TR41 Bölge Planı 2014-2023

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Tedbir 1. Bütün eğitim kademelerinde okullaş- Tedbir 9. Yüksek Lisans ve Doktora Programları ma oranlarının artırılması ile üniversite bünyesinde yürütülen programla- rın sektörel ihtiyaçlar doğrultusunda ele alın- Tedbir 2. 12 yıllık kademeli eğitim sistemine ge- masının teşvik edilmesi çiş sonrası bölgede ortaya çıkan öğretmen ve derslik sayısı açığının giderilmesi Tedbir 10. Eğitim sisteminde, bireylerin kişilik ve kabiliyetlerini geliştiren, hayat boyu öğren- Tedbir 3. Okul öncesi eğitim hizmetlerinin geliş- me yaklaşımı çerçevesinde işgücü piyasasıyla tirilmesi ve yaygınlaştırılması uyumunu güçlendiren, fırsat eşitliğine dayalı, kalite odaklı dönüşümün sağlanmasına yönelik Tedbir 4. Eğitime erişimde kır-kent arası ve çalışmaların yürütülmesi. kent içi dengesizliklerin giderilerek fırsat eşitli- ğinin sağlanması Tedbir 11. İlk ve orta öğretim düzeyinde Eski- şehir’in merkez ilçeleri olan Odunpazarı ve Te- Tedbir 5. Özel eğitim ve rehberlik hizmetleri pebaşı’nda derslik sayılarının ve kırsal ilçeleri altyapısının (bina, ekipman, insan kaynağı vb.) olan Mihalıççık, Beylikova, Çifteler, Alpu, Mah- geliştirilmesi ve bu alanda bölgedeki üniversi- mudiye, Seyitgazi ve Sivrihisar’da ise öğretmen telerde var olan potansiyelin değerlendirilmesi sayılarının artırılması Tedbir 6. Özel eğitime ihtiyaç duyan ancak yaş Tedbir 12. İlk ve orta öğretim düzeyinde Bile- itibariyle bu eğitim kapsamı dışında kalan bi- cik Merkez, Bozüyük, Osmaneli, Pazaryeri ve reylere yönelik özel eğitim imkânlarının gelişti- Yenipazar’da derslik sayılarının ve Osmaneli, rilmesi Gölpazarı, Pazaryeri, İnhisar, Söğüt ve Bozüyük ilçelerinde ise öğretmen sayılarının artırılması Tedbir 7. Yaşam boyu öğrenme anlayışı çerçe- vesinde yaygın eğitim hizmetlerinin geliştiril- Tedbir 13. İlk ve orta öğretim düzeyinde Bur- mesi sa’nın Gürsu, Yıldırım, Osmangazi, Gemlik, Ni- lüfer, İnegöl, Karacabey, Mudanya, Mustafake- Tedbir 8. Eğitimde bilgi ve iletişim teknolojile- malpaşa, Kestel ve Orhangazi ilçelerinde derslik rinin kullanımının geliştirilmesi ve yaygınlaştı- sayılarının ve İnegöl, Yenişehir, Kestel, Gürsu, rılması Yıldırım, Gemlik, İznik, Osmangazi, Büyükor- han, Karacabey ilçelerinde ise öğretmen sayı- larının artırılması. 136

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Harita 11. TR41 Bölgesinde Ortaöğretimde Öğretmen ve Derslik Başına Öğrenci Sayısının Dağılımı (2010) Kaynak: Bursa, Eskişehir ve Bilecik İl Milli Eğitim Müdürlükleri verilerinden üretilmiştir. Öncelik 3. Sosyal içermeye yönelik politikaların ve sosyal hizmet altyapısının geliştirilmesi 10. Kalkınma Planı(2014-2018)’nda Nitelikli İn- yönetiminin sağlanması, kapsayıcı ve sürdürü- san, Güçlü Toplum hedefi çerçevesinde sosyal lebilir bir sosyal güvenlik sisteminin geliştirilme- içermeye yönelik politikalar çok farklı başlıklar si öne çıkan politika araçlarıdır. Bu çerçevede altında yer bulmuştur. Bu kapsamda toplumsal sosyal dışlanma riski taşıyan bütün toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması, çocuk ve gençlik kesimlerin fırsatlara erişiminin artırılması ve hizmetlerinin nitelik ve erişilebilirliğinin gelişti- sosyal koruma araçlarıyla desteklenmesi ve rilmesi, ailenin korunması, nüfus dinamiklerin- nihaî olarak gelir dağılımın iyileştirilmesi ve den azami ölçüde faydalanılarak etkin bir göç yoksulluğun azaltılması hedeflenmiştir. Ayrıca 137

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ kadınların sosyal, kültürel ve ekonomik hayata bir strateji belgesidir. 65 ve daha üstü yaştaki etkin katılımının geliştirilmesi, çocuk ve gençle- nüfusun önümüzdeki yıllarda giderek artacağı rin bireysel yeteneklerini hayata geçirmelerini gerçeği karşısında sağlıklı yaşlanma ve yaşlı- sağlayacak fırsatların oluşturulması, işgücü ların yaşam kalitesinin yükseltilmesi, bu insan niteliğinin geliştirilmesi ve bütün toplumsal ke- kaynağından azami ölçüde istifade edilmesi simlere uygun iş fırsatlarına erişimin sağlan- açısından son derece önemlidir. Bu planda da ması ve bütün toplum kesimlerinin kapsayıcı yaşlılar ve kalkınma, yaşlılıkta sağlık ve refahın ve sürdürülebilir bir sosyal güvenlik sistemine arttırılması ve olanaklar sunan destekleyici or- dahil edilmesi hedeflerinin de altı çizilmiştir. tamların sağlanması gibi üç ana tema belirlen- miştir. Bu temalar kapsamında toplam on dokuz 2014-2023 TR41 Bölge Planı’nda kadınlara hedef belirlenerek, yaşlıların toplumsal yaşama yönelik sosyal içerme politikaları da önem- ve kalkınma sürecine aktif olarak katılımı, yaş- li başlıklar arasında yerini almıştır. Birleşmiş lıların sağlık ve bakım hizmetleri açısından ye- Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri Programı terli hizmet sunumuna erişimi ve bunların sağ- kapsamında cinsiyet eşitliğini sağlamak ve ka- lanması için gerekli ortamın oluşturulması ve dının statüsünü güçlendirmek başlığı önemli bir destek sağlanması amaçlanmıştır. yer tutmaktadır. Bu anlamda ulusal düzeydeki iki önemli strateji belgesi olan Kadına Yönelik 2014-2023 TR41 Bölge Planı’nın sosyal içer- Aile İçi Şiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planı me ve sosyal hizmet sunumuyla ilgili olarak en (2007-2010) ve Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Ulu- önemli bileşenlerinden birini oluşturan engelli sal Eylem Planı (2008-2013) ile uyumlu olarak bireylere yönelik tedbirler de ulusal ve uluslara- bazı tedbirlere yer verilmiştir. Bu eylem plan- rası strateji ve eylem planlarıyla uyum içerisin- larında da belirtildiği üzere, bölge planında yer de ortaya konmuştur. Bu kapsamda en önemli alan söz konusu tedbirlerle cinsiyet eşitliği ko- iki strateji belgesi olarak ortaya çıkan Avrupa nusunda toplumsal bilincin geliştirilmesi, kadın- Konseyi Özürlüler Eylem Planı (2006 – 2015) ların istihdam, eğitim ve sağlık gibi temel ihtiyaç ve Ulaşılabilirlik Stratejisi ve Ulusal Eylem Pla- ve hizmetlere erişiminin arttırılması, kadınlara nı (2010-2011) engellilerin toplumsal yaşama yönelik insan hakları bilincinin geliştirilmesi ve aktif katılımını hedefleyen en kapsamlı eylem şiddetin önlenmesi amaçlanmıştır. planlarıdır. Bunlarla ilişkili olarak bölge planın- da ortaya konan tedbirlerin temel amacı engelli 2014-2023 TR41 Bölge Planı’nda öne çıkan baş- bireylerin toplumsal hayatın bütün alanları- lıklardan biri olan yaşlılara yönelik hizmetlerle na katılımının eşit olarak sağlanmasına yöne- ilgili olarak Türkiye’de Yaşlıların Durumu ve lik çalışmaların belli bir program çerçevesinde Yaşlanma Ulusal Eylem Planı (2007) önemli uygulanmasıdır. Bu anlamda ilk olarak Avrupa 138

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Konseyi Özürlüler Eylem Planı (2006 – 2015)’na Stratejisi ve Ulusal Eylem Planı (2010-2011)’yla uygun olarak kamusal ve kültürel yaşama katı- uyumlu olarak ulaşılabilirlik uygulamaları- lım, eğitim ve istihdam, sağlık ve rehabilitasyon nın yaygınlaştırılması ve nitelik açısından belli hizmetleri, sosyal koruma, yasal koruma, şiddet standartların sağlanması ve engelli bireylerin ve tacize karşı koruma, bu alanda araştırma ve bütün kamusal hizmetlere ve bilgiye erişiminin geliştirme ve toplumsal bilinç ve farkındalığı ar- arttırılması ve normalleştirilmesi yönünde ted- tırma gibi eylem alanlarına paralel bazı tedbir- birler geliştirilmiştir. ler ortaya konmuştur. Öte yandan Ulaşılabilirlik Harita 12. TR41 Bölgesi ve Çevresinde Bulunan İllerin Net Göç Hızına Göre Dağılımı (2012) Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler 139

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Sosyal içerme ve sosyal hizmet sunumu nüfu- Tedbir 1. Bölgedeki demografik eğilimler doğ- sun bütün kesimlerinin beşeri gelişmeye dâhil rultusunda yaşlı bakım hizmetlerinde altyapı edilmesi ve dezavantajlı grupların oluşturduğu ve personel kapasitesinin artırılması, yaşlılara insan kaynağından da faydalanılması anlamın- yönelik hizmetlerin ailesi yanında desteklen- da önemli bir önceliktir. TR41 Bölgesi’nde önce- mesi ve toplumsal hayata aktif katılımlarının likle Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü ve sağlanması ikinci olarak da yerel yönetimler eliyle yürütül- mekte olan sosyal hizmetler çok çeşitli alanlara Tedbir 2. Engelliliğin önlenmesine hizmet eden yayılmış durumdadır. Bursa’da 21, Eskişehir’de ve bu konuda sosyal bilincin artırılmasına yö- 22, Bilecik’te 3 adet sosyal hizmet kuruluşu bu- nelik faaliyetlerin geliştirilmesi lunmaktadır. Yine Bursa’da 13 ve Eskişehir’de ise 10 olmak üzere yerel yönetimlere bağlı Tedbir 3. Engellilere yönelik hizmetlerin ailesi sosyal hizmet kuruluşu bulunmaktadır. Bu ra- yanında desteklenmesi, engelliler ve engelli ai- kamlara bakıldığında özellikle Bursa’nın nüfus leleri için yerinde rehabilitasyon hizmetlerinin yoğunluğuna oranla sosyal hizmet altyapısında geliştirilmesi, engellilerin ihtiyaç duyduğu eği- genel olarak eksik olduğu görülmektedir. tim, sağlık ve sosyal hizmetlerin kamu kurum- ları tarafından sağlanması 2012 yılında gerçekleşen ‰ 5,44 net göç hı- zıyla bölge en çok göç alan bölgeler arasın- Tedbir 4. Engellilerin sektörel ihtiyaçlar doğrul- dadır. Bu anlamda özellikle Bursa’da farklı tusunda, engellerine uygun bir şekilde istihdam dezavantajlı gruplara yönelik sosyal hizmet edilmelerini kolaylaştırılacak mesleki eğitimle- altyapısının sayılarının arttırılması ve nitelikle- rin geliştirilmesi rinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu anlamda engelliler, göçle gelen gruplar, kadınlar, çocuklar, Tedbir 5. Engellilere yönelik kentsel erişilebilir- gençler ve yaşlılar önemli başlıklar olarak öne liğin geliştirilmesi ve bu konuda gerekli fiziksel çıkmaktadır. 60 yaş ve üstü nüfusun toplam düzenlemelerin yaygınlaştırılması nüfusun %12’sini teşkil ettiği TR41 Bölgesi’nde Tedbir 6. Aile, çocuk-gençlik ve toplum hizmet- giderek artan düzeyde yaşlı bakım hizmetleri- lerinin geliştirilmesi ne ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca kent içerisin- de ve kır-kent arasında çok farklı dağılımlar Tedbir 7. Sosyal hizmet ve bakım sektöründe gösteren nüfus yapısına göre sosyal hizmet insan kaynaklarının geliştirilmesi (yaşlı, engelli, donatılarının dağılımı dengeli olarak gerçek- çocuk vb. bakımı) leştirilmelidir. 140

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Tedbir 8. Mobil bakım hizmetlerinin (engelli, Tedbir 16. Başta dezavantajlı bölgelerde yaşa- yaşlı vb.’ye yönelik) geliştirilmesi ve yaygınlaş- yan çocuklar ve gençler olmak üzere çocukların tırılması ve gençlerin sosyal, kültürel ve sportif faaliyet- lere katılımının artırılması Tedbir 9. Şiddet mağduru kadınlara hizmet ve- ren kadın konuk evi hizmetlerinin geliştirilme- Tedbir 17. Çocuk istismarının önlenmesi, istis- si ve istihdam edilmelerine yönelik tedbirlerin mara uğrayan çocukların rehabilitasyonu ve alınması korunması için kurumsal kapasitenin ve farkın- dalığın artırılması Tedbir 10. Kadına yönelik şiddetle ilgili toplu- mun bilinçlendirilmesi ve bu konuda hizmet ve- Tedbir 18. Sokakta yaşayan ya da çalıştırılan ren sivil toplum kuruluşlarının geliştirilmesi çocukların rehabilite edilmesi ve eğitim hayatı- na dönmesinin sağlanması Tedbir 11. Sosyal hizmetler ve sosyal yardımlar konusunda toplumsal bilinç oluşturulması Tedbir 19. Göçle gelen dezavantajlı nüfusun kente entegrasyonunun ve kentsel hayata uyu- Tedbir 12. Sosyal yardımlar konusunda müker- munun sağlanması rerliklerin önlenmesi amacıyla ortak veri ta- banlarının oluşturulması ve veri paylaşımının Tedbir 20. Sosyal dışlanma yaşayan özel grup- sağlanması lara (romanlar, sığınmacı ve mülteciler, mev- simlik işçi ve geçici göçmenler vb.) yerinde sos- Tedbir 13. Sosyal yardımların işgücü karşılığı yal hizmet modellerinin geliştirilmesi olacak şekilde yeniden yapılandırılması ve sos- yal yardım modellerinin çeşitlendirilmesi (yöre- Tedbir 21. Kentsel planlama ve kentsel hizmet- sel ürün ve zanaatları destekleyecek mikrokre- lerle ilgili karar mekanizmalarına dezavantajlı diler şeklinde) grupların da dâhil edilerek bu grupların ihtiyaç- larına uygun planların geliştirilmesi Tedbir 14. Sokakta çalışan/yaşayan, suça sü- rüklenmiş ve madde bağımlısı çocuklara yö- Tedbir 22. Bilgiye erişim konusunda hizmet ve- nelik hizmet merkezlerinin ve faaliyetlerin ar- ren kurumların (kütüphane, halk eğitim merkezi tırılması, bunların ihtiyaç olan yerel bölgelerde vb.) artırılarak nüfusun bilgiye erişim kapasite- (mahallelerde) konumlandırılması sinin geliştirilmesi Tedbir 15. Çocuk ve gençlere yönelik strateji Tedbir 23. Şehit yakınları ve Gazilerin ekonomik oluşturmayı sağlayacak saha çalışmalarının ve sosyal hayata katılımlarının önündeki engel- artırılması ve hedef grubun sorunlarının belir- lerin kaldırılması ve hayata tam katılımlarının lenmesi sağlanması 141

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Öncelik 4. Sağlık hizmetlerinde kalitenin arttırılması 10. Kalkınma Planı (2014-2018)’nda Nitelikli İn- çıkan bir hedeftir. Sağlıkta Dönüşüm Programı san, Güçlü Toplum şeklinde ifade edilen hedef çerçevesinde kaydedilen ilerlemelerin bir ileri kapsamındaki en önemli başlıklardan biri de aşamaya taşınması ve büyük sağlık yatırımla- sağlıktır. Sağlık alanında bebek, yenidoğan ve rının kamu özel işbirliğiyle (KÖİ) gerçekleştiril- anne ölüm oranı gibi temel göstergelerin iyileş- mesini sağlayacak yasal düzenlemeler hayata tirilerek, nitelikli ve erişilebilir sağlık hizmetleri geçirilmiştir. sunumuyla yaşam kalitesinin yükseltilmesi öne Harita 13. TR41 Bölgesi İlçelerindeki Bin Kişi Başına Yatak Sayısının Dağılımı (2012) Kaynak: Bursa, Eskişehir ve Bilecik İl Sağlık Müdürlükleri verilerinden üretilmiştir. 142

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Sağlıkta personel sayısı ve niteliğinin geliş- TR41 Bölgesi beşeri gelişmişliğin en önemli tirilmesi, nitelikli yatak kapasitesi ve sağlık göstergelerinden olan bebek ölüm, yeni doğan araç-gereçleri donanımının iyileştirilmesi gibi ölüm ve anne ölüm oranları gibi göstergelerde hedefler öngörülmüştür. Ayrıca sağlık politika- ülke ortalamasıyla aynı düzeyde seyretmekte- larını sadece sağlık kuruluşlarında yapılan uy- dir. Yalnızca Bursa ve Eskişehir’de yeni doğan gulamaların ötesinde hayatın bütün alanlarına ölüm oranları ülke ortalamasının biraz üzerinde yayacak şekilde sağlıklı yaşam programlarının yer almaktadır. Bu anlamda bu iki ilde söz ko- geliştirilmesi gibi çeşitli hedefler öngörülmüştür. nusu göstergelerin daha iyi düzeylere taşınma- Bu kapsamda, obezite ve bağımlılık gibi çeşitli sı gerekmektedir. Öte yandan kişi başına düşen alanlarda sağlıklı yaşam uygulamaları haya- sağlık personeli açısından da Bursa ve Bilecik ta geçirilecektir. Bu anlamda Türkiye Obezite illeri ülke ortalamasının altındadır. Dolayısıyla (Şişmanlık) ile Mücadele ve Kontrol Programı bu illerde sağlık personeli sayılarının takviye (2010-2014) da önemli bir politika belgesidir. edilmesi önemli bir ihtiyaçtır. 60 yaş ve üstü Programın amacı ulusal ve yerel düzeyde ge- nüfusun toplam nüfusun %12’sini teşkil ettiği ve liştirilecek programlarla dengeli beslenme ve giderek orta ve ileri yaş yelpazesine ve yaşla- fiziksel hareketlilik konusunda bilincin gelişti- nan bir nüfusa sahip olması öngörülen bölgede rilmesi ve obezitenin teşhis ve tedavisi konu- sağlıklı yaşlanma hususundaki bilinç ve uygu- sunda etkin bir izleme ve değerlendirme sistemi lamalar da önemli bir altyapı gerektirmektedir. kurularak önlemlerin alınmasıdır. Bu yüzden önümüzdeki on yıllık dönemde böl- ge sadece ana-çocuk sağlığı ve temel yaşam- 2012 yılında güncellenen Birleşmiş Milletler Bin- sal göstergeler açısından değil yaşlı sağlık hiz- yıl Kalkınma Hedefleri Programı kapsamında metleri açısından da kayda değer bir gelişme insani yaşam koşullarını iyileştirmek ve herkes göstermelidir. Sonuç olarak TR41 Bölgesinde için iyi bir yaşam amacıyla belirlenen sekiz te- her yaş grubu için sağlık tesislerinin ve insan mel hedef arasında bebek ölümlerini azaltmak, kaynağının arttırılmasını, sağlık risklerine anne sağlığını geliştirmek, HIV/AIDS, sıtma ve karşı bilincin ve sağlıklı yaşlanma anlayışının diğer hastalıklarla mücadele gibi başlıklar öne- yerleştirilmesini öngören tedbirlere ihtiyaç mi bir yer tutmaktadır. vardır. Tablo 44. 100.000 Kişi Başına Düşen Sağlık Personeli Sayıları   Hekim Sayısı (Toplam) Diş Hekimi Hemşire ve Ebe Toplamı Bursa 151 28 248 Eskişehir 201 33 339 Bilecik 110 18 251 TR41 159 27 193 Türkiye* 169 28 237 Kaynak: İl Sağlık Müdürlükleri, 2012, *Türkiye verisi T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011’den alınmıştır. 143

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Harita 14. TR41 Bölgesi İlçelerindeki Bin Kişi Başına Hekim ve Hemşire Sayısının Dağılımı (2012) Kaynak: Bursa, Eskişehir ve Bilecik İl Sağlık Müdürlükleri verilerinden üretilmiştir. Tedbir 1. Anne-çocuk sağlığı hizmetlerinin ge- cu ve önleyici sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi liştirilerek temel sağlık göstergelerinin iyileşti- ve yaygınlaştırılması rilmesi (bebek ölüm hızı, yenidoğan ölüm hızı, anne ölüm hızı vb.) Tedbir 4. Mobil sağlık hizmetlerinin geliştirilme- si ve yaygınlaştırılması Tedbir 2. Sağlıkta var olan insan kaynakları ek- sikliğinin giderilmesi Tedbir 5. Sağlığa yönelik risklerle ilgili eğitim programları ve eylem planlarının geliştirilmesi Tedbir 3. Halk sağlığı hizmetleri kapsamında (bağımlılık, madde kullanımı, obezite, fiziksel birinci basamak sağlık hizmetlerinin ve koruyu- aktivite programları, sağlıklı beslenme, atık yö- 144

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ netimi vb. ) ve geliştirilen programların uygula- Tedbir 10. Bursa’da Gürsu, Kestel, Harmancık, mada etkinliğinin artırılması Orhaneli, Keles, Yenişehir, Gemlik, Büyükorhan, Tedbir 6. Sağlıklı yaşlanma programlarının İznik, Karacabey ilçelerinde sağlık personeli oluşturulması sayılarının ve Gürsu, Kestel, Mudanya, Büyü- korhan, Orhangazi, Gemlik, Harmancık ve Ye- Tedbir 7. İlk yardım sağlık hizmetleriyle ilgili alt- nişehir ilçelerinde ise hastane yatak sayılarının yapının güçlendirilmesi artırılması Tedbir 8. Hasta hakları ve sorumlulukları, doğ- Tedbir 11. Eskişehir’de Alpu, Günyüzü, Sivri- ru ilaç kullanımı ve ilaç israfının önlenmesi ko- hisar, Mahmudiye, Beylikova, Han, İnönü, Mi- nularında toplumsal bilincin geliştirilmesi halgazi, Mihalıççık, Sarıcakaya, Seyitgazi ilçe- lerinde sağlık personeli sayılarının, Mihalgazi, Tedbir 9. Bilecik’in Yenipazar, Gölpazarı, Pazar- Sarıcakaya, Seyitgazi, Han, İnönü, Günyüzü, yeri, Osmaneli, Söğüt ilçelerinde sağlık persone- Mahmudiye ve Alpu ilçelerinde ise hastane ya- li sayılarının ve Pazaryeri, Osmaneli, Söğüt ve tak sayılarının artırılması Gölpazarı ilçelerinde ise hastane yatak sayıla- rının artırılması Öncelik 5. Gençlik ve spor hizmetlerinin ve bu alandaki altyapının geliştirilmesi 10. Kalkınma Planı(2014-2018)’nda Nitelikli İn- Bununla ilişkili olarak Gençlik ve Spor Bakanlığı san, Güçlü Toplum hedefi çerçevesinde gençlik tarafından 2012 yılında kararlaştırılan ve 2013 ve spor başlıkları ayrı ayrı ele alınarak bazı po- yılında yayınlanan Ulusal Gençlik ve Spor Politi- litikalar belirlenmiştir. Bu bağlamda çocuk ve kası Belgesi de önemli bir çerçeve sunmaktadır. gençlik başlığı altında çocuk ve gençlerin üstün Bu belgenin temel amacı, nüfusun %50’sinin 30 yararı gözetilerek kendilerini geliştirmeleri ve yaş altı kişilerden oluştuğu ülkemizde gençliğin gerçekleştirmeleri için fırsat ve imkânların ge- gelişimi için bir çerçeve ortaya koymak ve bu liştirilmesi ve gençliğin bilgi toplumunun gerek- çerçevede politika ve programlar geliştirilme- leriyle donanmış olarak, eğitim ve istihdamda sini sağlamaktır. Bu strateji belgesinde gençlik toplumsal hayata katılımlarının artırılması ve politikaları ve spor politikaları ayrı ayrı ele alı- girişimci ve katılımcı bir gençlik yetiştirilmesi narak gençlikle ilgili on üç temel politika alanı ve temel politika olarak belirlenmiştir. Spor ala- sporla ilgili ise yedi temel politika alanı belirlen- nında ise her yaş gurubu için spor kültürünün miştir. Bu temel politika alanlarının altında poli- yerleştirilmesi ve yaşam boyu spor anlayışının tikalar ve hedefler yer almaktadır. Belge gençlik geliştirilmesi temel amacı ekseninde spor hiz- politikalarının ve spor politikalarının ayrı ayrı metlerinin kalitesi ve çeşitliliğin artırılması te- ele alınarak hedefler belirlenmesi anlamında mel hedefler olarak benimsenmiştir. önemlidir. Gençlik politikaları anlamında öne 145

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ çıkan başlıklar eğitim ve hayat boyu öğrenme, Tedbir 1. Gençliğe yönelik kültürel donatıların aile, değerler, girişimcilik ve istihdam, sağlık ve sayısının artırılması ve daha fazla tanıtım ya- sosyal içerme, demokratik katılım, kültür-sanat, pılarak farkındalığın, erişilebilirliğin ve katılımın bilim ve teknoloji, kültürlerarası diyalog, serbest daha üst düzeye çıkarılması zamanların değerlendirilmesi ve gönüllülük ve hareketlilik olarak sıralanabilir. Spor alanında Tedbir 2. Gençliğe yönelik kısmi zamanlı gönül- ise spor yönetimi ve spor hukuku, herkes için lü hizmetlerinin veya kısmi zamanlı işlerin oluş- spor, elit sporcu yetiştirilmesi, sporcu sağlığı ve turulması uluslararası spor organizasyonları öne çıkan başlıklardır. Tedbir 3. Spor tesisleri ve spor kulüpleri sayı- sının artırılarak yeniden yapılandırılması ve Gençlik ve spor hizmetlerinin geliştirilmesi, be- mevcut altyapı standartlarının yükseltilmesi şeri gelişmişlikte en değerli insan kaynağını oluşturan genç nüfusun niteliklerinin arttırılma- Tedbir 4. Sportif faaliyetlere gençlerin etkin ka- sı için önemli bir öncelik alanı olarak ortaya çık- tılımını sağlayacak modellerin geliştirilmesi maktadır. Özellikle 24 yaş ve altındaki nüfusun toplam nüfusun %36,6’sını oluşturduğu TR41 Tedbir 5. Spor alanında sağlık altyapısının ge- Bölgesi’ndeki yoğun genç nüfusa yönelik hiz- liştirilmesi ve spor tesislerinin engellilere uygun metlerin arttırılması ve çeşitlendirilmesi bu olarak yeniden yapılandırılması anlamda ciddi bir ihtiyaçtır. Gençlik ve Spor Bakanlığı tarafından 2012 yılında kararlaştırı- Tedbir 6. Spor kültürü ve yaşam boyu spor an- lan ve 2013 yılında yayınlanan Ulusal Gençlik layışı çerçevesinde sporun bütün yaş grupla- ve Spor Politikası Belgesi’ndeki politika ve he- rında yaygınlaştırılması deflere paralel olarak gençlik politikalarının ve spor politikalarının ayrı ayrı ele alınarak her Tedbir 7. Bölgede elit sporcuların yetiştirilmesi iki alanda da farklı tedbirlerin geliştirilmesi ge- için mevcut tesis ve insan kaynakları kapasite- rekmektedir. TR41 Bölgesi’nde toplam 127 adet sinin geliştirilmesi spor tesisi bulunmaktadır. Bölgenin yoğun nü- fusu düşünüldüğünde bu sayısının oldukça az Tedbir 8. Gençleri bağımlılık alışkanlıklarından olduğu söylenebilir. Dolayısıyla bölgedeki tesis korumak için önleyici hizmetlerin ve toplumsal sayısının arttırılması önemli bir ihtiyaçtır. Ayrı- bilincin geliştirilmesi ca bölgedeki gençlerin gerek bölgenin gelişmiş ekonomisi ve eğitim düzeyiyle ve gerekse kül- Tedbir 9. Gençlere TR41 Bölgesi’ne özgü tarihî türel değerleriyle bağlantılı olarak yetiştirilmesi ve kültürel değerleri tanıtıcı faaliyetlerin geliş- için gerekli altyapının oluşturulması gerekmek- tirilmesi tedir. Tedbir 10. Gençlerin bilim ve teknoloji donanım- larının geliştirilmesi, bu teknolojilere erişimleri- nin artırılması 146

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Tedbir 11. Gençlerin uluslararası sosyal, kültü- Tedbir 12. Yerel ve ulusal düzeyde eğitim ku- rel ve bilimsel etkinliklere katılımının artırılarak rumları ve diğer katılımcı araçlar yoluyla genç- gençler arasında kültürler arası diyaloğun geliş- lerin demokratik süreçlere katılımının geliştiril- tirilmesi mesi Öncelik 6. Kamu kurumlarının ve sivil toplum kuruluşlarının kurumsal kapasitesinin güçlendirilmesi ve yönetişimin sağlanması 10. Kalkınma Planı(2014-2018)’nda Nitelikli İn- rimliliğinin artırılması da önemli hedefler ola- san, Güçlü Toplum şeklinde ifade edilen hedef rak vurgulanmıştır. Yine kamuda çeşitli hizmet kapsamında kamu kurumlarında ve sivil top- alanlarında kullanılan e-devlet uygulamaları- lum kuruluşlarında insan kaynaklarının, yöne- nın daha da geliştirilerek etkin, katılımcı, şeffaf tim kapasitesinin ve e-devlet uygulamalarının ve hesap verebilir bir kamu yönetimine geçiş geliştirilmesini ve sivil toplumun güçlendirilme- politikası benimsenmiştir. sini ilgilendiren önemli başlıklar vurgulanmıştır. Bu anlamda sivil toplumun geliştirilmesinin, Bir bölgedeki sosyal sermayenin zenginliği ve toplumsal ve ekonomik kalkınma süreçlerine kurumsal yapının güçlü ve etkin bir yönetime bütün toplum kesimlerinin katılım sağlama- sahip olması o bölgede sanayiden eğitime, sağ- sı açısından önemli olduğu ifade edilmiştir. Bu lıktan ihracata kadar bütün alanları olumlu et- amaçla STK’lar konusunda gerekli yasal düzen- kileyen bir faktördür. Dolayısıyla mevcut durum lemelerin hayata geçirilmesi, ulusal önceliklere analizinde de belirtildiği üzere, TR41 Bölgesinin ve kamu yararına paralel olarak çalışan STK’la- Türkiye’de sosyal sermaye açısından birinci rın öncelikli olarak desteklenmesi ve STK’ların derecede gelişmiş bir bölge olması önemli bir uluslararası standartlara uygun olarak etkin göstergedir. Bölgede var olan 5.291 adet der- bir biçimde denetlenmesi gibi politikalar belir- nek, Türkiye’deki toplam dernek sayısının lenmiştir. Öte yandan kamu kurumlarında et- %5,5’ ini oluşturmaktadır. Bölgedeki 143 va- kin yönetim amacıyla planlamadan izlemeye kıf ise ülkedeki toplam vakıf sayısının yüzde kadar bütün süreçlerin hayata geçirildiği bir 3’ünü teşkil etmektedir Bu oranlar nispeten iyi stratejik yönetim anlayışının yerleştirilmesi, iç düzeydedir ancak bölgede sivil toplumun aktif denetim mekanizmalarının etkinliğinin artırıl- katılım ve işbirliği istenilen düzeyde değildir. ması, kurumlar arası koordinasyonun gelişti- Bu anlamda sivil toplum kurumlarının rolünü rilmesi hedeflenmiştir. Kamuda sürdürülebilir güçlendirici tedbirlere ihtiyaç vardır. Ayrıca insan kaynakları politikalarının belirlenmesi ve yine kamu kurumları, üniversiteler, odalar gibi bu çerçevede hizmet kalitesinin ve personel ve- çok çeşitli kurumların işbirliği ve etkileşimini 147

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ içeren yönetişim anlayışının gelişimi de bölge Tedbir 3. Kent hakkı anlayışı çerçevesinde için önemli bir husustur. Bu çerçevede hem sivil kentle ilgili projelerin hazırlanmasında STK’la- toplum kuruluşlarının, hem de kamu kurumla- rın, meslek odalarının ve vatandaşların karar rının, kamu kurumu niteliğindeki kurumların ve süreçlerine katılımlarını sağlayacak mekaniz- üniversitelerin idari ve mali yönetim kapasite- maların geliştirilmesi sini yükselten, koordinasyonu geliştiren ve proje uygulama kapasitesini arttıran tedbirlerin oluş- Tedbir 4. Kurumlar arası koordinasyonu gelişti- turulması büyük bir önem arz etmektedir. recek ara yüz niteliğindeki oluşumların destek- lenmesi (Kent Konseyleri, STK’lar vb.) Tedbir 1. Kamu yönetiminde ve sivil toplum ku- ruluşlarında insan kaynaklarının geliştirilmesi Tedbir 5. Kamu hizmetlerinde e-devlet ve bili- şim altyapısının geliştirilmesi Tedbir 2. Kamu kurumlarının ve sivil toplum kuruluşlarının idari ve mali yönetim kapasitele- Tedbir 6. Kurumlar arası veri paylaşımı gerekti- rinin, politika, program, proje üretme ve uygula- ren konularda ortak veri ağlarının oluşturulma- ma kapasitelerinin geliştirilmesi sı ve geliştirilmesi Gelişme Ekseni 3. Dengeli Mekânsal Gelişme ve Sürdürülebilir Çevre Avrupa Birliği 2020 yılı için ekonomik dönüşüm Onuncu Kalkınma Planı’nda da çevrenin ve stratejisi ve hedeflerine bakıldığında ise “Avru- doğal kaynakların korunması; kamu sağlığının pa 2020 Stratejisi: Akıllı, Sürdürülebilir ve Kap- ve güvenliğinin sağlanması; kentsel gelişmenin sayıcı Büyüme için Avrupa Stratejisi” vurgusu koruma ve kullanma dengesi içinde yönlendi- yapılmaktadır. Eğitime, bilgiye ve yeniliğe da- rilmesi; yeterli büyüklüklerde ve nitelikli kent yalı bir ekonomi ile akıllı büyüme hedeflenirken dokularının oluşturulması; arazi kullanımları- Ar-Ge yatırımları yapılacak stratejik sektörler nın dengeli dağılımının temini; etkili bir kentsel arasında ulaşımdan enerjiye, iklim değişikliğin- ulaşım sisteminin kurulması ve ekonomik ge- den arazi yönetimine kadar yer alan sektörlerin lişmenin desteklenmesi için mekânsal planla- çoğu dengeli mekânsal gelişme ve sürdürülebi- ma, imar ve yapılaşma uygulamaları yeniden lir çevre hedefini işaret etmektedir. Sürdürüle- düzenlenmesi gerektiği belirtilmektedir. Ayrıca bilir büyüme stratejisi ile aynı şekilde kaynak- planda, sürdürülebilir kalkınmanın sosyal ve ların verimli kullanıldığı, çevreye daha duyarlı ekonomik bileşenleri göz ardı edilmeden çev- ve daha rekabetçi bir büyüme hedeflenmiştir. re duyarlılığı ve bilincinin arttırılması, çevrenin Son olarak kapsayıcı büyüme ile ekonominin korunması ve kalitesin yükseltilmesi amaçlan- büyümenin eşit dağılımını sağlayarak sosyal ve mıştır. Çevre duyarlılığı ve yaşam kalitesinin bölgesel uyumun sağlanması öngörülmüştür. yükseltilmesini öncelik olarak gören sürdürü- 148

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ lebilir şehirlerle atık/emisyon azaltma, verimli- san kaynaklarının, örgütlenme düzeyinin ve liğin artırılması (enerji, su ve diğer kaynak) ve yerel kalkınma kapasitesinin geliştirilmesi, kır- kirliliğin azaltılması gözetilecektir. sal alan fiziki altyapı hizmetlerinin geliştirilmesi ve yaşam kalitesinin artırılması, kırsal çevrenin Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem korunması ve geliştirilmesi olan Kırsal Kalkın- Planı’nda (2010-2023) belirtildiği üzere sürdü- ma Planı, öncelikli tedbirlere yönelik faaliyetleri rülebilir kalkınma, ekonomik, sosyal ve çevre- ortaya koymaktadır. Buna göre planda, kırsal sel alanlarda dengeli gelişmeyi öngörmektedir. ekonominin çeşitlendirilmesi, eğitim ve sağlık Sürdürülebilir kalkınmanın önemli bir bileşeni hizmetlerinin, ulaşım ağının iyileştirilmesi, kır- olarak görülmesi gereken sürdürülebilir kent- sal yerleşimlerin geliştirilmesine yönelik faali- leşme ve yerleşme yaklaşımı; kentsel geliş- yetler öngörülmektedir. menin etkilediği ve kentsel gelişmeyi etkileyen tüm çevresel, sosyal ve ekonomik unsurları Ülkemizin Avrupa Birliği’ne aday ülke olarak birbiriyle ilişkili biçimde içermektedir. Dengeli kabul edilmesi ve müzakerelere başlanmasıyla mekânsal gelişme ile ekonomik ve sosyal geli- birlikte çevre sektöründe bir strateji belirlenerek şimin çevre koruma ve iyileştirilmesi ile birleş- bu alanda yapılan çalışmalara ciddi bir ivme tirilmesini öngörmekte ve gelişimin biçiminin/ kazandırılmıştır. Bu doğrultuda, 2006 yılında niteliklerinin katılımcı süreçlerle kararlaştırıl- Ulusal Çevre Uyum Stratejisi (UÇES) hazırlan- masını gerektirmektedir. Kırsal kalkınma faali- mış ve çevre alanında 2007-2023 döneminde yetlerinin, kalkınmanın mekânda daha dengeli gerçekleştirilecek uyum çalışmaları stratejik bir bir şekilde dağılımına katkı sağlayan düzenle- yaklaşımla belirlenmiştir. Söz konusu strateji yici bir işleve sahip olması gerekmektedir. Bu çevre alanında AB ile mevzuatın uyumlulaştı- kapsamda hazırlanan Ulusal Kırsal Kalkınma rılmasını, mevzuatın uygulanabilmesi için ge- Planı, kırsal toplumun çalışma ve yaşam ko- rekli teknik ve kurumsal yapılanmanın gerçek- şullarının kentsel alanlarla uyumlu olarak yöre- leştirilmesi ve yatırımların hayata geçirilmesi sinde geliştirilmesi ve sürdürülebilir kılınmasını çalışmalarını içermektedir. Dengeli mekânsal amaçlamaktadır. Stratejik amaçları ekonominin gelişme ve sürdürülebilir çevre hedefine ulaş- geliştirilmesi ve iş imkânlarının artırılması, in- manın önemli bir bileşeni de enerji olup enerji 149

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ taleplerinin mümkün olduğunca yenilenebilir kansal Alanlar”, Eskişehir’in “Büyüme Odakları” enerji kaynakları ile karşılanması, enerji verim- Bilecik’in ise “Yapısal Dönüşüm İlleri” kapsamı- liliğinin arttırılması ve enerji üretiminde çevre na girdiği değerlendirilerek buna uygun politi- duyarlılığı önem kazanmaktadır. Sanayileşme kalar bölge illeri için belirlenmiştir. ve nüfus artışı kaynaklı yüksek enerji talep ar- tışı, enerjinin verimli kullanılması için önlemler BGUS’ta ülke genelinde dengeli bir mekânsal or- alınması gerekliliğini de beraberinde getirmiştir. ganizasyon, büyümeyi destekleyen kentsel ağ- 2011 Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi ların geliştirilmesi, ağ ilişkisi içinde çok merkezli verilerine göre Bölgemiz enerji tüketimi yakla- ve dengeli bir yerleşim sistemi oluşturulması, şık 6,9 milyon MWh elektrik tüketimi ile Türki- kırsal alanların kalkınmasının hızlandırılması ye elektrik tüketimde %3,7’lik bir paya sahiptir. ve kentsel alanlarla işbirliklerinin desteklenme- Aynı yıl için Türkiye Elektrik İletim A.Ş. verileri- si mekânsal amaçlar olarak belirlenmiştir. Ay- ne göre Türkiye’deki kurulu gücün %3,6’sı böl- rıca sürdürülebilir kalkınma ve yeşil büyüme, gemizde bulunup brüt üretimdeki payı %2,9’dr. ulaşım ağının ve erişilebilirliğinin geliştirilmesi Bu kapsamda bölgemiz yoğun enerji tüketimi- belirlenen yatay amaçlar arasındadır. “Dengeli nin yanında enerji de üretmektedir. Yenilenebi- Mekânsal Gelişme ve Sürdürülebilir Çevre” ge- lir enerji, enerji verimliliği, yerel enerji potansi- lişme ekseni doğrultusunda belirlenen öncelik yelin kullanılması ve çevresel etkilerinin en aza ve tedbirler de bu amaçların gerçekleştirilmesi- indirilmesi bölgemiz için önem arz etmekte olup ne katkı sağlayacaktır. enerji sürdürülebilir kalkınma hedefi önemli bir bileşeni olarak öncelikler arasında yer almıştır. Dengeli Mekânsal Gelişme ve Sürdürülebi- Ülkemizde bölgesel gelişme politikalarının ve lir Çevre temasında bölgemizin güçlü ve zayıf uygulamalarının ülke düzeyindeki genel strate- yönleri ile gelecekte tehdit ve fırsat olabilecek jik çerçevesini çizmek, kalkınma planıyla bölge unsurlar aşağıda listelenmiştir.  planları arasındaki tutarlılık ve tamamlayıcılığı güçlendirmek amacıyla Bölgesel Gelişme Ulu- sal Stratejisi (BGUS) hazırlanmıştır. Bursa’nın BGUS mekânsal amaçlarında belirlenen “Me- 150

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ DENGELİ MEKÂNSAL GELİŞME VE SÜRDÜRÜLEBİLİR ÇEVRE Güçlü Yönler Zayıf Yönler Kırsal Yapı ve Sürdürülebilirlik Kırsal Yapı ve Sürdürülebilirlik • Kırsal alanların çeşitli ekonomik faaliyetlerin geliştirilmesine uygun • Kırsaldan kente göç nedeniyle genç nüfusun, dolayısıyla tarımsal iş olması (kırsal turizm, ormancılık, hayvancılık vb.) gücünün azalması • Kırsal kalkınmayı destekleyecek kooperatiflerin varlığı (tarımsal • Sosyal altyapı ve donatıların kırsal-kent arasında dengeli dağılımın kalkınma, süt kooperatifleri vb.) olmaması • Ekoloji /ekonomi dengesinin bölge genelinde kurulamaması Doğal Afet/Kentsel Dönüşüm • Üst ölçekli planlar ile beraber planlı kentleşme çalışmalarının Doğal Afet/Kentsel Dönüşüm olması • Bölgedeki illere ait güncel afet haritasının bulunmaması • İnşaat sektöründeki gelişmeler neticesinde deprem yönetmeliğine • Kentsel dönüşüme sadece afet açısından bakılması, sosyal, ekono- uygun dayanıklı binalar mik, fonksiyonellik ve görsellik boyutlarının düşünülmemesi • İl Afet Müdürlüklerinin kurulmuş olması ve kurumların afete • Bölgenin afet açısından riskli bir bölge olması yönelik çalışmalarda bulunması • Afetlerin getirdiği (99 depremi) olumsuz tecrübelerin kentsel Mekânsal Gelişme dönüşüm bilinci ve toplumsal farkındalık yaratması • Demiryolu-liman-havayolu ulaşım bağlantılarının sağlanmamış olması Mekânsal Gelişme • OSB ve sanayi tesislerinin şehir içinde olması nedeniyle yaşam ve • Eskişehir ve Bilecik’te demiryollarının aktif olarak kullanılması mekân kalitesinin olumsuz etkilenmesi (trafik, çevre kirliliği vb.) • İl çevre düzeni planlarında doğal eşiklerin belirlenmiş olması ve • Doğal eşik sınırlarının yeterince korunamaması ve yerleşimin bu mekânsal gelişme planlarında dikkate alınmış olması alanlara doğru kayması • Bursa ve Eskişehir’de kırsal yerleşimlere özellikle ulaşım olanak- Çevre Yönetimi larının sınırlı olması • Kanalizasyon hizmeti alan nüfus oranının yüksek olması • Bölge genelinin tek merkezli yapıda olması • Bursa ve Eskişehir Büyükşehir Belediyeleri tarafından evsel • İlçelerde altyapı eksikliği bulunması atıksuların ileri arıtma yöntemleri ile arıtılıyor olması • Bursa ve Eskişehir Büyükşehir Belediyeleri ile İnegöl’de katı atık Çevre Yönetimi düzenli depolama sahasının olması • Bilecik merkez ve ilçelerde, Eskişehir merkez hariç tüm ilçeleri ile • Sanayinin ağırlıklı olarak organize sanayi bölgelerinde kurulmuş Bursa’nın bazı ilçelerinde evsel atıksu arıtma tesisinin bulunmaması olması ve çevre yönetimi açısından kontrol edilebilirliği artırması ve atıksuların arıtılmadan yeraltı ve yüzey sularına deşarj edilmesi • Münferit sanayi tesislerinin çoğunda arıtma tesislerinin mevcut • Su kirliliği kontrolünün sağlanamamış olması olması • Bilecik ilçe OSB’ler ile Bursa’da Mustafakemalpaşa Mermerciler ve Enerji ve Doğal Kaynaklar İnegöl Mobilya İhtisas OSB’de atıksu arıtma tesisinin bulunmaması • Bölgenin su kaynakları bakımından zengin olması (sulak alanlar, • OSB dışında dağınık şekilde bulunan tesislerin kendilerine ait arıtım yeraltı ve yüzeysel su kaynakları) tesislerinin bulunmaması veya mevcut tesislerinin verimli işletile- • Bölgede orman varlığının zengin olması, ormanları oluşturan memesi ekosistemin güçlü olması ve çok çeşitlilik göstermesi • Tarım kimyasalları, madencilik ve sanayi faaliyetlerinin toprak ve su kirliliğine neden olması • Katı atık bertaraf sahalarının eksikliği, tehlikeli atıkların kontrolsüz bertarafı, atıkların geri dönüşümünde tesis yetersizliği 151

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ DENGELİ MEKÂNSAL GELİŞME VE SÜRDÜRÜLEBİLİR ÇEVRE Güçlü Yönler Zayıf Yönler • Yenilenebilir enerji üretimi için potansiyel kaynakların mevcut • Maden işletmelerinin çevreye olumsuz etkilerinin olması olması (güneş, rüzgâr, biyokütle, su) • Hava kirliliği ölçüm istasyonlarının yeterli olmaması • Stratejik öneme sahip bor, krom, kömür ve mermer gibi maden • Sanayinin ve madenlerin sürdürülebilir işletilmemesi rezervlerinin bulunması • Elektrikte kayıp-kaçak oranının az olması Enerji ve Doğal Kaynaklar • Bölgede büyük hidrolik enerji santrallerinin bulunması (Yenice, • Eskişehir’de şebeke suyunun karşılandığı Porsuk Çayı’nın tek Gökçekaya, Sarıyar vb.) kaynak olması • Sanayiye yakın enerji santrallerinin olması • Eskişehir kırsalda içme ve kullanma suyunda kayaç yapısından ötürü doğal Arsenik bulunması (Seyitgazi, Çifteler) Fırsatlar • Su kaynaklarının tasarruflu kullanılmaması • Su kayıp kaçak oranlarının yüksek olması • Bilinçsiz tarımsal sulama ve sanayi kullanımı sebebiyle yeraltı suyunun azalması • Yenilenebilir enerji konusunda yeterli Ar-Ge çalışmaların yapılmaması ve desteklerin az olması • Yapılarda ve üretimde enerji verimliliğinin sağlanamamış olması • Yenilenebilir enerji potansiyelinin yeterince kullanılmaması • Madenlerin potansiyel kazalar nedeniyle yeraltı ve yerüstü sularına tehdit oluşturması Tehditler Kırsal Yapı ve Sürdürülebilirlik Kırsal Yapı ve Sürdürülebilirlik • Marka kent oluşturmada bölgenin marka değeri taşıyan ürünlere • Büyük ulaşım ve enerji yatırımlarının biyolojik çeşitliliğe ve çevreye sahip olması zarar vermesi • Kırsal yaşamın değişiminin yönetilmesi kapsamında kır-kent • Tarıma elverişli toprakların ve ormanların erozyona maruz kalması dengesinin gözetilmesi • İnsan kaynaklı orman yangınlarının orman varlığını tehdit etmesi • Kırsal kalkınma konusunda devlet destekleri ve Avrupa Birliği hibe programlarının varlığı Doğal Afet/Kentsel Dönüşüm • Kırsal ilçelerin ulaşım olanaklarının iyileştirilmesi ve teşviklerden • Bölgenin Kuzey Anadolu fay hattında yer alması yararlanılmasının sağlanması • Parçalı kentsel dönüşüm alanlarının kentin siluet, fiziksel ve sosyal • Yaygın eğitimler yoluyla tarım eğitimi ve kırsal kalkınma yönünde dokusunda ekonomik açıdan olumsuz etkiler yaratması eğitimler yapılması Doğal Afet/Kentsel Dönüşüm Mekânsal Gelişme • Kentsel dönüşümle çarpık yapılaşmanın önüne geçilebilecek • Göçün engellenememesi sebebi ile çarpık yapılaşmanın artması ve olması altyapı sorunlarını beraberinde getirmesi • 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanunun çıkması ve yasanın yapısal dönüşümü hızlandıracak olması 152

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Fırsatlar Tehditler Mekânsal Gelişme Çevre Yönetimi • Ulaşımda bölgenin erişilebilirliğine yönelik yatırımların artması • İstanbul sanayi desantralizasyonu ile bölgede kirletici sanayinin (Hızlı tren ve Gebze-Orhangazi-İzmir otoyolu vb.) artma ihtimali, bunun neticesinde yaşam alanlarının gelişmesinin • Büyükşehir yasasının yürürlüğe girmesiyle ilçeleri de kapsayan olumsuz etkilenmesi bütüncül planların yapılması ve kırsala da kentsel hizmetleri • Atıksu deşarj kriterlerinin bölge arıtma tesislerinin mevcut ulaştırma imkanı teknolojileri ile sağlanamaması Çevre Yönetimi Enerji ve Doğal Kaynaklar • Teknolojinin gelişmesi ile çevre dostu ve verimli üretime geçişin • Enerji tüketiminin ve dışa bağımlılığın artması ile sanayide üretim sağlanması maliyetlerin artması ve rekabet gücünün azalması • Bilecik Belediyeler Birliği’nin katı atık düzenli depolama sahasının işletmeye alınmasıyla tüm Bilecik’in evsel katı atığının düzenli depolanacak olması Enerji ve Doğal Kaynaklar • Bölgenin uluslararası enerji transfer hatları üzerinde bulunması 2014-2023 bölge planı ile çevresel sorunların 3. Mekânsal ve Ekonomik Gelişmenin Koruma sürdürülebilir bir yaklaşımla çözülmesi, çevre- ve Kullanma Dengesi İçinde Yönlendirilmesi, sel-kentsel kalitenin artırılması, kamu kurum Doğal Kaynakların, Tarihi ve Kültürel Mirasın ve kuruluşlarının ve yerel yönetimlerin teknik Korunması altyapılarının geliştirilerek hizmet kalitesinin artırılması yolu ile yaşam koşullarının iyileşti- 4. Çok Merkezli Mekânsal Gelişme Sistemi Oluş- rilmesi hedeflenmektedir. Bu nedenle Dengeli turulması Mekânsal Gelişme ve Sürdürülebilir Çevre bölgemiz vizyonuna ulaşmak için gerekli geliş- 5. Ulaşım Modları Arası Entegrasyonun Sağla- me eksenleri arasında yer almış ve bu gelişme narak Erişilebilirliğin Artırılması ve Kent İçi Ula- ekseni kapsamında 12 öncelik belirlenmiştir. şımın Düzenlenmesi 1. Kırsal Yaşamın Sürdürülebilirliğinin Sağlan- 6. İçme, Sulama ve Kullanma Suyunun Etkin ması ve Kırsal Kalkınma Kullanımının Sağlanması, Bütünleşik Su Yöne- timi Planlarının Uygulanması ve Su Kirliliğinin 2. Afetlere Duyarlı Kentsel Dönüşümün ve Ni- Önlenmesi telikli Yapılaşmanın Sağlanması, Mekân ve Ya- şam Kalitesinin Yükseltilmesi 7. Katı Atıkların Belirli Bir Sistem İçinde Ayrı Toplanması, Taşınması, Depolanması, Geri Ka- 153

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ zanılması ve Bertaraf Edilmesi İçin Entegre Katı 10. Yerel, Yenilenebilir, Çevre Dostu, Ekonomik, Atık Yönetim Sistemlerinin Kurulması Verimli ve Sürdürülebilir Enerji Kaynakları Po- tansiyelinin Belirlenerek Değerlendirilmesi 8. Temiz Hava Eylem Planlarının Oluşturulması ve Uygulanması, Bölgedeki İklim Değişikliği İle 11. Enerji Verimliliği İhtiyaçlarının Tespit Edil- Mücadele İçin İklim Değişikliğine Uyum Strateji mesi, Enerji Yönetiminin Yaygınlaştırılması ve ve Planlarının Hayata Geçirilmesi Enerji Yoğunluğunun Azaltılması 9. Sanayide Atık Oluşumu, Su ve Enerji Tüketi- 12. Enerjide dışa bağımlılığın azaltılması için mini Azaltmaya Yönelik Uygulamalara ve Te- yerel kaynakların kullanımının azami seviyeye miz Üretime Geçişin Sağlanması yükseltilmesi ve enerji talebi karşılanırken çev- resel zararların en alt düzeyde tutulması Öncelik 1. Kırsal yaşamın sürdürülebilirliğinin sağlanması ve kırsal kalkınma Kırsal nüfus oranı1 , 2012 yılına göre Türkiye ge- ve uygulamalarının zenginleştirilmesini öngör- nelinde %22,72 iken, bu oran TR41 Bölgesi ge- mektedir. Ayrıca Onuncu Kalkınma Planı’nda nelinde %11,25, Bursa için %10,65, Eskişehir için kırsal ekonomilerin üretim ve istihdam yapısı- %9,99 ve Bilecik için ise %24,09’dur. Bu oran nın turizmin de içinde bulunduğu farklı ekono- yıllar itibariyle Türkiye için azaldığı gibi TR41 il- mik faaliyetlerle çeşitlendirilmesi ve doğal ve leri için de kırdan kente göçten ötürü azalmıştır. kültürel varlıkların koruma kullanma dengesi- Toplam bölge nüfusu içindeki payına göre kırsal nin gözetilerek sürdürülebilirliğinin sağlanması nüfusu Türkiye’deki en düşük dördüncü bölge amaçlanmaktadır. olsa da TR41 Bölgesi önemli bir kırsal nüfusu barındırmaktadır. TR41 Bölgesi orman ve su varlıkları, bitki örtüsü ve tarımsal çeşitlilik, tarihi ve kültürel değerler Onuncu Kalkınma Planı, kırsal kalkınma konu- bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Kır- sun bölgesel dengesizliklerin azaltılması için sal bölgelerden giderek artmakta olan göçün kentsel ve kırsal alanda bütün yerleşimlerde önlenmesi amacıyla kırsal tarımsal üretim tu- temel yaşam kalitesi standartlarının sağlan- rizmle entegre edilerek karlılığı artırılmalı, hiz- masını, nüfusun azalmasının ve yaşlanmanın met sektörü ve sosyal hizmet altyapısı gelişti- getirdiği risklere karşı kırsal alan politikalarının rilmelidir. 1 Kırsal nüfus oranı, belde/köy nüfusunun toplam nüfusa oranı olarak alınmıştır. 154

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Türkiye Turizm Stratejisi 2023’te destinasyon zengin bir potansiyele sahip olan bölgenin alt- odaklı planlama yaklaşımı kapsamında kırsal yapı ve tanıtım açısından desteklenerek kırsal kalkınma için turizm potansiyelinin harekete ekonominin canlandırılması geçirilmesine yönelik olarak sağlık, termal, yay- la, kültür, kış ve doğa turizmi açısından önemli Tedbir 2. Yerel kültürel değerlerin yaşatılması olan yerleşimlerin tek tek ele alınması yerine amacıyla aynı zamanda ticari değeri olabilecek bu yerleşim birimlerinin ve turizm potansiye- ürünlerin üretiminin desteklenmesi linin birbirleriyle entegre olabilecek şekilde ele alınması öngörülmektedir. Bu doğrultuda, tu- Tedbir 3. Kırsal yörelerin ekonomik değer arz rizm gelişim bölgeleri, turizm koridorları, turizm eden doğal kaynak potansiyeli ile mevcut ta- kentleri ve ekoturizm bölgeleri geliştirilerek bu rımsal ürün deseni esas alınarak kırsal ekono- bölgeler içinde zayıf kalan yerleşmelerin kültür, minin üretim ve istihdam yapısının el sanatları, el sanatları ve konaklama altyapısının ve faa- su ürünleri yetiştiriciliği gibi alternatif ekonomik liyet çeşitliliğinin güçlendirilmesi hedeflenmek- faaliyetler lehine çeşitlendirilmesi tedir. Bu amaçla alınacak tedbirler arasında turistik ürün ve hediyelik eşya üretimine dönük Tedbir 4. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin, özel- eğitimlerin artırılması, kültür ve sanat köyle- likle düşük gelirli ve coğrafi açıdan dezavantajlı rinin oluşturulması ve doğa turizmi için küçük bölgelerin kalkınması için etkili şekilde kullanıl- ölçekli altyapının geliştirilmesi planlanmaktadır. masını sağlamak üzere bu bölgelerdeki iletişim Buna istinaden, bölgede il merkezlerinde yo- altyapısı geliştirilmesi ğunlaşan turizm konaklama altyapısı nede- niyle kırsal bölgelerin sadece günübirlik ziyaret Tedbir 5. Kırsalda eğitim, sağlık, sosyal donatı, edilmesinin önüne geçmek için kırsal bölgelerde ulaşım ve altyapı eksikliklerinin giderilerek ya- ev pansiyonculuğu, kamp alanları, hosteller gibi şam kalitesinin artırılması alternatif konaklama imkânlarının geliştirilme- si gerekmektedir. Turizm talebini geliştirmek Tedbir 6. Kırsalda üretime yönelik girdi mali- ve kırsal ekonomik altyapıyı güçlendirmek için yetlerini azaltıcı desteklerin artırılması ticari değeri olan el sanatları ürün üretimi ve ürünün doğrudan tüketiciye ulaştığı agroturizm Tedbir 7. Kırsal bölgelerde uygun olan alanlar- öncelikli olarak ele alınmalıdır. Dolayısıyla “Kır- da yenilenebilir enerji kaynaklarının (biyokütle, sal yaşamın sürdürülebilirliğinin sağlanması güneş enerjisi) yaygınlaştırılması ve kırsal kalkınma” TR41 Bölgesi için 2023 yılı hedefleri arasında öncelikli bir yere sahiptir. Tedbir 8. Odun dışı orman ürünlerinin gelir getirici ürün olarak değerlendirilmesi, tıbbi ve Tedbir 1. Agroturizm, ekoturizm, yayla turizmi, aromatik bitki potansiyeline yönelik envanterin gastronomi turizmi ve doğa turizmi açısından tamamlanması 155

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Öncelik 2. Afetlere duyarlı kentsel dönüşümün ve nitelikli yapılaşmanın sağlanması, mekân ve yaşam kalitesinin yükseltilmesi 2012-2023 yıllarını kapsayan Ulusal Deprem bet gücünü, yerel kalkınmayı ve toplumsal ge- Stratejisi ve Eylem Planı kapsamında belirlenen lişmeyi destekleyecek üretim, hizmet ve yaşam ana eksenlerden biri de deprem güvenli yerleş- alanları oluşturulması, altyapı darboğazlarına me ve yapılaşmadır. Buna istinaden, afetlere çözüm üreten uygulamaların hayata geçirilme- duyarlı kentsel dönüşümün ve nitelikli yapılaş- si ve yaşanabilirlik seviyesinin artırılması; kent- manın sağlanarak mekân ve yaşam kalitesinin sel dönüşümün eğitim, kültür, istihdam, afet, yükseltilmesi öncelikler arasında yerini almıştır. konut, çevre gibi politika alanlarıyla bütünlüğü- Kentsel dönüşümle ekonomik canlılığı ve reka- nün sağlanması gereklidir. Tablo 45. Hanehalklarının Bina İnşa Yılına Göre Dağılımı Bina İnşa Yılı (%) İl 1945 ve 1946-1960 1961-1970 1971-1980 1981-1990 1991-2000 2001 ve Bilinmeyen öncesi sonrası Bursa 1,4 2,2 5,3 12,9 19,6 28,2 18,6 11,8 Eskişehir 2,0 3,9 5,0 10,3 15,2 19,9 25,9 17,7 Bilecik 2,8 3,6 6,9 11,6 15,6 18,4 20,2 20,8 Türkiye 1,5 2,7 5,9 13,4 18,9 24,6 21,8 11,3 Kaynak: TÜİK, Nüfus ve Konut Araştırması, 2011 Bursa il geneli incelendiğinde %28,2 ile hane- Kentsel dönüşümde işlev ve tasarım değerle- halkının en çok 1991-2000 yılları arası yapılan rini öne çıkaran, yöresel özelliklere, kent este- binalarda, Eskişehir il geneli incelendiğinde tiğine ve karakterine uygun yaklaşımlar ge- %25,9, Bilecik il geneli incelendiğinde ise %20,2 liştirilmesi, çevreye duyarlı yapı ve yerleşme ile hanehalkının en çok 2001 ve sonrası yapılan tipolojileri esas alınıp sürdürülebilir bir dönü- binalarda yaşadığı gözlemlenmektedir. Bursa şüm sağlanması gereklidir. Afet riski yanında, ili hanehalkının %3,6’sı, Eskişehir ili hanehalkı- başta üretim alanları, ortak kullanım alanları, nın %5,9’u, Bilecik ili hanehalkının ise %6,4’ü 50 temel kentsel ve üretken altyapı olmak üzere yaşından büyük ve ekonomik ömrünü tamam- üst düzeyde fayda ve değer üreten, büyüme ve lamış binalarda yaşamaktadır. Olası bir afete kalkınmaya katkı sağlayan, mekân kalitesini ve karşı 1998 yılı deprem yönetmeliğine uygun refahı yaygın şekilde artıran dönüşüm projeleri yapılmamış ve yüksek katlı ekonomik ömrünü geliştirilmelidir. tamamlamış binalar risk içermektedir. Kentsel dönüşüm gerçekleştirilirken risk içeren binala- Kentlerde farklı gelir gruplarının yaşam alan- rın yoğunlaştığı alanlara öncelik verilmelidir. larını giderek birbirinden yalıtan, işyeri-konut mesafelerini artıran, kentlerde kutuplaşmaya 156

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ ve sosyal ayrışmaya neden olan dışa kapalı pit edilen yapıların ve kamu kurumu binalarının konut projeleri yerine, kent merkezlerinin, çö- afete dayanıklı hale getirilmesi için dönüşümü- küntü alanlarının, afet riski yüksek alanların nün/ rehabilitasyonunun sağlanması ve eskiyen konutların yenilenmesine yönelik uygulamalar geliştirilmelidir. TR41 Bölgesinde Tedbir 3. Ulaşım sistemleri ve önemli ulaşım te- mevcut konut alanlarının yenilenmesi ve iyileş- sislerinin ve altyapının (doğalgaz, elektrik, ileti- tirilmesi sürecinde yeni konut alanlarında yapı- şim vb.) depremlere dirençli bir şekilde projelen- laşmış ve açık alan dengesi gözetilmesi, kültürel dirilmesi, bakımı ve denetimi için düzenlemeler değerlerin korunması ve yaşam standartlarının yapılması, olası doğal afetlerde vatandaşlara iyileştirilmesi, sağlıklı, güvenli, kaliteli ve ekono- en kısa sürede ulaşılarak kurtarma ve sağlık mik konut ve çevreleri oluşturulması mekân ve hizmetlerinin anında yerine getirilmesi için afet yaşam standartlarının iyileştirilmesi açısından anında erişilebilirliğin sağlanmasına yönelik önem arz etmektedir. altyapı eksikliklerinin giderilmesi İl merkezlerinde kent yaşamını etkileyen un- Tedbir 4. Afet riski kaynaklı kentsel dönüşüm surlardan biri de gürültü kirliliğidir. Gürültü uygulamalarının katılımcı bir süreç olarak yürü- sorununu oluşturan kaynaklar kent içi ulaşım- tülmesi, uygulayıcılar, yerel yönetimler-merke- dan kaynaklanan trafik/demiryolu/havayolu zi yönetim arasında bilgi akışı ve koordinasyon gürültüsü, hafif raylı sistem gürültüsü, eğlence sağlanması ve halka kentsel dönüşüm öncesi yerlerinden, ticari kuruluşlar ile yerleşim ala- afet risklerinin anlatılarak bilinç oluşturulması nı içerisindeki küçük sanayi kuruluşlarından kaynaklanan gürültüdür. Bölgemizde özellikle Tedbir 5. Arazi envanterinin çıkarılması, rezerv Eskişehir’de gürültü kirliliği öncelikli problemler alan tespit edilmesi ve şehirdeki açık alan siste- arasında yer almaktadır. mi oluşturulurken afet durumunun da bir para- metre olarak göz önünde bulundurulması Tedbir 1. Bölgelerin sosyo-ekonomik ve fiziksel özelliklerine ve farklı afet türlerine göre değişen Tedbir 6. Yerleşim birimlerinin ihtiyacı olan ak- risk ve zarar azaltma çalışmaları (mikro bölge- tif yeşil alanların arttırılması ve konut dokusu leme) ile detaylı yapı analizleri yapılması, zemin içinde homojen dağılımının sağlanması, kentsel etüdü çalışmalarının yenilenmesi, afet öncesi/ rekreasyon ve spor alanların geliştirilmesi sonrası eylem ve iyileştirme planlarının gelişti- rilmesi Tedbir 7. Kırsal yerleşimlerin niteliklerinin iyi- leştirilmesi, kırsal yerleşme ve meskenlerinin Tedbir 2. Başta okul ve hastaneler olmak üzere, tipolojisinin saptanması ve yöresel mimariye bölgede bina envanteri çıkarılması ve mevcut dayanan bir yapılaşma sağlanması, kentsel yapıların hasar görebilirliklerinin ve risklerinin alanlarda ise kent kimliğini yansıtan kentsel belirlenmesi, riske karşı dayanıksız olduğu tes- mekân planlanması ve tasarımı yapılması 157

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Tedbir 8. Planlı gelişme alanlarında yerleşimle- Tedbir 9. Yaşam ve mekân kalitesine olumsuz rin geliştirilmesi ve buralardaki yapı stoku etkin etkisi olan kentsel yerleşmeler içinde kalmış kullanımının sağlanması, konut alanlarının dü- olan sanayi tesislerinin organize sanayi bölge- zensiz gelişmesinin önlenmesi ve mevcut dü- lerine ve sanayi alanlarına taşınmasının sağla- zensiz konut alanlarının mekân standartlarının narak OSB-kent-OSB parçalı yapının önlenmesi yükseltilerek dönüşüm ve sağlıklaştırmanın ya- ve doğal eşikler dikkate alınarak OSB’lerin ge- pılması, konut üretiminde nüfusun demografik nişlemesinin kontrol altına alınması ve gelir yapısına göre farklı alternatifler sunul- masının sağlanması Tedbir 10. Yoğun yerleşim ve sanayi alanların- da yaşam kalitesini olumsuz etkileyen gürültü kirliliği kaynaklarının tespit edilmesi ve gürültü kirliliğine yönelik tedbirlerin alınması Öncelik 3. Mekânsal ve ekonomik gelişmenin koruma ve kullanma dengesi içinde yönlendirilmesi, doğal kaynakların, tarihi ve kültürel mirasın korunması Bursa ili verilerine göre, 2000-2006 yılları ara- Bilecik ili verilerine göre, 2000–2006 yılla- sında arazi kullanım değişikliği en fazla 1942 rı arasında arazi kullanım değişikliği en fazla hektar artış ile yapay bölgelerde, 1460 hektar 542 hektar azalma ile tarımsal alanlarda, 693 azalma ile tarım alanlarında tespit edilmiştir. hektar artış ile yapay bölgelerde tespit edilmiş- Kentleşmeye bağlı olarak tarım alanlarında bir tir. Madenciliğin gelişmesine bağlı olarak yapay azalma görülürken güney kesimlerde bulunan bölgelerde bir artış tespit edilmiştir. Ayrıca yeni platolardaki orman tahribatı sonucu ormanlar- yapılan inşaatların miktarındaki artış da şehir- da da bir miktar azalma meydana gelmiştir. deki yeni yapılaşmaların bir göstergesidir. Eskişehir ili verilerine göre, 2000–2006 yılları Yukarıda da belirtildiği üzere 2000-2006 yılla- arasında arazi kullanım değişikliği en fazla 1141 rı arası TR41 illerinde tarım alanlarında, orman hektar azalma ile orman ve yarı doğal alanlar- ve yarı doğal alanlarda azalma gerçekleşmiştir. da, 867 hektar artış ile yapay bölgelerde tespit Bu azalma hızlı ve plansız gerçekleşen kentleş- edilmiştir. Maden alanlarının büyük bir bölümü- me doğrultusunda artma eğilimindedir. Doğal nün orman alanları üzerine kurulmasıyla or- kaynakları oluşturan hava, su, toprak, bitki ör- man ve yarı doğal alanlarda azalma olmuştur. tüsü, hayvanlar ile madenlerin nicelik ve nitelik 158

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ bakımında büyük bir hızla azalması, canlıların mi için doğal kaynakların envanterinin çıkarıl- yaşam alanlarını kısıtlamakta, çevresel fela- ması, genel durum tespiti, yan ürünlerin gelişti- ketlere yol açabilecek iklim değişiklikleri yarat- rilmesi ve korumaya yönelik gerekli tedbirlerin maktadır. Doğal kaynakların bilinçli ve verimli alınması ve mekânsal gelişimin koruma kul- tüketilmesi dengeli kentsel gelişim ve ekonomik lanma dengesi gözetilerek planlanması önem büyüme için vazgeçilmez bir hal almıştır. Bu taşımaktadır. kapsamda, sürdürülebilir doğal kaynak yöneti- Harita 15. TR41 Bölgesi Arazi Kullanımı (2006) Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı 2006 yılı CORINE verilerinden üretilmiştir. 159

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Tedbir 1. Mekânsal gelişmede koruma alanları lerinin belirlenmesi, tehdit altında olan türlerin (ova, orman, su havzaları vb.) ve doğal eşiklerin sürdürülebilirliğinin sağlanması ve korunması göz önünde bulundurularak planlama yapılma- sı Tedbir 5. Doğal kaynak kullanımında ürün yel- pazesinin çeşitlendirilmesi ve bu konuda Ar-Ge Tedbir 2. Gelişme alanlarının yer seçimleri ön- merkezlerine destek verilmesi, yan ürünlerin celiğinde nitelikli tarım alanlarının yer alma- envanterinin yapılması, satış ve pazarlanması- ması ve gelişme alanlarının yapılacak detaylı nın da düzenlenmesi etütler doğrultusunda tarım alanlarını yok et- meyecek biçimde dengeli olarak belirlenmesi Tedbir 6. Bölge maden potansiyeli üzerine araştırmalar yapılması ve maden sahalarının Tedbir 3. Kentleşme ve mekânsal planlama sü- doğal çevre ve yerleşimler üzerindeki olumsuz recinde tarihi ve kültürel varlıkların korunma- etkilerinin azaltılması sı, yaşatılması ve geliştirilmesini benimseyen yaklaşımların desteklenmesi Tedbir 7. Erozyon riskinin yüksek olduğu alanlar öncelikli olmak üzere bölge genelinde erozyonla Tedbir 4. Biyolojik çeşitlilik envanter eksiklik- mücadele edilmesi ve erozyonla kaybolan top- lerinin tamamlanması, endemik türlerin gen- rak miktarını asgari seviyeye indirilmesi Öncelik 4. Çok merkezli mekânsal gelişme sistemi oluşturulması TR41 Bölgesinin belde ve köyler nüfusu azalma BEBKA tarafından 2012 yılında 24 gösterge kul- eğilimindedir ve 26 bölge içinde en düşük bel- lanılarak yapılan TR41 İlçe Kalkınma Endeksi de ve köy nüfus artış oranına sahip 7. bölgedir. çalışmasında (Ek 3); 1. derece gelişmiş ilçeler; TR41 Bölgesi kırsal nüfus artış hızı 2011 yılında Bursa ilinde Osmangazi, Nilüfer, Yıldırım, Gem- % -17,76 iken bu oran 2012 yılında %-23,39 ol- lik, İnegöl, Eskişehir ilinde Tepebaşı, Odunpa- muştur. zarı, Bilecik ilinde ise merkez ilçe ve Bozüyük olarak ortaya çıkmıştır. TR41 illeri nüfus dağılımı incelendiğinde Bur- sa ili nüfusunun %89.35’inin, Eskişehir ili nü- Bu durum mekânsal organizasyon anlamında fusunun %90.01’inin, Bilecik ili nüfusunun da bölgede illerin merkez ilçelerinin geliştiğini ve %75.91’inin il ve ilçe merkezinde yoğunlaştığı kentsel hizmetlerin bu ilçelerde yoğunlaştığını görülmektedir. Nüfus yoğunlaşmasına paralel göstermektedir. Sonuç olarak, merkezlerde tra- olarak kentsel hizmetler de merkezde yoğunluk fik yoğunluğu başta olmak üzere, sosyal donatı göstermektedir. alanlarının ve açık alanların eksikliği gibi prob- lemler yaşanmaktadır. 160

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Harita 16. TR41 Bölgesi İlçe Bazında Gelişmişlik Endeksi Kaynak: BEBKA TR41 İlçe Kalkınma Endeksi, 2012 verileri kullanılarak oluşturulmuştur. Onuncu Kalkınma Planı’nda mekânsal geliş- yaşanabilir mekânlar ve çekim merkezleri or- mede amaç; coğrafi koşulları, kent-kır ayrımını, taya çıkaran bir sistem geliştirmek olarak belir- tarihi, kültürel ve çevresel değerleri, insan ve lenmiştir. toplum ihtiyaçlarını dikkate alan, planlama- yı etkili şekilde kullanan, planlama yetkilerini Buna istinaden, TR41 Bölgesinde homojen ve katılımcılık ve yerindelik ilkesi çerçevesinde dengeli bir mekânsal gelişim için yeni alt mer- dengeli paylaştıran, ortak kullanım alanlarına kezlerin oluşması, ana merkezdeki fonksi- daha fazla imkân sağlayan, üst standartlarda yonların alt merkezlere kaydırılarak nüfusun ve hizmetlerin dengeli dağılımı sağlanmasına 161

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ yönelik çok merkezli mekânsal gelişme sis- Tedbir 3. İlçelerin ve ilçe merkezlerinin, il için- temi oluşturulması 2023 hedefleri arasında deki kimlikleri bağlamında, birbirleri ile olan yerini almıştır. işlevsel ilişkilerinin geliştirilmesi ve kır-kent bü- tünleşmesinin sağlanması Tedbir 1. Yeni alt merkezlerin ve çekim alanla- rının oluşturularak bölge bütününde merkezler Tedbir 4. Bölgede 6360 sayılı Büyükşehir Ya- arası dengeli gelişme sağlanması sası kapsamındaki illerde tüm ilçeleri gözeten planlamanın yapılması ve yerelde planlama Tedbir 2. Kentsel donatıların/hizmetlerin il öl- konusunda kurumsal kapasitenin geliştirilmesi çeğinde, merkezler arası dengeli dağılımı sağ- lanarak, daha yaygın ve daha etkin bir yapıya kavuşturulması ve erişilebilir olmasının sağlan- ması Öncelik 5. Ulaşım modları arası entegrasyonun sağlanarak erişilebilirliğin artırılması ve kent içi ulaşımın düzenlenmesi Bölgenin mekân ve yaşam kalitesinin artırıl- yapının yaya ve toplu taşıma öncelikli geliş- ması sürdürülebilir bir ulaşım sistemi ve erişi- tirilmesi ve dönüştürülmesi, şehirlerarası ve lebilirlik önem taşımaktadır. Türkiye Ulaşım ve şehir içi bağlantıların etkili şekilde kurulması, İletişim Stratejisi kapsamında belirlenen 2023 çevreye duyarlı, akıllı, verimli ve maliyet etkin vizyonu ülkemizin rekabet gücüne ve toplumun uygulamaların yaygınlaştırılması ve artan taşıt yaşam kalitesinin yükseltilmesine katkı veren; sahipliğine cevap verecek altyapının kurulması güvenli, erişilebilir, ekonomik, konforlu, hızlı, önem taşımaktadır. Ayrıca Bursa il sınırları için- çevreye duyarlı, kesintisiz, dengeli, çağdaş hiz- de lojistik firmaların dağınık yer seçmiş olması metlerin sunulduğu sürdürülebilir bir ulaştırma kent içi trafiğini olumsuz yönde etkilemektedir. sistemi oluşturmaktır. Aynı şekilde, önümüz- Buna istinaden, kent içi yük taşımacılığında da deki on yıl için bölgemizde ulaşımda çevreye düzenlemeler yapılması gereklidir. duyarlı ve erişilebilirliğin arttırıldığı bütüncül bir yaklaşımla ulaşım modlarının entegrasyonu TR41 Bölgesi ulaşım ağları baz alınarak ilçelerin hedeflenmektedir. Bu amaçla ulaşım modları erişilebilirlik düzeyleri incelendiğinde Bozüyük arası entegrasyonun sağlanarak erişilebilirliğin ilçesi coğrafi olarak en erişilebilir ilçe olurken artırılması ve kent içi ulaşımın düzenlenmesi Mihalıççık ilçesi ise erişimi en zor olan ilçe ola- önceliği belirlenmiştir. rak karşımıza çıkmaktadır. Buna istinaden, ön- celikle kırsalda yer alan ilçelere olan bağlantı Kent içi ulaşımda mekânsal planlama ve ge- yollarının iyileştirilerek erişilebilirliğin artırıl- lişme hedefleri doğrultusunda sistemler arası ması önem arz etmektedir. entegrasyon ve uyumun güçlendirilmesi, alt- 162

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Harita 17. Ulaşım Sistemleri ve Yerleşim Büyüklüklerinin Mekânsal Dağılımları Kaynak: Ulaştırma Bakanlığı, TCDD, Orman ve Su İşleri Bakanlığı CORINE verileri ve İl Çevre Düzeni Planları verileri kullanılarak BEBKA tarafından hazırlanmıştır. Tedbir 1. Çevre illerden merkeze, merkezden Tedbir 3. Frig Vadisi gibi karayolu ulaşım ağı ilçelere ve ilçelerin birbirleriyle ve beldeleri ile içinde olmayan özellikle turistik yerlere ulaşım olan öncelikli bağlantı yolların iyileştirilmesi ve sağlanması ve erişilebilirliğin artırılması ilçelere erişilebilirlik süresinin kısaltılması, mer- kez - çevre iller - ilçeler ve beldeler arasında Tedbir 4. Ulaştırma türleri içerisinde en güvenli otobüs-minibüs seferlerinin sıklaştırılması ve güvenilir olan raylı ulaşım sistemlerinin kul- lanımının yayınlaştırılması, hafif raylı sistemler Tedbir 2. Yenişehir Havaalanı’na erişimin kolay- ve metro gibi çevre dostu toplu taşımacılığın laştırılması için yer hizmetlerinin geliştirilmesi geliştirilmesi, kent içi raylı sistem projelerinin; ve havaalanının aktif kullanımı sağlanması şehir merkezlerinden geçen demiryolu ana hat- tına, kent içi lojistik merkezlerine, şehirlerarası 163

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ otobüs terminallerine, tren garlarına ve hava ması, bisiklet yollarının artırılması ve bisiklet limanlarına entegre olabilecek şekilde geliştiril- kullanımı için ana arterlere alternatif farklı gü- mesi zergâhların belirlenmesi Tedbir 5. Toplu taşıma hizmet kalitesinin yük- Tedbir 8. Ulaşımda konut – merkez - işyeri – seltilerek kullanımının teşvik edilmesi eğitim bağlantılarının entegrasyonunu en iyi sağlayacak çözümlerin üretilmesi ve kent içi Tedbir 6. Kent merkezlerinde taşıt trafiğinden ulaşım modları (Tramvay-bisiklet-yaya-kara- arındırılmış yaya bölgelerinin artırılması ve yolu )arası entegrasyonun sağlanması meydanların yapılması, kent merkezi çeper- lerinde ve yayalaştırılacak alanların yanında Tedbir 9. Kent içi yük taşımacılığının, lojistik otopark alanlarının yapılması, kent merkezleri- merkezlerle ilgili düzenlemelerin, depolama, el- ne ulaşmak isteyen kişilerin, özel araçlarını kent leçleme, aktarma ve dağıtım hizmetlerinin, kent merkezi dışında düzenlenen otopark alanların- içi trafiğini olumsuz etkilemeyecek şekilde ya- da bırakarak toplu taşıma araçlarını kullanımını pılmasının sağlanması teşvik eden “park et - devam et” (park and ride) sisteminin yaygınlaştırılması Tedbir 10. Bursa ve Eskişehir merkezinin Gem- lik liman bölgesine demiryolu bağlantısının sağ- Tedbir 7. Kent içi araç trafiğini hafifletmek için lanması ana akslara alternatif ulaşım ağlarının sağlan- Öncelik 6. İçme, sulama ve kullanma suyunun etkin kullanımının sağlanması, bütünleşik su yönetimi planlarının uygulanması ve su kirliliğinin önlenmesi Son yıllarda su kaynaklarının korunması ve (UHYS) hazırlanmıştır. UHYS, ülke ihtiyaçlarını sürdürülebilirliğinin sağlanması için bütünleşik önceliklendiren, AB çevre ve su yönetim stan- çözümler getirilmesi ve havza bazında yönetil- dartları ile tutarlı ve Türkiye’nin sürdürülebilir mesi önem kazanmıştır. Bu nedenle su havza- yaşam öncelikli kalkınma gündemini destekle- larının doğal kaynaklarının korunması, gelişti- yen güçlü bir entegre doğal kaynak yönetim po- rilmesi ve sürdürülebilir kullanımı ile ilgili orta litika çerçevesinin ve stratejisinin önemli bir bi- ve uzun vadeli kararlara ve yatırım programla- leşenini oluşturmaktadır. Bu kapsamda ilk önce rına rehberlik sağlamak, toplumumuzun havza- havzadaki su kalitesi, kirletici kaynaklar, koru- ların ekolojik, ekonomik ve sosyal fayda ve hiz- nan alanlar ve içme suyu kaynakları göz önüne metleri ile ilgili ihtiyaç ve beklentilerinin yeterli alınarak ülkemiz coğrafyasındaki 25 adet hid- düzeyde ve sürdürülebilir olarak karşılanması rolojik havza belirlenmiş ve önceliklendirilerek için yapılacak çalışmalara ortak bir yol göster- eylem planı çalışmalarına başlanmıştır. mek gayesiyle Ulusal Havza Yönetim Stratejisi 164

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Bursa’nın kuzeyi Marmara Havzasında, İne- Bu noktada Orman ve Su İşleri Bakanlığı tara- göl-Yenişehir, Bilecik’in büyük bir kısmı ve Eski- fından yürütülen Havza Yönetim Planlarının şehir Sakarya Havzası’nda, Bursa ilinin geri ka- uygulamaya geçmesi ve tüm paydaşların lan kısmı ve Bilecik’in kuzeyinde yerleşim alanı katılımı, bütüncül bir yaklaşımla su kaynak- bulunmayan küçük bir alan ise Susurluk Havza- larının korunmasını sağlayacak bir strateji sı’nda yer almaktadır. TÜBİTAK-MAM tarafın- olarak benimsenmelidir. dan Susurluk ve Marmara Havzası için Eylem Planı hazırlanmış ve plan kapsamında havzayı Kanalizasyon hizmeti alan nüfus oranının yük- korumak için tedbirler belirlenmiştir. Sakarya sek olması bölgenin güçlü yönleri arasında yer Havzası’na yönelik halen devam etmekte olup almakla birlikte halen kanalizasyon sistemi Eylül 2013’te tamamlanması planlanmaktadır. olmayan veya yenileme gerektiren ilçeler bu- Ayrıca Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından lunmaktadır. Bölgemizde su kirliliği problemi- yürütülen Türkiye’de Havza Bazında Hassas ni önlemek amacıyla alınacak tedbirler olarak Alanların ve Su Kalite Hedeflerinin Belirlenme- arıtma tesisi bulunmayan yerleşim yerlerine si Projesi ile havzalarda su kirliliği açısından tesislerin en kısa zamanda tesislerin kurulma- hassas alanların, nitrata duyarlı alanların ve bu sı ile birlikte mevcut atıksu arıtma tesislerinde alanları etkileyen hassas bölgelerin tespiti ve su kapasite artırımı ve yenileme ihtiyacı ön plana kalitesinin iyileştirilmesi için alınacak tedbirle- çıkmaktadır. Genel olarak atıksu arıtma tesisi- rin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Benzer bir nin bulunmadığı ilçelerde kanalizasyon suları projede ise tehlikeli madde kirliliğinin kontrolü- herhangi bir arıtıma tabi tutulmadan doğrudan ne ilişkin çalışmalar pilot bölgelerden biri olan su kaynaklarına deşarj edilmekte ve bu durum ve bölgemizde bulunan Susurluk Havzası’nda ciddi bir su kirliliği problemine sebep olmakta- yürütülmektedir. dır. Arıtılmadan deşarj edilen sanayi kaynaklı atıksular da akarsu ve göller ile yeraltı sularını hızla kirletmektedir. Tablo 46. Belediye - Atıksu Göstergeleri Türkiye TR41 Bursa Eskişehir Bilecik 88 93 93 92 97 Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu 62 77 85 69 0 içindeki oranı (%) 182 185 183 169 273 Atıksu arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Belediyelerde deşarj edilen kişi başı günlük atıksu miktarı (litre/kişi-gün) Kaynak: TÜİK, 2010 165

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Günümüzde su kirliliğinin geldiği aşama, arıtıl- mesi ve kayıp/kaçakların kontrol altına alınma- mış atıksuyun deşarj limitlerinin daha sıkı ve sı sınırlayıcı olmasına yol açmıştır. Birçok yer- de deşarj limitleri klasik arıtım sistemlerinde Tedbir 5. Tarım ve çevre etkileşiminde sürdürü- arıtılamayan organik maddenin (özellikle azot lebilir su ve toprak kullanımının sağlanması için ve fosfor) ve diğer öncelikli kirleticiler arıtımı- tarımsal sulama stratejilerinin geliştirilmesi ve nı gerektirebilir. Su kaynaklarının sınırlı olduğu bilinçli gübre ve zirai ilaç kullanımın sağlanması yerlerde arıtılmış atıksuyun tekrar kullanımı giderek önem kazanmaktadır. Aynı zamanda, Tedbir 6. Tekstil, deri ve kâğıt gibi su tüketimi atıksu arıtma proseslerinin modern ve enerji fazla olan sanayilerin daha etkin su tüketiminin verimliliği yüksek günümüz standartlarına ula- sağlanması ve suyun geri dönüşümle kazandı- şabilmesi ancak tüm prosesin otomasyon siste- rılması mine entegre edilebilmesi ile mümkün olacaktır. Su kirliliği hem sağlıklı içme ve kullanma suyu Tedbir 7. Belediye hizmet alanları içerisinde teminini hem de tarımsal sulama kalitesini etki- kanalizasyon sistemlerinin tamamlanması ve lediğinden sağlıklı ve temiz su kaynaklarına eri- atıksu arıtma sistemleri ile sonlanması, köy öl- şilebilirliği güçleştirmektedir. Bilinçsiz ve kont- çeğinde kanalizasyon, paket arıtma ve doğal rolsüz kullanılan zirai gübre ve ilaçlar nedeniyle arıtma sistemlerinin kurulması tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan yayılı kir- leticiler de su kaynaklarındaki kirlilik yükünü Tedbir 8. Kapasite artırımına ihtiyaç duyulan artırmaktadır. Yapılan çalışmalarda özellikle mevcut atıksu arıtma tesislerinin (AAT) kapasi- tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu Bursa’nın tesinin arttırılması ve atıksu arıtmada otomas- Karacabey ve Mustafakemalpaşa Ovaları’n- yon sistemine geçişin sağlanması da gübre tüketim rakamlarının diğer bölgelere oranla yüksek olduğu gözlemlenmiştir. Tedbir 9. Yağmur suyu toplama kanallarının inşa edilerek kanalizasyon şebekesinden ayrıl- Tedbir 1. Sakarya, Susurluk ve Marmara hav- ması, yağmur suyu ve atıksu arıtma tesislerin- zaları bazında bütünleşik su ve çevre yönetimi de arıtılan suyun kullanma suyu standartlarına planlarının tamamlanması ve uygulamaya ge- getirilerek (refüj sulama gibi) geri kazanılması çirilmesi ile su kaynakları kirliliğinin önlenmesi ve kullanılması Tedbir 2. Kırsal alanlarda içme ve kullanma Tedbir 10. İlçelerde bulunan organize sanayi suyu temini ve kalitesinin artırılması bölgelerinde altyapının tamamlanması ve atık- su arıtma tesislerinin kurulması Tedbir 3. Yüzeysel ve yeraltı su kaynakları en- vanterinin hazırlanması, akım ve kalitesinin iz- Tedbir 11. Marmara Denizi ve kıyı ilçelerinde lenmesi ve yeraltı suyu kullanımın etkin deneti- çevreyi olumsuz etkileyen sanayi ve taşımacı- minin sağlanması lık faaliyetlerin önlenmesi ve olası kazalara yö- nelik müdahale kapasitesinin geliştirilmesi Tedbir 4. Şebeke suyunda otomasyona geçil- 166

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Öncelik 7. Katı atıkların belirli bir sistem içinde ayrı toplanması, taşınması, depolanması, geri kazanılması ve bertaraf edilmesi için entegre katı atık yönetim sistemlerinin kurulması Bursa, İnegöl ve Eskişehir Düzenli Depolama bu oran Türkiye ortalaması olan %54’ün üstün- Tesislerine atık getiren belediyeler dışında, böl- dedir (TÜİK, 20102 ). Bilecik Belediyeler Birliği gede yer alan belediyelerin tamamı katı atıkla- tarafından faaliyete geçirilecek olan ve tüm Bi- rını düzensiz (vahşi) depolamaktadırlar. Ancak lecik merkez ve ilçelerine hizmet verecek tesi- düzenli depolanan katı atık miktarı göz önünde sin işletmeye alınması ve Büyükşehir Belediye bulundurulduğunda bölgede oluşan evsel nite- Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle bölgemizde likli atıkların %70’i düzenli depolanmakta olup, kontrolsüz bertaraf edilen belediye atık oranı ciddi oranda azalacaktır. Bununla birlikte mev- Şekil 32. Belediye Bertaraf Yöntemine Göre Atık (2010) cut vahşi depolama alanlarının rehabilite edil- mesi gerekecektir. Bölgemizde yoğun sanayileşme olmasına rağ- men kısıtlı miktarda tehlikeli atık kabul eden çimento fabrikaları dışında tehlikeli atık berta- raf tesisi bulunmamaktadır. Bu nedenle mün- ferit çözümler yerine bölge düzeyinde sanayi kaynaklı tehlikeli atık envanterinin yapılması, toplanması, taşınması ve bertarafı için fizibilite çalışması yapılması daha verimli olacaktır. Kaynak: TÜİK, 2012 Artan tüketim ve üretimin doğal dengeyi boz- 2 İnegöl düzenli depolama sahası 2011 yılında ması ve doğaya verilen zararın en aza indiril- faaliyete geçtiğinden, söz konusu veriye dahil edilmemiştir. mesi için atıkların geri kazanımı ve yeniden değerlendirmesi için çalışmalar yürütülme- lidir. Bu kapsamda hayvansal atıkların gübre veya enerji elde edilmesi için değerlendirilmesi, hafriyat atıklarının geri kazanımı, ambalaj atık- ların geri dönüşümü benzeri faaliyetler teşvik edilmelidir. 167

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Tedbir 1. Düzenli depolamaya geçişin sağlan- oluşacak hafriyat atıklar için sahalarının belir- ması ve insan sağlığı ile çevre açısından risk lenmesi ve bu atıkların optimum düzeyde geri oluşturan mevcut vahşi depolama alanlarının kazanımının sağlanması rehabilite edilmesi Tedbir 5. Atık azaltılması, atıkların kaynağında Tedbir 2. Bölgede katı atık (evsel, endüstriyel, ayrışması, uygun metotlarla geri kazanımı ve tehlikeli, vb.) envanterinin yapılması, toplan- değerlendirilmesinin teşvik edilmesi, bu konuda ması, lojistiği ve bertarafı için fizibilite çalışması bilinçlendirme yapılması ve farkındalık oluştu- yapılması rulması (Hayvansal atıklar, ormana dayalı bi- yokütle, mermer atıkları, ambalaj atıkları gibi) Tedbir 3. Bölgede katı atık depolama ve berta- raf kapasitesinin artırılması, gerekli bölgelere Tedbir 6. Katı atıkların evsel ve sanayi kaynaklı transfer istasyonlarının kurulması atık çamur bertarafına yönelik fizibilite çalış- malarının yapılması ve bertaraf tesisinin kurul- Tedbir 4. Altyapı ve üstyapı inşaatı (Kentsel dö- ması nüşüm, büyük ölçekli ulaşım yatırımları gibi) ile Öncelik 8. Temiz hava eylem planlarının oluşturulması ve uygulanması, bölgedeki iklim değişikliği ile mücadele için iklim değişikliğine uyum strateji ve planlarının hayata geçirilmesi Isınma, ulaştırma ve sanayi kaynaklı emisyon- se de halen endüstri tesislerinden salınan kirle- lar hava kalitesini düşürmekte, hava kirliliği in- ticiler hava kalitesini tehdit etmektedir. Bölgede san sağlığını ve yaşam kalitesini olumsuz yön- bulunan hava kalitesi ölçüm istasyonu sayısı de etkilemektedir. Hava kirliliği kaynaklarının yetersiz olup, hava kirliliği yoğun sanayi böl- tespiti ve hava kalitesinin iyileştirilmesi için tüm gelerinde ve yerleşim alanlarında hava kirliliği kaynakları ve kirleticileri göz önünde bulundu- ölçüm istasyon sayısının arttırılması ve hava ran bütünleşik bir yaklaşım ile temiz hava ey- kalitesinin izlenmesi ilk aşamada önemlidir. lem planlarının uygulamaya geçirilmesi gerek- mektedir. Bölgemizde, doğalgaza geçişle birlikte Ülkemizde hava kalitesi yönetimine ilişkin usul ısınma kaynaklı hava kirliliğinde azalma görül- ve esaslar Avrupa Birliği (AB) çevre mevzuatıy- 168

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ la uyumlu olarak “Hava Kalitesi Değerlendir- Eylem planı kapsamında çıkarılan Sera Gazı me ve Yönetimi Yönetmeliği” ile belirlenmiştir. Emisyonlarının Takibi Hakkında Yönetmelik ile Yönetmelikte temel olarak 13 kirleticiye (SO2, ulusal sera gazı emisyonlarının önemli bir kıs- PM10, NOx vb.) dair, insan sağlığı ve çevrenin mını teşkil eden elektrik ve buhar üretimi, çi- korunabilmesi için sağlanması gerekli olan li- mento, demir-çelik, seramik, kireç, kâğıt ve cam mit değerler belirlenmiştir. Nihai olarak AB ül- üretimi gibi sektörlerden kaynaklanan sera kelerindeki hava kalitesi değerlerine ulaşılması gazı emisyonlarının tesis seviyesinde izlenmesi hedeflenen bu Yönetmelikte; 2014 yılına kadar sağlanacaktır. Bu yönetmelik bölgemizde öne mevcut hava kalitesi sınır değerlerinin kade- çıkan sektörleri de doğrudan ilgilendirmekte meli olarak azaltılması; 2014 yılından itibaren olduğundan iklim değişikliği ile mücadele temiz de tedbir alma yükümlülükleriyle beraber yine hava eylem planlarının uygulanması ile birlikte kademeli olarak ana hedefin yakalanması ön- öncelik olarak belirlenmiştir. Yönetmelik kap- görülmektedir. samında, bölgemizde de bulunan çimento, de- mir-çelik, seramik, kireç, kâğıt ve cam üretimi Türkiye, Kyoto Protokolü’nü imzalamasıyla gibi sektörler etkilenecektir. Bu nedenle iklim karbondioksit ve sera etkisine neden olan di- değişikliği ile mücadele için yerel planlama ğer gazların salınımını azaltmaya yönelik ça- yapılması, sera gazı emisyon envanteri çıka- lışmalarını arttırmıştır. Ulusal İklim Değişikliği rılması, sera gazı emisyonlarının azaltılması- Strateji Belgesi iklim değişikliğinin etkilerinin na yönelik teknolojilerin geliştirilmesi ve uy- azaltılmasına yönelik küresel çabalara katkıda gulanması yaşam kalitesini artırılması adına bulunmak amacıyla hazırlanmıştır. Bu kap- önem taşımaktadır. samda, sera gazı emisyonu kontrolü ve iklim değişikliğine uyum konusunda 2011-2023 yıl- Tedbir 1. İl bazında veya bölgesel düzeyde te- larına yönelik stratejik ilkeleri ve hedefleri içe- miz hava eylem planlarının yapılması ve uygu- ren İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı (İDEP) lanması hazırlanmış ve uygulamaya konulmuştur. İDEP’in genel amacı, sera gazı emisyonlarını Tedbir 2. Sanayi tesisleri, madenler ve taş sınırlandırmaya yönelik ulusal koşullara uygun ocaklarının oluşturduğu hava kirliliğinin kontrol eylemler belirleyerek iklim değişikliği ile mü- altına alınması cadele edilmesi, iklim değişikliğinin etkilerinin yönetilerek dayanıklılığın artırılması ve böyle- Tedbir 3. Hava kirleticileri ve sera gazı emisyon ce Türkiye’de iklim değişikliği ile mücadele ve envanteri çıkarılması uyumun teşvik edilmesidir. 169

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Tedbir 4. Endüstriden, motorlu taşıtlardan ve Tedbir 7. Küresel iklim değişikliği, karbon ayak ısıtmadan kaynaklanan sera gazı emisyonla- izi ölçümü, iklim değişikliği ile mücadeleye yö- rının azaltılmasına yönelik teknolojilerin uygu- nelik mevzuatın getireceği zorunluluklara yö- lanması ve geliştirilmesi nelik eğitimlerin ilgili firmalara verilmesi ve ka- muoyunun bilinçlendirilmesi Tedbir 5. İklim değişikliği ile mücadele için yerel planlama yapılması ve uygulanması Tedbir 6. Ağaçlandırmanın arttırılması, kuraklı- ğa ve tuzluluğa dayanıklı bitkilerin belirlenmesi Öncelik 9. Sanayide atık oluşumu, su ve enerji tüketimini azaltmaya yönelik uygulamalara ve temiz üretime geçişin sağlanması Günümüzde geleneksel kirlilik kontrolü yöntem- tim ve hizmetlerde yenilenebilir enerji kullanımı, lerinin aksine atık oluşumunu kaynağında ön- eko-verimlik, temiz üretim ve çevre dostu tek- lemeyi veya azaltmayı amaçlayan yaklaşımlar nolojiler desteklenecek, bununla birlikte çevre benimsenmektedir. Bu yaklaşım ile birlikte tü- dostu ürünlerin geliştirilmesi teşvik edilecektir. ketim ve üretimin azaltılması anlamına gelme- 2011 yılında çıkarılan Çevre ve Şehircilik Bakan- yen, yüksek verime sahip üretim teknoloji ve lığı, “Tekstil Sektöründe Entegre Kirlilik Önleme yöntemlerin kullanımıyla, aynı miktarda üretim ve Kontrol Tebliği” kapsamında tekstil sektörü için daha az doğal kaynak ve enerji kullanımı faaliyetlerinin çevreye olabilecek olumsuz et- ve daha az atık üretimi prensibine dayanan kilerinin en aza indirilmesine ve temiz üretim sürdürülebilir tüketim ve üretim anlayışı orta- teknolojilerinin kullanımının yaygınlaştırılması ya çıkmıştır. Bu kavram, endüstri başta olmak amaçlanmıştır. Bölgemizde tekstil sektörü öne üzere tüm insani etkinliklerde verimlilik artışı çıkan sektörlerden biri olup bölgemizdeki işlet- ile atık azaltımını birlikte gözeten temiz üretim, meleri doğrudan etkilemektedir. Ulusal politika kirlilik önleme, eko-verimlilik, vb. uygulamaları olarak temiz üretim uygulamaların yaygınlaş- beraberinde getirmiştir. tırılmasının tüm sektörleri kapsayacak şekilde mevzuat değişiklikleriyle desteklenmesi bek- Onuncu Kalkınma Planı’nda belirtildiği gibi, üre- lenmektedir. Bu nedenle sanayi yoğun bölge- 170

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ mizde temiz üretim uygulamalarının yaygın- Tedbir 1. En iyi teknik ve teknolojilerin etkin kul- laştırılması Bölge Planı öncelikleri arasında yer lanılarak temiz üretimin gerçekleştirilmesi almıştır. Tedbir 2. Temiz üretim uygulamaları hakkında Temiz üretim/eko-verimlilik; hammadde ve sanayinin bilinçlendirilmesi enerjiyi daha az kullanmayı, yeniden kullanım ve geri dönüşümü artırmayı, daha az atık oluş- Tedbir 3. Çevre dostu teknolojilerin geliştiril- turmayı ve tehlikeli atık miktarını azaltmayı mesine yönelik Ar-Ge çalışmaları ve üretiminin amaçlayan çevreye duyarlı bir üretim stratejisi- desteklenmesi dir. Ülkemizde bu kapsamda yapılan çalışma- lar sınırlı düzeyde bilinmekte ve uygulanmak- Tedbir 4. Firmalar arası işbirliği ve dayanışma- tadır. Sanayi yoğun bölgemizde eko-verimlilik yı artırarak hem çevresel hem ekonomik getiri- olarak da bilinen temiz üretim uygulamaları- ler sağlayan Endüstriyel Simbiyoz uygulamala- na geçiş ekonomik ve ekolojik faydalar sağ- rın hayata geçirilmesi layacak, aynı zamanda rekabet gücünü art- tıracaktır. Öncelik 10. Yenilenebilir, çevre dostu, ekonomik, verimli ve sürdürülebilir enerji kaynakları potansiyelinin belirlenerek değerlendirilmesi Küresel enerji politikalarının belirlenmesinde yeterince kullanılmaması zayıf yönler arasında ekolojik dengeyi tehdit eden çevre kirliliği ve ik- yer almaktadır. Yenilenebilir enerji kullanımının lim değişikliği sürdürülebilirliğin sağlanmasın- artırılması için öncelikli olarak bölgemizde ye- da giderek artan önem kazanmıştır. Gelişmiş nilenebilir enerji kaynaklarının potansiyelinin ülkeler artan enerji talebine yenilenebilir enerji tespit edilmesi gerekmektedir. Noktasal rüz- kaynaklarının kullanımıyla cevap vermeye ça- gâr ölçümlerinin yapılması, yerelde mevsimsel lışmakta ve bu kaynakların kullanımının yay- olarak güneş ölçümlerinin yapılması, gün boyu gınlaşması için yapılan Ar–Ge çalışmalarına güneş alma süresinin hesaplanması, tespit edil- büyük destekler sağlamaktadırlar. memiş jeotermal kaynakların enerji ve tarım- sal üretime dönük (seracılık gibi) potansiyelinin Hem artan enerji ihtiyacını karşılayabilecek belirlenerek haritalanması gerekmektedir. Böl- hem de enerji elde edilmesi sırasında ortaya çı- gemiz özellikle tarım faaliyetleri ve ormanların kan olumsuz etkileri en aza indirilmesini sağla- yoğun olduğu bir bölge olduğundan biyoenerji yabilecek yenilenebilir enerji kaynaklarının ha- potansiyelinin de tespiti ve fizibilite çalışmaları rekete geçirilmesi konusu kritik öneme sahiptir. önem taşımaktadır. Bölgemizde yenilenebilir enerji potansiyelinin 171

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Yenilenebilir enerji konusunda yeterli Ar-Ge ça- Tedbir 3. Yatırıma dönük (noktasal) rüzgâr, gü- lışmaların yapılmaması da komisyonlar sıra- neş, jeotermal enerji potansiyeli olan alanların sında öne çıkan bir diğer zayıf yöndür. Yenile- belirlenmesi, ölçümlerin yapılması, haritalan- nebilir enerji teknolojileri sektörü, yan sanayiyle ması ve kullanımının teşvik edilmesi birlikte düşünüldüğünde önemli küresel ölçekte rekabet gücü olan bir sektör olarak düşünül- Tedbir 4. Hayvancılığın yoğun olduğu bölge- mektedir. Sanayi ve üniversite işbirliği ile ye- lerde kurumlar ve karar verici örgütlerle hay- nilenebilir enerji teknolojilerinin geliştirilmesi vansal atıkların enerji potansiyeli üzerine araş- ve üretime geçilmesi de bölgemizde teşvik tırmasının yapılması ve kullanımının teşvik edilmelidir. edilmesi Tedbir 1. Yenilenebilir enerji kullanımının artı- Tedbir 5. Orman ürünlerinin biyokütle enerji rılması, yenilenebilir enerji alanında Ar-Ge ça- potansiyeli araştırmaların yapılması ve teşvik lışmalarının geliştirilmesi ve yerli yenilenebilir edilmesi enerji teknolojilerinin üretilmesi Tedbir 6. Yenilenebilir enerji konusunda eğitim Tedbir 2. Hidrolik enerji potansiyelinin belirlen- ve bilinçlendirme çalışmaları yapılması mesine yönelik fizibilitelerin yapılması ve yatı- rıma dönüşmesi için gerekli çalışmaların yürü- tülmesi Öncelik 11. Enerji verimliliği ihtiyaçlarının tespit edilmesi, enerji yönetiminin yaygınlaştırılması ve enerji yoğunluğunun azaltılması Enerji verimliliği, enerji arz güvenliğinin sağlan- Onuncu Kalkınma Planı enerji arz güvenliği- ması, dışa bağımlılıktan kaynaklanan risklerin nin sağlanmasını, yerli ve yenilenebilir enerji azaltılması ve iklim değişikliği ile mücadele kaynaklarının kullanımını arttırırken nükleer bakımından önemlidir. Bu çerçevede, enerjinin teknolojiyi elektrik üretiminde kullanmayı ön- üretiminden kullanımına kadar geçen süreç- görmektedir. Enerjide dışa bağımlılığı azaltmak te verimliliğin artırılması, israfın önlenmesi ve için petrol ve doğalgaz arama çalışmaları art- enerji yoğunluğunun azaltılması gerekmektedir. tırılırken, linyit kömür, jeotermal gibi yerli kay- Bu kapsamda hazırlanan Ulusal Enerji Verimli- naklarının potansiyelinin belirlenmesi önem liği Strateji Belgesinde elektrik üretim, iletim ve kazanacaktır. Enerji Verimliliği Strateji Belge- dağıtımında verimliliği artırmak, enerji kayıp- si’nde vurgulandığı gibi 10. Kalkınma Planı’nda larını ve zararlı çevre emisyonlarını azaltmak da enerji yoğunluğunu azaltılması ve enerji ti- hedeflenmektedir. caretinde rekabetçi bir konuma gelinmesini he- deflenmektedir. 172

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ 2010 yılı verilerine göre TR41 bölgesi illerin- nunun (LEED, akıllı bina. vb.) yaygınlaştırılması den Bursa ve Eskişehir’de sırasıyla 3.291 ve ve kamuoyu bilinçlendirmesinin yapılması 2.551 kWh/kişi olan elektrik tüketimi Bilecik’te 5.179 kWh/kişi değerine ulaşmaktadır. Ülke Tedbir 4. Enerji verimliliği yüksek ürünler üreti- ortalamasının 2.334 kWh/kişi olduğu dikkate lerek rekabet gücünün arttırılması alındığında bölgemizde enerji yoğunluğunun azalması önemli kazançlar sağlanacağı ortaya Tedbir 5. Enerji verimliliğine yönelik malzeme, çıkmaktadır. Enerji verimliliği enerji üretimi, ile- ekipman, yazılım ve otomasyon geliştirilmesi tim ve dağıtım sisteminin yanı sıra, sanayi, ula- ve kullanımının desteklenmesi şım, konut ve hizmet sektörlerinde ki kullanımı da içermektedir. Bu bağlamda enerji verimlili- Tedbir 6. Bina içi otomasyon sistemlerinin ge- ği faaliyetlerinin geliştirilmesi bölge açısından liştirilmesi ve düşük enerji tüketimi sağlayan önemli kazançlar yaratacaktır ürünlerin kullanımının desteklenmesi Tedbir 1. Üretimde, ulaşımda, konutlarda enerji Tedbir 7. Enerji tasarrufu ve verimliliği ile ilgili verimliliği konusunda mevcut durumunun tes- insan kaynaklarını geliştirmeye yönelik eğitim- pit edilmesi ler düzenlenmesi Tedbir 2. Üretimde enerji yönetim sistemlerinin etkin uygulanması ve enerji verimliliğin artırıl- ması, bina ve tesislerde enerji yoğunluğunun azaltılması Tedbir 3. Binalarda enerji sınıfları sertifikasyo- 173

PLANIN GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİKLERİ VE TEDBİRLERİ Öncelik 12. Enerjide dışa bağımlılığın azaltılması için yerel kaynakların kullanımının azami seviyeye yükseltilmesi ve enerji talebi karşılanırken çevresel zararların en alt düzeyde tutulması Enerji tüketiminin ve dışa bağımlılığın artma- çekleşmiş olup bu Türkiye’de elektrik üretiminin sı ile sanayide üretim maliyetlerin artması ve yaklaşık 2,8%’ini karşılamıştır. rekabet gücünün azalması ulusal ölçekte ol- duğu kadar yerelde de bir tehdit oluşturmak- Bölgemiz önemli kömür rezervlerine sahip tadır. Onuncu kalkınma planında yerli kömür olup termik santral yatırım potansiyeli olan bir kaynaklarının yüksek verimli ve çevre dostu bölgedir. Ancak bu yatırımların çevreye olan teknolojiler kullanılarak elektrik enerjisine dö- olumsuz etkilerinin iyi değerlendirilmesi ve en nüştürülmesi ile enerji üretiminin neden olduğu aza indirilmesi için çalışmaların yapılması ge- çevresel etkileri en az düzeye indirilmesi politi- rekmektedir. kalar arasında yerini almıştır. Tedbir 1. Enerji yan sanayinin kurulması için Bölgenin nüfus açısından yoğun bir bölge olması yerli ürün ve teknolojiler geliştirilmesi ve yoğun sanayi faaliyetleri nedeniyle elektrik tüketimi her geçen gün artmaktadır. Bu durum- Tedbir 2. Enerji alanında Ar-Ge ve yenilik kapa- da enerji talebinin sürekli olarak karşılanma- sitesinin geliştirilmesi sı anlamına gelen enerji arz güvenliği konusu gündeme gelmekte, ulusal, bölgesel ya da küre- Tedbir 3. Yerli kömür kaynaklarının çıkartıl- sel düzeyde projeleri göz önünde bulundurmak ması, termik santrallerde verimliliği yüksek ve gerekmektedir. Bölgemizde bulunan yetkin ve çevre dostu teknolojiler kullanılması, mevcut tecrübeli sanayi altyapısı sadece yenilenebilir tesislerin bu anlamda rehabilite edilmesiyle enerji için değil mevcut enerji santralleri ve ge- çevre kirliliğinin önlenmesi veya en aza indiril- lecek yatırımlar için teknoloji geliştirme ve üret- mesi (akışkan yatak teknolojileri, linyit gazlaş- me kapasitesine sahiptir. Türkiye Elektrik İletim tırma vb.)  A.Ş. (TEİAŞ) 2011 verilerine göre bölgemizde bu- lunan santrallerde 6.612,7 GWh brüt üretim ger- 174

MEKÂNSAL GELİŞME PLAN KARARLARI



MEKÂNSAL GELİŞME PLAN KARARLARI Amaç gelişme şeması sektörel gelişmelerin sosyal, ekonomik ve kültürel bağlantılarına ek olarak Bölgede sürdürülebilir kalkınmayı hedefleyen mekânsal açıdan da bütünleştirilmesini amaç- 2014-2023 Bursa Eskişehir Bilecik Bölge Pla- lamaktadır. nı kapsamında belirlenen öncelik ve tedbirler- le uyumlu olarak hazırlanan Bölge mekânsal aktarılmıştır. Bölge Mekânsal Gelişme Şeması, 2014-2023 Kapsam Bursa Eskişehir Bilecik Bölge Planı kapsamında sanayi alanları, tarımsal alanlar, turizm alanla- 2014-2023 Bursa Eskişehir Bilecik bölge planı rı, yerleşim alanları, çevresel ve teknik altyapı, çalışmaları kapsamında hazırlanan mevcut du- ulaşım bağlantılarına ilişkin üretilen plan karar- rum analizlerinden elde edilen sektörel bilgiler larının sentezi niteliğindedir. ve Bölge Planı gelişme eksenleri doğrultusun- da belirlenen öncelikler ve öne çıkan tedbirler doğrultusunda mekânsal planlama kararları belirlenerek Bölge Mekânsal Gelişme Şemasına Bölge Planı Mekânsal Gelişme Şeması Tanımları Mevcut Sanayi Alanları: Sanayi ve Ticaret Ba- Bakanlığı CORINE verileri kullanılarak oluştu- kanlığı’nın 15.04.2000 tarih ve 4562 sayılı Or- rulmuştur. Bölge mekânsal gelişme şemasında ganize Sanayi Bölgeleri Kanunu’na göre OSB yer alan tarım alanları, plan paftasında “tarım statüsü kazanmış alanlardır. alanları” olarak tek gösterim altında toplanmış- tır. Şemada gösterilen tarım arazisi sınırları ya- Öneri Sanayi Alanları: Mevcut durumda OSB sal bağlayıcılık oluşturmaz ve herhangi bir hu- alanlarına ek olarak açılması planlanan yeni kuki ihtilafta belge olarak kullanılamaz. sanayi gelişme alanlarıdır. Orman Alanları: Çevre ve Orman Bakanlı- Sanayi Gelişme Koridoru: Ana ulaşım güzer- ğı mevzuatı, 6831/3373 sayılı Orman Kanunu gâhı boyunca sanayileşmiş ve buna bağlı ola- uyarınca orman rejimine tabi alanlardır. Bölge rak görece gelişmiş bir yapı gösteren kentsel mekânsal gelişme şemasında yer alan tarım yerleşmeler ve bu ulaşım güzergâhına bağla- alanları Orman ve Su İşleri Bakanlığı CORINE nan, ikincil derecede öneme sahip sanayi alan- verileri kullanılarak oluşturulmuştur. larının bulunduğu yerleşmeleri içeren koridor, sanayi gelişme koridoru olarak tanımlanmıştır. Tarımsal Sanayi: Sahip oldukları tarımsal üre- tim değerleri doğrultusunda yerel kalkınmayı Tarım Alanları: Bölge mekânsal gelişme şema- desteklemek üzere tarıma dayalı sanayi geliş- sında yer alan tarım alanları Orman ve Su İşleri tirilecek alanlardır. 177

MEKÂNSAL GELİŞME PLAN KARARLARI Tarımsal Gelişme Odakları: Tarım sektörünün ürünlerin ulusal ve uluslararası pazarlara ulaş- ön plana çıktığı ve iş gücünün önemli ölçüde ta- tırılmasında bölge içinde izlenen yol olarak ta- rımsal faaliyetlerde yoğunlaştığı ilçe merkezle- nımlanmıştır. rini kapsamaktadır. Hizmet ve İşgücü Akımları: Bölgesel merkez Kırsal Kalkınma Bölgeleri: Tarımsal gelişme ve sanayi gelişme odağı arasında merkezden odaklarını içeren ilçe merkezlerini, bu yerleşme- sanayi gelişme odağına doğru gerçekleşen iş- ler ile ilişkili kırsal yerleşmeleri ve tarım alanla- gücü, sanayi odağından da bölgesel merkeze rını kapsayan bölgelerdir. Özellikle turizm, yerel doğru gerçekleşen hizmet akımıdır. sanatlar, odun dışı orman ürünleri vb. tarım dışı ekonomik faaliyetlerde çeşitlilik sağlanması ön- Endüstriyel İlişkiler: Eskişehir ili sanayi alan- görülen alanlardır. ları ile Ankara arasında sağlanacak özellikle sa- vunma sanayi ve havacılık sektöründe endüst- Hayvancılık Öncelikli Gelişme Alanları: Bit- riyel bağlantıları ifade eder. kisel üretime ek olarak hayvancılık yönünden diğer yerleşimlere kıyasla gelişmiş olan ve hay- Kentsel Gelişme Yönü: Bölgedeki il merkez- vancılığın gelir getirici faaliyet olduğu hayvan- lerinin gelişme eğiliminde oldukları yönü ifade cılık sektörünün geliştirilmesine yönelik olarak, etmektedir. Kent makroformu kentsel gelişme ihtiyaç duyulan arazi kullanımına sahip alan- yönü doğrultusunda şekillenmektedir. lardır. Lojistik Merkez: TCDD tarafından bölgede ya- Turizm gelişme odakları: Bölgede turizm yö- pılmakta olan ulusal ve uluslararası taşımacılık nünden potansiyeli yüksek olan ve diğer turizm ve mal dağıtımı ile ilgili tüm faaliyetlerin bulun- alanlarına kıyasla merkez niteliği taşıyan geliş- duğu ve içinde antrepolar, ambalajlama tesisle- me alanlarıdır. ri, depolama sahaları, bürolar ve otopark alan- larının yer aldığı lojistik alanlardır. Turizm alanları: Kış, Kıyı, Tarih ve Kültür, Sağlık ve Termal Turizm, Doğa Turizmi türlerinde böl- Lojistik Odak: Lojistik merkez bulunmayan fa- gede öne çıkan turizm alanlarıdır. Turizm alanı, kat lojistik açıdan önem taşıyan liman bölgesini kırsal turizm alanları veya bölgeleri ya da tu- ve Serbest Bölgeyi içeren odak alanlarıdır. rizm kullanımı ağırlıklı olarak planlaması öneri- len alanlardır. Kapsamında her türlü turistik ve Kademelenmeler: Bölgedeki yerleşimlerin sos- günübirlik tesis alanları, ticari tesisler, sosyal ve yo-ekonomik durumları, yerleşimlerin bölge teknik altyapı alanlarıdır. içindeki gelişmişlik sıralaması ve plan kararları Atıksu Arıtma Tesisi Yapılacak Alanlar: Bölge- doğrultusunda oluşturulan sınıflamadır. de atık su arıtma tesisi bulunmayıp yapılması gerekli olan yerleşim alanlarıdır. Alt bölgeler: Coğrafi açıdan komşuluk ilişkisin- de olan ve ekonomik faaliyetler açısından ben- Mal Akımları: Sanayi alanlarında üretilen zerlik gösteren ilçelerden oluşan bölgelerdir. 178

MEKÂNSAL GELİŞME PLAN KARARLARI Bölge Planı Mekânsal Gelişme Stratejileri 1. Mevcut Organize Sanayi Bölgelerinin altyapı- sektörünün gelişimi desteklenecektir. Eskişehir ları iyileştirilecek ve doluluk oranları ve ihtisas- ilindeki sanayi gelişme koridorunun açılması laşmaları göz önünde bulundurularak kentsel planlanan öneri sanayi alanları doğrultusunda yerleşmeler içinde kalmış olan ve dağınık hal- Ankara’ya doğru doğu yönünde bir gelişme gös- de bulunan sanayi tesislerinin organize sanayi termesi beklenmektedir. Bilecik il merkezini içe- bölgelerine ve sanayi alanlarına taşınması sağ- ren sanayi gelişme koridorunun gelişme potan- lanacaktır. Çevre kirliliği yaratan sanayiler, il- siyeli olan Bursa ili Yenişehir ilçesine doğru batı gili kurum ve kuruluşların görüşleri ve doğal yönünde gelişme göstermesi beklenmektedir. eşik ve değerler dikkate alınarak yer seçimi yapılmış organize sanayi bölgelerine ve sa- 4. Bursa ilinde Karacabey, Mustafakemalpaşa, nayi alanlarına yönlendirilecek, bu bölgeler- Kestel, Gürsu, Gemlik, Orhangazi, İznik, Yenişe- de kirliliği önleyici tedbirler alınacaktır. hir, Orhaneli, Keles, Büyükorhan ve Harmancık ilçeleri, Bilecik ilinde merkez ve Bozüyük dışın- 2. Bilecik ili merkez ilçesinde Bursa-Yenişehir da kalan tüm ilçeler (Osmaneli, Pazaryeri, Göl- hattı üzerinde, Eskişehir ili, Eskişehir- Ankara pazarı, Yenipazar, İnhisar ve Söğüt ilçeleri), Es- hattı üzerinde belirlenen öneri sanayi alanların- kişehir ilinde de merkez ve İnönü ilçesi dışında da sanayi gelişimi gerçekleşmesi planlanmış- kalan tüm ilçeler (Alpu, Mihalıççık, Beylikova, tır. Yapılan yatırımlar doğrultusunda Eskişehir Mahmudiye, Seyitgazi, Çifteler, Sivrihisar, Mi- ilinde sanayinin lojistik, otomotiv ve havacılık halgazi, Sarıcakaya, Günyüzü ve Han ilçeleri) alanlarında ihtisaslaşması öngörülmektedir. Tarımsal Gelişme Odakları olarak belirlenmiştir. 3. Ana karayolu ve demiryolu güzergâhı bo- Tarımsal gelişme odaklarında tarımsal ve- yunca sanayileşen ve birinci derece gelişmiş rimliliğin artırılması, iyi tarım, örtü altı ve sanayi alanları bulunan Eskişehir il merkezi ile organik üretimin geliştirilerek katma değerin bu ulaşım güzergâhına bağlanan ikincil derece- artırılması, modern tarım teknikleri kullanı- de öneme sahip sanayi alanlarının bulunduğu mının yaygınlaştırılması, tarımsal ürün çeşit- İnönü ve Bozüyük ilçeleri; Bilecik ilinde ana ula- liliğinin artırılması öngörülmüştür. şım bağlantıları üzerinde bulunan il genelinde görece gelişmiş sanayi alanlarının bulunduğu 5. Tarımsal gelişme odağı olarak da tanımlanan merkez ilçe ve Osmaneli ilçesi Sanayi Gelişme Bursa ili Karacabey, Mustafakemalpaşa, Yeni- Koridorunu oluşturmaktadır. Sanayi gelişme şehir; Bilecik ili Pazaryeri ve Gölpazarı ilçelerin- koridorları boyunca belirtilen sanayi alanla- de tarımsal sanayi geliştirilecektir. Bu alanlarda rının birbirleri ile etkileşimi sağlanarak sanayi tarımsal ürünlerin nihai ürün haline getirilmele- 179

MEKÂNSAL GELİŞME PLAN KARARLARI rini sağlayan entegre tesislerin kurulması plan- Bölgelerinde ormancılık gibi tarım dışı gelir ge- lanmaktadır. Buna istinaden, tarıma dayalı or- tirici faaliyetlerin geliştirilerek ekonomik çeşitli- ganize sanayi bölgesi, küçük sanayi siteleri ve liğin artırılması, ayrıca eğitim, sağlık, sosyal do- gıda ağırlıklı kırsal işletmeler ile bunların depo- natı, ulaşım ve altyapı eksikliklerinin giderilerek lanmasına yönelik kullanımların bu alanlarda yaşam kalitesinin artırılması planlanmaktadır. geliştirilmesi desteklenecektir. 7. Bilecik ilinde Bozüyük ilçesi Dodurga mevki 6. Bursa ilinde Dağ Yöresi olarak da adlandırı- ve Yenipazar ilçesi ile Eskişehir ilinde Beyliko- lan ve aynı zamanda tarımsal gelişme odakları va ilçesi Hayvancılık Öncelikli Gelişme Alanla- olan Orhaneli, Keles, Büyükorhan ve Harman- rı olarak belirlenmiştir. Bu gelişme alanlarında cık ilçeleri; Bilecik ilinde Sakarya Vadisi civarın- bitkisel üretime ek olarak hayvancılığın gelişti- da yer alan ve tarımsal gelişme odakları olan rilmesi planlanmıştır. Hayvancılık Öncelikli Ge- Yenipazar, Gölpazarı, İnhisar ilçeleri ile komşu- lişme Alanlarında entegre tesislerin kurularak luk ilişkilileri bulunan Eskişehir ili Mihalgazi ve ve Beylikova ilçesinde arazi tahsisi yapılmış Sarıcakaya ilçeleri ve ayrıca Bilecik Pazaryeri olan Besi Organize Sanayi Bölgesinin aktif hale ilçesi; Eskişehir ilinde il merkezi ile İnönü ilçesi getirilerek hayvancılığa dayalı sanayinin geliş- dışında kalan tüm ilçeleri içeren Kırsal Kalkın- tirilmesi öngörülmektedir. ma Bölgeleri tanımlanmıştır. Kırsal bölgelerden giderek artmakta olan göçün önlenmesi ama- 8. Bursa ili İznik ilçesi, Eskişehir ili Frig Vadisi, cıyla kırsal tarımsal üretim turizmle entegre Bilecik ili Söğüt ilçesi turizm gelişme odakları edilerek karlılığı artırılacak, hizmet sektörü ve olarak belirlenmiştir. Bölgede turizm yönünden sosyal hizmet altyapısı geliştirilecektir. potansiyeli yüksek olan ve diğer turizm alanla- rına kıyasla merkez niteliği taşıyan turizm geliş- İl merkezlerinde yoğunlaşan turizm konakla- me odaklarında merkez niteliğinin geliştirilmesi ma altyapısı nedeniyle kırsal bölgelerin sadece için gereken altyapı yatırımları ve tanıtım faa- günübirlik ziyaret edilmesinin önüne geçmek liyetleri yapılacaktır. Ayrıca Bursa ve Eskişehir için kırsal bölgelerde ev pansiyonculuğu, kamp il merkezlerinde tarih, kültür ve termal turizm alanları gibi alternatif konaklama imkânları- potansiyeli geliştirilecektir. Bursa başta olmak nın geliştirilecektir. Turizm talebini geliştirmek üzere kültür turizminde marka kent değeri ta- ve kırsal ekonomik altyapıyı güçlendirmek için şıyan bölge illerimizde sosyal ve fiziksel altyapı ticari değeri olan el sanatları ürün üretimi ve düzenlemelerinin yapılması sağlanacaktır. ürünün doğrudan tüketiciye ulaştığı agroturizm öncelikli olarak ele alınacaktır. Kırsal Kalkınma 180

MEKÂNSAL GELİŞME PLAN KARARLARI 9. Bölgede TCDD tarafından yapılmakta olan 12. Bölgede turizm alanları; Kış, Kıyı, Tarih ve Eskişehir ili Hasanbey ve Bilecik ili Gündüzbey/ Kültür, Sağlık ve Termal Turizm, Doğa Turiz- Bozüyük lojistik merkezleri bulunmaktadır. Lo- mi olmak üzere beş başlıkta sınıflandırılmış- jistik merkezlerin sanayi hammaddelerinin de- tır. Buna göre, Eskişehir ilinde Balıkdamı doğa polanacağı alanlar ve mamul ürünlerin dış pa- turizmi, Pessinus Antik Kenti tarih ve kültür, zara erişiminin sağlanacağı; antrepolar, hal ve Nasrettin Hoca, Yunusemre yerleşimleri tarih depolama sahaları, bürolar ve tır-kamyon oto- ve kültür, Mihalıççık-Çatacık Ormanları doğa park alanları içerecek şekilde planlanması ve turizmi, Sakaryabaşı, Sakarılıca ve Kızılinler OSB alanlarına hizmet sağlaması öngörülmek- alanları da sağlık ve termal turizm alanları ola- tedir. Lojistik merkezlerin demiryolu bağlan- rak belirlenmiştir. tılarının tamamlanması ve sanayi alanları ile entegrasyonun sağlanarak yük taşımacılığı yö- Bilecik ilinde Yenipazar ilçesi Harmankaya nünden sanayi koridoru gelişimini destekleme- Kanyonu doğa turizmi, Bilecik merkez, Söğüt ve si öngörülmektedir. Alt ölçekli planlarda, lojistik Osmaneli ilçesi tarih ve kültür, Pazaryeri ilçesi merkezlerin komşu illerdeki sanayi alanları, ha- de doğa turizmi alanı olarak belirlenmiştir. valimanları ve Gemlik Limanı ile bağlantısının Bursa ilinde İnegöl ilçesinde bulunan Oylat sağ- sağlanması göz önünde bulundurulacaktır. lık ve termal turizm, İznik ve Yenişehir ilçesi tarih ve kültür, Uludağ Milli Parkı kış turizmi, 10. Gemlik ilçesi liman bölgesi ve Serbest Bölge- Keles ilçesi Kocayayla doğa turizmi, Harmancık yi içeren alan lojistik odak alanı olarak tanım- ilçesi doğa turizmi, Büyükorhan ilçesi Derecik lanmıştır. Bölge sanayisi için önem arz eden lo- Bazilikası tarih ve kültür, Orhaneli ilçesi Sada- jistik odağa erişilebilirliğin artırılması amacı ile ğı Kanyonu termal ve doğa turizmi, Aslanlı ve ulaşım bağlantılarının güçlendirilmesi esastır. Ağaçhisar termal turizm, Yıldırım ilçesi Cuma- lıkızık Köyü tarih ve kültür, Gürsu ilçesi tarih ve 11. Sanayide rekabetçiliğin gelişmesi ve li- kültür turizmi ile ilçede yamaç paraşütü yapı- manlar ile Serbest Bölgeye erişilebilirliğin lan alanlar doğa turizmi, Osmangazi ilçesi tarih artması açısından Gemlik liman bölgesine ve kültür, Nilüfer ilçesi Dağyenice termal tu- demiryolu bağlantısı sağlanması planlan- rizm, Uluabat Gölü Gölyazı mevki tarih ve kül- mıştır. Buna istinaden, Bursa- Osmaneli/Bilecik tür, Gemlik ilçesi kıyı turizmi ile tarih ve kültür, arasında yapılacak olan Yüksek Hızlı tren proje- Mudanya ilçe merkezi ve Trilye tarih ve kültür, sine bağlı olarak, Gemlik liman bölgesine iltisak Karacabey ilçesi Kocaçay Deltası doğa turizmi hattı çekilerek bağlantı sağlanması önerilmiştir. 181

MEKÂNSAL GELİŞME PLAN KARARLARI ve Boğazköy kıyı turizmi, Mustafakemalpaşa il- dan başlayarak Bilecik ili Bozüyük ilçesi sanayi çesi Tümbüldek sağlık ve termal turizm, Suuçtu alanlarını kapsayarak Bursa il merkezindeki doğa ve Miletopolis tarih ve kültür turizmi alan- sanayi alanları ile bağlanan ve son olarak Gem- ları olarak belirlenmiştir. lik liman bölgesine ulaşan birincil derecede mal akımı gerçekleşmektedir. Bölgedeki diğer mal Doğa turizmi, kamping alanları vb. kullanımlar akımı ise demiryolu güzergâhı doğrultusunda için yapılaşma koşulları alt ölçekli planlarda Bilecik ili Bozüyük ilçesinden başlayarak mer- belirlenecektir. Alt ölçekli planlarda turizm te- kez ilçe ve Osmaneli ilçesi sanayi alanlarını sislerin mimari projelerinde topografya ve do- kapsayan ve Sakarya iline doğru uzanan ikincil ğal bitki örtüsüne uygun çözümler getirilecek- derecede öneme sahip mal akımıdır. tir. Tesisin yer aldığı çevrenin tarihi ve kültürel kimliğinin korunmasına özen gösterilecektir. 16. Bölgesel merkez niteliğinde olan Eskişehir il merkezinden yoğun sanayi kullanımı olan Bo- 13. Bursa merkez ilçeleri ve İnegöl haricinde, Bi- züyük ilçesine doğru işgücü akımı gerçekleş- lecik ilinde, Eskişehir il merkezi haricinde kalan mektedir. İşgücü akımı Eskişehir’de ikamet edip tüm ilçelerde ve atıksu arıtma tesisi bulunma- Bozüyük ilçesinde çalışan işgücünün günlük yan tüm yerleşimlerde atıksu arıtma tesisi ya- geliş gidişini içermektedir. Bozüyük ilçesinden pılacaktır. de birinci derece gelişmiş bir yerleşim alanı olan Eskişehir il merkezine doğru sosyal ve kültürel 14. Bursa ve Eskişehir merkez ilçeleri bölgede hizmet alma amaçlı insan akımı yaşanmak- sanayi alanında en gelişmiş ilçeler olup hem tadır. Bu akım Bozüyük ilçesinde ikamet eden kent bütününe hem de çevre kentsel ve kırsal hanehalkının Eskişehir il merkezinde sunulan yerleşim alanlarına hizmet sunumunda bulu- hizmetlerden yararlanmak için gerçekleştirdiği nan bölgesel merkez niteliğindedir. Bu nedenle geliş gidişleri içermektedir. sanayi, turizm, sağlık, eğitim, kültür, ulaşım ve erişim başta olmak üzere gerekli fonksiyonları 17. Endüstriyel ilişkiler kapsamında Eskişehir geniş kapasitede içeren, il sınırlarının ötesine ilindeki mevcut sanayi ve Ar-Ge potansiyeli ulaşan genişlikte etki alanına sahiptir. geliştirilerek, havacılık ve savunma sanayi öncelikli olmak üzere Ankara ile ileri teknoloji 15. Bölgedeki sanayi alanlarında üretilen malla- bağlantısı sağlanacaktır. rın ulusal ve uluslararası pazarlara ulaştırılma- sında Eskişehir merkezindeki sanayi alanların- 18. Bölge genelinde il merkezlerinde batıya 182

MEKÂNSAL GELİŞME PLAN KARARLARI doğru kentsel gelişme görülmektedir. Bursa il 1. kademe merkezler; Bursa ili Osmangazi, Ni- merkezi batıda yer alan Nilüfer ilçesi doğrultu- lüfer, Yıldırım, Gemlik ve İnegöl ilçeleri, Eskişe- sunda, Eskişehir ili Bursa yolu üzerindeki yeni hir ili Odunpazarı ve Tepebaşı ilçeleri, Bilecik ili kentsel gelişme alanları doğrultusunda ve Bi- merkez ve Bozüyük ilçeleri olarak belirlenmiştir. lecik il merkezi ise Bursa ili Yenişehir ilçesi yö- nünde gelişme göstermektedir. Kentsel gelişme 2.kademe merkezler; Bursa ili Gürsu, Orhan- alanlarının verimi yüksek tarım arazilerine ve gazi, Karacabey, Mustafakemalpaşa, Mudanya, enerji kaynak alanlarına zarar vermeyecek Kestel, İznik ve Yenişehir ilçeleri olarak belirlen- biçimde koruma kullanma dengesi gözetilerek miştir. çevreye ve afetlere duyarlı yerleşimler yapıla- cak şekilde geliştirilmesi esastır. Bu doğrultuda 3.kademe merkezler; Bursa ili Orhaneli ilçesi, alt ölçekli planlarda gelişme alanlarının yerleş- Eskişehir ili Mahmudiye, İnönü, Sivrihisar, Alpu melerin nüfus projeksiyonu yapılarak belirlen- ve Çifteler ilçeleri, Bilecik ili Osmaneli, Söğüt ve mesi ve gerekli kentsel alanların denetimli bir Pazaryeri ilçeleri olarak belirlenmiştir. şekilde etaplar halinde açılması esastır. Gelişme Alanları yerleşimlerin makroformunun ve geliş- 4.kademe merkezler; Bursa ili Harmancık, Ke- mesinin şematik olarak belirlendiği alanlar olup, les ve Büyükorhan ilçeleri, Eskişehir ili Mihalıç- Plan bu alanların tamamının yerleşime açılaca- çık, Beylikova, Sarıcakaya, Mihalgazi, Seyitgazi, ğını göstermez. Alt ölçekli planlar hazırlanırken Han ve Günyüzü ilçeleri, Bilecik ili İnhisar, Göl- kurumlardan alınacak görüşler çerçevesinde bu pazarı ve Yenipazar ilçeleri olarak belirlenmiştir. alanların sınırları kesinleşir. 20. TR41 2023 Bölge planında homojen ve den- 19. Bölgedeki yerleşmelerin mevcut gelişme geli bir mekânsal gelişim için yeni alt merkezle- eğilimleri, nüfus büyüklükleri ve ilçelere göre rin oluşması, ana merkezdeki fonksiyonların alt dağılımı, ulaşım, iş gücü, üretim deseni, sosyal merkezlere kaydırılarak nüfusun ve hizmetlerin ve ekonomik veriler baz alınarak oluşturulan ve dengeli dağılımı sağlanmasına yönelik çok mer- kentsel ve kırsal yerleşimlerin bölge içindeki ge- kezli mekânsal gelişme sistemi oluşturulması lişmişlik sıralamasını belirleyen kademelenme- hedeflenmektedir. ler tanımlanmıştır. TR41 Bölgesi için belirlenen kademelenmeler aşağıda belirtilmektedir: 183

Harita 18. Bölge Mekânsal Gelişim Şeması MEKÂNSAL GELİŞME PLAN KARARLARI 184

MEKÂNSAL GELİŞME PLAN KARARLARI ALT BÖLGE ÖNCELİK ve TEDBİRLER TR41 2023 Bölge planında homojen ve dengeli ketler neticesinde ilçeler, belirtilen alanlarda en bir mekânsal gelişim için yeni alt merkezlerin çok merkez ilçeler ile etkileşim halindedir. Bursa oluşması, ana merkezdeki fonksiyonların alt ilinde ilçelerin merkez dışında yoğun etkileşim merkezlere kaydırılarak nüfusun ve hizmetlerin içinde olduğu ilçeler Gemlik, Orhangazi, Mus- dengeli dağılımı sağlanmasına yönelik çok mer- tafakemalpaşa, Karacabey ve Yenişehir olarak kezli mekânsal gelişme sistemi oluşturulması belirlenmiştir. Eskişehir ilinde ilçelerin merkez hedeflenmektedir. dışında Çifteler ilçesi ile yoğun etkileşimde bu- lunduğu görülmektedir. Bilecik ilinde ilçelerin Bölge planında bölgedeki yerleşmelerin mevcut merkez dışında yoğun etkileşimde bulunduğu gelişme eğilimleri, nüfus büyüklükleri ve ilçele- diğer ilçe Bozüyük ilçesidir. Kırsal bölgelerdeki re göre dağılımı, ulaşım, iş gücü, üretim deseni, ilçeler ise coğrafi açıdan yakın olan ilçelerle et- sosyal ve ekonomik veriler baz alınarak oluş- kileşimde içindedir. turulan ve kentsel ve kırsal yerleşimlerin bölge içindeki gelişmişlik sıralamasını belirleyen ka- Buna istinaden, bölge planı mekânsal gelişme demelenmeler tanımlanmıştır. Bursa ili Osman- şeması kararları doğrultusunda, ilçelerin il için- gazi, Nilüfer, Yıldırım, Gemlik ve İnegöl ilçeleri, deki kimlikleri, birbirleri ile olan işlevsel ilişki ve Eskişehir ili Odunpazarı ve Tepebaşı ilçeleri, etkileşimleri ile coğrafi yakınlık ve gelişmişlik Bilecik ili merkez ve Bozüyük ilçeleri 1.kademe kademeleri dikkate alınarak 12 alt bölge oluş- merkezler; Bursa ili Gürsu, Orhangazi, Karaca- turulmuştur. TR41 Bölgesi için oluşturulan alt bey, Mustafakemalpaşa, Mudanya, Kestel, İznik bölgeler aşağıda belirtilmektedir: ve Yenişehir ilçeleri 2.kademe merkezler; Bursa ili Orhaneli ilçesi, Eskişehir ili Mahmudiye, İnö- • Merkez Bursa (Mudanya-Nilüfer-Osmanga- nü, Sivrihisar, Alpu ve Çifteler ilçeleri, Bilecik ili zi-Yıldırım-Kestel-Gürsu) Osmaneli, Söğüt ve Pazaryeri ilçeleri 3.kademe • Orhaneli- Keles- Büyükorhan- Harmancık merkezler; Bursa ili Harmancık, Keles ve Bü- • Gemlik yükorhan ilçeleri, Eskişehir ili Mihalıççık, Beyli- • İznik-Yenişehir-Orhangazi kova, Sarıcakaya, Mihalgazi, Seyitgazi, Han ve • İnegöl Günyüzü ilçeleri, Bilecik ili İnhisar, Gölpazarı ve • Karacabey-Mustafakemalpaşa Yenipazar ilçeleri de 4.kademe merkezler ola- • Merkez Eskişehir (Odunpazarı-Tepebaşı) rak belirlenmiştir. • Alpu-Beylikova-Mihalıççık-Sivrihisar-Günyü- zü 10. Kalkınma Planı ve TR41 2023 Bölge Planı • Seyitgazi-Han-Mahmudiye -Çifteler çalışmaları bünyesinde gerçekleştirilen Bölge- • Bilecik merkez-Osmaneli sel Kalkınma İlçe Anketleri kapsamında ise, il- • Pazaryeri-Bozüyük-İnönü çelerin çalışma/iş/ticaret, sağlık, eğitim, sosyal/ • Orta Sakarya Vadisi (Gölpazarı-Yenipazar-İn- kültürel (alışveriş, eğlence) vb. alanlarda etkile- hisar-Söğüt-Mihalgazi-Sarıcakaya) şim halinde olduğu ilçeler tespit edilmiştir. An- 185