งนอกแปลงนา ใน แปลงนาข้าวจะมีปลาช่อน ปลาหมอ ปลาดุก ที่อาศัยอยู่ในนาข้าว สามารถนำมาประกอบอาหาร เพ่ือ รับประทานในครัวเรือน การจับปลาในนาข้าวจะนิยมจับในช่วงที่ข้าวต้ังท้อง เพราะเป็นช่วงท่ีน้ำลด และรสชาติ ของปลาจะมคี วามมนั จงึ มีสุภาษติ ข้นึ ว่า “ ข้าวใหม่ ปลามัน ” จากวิถีชีวิตชาวนาในอดีตที่มีการสืบทอดการทำนามาจากรุ่นสู่รุ่นจนถงึ ปจั จุบันยังมีการทำนาอยู่ ซึ่งใน ปัจจุบันมีการพัฒนาเทคโนโลยีมากขึ้น การทำนาในปัจจุบันก็จะแตกต่างจากการทำนาในอดีตมากขึ้นด้วย โดย การทำนาในปัจจบุ ันจะมีขั้นตอนน้อยกว่าการทำนาในอดีต โดยการทำนาในปจั จบุ นั จะมกี ารทำนาปี และนาปรัง การทำนาปีจะรอน้ำฝนมาใช้ในการทำนา นิยมทำนาปีในเดือนสิงหาคม และเก็บเกี่ยวในเดือนธันวาคม หรือที่ ชาวบ้านเรียกว่า “ปลูกวันแม่ เกี่ยววันพ่อ” ส่วนการทำนาปรังจะใช้น้ำจากคลองชลประทานในหมู่บ้านมาทำ นา นิยมทำนาปรังในเดือนมีนาคม และเก็บเกี่ยวในเดือนมิถุนายน ซึ่งการทำนาในปัจจุบันจะเป็นการทำนา หว่านขา้ วงอก การทำนาหว่าน เป็นการปลูกข้าวโดยการหว่านเมล็ดลงไปในนาทีเ่ ตรียมพื้นที่ไว้แล้ว เป็นวิธีการท่นี ิยม มากในปัจจบุ ัน เน่อื งจากประหยดั แรงงานและเวลา

การทำนาหวา่ น ขั้นตอนแรกเริ่มจากการทำคันนามาตั้งแต่ในอดีตจะใช้จอบขุดคันนา จากนั้นทำการสูบน้ำจากคลอง ชลประทานเข้าแปลง โดยใช้เครือ่ งสบู น้ำ หรือใชเ้ ครอ่ื งยนตร์ ถไถเดินตามสูบน้ำเข้าในนา ภาพท่ี 18 เครือ่ งยนตร์ ถไถเดินตามสูบ จากนั้นทำการไถตี (ปั่น) 1 รอบ ด้วยรถไถเดินตามหรือรถแทรกเตอร์ และไถคลาด 1 รอบ ด้วยรถไถ เดินตามหรือรถแทรกเตอร์ ภาพท่ี 19 การไถต(ี ป่นั )

ภาพที่ 20 การไถคลาด นำเมลด็ ข้าวทีแ่ ชน่ ้ำไว้ 1 คนื มาหวา่ นลงในนาขา้ วที่เตรยี มดนิ เสร็จแลว้ เม่ือตน้ กลา้ ขา้ วอายุไดป้ ระมาณ 12-15 วัน ทำการฉดี ยากำจดั วชั พชื ในนาขา้ ว โดยใช้สารกำจัดวัชพชื โพรพานลิ และบวิ ทาคลอร์ ภาพท่ี 21 เมลด็ ขา้ วเตรยี มหว่าน ภาพท่ี 22 การหว่านข้าว

ภาพที่ 23 การฉีดยาขา้ ว เม่ือต้นข้าวอายุได้ประมาณ 15 วันหลังจากปลูก ทำการสูบนำ้ เข้าแปลงนา เพอ่ื ให้ตน้ ขา้ วดูดน้ำไปใช้ใน การสร้างกอข้าว และเมื่อต้นข้าวอายุได้ประมาณ 50 วันหลังปลูก จะใส่ปุ๋ยยูเรีย (46-0-0) ผสมกับปุ๋ยตรา กระตา่ ย (16-20-0) เปน็ การใส่ปุ๋ย เพื่อนำไปใชใ้ นการสร้างรวงข้าว จะใหป้ ยุ๋ โดยการใชเ้ ครื่องพ่นปุ๋ยลงในนาขา้ ว ภาพที่ 24 การพ่นปยุ๋ ทม่ี า: https://www.technologychaoban.com การเกบ็ เกยี่ วข้าว เมือ่ ขา้ วนาปรังอายุได้ประมาณ 115-120 วนั หลงั จากปลูก หรอื เมอ่ื ขา้ วนาปีอายุได้ประมาณ 110-115 วนั หลังจากปลกู จะใช้รถเกี่ยวนวดข้าว เกย่ี วขา้ วใส่รถบรรทุก 6 ล้อ นำไปขายส่งใหแ้ กโ่ รงสีข้าว หรือสหกรณ์รับ ซื้อข้าว

ภาพที่ 25 รถเก่ียวขา้ ว ฟางขา้ วทห่ี ลุดออกจากการเก่ยี วข้าวจะใช้รถอัดฟาง มาอดั ฟางข้าวให้เปน็ ฟางก้อน และนำไปเก็บไว้ใน โรงฟาง เพ่ือใชเ้ ปน็ อาหารววั หรอื ขายตอ่ ไป ภาพที่ 26 รถอัดฟาง ท่ีมา: https://today.line.me/th/v2/article/Q9rxQ0 ภาพที่ 27 โรงฟาง

พันธขุ์ า้ วทป่ี ลูกในตำบลจอมประทัด ข้าวนาปี ขา้ วนาปี หรือขา้ วนานำ้ ฝน คือ ขา้ วท่ปี ลกู ในฤดูการทำนาปกตจิ ะทำนาในเดือนสงิ หาคม และเก็บเกยี่ ว ในเดือนธนั วาคมของทกุ ปี พันธข์ุ า้ วท่นี ิยมปลกู ในการทำนาปไี ด้แก่ ขา้ วพันธุ์สพุ รรณบรุ ี 1, ชยั นาท 1, กข. 49 และ กข. 47 ภาพที่ 28 ขา้ วพนั ธุส์ ุพรรณบุรี 1 ภาพท่ี 29 ขา้ วพันธ์ุชยั นาท 1 ทีม่ า: https://www.irakkhao.com

ภาพท่ี 30 ขา้ วพันธ์ุ กข. 49 ท่ีมา: https://web.facebook.com/sarathairice18 ภาพที่ 31 ข้าวพันธ์ุ กข. 47 ทีม่ า: http://good-rice.lnwshop.com ข้าวนาปรัง ขา้ วนาปรงั คือ ขา้ วท่ีปลกู นอกฤดูการทำนาปกติจะอาศัยน้ำจากชลประทานในการทำนาปกตจิ ะทำนา ในเดือนมนี าคม และเกบ็ เก่ียวในเดือนมิถนุ ายน พนั ธขุ์ ้าวทีน่ ิยมปลกู ในการทำนาปรังไดแ้ ก่ ข้าวพนั ธ์ุ กข. 41, กข. 61, กข. 79 และ กข. 31

ภาพที่ 32 ข้าวพันธุ์ กข. 61 ภาพที่ 33 ขา้ วพนั ธุ์ กข. 47

ต้นทนุ และผลผลติ ในการปลูกขา้ ว ตารางที่ 1 ตน้ ทุนในการปลกู ขา้ ว รายการ จำนวน ราคา หมายเหตุ (บาท) ราคาเมล็ดพนั ธุข์ ้าว 1 กระสอบ ราคานำ้ มนั 5 ลิตร 450 25 กิโลกรัม/1 ไร่ ราคาการไถนา 1 ไร่ ราคายากำจัดวชั พืช 1 ไร่ 150 30บาท/1 ลิตร ราคาปุ๋ยยเู รีย (46-0-0) ราคาปุย๋ เคมี (16-20-0) 1 กระสอบ 300 ค่าจ้างรถเก่ียวข้าว 1 กระสอบ คา่ จ้างรถบรรทุก 350 ค่าจา้ งรถอัดฟาง 1 ไร่ 1 รอบ 600 1 ก้อน 1,650 500 100 6 รายได้ในการขายขา้ ว ปริมาณเมลด็ ข้าวทีเ่ กบ็ เกยี่ วเสรจ็ แลว้ จะไดผ้ ลผลติ 1 ไร่ ประมาณ 1 ตนั ราคาขายข้าวตันละ 8,000 - 9,000 บาท ***หมายเหตุ: หากเป็นทนี่ าเช่า เจา้ ของที่นาจะคิดค่าเช่าทำนาจ่ายเปน็ ขา้ วประมาณ 20 ถัง หรอื ประมาณ 200 กโิ ลกรมั