หนังสือการพัฒนาตามหลักกสิกรรมธรรมชาติสู่ระบบเศรษฐกิจพอเพียง

ประโยชน์์ของแชมพููสููตรสมุนุ ไพร ช่่วยทำ�ำ ความสะอาดเส้น้ ผมและหนัังศรีีษะ ไม่่สร้้าง ความระคายเคืือง ส่ว่ นผสม 1. หัวั แชมพูู N8000 1 กก. 2. น้ำ�ำ� สมุุนไพร 400 cc. 3. เกลืือ 1 ขีีด 4. น้ำ��ำ หอม 10-15 cc. 5. บีีบีี (สารลดการชี้้ฟ� ูู) 1 ขีดี 6. น้ำ�ำ� สะอาด 1 ลิิตร 7. ลาโนลีนี (สารให้้ความนุ่�มลื่่น� ละลายน้ำ��ำ ร้้อนก่่อนใช้้) 1 ขีีด 8. สารกัันเสีีย 8 cc. วิธิ ีที ำำ� 1. เทหัวั แชมพูู N8000 ลงภาชนะก้้นเรีียบ แล้้วคนให้แ้ ตกตััวเป็น็ สีขี าวนวล 2. ใส่่ลาโนลีนี ลงไปกวนให้เ้ ข้้ากันั แล้ว้ ทยอยใส่เ่ กลืือและน้ำ��ำ สะอาด ตามลงไปกวนให้้เป็น็ เนื้้อ� เดียี วกัันกับั หััวแชมพููและลาโนลีนี 3. ใส่่น้ำำ��สมุุนไพร ใส่บ่ ีบี ีีลงไปกวนให้้เข้า้ กััน 4. ใส่่หััวน้ำ��ำ หอมและกวนให้้เข้้ากัันอีีกครั้ง� 5. ปล่อ่ ยไว้้ให้้ฟองยุุบตัวั แล้ว้ เก็็บใส่บ่ รรจุภุ ัณั ฑ์์ วิิธีีการสกัดั น้ำ��ำ มันั มะพร้้าวบริิสุุทธิ์์� (Virgin Coconut oil) ด้้วยวิิธีีสกัดั เย็น็ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 90

อุปุ กรณ์แ์ ละส่่วนผสม 1. ขวดโหลแก้ว้ หรืือภาชนะใด ๆ ที่่�มีคี วามใสและเป็็นทรงกระบอก สำ�ำ หรับั สกััดน้ำ�ำ� มันั 2. ผ้้าขาวบางหรืือตะแกรงลวดตาถี่ � 3. สายยาง สำ�ำ หรับั ดููดน้ำ��ำ มันั ออกจากภาชนะหรืือกระบวย 4. กะละมััง สำ�ำ หรับั ใส่ว่ ััตถุดุ ิิบ 5. เนื้้�อมะพร้้าวสดขููด 2 กก. 6. น้ำ��ำ อุ่่�น 2 ลิิตร 7. ขวดบรรจุุภััณฑ์์ที่่�มีีฝาปิิด (ควรเป็็นขวดสีีน้ำำ��ตาล เขีียวหรืือน้ำำ��เงิิน เพื่่�อช่่วยยืืดอายุุ น้ำำ��มัันมะพร้้าว) วิิธีที ำำ� 1. นำ�ำ ภาชนะและอุุปกรณ์ม์ าฆ่า่ เชื้อ� ด้ว้ ยน้ำำ��ร้้อนก่อ่ นการใช้้งาน 2. นำำ�เนื้้�อมะพร้้าวขููดใส่่กะละมัังแล้้วเติิมน้ำำ��อุ่่�นลงไป คั้้�นเอาแต่่น้ำำ��กะทิิ แล้้วกรองด้้วย ผ้้าขาวบางหรืือตะแกรงลวดเพื่อ�่ เอากากมะพร้า้ วทิ้้�งไป 3. นำ�ำ น้ำ��ำ กะทิิที่่ค�ั้น� ได้ใ้ ส่ภ่ าชนะ โดยใส่ใ่ ห้เ้ ต็ม็ ภาชนะไม่ใ่ ห้เ้ หลืือช่อ่ งว่า่ งหรืืออากาศ เพราะ อาจทำ�ำ ให้ก้ ะทิิบููด ปิดิ ฝาทิ้้�งไว้้ 24 ชั่่ว� โมง (ถ้้าใส่่ขวดโหลแก้้ว เมื่่�อน้ำ�ำ�มันั แยกตััวออกจากน้ำำ�� แล้้ว เราจะเห็็นชั้ �นหรืือระดัับของน้ำำ��มัันอย่่างชััดเจนซึ่่�งสะดวกในการดููดเฉพาะตััวน้ำำ��มัันออกมาในขั้ �น ตอนต่่อไป) 4. เมื่�อ่ ครบ 24 ชั่่�วโมง (ไม่ค่ วรทิ้้�งไว้้นานเกิินไป เพราะอาจเกิิดกลิ่�่นไม่่พึงึ ประสงค์)์ กะทิิ จะแยกตััวโดยน้ำ��ำ มัันมะพร้้าวจะลอยอยู่่�ด้้านบน ด้้านล่า่ งจะเป็็นน้ำำ�� และตะกอน ให้้ใช้้สายยางดููด หรืือกระบวยตักั เฉพาะส่่วนน้ำ�ำ�มันั ออกมา หรืือนำำ�ภาชนะแช่่ตู้้�เย็็นครู่�หนึ่่�ง ส่่วนที่่�เป็น็ น้ำ�ำ�มันั จะ แข็ง็ ตัวั ทำ�ำ ให้้แยกง่า่ ยขึ้น� 5. นำ�ำ น้ำ��ำ มันั มากรองด้ว้ ยผ้า้ ขาวบาง จะได้น้ ้ำ��ำ มันั มะพร้า้ วบริิสุทุ ธิ์์� หากน้ำ��ำ มันั ยังั ไม่ใ่ สเหมืือนน้ำ��ำ ให้ท้ ิ้้�งไว้้ 1-2 วันั เพื่อ่� ให้ต้ กตะกอน กสิิกรรมธรรมชาติิ 91

6. บรรจุใุ ส่่ขวด ปิิดฝาให้้สนิิท *มะพร้า้ วขููด 2 กก. จะได้น้ ้ำำ��มัันมะพร้า้ วประมาณ 200-300 cc. สามารถเก็บ็ ไว้ไ้ ด้้ นานเป็็นปีีโดยไม่่เสื่�อ่ มคุุณภาพ **ควรใช้ก้ ะทิิที่่�คั้น� เอง เพื่อ�่ หลีีกเลี่�ยงเชื้อ� โรคที่่�ปะปนมากัับกะทิิคั้้�นสำ�ำ เร็จ็ การสร้า้ งป่่า 3 อย่่าง ประโยชน์์ 4 อย่่าง เป็น็ แนวคิิดในพระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัวั รัชั กาลที่่� 9 เพื่อ�่ เป็น็ แนวทางในการอนุรุ ัักษ์์ป่า่ ดิิน และน้ำ��ำ ควบคู่�ไปกัับการหล่อ่ เลี้�ยงความต้้อง การด้้านเศรษฐกิิจ คืือการปลููกป่่าที่่�สามารถนำำ�มาใช้้ประโยชน์์ในครััวเรืือน เพิ่่�มความมั่�นคง และ สร้้างรายได้้ในระยะยาว โดยการปลููกป่า่ 3 อย่่าง ประโยชน์์ 4 อย่า่ ง ได้้แก่่ 1. ป่า่ ใช้้กิิน เช่น่ แค มะรุมุ ทุเุ รีียน สะตอ ผักั หวาน ฝาง กล้ว้ ย ฟัักข้้าว ฯลฯ ประโยชน์์เพื่�่อให้้ “พอกิิน” คืือการปลููกต้้นไม้ท้ ี่่�กิินได้้ ทั้้�งเป็็นอาหารและสมุุนไพร 2. ป่่าใช้ส้ อย เช่่น มะคำ�ำ ดีคี วาย มะหาด หวาย ไผ่่ ฯลฯ ประโยชน์์เพื่่�อให้้ “พอใช้้” คืือการปลููกต้้นไม้้ให้้เป็็นป่่า ได้้ไม้้สำำ�หรัับใช้้สอยในครััวเรืือน อาทิิ ทำำ�ฟืืนเผาถ่่าน ทำ�ำ งานหััตถกรรม หรืือทำำ�น้ำ�ำ� ยาซัักล้้าง 3. ป่่าใช้้อยู่� เช่น่ ตะเคียี นทอง ยางนา แดง สััก พะยููง พยอม ฯลฯ ประโยชน์์เพื่่�อให้้ “พออยู่�” คืือการปลููกต้้นไม้้ที่่�ใช้้เนื้้�อไม้้หรืือเป็็นไม้้เชิิงเศรษฐกิิจให้้เป็็นป่่า ไม้้กลุ่�มนี้้เ� ป็็นไม้้อายุยุ ืืน ใช้เ้ นื้้�อไม้เ้ พื่่อ� สร้า้ งบ้า้ น ทำ�ำ เครื่อ�่ งเรืือน และถืือได้ว้ ่า่ เป็น็ การออมทรััพย์์ เพื่�่อเพิ่่�มความมั่น� คงในอนาคตไปด้ว้ ย กสิิกรรมธรรมชาติิ 92

4. เมื่�่อปลููกป่า่ ทั้้�ง 3 อย่่างแล้ว้ สิ่�่งที่่�จะได้ต้ ามมาด้้วยโดยอัตั โนมััติิ คืือประโยชน์เ์ พื่อ�่ ให้้ “พอร่ม่ เย็น็ ” คืือป่า่ ทั้้ง� 3 อย่า่ งจะช่ว่ ยฟื้น�้ ฟููระบบนิิเวศดิินและน้ำ��ำ ให้ก้ ลับั อุดุ มสมบููรณ์์ ผลิิตออกซิิเจน ให้ค้ วามร่่มรื่่น� และร่ม่ เย็็นขึ้น� มา ซึ่ง�่ การจะสร้า้ งป่า่ ที่่ม� ีคี วามสมบููรณ์ไ์ ด้น้ั้้น� จำ�ำ เป็น็ จะต้อ้ งเข้า้ ใจลักั ษณะและความต้อ้ งการ ของต้้นไม้้แต่่ละชนิิดด้้วย ความรู้้�เกี่ �ยวกัับการปลููกไม้้ 5 ระดัับ (ไม้้สููง ไม้้กลาง ไม้้เตี้ �ย ไม้เ้ รี่ย� ดิิน หัวั ใต้ด้ ิิน) จึงึ เป็น็ สิ่ง�่ สำ�ำ คัญั ที่่ต� ้อ้ งนำ�ำ มาใช้ค้ วบคู่่�กับการสร้า้ งป่า่ 3 อย่า่ ง ประโยชน์์ 4 อย่า่ ง ประกอบกัับเทคนิิควิิธีีการปลููก อันั ได้้แก่่ 1. ควรเลืือกปลููกไม้้สููงก่อ่ น โดยควรเว้้นระยะห่า่ งแต่่ละต้้น 6-8 เมตร และต้้องไม่่ต่ำ�ำ� กว่่า 5 เมตร เพื่่�อให้ต้ ้้นไม้้เจริิญเติิบโตได้ด้ ีี ไม่่แย่่งแสงกันั เอง 2. พื้้�นที่่�ระหว่่างไม้้สููงแต่่ละต้น้ ก็็ปลููกไม้้อีีก 4 ระดัับ ไล่ข่ นาดลดหลั่น� กัันไป 3. ไม่่ควรปลููกไม้้สููงชนิิดเดีียวกััน ติิดกัันเป็็นกลุ่�ม ๆ ในพื้้�นที่่�ใกล้้ชิิดกัันควรปลููกไม้้สููง หลากหลายชนิิด • เพื่�่อไม่่ให้้ต้น้ ไม้้แย่ง่ สารอาหารกัันเอง เพราะต้้นไม้ช้ นิิดเดียี วกัันย่อ่ มต้อ้ งการสารอาหาร ในดิินแบบเดีียวกััน • ระบบรากเติิบโตได้้ดีี ไม่ร่ บกวนกัันเอง เพราะไม้้สููงมีีทั้้ง� รากแบบแผ่ข่ ยายและรากดิ่่�งลึึก • เมื่อ�่ ใบไม้ร้ ่ว่ งจากต้น้ ไม้ห้ ลาย ๆ ชนิิด ก็จ็ ะถููกย่อ่ ยสลายเป็น็ สารอาหารที่่ห� ลากหลายลงสู่�ดิน 4. เลืือกลักั ษณะพื้้น� ที่่ป� ลููกให้เ้ หมาะสมกับั ความต้้องการของต้้นไม้้ เช่่น ไม่่ควรปลููกต้น้ สััก ในพื้้�นที่่ล�ุ่�มที่่ม� ีีน้ำำ��ท่่วมขังั หรืือมีีน้ำ�ำ�ใต้ด้ ิินมาก ๆ เพราะต้้นสักั ไม่่ชอบน้ำำ�� ขังั ระบบรากจะเติิบโตไม่่ดีี ทำำ�ให้้ต้น้ แคระแกรนหรืือตายได้้ กสิิกรรมธรรมชาติิ 93

5. ทั้้ง� ไม้ส้ ููงและไม้ก้ ลาง ควรเตรียี มหลุมุ ก่อ่ นปลููก โดยขุดุ หลุมุ ขนาดประมาณ 50 x 50 ซม. นำ�ำ ดิินที่่ข� ุดุ ขึ้น� มาผสมกับั ปุ๋�ยหมักั แห้ง้ ในอัตั ราส่ว่ นเท่า่ ๆ กันั แล้ว้ ใส่ล่ งในหลุมุ ให้ล้ ึกึ ประมาณ 25 ซม. เพื่่�อทำำ�ให้้ดิินก้้นหลุุมร่่วนซุุยขึ้ �น จึึงค่่อยปลููกต้้นไม้้ จะช่่วยให้้การแตกรากของต้้นไม้้เป็็นไปได้้ดีี เพราะหากต้น้ ไม้้แทงรากไปเจอดิินแข็็งหรืือดิินเดิิมที่่�ไม่่ได้ใ้ ส่่ปุ๋�ยหมััก อาจแทงรากไม่ไ่ ด้ ้ ส่ง่ ผลให้้ ระบบรากไม่่แข็็งแรงทำำ�ให้้ต้น้ ไม้้ชลอการเติิบโต อีีกทั้้�งการผสมปุ๋�ยหมัักจะทำำ�ให้ไ้ ด้้เนื้้�อดิินเพิ่ม�่ ขึ้น� เมื่อ�่ ปลููกต้น้ ไม้แ้ ล้ว้ กลบ ดิินจะพููนเป็น็ หลังั เต่า่ ซึ่ง�่ จะยุบุ ลงไปเรื่อ� ยๆเมื่อ�่ รดน้ำ��ำ แต่ห่ ากไม่ผ่ สมปุ๋�มหมักั เลย จะทำำ�ให้ด้ ิินรอบต้้นยุุบเป็น็ หลุมุ อาจทำำ�ให้น้ ้ำำ��ท่ว่ มขังั ทำ�ำ ให้ต้ ้้นไม้เ้ ติิบโตได้ไ้ ม่่ดีีหรืือตายได้้ 6. ต้น้ ไม้ท้ ี่่�เพิ่�ง่ ปลููกใหม่่ ๆ ควรห่ม่ ดิินรอบโคนต้้นให้้หนา (ห่่างจากโคนต้้นประมาณ 1 คืืบ) และแห้ง้ ชามน้ำ��ำ ชาม(ใส่ปุ่๋�ยหมักั แห้้งและรดน้ำ�ำ� หมัักสมุุนไพรรสจืืด)เพื่อ่� ช่่วยกัักเก็บ็ ความชื้�นและ เพิ่่�มจุุลิินทรีีย์์ในดิิน หากห่่มดิินได้้หนาถึึงเข่่าจะสามารถช่่วยเก็็บความชื้ �นได้้ถึึง 2 สััปดาห์์ แต่่หากห่่มดิินไม่ห่ นา ก็จ็ ำำ�เป็น็ ต้้องรดน้ำำ�� เป็็นประจำำ�ทุุกวันั โดยเฉพาะในช่่วงปีแี รก 7. ควรทำำ�แห้ง้ ชามน้ำ�ำ�ชามให้ส้ ม่ำ�ำ� เสมอ แห้ง้ ชามทำำ�เมื่่�อเห็น็ ว่่าปุ๋�ยหมัักที่่โ� รยไว้้เริ่�ม่ เบาบาง ส่ว่ นน้ำำ�� ชามให้้รดสัปั ดาห์์ละครั้�ง 8. สามารถปลููกไม้้สููงและไม้้กลางพร้อ้ มกันั ในทีเี ดีียวได้้ โดยเว้น้ ระยะห่่างไม้้สููงแต่่ละต้น้ ประมาณ 5 เมตร พื้้�นที่่�ระหว่า่ งไม้้สููงแต่ล่ ะต้้นก็ป็ ลููกไม้ก้ ลางได้้อีีก 1 ต้น้ และปลููกกล้ว้ ยเป็น็ พืืช พี่่�เลี้ �ยงไปพร้้อมกััน เนื่่�องจากต้้นกล้้วยช่่วยเก็็บความชื้ �นได้้ดีี และมีีใบช่่วยเป็็นร่่มเงาให้้ไม้้อื่่�น ตอนที่่�ต้้นยัังเล็็ก 9. ขุดุ คลองไส้ไ้ ก่่ เพื่�อ่ ช่่วยกระจายความชุ่�มชื้น� 10. ไม้ก้ ลาง ไม้เ้ ตี้ย� ไม้เ้ รี่�ยดิิน ควรปลููกหลัังไม้้สููงและไม้้กลางประมาณ 2 ปีี เพื่่อ� ให้้มีรี ่่มเงา เพราะไม้้ 3 ระดัับนี้้� ไม่่ชอบแสงแดดจัดั มากนััก กสิกิ รรมธรรมชาติิ 94

การบำำ�บััดน้ำ��ำ เสีียโดยใช้้จุลุ ินิ ทรียี ์์ วิิธีทีี่่� 1 การใช้น้ ้ำ��ำ หมักั ชีวี ภาพปริิมาณ 1 ต่อ่ 500 ส่ว่ น ราดลงท่อ่ น้ำ��ำ ทิ้้ง� จากครัวั เรืือน ตลาดสด ฟาร์์มปศุุสััตว์์ หรืือบ่่อน้ำ�ำ�เสีียของโรงงานอุตุ สาหกรรมเพื่�่อให้จ้ ุลุ ิินทรียี ์์ช่ว่ ยย่อ่ ยสลายอิินทรียี ์์สาร ในแหล่ง่ น้ำ��ำ นอกจากนี้้น� ้ำ��ำ หมักั ชีวี ภาพยังั เหมาะกัับการปรับั สภาพน้ำำ��ในบ่อ่ ประมงทั้้�งบ่่อเลี้ย� งกุ้�ง และปลา หรืือน้ำ�ำ� ที่่ม� ีีความลึึกไม่ม่ ากได้เ้ ป็็นอย่า่ งดีี วิิธีีที่่� 2 ลููกระเบิิดจุลุ ิินทรีีย์เ์ ป็น็ การบำ�ำ บััดและฟื้น�้ ฟููแหล่่งน้ำ�ำ�ให้ด้ ีีขึ้น� ด้้วยจุลุ ิินทรียี ์์เช่่นเดีียว กับั การใช้้น้ำ�ำ� หมัักแต่่มีีประสิิทธิิภาพดีกี ว่่าสำ�ำ หรับั น้ำ�ำ� ที่่ค� ่อ่ นข้า้ งลึกึ โดยใช้้ในอััตราส่่วน 5 กก. ต่่อน้ำำ�� 1 ล้้านลิิตรหรืือ 25-50 กก.ต่่อพื้้�นที่่� 1 ไร่่ ทั้้�งนี้้�ขึ้ �นอยู่่�กัับสภาพน้ำำ��ที่่�เน่่าเสีีย การเพิ่ม่� ออกซิิเจนในแหล่ง่ น้ำ��ำ ส่ง่ เสริิมให้เ้ กิิดสัตั ว์์หน้้าเลน เช่น่ ไส้้เดืือน แมลงในน้ำ�ำ� รวมทั้้ง� ไรน้ำ��ำ ซึ่่ง� เป็น็ อาหารธรรมชาติิที่่�สำำ�คัญั ยิ่ง่� ของสััตว์์น้ำ�ำ� พวกปูู กุ้้�ง ปลาและหอย กสิกิ รรมธรรมชาติิ 95

เญาะ หมฺฺรำ�� กล่ำ�ำ� ซั้้�ง เญาะ (ภาษาอีีสาน) หมฺฺรำำ� (ภาษาใต้้) กล่ำำ��หรืือซั้ �ง (ภาษาตะวัันออก) เป็็นภููมิิปััญญา พื้้น� บ้า้ นของไทยเพื่อ�่ ดึงึ ดููดสัตั ว์น์ ้ำ��ำ ให้เ้ ข้า้ มาอยู่�อาศัยั เป็น็ แหล่ง่ อนุบุ าลสัตั ว์น์ ้ำ��ำ ขนาดเล็ก็ จำ�ำ นวนมาก และช่่วยให้้สะดวกในการทำำ�ประมง มัักสร้้างด้้วยวััสดุุที่่�หาได้้ในท้้องถิ่่�น เช่่น กิ่่�งไม้้ กอไผ่่ ใบมะพร้้าว เครื่่�องมืือชนิิดนี้้� นอกจากจะถููกประยุุกต์์มาเป็็นแหล่่งอนุุรัักษ์์สััตว์์น้ำำ��แล้้ว ยัังช่่วย ป้อ้ งกันั เรืือประมงขนาดใหญ่่ เช่น่ เรืืออวนลาก เข้้ามาทำำ�ประมงในเขตน่า่ นน้ำ�ำ� หวงห้้ามได้อ้ ีีกทาง หนึ่่ง� ด้ว้ ย แซนด์์วิชิ ปลา - หนองปลาโตไว บ่อ่ คููคลอง และหนองน้ำ��ำ นอกจากใช้้กัักเก็บ็ น้ำ�ำ�ฝนแล้ว้ ยัังใช้เ้ ป็น็ ที่่�เลี้ย� งปลาและสัตั ว์์ น้ำ��ำ อื่น�่ ๆ ซึ่ง�่ นำ�ำ มาเป็น็ อาหารและสร้า้ งรายได้ไ้ ด้้ โดยเราสามารถลดค่า่ ใช้จ้ ่า่ ยในการซื้้อ� หัวั อาหาร มาเลี้ �ยงปลา ด้้วยการใช้้วััสดุุท้้องถิ่่�นมาสร้้างแหล่่งอาหารให้้แทน โดยเรีียกว่่า “แซนด์์วิิชปลา” ซึ่�่งถืือเป็น็ การสร้้างระบบนิิเวศที่่เ� หมาะสมและปลอดภััยจากสารเคมีีด้ว้ ย การทำ�ำ แซนด์์วิิชปลา มีี 2 รููปแบบ คืือ 1. แบบคอกไม้ไ้ ผ่่ โดยนำำ�ท่อ่ นไม้้ไผ่่มาตอกเป็น็ รููปครึ่ง� วงกลมที่่�ริิมหนองน้ำำ�� 2. แบบเสวีียน โดยเหลาไม้้ไผ่่เป็็นซี่ � แล้้วสานกัันเหมืือนเข่่งขนาดใหญ่่ มีีเว้้นช่่องว่่างให้้ ปลาสามารถลอดเข้า้ ไปกิินอาหารได้้ กสิิกรรมธรรมชาติิ 96

วัสั ดุุที่่ต� ้อ้ งใช้้ 1. ไม้ไ้ ผ่่ 2. ฟาง ผัักตบชวา ใบไม้้อื่�น่ ๆ 3. ปุ๋๋�ยคอก 4. น้ำำ��หมัักสมุุนไพรรสจืืด วิิธีที ำำ� 1. สำำ�หรัับหนองน้ำำ�� จะวางแซนด์ว์ ิิชปลาแบบคอกไม้้ไผ่ไ่ ว้้ที่่ร� ิิมตลิ่่ง� โดยใช้้ลำ�ำ ไม้้ไผ่ป่ ักั ลงถี่� ๆ ให้เ้ ป็น็ ทรงโค้้งครึ่�งวงกลม เสมืือนเป็็นภาชนะ โดยให้ด้ ้้านโค้ง้ อยู่�ในน้ำ��ำ 2. พื้้�นที่่�ขนาดเล็็ก เช่่น คลองไส้้ไก่่หรืือคููรอบนาข้้าว จะใช้้ไม้้ไผ่่เหลาเป็็นแผ่่นบาง ๆ สานขัดั กัันเป็็นเสวีียน แล้้วจึงึ ปัักลงในคลองไส้้ไก่ห่ รืือคูู ยึดึ ให้อ้ ยู่่�กับั ที่่� ไม่่ไหลปลิิวไปกัับน้ำ�ำ� 3. นำำ�ฟาง ผัักตบชวา หรืือใบไม้้สุุมลงในคอกหรืือเสวีียน ให้้หนา 1 ฟุุตหรืือ 1 ศอก ย่ำ��ำ ให้แ้ น่น่ โรยปุ๋�ยคอกให้้ทั่่ว� แล้ว้ ราดน้ำำ��หมัักรสจืืดตาม โดยทำ�ำ สลัับกันั เป็น็ ชั้�น ๆ จนเต็ม็ 4. ทิ้้ง� ไว้ส้ ักั ระยะ จุลุ ิินทรียี ์ใ์ นปุ๋�ยคอกและน้ำ��ำ หมักั รสจืืดจะช่ว่ ยย่อ่ ยสลายเศษพืืช สร้า้ งให้เ้ กิิด แพลงก์์ตอน และไรแดงตามธรรมชาติิ ซึ่ง่� ถืือเป็็นอาหารชั้้น� ดีขี องปลาและสััตว์์น้ำำ��อื่่น� ๆ 5. หากวััสดุภุ ายในยุุบลง ก็ส็ ามารถเติิมเศษพืืชและปุ๋�ยคอกน้ำ�ำ� หมััก สลัับชั้น� กัันเหมืือนเดิิม จนกว่า่ ตััวคอกหรืือเสวีียนจะผุพุ ังั กสิกิ รรมธรรมชาติิ 97

ย่ำ�ำ�ขี้้ย� าบ่่อ - ลดการรั่่�วซึมึ ของหนองน้ำ��ำ หนองน้ำ��ำ ในหลายพื้้น� ที่่อ� าจมีปี ัญั หารั่ว� ซึมึ เก็บ็ น้ำ��ำ ไม่อ่ ยู่� โดยเฉพาะหนองที่่เ� พิ่ง�่ ขุดุ ใหม่ใ่ น พื้้น� ที่่ท� ี่่เ� ป็น็ ดิินทราย ดิินร่ว่ นหรืือลููกรังั ในวิิถีกี สิิกรรมธรรมชาติิ จะใช้ก้ ารย่ำ��ำ ขี้้ � ข.ส.ฟ. (ขี้เ� สริิมฟาง) เพื่�่อช่ว่ ยลดการรั่่�วซึมึ ของหนองน้ำ��ำ ยาลานตากข้้าวไม่ใ่ ห้น้ ้ำำ��ซึึม โดยใช้้มููลสััตว์์ที่่ก� ิินหญ้้าหรืือพืืช เช่่น มููลวััวมููลควาย เนื่่�องจากในมููลจะมีีเส้้นใยพืืชผสมอยู่่� เป็็นตััวช่่วยในการประสานผิิวหนอง โดยเฉพาะขี้�สดซึ่่�งมีีไขมัันสููง ช่ว่ ยในการเคลืือบผิิวหนองน้ำำ�� ได้ด้ ีี เมื่�่อนำ�ำ ไปคลุกุ ผสมกัับฟางและ น้ำ��ำ โคลนดิินแล้ว้ ทิ้้ง� ให้แ้ ห้ง้ จะช่ว่ ยยึดึ ผิิวดิิน และน้ำ��ำ จะนำ�ำ พาจุลุ ิินทรียี ์ใ์ นมููลสัตั ว์ไ์ ปแทรกอุดุ ช่อ่ งวาง ในเนื้้อ� ดิิน ทำ�ำ ให้ช้ ่ว่ ยลดการรั่่�วซึมึ ของน้ำ�ำ� ได้้ อีกี ทั้้ง� ยังั เป็น็ การสร้า้ งระบบนิิเวศให้ห้ นองน้ำ��ำ เพราะมููลสัตั ว์จ์ ะทำ�ำ ให้เ้ กิิดหนอนแดงและ ไรแดง ซึ่ง�่ เป็น็ อาหารของกุ้�งหอยปููปลาได้เ้ ป็น็ อย่า่ งดีี เนื้้อ� ดิินที่่ผ� สมขี้แ� ละฟางก็ม็ ีคี วามยืืดหยุ่�นสููง ตามธรรมชาติิ ไม่แ่ ตกร้า้ ว นอกจากนี้้น� ้ำ��ำ ส่ว่ นที่่ซ� ึมึ ผ่า่ นผนังั หนองยังั สามารถซึมึ ลงสู่�ดินเพื่อ�่ กระจาย ความชุ่�มชื้�นได้้ และสามารถย่ำำ�� ขี้้�เสริิมฟางเพิ่�่มได้ท้ ุุกฤดููแล้ง้ วิธิ ีที ำ�ำ 1. คลี่ก� ้อ้ นฟางให้ก้ ระจายตัวั ไม่่เป็็นก้้อนหนา 2. เทมููลสัตั ว์ใ์ ห้ก้ ระจายทั่่�วบนฟาง 3. รดน้ำ�ำ� จนดิินในบริิเวณนั้้�นชุ่�มเป็น็ ดิินเลน 4. เหยียี บย่ำ��ำ ให้้มููลสััตว์ผ์ สมกัับดิินและฟางจนเป็็นเนื้้�อเดีียวกันั 5. ย่ำำ��ส่่วนผสมนั้้�นให้้ทั่่ว� ก้้นบ่อ่ และนำ�ำ มายาให้ท้ ั่่�วพื้้น� ผิิวด้้านในบ่่อ 6. ทิ้้ง� ไว้้ให้แ้ ห้้งสนิิทแล้ว้ จึึงช่่วยลดการซึมึ ของน้ำ��ำ ได้้ 7. หากยัังเก็บ็ น้ำำ�� ไม่่อยู่่� มีีการรั่่�วซึมึ มาก สามารถยาซ้ำำ��ด้ว้ ยวิิธีเี ดิิมเพื่่อ� ลดช่อ่ งว่า่ งและเพิ่่ม� ความหนาของพื้้�นผิิวการยาด้้านในบ่อ่ กสิิกรรมธรรมชาติิ 98

คนไทยผููกพััน นัับถืือและบููชาข้้าว ในนาม“แม่่โพสพ” เทพธิิดาประจำำ�ต้้นข้้าว ซึ่่�งเชื่่�อ ว่่าคอยช่่วยหลืือชาวนาให้้สามารถทำำ�นาได้้พอกิิน และพอจุุนเจืือเพื่่�อนมนุุษย์์ ดัังคำำ� อธิิษฐาน ของชาวนาในอดีีตระหว่่างทำำ�การหว่่านเมล็็ดพัันธุ์์�ข้้าว 3 กำำ�แรก ลงบนผืืนนา โดยกำำ�ที่่� 1 กล่่าวว่่า “ทำ�ำ บุุญ” กำำ�ที่่� 2 กล่า่ วว่า่ “ทำำ�ทาน” และกำ�ำ ที่่� 3 กล่่าวว่า่ “เลี้ย� งชีีวิิต” คนไทยบริิโภคข้า้ วเฉลี่ย� 150-300 กก.ต่อ่ คนต่่อปีี และข้้าวกลายเป็น็ อาหารหลััก ของคนทั่่�วโลกกว่่า 4,000 ล้า้ นคน ด้้วยเหตุปุ ััจจัยั หลายอย่า่ งทั้้ง� ด้้านเศรษฐกิิจและนโยบายรัฐั นับั จากแผนพััฒนาเศรษฐกิิจแห่่งชาติิฉบัับที่่� 1 จนถึงึ ปัจั จุบุ ััน ส่่งผลให้้วีถี ีีดั้ง� เดิิมในการปลููกข้้าว ของชาวนาไทยเปลี่่ย� นไป ไม่ท่ ะนุถุ นอม เคารพแม่โ่ พสพ ไม่เ่ กื้อ� กููลต่อ่ ธรรมชาติิและผืืนดิิน เพราะ มุ่�งหวังั ในการค้้าขายแลกเงินทองเป็็นที่่ต�ั้ง� ผืืนนาที่่�เคยอุดุ มสมบููรณ์์ “ในน้ำ��ำ มีปี ลาในนามีขี ้้าว” กลับั กลายเป็น็ ผืืนนาไร้ช้ ีวี ิิต ดิินแห้ง้ แตกระแหง คุณุ ภาพเสื่อ�่ มโทรมและเต็ม็ ไปด้ว้ ยสารเคมีตี กค้า้ ง “กระดููกสัันหลัังของชาติิ” กลายเป็็นรากหญ้้าผู้�้ มีีปัญั หาหนี้้�สิินท่่วมท้้น จนต้อ้ งขายผืืนนาที่่เ� คย อาศัยั แล้้วเช่า่ ที่่ด� ิินเก่่าของตนเองเพื่�อ่ ทำ�ำ กิิน นาข้า้ วอิินทรียี ์์ กู้้�ชีีวีีชาวนาไทย การปลููกข้า้ วอิินทรียี ์์เป็น็ ระบบการผลิิตข้า้ วที่่�ไม่่ใช้้สารเคมีใี ดๆเลยตลอดการผลิิตข้า้ ว นั่่�นคืือ ตั้้�งแต่่การเตรีียมดิิน การเพาะกล้้า ไปจนถึึงตอนเก็็บเกี่ �ยว ซึ่่�งนอกจากจะทำำ�ให้้ได้้ข้้าว คุุณภาพสููงและปลอดภััยต่อ่ ร่า่ งกายแล้้ว ยังั เป็น็ การช่่วยอนุุรักั ษ์์ทรััพยากรธรรมชาติิและฟื้น�้ ฟูู ความอุดุ มสมบููรณ์ใ์ ห้ก้ ลัับมาสู่�ผืนแผ่น่ ดิินอีีกครั้ง� และยังั สามารถเลี้ย� งสัตั ว์์น้ำ��ำ ในนาข้้าว เพื่อ่� เป็็น อาหารและสร้้างรายได้้อีีกทางหนึ่่�ง กสิิกรรมธรรมชาติิ 99

การรักั ษาสมดุลุ ธรรมชาติิและการใช้ป้ ระโยชน์จ์ ากธรรมชาติิเพื่อ�่ การผลิิตอย่า่ งยั่ง� ยืืน เช่น่ • ปรับั ปรุงุ ความอุุดมสมบููรณ์์ของดิินโดยการปลููกพืืชหมุุนเวียี น • ควบคุมุ โรคแมลงและศัตั รููข้า้ วด้ว้ ยวิิธีีสร้า้ งสมดุุลตามธรรมชาติิ • เลืือกสายพันั ธุ์์�ข้า้ วที่่�เหมาะสมกับั พื้้�นที่่� • จัดั การดิินและน้ำ�ำ�เหมาะสมกับั ความต้้องการของข้า้ วที่่ป� ลููก • จััดการสภาพแวดล้้อมให้้ดีี ไม่่เอื้อ� กับั การระบาดของโรคแมลงและศัตั รููข้้าว เทคนิิคการเตรีียมพื้้น� ที่่น� าก่อ่ นปลููกและการดููแลต้้นข้้าว 1. ย่่อยฟางและตอซัังให้เ้ ป็็นปุ๋�ยหลัังการเก็็บเกี่�ยว • อย่า่ เผาเพราะจะเป็น็ การทำำ�ลายหน้้าดิินและจุุลิินทรีีย์์ที่่�มีีประโยชน์ใ์ นดิิน • ปล่อ่ ยน้ำ��ำ เข้า้ นาให้ไ้ ด้ร้ ะดับั ความลึกึ 5-10 ซม. แล้ว้ ใส่น่ ้ำ��ำ หมักั รสจืืดในอัตั ราส่ว่ นไร่ล่ ะ 1 ลิิตร ปล่่อยทิ้้�งไว้้ 3-7 วััน น้ำำ��หมัักจะกระตุ้�นจุุลิินทรีีย์์ในดิินให้้ทำำ�การย่่อยฟาง เพื่่�อเพิ่่�มปุ๋�ย เพิ่ม�่ จุลุ ิินทรียี ์ซ์ ึ่ง�่ ช่ว่ ยปรับั สภาพโครงสร้า้ งดิินให้ร้ ่ว่ นซุยุ ฟููขึ้้น� และเป็น็ การปรับั ค่า่ ความเป็น็ กรด-ด่า่ งในดิินให้้อยู่่�ประมาณ pH 6.5 ซึ่ง�่ เหมาะกัับการทำำ�นาข้า้ ว • เมื่อ่� ฟางเปื่่อ� ยยุ่�ย ย่อ่ ยสลายดีีแล้้วสามารถทำำ�เทืือก หว่่านหรืือปักั ดำ�ำ ได้ท้ ัันทีี โดยไม่ต่ ้้อง ไถคราดจะช่่วยประหยัดั ค่า่ ใช้้จ่า่ ย 2. ทุบุ ทำำ�เทืือกหลัังจากฟางย่อ่ ยสลายดีแี ล้้ว • หากมีีน้ำ�ำ�ขังั หรืือมีีความชื้�นมากพอสามารถทุุบทำำ�เทืือกได้้ทัันทีี • ค ราดพื้้น� นาให้เ้ สมอกันั จะทำ�ำ ให้ส้ ามารถควบคุมุ ระดับั น้ำ��ำ ได้ด้ ีี ควบคุมุ วัชั พืืชได้้ ต้น้ ข้า้ วงอก อย่่างสม่ำ�ำ� เสมอ สะดวกต่อ่ การใส่่ปุ๋�ยและเก็็บเกี่�ยว • ถ้า้ พื้้น� ที่่ไ� ม่เ่ รียี บและมีนี ้ำำ��ขังั อาจทำ�ำ ให้เ้ มล็็ดข้้าวที่่แ� ช่น่ ้ำำ�� เน่า่ เสีียหายได้้ 3. การเตรีียมเมล็ด็ พันั ธุ์์�ข้า้ วสำ�ำ หรับั เพาะปลููก • นำำ�เมล็็ดพัันธุ์์�ข้้าวที่่�คััดไว้้มาแช่่หรืือคลุุกกัับน้ำำ��หมัักสมุุนไพรรสเปรี้้�ยว หรืือหอมระเหย หรืือเผ็็ดร้้อน เพราะมีีฤทธิ์์�ในการขัับไล่่หรืือกำำ�จััดโรคและแมลงศััตรููพืืช และเพิ่่�มอััตรา การงอกสููงขึ้�นต้น้ กล้้าที่่ไ� ด้้จะโตเร็็ว สมบููรณ์แ์ ข็ง็ แรง ง่า่ ยต่อ่ การย้้ายกล้้าและสามารถฟื้น้� ตัวั ได้้เร็็ว กสิิกรรมธรรมชาติิ 100

4. การหว่า่ นกล้้าและการดำ�ำ นา • หว่า่ นเมล็็ดลงในแปลงเพาะที่่�เตรียี มไว้้ อาจแบ่่งจากที่่�นา 1 งาน เพื่�่อทำำ�การตกกล้า้ • ก ารตกกล้้าจะใช้้เมล็็ดพันั ธุ์์�ข้า้ ว 1.5 ถังั ต่่อแปลงเพาะขนาด 1 งาน จะทำ�ำ ให้ไ้ ด้้ต้น้ กล้้าที่่� เพื่อ่� ปักั ดำำ�ในพื้้น� ที่่น� าประมาณ 5 ไร่่ • เมื่อ�่ ต้้นกล้้าเริ่ม่� ขึ้น� ควรให้น้ ้ำ��ำ หมัักสมุุนไพรรสจืืดในปริิมาณ 1 ลิิตรต่อ่ 1 ไร่่ หยดไปกัับน้ำ��ำ หรืือฉีีดพ่น่ โดยผสมน้ำำ��หมักั 1 ลิิตรต่่อน้ำำ�� 400 ลิิตร • เมื่อ่� ต้้นกล้า้ อายุปุ ระมาณ 30 วััน จึึงนำำ�ไปปักั ดำ�ำ โดยต้้องตัดั ใบออกให้้เหลืือความยาว จากโคนรากประมาณ 20 ซม. เพื่่�อลดการคายน้ำ�ำ� ทำำ�ให้้ต้้นข้า้ วฟื้น้� ตััวเร็็ว • ในกรณีที ำ�ำ นาหว่า่ น หลังั จากทุบุ ทำ�ำ เทืือกเรียี บร้อ้ ยแล้ว้ ใช้เ้ มล็ด็ พันั ธุ์์�ประมาณ 1.5 ถังั ต่อ่ นา 1ไร่่หว่า่ นให้ก้ ระจายทั่่ว� ทั้้ง� แปลงและไม่ค่ วรใช้เ้ มล็ด็ พันั ธุ์�มากเกิินไป เพราะจะทำ�ำ ให้ต้ ้น้ ข้า้ ว ขึ้�นหนาแน่น่ ส่่งผลให้ต้ ้้นข้า้ วแคระแกรนและสิ้น� เปลืืองต้้นทุุน 5. หลังั ปักั ดำ�ำ หรืือหว่า่ นเมล็ด็ ประมาณ 10-15 วันั • ค วรให้้ปุ๋�ยหมัักแห้้งและฉีีดพ่่นน้ำำ��หมัักสมุุนไพรรสจืืดเพื่่�อสร้้างอาหารตามธรรมชาติิให้้ เพีียงพอต่อ่ ความต้้องการของต้น้ กล้้า ข้า้ วจะแตกกอได้้มากและมีีขนาดใหญ่่ • เร่่งการแตกรากให้ล้ ึกึ และแผ่่ขยาย รากหาอาหารได้้ดีตี ้้นข้า้ วจะมีีภููมิิต้า้ นทานโรคและ แมลงสููง ต้้นจะไม่่ล้้มเมื่อ่� ข้า้ วออกรวงเต็็มที่่� • ทรงพุ่�มตั้ง� ตรงลำ�ำ ต้้นแกร่่ง เหนียี ว ใบแข็ง็ แรงรับั แสงแดดได้้ดีี ทำ�ำ ให้ส้ ังั เคราะห์์แสงและ ปรุุงอาหารได้้ดีี โดยใบข้้าวจะเป็็นสีีเขีียวนวลไม่่ใช่่สีีเขีียวเข้้มบ้้าใบแบบการใช้้ปุ๋�ยเคมีี ซึ่่ง� สีีของใบจะขึ้น� อยู่่�กัับความเข้้มของแสงและปริิมาณก๊๊าซคาร์บ์ อนไดออกไซด์์ 6. ดููแลข้้าวก่่อนตั้�งท้อ้ งประมาณ 15 วันั • บำ�ำ รุงุ ดิินด้้วยปุ๋�ยหมัักแห้้งและน้ำ�ำ� หมัักรสจืืดเพื่�อ่ กระตุ้�นจุลุ ิินทรีีย์ใ์ ห้้เพิ่่�มอาหารในดิิน • เมื่�่ออาหารเพีียงพอต้น้ ข้้าวจะมีลี ำำ�ต้น้ อวบใหญ่ ่ ปล้้องยาวใหญ่พ่ ร้อ้ มอุ้�มท้้อง เมื่อ�่ ข้้าวตั้ง� ท้อ้ งก็็จะได้้ข้า้ วที่่ท� ้้องอวบยาว รวงยาวใหญ่่ เมล็ด็ มีจี ำ�ำ นวนมากและขนาดสม่ำ��ำ เสมอ (250-350 เมล็็ดต่อ่ 1 รวง) เมล็ด็ ข้้าวเต็ม็ โครง (ไม่ม่ ีเี มล็ด็ ลีีบ) เมล็็ดใส (ไม่ม่ ีที ้้องไข่ป่ ลา) รสชาติิดีีมีีกลิ่่�นหอม น้ำำ��หนัักดีี (ถัังละ 11.5-12 กก.) ผลผลิิตได้้มาตรฐาน เป็น็ ที่่� ต้อ้ งการของตลาด ได้้ราคา เมื่อ�่ เปลี่่ย� นมาทำ�ำ นาแบบอิินทรียี ์แ์ ละไม่เ่ ผาฟาง โครงสร้า้ งดิินจะค่อ่ ย ๆ ดีขีึ้น� ดิินดำ�ำ ร่ว่ นซุยุ ค่า่ ความเป็น็ กรดด่่างมีคี วามเหมาะสม มีอี าหารพืืชตามธรรมชาติิเพิ่�ม่ มากขึ้�นเนื่อ่� งจากจุุลิินทรีีย์์ ในดิินทำำ�งานได้้อย่่างเต็็มที่่�และมีีประสิิทธิิภาพ ช่่วยลดค่่าใช้้จ่่ายในการซื้้�อปุ๋�ยและสารเคมีี จึงึ ประหยัดั ต้น้ ทุนุ ได้ม้ ากขึ้�น กสิิกรรมธรรมชาติิ 101

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 102

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 103

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 104

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 105

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 106

วิิถีีสุุขภาพแบบพอเพีียงมุ่ �งเน้้นการสร้้างภููมิิคุ้้�มกัันให้้แข็็งแรงสมบููรณ์์มากกว่่าการ แก้้ไขหรืือเยียี วยารักั ษา • จิิตเป็็นนาย ด้ว้ ยการยึดึ อิิทธิิบาท ไม่ข่ าดวิินัยั ให้ท้ าน มุ่่�งมั่น� กตััญญูู • ยึดึ อิิทธิิบาท คืือการมีรี ากฐานแห่ง่ ความสำ�ำ เร็จ็ ด้ว้ ยการกล่า่ วคำ�ำ ปฏิิญาณตนและการใส่ร่ หัสั ไม่ใ่ ห้ห้ ดหู่�ภายในและไม่ฟุ่้�งซ่า่ นไปภายนอก • ไม่ข่ าดวิินัยั โดยเริ่ม� จากเท้า้ คืือวางรองเท้า้ อย่า่ งเป็น็ ระเบียี บเรียี บร้อ้ ย เป็น็ การครองสติิอย่า่ งหนึ่ง� • ให้้ทาน (Our loss is Our gain) ยิ่่�งให้้ไปยิ่่�งได้้มา ทานเป็็นเครื่่�องขััดเกลากิิเลสและ ความโลภให้เ้ บาบาง ช่่วยสร้า้ งสังั คมที่่เ� กื้อ� กููล • มุ่�งมั่น� กตััญญูู คืือการตอบแทนคุุณผู้้ใ� ห้้และค้ำ�ำ� จุนุ ชีวี ิิตเรา ด้ว้ ยการตอบแทนคุุณแม่โ่ พสพ โดยกิินอาหารให้้หมดจาน ตอบแทนคุุณแม่่ธรณีดี ้้วยการห่ม่ ดิินและทำ�ำ เกษตรอิินทรีีย์์ ตอบแทนคุุณแม่่คงคาด้้วยการอนุุรักั ษ์์น้ำ��ำ เป็็นต้้น สมาธิิบำำ�บััดหรืือเรีียกอีีกอย่่างว่่า “ธรรมโอสถ” เป็็นสภาวะจิิตเหนืือกายเบื้้�องต้้น ทำำ�ให้ค้ วามดัันโลหิิตลดลง แลกเปลี่่�ยนออกซิิเจนได้ม้ ากขึ้�น ส่ง่ เสริิมการสร้้าง “สารสุขุ ” ที่่�เอื้�อต่่อ การซ่อ่ มแซมอวัยั วะส่ว่ นที่่ส� ึกึ หรอ ทำ�ำ ให้ฟ้ ื้น�้ ตัวั จากความเจ็บ็ ไข้้ และสร้า้ งภููมิิคุ้้�มกันั ภายในกายได้ด้ ีี การศึกึ ษาพบว่า่ การทำ�ำ สมาธิิในกลุ่�มนักั กีฬี า ช่ว่ ยให้อ้ ัตั ราการเต้น้ ของหัวั ใจช้า้ ลงถึงึ อัตั รา 50-60 ครั้ง� ต่อ่ นาทีี แต่ก่ ารทำ�ำ สมาธิิของพระสงฆ์ ์ สามารถลดอัตั ราการเต้น้ ของหัวั ใจได้ช้ ้า้ ได้ถ้ ึงึ 30 ครั้ง� ต่อ่ นาทีี ซึ่�่งทำำ�ให้้การสึึกหรอของร่่างกายลดน้อ้ ยลง ชะลอความแก่ ่ ส่ง่ เสริิมให้ม้ ีีอายุยุ ืืนยาวกว่่าปกติิ เช่น่ หลวงปู่�ฝั้น� เป็น็ ตัวั อย่า่ งของการใช้ส้ มาธิิบำ�ำ บัดั หรืือธรรมโอสถ โดยในขณะที่่ท� ่า่ นป่ว่ ยด้ว้ ยไข้ม้ าลาเรียี และขาดแคลนยาขณะธุุดงค์์อยู่�ในป่่าแถบอีีสาน ท่่านใช้ก้ ารทำ�ำ สมาธิิรัักษาโรคที่่ก� ำำ�ลัังคุกุ คามอยู่� ให้้หายไปได้้ ดังั นั้้น� การมีีสติิเพื่อ�่ สร้า้ งสมาธิิจึึงเป็็นสิ่ง่� ที่่�ชาวกสิิกรรมธรรมชาติิพึึงกระทำ�ำ ควบคู่� ไปกับั การทำำ�งานในชีวี ิิตประจำำ�วันั กสิิกรรมธรรมชาติิ 107

วิิถีีแห่ง่ “กาย” เป็น็ บ่่าว 1. กินิ ข้้าวเป็็นหลักั กิินผัักเป็น็ ยา กินิ ปลาเป็็นอาหาร 1.1 กิินข้้าวเป็น็ หลักั ขอบคุุณภาพข้้าวพัันธุ์พ�์ ื้น�้ เมืือง จาก : www.technologychaoban.com ข้้าวเป็น็ ธัญั พืืชที่่�มีีคุณุ ค่่าอเนกอนัันต์์คู่่�สัังคมไทยมายาวนาน ผลวิิเคราะห์์ของสถาบััน วิิจัยั โภชนาการ มหาวิิทยาลัยั มหิิดล พบว่่าข้้าวอุุดมด้้วยสารอาหารดังั นี้้� • วิิตามิินอีี ช่่วยไขกระดููกในการสร้้างเลืือด ช่่วยขยายเส้้นเลืือด ต้้านการแข็ง็ ตััวของเลืือด ลดการจัับตััวเป็็นลิ่่�มเลืือด และลดอััตราเสี่ �ยงของโรคที่่�เกี่ �ยวกัับหลอดเลืือดสมองและหััวใจ บำ�ำ รุงุ ตับั ช่ว่ ยระบบสืืบพันั ธุ์�เ ซลล์ป์ ระสาท และกล้า้ มเนื้้อ� ให้ท้ ำ�ำ งานได้ต้ ามปกติิ ทำ�ำ ให้ผ้ ิิวพรรณสดใส ลดริ้�วรอย และช่่วยสมานแผลไฟไหม้้ น้ำ�ำ�ร้้อนลวก ให้ห้ ายเร็็วขึ้น� เป็็นต้น้ • ลููทีนี มีีมากในข้า้ วก่ำ�ำ� (มากกว่่าข้้าวหอมมะลิิ 25 เท่า่ ) ช่ว่ ยป้้องกันั โรคต้อ้ กระจกที่่�มักั จะ เกิิดขึ้น� กัับผู้้�สูงอายุุ กสิิกรรมธรรมชาติิ 108

• เบต้า้ แคโรทีีน ซึ่่ง� จะเปลี่่�ยนเป็็นวิิตามิินเอหลังั ถููกดููดซึึมเข้้าสู่่�ร่างกาย ช่่วยบำ�ำ รุุงสายตา ลดความเสี่�ยงของการเกิิดโรคหััวใจและหลอดเลืือด ช่่วยให้้กระดููก ผม ฟััน และเหงือกแข็ง็ แรง สร้า้ งความต้้านทานให้้ระบบหายใจ มีมี ากในข้า้ วกล้อ้ งข้้าวเหนีียวก่ำ��ำ เปลืือกดำำ� • ธาตุเุ หล็็ก พบมากในข้า้ วหน่่วยเขืือ หอมมะลิิแดง หอมมะลิิทั่่ว� ไป เหนียี วก่ำำ�� เปลืือกดำำ� เหนีียวเล้า้ แตก และช่่อขิิง มีธี าตุุเหล็็กสููง 1.9-2.9 เท่า่ ของข้า้ วเจ้า้ กล้อ้ งทั่่ว� ไป • ทองแดง มีีมากในข้้าวหน่่วยเขืือ หอมมะลิิแดง เหนียี วหอมทุ่�ง ช่ว่ ยในการสร้า้ งพลังั งาน ให้แ้ ก่ร่ ่่างกาย ช่่วยกำ�ำ จัดั อนุุมููลอิิสระ สร้า้ งความยืืดหยุ่�นของผิิวหนังั การขาดทองแดงก่่อให้้เกิิด ภาวะซีีดจากโลหิิตจาง เม็็ดเลืือดขาวมีีมาก เม็็ดเลืือดแดงลดลง โคเลสเตอรอลสููงและการเต้น้ ของหัวั ใจผิิดปกติิ • แอนติิออกซิิแดนท์์ ทั้้�งสารทองแดง สัังกะสีี เบต้้าแคโรทีนี วิิตามิินอีีเป็น็ สารที่่�สามารถ ขจัดั อนุมุ ููลอิิสระออกจากร่า่ งกาย ช่่วยลดอััตราการเกิิดโรคมะเร็็ง ลดอัตั ราเสี่�ยงต่อ่ การเป็็นโรค หลอดเลืือดและหััวใจ โรคความจำำ�เสื่่�อม โรคไขข้้ออัักเสบ แก่่เร็็ว เป็็นต้้น มีีในข้้าวพื้้�นบ้้าน มากกว่่าข้า้ วทั่่�วไป 1.2 กิินผักั เป็น็ ยา ควรกิินอาหารให้้เหมาะกัับธาตุุเจ้้าเรืือนและละเว้้นอาหารที่่�ไม่่สอดคล้้องกัับธาตุุ ซึ่่ง� มีีรายละเอีียดดังั นี้้� • ธาตุุดิิน ควรเน้้นอาหารรสฝาด หวานมันั เค็ม็ • ธาตุุน้ำ�ำ� ควรเน้้นอาหารรสเปรี้้�ยว เลี่�ยงอาหารรสมันั จัดั • ธาตุลุ ม ควรเน้น้ อาหารรสเผ็ด็ ร้้อนหลีีกเลี่�ยงอาหารรสหวานจัดั • ธาตุไุ ฟ ควรเน้้นอาหารรสขม ไม่ค่ วรกิินอาหารรสร้อ้ น เป็็นต้น้ *สามารถตรวจสอบธาตุุเจ้า้ เรืือนของตนเองได้ท้ ี่่� https://www.gj.mahidol.ac.th/main/ttm/tard/ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 109

ตััวอย่่างผัักเป็็นยาสามัญั ประจำ�ำ บ้้าน • ก ระเทียี ม เป็น็ ยาบำำ�รุงุ กำ�ำ ลััง รัักษาโรคพยาธิิหััวใจ ปวดหัวั หืืด หวัดั และไอ โรคเกี่�ยวกัับ ประจำำ�เดืือน กระตุ้�นกำำ�หนััด ขัับเสมหะ ลดการปวดเกร็็ง ใช้้ขัับลม ลดไขมัันและ โคเลสเตอรอล ลดน้ำำ�� ตาลในเลืือด ป้้องกัันโรคหััวใจและหลอดเลืือด • เพกา (ลิ้น� ฟ้า้ ลิ้้น� ไม้้) มีีฤทธิ์์�ลดโคเลสเตอรอลในเลืือด ต้้านมะเร็็ง • บัวั บก (ผักั หนอก) เป็น็ ยาแก้ช้ ้ำ��ำ ใน ลดการกระหายน้ำ��ำ บำ�ำ รุงุ กำ�ำ ลังั ช่ว่ ยรักั ษาแผล และรอย เหี่่ย� วย่่น ลดการอัักเสบ ทำ�ำ ให้จ้ ิิตใจสดชื่น่� แจ่่มใส ความจำำ�ดีี บำำ�รุุงประสาทและโลหิิต • ม ะรุมุ (อีีฮุมุ ) บำำ�รุุงเลืือด บำำ�รุงุ กระดููก มีีสารต้้านอนุุมููลอิิสระ ชะลอการเสื่�อ่ มสภาพของ เซลล์ร์ ่า่ งกาย ป้อ้ งกันั มะเร็ง็ ลดไขมันั และคอเลสเตอรอล น้ำ��ำ คั้้น� ใบมะรุมุ ใช้ห้ ยอดแก้ป้ วดหูู • ม ะระขี้ �นก (ผัักไส่่) รัักษาโรคเบาหวาน มีีฤทธิ์์�ต้้านมะเร็็งและไวรััส น้ำำ��คั้้�นจากผลอ่่อน ใช้ใ้ นการควบคุมุ เชื้�อไวรััสเอชไอวีี (เอดส์)์ • ผักั คาวตอง (พลููคาว) บรรเทาอาการริิดสีดี วงทวาร ขับั ปัสั สาวะ แก้อ้ ักั เสบ แก้บ้ ิิด แก้ล้ มพิิษ ขับั ปััสสาวะ แก้้อาการบวมน้ำำ�� ฝีอี ักั เสบ ปอด หลอดลมอัักเสบ ไอ และบิิด เป็็นยาลดไข้้ ขจััดสารพิิษ รัักษาแผลในกระเพาะอาหาร พิิษแมลงกััดต่่อย ความดันั โลหิิตสููง มะเร็ง็ และไข้้มาลาเรียี • ย่า่ นาง ใช้ใ้ นการถอนพิิษ แก้ไ้ ข้้ ปรับั สมดุลุ รัักษาโรคหััวใจ ความดันั สููง ไซนัสั อักั เสบ หลอดลมอัักเสบ เบาหวานมะเร็็ง โรคเก๊๊าต์์ โรคไต • ฟ้้าทะลายโจร ช่่วยบรรเทาอาการร้้อนใน อัันเป็น็ สาเหตุทุ ำำ�ให้้เจ็็บคอและเป็็นไข้้ • กระชาย ช่่วยเสริิมภููมิิคุ้้�มกััน หากปั่่�นทานเดี่ �ยว ๆ ควรเติิมเกลืือเล็็กน้้อยเพื่่�อลดความ เป็็นพิิษ กสิิกรรมธรรมชาติิ 110

1.3 กิินปลาเป็น็ อาหาร ปลานอกจากเป็น็ อาหารที่่ห� าได้้ง่่าย และเป็น็ เนื้้�อสัตั ว์์ที่่�ย่่อยง่า่ ยแล้ว้ ผลการศึึกษา จำ�ำ นวนมากพบว่า่ ในเนื้้อ� ปลามีกี รดไขมันั ชนิิดไม่อ่ ิ่ม�่ ตัวั กลุ่�มโอเมก้า้ 3 ที่่เ� ป็น็ ประโยชน์ต์ ่อ่ คนทุกุ เพศ ทุุกวััย ช่ว่ ยเสริิมสร้า้ งความสามารถในการเรียี นรู้�้ พัฒั นาการทางสมองและการมองเห็็นในเด็ก็ เป็น็ ส่ว่ นประกอบของสารสร้า้ งภููมิิคุ้้�มกันั โรค ทำ�ำ ให้น้ อนหลับั สนิิท สมองทำ�ำ งานได้ด้ ีี ไม่แ่ ก่ก่ ่อ่ นวัยั ช่ว่ ยควบคุมุ ระดับั ไขมันั อิ่ม�่ ตัวั ในเลืือด ป้อ้ งกันั การอุดุ ตันั ของหลอดเลืือด ลดอัตั ราการเสี่ย� งต่อ่ โรคหัวั ใจ และหลอดเลืือดได้้ มีีรายงานการวิิจััยเกี่ �ยวกัับน้ำำ��มัันปลาว่่าสามารถลดความเครีียดในผู้้�ป่่วยโรคประสาท ที่ม� ักั จะอาละวาด ทำ�ำ ให้อ้ ารมณ์เ์ ย็น็ ลงได้้ และช่ว่ ยบรรเทาอาการซึมึ เศร้า้ การศึกึ ษาของมหาวิิทยาลัยั ออกซ์ฟ์ อร์ด์ พบว่า่ การขาดโอเมก้า้ 3 ซึ่ง� เป็น็ กรดไขมันั ที่จ� ำ�ำ เป็น็ ต่อ่ สมอง อาจทำ�ำ ให้ค้ นมีอี าการซึมึ เศร้า้ สมาธิสั้น� น้ำ��ำ มันั ปลาช่ว่ ยบรรเทาอาการของผู้�้ ป่ว่ ยโรคไขข้อ้ อักั เสบจนสามารถลดการใช้ย้ าบางส่ว่ น ลงได้้ บรรเทาอาการของโรคผิิวหนัังอย่า่ งสะเก็ด็ เงิน ลดความเสี่ย� งของโรคหัวั ใจ การบริิโภคปลาอย่า่ งน้้อยสััปดาห์ล์ ะ 1-2 ครั้ง� จะช่ว่ ยลดความดัันโลหิิต ปลาตััวเล็ก็ ตััวน้อ้ ยที่่ท� านได้ท้ ั้้ง� ก้า้ ง เช่น่ ปลาซิิว ปลาข้า้ วสาร ปลาฉิ้ง� ฉ้า้ ง ช่ว่ ยเพิ่ม�่ ธาตุแุ คลเซียี มทำ�ำ ให้ก้ ระดููก และฟันั แข็ง็ แรง อีีกทั้้ง� ป้้องกัันโรคกระดููกพรุุนและกระดููกหักั ง่่าย การกิินปลาจึงึ เป็็นการเริ่�ม่ ต้้น เพื่่อ� สุุขภาพที่่�ดีี 1.4 กินิ อาหารเป็น็ ยา การใช้้สมุุนไพรเพื่่�อดูแู ลสุขุ ภาพตนเองในช่ว่ งโควิิด-19 ระบาด รวมสููตรการใช้ส้ มุนุ ไพรตำ�ำ รับั ต่า่ งๆซึ่ง�่ ช่ว่ ยในการปรับั ธาตุใุ นร่า่ งกาย บำ�ำ รุงุ สุขุ ภาพให้แ้ ข็ง็ แรง น้ำ�ำ� สร้า้ งสมดุลุ ภููมิิคุ้้�มกันั กสิิกรรมธรรมชาติิ 111

เครื่�องต้ม้ ยำำ� • ข่า่ 1 หัวั • ตะไคร้้(ทุุบ) 2 ต้น้ • มะกรููด 3-5 ใบ • ขมิ้้น� (ทุบุ ) 2 แง่่ง • โหระพา 1 หยิิบมืือ • กะเพรา 1 หยิิบมืือ • ต้ม้ น้ำ��ำ ประมาณ 15 นาทีี ให้เ้ ดืือด ใส่ว่ ัตั ถุดุ ิิบลงหม้อ้ ปิดิ ฝาหม้อ้ ต้ม้ ต่อ่ สักั 10 นาที ี ปิดิ ไฟยกลง เครื่�องน้ำ��ำ สมดุลุ • กระชายเหลืือง 1 ขีีด • ใบเตย 5 ใบ • น้ำ��ำ มะนาว 2-3 ลููก • น้ำำ��ผึ้้ง� หรืือน้ำ��ำ ตาลทรายแดง 2 ช้้อนโต๊๊ะ • น้ำำ�� เย็น็ 1 ลิิตร • นำ�ำ มาปั่่น� รวมกันั กรองเอากากออก ดื่่ม� ได้ท้ ั้้ง� วันั ทุุกวััน *นำ�ำ น้ำำ��ทั้้�ง 2 มาเทผสมกันั ดื่ม�่ แบบเย็น็ หรืือแบบอุ่�นก็ไ็ ด้้ สรรพคุณุ : ช่ว่ ยสร้า้ งภููมิิคุ้้�มกันั สร้า้ งเม็ด็ เลืือดได้ด้ ีี ขับั ลม ขับั น้ำ��ำ เหลืือง บำ�ำ รุงุ กระเพาะ ไล่ไ่ ขมันั พอกตับั ได้จ้ ากโหระพา ใบมะกรููด กะเพรา ใบเตย รสเผ็ด็ ร้อ้ นจากข่า่ กระชาย ขับั ลมได้้ เลืือดลมเดิินดีี นอนหลัับสบาย กสิิกรรมธรรมชาติิ 112

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 113

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 114

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 115

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 116

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 117

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 118

2. การนวด การนวดหรืือหัตั ถเวชนับั เป็น็ ภููมิิปัญั ญาอันั ล้ำ��ำ ค่า่ ในการรักั ษาโรคของคนไทย โดยเฉพาะโรค ที่่ไ� ม่ส่ ามารถบำ�ำ บัดั ได้ด้ ้ว้ ยการใช้ย้ าฉีดี หรืือยากิิน ในปัจั จุบุ ันั ศาสตร์แ์ ห่ง่ การนวดได้ร้ ับั การพัฒั นา จนเป็น็ ที่่ย� อมรับั สามารถนำ�ำ รายได้เ้ ข้า้ ประเทศปีลี ะกว่า่ พันั ล้า้ นบาท การนวดนั้้น� ป้อ้ งกันั กล้า้ มเนื้้อ� หย่อ่ นยาน ร่ว่ งโรยก่่อนวัยั รวมถึึงชะลอการเกิิดริ้�วรอยต่่างๆ ช่ว่ ยกระตุ้�นการไหลเวีียนของโลหิิต ให้้เป็็นไปตามปกติิ การนวดตััวเองอย่่างง่า่ ย • ท่า่ ที่่บ� รรเทาอาการปวดเมื่อ�่ ยฝ่า่ เท้า้ และกระตุ้�นอวัยั วะภายในให้ท้ ำ�ำ งานปกติิ ใช้ว้ ิิธีนีั่่ง� ขัดั สมาธิิ ให้ฝ้ ่า่ เท้า้ ข้า้ งที่่จ� ะนวดหงายขึ้น� ใช้ศ้ อกด้า้ นตรงข้า้ มกับั ฝ่า่ เท้า้ กดจุดุ แนวกึ่ง� กลางฝ่า่ เท้า้ 3 จุดุ แล้ว้ ใช้้นิ้้�วหััวแม่่มืือกดคลึึงให้้ทั่่�วฝ่่าเท้้าและนิ้้�วเท้้า โดยทำำ�ประมาณข้้างละ 5 นาทีี สลัับกัันทั้้�ง 2 ข้า้ ง ซ้้ายขวา • ท่่าที่่บ� รรเทาอาการปวดเข่่า ขาหลังั หรืือเป็น็ ตะคริิวที่่น� ่อ่ งบ่่อยๆให้้นั่่�งเหยีียดขาข้้างหนึ่่ง� ใช้้มืือข้้างเดีียวกัันจัับปลายเท้้าไว้้ มืืออีีกข้้างกดเข่่าไว้้ไม่่ให้้งอ ค่่อย ๆ ก้้มตััวโดยลดช่่วงท้้อง ลงแนบขา หน้า้ มองตรงไปทางปลายเท้้าไม่ก่ ้ม้ หน้้า พร้อ้ มหายใจเข้้า-ออกให้ป้ กติิ 3-5 ครั้�งแล้ว้ ผ่่อนออก ทำำ�สลัับกันั ทั้้ง� 2 ข้า้ ง ท่า่ นี้้ช� ่่วยยืืดกล้า้ มเนื้้�อขาด้้านหลัังด้้วย • ท่่าที่่�บรรเทาอาการปวดหลััง เอวและสะโพก ให้้ทำำ�ท่่าขััดสมาธิิ ยื่่�นมืือข้้างใดข้้างหนึ่่�ง ใช้ข้ ้อ้ มืือไปวางขัดั ที่่ห� ัวั เข่า่ ด้า้ นตรงข้า้ ม บิิดลำ�ำ ตัวั ไปด้า้ นเดียี วกับั หัวั เข่า่ นั้้น� หายใจเข้า้ -ออก ค่อ่ ย ๆ บิิดตััวไปเรื่�อ่ ย ๆ ให้ม้ ากที่่�สุดุ หายใจเข้้าออกให้้ปกติิ 3-5 ครั้ง� แล้้วผ่่อนออก ทำ�ำ สลัับข้้าง • ท่า่ ที่่บ� รรเทาอาการปวดคอ ศีรี ษะและสะบักั ให้ท้ ำ�ำ ท่า่ นั่่ง� ขัดั สมาธิิตัวั ตรงพนมมืือระหว่า่ งอก หายใจเข้า้ -ออกออกแรงดันั มืือที่่พ� นมไว้แ้ ละ ค่อ่ ยๆยกมืือขึ้น� เหนืือศีรี ษะออกแรงดันั ฝ่า่ มืือเข้า้ หากันั ยืืดลำ�ำ ตัวั หายใจเข้้า-ออกปกติิ 3-5 ครั้ง� แล้ว้ ผ่อ่ นออก ท่่านี้้�ช่ว่ ยบริิหารกล้้ามเนื้้อ� คอและสะบััก กสิิกรรมธรรมชาติิ 119

3. การประคบสมุนุ ไพร การประคบสมุุนไพร หมายถึึง การนำำ�เอาสมุุนไพรทั้้�งสดหรืือแห้้ง หลาย ๆ ชนิิด โขลกพอแหลกและคลุกุ รวมกันั ห่่อด้้วยผ้้าทำำ�เป็็นลููกประคบ นึ่่�งด้้วยไอน้ำำ��ร้้อนและนำ�ำ ไปประคบ บริิเวณที่่�ต้้องการ จะช่่วยบรรเทาอาการปวดเมื่่�อย ลดอาการบวมอัักเสบของกล้า้ มเนื้้�อ ข้อ้ ต่่อ ลดอาการเกร็ง็ ของกล้้ามเนื้้�อ และอาการติิดขััดของข้้อต่่อ ช่ว่ ยเพิ่�ม่ การไหลเวีียนของโลหิิต และ ลดอาการปวด 4. การอบสมุุนไพร การอบสมุนุ ไพรเป็น็ วิิธีบี ำ�ำ บััดรักั ษาอย่า่ งนึ่่ง� ช่ว่ ยให้้การไหลเวียี นของโลหิิตดีีขึ้�นทำ�ำ ให้้ ร่า่ งกายสดชื่น�่ ผิิวพรรณเปล่ง่ ปลั่่ง� มีนี ้ำ��ำ มีนี วล ช่ว่ ยให้เ้ ส้น้ เลืือดฝอยขยายตัวั รููขุมุ ขนเปิดิ เพื่อ�่ ขับั ถ่า่ ย ของเสียี ออกทางผิิวหนังั ช่ว่ ยบรรเทาอาการปวดเมื่อ�่ ย ผ่อ่ นคลายกล้า้ มเนื้้อ� จะใช้ค้ วบคู่่�กับการนวด แผนไทย โดยมากมัักใช้้หลัังนวดเสร็็จแล้้ว ช่่วยลดอาการเกร็็งตััวของกล้้ามเนื้้�อ ข้้อต่่อ ช่่วยให้้ เนื้้�อเยื่�่อพัังผืืดยืืดหยุ่�นตัวั ร่่างกายสดชื่น�่ สมุนุ ไพรสดที่่�ใช้้ในการอบ • ไพล : แก้ป้ วดเมื่อ�่ ย ครั่น� เนื้้�อครั่�นตััว • ขมิ้้�นชััน : แก้้โรคผิิวหนััง สมานแผล • ตะไคร้้ : ดัับกลิ่่น� คาว บำำ�รุงุ ธาตุุไฟ • ใบ-ผิิวมะกรููด : แก้ล้ ม วิิงเวีียน • ใบหนาด : แก้โ้ รคผิิวหนังั พุพุ อง น้ำ�ำ�เหลืืองเสียี • ว่า่ นน้ำ��ำ : ช่่วยขับั เหงื่อ� แก้้ไข้้ • ใบส้ม้ ป่่อย : แก้้หวััด แก้ป้ วดเมื่่อ� ย • กระชาย : แก้ป้ วดเมื่่�อย ปากแตกเป็น็ แผล ใจสั่น� • ใบเปล้้าใหญ่่ : ถอนพิิษ ผิิดสำำ�แดง บำ�ำ รุุงผิิว กสิิกรรมธรรมชาติิ 120

สมุนุ ไพรแห้ง้ ที่่�ใช้้ในการอบ • เหงือกปลาหมอ : แก้้โรคผิิวหนังั พุพุ อง • ชะลููด : แก้ร้ ้อ้ นใน กระสับั กระส่่าย ดีีพิิการ • กระวาน : แก้้เจ็็บตา ตาแฉะ ตามัวั • เกษรทั้้ง� ห้า้ : แต่ง่ กลิ่่�น บำ�ำ รุุงหัวั ใจ • สมุนุ แว้้ง : แก้ล้ มวิิงเวีียน พิิษหวััด 5. การแช่่น้ำ�ำ� เป็็นการนำ�ำ ร่่างกายทั้้�งหมดหรืือบางส่่วนแช่ห่ รืือจุ่�มลงในน้ำ�ำ� เพื่อ่� บำ�ำ บัดั รักั ษาโรคต่่าง ๆ มีีอยู่่�ด้้วยกััน 4 แบบ 5.1การแช่น่ ้ำ��ำ เย็น็ ผู้�้ที่ร� ับั การรักั ษาจะแช่ต่ ัวั ลงในน้ำ��ำ เย็น็ ที่่ม� ีอี ุณุ หภููมิิราว10-18องศาเซลเซียี ส เป็็นเวลา 2-3 วิินาทีี หากต้้องการแช่่เป็็นเวลานาน ๆ จะต้้องถููตััวแรง ๆ ไปด้้วยขณะกำำ�ลัังแช่่ การจุ่่�มตััวในน้ำำ�� เย็็นจะช่ว่ ยทำำ�ให้้ร่่างกายตื่น่� ตัวั เนื่่�องจากได้ร้ ับั การกระตุ้�น นอกจากนี้้ � ยัังเพิ่ม�่ อััตราการเผาผลาญอาหารให้้กลายเป็น็ พลังั งานและโปรตีีน เพิ่ม�่ การไหลเวียี นของของเหลวใน ร่่างกาย เช่่น เลืือดและน้ำ��ำ เหลืือง หลังั การแช่น่ ้ำ��ำ เย็็น ต้้องมีกี ารบำำ�บััดด้้วยน้ำ�ำ� ร้อ้ นทัันทีี 5.2 การแช่่น้ำ�ำ�อุุณหภููมิิปกติิ จะแช่ต่ ัวั ในน้ำำ��ที่่�มีอี ุุณหภููมิิ 32-36 องศาเซลเซีียส เป็็นเวลา 15-20 นาทีี จะช่่วยให้ร้ ู้�้ สึึกผ่่อนคลาย เหมาะกัับผู้�้ มีีปัญั หานอนไม่ห่ ลับั ฟุ้้�งซ่า่ นกระวนกระวาย 5.3 การแช่น่ ้ำ��ำ ร้อ้ น จะแช่ต่ ัวั ในน้ำ��ำ ที่่ม� ีอี ุณุ หภููมิิ 40-45 องศาเซลเซียี ส เป็น็ เวลาไม่เ่ กิิน 20 นาทีี น้ำ�ำ� ที่่ม� ีอี ุุณหภููมิิสููงกว่า่ 45 องศาเซลเซีียส จะไม่่มีผี ลในการรัักษาโรค และอาจเป็น็ อัันตรายได้้ การแช่่ตััวในน้ำำ��ร้้อนจะช่่วยสร้้างความรู้้�สึึกกระชุ่�มกระชวย แต่่ผลที่่�ได้้จะเกิิดขึ้ �นเพีียงชั่ �วคราว จึึงเหมาะกัับการบำำ�บััดอาการปวดท้อ้ ง ปวดกล้้ามเนื้้�อ และข้้อต่่อ 5.4 การแช่่ตััวในน้ำำ��ลึึก วิิธีีการนี้้�จะได้้ผลดีีถ้้าทำำ�ร่่วมกัับการนวดตััว การออกกำำ�ลัังกาย หรืือการฉีดี น้ำ��ำ การได้ล้ อยตัวั ในน้ำ��ำ เหมาะสำ�ำ หรับั ผู้�้ที่เ� ป็น็ โรคข้อ้ อักั เสบ โปลิิโอ และกล้า้ มเนื้้อ� เสื่อ�่ ม สมรรถภาพ ผู้้�ที่�มีขี นาดและการทำ�ำ งานของกล้า้ มเนื้้�อผิิดปกติิจากอาการของโรคต่่าง ๆ เนื่่�องจาก แรงพยุุงของน้ำ�ำ�จะทำำ�ให้้ร่า่ งกายเบาขึ้�น ช่ว่ ยลดผลกระทบจากการกดกระแทกของน้ำ�ำ�หนักั ขณะ ออกกำำ�ลัังกาย กสิิกรรมธรรมชาติิ 121

ภาค หลักั กสิิกรรมธรรมชาติิ สู่่� โคก หนอง นา

บทที่�่ 7 หลัักการออกแบบ และการออกแบบ โคก หนอง นา เบื้้�องต้้น

การออกแบบโคกหนองนาเป็น็ การประยุกุ ต์ใ์ ช้้“เกษตรทฤษฎีใี หม่”่ ให้เ้ หมาะสมตาม แต่ล่ ะภููมิิสังั คม ซึ่ง�่ ขั้น� ตอนการออกแบบ โคก หนอง นา ด้ว้ ยตนเอง แบ่ง่ เป็น็ 3 ส่ว่ นด้ว้ ยกันั คืือ 1. หลักั การออกแบบตามหลักั ภููมิิสังั คม 2. การสำำ�รวจพื้้�นที่่ก� ่่อนการออกแบบ 3. ขั้้�นตอนการออกแบบ โคก หนอง นา ด้้วยตนเอง หลัักการออกแบบตามหลักั ภููมิสิ ังั คม พระราชกรณียี กิิจของพระบาทสมเด็จ็ พระเจ้า้ อยู่่�หัว รัชั กาลที่่� 9 ที่่ท� รงปฏิิบัตั ิิมาต่อ่ เนื่อ�่ ง ยาวนาน ตั้้ง� แต่เ่ สด็็จขึ้น� เถลิิงถวัลั ย์์สิิริิราชสมบัตั ิิในปีี 2489 แสดงถึงึ พระมหากรุุณาธิิคุณุ ในการ บำ�ำ บัดั ทุกุ ข์บ์ ำ�ำ รุงุ สุขุ แก่พ่ สกนิิกรให้ม้ ีชี ีวี ิิตความเป็น็ อยู่�ที่ด� ีขีึ้น� ผู้ค�้ นต่า่ งประจักั ษ์ใ์ นพระอัจั ฉริิยภาพ ของพระองค์์โดยหลักั การทรงงานทั้้ง� 23 ประการของพระองค์์ในประการที่่�5 นั้้น� เป็น็ เรื่อ� งภููมิิสังั คม “การพััฒนาใด ๆ ต้้องคำำ�นึึงถึึงสภาพภููมิิประเทศของบริิเวณนั้้�นว่่าเป็็นอย่่างไร และ สัังคมวิิทยาเกี่ �ยวกัับลัักษณะนิิสััยใจคอคน ตลอดจนวััฒนธรรมประเพณีีในแต่่ละท้้องถิ่่�นที่่�มีี ความแตกต่่างกััน “การพัฒั นาจะต้อ้ งเป็น็ ไปตามภููมิิประเทศทางภููมิิศาสตร์์และภููมิิประเทศทาง สัังคมศาสตร์์ ในสัังคมวิิทยา คืือ นิิสััยใจคอของคนเรา จะไปบัังคัับให้้คนอื่่�นคิิดอย่่างอื่่�นไม่่ได้้ เราต้้องแนะนำำ� เข้้าไปดููว่่าเขาต้้องการอะไรจริิง ๆ แล้้วก็็อธิิบายให้้เขาเข้้าใจหลัักการของการ พััฒนานี้้ก� ็็จะเกิิดประโยชน์์อย่า่ งยิ่่�ง” กสิิกรรมธรรมชาติิ 124

เราจึงึ น้อ้ มนำ�ำ หลักั การทรงงานข้อ้ 5 นี้้� มาใช้เ้ ป็น็ หลักั การออกแบบ นั่่น� คืือยึดึ หลักั สภาพ ความเป็็นจริิงของ “ภููมิิประเทศ” หมายความถึึง ด้า้ นกายภาพ เช่่น ดิิน น้ำ��ำ ลม ไฟ(แสง) พืืช รวมกับั “ด้า้ นสังั คม” คืือ คน วัฒั นธรรม ความเชื่อ�่ ภููมิิปัญั ญาดั้ง� เดิิมพื้้น� ถิ่น�่ นั้้น� ๆ ดังั นั้้น� การออกแบบ ตามหลักั ภููมิิสังั คมจึึงต้้องคำ�ำ นึึงถึงึ องค์์ประกอบทั้้ง� สองด้้าน ด้า้ นภูมู ิิศาสตร์์ 1. ดิิน 1.1 ต้้องรู้้�ลัักษณะของดิิน เช่่น ร่่วน เหนีียว ทราย ดิินปนหิิน และกายภาพของดิิน ว่า่ เกาะตััวกันั ดีีหรืือไม่่ เนื่�อ่ งจากการเกาะตัวั ของดิินมีีผลต่อ่ ความลาดเอียี งของการขุดุ ปรัับพื้้�นที่่� เช่่น ถ้้าดิินเกาะตััวกัันดีี มุุมของการขุุดจะอยู่�ที่ � 45 องศา ถ้้าการเกาะตััวกัันดีีมาก (ดิินเหนีียว) อาจขยายมุุมออกไปถึึง 60 องศา แต่่ถ้้าดิินเกาะตััวกัันไม่่ดีี (มีีทรายปนมาก) มุุมของการขุุด ควรอยู่�ที่ไ� ม่่เกิิน 35 องศา เพราะหากมีคี วามชันั มากเกิินไป อาจเกิิดการพังั ทลายได้้ กสิิกรรมธรรมชาติิ 125

1.2 ความลาดเอียี งของพื้้น� ที่่ � ดููได้จ้ ากเส้น้ ชั้น� ความสููงหรืือคอนทัวั ร์ไ์ ลน์์ (Contour Line) ซึ่ง�่ คืือเส้น้ ที่่ล� ากผ่า่ นจุดุ แต่ล่ ะจุดุ บนพื้้น� ดิินที่่ม� ีคี วามสููงในระดับั เดียี วกันั โดยสามารถหาเส้น้ คอนทัวั ร์์ ได้จ้ ากการส่อ่ งกล้อ้ งสำ�ำ รวจ เส้น้ คอนทััวร์์ 1 เส้น้ = 1 ชั้้น� ความสููง เส้น้ แต่ล่ ะเส้น้ จึึงไม่่มีที างตัดั กััน ฉะนั้้�น สรุปุ ได้้ว่า่ พื้้�นที่่ย� ิ่่ง� ชัันมากเส้น้ ก็็จะยิ่่ง� ถี่ม� าก พื้้�นที่่�ราบเส้้นก็็จะห่่างกััน สามารถดููเส้้นคอนทััวร์์คร่่าว ๆ ผ่่านทางแอปพลิิเคชั่ �นบนโทรศััพท์์มืือถืือ เช่่น แอป World Topo Map ทั้้ง� นี้้� สามารถสำ�ำ รวจความลาดเอีียงของพื้้�นที่่อ� ย่า่ งง่่ายด้ว้ ยตนเอง โดยดููจากร่่องน้ำ��ำ ใน พื้้�นที่่ห� รืือการกัดั เซาะของดิินในบริิเวณ ควรสำำ�รวจทั้้�งทางเข้า้ -ออกของน้ำ�ำ�นอกพื้้น� ที่่�และทิิศทาง การไหลของน้ำำ��ในพื้้น� ที่่�เพื่อ่� เก็บ็ ข้้อมููลนำำ�มาใช้ใ้ นการออกแบบต่่อไป กสิิกรรมธรรมชาติิ 126

2. น้ำำ�� “น้ำ��ำ คืือชีวี ิิต” การออกแบบ โคก หนอง นา เน้น้ การบริิหารจัดั การน้ำ��ำ ฝนในพื้้น� ที่่ใ� ห้เ้ พียี งพอต่อ่ การใช้้ ตลอดทั้้ง� ปีี หลักั คิิดโดยง่า่ ยคืือ เก็บ็ น้ำ��ำ ฝนที่่ต� กลงมาในพื้้น� ที่่ข� องเราให้ไ้ ด้ท้ั้้ง� หมด (100%) หรืือเก็บ็ ให้ไ้ ด้้ มากกว่า่ (ประมาณ 120-150%) โดยเก็็บเพิ่�่มเติิมจากน้ำ�ำ�ฝนที่่ห� ลากมาจากพื้้�นที่่�ข้้างเคียี ง 2.1 การคำ�ำ นวณปริมิ าณน้ำ��ำ ฝนที่่ต� กในพื้้�นที่่�เพื่่อ� การกักั เก็็บน้ำ�ำ� การจะคำำ�นวณปริิมาณน้ำำ��ฝนที่่�ตกในพื้้�นที่่�ได้้นั้้�น เราจะต้้องทราบข้้อมููล 2 อย่่าง คืือ ขนาดพื้้น� ที่่�ของตนเองและปริิมาณน้ำ��ำ ฝนเฉลี่ย� ต่อ่ ปีที ี่่ต� กในพื้้�นที่่� โดยขนาดพื้้�นที่่� จะต้้องแปลงจากหน่่วย ไร่่ งาน ตารางวา ให้้เป็็นตร.ม. เพื่่�อใช้้ คำำ�นวณกัับปริิมาณน้ำ�ำ�ฝนที่่�ตกในพื้้น� ที่่� “ฝนตกลงมาเท่า่ ไร เก็บ็ ไว้ใ้ ห้้หมด” ปริิมาณน้ำ��ำ ฝนเฉลี่ย� ที่่ต� กในพื้้น� ที่่ � สามารถหาข้อ้ มููลได้จ้ ากหลายหน่ว่ ยงาน เช่น่ เวบไซต์์ สำ�ำ นักั งานสถิิติิแห่ง่ ชาติิ http://service.nso.go.th/nso/web/statseries/statseries27.html หรืือสแกน QR Code ปริิมาณน้ำ��ำ ฝนเฉลี่ย� ต่อ่ ปี ีที่น� ำ�ำ มาคิิดคำ�ำ นวณควรได้ม้ าจากค่า่ เฉลี่ย� 3 ปียี ้อ้ นหลังั เป็น็ อย่า่ งน้อ้ ย เช่น่ ปริิมาณน้ำ��ำ ฝนเฉลี่ย� ต่อ่ ปีี ในปีี 2561 2562 และ 2563 เท่า่ กับั 1398 1200 และ 960 มม.ต่อ่ ปีี ตามลำ�ำ ดับั ค่่าเฉลี่�ยปริิมาณน้ำ��ำ ฝน 3 ปี ี จึึงเป็็น (1398+1200+960)/3 เท่่ากับั 1186 มม.ต่่อปีี แล้้วจึงึ แปลงหน่่วยจากมิิลลิิเมตรให้้เป็็นหน่ว่ ยเมตร 1186 ÷ 1000 = 1.186 เมตรต่อ่ ปีี เพื่�่อนำ�ำ มาคำำ�นวณกับั พื้้�นที่่�ซึ่่�งเป็น็ หน่ว่ ยตารางเมตรได้้ กสิิกรรมธรรมชาติิ 127

ดัังนั้้น� เราจะทราบปริิมาณน้ำ��ำ ฝนเฉลี่ย� ต่อ่ ปีที ี่่ต� กในพื้้�นที่่ไ� ด้โ้ ดยการนำำ� ขนาดพื้น้� ที่่� (ตารางเมตร) x ปริมิ าณน้ำำ��ฝนที่่�ตกในพื้�้นที่่� (เมตรต่่อปีี) 2.2 รูปู แบบการเก็็บน้ำ�ำ� ใน โคก หนอง นา การเก็็บน้ำำ��ใน โคก หนอง นา มีี 5 รููปแบบ คืือเก็็บใน หนอง นา คลองไส้้ไก่่ โคก และภาชนะเก็บ็ น้ำ��ำ ต่า่ ง ๆ เช่น่ ตุ่�ม โอ่ง่ แท้ง้ ก์์ โดยรููปแบบการเก็บ็ น้ำ��ำ บนดิิน ได้แ้ ก่่ การเก็บ็ น้ำ��ำ ในหนอง นา คลองไส้้ไก่่ และภาชนะ ส่่วนการเก็บ็ น้ำำ��ที่่�โคก เป็็นการเก็็บน้ำ�ำ� ใต้ด้ ิิน 2.2.1 หนองน้ำ��ำ หนองเก็บ็ น้ำ��ำ ตามแนวทางโคกหนองนา มักั มีรี ููปทรงอิิสระ(FreeForm)เลียี นแบบรููปทรง ของแหล่ง่ น้ำ��ำ ตามธรรมชาติิ เนื่อ�่ งด้ว้ ยรููปทรงอิิสระของหนองน้ำ��ำ มีเี ส้น้ รอบรููปที่่ย� าวกว่า่ รููปทรงอื่น�่ ๆ ที่่�มีีขนาดเท่่ากััน จึึงทำำ�ให้้มีีพื้้�นที่่�ในการปลููกต้้นไม้้รอบหนองน้ำำ��ได้้มากขึ้ �น และเงาของต้้นไม้้ที่่� พาดลงบนผิิวหนองน้ำำ��จะช่่วยสร้้างร่่มเงา ที่่�มีีความหลากหลายทั้้�งรำำ�ไรและร่่ม เหมาะเป็็นที่่� เพาะพัันธุ์�วางไข่่ของสัตั ว์น์ ้ำ��ำ กสิิกรรมธรรมชาติิ 128

นอกจากนี้้�ลมยัังพััดผิิวน้ำำ��กระทบตลิ่่�งรููปทรงอิิสระทำำ�ให้้เกิิดเป็็นคลื่่�นในหนองน้ำำ�� ทำ�ำ ให้ผ้ ิิวน้ำำ��ไม่่นิ่ง่� เมื่่อ� ผิิวน้ำำ��มีกี ารเคลื่่�อนไหว น้ำำ��จึึงไม่เ่ น่่าเสีีย ที่่ข� อบด้้านในของหนองน้ำำ�� จะมีตี ะพััก ซึ่่�งเป็น็ พื้้�นดิินส่่วนตื้น� ลักั ษณะคล้า้ ยขั้น� บัันได เพื่�่อชะลอแรงน้ำ��ำ ที่่ไ� หลลงหนอง ช่่วยลดการพัังทลายของตลิ่่ง� และเป็น็ พื้้น� ที่่�ปลอดภัยั สำ�ำ หรัับคน และสัตั ว์์หากเกิิดการพลััดตกหนองน้ำ��ำ บนตะพััก อีีกทั้้ง� ยัังเหมาะเป็็นแหล่ง่ อาศัยั ของสัตั ว์์น้ำ�ำ� และ เป็น็ บริิเวณปลููกพืืชน้ำ��ำ เพื่�อ่ ง่่ายต่อ่ การเก็บ็ เกี่�ยวผลผลิิต เพื่่�อช่่วยลดการระเหยของน้ำำ��ในหนองน้ำำ�� เราสามารถปลููกพืืชช่่วยปิิดผิิวน้ำำ�� เช่่น บััว ผักั กระเฉด ผักั บุ้�ง ฯลฯ แต่ต่ ้อ้ งควบคุมุ การเจริิญเติิบโตเพื่อ�่ ไม่ใ่ ห้ข้ึ้น� จนรกมากเกิินไป หรืือใช้ร้ ่ม่ เงา ของต้้นไม้้ใหญ่่ที่่�ปลููกไว้้รอบหนองน้ำำ�� เพื่่�อลดความร้้อนที่่�เกิิดขึ้ �นบนผิิวน้ำำ��ได้้ด้้วย ส่่วนความลึึก ของหนองน้ำำ��ควรเป็็นกี่ �เมตร ต้้องพิิจารณาความเหมาะสมในแต่่ละพื้้�นที่่� โดยดููจากลัักษณะดิิน ในพื้้�นที่่�และความต้้องการการใช้น้ ้ำำ�� เป็น็ ต้้น กสิิกรรมธรรมชาติิ 129

\"หน้า้ ตัดั ดิิน\" (Soil Horizon) ทำ�ำ ให้เ้ ราเห็น็ ความแตกต่า่ งของเนื้้อ� ดิินในแต่ล่ ะชั้น� ความลึกึ โดยเราสามารถจำ�ำ แนกดิินแต่ล่ ะชั้�นได้จ้ ากสีี ลักั ษณะและโครงสร้า้ งของอนุภุ าคดิินที่่แ� ตกต่่างกััน 1. ชั้�นอิินทรีียวัตั ถุุ (Organic) หรืือ ฮิิวมัสั เป็็นอิินทรีีวััตถุ ุ ซากพืืชซากสัตั ว์ท์ ับั ถมกันั ส่่วนใหญ่่จะพบในพื้้�นที่่ป� ่า่ ไม่่พบในพื้้น� ที่่ก� ารเกษตรเพราะถููกไถพรวนไปหมด 2. ดิินชั้น� บน (Top soil) เป็น็ ชั้น� ดิินที่่ม� ีสี ิ่ง�่ มีชี ีวี ิิตอาศัยั อยู่�เป็น็ จำ�ำ นวนมาก ส่ว่ นใหญ่ป่ ระกอบด้ว้ ย หิินแร่่และอิินทรีียวัตั ถุทุ ี่่�ย่อ่ ยสลายสมบููรณ์์แล้ว้ ทำำ�ให้ด้ ิินมีสี ีเี ข้ม้ 3. ชั้้น� ดิินล่า่ ง (Subsoil) หรืือชั้น� ดิินดาน ไม่ม่ ีอี ิินทรียี วัตั ถุผุ สมอยู่� เนื้้อ� ดิินมีคี วามแน่น่ และแข็ง็ 4. ชั้้น� หิินผุุ (Parent rock) ส่่วนใหญ่เ่ ป็็นหิินก้อ้ นเล็็ก ๆ ผสมกับั เนื้้อ� ดิิน 5. ชั้้น� หิินพื้้น� ,หิินต้้นกำำ�เนิิด (Bedrock) เป็็นชั้น� หิินก้้อนใหญ่่ ๆ เป็็นชั้�นที่่เ� จาะไปเพื่อ�่ สููบน้ำ�ำ� บาดาลหรืือน้ำ��ำ ใต้้ดิินมาใช้้ ขณะขุุดหนองน้ำำ�� ให้้สัังเกตุุการเปลี่่�ยนแปลงของดิินแต่่ละชั้ �นเมื่่�อเริ่่�มขุุดเจอชั้ �นหิินผุุ ก็ค็ วรหยุดุ ขุุดเนื่�่องจากหากขุดุ ไปจนถึงึ ชั้�นหิินพื้้น� หรืือหิินต้้นกำำ�เนิิด อาจทำ�ำ ให้ห้ นองเก็บ็ น้ำำ��ไม่่อยู่� และควรเลืือกวางตำำ�แหน่ง่ หนองน้ำ��ำ ให้้อยู่�ในจุดุ ต่ำ�ำ� สุดุ ในพื้้�นที่่� หรืือจุุดต้้นทางและปลายทางของ ทางน้ำำ��เข้้า-ออกในพื้้�นที่่� เพื่่�อให้ส้ ามารถเก็บ็ น้ำ��ำ ฝนที่่�ตกในพื้้�นที่่แ� ละไหลเข้้ามาในพื้้�นที่่ไ� ด้้อย่า่ งมีี ประสิิทธิิภาพมากที่่�สุดุ 2.2.2 นา นาในรููปแบบกสิิกรรมธรรมชาติิจะมีีคัันนากว้้าง มองจากด้้านหน้้าตััดขวางเป็็นทรง สี่เ� หลี่ย� มคางหมูู คืือ ฐานกว้า้ งด้า้ นบนแคบ โดยหัวั คันั นาควรมีคี วามกว้า้ งอย่า่ งน้อ้ ยประมาณ 2 เมตร ฐานกว้า้ งประมาณ 3 เมตร สููงประมาณ 1-2 เมตร ขึ้้น� อยู่่�กับความเหนียี วของดิิน หากดิินเหนียี วมาก มีีรากพืืชช่่วยยึึดเกาะมาก ก็็ทำำ�คัันนาที่่ม� ีีความชัันมากขึ้�นได้้ คืือ ฐานแคบกว่า่ 3 เมตรได้ ้ คัันนา ไม่พ่ ังั ทลาย แต่ห่ ากเป็น็ ดิินร่ว่ นปนทรายและมีรี ากพืืชช่ว่ ยยึดึ เกาะน้อ้ ย ก็ต็ ้อ้ งมีฐี านกว้า้ งกว่า่ 3 เมตร กสิิกรรมธรรมชาติิ 130

บนคัันนา ควรมีรี ่อ่ งน้ำ��ำ หรืือคลองไส้้ไก่่เพื่่�อช่ว่ ยให้น้ ้ำ��ำ แก่่พืืชที่่ป� ลููกทั้้ง� สองฝั่�งบนคัันนา สำ�ำ หรับั พื้้น� ที่่ข� นาดเล็ก็ เช่น่ พื้้น� ที่่� 1-2 ไร่ ่ ก็ค็ วรยึดึ ขนาดคันั นาตามนี้้เ� พราะหัวั คันั นาสามารถสร้า้ ง ประโยชน์์ได้้มากกว่า่ ผืืนนา แต่่สามารถปรับั ให้้คัันนารอบนอกใหญ่่ แต่่คัันนาด้า้ นในเล็็กลงเหลืือ ความกว้้างประมาณ 80 ซม. สููงประมาณ 60 ซม. ก็็ได้้ ทั้้�งนี้้�ให้้พิิจารณาตามหลักั ภููมิิศาสตร์์ และความจำำ�เป็็นของเจ้า้ ของพื้้น� ที่่�เป็็นหลััก ส่่วนรููปทรงพื้้น� นาโค้้งเว้า้ เล็็กน้อ้ ย ไม่่โค้ง้ เว้้ามากเพราะไม่่สะดวกต่่อการใช้้เครื่อ�่ งจักั ร โดยรอบผืืนนาด้า้ นในจะมีรี ่อ่ งน้ำ��ำ ติิดกับั คันั นา เพื่อ�่ ให้ส้ ัตั ว์น์ ้ำ��ำ ยังั มีที ี่่อ� ยู่�อาศัยั เมื่อ�่ สููบน้ำ��ำ ออกจากนา เพื่่�อเกี่ �ยวข้้าว แต่่ให้้เว้้นพื้้�นที่่�ช่่วงหนึ่่�งไม่่ต้้องขุุดร่่อง เพื่่�อให้้เครื่่�องจัักรสามารถลงในนาได้้ด้้วย และหากมีีนา 2 ผืืนติิดกันั ให้้เลืือกพื้้�นที่่�ที่่�ไม่่เป็น็ ร่่องนี้้อ� ยู่�ใกล้ก้ ัันเพื่อ�่ ความสะดวกในการเคลื่่อ� น ย้้ายเครื่�่องจักั ร ทั้้�งนี้้�ร่อ่ งน้ำ��ำ ข้้างในนายัังช่ว่ ยกักั เก็็บความชื้น� ให้ผ้ ืืนนาตลอดเวลา ทำ�ำ ให้้การทำ�ำ นา รอบใหม่่ไม่่ต้้องใช้เ้ วลาในการขัังน้ำ�ำ�เพื่่�อแช่ด่ ิินนานนััก กสิกิ รรมธรรมชาติิ 131

การปลููกพืืชบนคัันหัวั นา หรืือ “หัวั คันั นาทองคำำ�” คืือการสร้้างคันั นาให้ด้ ้า้ นบนคัันนา กว้า้ งและสููงอย่า่ งน้้อย 1 เมตร ฐานกว้้าง 2 เมตร เป็น็ รููปทรงสี่�เหลี่ย� มคางหมูู เพื่อ�่ ช่ว่ ยกักั เก็บ็ น้ำ�ำ� ในนาและเป็็นพื้้น� ที่่ป� ลููกพืืชผัักมากชนิิดที่่�ใช้ป้ ระโยชน์ไ์ ด้้หลากหลาย นอกจากได้้ผัักไร้ส้ ารเคมีีไว้้ รัับประทาน ช่่วยประหยััดค่่าใช้้จ่่าย ได้้แบ่่งปััน แล้้วยัังนำำ�ไปสร้้างรายได้้อีีกทางหนึ่่�งได้้ด้้วย ซึ่ง�่ การปลููกต้น้ ไม้บ้ นหัวั คันั นา ควรลดการปลููกผักั กิินใบกิินหัวั บริิเวณขอบคันั นา เพื่อ�่ ป้อ้ งกันั ปัญั หา หััวคัันนาพัังทลาย และควรคำำ�นึึงถึึงขนาดพุ่�มต้้นไม้้ที่่�เหมาะสมกัับทางเดิิน หากไม้้พุ่�มใหญ่่ ให้้ปลููกสลัับฝั่�งซ้า้ ยขวาเยื้�องกัันเป็็นฟันั ปลา ไม่ค่ วรปลููกฝั่�งเดีียวกัันทั้้�งแถว เพื่่�อไม่่ให้บ้ ีบี ทางเดิิน จนเหลืือพื้้�นที่่�แคบเกิินไป 2.2.3 คลองไส้ไ้ ก่่ คืือร่่องน้ำำ��ที่่�ขุุดขึ้ �นเพื่่�อช่่วยส่่งน้ำำ�� กัักเก็็บน้ำำ��และกระจายความชุ่�มชื้ �น เปรีียบเสมืือน ลำ�ำ ธาร เป็น็ ทางส่ง่ น้ำ��ำ ทั้้ง� ยังั ช่ว่ ยระบายน้ำ��ำ และชะลอความแรงของน้ำ��ำ ได้ด้ ้ว้ ย ซึ่ง�่ ควรขุดุ คลองไส้ไ้ ก่ใ่ ห้้ มีหี ลายขนาด ลักั ษณะคดเคี้ย� วลัดั เลาะไปทั่่ว� พื้้น� ที่่เ� พาะปลููก และมีหี ลุมุ พักั น้ำ��ำ ในคลองไว้เ้ ป็น็ ระยะ ๆ ส่ว่ นดิินที่่�ได้จ้ ากการขุดุ ก็็นำำ�มาถมเป็็นคัันให้ย้ าวคู่่�ขนานกันั ไปกับั คลอง ทั้้�งนี้้ค� วรพิิจารณาว่่าควร ถมคัันคลองฝั่ �งใดเพื่�่อให้ย้ ังั สามารถระบายน้ำำ�� ในพื้้�นที่่ไ� ด้้ด้ว้ ย กสิิกรรมธรรมชาติิ 132

การขุุดและวางตำำ�แหน่่งคลองไส้้ไก่่ได้้อย่่างเหมาะสมจะช่่วยกระจายความชุ่�มชื้�นและ เพิ่�่มความชื้�นสััมพัทั ธ์์ในบริิเวณนั้้�น ๆ อย่า่ งมีปี ระสิิทธิิภาพ โดยประหยััดค่่าใช้้จ่า่ ย ไม่่ต้้องวางท่อ่ ไม่่ต้อ้ งติิดสปริิงเกอร์์ และช่่วยลดภาระในการรดน้ำำ�� ต้้นไม้้ ขนาดของคลองไส้ไ้ ก่่ มีีตั้�งแต่่ขนาดใหญ่่ กว้้าง 3 เมตร ลึึกกว่่า 1 เมตร ซึ่่ง� ควรใช้้รถแบคโฮขุุด ลดหลั่�นลงไป จนถึงึ ขนาดเล็็ก กว้า้ งและลึกึ ประมาณ 60 ซม. ซึ่่�งขุดุ ได้ด้ ้ว้ ยจอบ ทั้้�งนี้้�ให้พ้ ิิจารณาเลืือกขนาด ตามความเหมาะสมและความจำำ�เป็็นในแต่ล่ ะพื้้�นที่่� วิธิ ีขี ุดุ คลองไส้ไ้ ก่่ 1. กำ�ำ หนดตำ�ำ แหน่ง่ การขุดุ คลองไส้ไ้ ก่ต่ั้ง� แต่ต่ ้น้ ทางจนถึงึ ปลายทาง ว่า่ ควรลัดั เลาะผ่า่ นจุดุ ใดบ้า้ ง ให้เ้ ป็น็ รููปทรงอิิสระ ไม่่เป็น็ คลองเส้น้ ตรงยาว ๆ และเลืือกขนาดที่่เ� หมาะสมกับั พื้้น� ที่่�บริิเวณนั้้น� ๆ 2. ความลึึกในคลองต้้องคำำ�นึึงถึึงระดัับความสููงต่ำำ��ด้้วย เพื่่�อให้้น้ำำ��ไหลไปในทิิศทางที่่�เรา วางแผนไว้้ เนื่�อ่ งจากน้ำ�ำ�ไหลจากที่่�สููงลงที่่ต� ่ำ��ำ เสมอ หากจุดุ เริ่�ม่ ต้น้ คลองไส้ไ้ ก่่อยู่�ต่ำ�� กว่า่ ปลายทาง ก็อ็ าจทำ�ำ ให้้น้ำำ��ขัังแล้ว้ ไหลออกนอกทิิศทาง ไม่เ่ ป็็นไปตามที่่ต� ้้องการ 3. ในคลองไส้ไ้ ก่ต่ ้้องมีหี ลุุมพัักน้ำ��ำ และคัันดิินหรืือฝายเพื่่�อกักั น้ำ��ำ เป็น็ ระยะ ๆ ชะลอการไหล ให้น้ ้ำำ��มีเี วลาซึมึ ลงใต้้ดิินและเป็็นการดักั ตะกอนไปในตััว เมื่่�อน้ำ��ำ เต็ม็ หลุุมแรก จะค่อ่ ย ๆ เอ่่อล้้น ไปยังั หลุมุ ต่่อไป กสิิกรรมธรรมชาติิ 133

4. ดิินที่่ไ� ด้้จากการขุุดคลองไส้้ไก่่ให้้นำ�ำ มาปั้้�นเป็็นคัันคลองแต่่ต้อ้ งระวัังไม่ใ่ ห้้คัันคลองขวาง การระบายน้ำ��ำ ในพื้้น� ที่่�ความกว้า้ งของคันั คลองประมาณ 1เมตร หรืือ ปรับั ขนาดตามความเหมาะสม กัับพื้้�นที่่� เพื่่�อเป็น็ ที่่�ปลููกแฝกลดการพังั ทลายของดิิน ปลููกพืืชผัักสวนครััวและสร้า้ งป่่า 3 อย่า่ ง ประโยชน์์ 4 อย่่าง 5. คลองไส้ไ้ ก่ท่ ี่่พ� าน้ำ��ำ ไหลลงหนอง ควรสร้า้ งฝายช่ว่ ยชะลอแรงน้ำ��ำ ให้ไ้ หลเบาลง และยังั ช่ว่ ย ดักั ตะกอนไม่ท่ ำ�ำ ให้ห้ นองตื้น� เขิิน โดยฝายนี้้อ� าจทำ�ำ มาจากกระสอบทราย กระสอบดิิน ไม้ไ้ ผ่ห่ รืือหิิน และควรปลููกแฝกระหว่่างร่อ่ งหิิน ร่อ่ งกระสอบเพื่อ�่ ช่่วยลดแรงน้ำ�ำ�และช่่วยยึึดเกาะตััวฝายไม่่ให้้ ไหลตามกระแสน้ำ�ำ� กสิกิ รรมธรรมชาติิ 134

ประโยชน์ข์ องคลองไส้ไ้ ก่่ 1. ความคดเคี้ �ยวและหลุุมพัักน้ำำ��ในคลองไส้้ไก่่ช่่วยกัักเก็็บน้ำำ��ให้้ซึึมลงใต้้ดิิน ไม่่ให้้น้ำำ��ไหล ผ่่านเร็็วเกิินไป 2. เปลี่่�ยนทิิศทางน้ำ��ำ ให้ก้ ระจายสู่�พื้�นที่่�เพาะปลููก 3. ดัักตะกอนดิินและธาตุุอาหาร ป้้องกัันการชะล้้างหน้้าดิิน 4. ป้อ้ งกันั ขอบหนองน้ำ��ำ พังั ทลายจากความแรงของน้ำ��ำ ที่่ไ� หลลงหนอง โดยขุดุ คลองไส้ไ้ ก่ด่ ักั ทางน้ำ�ำ�เดิิม เพื่�อ่ นำ�ำ พาน้ำำ��ให้ไ้ หลไปในทิิศทางอื่่�นที่่�เหมาะสมกว่่า รูปู แบบของคลองไส้ไ้ ก่่ 1. คลองไส้ไ้ ก่ส่ ำำ�หรับั พื้้น� ที่่�ลาดเอีียงที่่เ� ป็็นภููเขา จะขุดุ เพื่อ�่ รับั น้ำำ��จากพื้้น� ที่่�ลาดชันั โดยช่ว่ ย ลดความเร็ว็ และแรงของน้ำ��ำ ให้้น้ำ�ำ� ไหลซึมึ ลงดิินให้ม้ ากที่่�สุดุ ก่อ่ นไหลลงสู่�พื้�นที่่�ที่่�ต่ำ�ำ�กว่่า 2. คลองไส้้ไก่่สำำ�หรัับพื้้�นที่่�เนิิน จะขุุดเพื่่�อเปลี่่�ยนทางน้ำำ��ให้้ไหลไปในทิิศทางที่่�เราต้้องการ เพื่่�อช่ว่ ยกระจายความชุ่�มชื้น� ให้้พื้้น� ที่่เ� พาะปลููก 3. คลองไส้้ไก่่สำำ�หรัับพื้้�นที่่�ราบลุ่�ม จะขุุดแบบคดโค้้งให้้น้ำำ��ไหลเอื่่�อยแต่่มีีการเคลื่่�อนตััว ตลอดเวลา เพื่�่อกระจายความชุ่�มชื้�นและเกิิดคลื่่�นที่่�ผิิวน้ำ�ำ� ทำำ�ให้น้ ้ำ��ำ ไม่น่ ิ่�่ง ช่่วยลดปััญหาน้ำ�ำ� เน่า่ เสีีย 2.2.4 โคก สร้า้ งโคกโดยใช้ด้ ิินที่่�ขุุดจากหนอง หรืือคลองไส้้ไก่ข่ นาดใหญ่่ เพื่่อ� ใช้เ้ ป็็นพื้้�นที่่�ปลููกป่่า 3 อย่า่ ง ประโยชน์์ 4 อย่่าง ให้้มีีพอกิิน พออยู่� พอใช้้ พอร่ม่ เย็น็ เป็็นแหล่่งเก็บ็ น้ำ�ำ� ใต้ด้ ิินจากป่่า บนโคก เป็น็ ที่่ต�ั้ง� ของที่่อ� ยู่�อาศัยั และคอกสัตั ว์ส์ ำ�ำ หรับั พื้้น� ที่่ร� าบลุ่�มที่่ม� ีนี ้ำ��ำ ท่ว่ มเป็น็ ประจำ�ำ หากออกแบบ วางตำ�ำ แหน่ง่ คำ�ำ นวณความสููงและพื้้น� ที่่ข� องโคกได้อ้ ย่า่ งเหมาะสม จะช่ว่ ยให้เ้ รารับั มืือและอยู่�ร่วมกับั สถานการณ์น์ ้ำ��ำ ท่ว่ มได้เ้ ป็น็ อย่า่ งดีี ไม่เ่ ดืือดร้อ้ น ไม่ข่ าดแคลนและไม่จ่ ำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งอพยพออกนอกพื้้น� ที่่� ภาพการเปลี่ย� นแปลงของโคก ณ บ้้านไร่เ่ บญจพาส จ.ประจวบคีรี ีีขันั ธ์์ ปีี 2562 และปีี 2564 กสิกิ รรมธรรมชาติิ 135

2.2.5 ภาชนะเก็บ็ น้ำำ�� ต่า่ งๆ ปริิมาณที่่ต� ้อ้ งการเก็บ็ น้ำ��ำ ในภาชนะ ขึ้้น� อยู่่�กับความต้อ้ งการการใช้น้ ้ำ��ำ ของแต่ล่ ะครัวั เรืือน เราสามารถเก็บ็ น้ำ��ำ ฝนในตุ่�มหรืือโอ่ง่ โดยรับั น้ำ��ำ จากหลังั คาด้ว้ ยรางน้ำ��ำ ฝน ต่อ่ รางลงตุ่�มหรืือโอ่ง่ ไว้ใ้ ช้้ ซึ่ง่� เป็็นรููปแบบที่่�ง่า่ ยที่่ส� ุดุ ในการเก็บ็ น้ำำ��ฝน แทงก์น์ ้ำ�ำ� สำำ�หรับั เก็็บน้ำ��ำ ในสถานที่่�จำ�ำ กััด หรืือกรณีีต้้องการนำ�ำ น้ำ�ำ�ขึ้้น� เก็็บในที่่ส� ููง โดยใช้้ แทงก์์น้ำำ��สำำ�เร็็จรููปหรืือสร้้างแทงก์์แบบบ้้าน ๆ ด้้วยภููมิิปััญญาท้้องถิ่่�น เช่่น การใช้้ไม้้ไผ่่สานเป็็น โครงสร้า้ ง ฉาบด้ว้ ยปููน แล้ว้ ตั้ง� แทงก์น์ ้ำ��ำ ไว้บ้ นที่่ส� ููง อาจใช้พ้ ลังั งานแสงอาทิิตย์ส์ ููบน้ำ��ำ เข้า้ เก็บ็ ในแทงก์์ แล้้วปล่อ่ ยน้ำำ�� ลงมาในคลองไส้ไ้ ก่่ตามต้้องการ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 136

2.3 การคำ�ำ นวณพื้�้นที่่เ� ก็บ็ น้ำ��ำ ในรููปแบบต่่าง ๆ การคำ�ำ นวณขนาดหนองน้ำ��ำ และปริิมาตรน้ำ�ำ� ที่่เ� ก็บ็ ในหนอง สำำ�หรัับหนองรููปทรงอิิสระ การคำำ�นวณพื้้�นที่่เ� ก็็บน้ำ�ำ�ในนา หััวคัันนาควรยกสููงอย่่างน้้อย 1 เมตร ในช่่วงหน้้าฝนจะช่่วยให้้สามารถเก็็บน้ำำ��ได้้ เท่า่ ความสููงของคันั นา โดยน้ำ��ำ ที่่เ� ก็บ็ ไว้จ้ ะค่อ่ ย ๆ ซึมึ ลงดิินที่่เ� หลืือจะเป็น็ น้ำ��ำ บนดิิน ส่ว่ นน้ำ��ำ ที่่อ� ยู่�ใต้ด้ ิิน จะช่ว่ ยสร้า้ งความชุ่�มชื้น� และเก็็บรัักษาน้ำ�ำ� ไว้ใ้ นรููปแบบน้ำ�ำ� ใต้ด้ ิินต่่อไป กสิิกรรมธรรมชาติิ 137

การคำำ�นวณพื้�้นที่่ก� ัักเก็็บน้ำำ��ในคลองไส้ไ้ ก่่ คำ�ำ นวณได้ด้ ้ว้ ยวิิธีเี ดียี วกันั คืือ กว้า้ ง x ยาว x ลึกึ หากเป็น็ คลองไส้ไ้ ก่ใ่ หญ่ ่ ที่่ม� ีพีื้้น� ที่่ต� ะพักั ก็จ็ ะต้อ้ งหัักพื้้น� ที่่�ตะพัักออกไปด้ว้ ย เช่่นเดีียวกับั การคำ�ำ นวณปริิมาตรการเก็็บน้ำำ��ในหนอง การคำำ�นวณพื้�้นที่่ก� ักั เก็็บน้ำ�ำ�ในโคก เป็็นการเก็็บน้ำำ��ใต้้ดิิน โดยเก็็บได้้สููงสุุดถึึง 70% ของปริิมาณน้ำำ��ที่่�ตกลงบนพื้้�นที่่�โคก จะใช้ว้ ิิธีคี ำ�ำ นวณปริิมาตรน้ำ��ำ เหมืือนหนองน้ำ��ำ แต่เ่ ปลี่่ย� นความลึกึ เป็น็ ความสููง คืือ กว้า้ ง x ยาว x สููง และหักั ส่ว่ นที่่เ� ป็น็ อากาศออก เพราะโคกจะมีคี วามลาดเอียี ง ไม่ไ่ ด้เ้ ป็น็ แท่ง่ สี่เ� หลี่ย� มทำ�ำ มุมุ 90 องศา จากพื้้น� อยู่�แล้ว้ การจะเก็บ็ น้ำ��ำ ในโคกให้ไ้ ด้ถ้ ึงึ 70% ก็ต็ ่อ่ เมื่�่อโคกมีคี วามสมบููรณ์์ บนโคกเป็็นพื้้น� ที่่�ป่่า ซึ่่ง� เจริิญเติิบโตแล้ว้ เท่่านั้้�น • โคก 0 วันั คืือโคกโล้้น ๆ ที่่เ� พิ่่�งขุุดปรับั จะเก็็บน้ำ�ำ� ได้ป้ ระมาณ 20% • โคก 0 วััน + คลองไส้ไ้ ก่่ เก็บ็ น้ำำ��ได้้ 20-25% สามารถเก็บ็ น้ำ��ำ เพิ่่�มจากการเป็็นโคกโล้้น ๆ ได้โ้ ดยการขุดุ คลองไส้้ไก่่ ให้้โค้ง้ เลาะไปมาตามแนวเส้้นความชััน (Contour line) ให้้น้ำ�ำ� มีเี วลาซึึมลงดิินในโคก • โคก 6 เดืือน คืือ โคกที่่ต� ้น้ ไม้้บนโคกเริ่�ม่ โตแล้้ว + มีคี ลองไส้้ไก่่ เก็บ็ น้ำ��ำ ได้้ 40-50% • โคก 1-3 ปี ี คืือ โคกที่่�ต้น้ ไม้บ้ นโคกส่่วนมากโตแล้้ว + มีีคลองไส้้ไก่ ่ จึึงจะสามารถเก็็บน้ำ��ำ ได้้ถึงึ 70% ซึ่ง�่ เป็น็ ปริิมาณสููงสุดุ ที่่ส� ามารถกัักเก็บ็ น้ำ��ำ ในโคกได้้ ทั้้ง� นี้ � ลักั ษณะดิินของโคกก็ม็ ีผี ลต่อ่ ความสามารถในการกักั เก็บ็ น้ำ��ำ ด้ว้ ย หากโคกเป็น็ ดิินทราย มีีความอุ้�มน้ำ��ำ ต่ำำ�� ก็จ็ ะเก็บ็ น้ำ�ำ� ได้้น้้อย อาจต้้องใช้ว้ ิิธีอี ื่น�่ ช่่วยในการกักั เก็็บน้ำ�ำ� เช่น่ การปลููกแฝก หรืือพืืชที่่�มีีระบบรากฝอยค่่อนข้้างมาก กสิิกรรมธรรมชาติิ 138

น้ำำ�� จากโคกสามารถเปลี่่�ยนไปกลายเป็น็ น้ำ�ำ�ในหนองน้ำำ��ได้้ เพราะแรงดัันย่อ่ มดันั น้ำำ�� ให้้ ไหลไปในพื้้น� ที่่ท� ี่่ม� ีีความหนาแน่น่ น้้อยกว่่า เช่่น น้ำ��ำ จากชั้น� หิินใหม่ ่ ก็็จะไหลซึึมไปในหนองน้ำ�ำ� ที่่ม� ีี ความหนาแน่่นของพื้้�นที่่�ต่ำำ�� จึึงเป็็นการเติิมน้ำำ��จากด้้านล่่างเข้้าสู่ �หนองน้ำำ��ได้้อีีกทางหนึ่่�งหากวาง ตำ�ำ แหน่่งหนองน้ำ��ำ ไว้ใ้ กล้้บริิเวณโคก 3. ลม ลมประจำำ�ถิ่่�นของไทย มีี 2 ประเภท คืือ ลมหนาว พััดจากทิิศตะวัันออกเฉีียงเหนืือ (ลมจากเทืือกเขาหิิมะ) และลมมรสุมุ พััดมาจากตะวันั ตกเฉียี งใต้้ (ลมจากทะเล) กสิิกรรมธรรมชาติิ 139