งานวิจัยกลไกการสร้างนักพัฒนาพื้นที่ต้นแบบและเจ้าของแปลงครัวเรือนต้นแบบฯ ในเขตพื้นที่บริการของ ศพช.ลำปาง

รายงานการวิจัยฉบบั สมบรู ณ เร่ือง กลไกการสรางนักพฒั นาพ้ืนท่แี ละเจาของแปลงครวั เรือนตนแบบ ตามหลักทฤษฎใี หมป ระยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” ในเขตพน้ื ทบี่ รกิ ารของศูนยศ ึกษาและพัฒนาชุมชนลาํ ปาง โดย อภิญญา โกมลรตั น ณัฐนชิ รกั ขติวงศ ศรญั ยา ปาปลูก และคณะ กรมการพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย ปง บประมาณ พ.ศ.2564

ก กติ ตกิ รรมประกาศ การวิจัยเรื่อง กลไกการสรางนักพัฒนาพ้ืนท่ีและเจาของแปลงครัวเรือนตนแบบ ตามหลัก ทฤษฎีใหมประยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” ในเขตพ้ืนที่บริการของศูนยศึกษาและพัฒนาชุมชนลําปาง ประสบความสําเร็จได ตองขอขอบคุณ คณะผูบริหารและเจาหนาที่พัฒนาชุมชนจังหวัด ลําปาง ลําพูน และ แพร ทุกทาน เปนอยางสูง ที่มีสวนชวยในการเอื้ออํานวยในการทํางานของคณะวิจัย และคณะเจาหนาที่ ตลอดจน ครูพาทํา ของศูนยศึกษาและพัฒนาชุมชนลําปาง และปราชญ ในเขตพื้นที่ อําเภอเมืองลําปาง อําเภองาว อําเภอเมืองแพร อําเภอรองกวาง อําเภอลอง และอําเภอปาซาง รวมใหขอมูล ตลอดจน ผูทรงคุณวุฒิท่ีเคารพทุกทาน และนายไกรฤกษ มูลเมือง ในการถายทอดประสบการณอันเปนประโยชน คณะผูวิจัยหวังเปนอยางยิ่งวา ผลงานฉบับน้ี จะสามารถเปนประโยชนในการบริหารจัดการ การดําเนิน กิจกรรมที่เกี่ยวของกับโครงการพัฒนาพื้นท่ีตนแบบตามหลักทฤษฎีใหม และการประยุกตใชศาสตร พระราชา ตอไป ศูนยศ กึ ษาและพัฒนาชุมชนลาํ ปาง กันยายน 2564

ข บทคดั ยอ ชอ่ื รายงานการศกึ ษา กลไกการสรา งนักพัฒนาพ้นื ท่ีและเจา ของแปลงครัวเรือนตนแบบ ตามหลักทฤษฎใี หมประยกุ ตสู “โคก หนอง นา พช.” ในเขต พื้นท่บี รกิ ารของศูนยศ ึกษาและพัฒนาชมุ ชนลาํ ปาง คณะทํางาน อภญิ ญา โกมลรัตน ณฐั นชิ รักขตวิ งศ ศรญั ญา ปาปลกู และคณะ ปงบประมาณ 2564 ระยะเวลาดาํ เนินการ พฤษภาคม – กนั ยายน 2564 งานวิจัยนท้ี ําการศกึ ษา กลไกการสรางนักพัฒนาพ้ืนท่ีและเจาของแปลงครัวเรอื นตนแบบ ตามหลักทฤษฎีใหมประยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” ในเขตพื้นที่บริการของศูนยศึกษาและพัฒนา ชุมชนลําปาง มีวัตถุประสงค (1) เพ่ือศึกษาปจจัยท่ีสงผลตอความสําเร็จในการสรางนักพัฒนาพื้นท่ี ตน แบบและเจา ของแปลงครวั เรอื นตนแบบตามหลักทฤษฎีใหมป ระยกุ ตสู “โคก หนอง นา พช.” ในเขต พื้นที่บริการของศูนยศึกษาและพัฒนาชุมชนลําปาง (2) เพ่ือศึกษาแนวทางการประยุกตใชศาสตร พระราชาของนักพัฒนาพ้ืนท่ีและเจาของแปลงครัวเรือนตนแบบตามหลักทฤษฎีใหมประยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” ในเขตพน้ื ท่บี รกิ ารของศนู ยศกึ ษาและพฒั นาชมุ ชนลําปาง และ (3) เพ่อื พัฒนากลไกการ สรางนักพัฒนาพื้นที่และเจาของแปลงครัวเรือนตนแบบ ตามหลักทฤษฎีใหมประยุกตส ู “โคก หนอง นา พช.” ในเขตพ้ืนที่บริการของศูนยศึกษาและพัฒนาชุมชนลําปาง การวิจัยน้ีใชระเบียบวิธีวิจัย เชิง คณุ ภาพ (Qualitative Research) ไดแ ก การสมั ภาษณเชงิ ลกึ (In -depth Interview) และ การสนทนา กลุม(Focus Group) กลุมตัวอยางในการวิจัย แบงเปน 3 กลุม ไดแก (1) เจาหนาท่ีพัฒนาชุมชนจังหวัด แพร จํานวน 6 คน จังหวัดลําพูน จํานวน 4 คน และจังหวัดลําปาง จํานวน 6 คน และเจาหนาท่ีศูนย ศกึ ษาและพฒั นาชมุ ชนลําปาง จํานวน 3 คน (2) นกั พฒั นาพน้ื ทตี่ นแบบจากจังหวัดลําปางจํานวน 7 คน จังหวัดแพร จํานวน 18 คน และจังหวัดลําพูน จํานวน 7 คน (3) ตวั แทนเจาของแปลงครัวเรอื น/ชมุ ชน ตนแบบ จังหวัดลําปาง รวมจํานวน 7 คน เจาของแปลงครัวเรือนตนแบบ จังหวัดแพร จํานวน 5 คน และ เจาของแปลงครวั เรือนตน แบบ จังหวดั ลาํ พูน จํานวน 5 คน รวม จํานวนทัง้ หมด 68 ราย

ค ผลการวจิ ยั พบวา (1) ปจจัยทีส่ ง ผลตอความสําเรจ็ ในการสรางนักพฒั นาพนื้ ที่ตน แบบและ เจา ของแปลงครัวเรือนตนแบบตามหลักทฤษฎใี หมป ระยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” ในเขตพ้ืนทีบ่ ริการ ของศูนยศ ึกษาและพัฒนาชุมชนลําปาง ไดแก กระบวกการสรางการเรียนรูท่ีเหมาะสมใหกับนักพัฒนา พื้นที่ตนแบบและเจาของแปลงครัวเรือนตนแบบ อยางเหมาะสม ซึ่งก็คือ การเนนผูเรียนรูเปนจุด ศูนยกลาง มีการเปดโอกาสใหผูเขารวมโครงการไดแลกเปล่ียนเรียนรู ซึ่งกันและกัน รวมท้ังกับ นักวิชาการ ซึง่ การเรียนรูท่ีมีประสิทธิภาพมากที่สุด คอื การเรียนรจู ากการปฏิบัติ จากการลงมือทําจริง และการแกปญหาเฉพาะหนาที่มักจะเกิดข้ึนตลอดเวลา ซ่ึงทําใหเกิดการเรียนรูกับส่ิงใหม ซึ่งการมี กระบวนการเรียนรทู ่ีเหมาะสมจะตองทําตามลาํ ดบั ข้ันตอน คือ ตองสรา งความรคู วามเขาใจในโครงการ ทั้งทฤษฎีและแนวทางการปฏิบตั ิกอนเปนลําดับแรก ทัง้ น้ี จะตองมีการนาํ ไปปรบั ใชตามความเหมะสม เน่ืองจากสภาพพื้นที่ดาํ เนินการมีความแตกตางกัน (2) การประยุกตใชศาสตรพระราชาของนักพัฒนา พ้ืนที่และเจาของแปลงครัวเรือนตนแบบตามหลักทฤษฎีใหมประยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” ในเขต พืน้ ทบ่ี รกิ ารของศนู ยศกึ ษาและพฒั นาชมุ ชนลําปาง มีความสมั พันธตอ ความสําเรจ็ ในการดาํ เนนิ โครงการ ประกอบดวย การใชหลักภูมิสังคมซ่ึงก็คือการคํานึงถึงสภาพภูมิประเทศและสภาพภูมิอากาศในแตละ พื้นท่ีซ่ึงมีความแตกตางกัน มีการปรับใชหลักวิชาการอยา งเหมาะสม ซึ่งตรงกับหลักการทรงงานในการ ไมยึดติดกับตํารา ที่อาจไมสามารถใชไดโดยตรง มีการใชวัตถุดิบที่มีในพื้นที่ใหเกิดประโยชนสูงสุดเชน การนํามาทําปุยหมักและการใชท ดแทนวัตถุดบิ ชนดิ อ่ืนที่อาจขาดแคลนในพื้นท่ี ใชการมีสวนรวมในการ รวมคิด รวมทํา และรวมแกไขปญหา ดวยความสามัคคี และการใชเครือขายในการทํางาน ซ่ึงทั้งหมด ตองอาศัยความพากเพียรและอดทน ในการปฏิบัติงานเนนลงมือทํา ไมใจรอน และรวมมือรวมใจแบง หนาท่ีทํางานตามความถนัด และ (3) ในการพัฒนากลไกการสรางนักพัฒนาพื้นที่และเจาของแปลง ครัวเรือนตนแบบ ตามหลักทฤษฎีใหมประยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” ในเขตพื้นที่บริการของศูนย ศึกษาและพัฒนาชุมชนที่สําคัญตองประกอบไปดวยการประสานงานที่มีประสิทธิภาพ ในรูปแบบ การบูรณาการการทํางานจากหลายๆภาคีการพัฒนาที่มีสวนเกี่ยวของ ท้ังกอน และระหวางดําเนิน กิจกรรม มีการวางแผน การทํากิจกรรมรวมกันในทุกข้ันตอน มีการประเมินผลการทํางานเพื่อการ จัดการกับปญหาและอุปสรรคท่ีอาจเกิดข้ึนไดตลอด ซึ่งการจัดการความรูโดยเฉพาะความรูจากการลง มอื ปฏิบัติ การนาํ ส่ิงที่ทําแลวไดผลดีไปตอยอดความสําเรจ็ และส่งิ ที่ไมไดผลในการเปน บทเรียนเพื่อใชใน การปรับปรุงการดําเนินกิจกรรม และการประชาสัมพันธซ่ึงการดําเนินการจะสามารถแสดงผลแหง ความสําเร็จใหเปนที่สนใจแกบุคคลภายนอก อันจะเปนการขยายเครือขายและตอยอดการดําเนิน โครงการไดอ ยางตอ เนอ่ื งและเกดิ ความยง่ั ยนื คําสําคัญ: กระบวนการสรางการเรยี นรู / ทฤษฎใี หม / ตน แบบการพัฒนา

ง Abstract Research Title Mechanism for creating land developers and model household plot owners According to the new theory of King Bhumibol Adulyadej (King Rama IX) applied to \"Kok Nong Na Phor Chor\" in the area Service areas of Lampang Community Development Learning Center Committee Aphinya Komonrat Nuttanit Ruccatiwong Saranya Parpluk and others Year 2021 Processing Time May – September 2021 This research study Mechanism for creating land developers and model household plot owners According to the new theory of King Bhumibol Adulyadej ( King Rama IX) applied to \" Kok Nong Na Phor Chor\" in the area Service areas of Lampang Community Development Learning Center with main objectives: (1) to study the factors affecting the success of building a model developer and model household plot owner according to the new theory applied to “Kok Nong Na Phor Chor” in the service area of of Lampang Community Development Learning Center. ( 2 ) to study the approach of applying the royal science of land developers and model household plot owners according to the new theory applied to “Kok Nong Na Phor Chor” in the service area of of Lampang Community Development Learning Center. and (3) to develop a mechanism for building land developers and model household plot owners According to the new theory applied to \"Kok Nong Na Phor Chor\" in the service area of of Lampang Community Development Learning Center. This research uses qualitative research methodologies such as In- depth Interview and Focus Group. divided into three mail groups. ( 1) CDD officers with 4 persons from Lamphun Province, 6 persons from Lampang Province 6 persons from Phrae Province and 3 persons from Lampang Community Development Learning Center. (2) Model Area Developers with 7 persons from Lamphun Province, 7 persons from Lampang Province and 18 persons from Phrae Province ( 3) model

จ household plot owners form community with 5 persons from Lamphun Province, 7 persons from Lampang Province and 5 persons from Phrae Province, a total of 68 people. The results of the research found that ( 1) the factors affecting the success of building model developers and model household plot owners according to the new theory applied to “ Kok Nong Na Phor Chor” in the service area of Lampang Community Development Learning Center, including the creation of appropriate learning for the developer of the model area and the owner of the model household plot, which is to emphasize the learner as the center. There is an opportunity for project participants to exchange and learn. each other including with academics The most effective learning is learning from practice. from actual action and solving specific tasks often occur all the time which leads to learning new things Having an appropriate learning process must be done in sequence, i.e. building knowledge and understanding of the project, both theory and practice first, and must be applied as appropriate. Due to the different working area conditions (2) the application of the new theory of King Bhumibol Adulyadej (King Rama IX) by the area developers and model household plot owners according to the new theory applied to \" Kok Nong Na Phor Chor\" in the service area of the Education Center and Lampang Community Development It is related to the success of the project, including the use of geosocial principles, which is to take into account the different terrain and climate of each area. Academic principles are applied appropriately. which corresponds to the working principle of not sticking to the textbook that may not be directly available There is the best use of raw materials available in the area such as composting and substitutes for other raw materials that may be scarce in the area. Engage in collaborative thinking, co-operation, and problem solving. with unity and use of the network to work All of which required perseverance and patience. In the work, focusing on doing, not impatiently, and cooperating and dividing the duties according to their aptitude, and (3) developing mechanisms for building land developers and model household plot owners. According to the new theory applied to \"Kok Nong Na Phor Chor\" in service areas of important community education and development centers, there must be effective coordination. In the form of integration of work from various development partners that are involved both before and during the activities, activities are planned to be jointly done at all stages. The performance is evaluated in order to deal with problems and obstacles that may arise at all times. which knowledge

ฉ management, especially knowledge from practice Using what has been done that works well can be used to build on the success and what doesn't work as lessons to improve the implementation of activities. and public relations in which the action will be able to show the results of success to the attention of outsiders. This will expand the network and continue the project implementation continuously and sustainably. Keywords: Learning Creation Process / New Theory / Development Model

สารบัญ ช กิตตกิ รรมประกาศ หนา บทคัดยอภาษาไทย ก บทคดั ยอภาษาอังกฤษ ข สารบญั ง สารบัญตาราง ช บทที่ 1 บทนาํ ซ 1.1 ความเปน มาและความสาํ คัญของปญ หา 1 1.2 วัตถปุ ระสงคข องการวิจัย 3 1.3 ขอบเขตการวิจยั 3 1.4 ประโยชนท ี่จะไดรับจากงานวจิ ยั 6 1.5 นิยามศพั ทป ฏิบตั กิ าร 6 บทท่ี 2 แนวคิด ทฤษฎแี ละงานวจิ ยั ทเ่ี กี่ยวของ 2.1 แนวคดิ ทฤษฎีทเี่ กยี่ วของ 8 8 2.1.1 เปาหมายการพัฒนาท่ยี ง่ั ยนื (SDGs) 9 2.1.2 ยทุ ธศาสตรชาติ 20 ป ฉบบั พ.ศ.2561 – 2580 12 2.1.3 แผนแมบ ทภายใตย ุทธศาสตรช าติ 15 2.1.4 แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสังคมแหงชาติ ฉบับท่ี 12 16 2.1.5 ทิศทางการขับเคลื่อนงานพัฒนาชมุ ชน ปง บประมาณ พ.ศ. 2564 16 2.1.6 แนวคิดจากศาสตรพระราชาและปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง 32 2.1.7 หลักทฤษฎใี หม 42 2.1.8 แนวคดิ ท่ีเกย่ี วของกบั การพัฒนาทรัพยากรมนุษย 44 2.2 งานวจิ ยั ท่ีเกี่ยวของ 49 2.3 กรอบแนวคดิ การวจิ ยั บทท่ี 3 วธิ ดี าํ เนินการวจิ ยั 50 3.1 รูปแบบการวิจยั 51 3.2 ประชากรและกลุมตัวอยาง 53 3.3 เคร่อื งมือการวิจยั 53 3.4 การเก็บรวบรวมขอมลู การวิจยั 55 3.5 การวเิ คราะหขอ มลู

ซ สารบญั (ตอ ) หนา บทที่ 4 ผลการวเิ คราะหขอมลู 4.1 การศกึ ษาปจจัยท่สี งผลตอความสําเร็จในการสรา งนักพฒั นาพืน้ ที่ตนแบบ 61 และเจาของแปลงครัวเรอื นตนแบบตามหลักทฤษฎใี หม ประยุกตส ู “โคก หนอง นา พช.” ในเขตพนื้ ท่ีบริการของศนู ยศึกษาและพฒั นาชุมชนลําปาง 4.2 การศกึ ษาแนวทางการประยุกตใ ชศาสตรพระราชาของนักพัฒนาพนื้ ทตี่ น แบบ 71 และเจา ของแปลงครวั เรอื นตนแบบตามหลกั ทฤษฎใี หม ประยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” เขตพ้ืนที่บรกิ ารของศนู ยศ กึ ษาและพฒั นาชุมชนลาํ ปาง 75 4.3 การพฒั นากลไกการสรา งนักพฒั นาพ้ืนท่ตี น แบบและเจา ของแปลงครัวเรอื น ตน แบบ ตามหลกั ทฤษฎีใหม ประยุกตส ู “โคก หนอง นา พช.” เขตพน้ื ทีบ่ รกิ ารของศนู ยศ กึ ษาและพัฒนาชมุ ชนลําปาง บทท่ี 5 สรุป อภิปรายผลการวจิ ัยและขอ เสนอแนะ 5.1 สรุปผลการวิจยั 86 5.2 อภปิ รายผลการวิจยั 92 5.3 ขอ เสนอแนะ 99 บรรณานุกรม 100 ภาคผนวก 104 ภาคผนวก ก รายนามคณะนักวจิ ยั 105 ภาคผนวก ข รายนามผเู ชี่ยวชาญ 107 ภาคผนวก ค หนงั สอื ออกในการดาํ เนนิ การวจิ ยั 110 ภาคผนวก ง ภาพประกอบการจดั เกบ็ ขอมูล 114 ภาคผนวก จ แบบสมั ภาษณท่ใี ชในการจัดเก็บขอมลู 119

สารบัญตาราง ฌ ตารางท่ี หนา 3.1 ขั้นตอน วธิ กี าร ผใู หข อมูลหลัก และผลทไ่ี ดจะรบั จากการดาํ เนนิ การวิจยั 56

1 บทท่ี 1 บทนํา 1.1 ความเปน มาและความสําคัญของปญหา จากสถาณการณของประเทศไทยในปจจุบัน ซ่ึงตองเผชิญกับผลกระทบจากการแพร ระบาดของโรคติดเชื้อไวรสั โคโรนา 2019 สงผลกระทบเปนวงกวา งไปท่ัวโลก อกี ทัง้ ในประเทศไทย ยังมี แนวโนมท่ีสถาณการณดังกลาวจะสงผลกระทบ จนทําใหเกิดปญหาความยากจน หนี้สิน และความ เหลื่อมลํ้าในสังคม ทางออกของประเทศไทย ไดถูกกําหนดไวในยุทธศาสตรช าติ พ.ศ.2561 – 2580 ที่ มงุ เนน การพฒั นาประเทศไทยใหบ รรลวุ สิ ัยทศั น ในการท่ีจะทาํ ใหประเทศมีความมั่นคง ม่งั คัง่ และยงั่ ยืน เปน ประเทศทพ่ี ัฒนาแลว ดวยการพฒั นาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง โดยจะเปน การเนนการ พัฒนาใหประชาชนคนไทยมีคณุ ภาพชีวิตที่ดี มีความสุข โดยการเริ่มตนจากพ้ืนฐานในการพ่ึงพาตนเอง เปนการทําใหเกิดภูมิคุมกันภายในประเทศ ท้ังตอความเปลี่ยนแปลงจากภายในชุมชนเอง จากสังคม ภายในประเทศและภายนอกจากสังคมโลก โดยการ สืบสาน รักษา และตอยอด พัฒนาประเทศตาม หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ซ่งึ ใหความสําคญั กับความมั่นคงทางอาหารและนํา้ เปนลําดับแรกๆ ในแนวทางทจี่ ะสง เสริมการสรางกระบวนการเรียนรูและการมีสวนรวมของภาคประชาชน เริ่มตนที่การ พึ่งพาตนเองได ไปสูหมูบาน หรือชุมชน อยางเปนขั้นเปนตอน พรอ มเปนการปรับตัวใหสามารถรับมือ กับสถาณการณวิกฤติตางๆได กรมการพัฒนาชุมชน รวมกับมูลนิธิกสิกรรมธรรมชาติ สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลา เจาคุณทหารลาดกระบัง และภาคีเครือขายภาคสวนตางๆ ทั้ง 7 ภาคี ไดนอมนําปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงลงสกู ารปฏิบตั อิ ยางเปนข้ันตอน ตามกลไกการขับเคล่อื นสบื สานศาสตรพ ระราชาเพอ่ื การปฏริ ูป ประเทศ โดยใชหมูบานเปนฐานของการพัฒนา มุงสรางภมู ิคุมกันใหทุกครัวเรอื น พัฒนาคนใหมีความรู สามารถปรับตัวใหดําเนินชีวิตไดอยางมีความสุข มีอาชีพที่สามารถสรางรายได ทามกลางวิกฤติที่มีการ เปล่ียนแปลงอยา งรวดเรว็ ดวยการจดั ทําโครงการที่ประยกุ ตการใชศาสตรพระราชา นอมนําเอาแนวคดิ และทฤษฎีการพัฒนาอันเน่ืองมาจากพระราชดาํ ริกวา 40 ทฤษฎี ท่ีทรงพระราชทานไวใหในการแกไข ปญหาดาน เศรษฐกิจ สังคม และส่ิงแวดลอ ม มาประยุกตกับแนวคิดการพัฒนาพ้ืนที่และการออกแบบ เชิงภูมิสังคมไทย เพ่ือการพึ่งตนเอง และรองรับภัยพิบัติ ในรูปแบบ โคก หนอง นา ซึ่งจะสงเสริมการ สรางการพฒั นาคุณภาพชวี ิตใหเหมาะสมกบั หมูบานในภมู สิ ังคมตางๆ ผา นการทํางานในรูปแบบการจาง งานและการรวมกันลงแรงดวยการสนับสนุนวัสดุพื้นฐานและงบประมาณ ซ่ึงเปนการทํางานโดยบูรณา การการทํางานจากภาคีภาคสวนตางๆ เพ่ือสรางงาน สรางรายไดใหกับครัวเรือนและชุมชนที่เขารวม โครงการในระดับพื้นฐาน เร่ิมตนที่พ้ืนที่ครัวเรือนตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับครัวเรือน ซ่ึงมี

2 ขนาดพ้ืนที่ไมเกิน 3 ไร/ ครัวเรือน ประกอบกับการบูรณาการเพ่ือการบริหารจัดการนา้ํ ข้ันพื้นฐานอยาง เหมาะสมกับสภาพภูมิสังคม ซ่ึงจะเปนการสรางตัวอยา งความสําเร็จท่ีเริ่มตน จากการพัฒนาคน โดยจะ เปนการเตรยี มความพรอมไปสูชุมชน ใหมีความสามารถในการพ่ึงพาตนเองในเรื่องของนํ้า อาหาร และ พลังงานทดแทนซึ่งจะเปนการสรางภูมิคุมกันของชุมชนตอสภาพปจจุบันท่ีประเทศกําลังเผชิญกับภาวะ วิกฤติความเปล่ียนแปลงของสภาพภูมิอากาศและภัยพิบัติทางธรรมชาติ รวมถึงวิกฤติทางดานโรค ระบาดตลอดจนความอดอยากและวิกฤติในรูปแบบอ่ืนๆที่อาจเกิดข้ึนไดในอนาคต (กรมการพัฒนา ชมุ ชน, 2563) การดําเนินงานในโครงการพฒั นาพน้ื ที่ตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตตามหลกั ทฤษฎีใหม ประยกุ ตส ู “โคก หนอง นา โมเดล(พช.)” ประกอบดว ย 7 กจิ กรรม ไดแ ก (1) ฝก อบรมเพ่ิมทกั ษะระยะ ส้ันการพัฒนากสิกรรมสูระบบเศรษฐกิจพอเพียงรูปแบบ “โคก หนอง นา โมเดล(พช.)” (2) สรางพ้ืนที่ ชุมชนตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวติ ระดบั ตําบลและพัฒนาพ้ืนท่ีครัวเรือนตนแบบการพัฒนาคุณภาพ ชีวิตระดับครวั เรือน (3) สรางงานสรา งรายไดใหแกเกษตรกร บัณฑติ จบใหม กลมุ แรงงานท่ีอพยพกลับ ทอ งถน่ิ และชุมชน (4) กระตนุ การบริโภคภาคครัวเรอื นและเอกชนผานกจิ กรรมการพฒั นาและสนับสนุน พน้ื ท่คี รวั เรอื นตน แบบการพฒั นาคุณภาพชีวิตระดบั ครวั เรอื น (5) บรู ณาการรวมพัฒนาพนื้ ทร่ี ะดบั ตําบล (6) พัฒนาการสรางมาตรฐานผลผลิตการแปรรูปและการตลาดตามมาตรฐานอินทรียวิถีไทย (7) สราง ระบบโปรแกรมและระบบฐานขอมูลพัฒนาระบบ Digital รองรับ Local Economy โดยสถาบันการ พัฒนาชุมชน ไดม อบหมายใหศนู ยศึกษาและพฒั นาชุมชนลําปางดําเนินกจิ กรรมท่ี 1 ฝก อบรมเพิม่ ทักษะ ระยะสั้นการพัฒนากสิกรรมสูระบบเศรษฐกิจพอเพียงรูปแบบ “โคก หนอง นา โมเดล(พช.)” ซ่ึง กลุมเปาหมายท่ีเขารวมกิจกรรม ประกอบดวย เจาหนาที่พัฒนาชุมชน ครัวเรือนตนแบบการพัฒนา คุณภาพชีวติ ระดับครวั เรือน และนักพฒั นาพื้นท่ตี นแบบ ซึง่ ทั้งหมดจะเปนกลไกสําคัญ ในการขับเคลื่อน โครงการใหป ระสบความสาํ เร็จ การวจิ ัยครั้งน้ี มีวตั ถปุ ระสงคเ พื่อศึกษาปจจัยท่ีสงผลตอความสําเร็จในการสรา งนักพัฒนา พื้นท่ีตนแบบ และเจาของแปลงครัวเรือนตนแบบฯ, ศึกษาแนวทางการประยุกตใชศาสตรพระราชา ของนักพัฒนาพื้นที่ตนแบบและเจาของแปลงครัวเรือนตนแบบฯ และการพัฒนากลไกการสราง นักพัฒนาพ้ืนทต่ี นแบบและเจาของแปลงครัวเรือนตนแบบฯ โดยจะเกิดประโยชนในการสนับสนุนงาน ของกรมการพัฒนาชุมชน ดานการจัดทําโครงการและพัฒนาหลักสูตร ที่ตอบสนองความตองการของ ชุมชน ใหมคี วามสามารถในการพ่ึงพาตนเอง มคี วามพรอมรับมือกับสถานการณในปจจุบัน ที่ประเทศ กาํ ลังเผชญิ กับภาวะวิกฤติความเปลย่ี นแปลง

3 1.2 วัตถุประสงคข องการวิจัย 1.2.1 เพ่ือศึกษาปจจัยท่ีสงผลตอความสําเร็จในการสรางนักพัฒนาพ้ืนที่ตนแบบและ เจาของแปลงครัวเรือนตน แบบตามหลักทฤษฎีใหมประยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” ในเขตพืน้ ท่ีบริการ ของศนู ยศ กึ ษาและพัฒนาชมุ ชนลําปาง 1.2.2 เพ่ือศึกษาแนวทางการประยุกตใชศาสตรพ ระราชาของนักพัฒนาพื้นท่ีและเจาของ แปลงครัวเรือนตนแบบตามหลักทฤษฎีใหมประยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” ในเขตพื้นที่บริการของ ศนู ยศ ึกษาและพฒั นาชุมชนลาํ ปาง 1.2.3 เพื่อพัฒนากลไกการสรางนักพัฒนาพื้นท่ีและเจาของแปลงครัวเรือนตนแบบ ตาม หลักทฤษฎีใหมประยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” ในเขตพ้ืนท่ีบริการของศูนยศึกษาและพัฒนาชุมชน ลาํ ปาง 1.3 ขอบเขตการวจิ ยั ขอบเขตดานพ้นื ที่ การวจิ ัยครง้ั นก้ี ําหนดขอบเขตดานพื้นท่ี ไดแ ก จงั หวดั ลาํ ปาง จงั หวัดลาํ พนู และจังหวัดแพร ขอบเขตดานประชากรและกลุมตวั อยา ง ขั้นตอนที่ 1 การศึกษาปจจัยที่สงผลตอความสําเร็จในการสรางนักพัฒนาพื้นท่ีตนแบบ และเจาของแปลงครัวเรือนตนแบบตามหลักทฤษฎีใหม ประยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” เขตพ้ืนท่ี บรกิ ารศูนยศ กึ ษาและพฒั นาชมุ ชนลําปาง ประชากร คือ เจา หนา ที่พฒั นาชุมชนจังหวัด เจาหนา ท่ีพัฒนาชุมชนอาํ เภอ จากจงั หวดั ลาํ ปาง ลาํ พูน แพร และเจาหนา ที่พฒั นาชมุ ชนศนู ยศกึ ษาและพฒั นาชุมชนลาํ ปาง ทําการเก็บขอมูลเชิงคุณภาพ โดยกลุมตัวอยาง คือ เจาหนาที่พัฒนาชุมชนจังหวัดแพร ลาํ พูน ลําปาง ไดแ ก พฒั นาการจังหวัด/ผแู ทน จังหวัดละ 1 คน รวม 3 คน และนกั วิชาการพฒั นาชุมชน จังหวัดผูมีสวนเก่ียวของ จังหวัดละ 1 คน รวม 3 คน เจาหนาที่พัฒนาชุมชนอําเภอ ไดแก ตัวแทน พฒั นาการอาํ เภอ จังหวดั ละ 1 คน รวม 3 คน พัฒนากรประจําตําบล จังหวัดละ 1 คน รวม 3 คน และ เจาหนาที่ ศพช.ลําปาง ไดแก ผูอํานวยการและตัวแทนคณะวิทยากร/ครูพาทํา รวม 3 คน รวมผูให ขอ มูลทั้งสน้ิ จาก 3 จงั หวดั 15 คน ข้ันตอนที่ 2 การศึกษาแนวทางการประยุกตใชศาสตรพระราชาของนักพัฒนาพื้นท่ี ตนแบบและเจาของแปลงครัวเรือนตนแบบตามหลักทฤษฎีใหม ประยกุ ตสู “โคก หนอง นา พช.” เขต พ้ืนทบี่ ริการศูนยศ กึ ษาและพัฒนาชมุ ชนลาํ ปาง

4 ประชากร คอื ผผู านการฝกอบรมโครงการพัฒนาพนื้ ทีต่ น แบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตตาม หลักทฤษฎีใหม ประยุกตสู “โคก หนอง นา โมเดล” กิจกรรมที่ 1 ฝกอบรมเพิ่มทักษะระยะสั้น การ พัฒนากสิกรรมสรู ะบบเศรษฐกิจพอเพยี งจาก ศพช.ลาํ ปาง ไดแก นักพฒั นาพนื้ ท่ตี น แบบ และ ครวั เรือน ตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตฯ จํานวน 540 คน รวมท้ังเจาของแปลงพื้นทเ่ี รยี นรูชุมชนตนแบบฯ ท่ี นักพฒั นาพื้นทตี่ นแบบ ลงไปสนบั สนุนงาน จาํ นวน 9 คน ทําการเก็บขอมูลเชิงคุณภาพ โดยกลุมตัวอยาง คือ ผูใหขอมูลจากจังหวัด ลําปาง ลําพูน และแพร จําแนกเปน ตัวแทนนักพัฒนาพื้นท่ีตน แบบ ท่ีสามารถเปนแบบอยางได จังหวัดละ 5 คน รวม 15 คน และ ตัวแทนครวั เรอื นตนแบบการพัฒนาคณุ ภาพชีวติ ทสี่ ามารถเปนแบบอยาง จังหวัดละ 5 คน รวม 15 คน รวมผูใหข อมลู จาก 3 จังหวัด จํานวน 30 คน ขั้นตอนท่ี 3 พัฒนากลไกการสรางนักพัฒนาพ้ืนท่ีตนแบบและเจาของแปลงครัวเรือน ตนแบบ ตามหลักทฤษฎีใหม ประยุกตส ู “โคก หนอง นา พช.” เขตพื้นท่ีบริการศนู ยศึกษาและพัฒนา ชุมชนลาํ ปาง ประชากร คือ เจาหนาที่พฒั นาชุมชนจังหวดั เจาหนา ที่พฒั นาชุมชนอําเภอ และเจา หนาท่ี พัฒนาชุมชนศูนยศกึ ษาและพัฒนาชุมชนลําปาง และ ผผู านการฝกอบรมโครงการพัฒนาพื้นที่ตนแบบ การพัฒนาคุณภาพชวี ิตตามหลักทฤษฎีใหม ประยกุ ตส ู “โคก หนอง นา โมเดล” กิจกรรมท่ี 1 ฝกอบรม เพิ่มทักษะระยะส้ัน การพัฒนากสิกรรมสูระบบเศรษฐกิจพอเพียงจาก ศพช.ลําปาง ไดแก นักพัฒนา พ้ืนท่ีตนแบบ และ ครัวเรือนตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตฯ จํานวน 540 คน รวมทั้งเจาของแปลง พน้ื ท่ีเรยี นรูช มุ ชนตนแบบฯ ที่นกั พฒั นาพ้นื ทตี่ น แบบ ลงไปสนบั สนุนงาน จํานวน 9 คน ทําการเก็บขอมูลเชิงคุณภาพ โดยกลุมตัวอยาง คือ เจาหนาท่ีพัฒนาชุมชนจังหวัดแพร ลาํ พนู ลาํ ปาง ไดแก พัฒนาการจังหวดั /ผูแทน จงั หวดั ละ 1 คน รวม 3 คน และนกั วชิ าการพัฒนาชมุ ชน จังหวัดผูมีสวนเก่ียวของ จังหวัดละ 1 คน รวม 3 คน เจาหนาท่ีพัฒนาชุมชนอําเภอ ไดแก ตัวแทน พฒั นาการอําเภอ จังหวัดละ 1 คน รวม 3 คน พัฒนากรประจาํ ตําบล จังหวดั ละ 1 คน รวม 3 คน และ เจาหนาท่ี ศพช.ลําปาง ไดแก ผูอํานวยการและตัวแทนคณะวิทยากร/ครูพาทํา รวม 3 คน รวมผูให ขอมูลท้ังส้ิน จาก 3 จังหวัด 15 คน และผูใหขอมูลจากจังหวัด ลําปาง ลําพูน และแพร จําแนกเปน ตัวแทนนักพัฒนาพ้ืนที่ตนแบบ ที่สามารถเปนแบบอยางได จังหวดั ละ 5 คน รวม 15 คน และ ตัวแทน ครัวเรอื นตน แบบการพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ท่ีสามารถเปนแบบอยาง จังหวัดละ 5 คน รวม 15 คน รวมผูให ขอมูลจาก 3 จังหวดั จํานวน 30 คน รวมตวั แทนผูใหข อมลู ท้งั ส้นิ 45 คน

5 ขอบเขตดานเนอ้ื หา คณะผวู จิ ัยไดก าํ หนดขอบเขตประเด็น ทจ่ี ะทาํ การศกึ ษาไวดังน้ี 1) ทําการศึกษาปจจัยท่ีสงผลตอความสําเร็จในการสรางนักพัฒนาพื้นที่และเจาของ แปลงครวั เรือนตน แบบตามหลกั ทฤษฎีใหม ประยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” เขตพ้ืนที่บริการของศนู ย ศึกษาและพัฒนาชุมชนลําปาง โดยทําการศึกษาจากเจาหนาที่พัฒนาชุมชนจังหวัด เจาหนาที่พัฒนา ชุมชนอาํ เภอ และเจาหนา ที่พัฒนาชุมชนศูนยศ กึ ษาและพฒั นาชุมชนลาํ ปาง ซง่ึ เปน ผูม สี วนเกีย่ วของกับ ความสําเรจ็ ในการพัฒนาของตวั บุคคล จนสามารถเปนแบบอยา งใหผูอ่ืนนาํ ไปปฏบิ ัตติ ามได ซงึ่ หมายถึง นกั พฒั นาพื้นท่ีตน แบบ และเจา ของแปลงครวั เรอื นตนแบบฯ นน่ั เอง 2) ทําการศึกษาแนวทางการประยุกตใชศาสตรพระราชาของนักพัฒนาพ้ืนที่ตน แบบ และเจาของแปลงครัวเรือนตนแบบตามหลักทฤษฎีใหม ประยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” เขตพ้ืนท่ี บริการของศูนยศึกษาและพัฒนาชุมชนลําปาง ในดานการนําหลักการทรงงาน และหลักปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียง ตลอดจนประสบการณท่ีส่งั สม และการเรียนรูจากการเขารวมกิจกรรมตางๆ ซึ่งได นาํ มาปรับใชใ นพืน้ ท่ดี ําเนินงานของตนเอง จนสามารถเปนตนแบบและจดุ เรยี นรูแกบุคคลผสู นใจได 3) หาแนวทางรวมกันเพื่อไปสูการพัฒนากลไกการสรางนักพัฒนาพื้นที่ตนแบบและ เจาของแปลงครัวเรือนตนแบบตามหลักทฤษฎีใหม ประยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” เขตพ้ืนทบี่ ริการ ของศนู ยศกึ ษาและพัฒนาชุมชนลําปาง โดยใชก ารวิเคราะหและการแลกเปลี่ยนเรยี นรู โดยยึดหลักการ ตามกลไก 5 ระดบั ไดแ ก การประสานงาน การวางแผน การตดิ ตามประเมนิ ผล การจัดการความรู และ การประชาสัมพนั ธ ขอบเขตดานระยะเวลา การวิจัยครงั้ น้ี กําหนดของเขตดา นระยะเวลา ตัง้ แต เดือน พฤษภาคม – กนั ยายน 2564 1.4 ประโยชนท่ีจะไดรับจากการวิจัย 1.4.1 ผลการศึกษาจากการปฏิบัติตามกิจกรรม ตลอดจนปญหาอุปสรรค และ ขอเสนอแนะตางๆ ตลอดจนขอมูลจากการแลกเปล่ียนเรียนรู สามารถนําไปใชประโยชน ในการ วิเคราะหเพ่ือจัดกิจกรรม ตลอดจนสามารถใชเปนแนวทางในการดําเนินงานโครงการอ่ืนๆ ท่ีเปนการ ประยกุ ตใชศ าสตรพระราชา ของกรมการพัฒนาชมุ ชนและหนว ยงานอ่นื ๆ ได 1.4.2 ขอมูลที่ไดจากการศึกษาและขอคิดเห็นตลอดจนขอมูลจากการแลกเปล่ียนเรียนรู สามารถนําไปใชเปนแนวทางการจัดการเรียนรูการฝกอบรมเพ่ิมทกั ษะระยะส้ันใหเหมาะสม ทันตอการ เปลี่ยนแปลง และมปี ระสิทธิภาพ สอดคลอ งกบั ความตอ งการและบรบิ ทของผูเขา รบั การฝกอบรม 1.4.3 ผลการศกึ ษาวจิ ยั สามารถเปนแนวทางในการกาํ หนดนโยบาย ตลอดจนการวางแผน งานสาํ หรับกรมการพฒั นาชมุ ชน ตลอดจนการใชเ พือ่ ตอ ยอดการวิจัยเพื่อการพฒั นาทีย่ ่งั ยืน ตอไปได

6 1.5 นยิ ามศัพทปฏบิ ตั กิ าร 1.5.1 นกั พฒั นาพน้ื ที่ตนแบบ(นพต.) หมายถึง ผูไดร บั การคดั เลือกและแตงตัง้ โดยกรมการ พัฒนาชุมชน ตามโครงการพัฒนาพ้ืนที่ตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตตามหลักทฤษฎีใหม ประยุกตสู “โคก หนอง นา โมเดล” โดยมีภารกิจที่ไดรับมอบหมายในการปฏิบตั ิหนาที่ ภายในพ้ืนท่ีเรียนรูชุมชน ตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับตําบล และพื้นท่ีครัวเรือนตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับ ครัวเรือน โดยมีภารกิจสําคัญท้ังในดานการพัฒนาพ้ืนที่ตามหลักกสิกรรมธรรมชาติ พัฒนาฐานการ เรียนรู เปนวิทยากรประจําฐาน การรวมหมุนเวียนเอามอื้ สามัคคี และสนับสนุนองคความรู สํารวจและ จัดเก็บขอมูลการเปลี่ยนแปลงทางดานภูมิสังคม ตลอดจนการประสานงานกับภาคีเครือขายในพื้นที่ และการสอื่ สารประชาสัมพันธก ารดําเนนิ งานโครงการฯ ตอสังคมภายนอก 1.5.2 ครัวเรอื นตน แบบการพัฒนาระดับครัวเรือน หมายถงึ เจาของแปลงครวั เรือนทแี่ สดง ความประสงคแ ละมพี ื้นท่ี ทส่ี ามารถใชใ นการเขา รว มโครงการ ซ่งึ มขี นาด 1 ไร และ 3 ไร และยินยอมให ใชกรรมสิทธิใ์ นท่ีดนิ เปนพ้ืนที่ครัวเรือนตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิต ซึ่งไดรับคัดเลอื กจากสํานักงาน พัฒนาชุมชนจังหวัดใหเขารวมโครงการพัฒนาพ้ืนที่ตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวติ ตามหลักทฤษฎีใหม ประยุกตสู “โคก หนอง นา โมเดล” 1.5.3 โคก หนอง นา ตามคําจํากัดความของกรมการพัฒนาชุมชน หมายถึง ตนแบบที่ นํามาใชบริหารจัดการนํ้าและพื้นท่ีการเกษตร ซ่ึงเปนการผสมผสานกับภูมิปญญาพื้นบาน โดยจะเปน การแบงพ้นื ทีอ่ อกเปน สว นตางๆ เชน พ้ืนท่สี ําหรบั อยูอ าศยั พน้ื ทส่ี าํ หรับแหลงนา้ํ พน้ื ทส่ี าํ หรบั เพาะปลูก และเล้ียงสัตว โดยอาจแตกตางกันไปตามความเหมะสมของแตละพื้นที่และสภาพภูมิศาสตร (กรมการ พัฒนาชุมชน, 2563) 1.5.4 เจาหนาท่ีพัฒนาชุมชนจังหวัด หมายถึง ผูที่ดํารงตําแหนง นักวิชาการพัฒนาชุมชน ของกรมการพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย ทป่ี ฏิบตั หิ นาที่ ณ สํานกั งานพัฒนาชุมชน ประจําแตละ จงั หวัด 1.5.5 เจาหนาท่ีพัฒนาชุมชนอําเภอ หมายถึง หมายถึง ผูที่ดํารงตําแหนง นักวิชาการ พัฒนาชุมชน และ อาสาพัฒนา ของกรมการพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย ท่ีปฏิบัติหนาที่ ณ สํานกั งานพฒั นาชมุ ชนอําเภอ ประจาํ แตละอาํ เภอ 1.5.6 เจาหนาท่ีพัฒนาชุมชนของศูนยศึกษาและพัฒนาชุมชนลําปาง หมายถึง ผูท่ีดํารง ตําแหนง นักทรัพยากรบุคคล นักวิชาการพัฒนาชุมชน ลูกจางประจํา และพนักงานจางเหมา ของ กรมการพัฒนาชมุ ชน กระทรวงมหาดไทย ท่ปี ฏบิ ัติหนาท่ี ณ ศนู ยศึกษาและพฒั นาชุมชนลาํ ปาง สถาบนั การพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย

7 1.5.7 กลไกการสรา งนักพัฒนาพื้นที่และเจาของแปลงครัวเรือนตนแบบ หมายถงึ บุคคล ในระดับตางๆ ท่ีทํางานรวมกันในระบบ หรือองคกรเพ่ือใหงานสําเร็จไปดวยดี, ระบบ หรือองคกรท่ีมี บุคคลในระดบั ตา งๆ ทํางานประสานกนั ดจุ เครอ่ื งจกั ร, ระบบใดๆ ท่ีจะชว ยใหงานสําเรจ็ ลลุ วงไป 1.5.8 องคกรปกครองสวนทองถ่ิน (อปท.) คือหนวยงานของรัฐท่ีมีการดําเนินงานเปน อิสระจากสว นกลาง ทาํ หนา ทีบ่ รหิ ารจดั การกิจการตา งๆ ในทอ งถ่ินของตน โดยผบู ริหาร อปท. กเ็ ปนคน ในทองถ่ินที่ไดรับเลือกตั้งจากประชาชนในทองถิ่นนนั้ ๆ ซึ่งการที่รฐั ยอมให อปท. ดําเนินงานไดอยางมี อิสระ หมายความถงึ รัฐกระจายอํานาจลงมาสูร ะดบั ทองถิน่ 1.5.9 นายชางโยธา(อปท.) หมายถึง ผูท่ีปฏิบัติงานทางชางโยธา ประจําองคกรปกครอง สวนทองถนิ่ ซ่งึ ไดแ กง านชางสํารวจ งานชางรังวัด งานชา งเขยี นแบบ และงานชา งกอ สราง ซง่ึ มลี ักษณะ งานท่ีปฏบิ ัติคอ นขางยากเกย่ี วกบั การออกแบบดานชา งโยธา การคาํ นวณแบบดานชางโยธา การควบคมุ การกอสรางดานชางโยธา การวางโครงการกอสราง ในงานดานชางโยธา การใหคําปรึกษาแนะนํา หรือ ตรวจสอบท่ีเกี่ยวกบั งานดา นชางโยธา และปฏิบัติหนาท่อี ่นื ทเี่ ก่ียวขอ ง

บทที่ 2 แนวคดิ ทฤษฎแี ละงานวจิ ยั ท่เี กีย่ วของ การวิจัย เรอ่ื ง กลไกการสรางนกั พฒั นาพื้นท่ีและเจา ของแปลงครวั เรือนตนแบบ ตามหลัก ทฤษฎีใหมป ระยุกตสู “โคก หนอง นา พช.” ในเขตพื้นท่ีบริการของศนู ยศ ึกษาและพัฒนาชุมชนลําปาง คณะผูวิจัย ไดดําเนินการศึกษาคนควาเก่ียวกับหลักการ แนวคดิ และทฤษฎจี ากเอกสารและงานวิจัยที่ เกย่ี วขอ ง ตามลําดับ ดังนี้ 2.1 แนวคิด ทฤษฎที ่ีเกีย่ วของ ประกอบดวย 2.1.1 เปาหมายการพัฒนาทีย่ ง่ั ยืน (SDGs) 2.1.2 ยทุ ธศาสตรช าติ 20 ป ฉบับ พ.ศ.2561 – 2580 2.1.3 แผนแมบ ทภายใตยทุ ธศาสตรช าติ 2.1.4 แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสงั คมแหงชาติ ฉบบั ที่ 12 2.1.5 ทิศทางการขับเคลือ่ นงานพัฒนาชมุ ชน ปง บประมาณ พ.ศ. 2564 2.1.6 แนวคิดจากศาสตรพ ระราชาและปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง 2.1.7 หลักทฤษฎีใหม 2.1.8 แนวคดิ ทเ่ี กย่ี วของกบั การพฒั นาทรัพยากรมนษุ ย 2.2 งานวจิ ยั ทีเ่ กยี่ วขอ ง 2.3 กรอบแนวคดิ การวจิ ยั 2.1 แนวคิด ทฤษฎที ่เี ก่ียวขอ ง 2.1.1 เปาหมายการพฒั นาที่ยงั่ ยืน (SDGs) ซ่ึงเปาหมายในการพัฒนาที่ย่ังยืนน้ัน จะใชเปนแนวทางการพัฒนาของประชาคม โลก(UN, 2015) รวมทั้งประเทศไทยซึ่ง เปาหมายการพัฒนาท่ีย่ังยืนนี้ วางทิศทางการพัฒนาไว 15 ป นับต้ังแต เดือนกันยายน 2558 ถึงเดือนสิงหาคม 2573 ประกอบดวย 17 เปาหมายที่สําคัญ น้ัน เปน เปาหมายซ่ึงเปนพ้ืนฐานสําคัญ มุงหวังจะชวยแกปญหาท่ีโลกกําลังเผชิญอยู โดยที่ใหความสําคัญกับ ประชาชนสวนใหญ ทั้งในดาน การลดความยากจนท้งั ทางเศรษฐกิจ และความยากจนในมิตอิ ื่น ๆ ดว ย ครอบคลุมคนทุกกลุม การสงเสริมการสรางความม่ันคงทางอาหารและยกระดับโภชนาการและสงเสริม เกษตรกรรมที่ย่ังยนื เพ่ิมผลติ ภาพและการเขาถึงทรัพยากรและโอกาสตาง ๆ ของเกษตรกรรายยอ ย มี แกปญหาการขาดแคลนน้ํา การบริหารจัดการน้ําแบบองครวมท้ังในและระหวางประเทศ ตลอดจน สงเสรมิ การเติบโตทางเศรษฐกิจท่ีตอเน่ือง ครอบคลมุ และยั่งยนื การสรางหลักประกันใหมีรูปแบบการ

9 ผลิตและการบรโิ ภคที่ยัง่ ยนื และสงเสรมิ มาตรการการจัดการและการใชทรัพยากรธรรมธรรมชาติอยาง มีประสิทธภิ าพและยัง่ ยนื มีนโยบายในการเรงตอสูกับการเปลีย่ นแปลงสภาพภมู ิอากาศและผลกระทบที่ เกิดขึ้น อีกทั้งยังปกปอง ฟนฟู และสนับสนุนการใชระบบนิเวศบนบกอยางยั่งยืน จัดการปาไมอยาง ยั่งยืน ทุกมาตรการหนุนเสริมแนวคิด “ไมเปนการท้ิงใครไวขางหลัง” ซ่ึงเปนเปาหมายในการดําเนิน กิจกรรม และโครงการตางๆ ท่ีรฐั บาลไทย ใหความสําคัญเปน ลาํ ดับตนๆ ในปจจุบนั 2.1.2 ยุทธศาสตรช าติ 20 ป ฉบับ พ.ศ.2561 – 2580 ยุทธศาสตรชาติ 20 ป (พ.ศ. 2561-2580) เปนยุทธศาสตรชาติฉบับแรกของ ประเทศไทยตามรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย ซึ่งจะตองนําไปสูการปฏิบัติเพ่ือใหประเทศไทย บรรลุวิสัยทัศน “ประเทศไทยมีความม่ันคง มั่งค่ัง ยั่งยืน เปนประเทศพัฒนาแลว ดวยการพัฒนาตาม หลกั ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง” ภายในชว งเวลาดังกลาว เพอื่ ความสุขของคนไทยทกุ คน (สาํ นกั งาน คณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกจิ และสังคมแหง ชาติ, 2561) ซึง่ ในการพฒั นาประเทศไทยนับตง้ั แตแ ผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสังคมแหงชาติ ฉบบั ที่ 1 เปนตนมาไดสงผลใหประเทศมีการพัฒนาในทุกมิติ ท้ังในดานเศรษฐกิจที่ประเทศไทยไดรับการ ยกระดับเปนประเทศในกลุมบนของกลุมประเทศระดับรายไดปานกลาง ในดานสังคมท่ีมีการพัฒนา คุณภาพชีวิตของประชาชนสงผลใหประเทศไทยหลุดพนจากการเปนประเทศยากจน และในดาน สิ่งแวดลอมที่ประเทศไทยมีขอไดเปรียบในความหลากหลายเชิงนิเวศ อยางไรก็ตาม ประเทศไทยยังมี ความทาทายตอการพัฒนาที่สาํ คัญ อาทิ อตั ราการขยายตวั ทางเศรษฐกิจในป 2560 ที่รอยละ 3.9 ถอื วา อยูในระดบั ตํ่ากวาศักยภาพ เมอ่ื เทยี บกับรอ ยละ 6.0 ตอปในชวงเวลาเกือบ 6 ทศวรรษท่ีผานมา โดยมี สาเหตุหลักจากการชะลอตวั ของการลงทุนภายในประเทศและสถานการณเ ศรษฐกิจโลกทยี่ ังไมฟน ตวั ได เต็มที่ โครงสรางเศรษฐกิจไทยที่ยังไมสามารถขับเคล่ือนดวยนวัตกรรมไดอยางเต็มประสิทธิภาพ ภาค บรกิ ารและภาคเกษตรมีผลิตภาพการผลิตในระดับต่ํา ขาดการนําเทคโนโลยีเขามาเพิ่มประสทิ ธิภาพใน การผลิต ประกอบกบั แรงงานไทยยังมปี ญหาเรือ่ งคณุ ภาพและสมรรถนะที่ไมส อดคลอ งกบั ความตองการ ในการขับเคล่ือนการพัฒนาของประเทศ นอกจากนัน้ ศกั ยภาพและคณุ ภาพของประชากรไทยทกุ ชวงวัย ยังคงเปนปจจัยทา ทายสําคัญตอการพัฒนาประเทศ แมวาการเขาถึงระบบบริการสาธารณะ การศึกษา บริการสาธารณสุข โครงสรางพ้ืนฐานตาง ๆ และการคุมครองทางสังคมอื่น ๆ ของคนไทยมีความ ครอบคลุมเพ่ิมมากข้ึน แตยังคงมีปญหาเร่ืองคุณภาพการใหบริการที่มีมาตรฐานแตกตางกันระหวาง พ้ืนที่ ซึ่งเปนหน่ึงในสาเหตุหลักท่ีทําใหประเทศไทยยังคงมีปญหาความเหล่ือมลํ้าในหลายมิติ ขณะท่ี ปญหาดานความยากจนยังคงเปนประเด็นทาทายในการยกระดับการพัฒนาประเทศใหประชาชนมี รายไดส ูงข้ึนและแกปญหาความเหลื่อมลา้ํ อยางย่ังยืน ขณะเดยี วกนั การวางกลยุทธระยะยาวในการฟนฟู การใช และการรักษาทรัพยากรอยางบูรณาการเพื่อการพัฒนาประเทศท่ีผานมายังขาดความชัดเจน

10 สงผลใหทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมของประเทศยังมีปญหาการใชอยางสิ้นเปลืองและเส่ือม โทรมลงอยางรวดเรว็ ปญหาดังกลาวขางตนมีสาเหตุสวนหน่ึงมาจากประสิทธิภาพการบริหารจัดการ ภาครฐั การพัฒนาประเทศขาดความตอเน่ืองและความยืดหยุนในการตอบสนองตอความตองการและ ปญหาของประชาชน ขณะทีค่ วามม่ันคงภายในประเทศยงั มีหลายประเด็นท่ีตองเสริมสรางใหเกิดความ เขมแข็ง ลดความขัดแยงทางความคิดและอุดมการณท ่ีมีรากฐานมาจากความเหลื่อมล้ํา ความไมเสมอ ภาค การขาดความเชื่อม่ันในกระบวนการยุติธรรม และปญหาการขาดเสถียรภาพทางการเมืองตลอดจน ขาดการสง เสริมคนในชาติใหย ึดม่นั สถาบนั หลกั เปน ศนู ยรวมจิตใจใหเกิดความรักและความสามัคคี ในขณะเดียวกนั การเปล่ียนแปลงโครงสรา งประชากรทม่ี สี ดั สวนประชากรวัยแรงงาน และวัยเด็กที่ลดลงและประชากรสูงอายุที่เพิ่มขึ้นอยางตอเน่ือง จะเปนปจจัยเสี่ยงสําคัญทีจ่ ะทําใหการ พัฒนาประเทศในมิติตาง ๆ มีความทาทายมากข้ึน ทั้งในสวนของเสถียรภาพทางการเงินการคลังของ ประเทศในการจัดสวัสดิการเพื่อดูแลผูสงู อายุที่เพิ่มสูงข้ึน การลงทุนและการออม การเจริญเติบโตทาง เศรษฐกิจของประเทศ ความม่นั คงทางสงั คม การบริหารจดั การทรพั ยากรธรรมชาตอิ ยา งย่ังยืนซ่ึงจะเปน ประเดน็ ทาทายตอ การขบั เคลือ่ นประเทศไปสูการเปน ประเทศพฒั นาแลว แมวาประเทศไทยจะมีตําแหนงที่ตั้งท่ีสามารถเปนศูนยกลางในการเชื่อมโยงใน ภูมิภาคและเปนประตูสูเอเชีย แตการที่มีอาณาเขตติดกับประเทศเพื่อนบา นหลายประเทศ ทําใหปญหา ดา นเขตแดนกับประเทศเพ่ือนบานยังคงเปนความทาทายดา นความม่ันคงในอนาคต นอกจากน้ี ประเทศ ไทยยังคงตองใหความสําคัญกับปญหาดานความมั่นคงอ่ืนๆ ท่ีมีความซับซอน ละเอียดออน และมีความ เชื่อมโยงกันหลายมิติ ที่อาจเปนประเด็นทาทายตอการสรางบรรยากาศความไววางใจระหวางรัฐกับ ประชาชนและระหวางประชาชนกับประชาชน ซึ่งรวมถึงการสรางความสามัคคีของคนในชาติที่จะ นําไปสกู ารแกป ญหาความขัดแยงระหวา งกลุมประชากรไทยท่มี ีแนวคิดและความเชื่อที่แตกตางกันอยาง ยงั่ ยืน ในทางกลับกัน ความเปล่ียนแปลงจากโลกาภิวัตนและความกาวหนาทาง วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีที่ไดรับการพัฒนาอยางกาวกระโดดจะกอใหเกิดนวัตกรรมอยางพลิกผัน อาทิเทคโนโลยีปญญาประดิษฐ อินเทอรเนต็ ในทกุ สิ่ง การวิเคราะหขอมูลขนาดใหญ หุน ยนตและโดรน เทคโนโลยพี ันธกุ รรมสมยั ใหม และเทคโนโลยีทางการเงิน ซ่งึ ตัวอยา งแนวโนม การพัฒนาเทคโนโลยีอยาง กาวกระโดดเหลานี้ คาดวาจะเปนปจจัยสนับสนุนหลักท่ีชวยทําใหเศรษฐกิจโลกและเศรษฐกิจไทยมี แนวโนมที่จะกลับมาขยายตัวไดเขมแข็งขึ้น แนวโนมสําคัญท่ีจําเปนตอ งมกี ารติดตามอยางใกลชิด อาทิ การรวมกลมุ ทางการคาและการลงทุนที่จะมีความหลากหลายเพิ่มมากขึ้น การแขงขันทีค่ าดวาจะรุนแรง ขึ้นในการเพิม่ ผลิตภาพและสรางความหลากหลายของสินคา และบริการที่ตอบโจทยร ูปแบบชีวิตใหม ๆ

11 นอกจากน้ัน ประเทศไทยคาดวาจะเขาสูการเปน สังคมสงู วยั ระดับสดุ ยอดในป 2574 จะกอใหเกิดโอกาสใหม ๆ ในการตอบสนองความตองการของกลุมผูบรโิ ภคสูงอายุท่ีจะมีสดั สวนเพ่ิมขึน้ อยางตอ เน่ือง รวมทงั้ การคาดการณว าครอบครัวไทยจะมีขนาดเล็กลงและมีรูปแบบท่ีหลากหลายมาก ข้ึน ประชากรในประเทศไทยจะมีชวงอายุท่ีแตกตางกันและจะมีกลุมคนชวงอายุใหมๆ เพ่ิมขึ้น ซ่ึงจะ สงผลตอทัศนคติและพฤติกรรมท่ีแตกตางกัน ดังน้ัน การเตรียมความพรอมของประชากรใหมีคุณภาพ และการนําเทคโนโลยีที่เหมาะสมมาใชในการผลิตและการบริการของประเทศจะเปน ความทา ทายสําคัญ ในระยะตอ ไป ในขณะเดียวกัน โครงสรา งประชากรท่ีเขาสูสังคมสูงวัย อาจทําใหเกิดความตองการ แรงงานตา งชาติเพ่ิมมากข้ึนเพื่อทดแทนจํานวนแรงงานไทยท่ีลดลง ซงึ่ ปจจัยดานการเปดเสรีในภูมิภาค และความกาวหนาของการพัฒนาระบบคมนาคมขนสงในภูมิภาคจะทําใหการเคลอื่ นยายแรงงานและ การยา ยถิน่ มีความสะดวกมากขึ้น และเปนปจจัยสําคัญที่จะทําใหเกิดการเคล่ือนยา ยประชากรเขาออก ประเทศเพมิ่ มากขน้ึ โดยเฉพาะในกลุมประชากรทม่ี ศี กั ยภาพซง่ึ มแี นวโนม ในการเคล่ือนยายไปเรียนหรือ ทํางานในท่ัวทุกมุมโลกสงู ข้ึน ท้ังนี้ การยา ยถิ่นสวนใหญม ีวตั ถุประสงคเพ่ือแสวงหาโอกาสทางเศรษฐกิจ ท่ีดีขึ้น จงึ อาจจะเปนไปไดท ่ีประเทศไทยจะยงั คงเปนประเทศผูรบั ของประชากรจากประเทศเพ่ือนบาน ขณะที่ประชากรไทยโดยเฉพาะแรงงานทักษะอาจมีแรงจูงใจในการยายถิ่นไปยังประเทศที่มีระดับการ พัฒนาทดี่ กี วา อาจทําใหการแยงชิงแรงงานมีความรุนแรงมากขึ้น ซงึ่ จะยิ่งทําใหเกิดความเสี่ยงตอการ เจริญเตบิ โตทางเศรษฐกจิ และการเปล่ียนแปลงของบรบิ ทสังคมไทย นอกจากน้ี ผลกระทบจากการเปล่ียนแปลงสภาพภมู ิอากาศคาดวาจะมีความรุนแรง มากขึ้นทง้ั ในเชิงความผันผวน ความถี่ และขอบเขตท่กี วางขวางมากขึ้น ซ่ึงจะสรางความเสียหายตอชีวติ และทรพั ยสนิ ระบบโครงสรา งพนื้ ฐานท่ีจําเปน ตลอดจนระบบผลิตทางการเกษตรทีส่ ัมพันธตอเนื่องกับ ความม่ันคงดา นอาหารและนํ้า ขณะท่ีระบบนิเวศตาง ๆ มีแนวโนมเส่ือมโทรมลง และมคี วามเปนไปได คอนขางสูงในการสญู เสียความสามารถในการรองรับความตองการของมนุษยไดอ ยางมปี ระสิทธิภาพ ดังนั้น ประเทศไทยตองใหความสําคัญกับการสรางสมดุลความม่ันคงดานพลังงาน และอาหาร การรักษาไวซึ่งความหลากหลายเชิงนิเวศ การสงเสริมการดําเนินชีวิตและธุรกิจ และการ พัฒนาและขยายความเปนเมืองที่เติบโตอยางตอเน่ืองที่เปนมิตรตอสิ่งแวดลอม พรอมกับการมี ขอกําหนดของรูปแบบและกฎเกณฑที่เก่ียวเนื่องกับลักษณะการใชพื้นที่ที่ชัดเจน เพ่ือใหประเทศไทย สามารถยกระดับการพัฒนาใหบรรลตุ ามวิสัยทัศน “ประเทศไทยมคี วามมน่ั คง ม่ังคงั่ ยั่งยนื เปน ประเทศ พัฒนาแลว ดว ยการพัฒนาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง” และเปาหมายการพัฒนาประเทศ ขางตน จึงจําเปนตองกําหนดยุทธศาสตรการพัฒนาประเทศระยะยาวที่จะทําใหประเทศไทยมีความ มั่นคงในเอกราชและอธิปไตย มีภูมิคุมกันตอการเปล่ียนแปลงจากปจจัยภายในและภายนอกประเทศใน ทุกมิติทุกรูปแบบและทุกระดับ ภาคเกษตรกรรม ภาคอุตสาหกรรม และภาคบรกิ ารของประเทศไดรับ

12 การพัฒนายกระดับไปสูการใชเทคโนโลยีและนวัตกรรมในการสรางมูลคาเพิ่มและพัฒนากลไกที่สําคัญ ในการขับเคล่ือนเศรษฐกิจใหมท่ีจะสรางและเพิ่มศักยภาพในการแขงขันของประเทศ เพ่ือยกระดับฐาน รายไดของประชาชนในภาพรวมและกระจายผลประโยชนไปสภู าคสว นตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม คนไทย ไดรับการพัฒนาใหเ ปน คนดี เกง มวี นิ ัย คํานงึ ถงึ ผลประโยชนสวนรวมและมีศกั ยภาพในการคดิ วิเคราะห สามารถ “รู รบั ปรบั ใช” เทคโนโลยใี หมไดอยางตอเนอ่ื ง สามารถเขาถึงบริการพ้ืนฐาน ระบบสวัสดิการ และกระบวนการยุตธิ รรมไดอ ยางเทา เทียมกนั โดยไมมีใครถกู ทิ้งไวขา งหลัง โดยการพัฒนาประเทศในชวงระยะเวลาของยุทธศาสตรชาติ จะมุงเนนการสราง สมดลุ ระหวางการพัฒนาความมั่นคง เศรษฐกิจ สงั คม และสิ่งแวดลอ ม โดยการมีสวนรวมของทุกภาค สวนในรูปแบบ“ประชารฐั ” (สํานกั งานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกจิ และสงั คมแหง ชาติ, 2561) ซ่ึง ทางออกของประเทศไทย จะเปน การ สบื สาน รกั ษา และตอยอด พฒั นาประเทศ ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ซึ่งใหความสําคัญกับความม่ันคงทางอาหารและน้ําเปนลําดับ แรกๆ ในแนวทางทีจ่ ะสงเสริมการสรา งกระบวนการเรียนรูและการมสี ว นรวมของภาคประชาชน เร่มิ ตน ท่ีการพ่ึงพาตนเองได ไปสูหมูบาน หรือชมุ ชน อยางเปนข้ันเปนตอน พรอมรับมือกับสถาณการณวิกฤติ ตางๆได ตามวิสัยทัศนประเทศไทยทวี่ า “ประเทศไทยมีความมั่นคง ม่ังคั่ง ยั่งยืน เปนประเทศท่ีพัฒนา แลว ดว ยการพฒั นาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง” 2.1.3 แผนแมบ ทภายใตย ุทธศาสตรชาติ แผนแมบ ทภายใตยทุ ธศาสตรช าติ เปน แผนแมบ ทเพื่อบรรลเุ ปาหมายตามที่กําหนด ไวในยุทธศาสตรชาติ (สาํ นักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ, 2561) มีท้ังส้ิน 23 แผนแมบทซ่งึ จะมีผลผกู พันตอหนวยงานของรัฐท่ีเกี่ยวของ ในดา นการปฏิบัติและจดั ทํางบประมาณ รายจาย เพือ่ สอดคลอ งกบั แผนแมบ ท นาํ ไปสูการปฏิบัตเิ พอื่ ใหป ระเทศไทยบรรลุวสิ ัยทัศน สําหรับประเด็นสาํ คญั ทเี่ กี่ยวของกับการศึกษาวจิ ัยในครั้งน้ี เกยี่ วของกบั ประเด็นใน การพัฒนาเศรษฐกจิ ฐานรากใหม ั่นคง ประชาชนสามารถพึง่ พาตนเองได ซ่งึ การพัฒนาเศรษฐกิจฐานราก จะเปนการดําเนินการที่สําคัญในการพัฒนาและยกระดับประเทศใหเปนประเทศรายไดสูง ท่ีมีการ กระจายรายไดอยางทั่วถึง เปนการวางรากฐานที่มั่นคงใหกับเศรษฐกิจไทยในอนาคต โดยการสงเสริม เศรษฐกจิ ระดับชุมชนทอ งถ่ินใหมีความเขมแข็ง มศี ักยภาพในการแขงขนั สามารถพง่ึ พาตนเองได ซึ่งจะ ชวยกอใหเกิดการยกระดับมาตรฐานการครองชีพและความเปนอยูของประชาชนในชุมชนใหดีขึ้นและ นําไปสูการแกไขปญหาความยากจน ความเหล่ือมล้ํา และความไมเสมอภาคตามเปาหมายการพัฒนา ของยุทธศาสตรช าติ โดยเฉพาะดานการสรางโอกาสและความเสมอภาคทางสังคม เพ่ือใหทุกคนไดรับ ผลประโยชนจากการพัฒนาอยางท่ัวถึงและเปนธรรม ผานการปรับโครงสรางทางเศรษฐกิจและ

13 พฤติกรรม และดานการสรางความสามารถในการแขงขัน โดยการพัฒนาและสงเสริมการสรางมูลคา สนิ คา เกษตรเพอ่ื สรา งรายไดใหเ กษตรกรและการสง เสรมิ วสิ าหกิจเร่ิมตนและวิสาหกิจชมุ ชน ซึ่งท่ีผานมา ปญหาดานโครงสรางทางเศรษฐกิจเปนสาเหตุหน่ึงท่ีทําใหเกิดความ ยากจนและความเหลื่อมลํ้าโดยเฉพาะในกลุมเกษตรกรและแรงงานท่ัวไป ซ่ึงเปนกลุมประชากรที่มี รายไดนอยและไมม่ันคง โดยใน ป 2560 มีประชากรท่ีประกอบอาชีพเกษตรกรรมและแรงงานท่ัวไปคดิ เปนสัดสวนรอยละ 55.5 และอาชีพอิสระรอยละ 35 ของกลุมประชากรรอยละ 40 ที่มีรายไดนอ ยที่สุด โดยสวนมากประสบปญหาการเขาถึงทรัพยากรตาง ๆ รวมถงึ ท่ีดินทาํ กิน การเขาถึงแหลงทุน ขาดองค ความรูตาง ๆ ท่ีเก่ียวของสําหรับการวางแผนการพัฒนาและตอยอดผลิตภัณฑ รวมท้ังยังมีพฤติกรรม ขาดการออมและมีแนวโนมจะมีหน้สี ินท่สี ะสมเร้ือรัง การพฒั นาเศรษฐกิจฐานราก จงึ เปน ความคาดหวงั ในการที่จะคิดหาวิธีจัดการแกไขความยากจนและความเหล่ือมล้ําอยางถูกตองและมีความยั่งยืน ไมท้ิง ใครไวข า งหลงั แผนแมบทภายใตยุทธศาสตรชาติ ประเด็น เศรษฐกิจฐานราก จึงมีเปาหมายเพื่อ ปรบั โครงสรางเศรษฐกิจฐานราก และเสริมสรางเศรษฐกิจฐานรากใหมีความเขมแข็ง สามารถพ่ึงตนเอง ชวยเหลือเอ้อื เฟอซึ่งกนั และกัน มคี ณุ ธรรม และเปนระบบเศรษฐกจิ ทีเ่ อ้ือใหเกิดการพัฒนาดานอื่น ๆ ใน พื้นท่ี เกิดการสรางอาชีพ และกระจายรายไดและลดปญหาความเหลื่อมล้ําและไมเสมอภาคจากระดับ ชุมชน โดยแผนแมบทภายใตยทุ ธศาสตรช าติประเด็น เศรษฐกิจฐานราก ประกอบดวยแผนยอย 2 แผน ไดแ ก (1) การยกระดับศักยภาพการเปนผูประกอบการธุรกิจ โดยการเพิ่มพูนองค ความรูและทักษะในการเปนผูประกอบการธุรกิจของเกษตรกร แรงงานทั่วไป และกลุมประชากรท่ีมี รายไดนอยและไมมั่นคงใหเปนผูประกอบการ ผานการสนับสนุนการชว ยเหลือทางวชิ าการตาง ๆ เพื่อ ยกระดับองคความรูและทักษะท่ีสําคัญและจําเปนในการสรางมลู คาเพ่ิมใหกับสินคา เพื่อยกระดับและ เพิม่ ขดี ความสามารถในการแขงขันและกอใหเกิดการสรางรายไดไดดวยตนเอง รวมถงึ การบริหารจดั การ หนี้สิน ครอบคลุมทั้งหน้ีในระบบและนอกระบบ เพ่ือการแกไขปญหาหน้ีสินอยางยั่งยืน และการใช ความรู เทคโนโลยแี ละนวัตกรรม มายกระดับหวงโซอุปทานใหเปน หว งโซคณุ คาที่สามารถกอใหเ กิดการ กระจายรายไดส ชู ุมชนไดอยา งเปนธรรม (2) การสรางสภาพแวดลอมและกลไกท่ีสงเสริมการพัฒนาเศรษฐกิจฐานราก เนนสงเสริมการรวมกลุมในรูปแบบที่มีโครงสรางกระจายรายได ทั้งวิสาหกิจชุมชน สหกรณ และ วสิ าหกิจเพ่อื สังคม การพฒั นาชองทางการตลาดและเครอื ขา ย เพ่อื ใหเกิดการจดั การกลไกการตลาดครบ วงจรในรูปแบบการคาที่เปนธรรม รวมถึงการมีกติกาใหเกิดโครงสรางกระจายรายไดใหกับเศรษฐกิจ ชุมชนไดอยางเปนรูปธรรม การสงเสริมการเขาถึงแหลงทุนและทรัพยากรตาง ๆ ที่จําเปน และการ

14 บริหารจัดการกลไกตาง ๆ เพ่ือใหเศรษฐกิจชุมชนมีทุนในการพัฒนาการสินคาและยกระดับเปน ผูประกอบการธรุ กจิ ซึ่งแผนแมบ ทภายใตยุทธศาสตรช าติ มีประเด็นทใ่ี หความสําคญั กับการมีสวนรวม ของประชาชนเปนกลไกในการขับเคล่ือนและสรา งการเปล่ยี นแปลงขนาดใหญ สงเสริมใหประชาชนทุก ภาคสวนในสงั คมมโี อกาสไดรบั ประโยชนจ ากการพฒั นาประเทศอยา งเทาเทียมเปน ธรรมและทว่ั ถึง และประเด็นที่เก่ียวของกับการวิจัยและพัฒนานวัตกรรมเปนปจจัยสนับสนุนที่ สาํ คัญในการดาํ เนนิ การตามยุทธศาสตรช าตใิ นดา นตา ง ๆ อาทดิ า นการสรางความสามารถในการแขงขัน ดานการพัฒนาและเสริมสรางศักยภาพทรัพยากรมนุษยดานการสรางการเติบโตบนคุณภาพชีวิตท่ีเปน มิตรตอสิ่งแวดลอมตลอดจนดา นการปรับสมดุลและพัฒนาระบบการบรหิ ารจัดการภาครัฐเพื่อใหบรรลุ วิสยั ทศั น “ประเทศไทยมคี วามม่ันคงมั่งค่ังย่ังยนื เปน ประเทศพฒั นาแลวดว ยการพัฒนาตามหลักปรัชญา ของเศรษฐกิจพอเพียง” โดยการสรางและสะสมองคความรูในดานเปาหมายตาง ๆ ใหมีความทันสมัย ตลอดเวลาและพัฒนาประเทศจากประเทศที่ใชแรงงานเขมขนไปเปนประเทศที่มีระบบเศรษฐกิจและ สังคมบนฐานความรดู านการวจิ ยั และนวตั กรรม โดยในป 2561 สถาบันการจัดการนานาชาติไดจัดอันดับประเทศไทยในดาน โครงสรางพื้นฐานทางวิทยาศาสตรอยูในอันดับที่ 42 ซ่ึงปรับดีข้ึน 6 อันดับจากป 2560 นอกจากน้ี ประเทศไทยมีจุดแข็งในดานการวิจัยพัฒนาและนวัตกรรมอาทิความหลากหลายทางชีวภาพและ ส่ิงแวดลอมสภาพแวดลอมและกฎหมายท่ีเอื้อตอการลงทุนดานโครงสรางพ้ืนฐานวิทยาศาสตร เทคโนโลยแี ละนวัตกรรมอยางไรก็ตามยังคงมีความทา ทายในดา นการวิจยั และพัฒนานวตั กรรมที่สาํ คญั เชน การกาํ หนดโจทยการวจิ ัยท่ีตอบความตองการของประชาชนกลุมตาง ๆ ในประเทศของภาคการผลติ และบริการหรือปญหาของสังคมการบูรณาการหนวยงานดานการวิจัยพัฒนาและนวัตกรรมการขาด แคลนบุคลากรนักวิจัยและการนําผลงานวิจัยไปใชประโยชนเปนตนดังน้ันจึงจําเปนตองมีแผนแมบท ภายใตยุทธศาสตรชาติเร่ืองการวิจัยและพัฒนานวัตกรรมโดยกําหนดเปาหมายใหประเทศไทยมี ความสามารถในการแขงขันดานโครงสรางพ้ืนฐานทางเทคโนโลยีและดานโครงสรางพ้ืนฐานทาง วิทยาศาสตรของประเทศเพิ่มสูงขึ้นและมีมูลคาการลงทุนวิจัยและพัฒนานวัตกรรมตอผลิตภัณฑมวล รวมในประเทศเพ่ิมขึ้นอยางตอเน่ืองรวมทั้งกําหนดตัวช้ีวัดผลการดําเนินงานที่สําคัญอาทิการจัดอันดับ โดยสถาบันการจดั การนานาชาตแิ ละรอ ยละของมูลคาการลงทุนวจิ ัยพัฒนาและนวตั กรรมตอ ผลิตภัณฑ มวลรวมในประเทศท้ังนเี้ พื่อใหการดําเนินการวิจัยและพัฒนานวัตกรรมของประเทศไทยสามารถตอบ โจทยความตองการของประชาชนกลุมตา ง ๆ ในประเทศยกระดับภาคการผลิตและบรกิ ารแกไขปญหา ของสังคมพัฒนาการบริหารจัดการภาครัฐรวมทั้งรักษาและฟนฟูทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม ของประเทศตลอดจนมุงเนนการบูรณาการหนวยงานดานการวิจัยและพัฒนานวัตกรรมการบริหาร จดั การงานวจิ ัยและการสรา งองคความรูพ้ืนฐานตา ง ๆ ไดอ ยา งมีประสทิ ธภิ าพ

15 ซ่งึ ในทกุ ประเดน็ ลวนมีความเช่ือมโยงและสามารถนาํ ไปสูการบูรณาการรว มกนั อัน จะนําไปสูการพัฒนาประเทศอยางยั่งยืน ในสวนของเปาหมายในการใหรายไดของประชากรกลมุ รายได นอยเพิ่มขึ้นอยา งกระจายและอยา งตอเน่ือง ซึ่งในสวนของแผนยอ ยการสรางสภาพแวดลอมและกลไกท่ี สงเสริมการพัฒนาเศรษฐกิจฐานราก ซึ่งมีเปาหมายในการผูประกอบการเศรษฐกิจฐานรากมีรายได เพิ่มขึ้นอยางตอเนื่อง และกลุมประชากรรายไดตํ่าสุด รอยละ 40 มีความสามารถในการบริหารจัดการ หนี้สินไดมีประสิทธิภาพเพ่ิมข้ึนอยางตอ เน่ือง ซ่ึงหนวยงานเจาภาพขับเคลอื่ นเปาหมายของแผนยอ ยคอื กระทรวงมหาดไทยและเกี่ยวเนื่องกับกรมการพัฒนาชุมชน ที่ม่ีสว นรวมในการทําใหบรรลุจุดมุงหมาย (กรมการพัฒนาชุมชน, 2563) 2.1.4 แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสังคมแหงชาติ ฉบบั ที่ 12 โดยสามารถจําแนกประเด็นสําคญั ท่ีมีสว นเก่ียวของกับการพัฒนาไดดังนี้ (สาํ นักงาน คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ, 2560) 1) การเสริมสรางและพัฒนาศักยภาพมนุษย “คนไทยใฝดี มีวินัย สรางสรรค นวตั กรรม พง่ึ พาตนเองไดอยางยง่ั ยนื ” 2) การสรางความเปนธรรม ลดความเหลื่อมล้ําในสังคม “ไมทิ้งใครไวขางหลัง สรางสังคมเปนธรรมและเขมแข็ง” 3) การสรางความเขมแข็งทางเศรษฐกิจ และแขงขันไดอยางย่ังยืน “พัฒนา เศรษฐกิจใหเขมแข็งและท่ัวถึง เพื่อมุงสู การมีรายไดสูงอยางมีเสถียรภาพ เปนธรรมและย่ังยืนดวย นวตั กรรม” 4) การเติบโตท่ีเปนมิตรกับส่ิงแวดลอม เพ่ือการพัฒนาอยางยั่งยืน “คืนสมดุลสู ธรรมชาตเิ พอื่ การพฒั นาทยี่ ัง่ ยืน” 5) การเสริมสรางความมั่นคงแหงชาติเพ่ือการพัฒนาประเทศสูความมั่งคั่ง และ ยัง่ ยืน 6) การบริหารจัดการในภาครัฐ การปองกันการธุจริต ประพฤติมิชอบ และธรร มาภิบาลในสังคมไทย “ประสิทธภิ าพ ทันสมยั โปรงใส เปนธรรม” 7) การพัฒนาโครงสรา งพื้นฐานและระบบโลจิสติกส “โครงสรา งพ้ืนฐานกาวไกล พฒั นาไทยสทู ศวรรษหนา” 8) การพัฒนาวทิ ยาศาสตร เทคโนโลยี วิจัย และนวัตกรรม “รุกไปขางหนา ดวย วิทยาศาสตร เทคโนโลยี วิจัย และนวัตกรรม” 9) การพัฒนาภาค เมอื ง และพื้นที่เศรษฐกิจ “กระจายความเจริญสูภ มู ิภาคอยา ง สมดลุ ”

16 10) ความรวมมือระหวางประเทศเพื่อการพัฒนา “ใชจุดเดนใหเปนประโยชน ขยายความรว มมอื ระหวา งประเทศใหเ ขมขน เพอื่ ใหเกิดผลตอการพฒั นาอยา งเต็มท”่ี ซ่ึงเปนแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ที่ยึดหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียง เพ่ือใหการพัฒนาในทุกมิตมิ ีการบูรณาการบนทางสายกลาง มุง เนน ใหคนเปนศูนยก ลางในการ พฒั นา ตรงกับหลกั การที่กรมการพัฒนาชมุ ชนยดึ ถือและปฏบิ ัตเิ ปนภารกิจหลักมาโดยตลอด 2.1.5 ทิศทางการขบั เคลือ่ นงานพัฒนาชุมชน ปงบประมาณ พ.ศ. 2564 ในประเด็นชุมชนเขมแข็งพงึ่ ตนเองได มีปจจยั ทเ่ี ก่ยี วเนือ่ งในการไปสจู ดุ หมาย ดงั นี้ 1) พัฒนาศักยภาพและคณุ ภาพชีวิตของประชาชน ดวยการขจัดความยากจนและ พัฒนาคน สรา งความม่ันคงทางอาหาร ตลอดจนสรางพืน้ ท่ตี น แบบการพัฒนาคุณภาพชวี ติ 2) สรางโอกาสการเขาถึงแหลงทุน อาทิกองทุนชมุ ชน สงเสริมการบริหารจัดการ หน้ี กองทนุ พัฒนาบทบาทสตรี 3) เพ่ิมความเขมแข็งของเศรษฐกิจฐานราก ดวยการพัฒนาผูประกอบการและ ผลิตภณั ฑ สงเสรมิ ชองทางการตลาดและชุมชนทอ งเท่ียวเชงิ สรา งสรรค 4) เสริมสรางพลังชุมชน ใหผูนํา เครือขายองคกรชุมชน การบูรณาการแผนเชิง พน้ื ท่ี และชมุ ชนบริหารจัดการตนเอง 5) พัฒนาปจ จัยท่ีเอื้อตอการขับเคล่ือนงานสรางอุดมการณนักพัฒนา สง เสริมธรร มาภิบาลองคกร สื่อสารสังคม บูรณาการการมีสวนรวมของเครือขายและภาคีการพัฒนา สรางองค ความรู เทคโนโลยี และนวัตกรรม ซ่ึงในป พ.ศ.2564 นี้ กรมการพัฒนาชุมชน ใหความสําคัญในทิศทางวาเปนปแหง การเสริมสรางพลังและยกระดับขีดความสามารถของชุมชน เพื่อใหคนยังชีพอยูได มีงานทํา มีรายได เศรษฐกิจชุมชนฟนตัว และสามารถพัฒนาสูอนาคตไดอยางสมดุล ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียง (กรมการพัฒนาชมุ ชน, 2563) 2.1.6 แนวคิดจากศาสตรพระราชาและปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง 2.1.6.1 ปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง ความเปนมาและความหมาย ณัฐพงศ ทองภักดี (2550) อภปิ รายถึงความเปน มาของปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพียง ซ่ึงพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร รัชกาลที่ 9 พระราชทานใหประชาชนชาวไทย เพ่ือเปนกรอบในการทําแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฯ โดยเปนปรัชญาท่ีไดรับการยอมรับอยางกวางขวาง เพราะนอกจากจะเปนแนวทางแกววิกฤติแลว ยัง สามารถชว ยแกป ญ หาระดับโครงสรา งความไมส มดุลจากการพฒั นาในอดตี

17 ซ่ึงเม่ือกลาวถึง เศรษฐกิจพอเพียง ผูที่สนใจแตละคนยอมมีความนึกคิด และการ ตีความท่ีแตกตางกันตามความเขาใจและประสบการณของตน ซึ่งเปนสิ่งท่ีดี อยางไรก็ตาม การ ประยุกตใชใหเปนทิศทางเดียวกันจําเปนตองมีความเขาใจพ้ืนฐานรวมกัน จึงตองมีการอธิบาย ความหมายของเศรษฐกิจพอเพียงตามแนวพระราชดําริและทําใหเกิดความกระจางชัดเจน ซึ่งเปนไป ตามกรอบของคณะอนุกรรมการขับเคล่ือนปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพยี งสาํ นกั งานคณะกรรมการพัฒนา เศรษฐกจิ และสังคมแหงชาติ โดยตอ งช้ีใหเห็นถึงความเปน มา โครงสรา งและความหมาย เพือ่ ใหส ามารถ ตีความเพ่อื การประยกุ ตใ นบริบทท่ีแตกตา งกันไดอยางเหมาะสม ทศวรรษกอนวกิ ฤตเิ ศรษฐกิจป 2540 เปนชว งท่ีประเทศไทยมีการปรับโครงสรางการ ผลิต โดยมีความเปนอุตสาหกรรมมากขึ้น ซ่ึงตอ งใชทักษะการผลิตที่สูงข้ึน จึงตองมีการปรับโครงสราง การผลิต เนื่องจากมีการคา การลงทุนจากตา งชาตสิ งู และการนําเทคโนโลยีและการตลาดมาสูประเทศ ไทย จึงทําใหการขยายตัวทางเศรษฐกจิ เปน ไปในทิศทางท่ดี ี แตอยางไรก็ตาม ระบบเศรษฐกิจในประเทศไทย ยังมีความไมสมดุลในหลายดาน อาทิ ในดานการกระจายรายไดถึงแมวาสัดสว นคนที่มีรายไดตํา่ กวาเสนความยากจนจะลดลง แตค นจน กลับมีสัดสวนของรายไดในระบบเศรษฐกิจนอยลง เห็นไดจากขอมูลเปรียบเทียบ ในป 2518 คนที่จน ท่ีสุดรอยละ 20 ของประชากรท้ังหมด มีสัดสวนของรายได รอยละ 6 ของรายไดทั้งหมดของประเทศ ในขณะท่ีคนรวยท่ีสุด รอ ยละ 20 ของประชากรท้ังหมด มสี ัดสว นรายได รอยละ 49 ซง่ึ ในป 2539 คน รวยทส่ี ดุ รอ ยละ 20 ของประชากรทัง้ หมด มสี ัดสวนรายไดเ พ่ิมขน้ึ เปน รอยละ 56 สวนคนท่จี นทส่ี ดุ รอย ละ 20 ของประชากรท้ังหมด มีสัดสวนรายไดเหลือเพียง รอยละ 4 ของประเทศ (ณัฐพงศ ทองภักดี, 2550) แสดงใหเหน็ ถงึ การกระจายรายไดข องประเทศท่ีแยล ง ในขณะท่ีเศรษฐกิจมกี ารขยายตวั ทีส่ งู ขึ้น นอกจากน้ี ยังมีความไมสมดุลดานอื่นๆ เชน ความไมสมดุลของการใช ทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอมกับการเจริญเติบโต ทําใหเกิดความเส่ือมโทรมของ ทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม จากการเปล่ียนแปลงของเศรษฐกิจเปนอุตสาหกรรมมากข้ึน การ ลงทุนจากตางประเทศมากข้ึน มีความสัมพันธกับตางประเทศมากข้ึน ทําใหการผลิต และการตลาดมี ความซับซอนขึ้นกวาเดิม การผลิตแบบดั้งเดิมซ่ึงมีพ้ืนฐานดานการเกษตร ภาคการผลิตท้ังภาคเกษตร และภาคอุตสาหกรรมตองพึ่งพาตลาด เทคโนโลยี วัตถุดิบ และเคร่ืองจักรจากตา งประเทศสูงขึ้น สงผล ใหความผันผวนของเศรษฐกิจโลกและระดับชาติ มีผลกระทบตอประชาชนมากข้ึน สังคมมีการ เปลี่ยนแปลงท่ีรวดเร็วท้ังจากการเปล่ียนแปลงของเทคโนโลยี การหลั่งไหลของขอมูลขาวสารและ วัฒนธรรมตางชาติ การเคลอื่ นยายประชากรทั้งภายในและตางประเทศ การเปล่ียนแปลงที่รวดเร็วข้ึน ทําใหม คี วามมัน่ คงในชวี ติ ลดลง ความสามารถในการพึ่งตัวเองและสมดลุ ของชีวิตเปลีย่ นไป การพัฒนาของเศรษฐกิจไทยมีความสําเร็จในหลายดาน แตก็มีความไมสมดุลของ โครงสรา งในหลายมิติ โดยเฉพาะการมพี ฤติกรรมการใชจ ายเกินพอดี มาจากทัง้ ภาคครวั เรอื น ท่ีสงผลให

18 สัดสวนการออมตอรายไดประชาชาติลดลง โดยสัดสวนการออมของครัวเรือนลดลงจาก ประมาณรอย ละ 20 ในป 2532 ลงมาเหลือเพียงประมาณ รอยละ 9 ในป 2539 ภาคธุรกิจมีความไมพอดีในการใช จายเงินมีการกูกันมากกวาทค่ี วรเม่ือเทยี บกับการลงทุนดว ยตวั เอง การลงทนุ รวมท่ีแทจริงขยายตวั โดดย เฉล่ียประมาณรอยละ 14.9 ตอป การลงทุนอยางมากนี้ ทําใหขาดความพอดีทางการเงนิ ธุรกิจมกี ารกู เงนิ มาลงทุนเปนสัดสว นท่สี ูงกวา การลงทุนโดยทรพั ยส นิ ของตนเอง ทําใหสดั สวนหนส้ี ินตอ ทนุ สงู มาก ท้ัง ยงั มีการกูเงินจากตางประเทศมาลงทุน โดยเฉพาะเปนหนี้สินระยะส้ัน แตเงินท่ีกูมาน้ี นํามาลงทุนเพื่อ หวังผลในระยะยาว เปนความไมพอดี ไมคํานึงถึงความเสี่ยงที่อาจจะเกิดไดจากการเปล่ียนแปลงของ อัตราแลกเปล่ียน ทําใหอัตราสวนหน้ีสินระยะส้ันตอเงินสํารองระหวางประเทศสูงมาก ปริมาณของ หนี้สนิ ระยะส้นั ในปท่ีมวี กิ ฤติมีมูลคา สงู กวาปริมาณเงินสาํ รองระหวา ประเทศที่มอี ยู การใชจายที่เกินตัวทั้งภาคครัวเรือนและภาคธุรกิจทําใหเศรษฐกิจมหภาคไมสมดุล จงึ ทาํ ใหประเทศไทยมีการขาดดุลบัญชเี ดินสะพัดอยางตอเน่ือง จากทกี่ ารออมภายในประเทศมีนอยกวา การลงทนุ การบริโภคและการลงทุนทเ่ี กินตัวน้ี มีสวนมาจากการมองภาพเศรษฐกิจไทยที่ดีเกิน กวาที่ควร เนื่องจากการขยายตัวอยางตอเน่ือง โดยระหวางป 2529 – 2539 เศรษฐกิจไทยมีการ ขยายตัวโดยเฉล่ียประมาณรอยละ 9.4 ตอป นอกจากนี้เม่ือมีระบบอัตราแลกเปล่ียนเงินตราระหวาง ประเทศทีค่ งที่ ทําใหเ ศรษฐกจิ มเี สถียรภาพสงู จงึ ไดร ับความคาดหวงั ทง้ั จากคนไทยและตางประเทศ วา เศรษฐกิจไทยจะพัฒนาไดอยางตอเน่ือง เปนที่นาลงทุนอยางมากจึงมีการทําตัวเกินความพอดี มี พฤตกิ รรมทย่ี อมรบั ความเสี่ยงท้งั ดา นการลงทุน และการบริโภคทไ่ี มควรจะมี นอกจากนย้ี งั มปี ญหาทางจริยธรรม มกี ารทุจรติ ในการดําเนนิ ธรุ กจิ โดยเฉพาะสถาบัน การเงิน มีการปลอยสินเช่ือใหกับกลุมผลประโยชน การปลอยสินเชื่อโดยไมมีการคํ้าประกันท่ีพอเพียง ตัวอยางเชนกรณของธนาคารกรุงเทพพาณิชยการ (ณัฐพงศ ทองภักดี, 2550) ทําใหฐานะของธุรกิจมี ความไมม่ันคง ประกอบกับภาครัฐไมมีความรูที่เพียงพอตอการบริหารการเคลื่อนยายเงินทุนระหวาง ประเทศ การกําหนดอัตราแลกเปล่ียน ภายใตการเปล่ียนแปลงของสภาวะเศรษฐกิจระหวางประเทศ การจัดการกับสถาบันการเงินที่มีปญหาความมน่ั คง ทาํ ใหปญหามคี วามรุณแรงมากขึน้ ความเปราะบางทางเศรษฐกิจไทย ทําใหขาดความเชื่อมั่นในระบบเศรษฐกิจ มีการ ถอนเงินจากสถาบนั การเงินอยางมากและรวดเร็ว นักลงทุนตางชาติขาดความม่ันใจถึงความสามารถใน การชําระหนี้ตางประเทศ เงนิ ทุนจากตางประเทศไหลออกอยางรวดเร็ว สงผลทําใหมีความไมม่ันใจใน เสถียรภาพของคา เงินบาท ที่มีคา คงที่มาเปนเวลานาน มีแรงกดดันใหอัตราแลกเปล่ียนเงินตราระหวาง ประเทศมีการปรับตัว ความพยายามในการรักษาคาเงินบาท ทําใหเงินสํารองระหวางประเทศลดลง อยางมาก จนในที่สุดตองเปลี่ยนระบบอัตราแลกเปล่ียนเงินตราตางประเทศเปนระบบลอยตัว คาเงิน บาทเมอ่ื เทียบกบั เงนิ ตราตางประเทศสกลุ ตางๆ ลดคาลงอยา งมาก ทาํ ใหป ระเทศไทยเขาสวู ิกฤติ มภี าระ

19 ตอการชชําระหน้ีตางประเทศอยางมาก สถาบันการเงินและธุรกิจจํานวนมากอยูในฐานะลมละลาย ประเทศเขาสูภาวะถดถอยทางเศรษฐกิจอยา งรุนแรง ประเทศไทยจึงตองเขาสูโครงการความชว ยเหลือ ของกองทุนการเงนิ ระหวางประเทศ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร รัชกาลที่ 9 ไดมีพระราชดํารัส ในวันท่ี 4 ธันวาคม 2540 ไมกี่เดือน หลังวิกฤติ เกี่ยวกับการพัฒนา ประเทศอยางพอเพยี ง ไมก าวกระโดด ความวา “การจะเปนเสือนั้นไมสําคัญ สําคัญอยูท่ีเรามีเศรษฐกิจแบบพอมีพอกิน แบบ พอมีพอกินน้ันหมายความวา อุมชูตัวเองได ใหมีพอเพียงกับตัวเอง อันนี้ก็เคยบอกวาความพอเพียงน้ี ไมไดหมายความวา ทุกครอบครวั จะตองผลิตอาหารของตัว จะตองทอผาใสเอง อยางน้ันมันเกินไป แต วาในหมูบานหรือในอําเภอ จะตองมีความพอเพียงพอสมควร บางส่ิงบางอยางที่ผลิตไดมากกวาความ ตองการ ก็ขายได แตขายในท่ีไมหางไกลเทาไหร ไมตองเสียคาขนสงมากนัก อยางนี้ทานนักเศรษฐกิจ ตางๆ ก็มาบอกวาลาสมัย จริง อาจจะลาสมัย คนอ่ืนเขาตองมีการเศรษฐกิจ ท่ีตองมีการแลกเปลี่ยน เรียกวาเปนเศรษฐกิจการคา ไมใชเศรษฐกิจความพอเพียง เลยรูสึกวาไมหรูหรา แตเมืองไทยเปน ประเทศที่มบี ุญอยวู าผลิตใหพ อเพยี งได” “จะทําโครงการอะไร ก็ตองนึกถึงขนาดท่ีเหมาะสมกับที่เรียกวาอัตภาพ หรือกับ ส่ิงแวดลอม ฉะนน้ั การทีจ่ ะทําโครงการอะไร จะตองทาํ ดว ยความรอบคอบและอยา ตาโตเกินไป” ทุกฝายมีความสนใจท่ีจํานําแนวทางตามพระราชดํารัสไปใชในการพัฒนาประเทศ หลายหนวยงานมีการตีความและนําไปประยุกตใช โดยเฉพาะภาคการเกษตร อยางไรก็ตามการนําไป ประยุกตใชยังมีความเขาใจท่ีไมตรงกันนัก ในปตอๆ มา ไดมีพระราชดํารัสที่ทําใหมีความเขาใจยิ่งขึ้น อาทิ พระราชดาํ รัสเน่ืองในโอกาสวันเฉลมิ พระชนมพรรษา 4 ธันวาคม 2541 “ใหพอเพียงนี้ ก็หมายความวา มีกิน มีอยู ไมฟุมเฟอย ไมหรูหราก็ได แตวาพอ แม บางอยางจะดูฟุมเฟอย แตถ าทาํ ใหมคี วามสขุ ถา ทําไดก ส็ มควรที่จะทํา” พระราชดํารสั ฯ จากวารสารชยั พฒั นาประจําเดือน สิงหาคม 2542 “เศรษฐกิจพอเพียง เปนเสมือนรากฐานของชีวิต รากฐานความม่ันคงของแผนดิน เปรียบเสมือนเสาเข็มที่ถกู ตอกรองรับบานเรอื น ตวั อาคารไวน ่นั เอง ส่งิ กอ สรางจะมั่นคงไดก็อยูที่เสาเข็ม แตคนสว นมากมองไมเ ห็นเสาเข็ม และลมื เสาเข็มเสยี ดว ยซ้ําไป” พระราชดํารัสเนือ่ งในโอกาสวนั เฉลิมพระชนมพรรษา 23 ธนั วาคม 2542

20 “พอมีพอกินน่ีไดพ ูดมาหลายป สิบกวาปแลว ใหพอมพี อกิน แตวา พอมีพอกินนี้ เปน เพียงเริ่มตนของเศรษฐกิจ เม่ือปทแี่ ลวบอกวา ถาพอมีพอกินคือ self-sufficiency คือ พอมีพอกินของ ตัวเองนั้น ไมใชเศรษฐกิจพอเพียง เปนเศรษฐกิจสมยั หิน สมัยหินนนั้ เปนเศรษฐกิจพอเพียงเหมือนกัน แตวาคอยๆพัฒนาขึ้นมา ตองมีการแลกเปล่ียนกัน มีการชวยระหวางหมูบาน หรือระหวางจะเรียกวา อําเภอ จังหวัด ประเทศ จะตองมีการแลกเปล่ียน มีการไมพอเพียง จึงบอกวาถามีเศรษฐกิจพอเพียง เพียงเศษหน่งึ สวนส่ีกจ็ ะพอแลว จะใชไ ด” พระราชดํารัสเนือ่ งในโอกาสวันเฉลมิ พระชนมพรรษา 4 ธันวาคม 2543 “ท้งั หมดนีพ้ ูดอยางน้ีก็คือ เศรษฐกิจพอเพยี งนน้ั เอง เศรษฐกิจพอเพียงท่ีไดยา้ํ แลวย้ํา อีกแปลเปนภาษาอังกฤษวา SUFFICIENCY ECONOMY ใครตอใครก็ตอวา วาไมมี SUFFICIENCY ECONOMY แตวา เปนคําใหมของเราก็ได หมายความวา ประหยดั แตไมใชขีเ้ หนียว ทําอะไรดวยความ อะลุมอลวยกนั ทําอะไรดวยเหตุและผลจะเปนเศรษฐกิจพอเพียงแลว ทุกคนจะมีความสุขแตพ อเพียง” จากปญหาความไมสมดุลในการพัฒนาประเทศ โดยเฉพาะการเกิดวิกฤติทาง เศรษฐกิจในป 2540 ย้ําใหเห็นวา แนวทางการพัฒนาประเทศที่ผานมาของไทยยังไมสามารถบรรลุ วัตถุประสงคท่ียั่งยืนและสมดุลได จึงจําเปนตองหาแนวทางใหมในการพัฒนาประเทศ ซึ่งเศรษฐกิจ พอเพียงเปนกรอบท่ีเหมาะสม ทาํ ใหเ ราหลกี เลยี่ งวิกฤติเศรษฐกจิ ได เพือ่ ใหมคี วามชัดเจนในความหมาย ของปรัชญา เพ่ือการทําแผนและทําใหการดําเนินโครงการของหนวยงานตางมีทิศทางเดียวกัน สํานักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติจึงไดตั้งคณะทํางานโดยเชิญ ผูทรงคุณวุฒิในสาขาตางๆ รวมกันประมวลและกลั่นกรองพระราชดํารัสเก่ียวกับการพัฒนาเศรษฐกิจ เพ่ือสงั เคราะหของเศรษฐกจิ พอเพยี งตามแนวพระราชดําริ การศึกษาพบวา ทรงไดพระราชทานแนวคดิ เศรษฐกิจพอเพียงมาเปนเวลานาน และ ตอ เนือ่ งกวา 30 ปแลว ทรงมีกระแสพระราชดาํ รัสใหผ บู ริหารประเทศและประชาชน เห็นถงึ ความสาํ คัญ ของการพัฒนาที่สมดุล มีการพัฒนาเปนลําดับขั้น ไมเนนเพียงการขยายตัวทางเศรษฐกิจอยางรวดเรว็ เชน พระบรมราโชวาทเมอื่ วันท่ี 19 กรกฎาคม 2517 ทวี่ า “ในการพัฒนาประเทศ น้ันจําเปนตองทําตามลําดบั ข้ัน เร่ิมดวยการสรา งพื้นฐาน คือ ความมกี นิ มใี ชข องประชาชนกอน ดวยวธิ กี ารท่ีประหยดั ระมัดระวงั แตถูกตองตามหลักวชิ า เม่ือพ้ืนฐาน เกดิ ขึ้นมัน่ คงพอควรแลว การชวยเหลอื สนับสนนุ ประชาชนในการประกอบอาชีพและตงั้ ตัวใหม ีความพอ กินพอใชกอนอ่ืนเปนพ้ืนฐานน้ัน เปนส่ิงสําคัญอยางย่ิงยวด เพราะผูที่มีอาชีพและฐานะเพียงพอ ที่จะ พึ่งตนเองยอมสามารถสรา งความเจริญกาวหนาระดับที่สูงข้ึนตอ ไปไดโดยแนนอน สวนการถือหลักท่ีจะ

21 สงเสรมิ ความเจริญ ใหคอยเปนคอยไปตามลําดับดวยความรอบคอบระมัดระวงั และประหยัดนนั้ ก็เพื่อ ปอ งกันการผิดพลาดลมเหลว” และพระราชดํารัสเมื่อวันท่ี 4 ธันวาคม 2517 “ใหเมืองไทยอยูแบบพออยูพอกิน ไมใชวาจะรุงเรืองอยางยอด แตวามีความพออยู พอกนิ มคี วามสงบเปรยี บเทียบกับประเทศอน่ื ๆ ถาเรารักความพออยูพอกนิ นไี้ ด เราก็จะยอดยิ่งยวด” จากการประมวลพระราชดํารัสเก่ียวกับการพัฒนาเศรษฐกิจฯ ของคณะทํางาน ได ความถงึ ปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพยี งวา เปน ปรชั ญาช้ีถึงแนวการดาํ รงอยูแ ละปฏิบัติตนของประชาชน ในทุกระดับ ตั้งแตระดับครอบครัว ระดบั ชุมชน จนถึงระดบั รัฐ ท้ังในการพัฒนาและบริหารประเทศให ดําเนินไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพัฒนาเศรษฐกิจ เพ่ือใหกาวทันตอโลกยุคโลกาภิวัตน ความ พอเพียง หมายถงึ ความพอประมาณ ความมีเหตุผล รวมถึงความจําเปน ท่ีจะตองมีระบบภูมิคมุ กันในตวั ท่ีดีพอสมควร ตอการกระทบใดๆ อันเกิดจากการเปลี่ยนแปลงท้ังภายในภายนอก ท้ังนี้ จะตองอาศัย ความรอบรู ความรอบคอบ และความระมัดระวังอยางย่ิงในการนําวิชาการตางๆ มาใชในการวางแผน และการดําเนินการ ทุกขั้นตอน และขณะเดียวกัน จะตองเสริมสรางพื้นฐานจิตใจของคนในชาติ โดยเฉพาะเจาหนาท่ีของรัฐ นักทฤษฎี และนักธุรกิจในทุกระดับ ใหมีสํานึกในคุณธรรม ความซื่อสัตย สุจรติ และใหมีความรอบรูท่ีเหมาะสม ดาํ เนินชวี ิตดวยความอดทน ความเพียร มีสติ ปญญา และความ รอบคอบ เพื่อใหสมดุลและพรอมตอการรองรับการเปลี่ยนแปลงอยางรวดเร็วและกวางขวาง ท้ังดาน วัตถุ สังคม สงิ่ แวดลอม และวัฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางดี ผูส นใจท่ีจะศึกษาและประยุกตใชปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงตามแนวพระราชดําริ จึงควรเริ่มทําความเขาใจเนื้อหาตามกรอบ ที่ไดมาจากการสงั เคราะหพระราชดํารสั เกี่ยวกับการพัฒนา ในวาระตางๆ ซ่ึงไดรับพระราชทานพระบรมราชานุญาตใหนํามาใชและเปนเน้ือหาท่ีเปนกรอบของ แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาตเิ พื่อเปนแนวทางการพัฒนาประเทศอยางสมดุล ซึ่งปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียงไดรับการยอมรับวาไมเพียงแคจะแกปญหาวิกฤติระยะส้ันเทาน้ัน แตมีองคความรูที่ สามารถเปน แนวทางพฒั นาระยะยาวท่เี หมาะกบั พ้ืนฐานของสงั คมไทย การท่ีหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ไดรับการยอมรับท้ังในแงกรอบความคิด และการปฏิบัติในสังคมไทยอยางกวางขวาง เปนเพราะมาจากประสบการณจริงของการพัฒนาทั่วทุก พ้นื ท่ี อันมพี นื้ ฐานจากพระราชกรณยี กิจ และการดาํ เนินงานโครงการหลวง ท่ีพระองคท านไดท รงพัฒนา ในภูมิสังคมตางๆ ทั่วประเทศ จึงเปนประสบการณท่ีแทจริงของประชาชนสวนใหญ การพัฒนาให ความสําคัญที่มุงไปสูคน พัฒนาความเปนอยูของปจเจกชนในครอบครัวและชุมชน มิใชเปนการมอง เฉพาะระดับมหภาค สงเสริมใหเกษตรกรสามารถกําหนดวิถีชีวิตของตนเอง เชน ความสามารถในการ จัดการทรัพยากรนํ้าโดยลดการพ่ึงพิงเฉพาะน้ําฝน การลดความจํากัดของผลผลิตทางการเกษตรที่มักจะ

22 มีปญหาจากการปลูกพืชเชิงเดย่ี วเพื่อเพิ่มความสามารถท่จี ะรับความผันผวนจาก ท้งั ยังเนนการเปนตัว ของตัวเอง และความพออยูพอกิน ตัวอยางท่ีชัดเจน จะเห็นไดจากทฤษฎีใหม ที่เปนการพัฒนาการ เกษตรท่ีพ่ึงตนเองและเปนลําดับข้ันในพื้นที่ ท่ีมีความเหมาะสม เนนใหปจเจกชนสามารถพึ่งตนเองได เช่ือมโยงกับหลักทางสายกลาง มีการพัฒนาเปนขั้นตอน ไมสุดโตง เปนไปตามหลักมัชฌิมาปฏิปทาของ พุทธศาสนา ที่เปนที่ยอมรับของประชาชนโดยท่ัวไป โดยไมป ฏิเสธกระแสโลกาภิวัฒน แตช ้วี าใหมีความ รูเทาทัน ใหมคี วามสามารถท่จี ะรับความผันผวนของการเปล่ียนแปลงได ความสนใจและยอมรบั ปรัชญาเพื่อใชใ นการดํารงชวี ิตและการพัฒนา ท่ียงั มีอยูแมวา วิกฤตจิ ะผานไปรว มทศวรรษแลว เปนความศรัทธาคูกับความรู ในโลกที่มีการเปลี่ยนแปลง โดยใชองค ความรแู ละประสบการณของสังคมไทย มุงสูประชาชนสวนใหญ โดยใหเห็นความสําคญั ทั้งทางดานวตั ถุ และจิตวญิ ญาณตลอดจนการพัฒนาแบบองคร วม หลงั จากแผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสงั คมแหงชาติ ฉบบั ที่ 9 ความเขาใจในปรชั ญาของ เศรษฐกิจพอเพียงก็มีทิศทางตรงกันมากขึ้น เพ่ือความสะดวกในการประยุกตและการสื่อสารในวงกวาง จึงไดมีคณะทํางานทําการศึกษาวเิ คราะหตอ ไป เพ่ือแยกแยะโครงสรางและเนื้อหาทไ่ี ดรบั พระราชทาน มา ซึ่งไดแยกองคป ระกอบออกเปน กรอบความคิด คุณลักษณะ คาํ นิยาม เง่ือนไข และแนวทางปฏิบัต/ิ ผลท่คี าดวา จะไดรบั โดยคณะทํางานไดทาํ การสรปุ ดังน้ี กรอบความคิดของปรัชญาฯ เปนการช้ีแนะแนวทางการดํารงอยูและปฏิบัติตนท้ัง แนวทางปฏบิ ตั แิ ละตัวอยางการประยุกตท่ีเกิดข้ึน โดยปรัชญาใชไ ดท ้ังระดับปจเจกชน ครอบครวั ชุมชน และประเทศ ในที่นี้มองในแงการบริหารเศรษฐกิจ เปนการมองในลักษณะท่ีเปนพลวัต มีการ เปลี่ยนแปลง มีความไมแ นนอนและเช่ือมโยงกับกระแสโลก มุงผลทั้งระยะสัน้ และระยะยาว เพื่อความ มั่นคงและยั่งยืนในมิติตางๆ เปนการเปลี่ยนแปลงกรอบแนวคิดในการพัฒนา สืบเน่ืองจากการ เปลี่ยนแปลงสภาพแวดลอมทัง้ ภายในและภายนอกประเทศ คุณลักษณะ เปนแนวทางการดํารงอยูและการปฏิบัติตนตามแนวทางที่ควรจะเปน ใชไดก ับประชาชนทุกระดับ ทุกหนาที่ เปน การดําเนินตามทางสายกลาง ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง จึงไมใ ชเ ปนเฉพาะเร่ืองเศรษฐกจิ เพราะเปนแนวทางการปฏบิ ัติตนซ่งึ มหี ลายมติ ิ นอกจากนีย้ ังใหมีความ เทาทันโลกคือกระแสโลกาภวิ ัตน คอื ไมใชป ด ประเทศ แตในขณะเดียวกนั ก็ไมเ ปด เสรเี ตม็ ท่อี ยางไมมีการ ควบคุมดแู ล ไมใ ชอ ยอู ยางโดดเดยี่ วหรือพงึ่ พิงภายนอกทง้ั หมด ความหมายของความพอเพียง คือ ความพอประมาณ ความมีเหตุมีผล มีระบบ ภูมิคุมกันท่ีดีตอผลกระทบของการเปล่ียนแปลง หากขาดองคประกอบใดก็ไมเปนความพอเพียงท่ี สมบรู ณ ความพอประมาณ มีสองนัย คอื ความพอดีไมสุดโตง และการยืนไดบนขาของตนเอง เปนการดําเนินชีวิตอยางทางสายกลาง โดยมีการกระทําไมมากเกินไป ไมนอยเกินไปในมิติตางๆ เชน

23 การบริโภค การผลิตอยูในระดับสมดุล การใชจาย การออมอยูในระดับท่ีไมสรางความเดือดรอนให ตนเอง เปนส่ิงท่ีทาํ ใหเราทําอะไรเต็มตามศกั ยภาพ ไมเบยี ดเบยี นตนเองและผอู น่ื ความมีเหตุมีผล หมายความวา การตัดสินใจเกี่ยวกับพฤติกรรมตางๆ ตองมีสติรอบรู คิดถึงระยะยาว ตองมีเปาหมายและวิธีการที่เหมาะสม มีความรูในการดําเนนิ การ มีการพิจารณาจาก เหตุปจจัยและขอมูลท่ีเก่ียวของ ตลอดจนคํานึงถึงผลกระทบของการกระทํา และความเสี่ยง ซ่ึง ความสาํ คญั ของเหตุผล อาจพิจารณาจากพระราชดํารัส ดังน้ี พระบรมราโชวาทในพธิ ีพระราชทานปริญญาบัตรของจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย 13 กรกฎาคม 2516 “ทุกคนจําเปนตองหม่ันใชปญญา พิจารณาการกระทําของตนเองใหรอบคอบอยู เสมอ ระมัดระวังทําการทุกอยางดวยเหตุผล ดวยความมีสติ และดวยความรูตัว เพื่อเอาชนะความช่ัว รายท้งั มวลใหไดโ ดยตลอด และสามารถกาวไปถึงความสําเร็จท่แี ทจ รงิ ทัง้ ในการงานและการครองชวี ติ ” การมีภูมิคุมกันในตัวดีพอสมควร ซ่ึงพลวัตในมิติตางๆ ทําใหมีการเปลี่ยนแปลงใน สภาวะตางๆ อยางรวดเรว็ ขนึ้ จึงตองมีการเตรยี มตวั พรอ มรับผลกระทบทคี่ าดวา จะเกดิ ข้นึ การกระทําที่ เรียกวาพอเพียงจําเปนตองคํานึงถึงความเปนไปไดข องสถานการณตางๆ ท่ีจะเกิดข้ึนในอนาคต ภายใต ขอจํากัดของขอมูลท่ีมีอยู และสามารถสรางภมู ิคุมกันพรอมรับการเปล่ียนแปลง ถึงจะมีเหตุการณที่แย ท่สี ดุ ก็รับมือได ทงั้ น้ีหากจะมีความพอเพยี ง เงื่อนไขการปฏบิ ัติตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง คือ เง่ือนไขความรู และเง่อื นไข คณุ ธรรม เงอื่ นไขความรู คอื มีความรูเกี่ยวกับวิชาการตา งๆ อยางรอบดานในเร่ืองที่เกี่ยวของ เพื่อใชเปนประโยชนพ้ืนฐาน เพื่อนําไปใชในการปฏิบัติอยางพอเพียง ซึ่งการมีความรอบรูยอมนําไปสู การตัดสินใจทถ่ี ูกตอ งมากขึ้น รวมถึง ความรอบคอบ ระมัดระวัง คือมกี ารวางแผน โดยสามารถที่จะนํา ความรูและหลักวิชาตางๆ มาพิจารณาเช่ือมโยงสัมพันธกัน มีสติ ตระหนักถึงความเปลี่ยนแปลงท่ีจะ เกิดข้ึนได ในการนําแผนปฏิบัติที่ตั้งอยูบนหลักวิชาตางๆไปปรับใชใหเหมาะสมกับสภาพแวดลอมทาง กายภาพและทางสงั คม สวนของคุณธรรม คลอบคลุมคนทั้งชาติ มีสองดานคือ ดานจิตใจ/ปญญา และดาน การกระทํา ในดานแรกเปนการเนนความรูคูค ุณธรรม ตระหนักในคุณธรรม มีความซื่อสัตยสุจริต และมี ความรอบรูท ี่เหมาะสม สวนดา นการกระทํา หรือแนวทางการดําเนินชีวิต เนนความอดทน ความเพียร สติปญญา และความรอบคอบ เงอ่ื นไขนีจ้ ะทําใหการปฏบิ ัติตามเน้ือหาของความพอเพียงเปนไปได ทํา ใหตนเองไมมีความโลภ ไมเบียดเบียนผอู ื่นหรือสังคม เพราะการมีความโลภจะทําใหทําอะไรสุดโตง ไม คํานงึ ถึงความเสียง ไมรจู ักพอ มโี อกาสทีจ่ ะกระทําการทจุ ริต

24 ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง กลาวถึงผลที่คาดวา จะไดรับดวย โดยความพอเพียง เปนท้ังวิธีการและผลจากการกระทํา โดยจะทําใหเกิดวิถีการพัฒนาและผลของกาพัฒนาท่ีสมดลุ และ พรอ มรบั การเปล่ียนแปลง ซ่งึ หมายถึงความสมดุลในทุกดาน ท้งั ดา นเศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดลอม และ วัฒนธรรม ในขณะเดียวกันความสมดุลของการกระทําทั้งเหตุและผลจะนําไปสู ความย่ังยืนของการ พัฒนา ภายใตพ ลวตั ท้งั ภายในและภายนอกประเทศ UNDP (2007) ระบุวา การปฏิบัติตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง คือ รูตัววาทาํ อะไร (Know what you are doing) ซือ่ สตั ยและพากเพียร (Be honest and presevere) ปฏบิ ตั ิตาม ทางสายกลางไมสุดโตง (Take a middle path, avoid extremes) ตัดสิงใจอยางไตรตรองรอบคอบ มี เหตุผล (Be sensible and insightful in taking decision) มีการปกปอ งจากการเปลยี่ นแปลงทร่ี นุ แรง (Build protection against shocks) หรือผทู ี่คนุ เคยในทางศาสนา ก็อาจจะปฏบิ ัติตนตามหลกั สัปปุรสิ ธรรม 7 และมรรค 8 ก็จะมสี วนในการสรา งความพอเพียงเชนกัน ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงจึงเปนแนวคิดที่เหมาะกับพื้นฐานสงั คมไทย เพื่อการ ตัดสินใจในการดําเนินชวี ติ อยางสมดุล เจริญม่ันคง และมีความยั่งยนื ในระยะยาว ทามกลางกระแสการ เปลี่ยนแปลงของปจจัยตางๆ มีความม่ันคงในการเจริญเติบโต ไมผันผวนตามปจจัยเส่ียงตางๆ โดย พิจารณาในหลายมิติเปนองครวม ทั้งมิติจิตใจซ่ึงกําหนดพฤติกรรม มิติสถาบันทางเศรษฐกิจ สังคม ชุมชน และกฎระเบียบ ที่มผี ลตอสภาพแวดลอ มของความพอเพียง การกระทําตามแนวปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพียงหรือการประยุกต คอื การตดั สินใจ ท่ีเหมาะสม โดยใชหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ตัดสินใจตามหลัก คือ สามหวง สองเง่ือนไข จุดมงุ หมายเพ่อื ความสมดุลและยง่ั ยนื การประยุกตใชหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเกิดไดในหลายระดับ หลายมิติ และหลายรูปแบบ ไมมีสูตรสําเร็จ แมวาจะเปนกรอบแนวคิดเดียวกัน แตละคนจะตองพิจารณาตาม ความเหมาะสมในแตละกรณี ใหสอดคลองกับเงื่อนไข และสภาวะที่เผชิญอยู การยึดหลักปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียง จะชวยในการใหฉุกคิด วา การตัดสินใจ การดําเนินชีวิต หรือ การดําเนินกิจกรรม ตางๆ มีความเหมาะสมหรือไม จะมีความสมดุล ยั่งยืนหรือไม มีความเส่ียงและการเตรียมรบั ความเส่ียง อยางไร ความรูเร่ืองเศรษฐกิจพอเพียงในรายละเอียดจะทําใหเราสามารถวิเคราะหและ ประยกุ ตใ ชไดดีข้ึน มีความเขาใจผิดวาเศรษฐกิจพอเพียงเปนเรื่องของภาคเกษตร ปรัชญาน้ีจะใชไมได กับภาคธุรกิจทันสมัย เนือ่ งจากความสนใจในการประยุกตใชระยะแรกเปนในภาคเกษตร ซ่ึงมีความขัด สนสูง คนจึงมักเขาใจวาไมเกี่ยวกับสังคมเมืองหรือภาคการผลิตท่ีทันสมัย ซึ่งการประยุกตกับชีวิตคน เมือง และภาคเศรษฐกิจอ่ืนๆ นอกภาคการเกษตรมีความสําคัญมาก เพราะแนวโนมสังคมไทยจะเปน สงั คมเมืองมากขึน้ และสัดสวนการผลิตของภาคเศรษฐกิจอ่ืนท่ไี มใชภาคการเกษตรเปนสัดสวนทีส่ ูงมาก

25 ปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพียงไมปฏิเสธการคา เพราะการแลกเปล่ียนการคาทําใหสามารถมีของใชที่มี คุณภาพในราคาที่เหมาะสม ดีกวาจะตองทําเองท้ังหมด กิจกรรมท่ีเนนการกระทําเอง ก็มีโอกาสที่จะ สรางความไมพอเพียงไดเชนกัน เพราะหากทําสุดโตงไป คือ ทําเองหมดโดยขาดความถนัด ทําใหมี ตนทุนทีส่ ูง กจ็ ะทาํ ใหก ารพัฒนาไมส มดุลและยงั่ ยืนได ธุรกิจอาจจําเปนตองใชเทคโนโลยีจากภายนอก เพื่อเปนประโยชนตอการดําเนิน ธุรกิจ มีคุณภาพดีกวา มีตนทุนทีต่ ่ํากวาการพัฒนาเอง หรือธุรกิจอาจไมมีศักยภาพในการพัฒนาตัวเอง ซ่งึ หลกั ความมเี หตผุ ล และความพอประมาณจะชวยในการตดั สินใจที่เหมาะสมได โดยตอ งมภี มู ิคุมกันท่ี จะสามารถมีเทคโนโลยีที่แทนกันไดไมตองพึ่งพิงแหลงอ่ืน และสัญญาการใชที่ไมเสียเปรียบในระดับ ชุมชน ซง่ึ ควรพจิ ารณาทีส่ อดคลองกับภูมิสงั คมของชุมชนเปนเบื้องตน แตห ากมีเทคโนโลยีจากภาคนอก ทส่ี ามารถปรบั เขา กับทอ งถ่ินไดก ็ควรใช การใชป ุยก็คงมีลักษณะเดียวกัน การใชปุยเคมี โดยไมคํานงึ ถึงตนทุนตอสุขภาพ ไม คํานึงถึงผลตอทรัพยากรธรรมชาติในระยะยาว เปนความไมพอเพียง เพราะสุดโตงขาดความมีเหตุมีผล ในทางกลับกัน การที่จะเลิกใชส ารเคมี เลอื กใชส ารอินทรยี เพยี งอยา งเดียว โดยไมมีความเขา ใจเหตผุ ลวา ประโยชนเปนอยางไร ตนทุนเปล่ียนแปลงอยางไร อาจมีการใชที่ไมเหมาะสม ไมยั่งยืนได หากมีการ วิเคราะหตามหลกั ปรัชญา อาจจะพบวา สามารถใชปยุ ทั้งสองแบบในสัดสวนทีเ่ หมาะสมได ในดานความเปนหน้ี โดยทัว่ ไปแสดงความไมพอดรี ะหวางรายจายและรายรับ แตใน หลายกรณีการกูเงินมีความจําเปน ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงสามารถใหแนวทางไดวาความเปนหนี้ เปนความไมพอเพียงหรือไม โดยหากขนาดของหนี้เกินความพอประมาณ ขาดการวางแผนพิจารณา ระยะยาวในขนาดของการกูและความสามารถในการใชคืน กูมาในวัตถุประสงคที่ไมมีเหตุผล เชน การ พนัน การบริโภคนิยม ขาดการคํานึงถึงการสรางภูมิคุมกันจากความเสี่ยงท่ีทําใหไมสามารถชําระเงินกู คนื ได ลกั ษณะเชน นี้แสดงการเปนหนี้ท่ีมีความไมพ อเพียง มีโอกาสทจี่ ะเกดิ ปญ หาได บุคคลและธุรกิจโดยทว่ั ไปมีความจําเปนในการเปนหนี้เพื่อการลงทุนหรือการใชจาย ในสินคา คงทนท่ีมีมูลคาสูงเชนท่ีอยูอาศยั และยานพาหนะดังนั้นหากใชหลักของปรัชญาก็จะทําใหเรามี ความพอเพียงในการกอหนี้ไดโดยใชหลกั ความมีเหตุมีผลในการพิจารณาความจําเปนเหมาะสมของการ กอหนี้การคาดการณรายไดใ นอนาคตและขนาดของการกูทเี่ หมาะสมซึ่งทําใหพอดีไมมากไปนอยไปไม เบยี ดเบียนตนเองและผอู น่ื นอกจากนี้ยังจะตองคาํ นึงถึงความเส่ยี งและการมีภูมิคมุ กัน การกูหน้ีตามกรอบปรัชญาจะสรางความพอเพียงคือเปนการกูทีเ่ ปนประโยชนและมี ความสามารถในการใชคืนได ธุรกิจจําเปนตองมีรายไดมากกวารายจายซึ่งก็คือกําไรนั้นเองเพื่อเปน ผลตอบแทนแกผถู ือหุนหากธุรกิจไมทํากําไรก็ไมสามารถมีการพัฒนาทีย่ ่ังยืนไดการทํากําไรโดยท่ัวไปจึง ไมข ดั กบั หลกั ปรัชญาอยางไรก็ตามการทําธรุ กจิ ทีม่ ุงกําไรระยะสน้ั มีการเบียดเบียนผูอ่ืนหรอื สังคมการทํา

26 ธุรกิจท่ขี าดคุณธรรมก็จะผิดเงื่อนไขของปรัชญาน้ีแสดงวาเปนการทํากําไรท่ีไมเปนตามปรัชญาจะทําให การพฒั นาขาดความสมดลุ และยัง่ ยืนได จากการมองวาระบบตลาดตองมีการขายสินคาจึงตองกระตุนการบริโภคโดยการ โฆษณาดวยการสงเสริมการขายทําใหมีความตองการทไ่ี มสิ้นสุดโดยเฉพาะความตองการสินคา ฟุมเฟอย ดงั น้นั จึงเปน การสรา งความโลภนําไปสูค วามไมพอเพยี ง ส่ิงที่เรียกวาเปนความฟุมเฟอยมีความแตกตางตามอัตภาพดังน้ันกลาวไมไดวา โดยทั่วไป เปนการขัดกับความพอเพียง ดังพระราชดํารัสเนื่องในโอกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษา 4 ธันวาคม 2541 ท่ีวา “ใหพอเพียงน้ีก็หมายความวามีกินมีอยูไมฟุมเฟอยไมหรูหราก็ไดแตวาพอแม บางอยางจะดฟู ุมเฟอ ย แตถา ทาํ ใหมีความสขุ ถา ทําไดก ็สมควรท่ีจะทํา” โดยระบบตลาดเสรนี ยิ มสินคา จะตองตอบสนองความตองการของผูบรโิ ภคหากไมมีผู ซ้ือธุรกิจจะอยูไ มไ ดใ นปจ จุบันผบู รโิ ภคมีความตองการทีห่ ลากหลายขึ้นและเทคโนโลยีมีการเปล่ยี นแปลง ท่ีรวดเร็วรวมทั้งการแขงขันของธุรกิจเพ่ือตอบสนองความตองการของผูบริโภคมีสูงข้ึนจึงจะสังเกตวา สินคา จะมีวงจรอายขุ องสินคา นอ ยลงโดยเฉพาะเครอื่ งใชไฟฟา อิเล็กทรอนิกสคอมพวิ เตอรและเส้ือผา ภายใตสภาวะเชนนี้ธุรกิจ จะมีการจําแนกผูบริโภคเพื่อผลิตสินคาใหตรงตามความ ตองการของผูบริโภคแตละกลุมและเพื่อความสามารถในการแขงขันของธุรกิจสินคาบางอยางมุงเนน ผูบรโิ ภคท่ีมีฐานะดีหรือผทู ี่ตองการสินคา ท่ีมีคุณภาพสูงมีมาตรฐานสูงซ่งึ ราคามักจะแพงสินคานส้ี ําหรับ คนท่วั ไปคงจะจัดวาฟุมเฟอยไมมีความจาํ เปนตองใช แตก็อาจจะเหมาะกับคนบางกลุม การจะระบุวาไม ควรผลิตสินคา ประเภทนี้จงึ ไมน า จะเหมาะสม เพราะเปน การสนองความตองการผบู รโิ ภคเฉพาะกลมุ ระบบตลาดท่ีมีการแขงขันยังทําใหมีนวัตกรรมใหม ๆ เพ่ือตอบสนองความตองการ ผูบริโภคทําใหมีสินคาท่ีหลากหลายมีประโยชนในชีวิตประจําวันการตอบสนองความตองการนท้ี ําใหมี สินคาที่มีคุณภาพดีกวาเดิม แตราคาถูกกวาเดิมเชนรถยนตท่ีประหยัดน้ํามันพันธุพืชตาง ๆ เครื่องมือ สือ่ สารเครอ่ื งใชไ ฟฟา คอมพิวเตอรแ ละโปรแกรม ในดานการโฆษณาและการสงเสริมการขายกิจกรรมเหลา น้ีมีสองดา นคอื ดานหน่งึ เปน การกระตุนใหเกิดความตองการสินคาการโฆษณาจึงจะเสนอสวนที่ดีของสินคาอีกดานคือการทําให ผูบรโิ ภครจู ักสินคามากข้นึ เปน การใหข อ มูลแกผ ูบรโิ ภคทําใหผ ูบริโภคมีทางเลอื กมากขนึ้ หากจะหามการโฆษณาก็เปนการกีดกันการใหขอมูลแกผูบริโภคกีดกันการเขาตลาด ของผูผลิตรายใหมทําใหเปนอุปสรรคตอการแขงขันผูบริโภคก็เสียประโยชนผูผลิตรายเกาที่เปนท่ีรูจัก แลว จะเปนผไู ดป ระโยชน การหามโฆษณาหรือการมองวาการโฆษณาเปนการสรางความไมพอเพียงจึง ไมนา จะเปนทางที่ถูกตองเพราะปญ หาทสี่ ําคัญอยูที่ผูบรโิ ภคใชจ ายตามหลักของปรชั ญาหรือไมผ ูบรโิ ภค ที่มลี ักษณะเปนบริโภคนิยมจะขดั กับปรัชญาเพราะลกั ษณะจะไมเ ปน การใชจ ายตามความตองการใช แต

27 เพ่ือความมีหนามีตาเพ่ือความโออวดหรือมีความตองการบริโภคตามผูอื่นโดยไมคํานึงถึงอัตภาพของ ตนเองในลกั ษณะเชนนจ้ี ะเปน การใชจ า ยทีไ่ มเปน ประโยชนข าดความมีเหตมุ ีผลและความพอประมาณใช จายในสิ่งฟุมเฟอยเกินฐานะตนเองและหากผูบริโภคไมเปนผูบริโภคนิยมก็จะไมมีปญหาจากระบบการ โฆษณาหรือการสงเสรมิ การขายเพราะจะมีการใชจ า ยตามเหตุผลเพ่ือประโยชนตามอัตภาพของตนเอง ในอกี ดา นหนึ่งการโฆษณาก็มีความไมพอเพยี งไดตามหลกั การของปรชั ญาแลว ธุรกิจก็ ตองมีการโฆษณาและสงเสริมการขายตามหลักคุณธรรมคือตามความเปนจริงไมผิดจรรยาบรรณและ ตองไมทําใหผบู รโิ ภคหลงผดิ ปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียงใหใชป ระโยชนจากกระแสโลกาภิวตั นโดย ใหดําเนินไป ในทางสายกลางโดยเฉพาะพัฒนาเศรษฐกิจเพื่อใหกาวทันตอ โลกยุคโลกาภิวตั น การกาวทันโลกาภวิ ัตน คือ ใหมีการคาการลงทุนระหวางประเทศอันเปนการแลกเปลี่ยนระหวางประเทศซ่ึงหากจะมีการ แลกเปลี่ยนระหวางประเทศไดก็ตองมีการแลกเปล่ียนภายในคือการใชกลไกตลาดน่ันเอง แตเปนการใช ระบบกลไกตลาดในทางสายกลางโดยรูเทาทัน เพื่อใหสมดุลและพรอมตอการรองรับการเปล่ียนแปลง อยางรวดเรว็ และกวา งขวางท้ังดานวตั ถสุ งั คมสิง่ แวดลอมและวฒั นธรรมจากโลกภายนอกไดเ ปนอยา งดี ดังนน้ั ประเทศใดท่ีใชระบบตลาด มีการติดตอกับตางประเทศ หากจะใชปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียงในการกําหนดนโยบาย ก็ยังสามารถใชระบบเดิมตอไปได ไมจําเปนตองปดประเทศ เปรียบกับวา เรากําลังเดินทางดวยการขับรถ ขลุกขลักบางบางครั้ง แตรถยังไมเสีย ซึ่งเราไมจําเปนตอง เปลี่ยนพาหนะจากรถไปเปนเกวียนหรือเดินไป แตส่ิงท่ีจะตอ งพิจารณาคือ เราขับรถเปน อยา งไร ขับเรว็ ไปขับชา ไปรึเปลา ไปถกู ทางหรือไม ขบั ไปแลวดูแลใหคนทอ่ี ยใู นรถมคี วามสุขดหี รือเปลา อยางไรก็ตาม แมระบบตลาดเปนระบบที่ทําใหเกิดการผลิต การแลกเปล่ียนอยางมี ประสทิ ธิภาพ ทาํ ใหมสี ินคาท่หี ลากหลาย มีคณุ ภาพ ราคาต่าํ ชว ยสรางความพอเพียงแกผูบรโิ ภค ในการ ที่จะทําใหมีทางเลือกมากข้ึน เปนระบบเศรษฐกิจที่ประสบความสําเร็จมากกวาระบบสังคมนิยมที่ วางแผนโดยสวนกลาง แตทฤษฎีทางเศรษฐศาสตรแสดงวา ระบบตลาดมักจะมีความลมเหลวที่ทําให ตองมีแทรกแซงของรัฐบาลเชนการมีปญหาส่ิงแวดลอมปญหาการกระจายรายไดและระบบตลาดก็ยงั ไมไ ดมองทุกมิติในการพัฒนาสังคมระบบตลาดเสรเี พียงอยา งเดยี วจึงไมสามารถจะเปนหลกั ในการสรา ง ความพอเพียงของประเทศไดปรัชญานี้ จึงแนะนําใหจัดการระบบตลาดใหดีคํานึงถึงทุกดานของการ พัฒนาทง้ั เศรษฐกิจชุมชนสิง่ แวดลอมและวัฒนธรรมเพ่ือนําไปสูสังคมท่ีมีความสมดุลมีความเจริญอยาง แขง็ แรงเปน การกาวไกลกวา ระบบตลาดหรอื เกนิ กวา ทฤษฎเี ศรษฐศาสตรโ ดยความสัมพันธทางเศรษฐกิจ ระหวางประเทศจะมีความรอบคอบมองระยะยาวนึกถึงความเสีย่ งซึ่งกรอบน้ีเหมาะอยางย่ิงในปจจุบัน เพราะการเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยสี ภาพแวดลอมทางธุรกิจเศรษฐกิจและสังคมเปลยี่ นแปลงเรว็ กวา ในอดีตมากจะทําอะไรทุมบามอยางในอดีตท่ีมีการกูเงินจากตางประเทศสูงลงทุนแบบผลตอบแทนสูง และรับความเสี่ยงสูงมากจะทาํ ใหมีโอกาสเกดิ วิกฤติสูงขนึ้

28 ในเงอ่ื นไขของปรัชญาช้ีวาธรุ กิจท่ีจะใชประโยชนจากโลกาภิวัตนตองมีคณุ ธรรมและ ความรูดงั นัน้ จงึ ตองการวางระเบียบและดําเนินการตามบรรษัทภิบาลที่ดีและตองมีการจัดการความรูจะ ใชประสบการณเดิมทําธุรกิจในสภาพสงิ่ แวดลอมท่ีเปลย่ี นไปไมได ความสัมพันธทางเศรษฐกิจระหวาง ประเทศและระบบตลาดหากไมมกี ารแทรกแซงไมมีการกํากับก็จะนาํ ไปสคู วามไมสมดุลความไมย่ังยืนได จงึ ตองมกี ารนําปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเปน แนวทางในการบริหารเพ่ือรูเทา ทนั โลกาภวิ ตั น โดยสรุปแลว เปาหมายของปรัชญาฯ คือ การพัฒนาท่ีสมดุลและย่ังยืน สามารถรับ การเปล่ียนแปลงท้ังภายนอกและภายในไดเปนอยางดี ไมวาจะเปนดาน เศรษฐกิจ สังคม และ สิ่งแวดลอม และวัฒนธรรม โดยยึดหลักทางสายกลาง ปรัชญามีองคประกอบ คือ ความพอประมาณ ความมีเหตุผล และการมีภูมิคุมกันท่ีดีตอการเปลี่ยนแปลง โดยมีเง่ือนไขพื้นฐาน คือ ความรู และ คณุ ธรรม ความเขาใจใน 3 องคประกอบ และ 2 เงื่อนไข ท่ีประกอบเปนเศรษฐกิจพอเพียงน้ี จะทําใหผูนําไปใชมีความชัดเจนในการประยุกต สามารถปรับใชไดกับบริบทท่ีแตกตางกันไดอยาง เหมาะสม มีแนวทางปฏิบัติในทิศทางเดยี วกัน ทําใหการขับเคล่ือนมีพลัง และเมื่อนําไปใชในการบรหิ าร การพฒั นาในทกุ ระดบั สังคมไทยกจ็ ะมวี ถิ ีการพฒั นาที่สมดุลและย่งั ยนื 2.1.6.2 ถอดรหสั ปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพียงสกู ารสอนกระบวนการคิด ทิศนา แขมมณี (2558) ไดทําการถอดรหัสปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง วา เปน แนวทางการดํารงชีวิตและปฏบิ ัตติ นตั้งแตระดบั ครอบครวั ระดบั ชุมชนจนถึงระดับรัฐใหดําเนนิ ไปในทาง สายกลางไมประมาทไมโลภไมเบียดเบียนผอู ่ืน โดยคํานงึ ถึงความพอประมาณความมีเหตุผลมภี ูมิคุมกนั ในตวั ที่ดตี ลอดจนใชความรูและคุณธรรมเปนพื้นฐานในการดํารงชีวติ ใหรอดพนจากวิกฤตมิ ีความม่ันคง และย่ังยนื ทามกลางความเปล่ียนแปลงตางๆ โดยหลักของพอเพียง Sufficiency Economy มี 3 ระดับ ไดแ ก ระดบั 1 แบบพื้นฐานเปน ความพอเพียงระดับครอบครวั ใหส ามารถพึ่งตนเองได ระดับ 2 แบบกาวหนาระดับกลุม เปนการรวมพลังกันเปนกลุมเพื่อการผลิต และความ เปน อยูทดี่ ีขึ้น ระดับ 3 แบบกาวหนาระดับเครือขายเปนการขยายกิจกรรมทางเศรษฐกิจโดยการ รวมมือกับหนวยงานภายนอกเพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีย่ิงขึ้นทั้งนี้การนําแนวคิดปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงไปปฏิบัติเพ่ือพัฒนาประเทศตองทําเปนสําดับขั้นตอนคือสรางพ้ืนฐานใหครอบครัวสามารถ พ่ึงตนเองพอมีกินมีใชเปนเบื้องตนกอนตอไปจึงคอยเสริมสรางความเจริญใหไปสูขั้นทสี่ งู ข้ึนสําหรับการ พัฒนาตองคํานึงถึงองคประกอบ สําคัญของการพัฒนามี 4 มติ ิ ไดแก มิติดานวัตถุ / เศรษฐกิจมิติดาน สังคมมติ ิดานส่งิ แวดลอมและมติ ิดา นวฒั นธรรมการพฒั นาอยางยง่ั ยนื จะเกิดขน้ึ ไดเ ม่ือการพัฒนานั้นเปน

29 การพัฒนาท่สี มดุลใน 4 มิติเพราะปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมเี ปาหมายเพ่ือความสมดุลและพรอม รับการเปลย่ี นแปลงใน 4 มิตคิ ือ (1) มิติดานวัตถุหมายถึงวัตถุเชิงกายภาพท่ีมนุษยสรางข้ึนรวมถึงเงินซ่ึงเปน ปจ จยั ในการผลติ และบริโภค (2) มิติดานสังคมหมายถึงสภาพและกติกาการอยูรวมกันและความสัมพันธของ คนในสังคมสถาบนั ทางสงั คมและสวัสดิการทางสงั คม (3) มติ ิดานสิ่งแวดลอมหมายถึงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมของชุมชน สังคมและโลก (4) มติ ดิ านวัฒนธรรมหมายถงึ วถิ ีการดาํ เนินชวี ติ ของคนในสังคมรวมไปถงึ ศิลปะ และโบราณสถาน ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมีเปาหมายใหเกิดการพัฒนาที่สมดุลและพรอมรับการ เปล่ียนแปลงใน 4 มิตดิ ังนน้ั ในกระบวนการพฒั นาจึงจําเปนตองคํานงึ ถงึ มติ ิท้ัง 4 ดา นอยา งเปนองครวม นอกจากน้ีการพิจารณามิติท้ัง 4 ดานอยางเปนองครวมหมายถึงการพิจารณาเร่อื งที่คิด / ปฏิบัตใิ หครบ ท้ัง 4 มิติรวมท้ังวิเคราะหความสัมพันธเชื่อมโยงกันขององคประกอบตางๆของมิติท้ังสี่เน่ืองจาก กระบวนการคิดพิจารณามิติท้ัง 4 ดานอยางเปนองครวมจะชวยใหคนพบปญหาขอผิดพลาดประเด็น และปจจัยท่ีจะสงผลตอการพัฒนาทําใหสามารถปรับปรุงแกไขแผนงานรวมท้ังจัดปจจัยเก่ียวของท่ี สามารถชว ยใหก ารพัฒนาประสบความสาํ เร็จไดดขี นึ้ สาระสําคัญของปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง จากการถอดรหัส เพ่ือประยุกตส ูการ สอน มี 8 ประการ ไดแ ก รหสั ท่ี 1: ความหมายและเปา หมายปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพียง รหัสท่ี 2: หลักคิดและหลักปฏิบัติตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง: ความ พอประมาณ รหัสที่ 3: หลักคิดและหลักปฏิบัตติ ามปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียง: ความมเี หตผุ ล รหัสที่ 4: หลกั คดิ และหลกั ปฏิบตั ิตามปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพียง: การมีภมู ิคุมกัน ทด่ี ใี นตัว รหสั ที่ 5: เงอ่ื นไขปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง: ความรู รหัสท่ี 6: เงอื่ นไขปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง: คณุ ธรรม รหัสท่ี 7: เปาหมายปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง: ความสมดุลและความพรอมรับ การเปลย่ี นแปลงใน 4 มติ ิ รหัสท่ี 8: องครวมปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงการถอดรหัสปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงเพ่ือประยกุ ตสูการสอนมีสาระสําคัญท่ีครูหรือผูสอนควรนําไปจัดกิจกรรมเพื่อใหผูเรียนเกิดการ เรียนรูประกอบดวย

30 (1) ความรเู กย่ี วกบั ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง (2) ทักษะการคดิ ตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงซึ่งประกอบดวยทักษะกาศ คิดตามองคป ระกอบสาํ คัญของปรชั ญาและทักษะกระบวนการคิดตามปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพียง (3) ทักษะการปฏบิ ัติตามปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพยี งและ (4) เจตคตติ อปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง กระบวนการคิดตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง เปนความรูประเภทกระบวนการ (Procedural Knowledge) คือเปน สาระที่มีลักษณะเปนการกระทาํ ที่มลี ําดับขน้ั ตอนหรอื เปนวิธีการซึ่ง ผเู รียนจะตองรแู ละเขาใจกอ นการปฏิบัติ กระบวนการปฏิบัติตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง เปนสาระประเภททักษะคือ เปนทกั ษะดา นกระบวนการทางปญญา (Cognitive Skill) เพราะจุดมงุ หมายของการสอนกระบวนการ คิดตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมิใชเพียงเพื่อใหผูเรียนเกิดความรูความเขาใจวากระบวนการคดิ ดังกลาวมีลําดับข้ันตอนในการคิดอยางไร แตผูเรียนจะตองสามารถดําเนินการคิดลงมือคิดหรือทําการ คิดจรงิ ๆ ใหไดผ ลดดี ว ย กระบวนการคิดการปฏิบัติตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง เปนสาระประเภท ความรสู ึกดวยเพราะจุดมุง หมายของการถอดรหัสปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพ่ือประยุกตส กู ารสอน ตองใหผูเรียนเห็นการกระทําตามลําดับขั้นตอนของกระบวนการนั้นเน่ืองจากการเห็นการกระทํา สามารถชวยใหผ เู รยี นจดจําความรทู ่ีมลี ักษณะเปนการกระทําตามลาํ ดับขนั้ ตอนไดดแี ละใหผูเรยี นไดสอง ปฏิบัติตามลําดับขั้นตอนของการกระทําน้ันการไดทดลองทําตามความรูห รอื กระบวนการที่เรียนรูม าจะ สามารถชวยใหผูเรียนเกิดท้ังความเขาใจและสามารถจดจํากระบวนการนั้นไดมากขึ้นและดีขึ้น นอกจากน้ันการทดลองปฏบิ ัตจิ ริงอาจทาํ ใหไดขอมูลที่นําไปสูก ารปรบั ปรงุ ขั้นตอนของกระบวนการใหดี ขึ้นไดดวยดังนั้นการสอนใหผูเรียนมีความรูความเขาใจในสาระความรูประเภทกระบวนการนั้นผูสอน จะตองรูและเขาใจในลําดับขั้นตอนของกระบวนการและไดลองปฏิบัติตามกระบวนการนั้นการ ดําเนนิ การตามหลักดังกลา วจะชวยใหผูเรียนเกิดความรูความเขาใจในกระบวนการน้ันไดดี แตยังไมถึง ระดบั การเกิดเปนทักษะซ่ึงเปนอีกดานหนง่ึ ท่ีตองอาศัยหลกั การสอนทแี่ ตกตางกนั ออกไป ในการจัดการเรียนการสอนเพื่อสงเสริมการคิดตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และการจัดการเรียนการสอนและฝกทักษะการใชหลักคิดตามแนวคิดปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงใชแนว การสอนแบบบูรณาการและการสอนโดยตรงตามแนวทางทั่วไปในการขับเคล่ือนปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงสูสถานศึกษาที่สํานกั งานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานไดเสนอแนะไวยังมีชองทางอ่ืน ๆ ท่ีครู / ผูสอนสามารถนําปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไปใชไดอีก ไดแก การนําปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงไปใชในการบริหารการศกึ ษาการนําปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไปใชในวิถีชีวิตคือในกิจวัตร ประจําวันทั้งผูบริหารบุคลากรครูผูสอนและผูเรียนสามารถนําคาํ ถามท่ีกระตุนการคิดตามหลักคิดตาม

31 สาระประเภทท้ัง 3 สาระการเรียนรทู ่ีใหเปนตัวอยา งไวขา งตน ไปใชในการวางแผนงานและการพิจารณา การคิดการกระทําของตนใหมีความเหมาะสมตามหลักคิดปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงอันจะนําไปสู การคดิ การกระทําที่มีความพอประมาณมีเหตุผลมีภูมคิ ุมกันทดี่ แี ละเปนไปอยา งถูกตองทั้งตามหลักวิชา และหลักคุณธรรมอน่ึงการฝกฝนการใชหลักคิดตางๆ ตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไมวาจะใน สถานการณใดจะเกิดผลดไี ดลวนตอ งอาศยั ปจจยั สําคัญเพิ่มเติม ดังนี้ (1) การไดฝกฝนบอยๆ คือใหไดคดิ บอยๆ เริ่มจากการเห็นตัวอยา งการคิดตาม แบบหรอื ตัวอยางการคดิ ตามจนคลองจนกระทั่งคดิ ไดเองจนคลองการฝกฝนอยางตอเนื่องมีความสําคัญ อยางย่งิ ตอการเกิดทักษะการคิด (2) การไดฝกคิดในสถานการณท่ีมีความหลากหลายแตกตางกันเปนการเพ่ิม ทักษะการประยกุ ตการใชหลักคิดทําใหบุคคลสามารถคิดไดอยา งคลองแคลวแกปญหาไดไมวาจะอยูใน สถานการณใด ๆ (3) การไดรับขอมูลปอนกลับคือการไดรับขอมูลวาการคิดการกระทําของตน ผดิ พลาดหรอื บกพรองอยา งไรการไดร ับขอมลู ปอนกลบั จะชว ยใหผูคดิ / ทํารูจุดท่ีตนควรปรับปรุงพัฒนา (4) การปรับปรุงโดยใชขอมูลปอนกลบั เม่ือไดรับขอมูลปอนกลับแลวควรมีการ นาํ ขอมูลที่ไดรบั ไปใชในการปรับปรุงการคดิ การกระทําของตนใหดีขึน้ เร่อื ย ๆ (5) การไดรับการเสริมแรงการไดรับกําลังใจคําชมเชยและแรงเสริมอื่น ๆ สามารถชว ยใหบุคคลมีแรงจงู ใจในการฝกฝนตนเอง หากทุกคนสามารถนาํ หลักคิดตามปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพียงไปใชจะทาํ ใหเกิด การคดิ การกระทําที่มคี วามพอดีพอประมาณมเี หตผุ ลมีภมู คิ ุมกันที่ดีและเปน ไปอยางถูกตองทั้งตามหลัก วิชาและหลักคุณธรรมซ่ึงจะไมกอใหเกิดปญหาเดือดรอนแกผูใดทุกอยางก็จะดําเนินไปไดดวยดีและ กาวหนาขนึ้ ตามลาํ ดับ ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเปนหลักคิดหลักปฏิบัติท่ีใหความสําคัญกับการคิด ต้ังแตการคิดวางแผน (Plan) หรือคิดกอนทําเพ่ือใหไดแผนงานที่ดีและการคิดระหวางปฏิบัติงานตาม แผนหรือคิดขณะทําเพ่ือประเมินและปรบั ปรุงงานท่ีทําใหดีรวมไปถึงการคิดทบทวนในส่ิงที่ไดทาํ ไปแลว หรือการคิดหลังทําเพ่ือการเรียนรแู ละพัฒนาตอไปดังนั้นการคดิ จึงเปนทักษะที่สําคัญซึ่งครู หรือ ผูสอน จําเปน ตองชวยกันสง เสริมและพัฒนาใหเกิดแกผูเ รียนเพราะกระบวนการคิดการปฏบิ ัตติ ามปรชั ญาของ เศรษฐกิจพอเพียงทั้ง 5 ขอดังกลา วมาขางตนหากบุคคลใดสามารถนําไปใชจ ริงในการคดิ พิจารณาและ กระทําการใด ๆ ยอมชวยใหการคิดการกระทําเปนไปในทางสายกลางนําไปสูความสมดลุ ที่ไมกอใหเกิด ปญหาความเดือดรอนเสียหายใด ๆ แกใครชีวติ ก็จะสงบสุขและกาวหนาไปอยางมั่นคงย่ังยืน ซึง่ จะตอง นําไปประยุกตใชฝกกระบวนการคิดไดดวยตนเอง โดยมีจุดมุงหมายเพ่ือใหผูเรียนเกิดความเขาใจใน ปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพียงสามารถนําปรัชญาไปใชในการคิดและการกระทําตา งๆในชีวิตประจําวัน

32 ตระหนักในประโยชนและคุณคาของปรัชญาจนเกิดแรงจูงใจในการนําปรัชญาไปใชอยางตอเน่ืองและ พัฒนาเปนคณุ ลักษณะ หรอื ลักษณะนิสัยพอเพียงในท่สี ุดซง่ึ วิธีการสอนอาจใชก ารสอนแบบบูรณาการ และการสอนโดยตรงโดยยึดหลักการที่กลาวขางตนจะสามารถชวยใหการพัฒนาผูเรียนบรรลุตาม จุดมุงหมายท่ีตองการได 2.1.7 หลักทฤษฎใี หม จากพระราชดํารัสในพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดช มหาราช บรมนาถบพติ ร รัชกาลท่ี 9 ในหลักทฤษฎีใหม(สถาบันบัณฑติ พัฒนบริหารศาสตร, 2542) ท่ีวา “ทฤษฎีใหม ตองยดื หยุนได และตองยืดหยุนเหมอื นชีวติ ของเราทกุ คนตองมียืดหยนุ ” ซ่งึ ทฤษฎีใหมเปน แนวพระราชดําริ ท่ีพระราชทานเปนแนวคิด แนวทางในการดํารงชีวิต โดยเปนแนวทางดําเนินการที่ นําไปสูความสามารถในการพ่ึงตนเองในระดับตางๆ อยางเปนข้ันเปนตอน บนพื้นฐานปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียง เพ่ือลดความเสี่ยงในการเปล่ียนแปลงของปจจัยตา งๆ และความผนั แปรของธรรมชาติ นํ้าเปนทรัพยากรที่ทรงคุณคาตอการดํารงชีวิตของเกษตรกรไทย ขณะเดียวกัน ปญหาที่เกิดจากทรัพยากรน้ําก็ไมย่ิงหยอนไปกวากัน การจัดการนํ้าอยางมีระบบจะชวยแกไขปญหา วิกฤตการตางๆไดทงั้ ในระยะส้ันและระยะยาวเพื่อใหเกิดการจัดการอยางย่ังยืน (นภษร สรอยยอดทอง และคณะ, 2563) ทฤษฎีใหมเปนระบบความคดิ เก่ียวกับกระบวนการพัฒนาที่ไมเคยมีผูใดคดิ มากอน และแตกตางจากแนวคิด ทฤษฎีและวิธีการที่เคยมีมากอนท้ังส้ิน จึงไดเรียกวาเปนทฤษฎีใหมซ่ึงมี มากกวา 30 ทฤษฎี อาทิ ทฤษฎีการจัดการความแหงแลงดวยการทําฝนเทยี ม ซงึ่ ไมเ คยมมี ากอน ทฤษฎี การจัดการน้ําดว ยการสรางฝายชุมช้ืน เปนลักษณะฝายขนาดเล็ก กักนํา้ และความช้ืนใหกระจายตัวใน ผนื ดิน สรางความชมุ ชื้นแกป า แตกตา งจากทฤษฎีการจัดการน้ําในอดีตซึ่งใชการกัน้ เขื่อนขนาดใหญเปน หลัก หรือทฤษฎีการจัดการนํ้าทวมดวยการทําแกมลิง เพ่ือกักเก็บน้ําซ่ึงไมเคยมีใครคิดมากอนเหลาน้ี ลวนแตเปน ทฤษฎใี หมท งั้ สิ้น และสามารถนาํ มาใชรวมกัน เพ่ือนําไปสูเปา หมายคือ ความสามารถในการ พึ่งตนเองได พออยู พอกิน พอใช และกาวตอไปสูการรวมมือกันจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และการ สรางเครอื ขายความรว มมอื อยา งเปน ขน้ั เปน ตอน หรอื อาจเรยี กวา จากขัน้ พน้ื ฐานสูข น้ั กา วหนา ก็ได สําหรับทฤษฎใี หมด า นการบริหารท่ีดนิ จํานวนนอย เปน หน่งึ ในพระราชดาํ ริ เกยี่ วกับ การทําการเกษตรบนที่ดินจํานวนนอย(สํานักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอัน เนื่องมาจากพระราชดําริ, 2552) โดยมีเปาหมาย เพ่ือการอยูอาศัยและการดําเนินชีวิตอยางม่ันคง ย่ังยืน ซึ่งเปนการคิดบนหลักการใหมแตกตางจากแนวทางการทําการเกษตรอุตสาหกรรม ท่ีมุงผลิต ผลผลิตในปริมาณมากเพื่อการคาขายเปนหลัก พระบาทสมเดจ็ พระเจาอยูหัวฯ ทรงใหความสําคัญกับ

33 การพฒั นาการเกษตรเปน อยา งยงิ่ ในชว งแรกนัน้ พระองคทรงใชพ ้ืนที่บริเวณวังสวนจิตรลดารโหฐานเปน สถานที่ทําการศึกษา คนควา ทดลอง จากน้ันไดขยายไปยังโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดําริตาม จังหวัดตา งๆ ปจจุบันมีมากกวา 4,000 โครงการ โดยโครงการสําคัญโครงการหนึ่งต้งั อยู ณ วัดมงคลชยั พัฒนา ตําบลหวยบง อําเภอเฉลมิ พระเกียรติ์ ในจังหวัดสระบรุ ี ซงึ่ ถือเปน พืน้ ทีแ่ รกทไ่ี ดนาํ “ทฤษฎใี หม” สูการปฏิบัติอยางเปนรูปธรรม จนประสบความสําเร็จเปนตนแบบของการทําเกษตรทฤษฎีใหมท่ัว ประเทศ ทฤษฎีใหม เปนสวนหนึ่งของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงท่ีช้ีใหเห็นถึงการจัดการ ทรัพยากรสําหรบั ทํามาหากินคือท่ีดินและแหลงนํ้าซง่ึ ถือวาเปนรูปแบบของการทําเกษตรกรรมรูปแบบ หนึ่งท่ีพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศรมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราชบรมนาถบพิตรทรง พระราชทานใหกับประชาชนคนไทยนําไปใชนําไปปฏิบัติเพ่ือการดํารงชีพทฤษฎีใหมมีพื้นฐานแนวคิด ทางดา นการเกษตรแบบผสมผสานโดยมุงเนนระบบเศรษฐกิจแบบการผลิตเพื่อยังชีพเพื่อใหเกษตรกรมี ผลผลิตพอมีพอกินตลอดปหลงั จากน้ันผลผลิตที่เหลืออาจนํามาแปรรูปหรอื นํามาจําหนายเพ่ือเพ่ิมพูน รายไดใหกับเกษตรกรไดอีกทางหนึ่งซึ่งทฤษฎีใหมนี้เปนการบูรณาการศาสตรแขนงตาง ๆ เขาดวยกัน อาทิการเกษตรการอุตสาหกรรมและเทคโนโลยีการบริหารจัดการการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและ สงิ่ แวดลอ มเปนตนซง่ึ เปน การพัฒนาแนวใหมส าํ หรับประชาชนและชุมชนท่ัวประเทศในอันท่ีจะกาวไปสู คุณภาพชีวิตที่ดีพอมีพอกินสามารถพ่ึงตนเองไดข ณะเดียวกันก็จะนําพาสังคมและประเทศชาตไิ ปสูการ พัฒนาท่มี ีความย่งั ยนื ไดในทส่ี ุด โคก หนอง นา โมเดล เปนโมเดลตนแบบที่สถาบันเศรษฐกิจพอเพียงและมูลนิธิ กสิกรรมธรรมชาติไดนอมนําพระราชดาํ รสั ของในหลวงรชั กาลที่ 9 ในเรอ่ื งเศรษฐกจิ พอเพียงและเกษตร ทฤษฎีใหมมาใชบริหารจัดการน้ําและพ้ืนท่ีทําการเกษตร เปนหลักการใชประโยชนในพื้นท่ีใหเกิด ประโยชนส ูงสดุ โดยเนน การกักเก็บน้ําใหเพยี งพอ และการสรา งผลผลิตเพื่อดํารงชีพในระดับบุคคลและ ครวั เรอื น เปนการใชทรพั ยากรในพื้นท่ีแบบพึ่งพาตนเอง ลดการพงึ่ พาจากภายนอก สรางความม่ันคงใน ครวั เรอื นและชุมชน นําไปสคู วามเขม แขง็ ในการพัฒนาประเทศ (มาริษา ศรีษะแกว และคณะ, 2563) แนวพระราชดําริเม่ือวันที่ 5 และ 15 มีนาคม 2537 ทรงชี้ใหเห็นวา อาชีพของคน สว นใหญข องประเทศ คือ การเกษตรกรรม โดยสว นใหญแ ลว เปนเกษตรกรรายยอย มีสมาชิกครอบครัว เฉลยี่ ประมาณครอบครัวละ 5-6 คน สว นใหญมฐี านะคอนขางยากจน มีที่ดินทาํ กินนอย หรือบางรายไม มีท่ีดินทํากินเลย โดยทรงพระราชทาน “ทฤษฎีใหม” เพื่อเปนแนวทางแกไขปญหา โดยประยุกตใช เศรษฐกิจพอเพียงเขากับการทําการเกษตรอยางเปนรูปธรรมโดยเริ่มจากการศึกษาขอมูลจนพบวา เกษตรกรไทยสวนใหญมพี ้ืนทีเ่ ฉล่ียอยปู ระมาณครอบครัวละ 10-15 ไร จึงทรงคดิ คาํ นวณ จําแนกการใช พ้ืนทีดินเพือ่ การดาํ เนนิ ชวี ติ โดยมีเปา หมายหลัก คือ ทาํ อยางไรใหม ขี า วปลาอาหารเพียงพอตลอดปจาก ผืนดิน เพ่ือที่จะไดประหยัดคาใชจ ายท่ีตอ งจายไปกับคาอาหาร และของกินของใชตา งๆ เพ่ือใหมีรายได

34 เหลอื พอสําหรบั จับจายใชสอยในสงิ่ ทจ่ี ําเปนสาํ หรับชวี ิต นอกจากน้ันยังมคี วามม่ันคงในท่ีอยูอาศัย เมื่อมี ความมนั่ คงในชีวติ ก็ดําเนินชีวิตดวยความรกั ความสามคั คแี ละเอื้ออาทรกัน จากนั้นจึงทรงพระราชทานดําริใหทดลอง “ทฤษฎีใหม” ข้ึนครั้งแรกที่ วัดมงคลชัย พฒั นา เม่อื ป พ.ศ.2532 โดยพระราชทานทุนทรพั ยส วนพระองค เพื่อซือ้ ที่ดนิ จาํ นวน 15 ไรใกลวัดมงคล ชัยพัฒนา ทดลองทําทฤษฎีใหม จากน้ันขยายโครงการไปยังที่อ่ืนๆ อีก เชนที่อําเภอเขาวง จังหวัด กาฬสนิ ธุ และภายหลังไดท รงสรุปแนวคิด เปนวิธกี ารดําเนินงาน “ทฤษฎใี หม” 3 ขัน้ ตอน ดังนี้ ข้นั ตอนที่ 1 การผลติ เพ่อื พออยู พอกนิ และพึง่ ตนเองได คอื ทําอยา งไรใหผืนดินที่มีอยูใชประโยชนไ ดอยางเต็มท่ี เพ่ือการพออยู (ท่ีอยูอาศัย) พอกิน (อาหาร) พ่ึงตนเองได (อาชีพที่มัน่ คง) จึงตองมีการแบงพื้นท่ีออกเปนสวนๆ และใชพื้นทใ่ี หเกิด ประโยชนสงู สุดโดยแบง พ้นื ทอ่ี อกเปนสว นๆ ดงั น้ี สวนท่ี 1 พ้ืนที่รอยละ 30 ขุดบอน้ํา ปลูกพืชน้ํา เชน ผักบุง ผักกระเฉด ทําเลาสัตว บนสระน้าํ สวนท่ี 2 พน้ื ทีร่ อ ยละ 30 ทํานา สวนที่ 3 พ้ืนที่รอ ยละ 30 ปลกู พืชไร พืชสวน ไมผ ล ไมย นื ตน ไมใ ชสอย สวนท่ี 4 พนื้ ท่รี อยละ 10 บา นพัก โรงเรอื น โรงเพาะเห็ด ผักสวนครวั ไมประดบั กอง ฟาง กองปุยหมกั ขนั้ ตอนท่ี 2 การรวมพลังหรอื รว มแรงกันในรูปกลุม หรือสหกรณ คอื การรวมกลมุ กนั เพือ่ เปน การสรา งความเขมแข็งโดยแปรพลังเกษตรกรสูการสราง ความเขม แขง็ และยั่งยืนใหกบั ชุมชน ในดา นตางๆ ดังน้ี การผลติ :การเตรียมดิน การจดั การแหลงนํ้า พันธุพชื ปยุ และปจ จยั การผลติ อื่นๆ การตลาด :การเตรียมลานตากขาว การจัดหายุงฉาง เครื่องสีขาว การรวมกลุมกัน ขายผลิตผลทางการเกษตร การเปนอยู การดูแลชีวิตความเปนอยูของคนในชุมชนรวมกัน เชน อาหาร เคร่อื งนงุ หม ยารักษาโรค ดวยการเผ่อื แผ แบงปน ระหวา งคนในชุมชนหรือการตง้ั รานคาสหกรณช ุมชน สวัสดิการ การจัดการดานสาธารณสุขของชุมชน ดวยการรวมมือกันจัดหาบริการ สวัสดิการสังคมพ้ืนฐานสําหรับชุมชน เชน สถานบริการสาธารณสุขชุมชน บริการดานสขุ อนามัย หรือ การต้งั กองทุนกยู มื เพ่ือการทํากจิ กรรมตางๆ ของชุมชน การศึกษา ชุมชนรวมตัวกันสรางความเขมแข็งดานการศึกษา โดยมีบทบาทดานการ สงเสรมิ การศึกษาชุมชน การสบิ ทอดภูมิปญ ญาทอ งถน่ิ สังคมและศาสนา มกี ารสืบทอดทางวัฒนธรรม การสงตอประเพณี และการสืบทอด ศาสนา การปลูกฝงคณุ ธรรมจรยิ ธรรมใหกบั คนในชุมชน

35 ข้นั ตอนท่ี 3 การตดิ ตอประสานเพื่อหาแหลง ทุนหรอื แหลงเงนิ คอื การประสานความรวมมือไปยังบริษัทเอกชน แหลงทนุ และบริษัทดา นพลังงาน เพอื่ กา วเขา สูขั้นท่ี 3 ของการพงึ่ ตนเอง โดยการขอรบั การสนบั สนนุ ดา นเงนิ ทนุ จาก ธนาคาร บรษิ ทั หาง รา น หรอื หนวยงานเอกชน ใหค วามสาํ คัญกบั การไดประโยชนรว มกนั ทั้งสองฝาย เชน บริษัทหา งราน ได ซื้อขาว และผลผลิตทางการเกษตรราคาถูกจากเกษตรกรโดยตรง แลกเปลี่ยนกับการใหพ้ืนท่ีในการ จาํ หนายสินคา การจัดการดานการเกษตร เพื่อการพออยู พอกนิ พึ่งตนเองได เปา หมายของการแบง พ้ืนที่ทําตามทฤษฎใี หม และการบริหารจัดการนํ้า ก็เพื่อไปสูจุดหมายท่ีตง้ั ไวในข้ันตอนน้ีคือ พออยู พอ กิน พ่ึงตนเองได ดังนั้น การวางแผนดา นการเพาะปลูกพืชในพ้ืนที่สวนที่เหลือ นอกเหนือจากพ้ืนท่ีสระ นา้ํ และบา นพักโรงเรือนแลว ควรจะเปน ไปเพ่ือการพออยู พอกนิ และพงึ่ ตนเองไดเปน หลกั โดยสรุปแลว “ทฤษฎีใหม” เปนรูปแบบการดําเนินชีวิต การทําการเกษตรท่ี พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวฯ ไดพระราชทานไวใหดําเนินการโดยใชหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงมาเปนแนวคิดในการพัฒนาภาคการเกษตรอยางเปนข้ันเปนตอนในพื้นทที่ ่ีเหมาะสม มีพื้นฐาน ความคิดจากการเกษตรผสมผสาน ผนวกกับการบริหารจัดการพื้นท่ีจํานวนนอย การบริหารจัดการ แหลง นา้ํ เพ่ือใหเปนการผลติ เพื่อยังชพี สําหรบั เกษตรกร ใหเกษตรกรมีผลผลิตพอกินตลอดท้ังป จนเมื่อ ผลผลิตเหลือแลวจึงนําไปจําหนายเพอ่ื เพ่ิมรายไดใ หกบั ครอบครัว น่นั จงึ เปน ทฤษฎีใหมข ั้นพืน้ ฐาน เม่ือกาวขามข้ันพื้นฐานสูข้ันกาวหนาแลว ทฤษฎีใหมกลาวถึงการรวมกลุมกันของ เกษตรกร เพ่ือพัฒนาการผลิต สูวิสาหกิจชุมชน และเพ่ือการดูแลกันดวยความเอื้อเฟอ เผอ่ื แผแบงปน ตลอดจนใหความสําคัญกับการพัฒนาการศึกษาโดยชุมชน การพัฒนาสังคมและการอยูรวมกันโดยมี ศาสนาเปนศูนยกลาง กอนขยายผลสูก าวตอไปดวยการเสาะแสวงหาแหลงทุนเพ่ือการพัฒนาผลิตภณั ฑ และยกระดับคุณภาพชีวิต (สํานักงานคณะกรรมการพิเศษเพ่ือประสานงานโครงการอันเน่ืองมาจาก พระราชดําริ, 2552) ชยุต อินทรพรหม (2561) ไดทําการศึกษาวิจัย ดานเศรษฐกิจพอเพียงกับเกษตร ทฤษฎีใหมประยุกต โดยเริ่มทําการศึกษาในภาคเกษตรกรรมของประเทศไทย ซ่ึงปรับตัวเขาสูระบบ เศรษฐกิจแบบทุนนิยมเกิดการเปลี่ยนแปลงวิถีการผลิตเกษตรกรรมในชนบทแบบดั้งเดิมมาเปนเกษตร เชิงเด่ียวสงผลใหเกิดกลุมนายทุนที่ครอบครองทุนและธุรกิจการเกษตรกรขนาดใหญ นายทุนเหลานี้ สามารถเช่ือมโยงกลไกทางการตลาดการกําหนดราคาระบบขนสงและมีโรงงานขนาดใหญรองรับการ ผลิตปริมาณมากซ่งึ สงผลกระทบตอปญหาของเกษตรกรรมรายยอยสวนใหญใ นประเทศเชนมีความเส่ียง ตนทุนการผลิตสูงราคาสินคาเกษตรกรรมตกต่ํา เกิดความเหล่ือมลํ้าทางรายไดการขาดคุณภาพชีวิตที่ดี ความยากจนปญหาหน้ีสินไมมีท่ีดินทํากินทําใหเกษตรกรไมสามารถพ่ึงพาตนเองไดในระดับครัวเรือน

36 จําเปนตองท้ิงถิ่นฐานไปเปนแรงงานในภาคอุตสาหกรรมและภาคบริการจนทําใหเกิดปญหาการขาด แคลนแรงงานในภาคเกษตรกรรม พระบาทสมเด็จพระเจาอยูห ัวรัชกาลที่ 9 ทรงพระราชทานหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงและเกษตรทฤษฎีใหมเพ่ือแกไขปญหาของเกษตรกรและมุงสงเสริมแนวทางในการพัฒนา คุณภาพชีวิตใหพ่ึงพาตนเองและครอบครัวตอมาจึงไดนําไปประยุกตใชกับภาคเกษตรกรรมในชนบท สง เสรมิ ใหเ กษตรกรผลิตอาหารพชื ผักเลี้ยงสัตวเลี้ยงปลาไวบรโิ ภคในครัวเรือนตามแนวทางเกษตรทฤษฎี ใหมผลผลิตท่ีไดนําไปจําหนายในตลาดหรือสหกรณซึ่งไดมีการพัฒนาความรูเทคนิครูปแบบการทํา เกษตรทฤษฎีใหมจนนําไปสูการพัฒนาเปน“ เกษตรทฤษฎีใหมประยุกต” ทํานา 1 ไรได 1 แสนหรือ “เกษตรสรรพส่ิง” ตอไปจะเรียกวา “เกษตรทฤษฎีใหมประยุกต” มีการจัดการพื้นที่ทํากินแบงเปน 4 สวนประกอบดว ยพื้นท่ีทํานาพืน้ ท่ีกักเก็บนํ้าพื้นทเี่ พาะปลูกพืชพ้ืนท่ีสาํ หรับอยอู าศัยในพ้ืนที่ทํากินขนาด เล็กเพยี ง 1 ไรใ ชก ระบวนการผลิตแบบเกษตรอินทรยี โดยใชจุลินทรียส ังเคราะหแสงเพราะฉะนั้นเกษตร ทฤษฎีใหมป ระยุกตจึงสงเสรมิ ใหเกษตรกรรายยอยสามารถพึ่งตนเอง และดาํ รงชีวิตสอดคลองตามหลัก ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี งได เกษตรทฤษฎีใหมประยุกตคาดหวังใหเกษตรกรพ่ึงตนเองและจัดการอยางมี ประสิทธิภาพตงั้ แตข้ันตอนการฟนฟูสภาพของดินและนํ้าใหมีความสมดลุ การดแู ลปองกันรักษาโรคขาว พืชสัตวและแมลงศัตรูพืชการเขาใจถึงการเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิและฤดูกาลการเก็บเกี่ยวพืชการ จําหนายผลผลติ ในตลาดหรอื ชองทางอ่ืน ๆ จึงตองจัดการและใชทนุ ตาง ๆ ท้ังความรูภูมปิ ญญาแรงงาน เทคโนโลยีเทาที่จําเปนและเหมาะสม ในการวิเคราะหเชิงระบบที่สอดคลองกับหลักปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียงผลการศึกษาคร้ังนีพ้ บวาเกษตรทฤษฎีใหมประยุกตมีความสอดคลอ งกับหลักปรัชญา ของเศรษฐกิจพอเพียง โดยไดว เิ คราะหจาํ แนกเปน 4 สวนดงั นี้ 1) สวนปอ นเขา (Input) ประกอบดวย 1.1) เง่ือนไขความรู ซึ่ง เกษตรทฤษฎีใหมประยุกตใชเง่ือนไขความรูในทุก ข้ันตอนมีกระบวนการจัดการความรู ดวยการนําความรูฝ ง ลึกอยูในตัวบุคคล เชนภูมิปญญาความรูที่ได จากการลงมือปฏิบัติการเรียนรูจากสภาพแวดลอมและธรรมชาตินํามาปรับใชกับความรูแจงชัด เพื่อ พัฒนาตอยอดความรู ประกอบดวย ความรูเชิงทฤษฎี ซึง่ เปนความรแู จงชัดเชนความรูเกี่ยวกับงวนดิน หลักเกษตรทฤษฎีใหมและหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงหลักเกษตรทฤษฎีใหมประยุกต เกษตรกรรมแบบอินทรียและเกษตรกรรมยั่งยืนความรเู ชิงทฤษฎีและเชิงบริบท เปนการนําความรูแจง ชัดมาปรับใชใหเหมาะสมกับบริบทแตละแหงซึ่งประกอบดวยความรูดานกสิกรรมปศุสัตวประมง จุลินทรียการจัดการการตลาดเครือขายเปนตน ความรูในระดับอธิบายเหตุผล เปนการอบรมและการ แลกเปล่ียนเรยี นรเู พ่ือถายทอดและปลูกฝงความรูล งในตัวบุคคลโดยเครือขา ยเกษตรทฤษฎใี หมประยุกต ไดดําเนินการในรูปแบบของการแลกเปล่ียนเรียนรูตางๆ การจัดฝกอบรมหลักสูตรระยะสัน้ ใหผูสนใจมี

37 การดําเนินการเปนประจําทุกเดือน และ ความรูในระดับคุณคาความเช่ือ เปนการพัฒนาและตอยอด ความรูของบุคคลจากการนําความรูแจงชัดและความรูฝงลึกในตนเองมาประยุกตใชและปรับปรุงเพื่อ แกไขปญหาใหดีข้ึนกวาเดิมเปนการพัฒนาเชิงเทคนิควิธีการและเครื่องมือตางๆ ซึ่งในกระบวนการนี้ มักจะเกดิ นวัตกรรมไปพรอ ม ๆ กันดวยซงึ่ พบวา เกษตรกรในเครือขายเกษตรทฤษฎีใหมป ระยุกตมีความ เช่อื มั่น มน่ั ใจตอการใชปยุ จุลินทรยี สรรพส่ิงและกระบวนการผลิตตามแนวทางน้ี ซึ่งงานวิจัย ไดใชกระบวนการสรางความรูของเกษตรทฤษฎีใหมประยุกตใช วิธีการแลกเปลี่ยนเรียนรูดว ยการพูดคุยสนทนารวมกันในลักษณะท่ีไมเปนทางการและเปนทางการชวย ใหสมาชิกเกิดการใชความรูผสมผสานความรูการถายทอดความรูการพัฒนาความรูการขัดเกลาทาง สังคมใหแ กสมาชิกใหมแ ละสมาชกิ เกาไดเกิดการเรยี นรูไปพรอมกัน 1.2) เงื่อนไขคุณธรรม โดยเกษตรกรเครือขายเกษตรทฤษฎีใหมประยุกตเปน บุคคลผูมีคุณธรรมละเวนจากอบายมุข 6 ประการคือ 1) การไมด่ืมน้ําเมา 2) การไมเที่ยวกลางคืน 3) การไมเท่ียวดูการละเลนตาง ๆ 4) ไมเลนการพนัน 5) ไมคบคนชั่วเปนมิตรและ 6) ไมเกียจครานการ ทํางานเปนหลักจริยธรรมใหบคุ คลดํารงชีวติ เรียบงายสมถะมีศีลธรรมพื้นฐานทไ่ี มเบยี ดเบียนตนเองและ บุคคลอ่ืนอยูรวมกับสภาพแวดลอมอยางเกื้อกูลสงผลใหเกษตรกรเปนผูลดละเลิกอบายมุขตางๆ รูจัก ประหยัดอดออมใชจายประหยัดพัฒนาคุณภาพชีวิตใหดีขึ้นและสงผลใหสมาชิกในเครือขายมีความ ซื่อสัตยสุจริตมคี วามสามคั คีการรูจักชว ยเหลือแบงปนมีความกตัญูรูคณุ การเสียสละประโยชนสว นตน เพ่อื ประโยชนของสว นรวม 2) วธิ กี ารหรอื กระบวนการ ตามหลกั ปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพียงประกอบดวย 2.1) ความมีเหตุผลเปนการตัดสินใจเก่ียวกับพฤติกรรมตาง ๆ ที่สอดคลองกับ เงื่อนไขความรูและคุณธรรมมีความพอประมาณการมีภูมิคุมกันในตัวท่ีดีซ่ึงตองอาศัยการมีสติมีความ รอบรูคิดกวางคดิ ไกลคิดลึกมีการวางแผนในระยะส้ันและระยะยาวยาวทคี่ ํานงึ ถึง เปาหมายความสําเรจ็ ในอนาคตรวมถึงความเสี่ยงที่อาจจะเกิดขึ้นได โดยไดนอมนําหลักเกษตรทฤษฎีใหมมาเปนแนวทาง เผยแพรอ งคค วามรูใหแกเกษตรกรและบุคคลทว่ั ไปคาดหวังวาจะชว ยลดปญหาโครงสรางทางสังคมเชน ปญหาความยากจนหน้ีสินความเหลื่อมล้ําทางเศรษฐกิจการขาดความรูของเกษตรกรการฟนฟูระบบ นิเวศเกษตร เหตุผลที่เกษตรกรและบุคคลทั่วไปตัดสินใจเขาอบรมหลักสูตรเนื่องจากตองการสรางการ เปล่ียนแปลงใหแกตนเองตอ งการปรับเปลย่ี นรูปแบบการผลิตมาสูเกษตรอินทรยี แ ละมีการวางแผนชีวิต เพอ่ื สรา งความมน่ั คงในการระยะยาวเชนการจัดการที่ดนิ ทาํ กินการมีความรูและประสบการณใ นการทํา เกษตรกรรมการสรางรายไดการพ่ึงตนเองการผลิตอาหารปลอดภัยตอการบริโภคในครวั เรือนการแกไข ปญหาชีวิตใหมีความสขุ และเกิดความพอเพียงตามศักยภาพที่มีเกษตรทฤษฎีใหมประยุกตจึงต้ังอยูบน พ้ืนฐานของความมีเหตุมีผลในทุกขั้นตอนมีการวางแผนปองกันความผิดพลาดท่ีอาจจะเกิดข้ึนมีการ บริหารจัดการฟารมเชิงบวกลดตนทุนการผลิตไมใชสารเคมีมีความสมดุลของระบบนิเวศเกษตรดินนํ้า

38 อากาศพืชและสัตวมีอาหารบริโภคอยางเพียงพอและปลอดภยั มสี ุขภาพกายและใจท่ีแข็งแรงมีชองทาง จําหนา ยผลผลิตในตลาดหลายรูปแบบ 2.2) ความพอประมาณเปนหลักการพิจารณาถึงความพอเพียงและทางสาย กลางโดยพบวา สัมพันธกบั เกษตรทฤษฎใี หมประยุกตใน 2 ระดบั ดวยกันคือ (1) ระดับบุคคลเห็นไดจ ากลักษณะนิสัยและพฤติกรรมของเกษตรกรเชนนิสัย ประหยดั อดออมการรูจ กั และเขา ใจตนเองกนั มีความขยันอดทนมคี วามใฝรูใ ฝเรยี นใฝศกึ ษาการฝกฝนให เปนปราชญรูจกั คิดฟง ถามและเขยี น (2) ระดับกลุมองคกรเครือขายอุดมการณของเกษตรทฤษฎีใหมประยุกตนํา หลักเกษตรทฤษฎีใหม 3 ข้ันเปนแนวทางการพัฒนาเครือขายเร่ิมต้ังแตการพ่ึงตนเองการรวมกลุมและ การเช่ือมโยงเครือขายตลาดมีการรวมกลุมเกษตรกรในระดับพื้นท่ีและมีการสื่อสารท่ีดีกระจายขอมูล ใหแกส มาชกิ ในเครือขาย 2.3) การมีภูมคิ ุมกันในตวั เองที่ดี เกษตรทฤษฎีใหมประยุกตสรางภูมิคุมกันดวย การเสริมสรางความรใู หเกษตรกรรูจักวางแผนในทุกขั้นตอนเชนวางแผนการจัดการท่ีดนิ ทํากินจัดการ ทุนเตรยี มความพรอมกอนการเพาะปลูกเล้ียงสัตวการวางแผนชีวิตและปรับบทบาทเปนผูประกอบการ จําหนายผลผลิตในตลาดไดเองหรือเปนผูจัดการนาผูประกอบการไร / สวนผูประกอบการในตลาด ทองถ่ินผูประกอบการในตลาดรูปแบบใหมหรือผูประกอบการตลาดใหญขนาดกลางและขนาดเล็ก สมาชิกในเครือขายมีความสัมพันธเกาะเกี่ยวชวยเหลือพึ่งพากันกอต้ังเปนกลุมองคกรดูแลชวยเหลือ สมาชิกและมีเครือขายความรวมมือกับหนว ยงาน / องคกรภายนอกทีใ่ หการสนับสนุนเชนการวิจัยและ พัฒนาความรูการผลิตส่ือเผยแพรการบริการวิชาการงบประมาณการแลกเปล่ยี นเรียนรูท้ังภายในและ ภายนอกเครอื ขา ยเปน ตน 3) ผลลัพธ จากการศกึ ษา ระบบความสัมพันธใ นสงั คมมลี ักษณะเปน องคร วมมีพล วัตรมคี วามซบั ซอนมกี ารปรบั เปล่ยี นและเปลย่ี นแปลงอยูตลอดเวลาซ่ึงสัมพนั ธกับ 4 มติ ิ ดงั นี้ 3.1) มิติทางดานวัตถุ เนนการลดรายจายการลงทุนผลิตใชทรัพยากรที่มีใน ทองถ่ินมาประยุกตกับการใชแรงงานในครอบครวั รจู ักใชทุนดานการเงินและเทคโนโลยีเทาที่จําเปนซ่ึง จะชวยสรางรายไดจากผลผลิตใหแกเกษตรกรไดตลอดท้ังปผลผลิตท่ีไดสวนหน่ึงเก็บไวเปนอาหาร สําหรับบริโภคในครัวเรือนและอีกสวนหน่ึงนําไปจําหนายในตลาดตาง ๆ สงผลใหผูบริโภคไดบริโภค อาหารที่มคี ุณภาพและปลอดภยั จากสารเคมีตกคา ง 3.2) มติ ิสังคม ปจจุบนั มกี ระบวนการสรางและพัฒนาเกษตรกรรุนใหมม ีสมาชิก เกษตรกรในเครือขายประมาณ 400 คนเปนกลไกชวยขยายองคความรูเกษตรทฤษฎีใหมประยุกต เผยแพรสูสังคมรวมถึงหนวยงาน / องคกรภายนอกใชกิจกรรมเปนกลไกขับเคลื่อนใหสมาชิกเกิด ปฏิสัมพนั ธใ นเครอื ขายเชน กลมุ ออนไลนมกี ารแลกเปลยี่ นเรยี นรรู ะหวา งสมาชกิ นอกจากนี้ไดชว ยใหเกิด

39 กระบวนการขัดเกลาทางสังคมใหแกสมาชิกในเครอื ขายเกิดการปรบั เปล่ียนพฤติกรรมดวยการละเวน จากอบายมุข 6 ประการการ ชว ยเผยแพรความรูแ ละขยายผลใหแกสงั คมดวยการจัดหลักสตู รฝกอบรม ใหแ กบ ุคคลท่ีสนใจการแนะนําเผยแพรพ ัฒนาศนู ยเรียนรูใ หเ ปนแหลง ศกึ ษาดงู าน 3.3) มิติวัฒนธรรม เปนวิธีคิดและกิจกรรมท่ีมีความสอดคลองกับวิถีชีวิต วัฒนธรรมของเกษตรกรเชนการใชภูมิปญญาในการทํานาสวนด้ังเดิมมีความเคารพตอธรรมชาติรักษา ความเชื่อประเพณีท่ีดีงามเชนพิธีกรรมทําขวัญขาวการเคารพตอ เทวดาท่ีเก่ียวของกับเกษตรกรรมเชน แมพระโพสพ แมพ ระคงคาแมพระเพลิง แมพ ระพาย แมพระธรณี ซ่ึงเปนสัญลักษณท ี่สะทอนถึงธาตทุ ัง้ 4 คอื ธาตนุ ํา้ ธาตุไฟ ธาตลุ ม และธาตุดิน ขณะเดียวกันมกี ระบวนการสรางอัตลักษณใ นการเปนชาวนายุคใหมที่แตกตาง จากชาวนาแบบดั้งเดิมเรียกวา “ชาวนาอัจฉริยะ” หมายถึง ชาวนาที่มีความรูมีความสามารถในการ เขาถึงเทคโนโลยีการตลาดและการเชื่อมโยงทางเครือขายมีนวัตกรรมใหมที่แตกตางไปจากการทํา เกษตรกรรมรปู แบบอื่น ๆ คือการคิดคนเทคโนโลยีอะตอมมิคนาโนหรอื จุลินทรียสรรพสง่ิ 3.4) มิติสิ่งแวดลอม ใหความสําคัญในการรักษาอนุรักษฟนฟูสภาพแวดลอม และระบบนิเวศการเกษตรมีการจัดปรบั สมดุลธรรมชาติเปน กลไกสําคัญนํ้าจุลนิ ทรียมาใชทําหนาทย่ี อย ซากพืชซากสัตวใ หกลายเปนอินทรียวัตถุปรับโครงสรา งดินน้ําอากาศในระบบนิเวศนใหเกิดความสมดุล อนรุ กั ษพันธุขาวพื้นบานและแจกจายใหแกเกษตรกรไปเพาะปลูกเชน ขา วหอมอุบล ขาวหอมนลิ ขาว เลาแตก ขาวลืมผัว เปนตน 4) เปาหมาย หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมีเปาหมายสอดคลองกับการ พัฒนาอยางยั่งยืน (Sustainable Development) ประกอบดวยความสมดุล (Balance) ความมั่นคง (Stable) และความยั่งยืน (Sustainable) โดยพิจารณาจากความสัมพันธระหวางมิติท้ัง 4 ดาน เม่ือ ประเทศไทยปรับทิศทางการพัฒนาไปตามแนวทางของธนาคารโลก (World Bank) เปนการพัฒนา กระแสหลักท่ีกําหนดใหมีแผนการพัฒนาเศรษฐกจิ และสงั คมของประเทศตามแนวทางอุตสาหกรรมใหม สงผลใหชาวนาชาวไรและเกษตรกรในชนบทตางอพยพมาเปนแรงงานในภาคอุตสาหกรรมและภาค บริการเพ่ิมมากขึ้นอยางตอเนื่องเกิดปญหาและผลกระทบท่ีตามมามากมายเชนการอพยพยายถิ่นการ จางงานการวางงานการขาดแคลนแรงงานในภาคเกษตรกรรมและปญหาหนสี้ ินซึง่ นบั วนั จะทําใหปญหา ความเหลอื่ มลํ้าในสังคมไทยทวีความรนุ แรงเพิ่มมากขึน้ ปจจุบันไดมีการสรางกระบวนทัศนเพ่ือปรับเปลี่ยนทัศนะคติของเกษตรกรดวย การนาํ หลกั ปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพียงและเกษตรทฤษฎใี หมมาประยุกตใ ช ดวยการสรางความม่ันคง มีภมู คิ ุมกันสงเสรมิ ใหพ ฒั นาศกั ยภาพของเกษตรกรสามารถทีจ่ ะพ่ึงพาตนเองได เกษตรทฤษฎีใหมประยุกตจึงเปนการนําภูมิปญญาของการทํานา สวน และ เกษตรผสมผสาน มาสรางรูปธรรมตัวอยางใหแกเกษตรกรรายยอย เพ่อื ชว ยแกไขปญหาความยากจน มี

40 ที่ดินทํากินนอย ซึ่งโดยสรุป จากงานวิจัยฯ เง่ือนไขท่ีเอื้ออํานวยใหเกษตรทฤษฎีใหมประยุกตประสบ ผลสําเร็จ จาํ แนกได 5 ประการดังนี้ (1) เงอ่ื นไขตัวบุคคล ตองมีความมุงมั่น ทมุ เท ขยนั อดทน เรียนรเู กดิ การระเบดิ จากภายใน เพ่ือท่ีจะจัดการท่ีดินทํากินของตนใหเกิดประโยชนสูงสุด มีการวางแผนจัดการพ้ืนท่ีทํากิน ตามสัดสวนของหลักเกษตรทฤษฎีใหม 4 สวนหลักคือ พ้ืนที่เพาะปลูกขาว พื้นที่กักเก็บน้ํา พื้นที่ปลูก พืชผัก พ้ืนท่ีอยูอาศัยและโรงเรือนตองเขาใจเหตุปจจัยท่ีมีสวนเก้ือหนุนและเปนอุปสรรคตอการทํา เกษตรทฤษฎีใหมป ระยุกตเน่อื งจากการทําเกษตรไมมีสตู รสําเรจ็ ตายตวั โดยมีเหตุปจ จัยขน้ึ อยูกบั สภาพ ดิน น้ํา อากาศ อุณหภูมิ แสงแดด ฤดูกาล สถานที่จุลินทรีย ประจุไฟฟาบวก และลบ สัตวเลี้ยง และ พืชผักทเี่ พาะปลูก หากเกษตรกรมีความเขาใจ สามารถจัดปรับสภาพใหปจจัยเก้ือกูลกันอยางสมดุลได กระบวนการเกษตรทฤษฎีใหมประยุกตยอมจะเกิดผลสําเร็จ รูปญหาอุปสรรคแนวทางแกไขปญหาท่ี เกิดขึ้นในทุกขั้นตอน ต้ังแตก ารลงทุนการเพาะปลูกการดูแลรกั ษาการเก็บเกี่ยวการตลาดโดยเรียนรจู าก การลงมือทําแสวงหาความรูนํามาพัฒนาปรับปรุงการทําเกษตรใหดีขึ้นกวาเดิมเงื่อนไขความสําเร็จจงึ ตองเริม่ ตนท่ีตวั บุคคลหรือเกษตรกรเปนสาํ คญั (2) เง่ือนไขทางการตลาดเกษตรกรมีบทบาทเปนทั้งผูผลิตและผูจําหนา ยสราง ชองทางการตลาดดว ยตนเองโดยไมจําเปนตองผานพอคาคนกลางหรือถูกครอบงําตามกลไกระบบตลาด เชน ตลาดในทองถิ่นตลาดนัดเครือขายหรือตลาดออนไลนท่ีมีกลุม Face Book หลากหลายและ เกษตรกรสามารถสรา งกลุมออนไลนไ ดเ อง (3) เงื่อนไขทางการสืบทอดถายทอดความรูสรางเกษตรกรรุนใหมเปนเง่ือนไข สําคัญที่ชวยใหเครือขายมีการขยายตัวและพัฒนาอยางตอเนื่องหลกั สูตรเกษตรทฤษฎีใหมประยุกต 5 เดือนซึ่งชวยใหเกษตรกรไดสะสมประสบการณจากการเรียนรูที่เพียงพอเกิดความเขาใจและม่ันใจ ถึงแมวาการสรางและพัฒนาศักยภาพสมาชิกตามหลักสูตรเกษตรทฤษฎีใหมประยุกตตองอาศัย ระยะเวลาจงึ ตอ งใชหลกั สูตรฝกอบรมเปนเครอ่ื งมอื ในการพฒั นาศักยภาพของสมาชิก นอกจากนี้เกษตรกรบางรายสามารถพัฒนาและยกระดับแปลงนาหรอื ฟารมให เปนแปลงนาสาธิตมีบุคคลท่ีสนใจเขามาเรียนรูศึกษาดูงานหรือเขารับการอบรมเกษตรทฤษฎีใหม ประยกุ ตอ ยางตอเน่ืองการที่เกษตรกรไดมโี อกาสถายทอดความรใู หแกส าธารณะนับไดว าเปนการพัฒนา ตนเองอีกทางหนึง่ เนื่องจากการยกระดับใหเปนแหลงเรียนรูศกึ ษาดูงานที่ดีไดนั้นเกษตรกรตองมีความ พรอมในหลาย ๆ ดานอาทิเชนการสะสมความรูและการถายทอดความรูใหแกผูศึกษาดูงานเกิดความ เขาใจไดงายมีการจัดทําขอมูลสําหรับใชประกอบการบรรยายมีอุปกรณสําหรับการสาธิตมีการเตรียม แปลงนาขาวและพืชผกั การเตรียมผลผลิตหรือสินคา ไวจ ําหนา ยใหผ มู าเยีย่ มชมการดแู ลปองกันรักษาโรค พืชและโรคสัตวก ารจัดการศนู ยการเรียนรูเกษตรทฤษฎใี หมประยุกตครบวงจรเชนอาคารสถานที่อาหาร เครือ่ งมอื อปุ กรณป ระกอบการสาธิตและลงมอื ปฏบิ ตั ิจริงเปน ตน