หนังสือการพัฒนาตามหลักกสิกรรมธรรมชาติสู่ระบบเศรษฐกิจพอเพียง

วิิธีกี ารอนุุรัักษ์แ์ มลงตััวห้ำำ�� ตััวเบียี น 1. เลิกิ ใช้้ปุ๋๋ย� เคมีี และสารพิษิ ทางการเกษตรทุกุ ชนิดิ เพราะสารพิษิ เหล่า่ นั้้น� ส่ง่ ผลให้้ดินิ เป็น็ กรดจัดั สิ่ง� มีีชีีวิติ ในดิินจะถููกทำำ�ลาย 2. เลิกิ ใช้้ยาฆ่า่ หญ้้า เลิกิ เผาตอซังั หันั มาใช้้วิธิ ีีตัดั นาบ หรืือห่ม่ ดินิ ด้้วยฟาง ใบไม้้หรืือกิ่ง� ไม้้แห้้งแทน 3. เลิิกใช้้สารกำำ�จััดแมลงและสารฆ่่าเชื้้�อรา แล้้วใช้้สารสกััดสมุุนไพรแทน 4. ปลููกไม้้ดอกล่อ่ แมลงตััวห้ำ�ำ�ตััวเบีียนให้้เข้้ามาในแปลง 5. ป ลููกป่่า 3 อย่่าง ประโยชน์์ 4 อย่่าง ด้้วยไม้้ 5 ระดับั สููง กลาง เตี้ย� เรี่�ย่ ดิิน พืืชหัวั ใต้้ดิิน เพื่่อ� สร้้างระบบนิิเวศในพื้�้นที่�ข่ องตนเอง 6. ไม่ล่ ่่าสัตั ว์์กินิ แมลง เช่่น อึ่�งอ่่าง คางคก กบ เขีียด ตุ๊�กแก แย้้ นก ฯลฯ 7. ห มั่่�นสำำ�รวจแมลงในแปลงอย่่างสม่ำำ��เสมอ ถ้้าพบว่่าแมลงศััตรููพืืชกััดกิินใบพืืชไปเกิินกว่่า 70% ควรใช้้สารสกััดสมุุนไพรกำำ�จััดศััตรููพืืช ฉีีดพ่่นอย่่างต่่อเนื่่�องทุุกวััน ในช่่วง 1-3 วััน จนแมลงลดลงหรืือหายไป 2.2 นิิยาม 5 ว่่าด้้วยเรื่�องความสััมพัันธ์์ของสิ่ �งต่่างๆตามธรรมชาติิ ที่่�นัักกสิิกรรมธรรมชาติิควรทำำ� ความเข้้าใจ ให้้เห็น็ ถึึงความสอดคล้้องเชื่�อมโยงกันั ของธรรมชาติิทั้้ง� หมด เพื่่�อนำ�ำ ไปสู่�การนำำ�มาใช้้ ในการออกแบบพื้้�นที่่� โคก หนอง นา ตามวิิถีีชีีวิิตในแบบที่ต่� ้้องการ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 40

อุุตุุนิยิ าม เรื่อ� งของดินิ น้ำ��ำ ลม ไฟ การจะผลิิตอาหารให้้มนุุษย์พ์ อกินิ ดิินเป็็นเรื่�องพื้้�นฐานที่่ส� ำ�ำ คัญั เป็น็ อัันดัับหนึ่่�ง รองมาเป็็นเรื่อ� งน้ำ��ำ เรื่อ� งอากาศ คาร์บ์ อนไดออกไซด์ห์ รืือเรื่อ� งลม รวมทั้้�งแสงไฟ กระบวนการพวกนี้้ส� ััมพันั ธ์์กัันทั้้ง� หมด ดินิ น้ำ�ำ�ลมไฟรวมกัันกลายเป็น็ ต้้นพืืชที่�่ค่อ่ ย ๆ เติิบใหญ่่ ต้้นไม้้หยั่�งรากอยู่�ในอุุตุนุ ิยิ ามอยู่�ในดินิ ในดินิ มีีน้ำ��ำ มีีสิ่่ง� มีีชีีวิติ มีีจุลุ ินิ ทรีีย์์ มีีลมมีีอากาศ แทรกอยู่� มีีแร่ธ่ าตุุ ซากพืืชเป็น็ อาหารและเป็น็ ที่�เ่ กาะให้้กัับจุลุ ิินทรีีย์์ รากที่่�หยั่�งอยู่�ในดิินก็ด็ ููดน้ำำ�� ดููดอาหารที่ล�่ ะลายน้ำ��ำ ขึ้้น� ไปตามลำ�ำ ต้้นไปหาใบ ใบสามารถเอาไฟจากดวงอาทิติ ย์ซ์ ึ่ง�่ เป็น็ ต้้นกำ�ำ เนิดิ พลัังงานมาสังั เคราะห์์แสง โดยดึงึ เอาคาร์บ์ อนไดซ์์ออกไซด์์ ออกซิิเจนกัับน้ำำ�� มาผสมกันั จนเกิิด เป็น็ น้ำำ��ตาลส่ง่ ลงไปเลี้�ยงราก ไปเลี้�ยงสิ่ง� มีีชีีวิติ จำำ�พวกจุุลิินทรีีย์์ซึ่ง่� ชอบน้ำ�ำ�ตาล อุุตุุนิยิ าม 4 ตัวั นี้้� มารวมกันั จนเกิดิ เป็็นชีีวิติ ใหม่ข่ึ้น� เรีียกว่่าพีีชะ หรืือพืืช พีีชนิยิ าม หรืือสิ่ง� มีีชีีวิติ จำ�ำ พวกพืืช สามารถสังั เคราะห์พ์ ลังั งานแสงจากดวงอาทิติ ย์ม์ าเลี้ย� งตัวั เอง ได้้พลังั งานประกอบกัันจนมีีชีีวิิต แล้้วเกิดิ และเติบิ โตอยู่่�กับั ที่่� ขยายพัันธุ์์�เพื่่�อให้้เกิิดชีีวิิตใหม่แ่ ละ ตายไปในที่ส่� ุดุ การที่พ�่ ืืชเป็น็ สิ่่ง� มีีชีีวิติ เราจึงึ จำ�ำ เป็น็ จะต้้องเข้้าใจว่า่ มนุษุ ย์แ์ ละสัตั ว์จ์ ะอยู่�ร่วมกันั กับั พืืช ได้้อย่่างไร กสิิกรรมธรรมชาติิ 41

จิติ นิยิ าม ว่า่ ด้้วยเรื่อ� งของสิ่ง� มีีชีีวิติ จำ�ำ พวกสัตั ว์ต์ ่า่ งๆที่ม�่ ีีจิติ ใจ เดินิ ทางเคลื่อ� นไหวได้้ แต่ไ่ ม่ส่ ามารถ รับั พลัังงานโดยตรงจากดวงอาทิิตย์์ จึึงต้้องอาศัยั การกิินส่่วนต่า่ ง ๆ ของพืืช เพื่่�อนำำ�พลัังงานที่พ�่ ืืช หรืือพีีชนิยิ ามสัังเคราะห์จ์ ากดวงอาทิิตย์์ มาสร้้างร่า่ งกาย สร้้างเป็็นพลัังงานของตััวเอง แต่ร่ ะบบ โครงสร้้างของสิ่�งมีีชีีวิติ ประเภทสััตว์์ มีีความสลัับซับั ซ้้อน มีีสภาพแวดล้้อมที่�่ตัวั เองชอบ ก่อ่ นจะ เลี้�ยงสััตว์ช์ นิดิ ใด เราจึงึ ต้้องเข้้าใจความต้้องการของสัตั ว์์แต่่ละประเภทเพื่่อ� สร้้างสภาพแวดล้้อม ที่เ่� หมาะสม เช่น่ ถ้้าเราจะเลี้ย� งปลา เราจะขุุดบ่อ่ ขุดุ คลอง ปั้้น� คันั นา ให้้ปลามาอยู่่�กับั ข้้าวในนา ถ้้าจะเลี้ย� งกุ้�งต้้องรู้ว�้ ่า่ กุ้�งชอบหากิินหน้้าเลน ในเลนก็ต็ ้้องมีีลมมีีอากาศถ่่ายเท แดดก็ต็ ้้องส่อ่ งถึึง กรรมนิิยาม เรื่�องของมนุษุ ย์แ์ ละสังั คม คนเป็็นสิ่่ง� มีีชีีวิิตที่�่สููงกว่่าจิิตนิิยามทั่่ว� ไป เพราะคนมีีความ สามารถที่่�จะเข้้าใจว่่าทำำ�อะไรแล้้วจะได้้ผลอย่่างไร เข้้าใจว่่าถ้้าสร้้างสภาพแวดล้้อมที่่�เหมาะสม ก็็จะมีีแมลง มีีนก มีีปลามาอยู่�เอง ถ้้าขุุดบ่่อแบบนี้้� ถึึงมีีปลามาก็็จะอยู่�อาศััยไม่่ได้้เพราะไม่่มีี ที่ว�่ างไข่่ ไม่่มีีที่่ห� ากินิ คนเรีียนรู้้�ที่จ�่ ะเข้้าใจ แล้้วทำำ�กรรมตามเหตุปุ ัจั จััย ก็จ็ ะเอื้�อ้ ให้้สัตั ว์์ต่า่ ง ๆ ทั้้�งนก ปลา กุ้ �งมาอยู่� แล้้วเจริิญเติิบโตได้้ดีี เพราะจััดสภาพแวดล้้อมหรืือทำำ�กรรมที่่�เอื้้�อต่่อ สภาพแวดล้้อม ให้้มีีอาหารสมบููรณ์์ ฉะนั้้น� มนุุษย์์สามารถเลืือกได้้ว่า่ จะทำำ�ให้้โลกใบนี้้�สมบููรณ์์ หรืือขาดแคลน หากตัดั วงจรของความสัมั พันั ธ์ข์ องธรรมชาติิ ความสมบููรณ์ก์ ็จ็ ะหายไป ความอดอยาก ของมนุุษย์์ก็็จะเพิ่่�มขึ้ �น นี่่�คืือกรรมนิิยาม แต่่มนุุษย์์ที่่�เข้้าใจความสััมพัันธ์์ของกรรมที่่�ลึึกซึ้ �งไปจน เห็็นการเปลี่่�ยนแปลง เรีียกว่่าธรรมนิยิ าม ธรรมนิิยาม “หััวใจคืือทุุกสิ่�งสััมพันั ธ์ก์ ัันหมด” หากจะเป็็นเกษตรกร ก็ต็ ้้องเป็น็ นัักออกแบบการเกษตร วางแผนการใช้้ที่ด�่ ิินให้้ถููกต้้อง คนที่เ�่ รีียนวิชิ าออกแบบกสิกิ รรมธรรมชาติิ ก็ต็ ้้องเข้้าใจว่า่ ภููมิศิ าสตร์แ์ ต่ล่ ะที่ไ�่ ม่เ่ หมืือนกันั ต้้องคำ�ำ นึงึ ถึงึ ประโยชน์ใ์ ช้้สอยที่ต�่ ้้องการ เช่น่ ออกแบบที่ด�่ ินิ เพื่่อ� ทำ�ำ การเกษตร เพื่่อ� ใช้้อยู่�อาศัยั เพื่่อ� เป็น็ คอกสัตั ว์์ หรืือเพื่่อ� เลี้�ยงปลาเลี้�ยงกุ้�ง เหล่่านี้้ค� ืือภููมิศิ าสตร์ท์ ี่่แ� ตกต่า่ งกันั หากจะทำ�ำ การเกษตร จะเพาะปลููก เลี้ย� งสัตั ว์์ สร้้างบ้้านใช้้ชีีวิติ อยู่�ที่น�่ั่่น� แต่ไ่ ม่เ่ ข้้าใจอะไร อย่า่ งลึกึ ซึ้ง� เลย ก็็ยากที่่�จะประสบความสำ�ำ เร็จ็ ฉะนั้้น� หลัักภููมิิศาสตร์์กับั หลัักสัังคม ความสััมพัันธ์์ ของทุุกสิ่�งจึงึ เป็น็ เรื่อ� งที่่�ต้้องเข้้าใจ การเข้้าใจนิยิ ามทั้้ง� 5 คืือการเข้้าใจธรรมชาติิ ใช้้ชีีวิติ ที่ส�่ อดคล้้องไม่ฝ่ ืืนธรรมชาติิ ต้้นทุนุ ของ ทุกุ ๆอย่า่ งจะไม่ส่ ููงเกินิ ที่่�ควรจะเป็็น การสร้้างวงจรชีีวิิตที่ม�่ ีีความสมดุุล เป็น็ พื้น�้ ฐานสำำ�คัญั ในการ ทำ�ำ กสิกิ รรมธรรมชาติิ ทั้้ง� การออกแบบ โคก หนอง นา และการมีีวิถิีีชีีวิติ ที่ม�่ั่น� คงและยั่ง� ยืืนอย่า่ งแท้้จริงิ กสิิกรรมธรรมชาติิ 42

2.3 ป่่า 3 อย่่าง ประโยชน์์ 4 อย่่าง การปลููกป่่า 3 อย่่าง เพื่่อ� ให้้ได้้ประโยชน์ถ์ ึึง 4 อย่า่ ง เป็็นแนวคิิดในพระบาทสมเด็็จ พระเจ้้าอยู่่�หัวั รัชั กาลที่�่ 9เพื่่อ� เป็น็ แนวทางในการอนุรุ ักั ษ์ป์ ่า่ ดินิ และน้ำ��ำ ควบคู่่�ไปกับั การหล่อ่ เลี้ย� ง ความต้้องการด้้านเศรษฐกิจิ คืือการปลููกที่ส�่ ามารถนำ�ำ มาใช้้ประโยชน์ใ์ นครัวั เรืือน เพิ่่ม� ความมั่น� คง และสร้้างรายได้้ในระยะยาว โดยการปลููกป่่า 3 อย่่าง ประโยชน์์ 4 อย่่าง ได้้แก่่ 1. ป่า่ ใช้้กิิน เช่น่ แค มะรุมุ ทุุเรีียน สะตอ ผัักหวาน ฝาง กล้้วย ฟักั ข้้าว ฯลฯ ประโยชน์์เพื่่�อให้้ “พอกิิน” คืือ การปลููกต้้นไม้้ที่�่กิินได้้ ทั้้ง� เป็็นอาหารและสมุนุ ไพร 2. ป่่าใช้้สอย เช่่น มะคำ�ำ ดีีควาย มะหาด หวาย ไผ่่ ฯลฯ ประโยชน์เ์ พื่่อ� ให้้ “พอใช้้” คืือ การปลููกต้้นไม้้ให้้เป็น็ ป่า่ ได้้ไม้้สำ�ำ หรับั ใช้้สอยในครัวั เรืือน อาทิิ ทำ�ำ ฟืืนเผาถ่า่ น ทำำ�งานหัตั ถกรรม หรืือทำำ�น้ำ��ำ ยาซัักล้้าง 3. ป่่าใช้้อยู่� เช่่น ตะเคีียนทอง ยางนา แดง สััก พะยููง พยอม ฯลฯ ประโยชน์์เพื่่อ� ให้้ “พออยู่�” คืือ การปลููกต้้นไม้้ที่ใ�่ ช้้เนื้อ�้ ไม้้หรืือเป็็นไม้้เชิงิ เศรษฐกิิจให้้ เป็็นป่่า ไม้้กลุ่�มนี้้�เป็็นไม้้อายุุยืืน ใช้้เนื้อ�้ ไม้้เพื่่อ� สร้้างบ้้าน ทำ�ำ เครื่อ� งเรืือน และถืือได้้ว่่าเป็น็ การออมทรัพั ย์์ เพื่่�อเพิ่่ม� ความมั่น� คงในอนาคตไปด้้วย 4. เมื่อ� ปลููกป่่าทั้้�ง 3 อย่า่ งแล้้ว สิ่�งที่จ�่ ะได้้ตามมาด้้วยโดยอัตั โนมััติิ คืือ ประโยชน์์เพื่่�อให้้ “พอร่ม่ เย็็น” คืือ ป่่าทั้้�ง 3 อย่า่ งจะช่ว่ ยฟื้น้� ฟููระบบนิเิ วศดิินและน้ำ�ำ� ให้้กลับั อุดุ มสมบููรณ์์ ผลิติ ออกซิิเจน ให้้ความร่่มรื่�นและร่ม่ เย็็น กสิกิ รรมธรรมชาติิ 43

กสิิกรรมธรรมชาติิ 44

2.4 การปลููกไม้้ 5 ระดับั หลัักการและวิิธีีการปลููกไม้้ 5 ระดัับแบบกสิิกรรมธรรมชาติิ จะมีีความหลากหลาย ของต้้นไม้้ ทั้้ง� ชนิดิ พันั ธุ์์� ช่่วงอายุุ ลัักษณะนิิสััยและขนาดความสููง โดยเราสามารถจััดแบ่ง่ ประเภท ของต้้นไม้้ตามระดัับช่่วงความสููงและระบบนิเิ วศได้้เป็น็ 5 ระดัับ อัันได้้แก่่ 1. ไม้้สููง เป็็นกลุ่�มต้้นไม้้เรืือนยอดสููงสุุดและมีีอายุยุ ืืน เช่น่ ตะเคีียน ยางนา เต็็ง รััง ประดู่� มะฮอกกานีี ฯลฯ 2. ไม้้กลาง เป็น็ กลุ่�มต้้นไม้้ที่ม�่ ีีความสููงไม่ม่ ากนักั บรรดาไม้้ผลที่เ�่ ก็บ็ กินิ ได้้ เช่น่ มะม่ว่ ง ขนุนุ มังั คุดุ 3. ไม้้เตี้�ย เป็น็ กลุ่�มต้้นไม้้พุ่่�มเตี้ย� พวกพืืชผัักสวนครััว เช่น่ พริกิ มะเขืือ กะเพรา ผักั หวานบ้้าน ถั่ว� แค ฯลฯ 4. ไม้้เรี่ย่� ดินิ เป็น็ ตระกููลไม้้เลื้อ�้ ยต่่าง ๆ เช่น่ พริกิ ไทย รางจืืด ฟัักทอง ฯลฯ 5. ไม้้หัวั ใต้้ดิิน เป็น็ พืืชที่่ม� ีีหััวอยู่�ใต้้ดิิน เช่่น ขิงิ ข่่า มัันมืือเสืือ บุุก กวาวเครืือ เผืือก แครอท ฯลฯ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 45

2.5 10 ขั้้น� ตอน การตรวจแปลง เมื่อ� เราจะนำ�ำ ความรู้ต�้ ามหลักั กสิกิ รรมธรรมชาติไิ ปใช้้ในการปฏิบิ ัตั ิจิ ริงิ เราอาจจัดั ลำ�ำ ดับั ขั้�นตอนการทำำ�งานได้้ตามตารางภาพนี้้� เพื่่อ� ให้้ได้้งานที่่�ทำ�ำ เป็น็ ขั้้�นเป็็นตอน และครบถ้้วนทุุกด้้าน ทั้้�งนี้้�ก็็สามารถปรัับขั้้�นตอนต่่าง ๆ ให้้เหมาะกัับแต่่ละพื้้�นที่่�ได้้ เช่่น หากพื้้�นที่่�มีีขนาดจำำ�กััดและ ไม่่เหมาะจะปลููกไม้้ต้้นโต ๆ ในขั้้�นตอนที่�่ 3 ก็็อาจปลููกไม้้เพีียง 4 ระดัับ เว้้นการปลููกไม้้ระดับั สููง หรืือไม้้ป่่าไป หรืือหากในแปลงมีีไม้้ดอกมากเพีียงพออยู่�แล้้ว ก็็สามารถข้้ามข้้อ 5 ได้้ ไม่่จำำ�เป็็น ต้้องปลููกเพิ่่ม� เป็น็ ต้้น กสิกิ รรมธรรมชาติิ 46

บทที่่� 3 หลัักบัันได 9 ขั้น�้ สู่่ค� วามพอเพียี ง

การเริ่ม� ต้้นใช้้ชีีวิติ ในวิิถีีกสิิกรรมธรรมชาติิพััฒนาสู่่�ระบบเศรษฐกิจิ พอเพีียง จะเริ่ม� จาก การทำำ�ความเข้้าใจในหลักั กสิิกรรมธรรมชาติิ เพื่่อ� ใช้้เป็น็ เทคนิิคในการเริ่�มต้้นสู่่�เส้้นทางพอเพีียง โดยจะต้้องเริ่ม� จากการทำ�ำ ให้้เกิดิ ความพอเพีียงขั้น� พื้�้นฐานทั้้�ง 4 ด้้าน คืือ พออยู่� พอกินิ พอใช้้ พอร่่มเย็น็ ซึ่�ง่ ได้้จากการปลููกป่่า 3 อย่า่ ง ประโยชน์์ 4 อย่่าง แล้้วจึึงพััฒนาสู่�ขั้�นก้้าวหน้้า คืือ การทำำ�บุญุ ทำำ�ทาน เก็บ็ รักั ษา การขายและสร้้างเครืือข่า่ ยต่่อไป กสิกิ รรมธรรมชาติิ 48

ขั้้น� ที่่� 1 พอกินิ พื้้�นฐานที่่�สุุดของมนุุษย์์ คืือ ความต้้องการปััจจััย 4 และสิ่ �งสำำ�คััญที่่�สุุดของปััจจััย 4 สำำ�หรัับการดำำ�รงชีีวิิตของมนุุษย์์ก็็คืือ “อาหาร” ขั้ �นที่่� 1 ของแนวทางแก้้ปััญหาที่่�ยั่ �งยืืนจึึงต้้อง เริ่ �มต้้นจากการสร้้างให้้ “มีีพอกิิน” โดยให้้ความสำำ�คััญกัับ การมีีข้้าวปลาอาหารก่่อน โดยยังั ไม่ค่ ำ�ำ นึงึ ถึงึ เรื่อ� งเงินิ เพราะเงินิ เป็น็ เพีียงตัวั กลางในการแลกเปลี่ย�่ นตามมาตรฐานสากลเท่า่ นั้้น� เราควรปลููกผักั ผลไม้้ให้้พอกินิ ชาวนาควรเก็บ็ สำ�ำ รองข้้าวไว้้ให้้เพีียงพอมีีกินิ ทั้้ง� ปีี ไม่ข่ ายข้้าวเปลืือก เพื่่�อนำำ�เงิินไปซื้้�อข้้าวสาร โดยยึึดหลััก “เงิินทองเป็็นของมายา ข้้าวปลาสิิของจริิง” เพราะการมีี อาหารแม้้ไม่ม่ ีีเงินิ ก็ย็ ังั อิ่ม� ท้้องมีีชีีวิติ ต่อ่ ไปได้้แต่ห่ ากมีีเงินิ แต่ไ่ ม่ม่ ีีอาหารให้้ซื้อ�้ ก็ไ็ ม่อ่ าจมีีชีีวิติ รอดได้้ หัวั ใจสำ�ำ คัญั ของ“พอกินิ ”ยังั หมายรวมถึงึ ความปลอดภัยั ในอาหารกินิ แล้้วต้้องสุขุ ภาพดีี เพิ่่ม� ความแข็ง็ แรงให้้ร่่างกาย ไม่เ่ อาสารพิิษเข้้าร่า่ งกาย ขั้้น� ที่่� 2 พอใช้้ การมีีเครื่ �องใช้้ไม้้สอย มีียาสมุุนไพรรัักษาโรค มีีเสื้้�อผ้้าเครื่ �องนุ่�งห่่มที่่�จำำ�เป็็น ต่่อการดำำ�รงชีีพ ที่่�เหมาะสมตามฐานะและกำำ�ลััง ขั้้น� ที่่� 3 พออยู่�่ การมีีที่่�พัักอาศััยที่่�แข็็งแรงและเหมาะกัับวิิถีีชีีวิิตและภููมิิสัังคม โดยสร้้างจากไม้้ป่่า ที่่�เราปลููกเองได้้ ไม่่จำ�ำ เป็น็ ต้้องซื้อ�้ หา ขั้้น� ที่่� 4 พอร่ม่ เย็น็ การได้้อยู่�อาศััยในสภาพแวดล้้อมที่่�ดีี อากาศบริิสุุทธิ์์� ไร้้มลพิิษ และมีีความร่่มเย็็น ซึ่ง�่ หากทุุกคนสร้้าง 4 พอเหมืือนกัันเช่น่ นี้้� ความร่่มเย็น็ ก็็จะแผ่่กระจายไปทั่่ว� ทั้้ง� ในระดัับชุุมชน ประเทศและโลก อีีกทั้้ง� ยังั ช่ว่ ยแก้้ปัญั หาความยากจนและหนี้้ส� ินิ สะสมของเกษตรกรและคนไทย ลดปััญหาความเสื่ �อมโทรมของทรััพยากร ปััญหาความขาดแคลนน้ำำ�� ภาวะน้ำำ��ท่่วม น้ำำ��แล้้ง หมอกควันั พิิษ ซึ่่ง� ทั้้�งหมดล้้วนแก้้ไขได้้โดยการน้้อมนำำ�แนวคิดิ ป่่า 3 อย่่างประโยชน์์ 4 อย่่าง ของพระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รัชั กาลที่�่ 9 มาปฏิิบััติิให้้เป็็นรููปธรรม กสิกิ รรมธรรมชาติิ 49

ขั้้�นที่่� 5 ทำ�ำ บุญุ สัังคมไทยเป็น็ สังั คมบุุญเมื่อ� มีี4พอตามความต้้องการขั้้�นพื้�น้ ฐานแล้้วเราจึึงเริ่ม� ทำ�ำ บุญุ สละทรัพั ย์์สินิ ส่ว่ นตััวให้้ศาสนา พ่่อแม่่ และครอบครัวั เพื่่�อสร้้างบุญุ เพื่่�อฝึึกจิติ ใจให้้รู้จ�้ ัักละกิิเลส ละความโลภ ขั้้�นที่่� 6 ให้้ทาน เมื่อ� ได้้ทำ�ำ บุญุ แล้้วยังั มีีเหลืือ จึงึ เริ่ม� แบ่ง่ ปันั เป็น็ การให้้ทาน รู้จ� ักั ให้้โดยไม่ห่ วังั สิ่ง� ใดตอบแทน เพื่่อ� ช่ว่ ยเหลืือผู้อ�้ื่น� ให้้มีีกินิ มีีใช้้ ลดปัญั หาช่อ่ งว่า่ งระหว่า่ งชนชั้้น� ตามความหมายอันั ลึกึ ซึ้ง� ของคำ�ำ ว่า่ “Our Loss is Our Gain” หรืือ “ยิ่ �งทำำ�ยิ่่�งได้้ ยิ่ �งให้้ยิ่่�งมีี” การให้้ไปคืือได้้มา และเชื่ �อมั่่�น ในฤทธิ์์�ของทาน ว่่าจะส่่งผลให้้เราได้้เพื่่�อน ได้้กััลยาณมิิตร มีีเครืือข่่ายที่่�พร้้อมช่่วยเหลืือกััน ในทุกุ สถานการณ์์ แม้้ในวันั ที่โ�่ ลกนี้้ป� ระสบกับั วิิกฤตการณ์์ ขั้้น� ที่่� 7 เก็็บรักั ษา การรู้จ�้ ักั เก็บ็ รักั ษา คืือการตั้�ง้ อยู่�ในความไม่่ประมาท รู้้จ� ัักเก็็บรัักษาเพื่่อ� สร้้างรากฐาน ให้้เราสามารถเอาตััวรอดได้้หากเกิิดภาวะวิิกฤต โดยยึึดแนวทางตามวิิถีีชีีวิิตชาวนาสมััยก่่อน ซึ่ง�่ นอกจากการเก็บ็ รักั ษาข้้าวไว้้ในยุ้้ง� ฉางเพื่่อ� ให้้พอมีีกินิ ข้้ามปีแี ล้้ว ยังั มีีการคัดั เลืือกและเก็บ็ รักั ษา “พัันธุ์์�ข้้าว” ไว้้สำำ�หรัับเป็็นเมล็็ดพัันธุ์์�ข้้าวเพื่่�อปลููกในปีีต่่อไป ซึ่่�งผิิดกัับวิิถีีชาวนาในปััจจุุบััน ที่�จ่ ะขายข้้าวทั้้ง� หมดที่�่เก็บ็ เกี่�่ยวได้้ แล้้วนำ�ำ เงินิ จากการขายไปซื้้�อเมล็ด็ พัันธุ์์�ข้้าวเพื่่อ� ปลููก ส่ง่ ผลให้้ ขาดความมั่่�นคง พึ่่�งพาตนเองไม่่ได้้ เปรีียบเสมืือนการใช้้ชีีวิิตอยู่่�บนเส้้นทางความประมาท เพราะหากเกิิดภััยแล้้ง น้ำำ��ท่่วม ผลผลิิตไม่่ได้้ตามที่่�ตั้้�งใจไว้้ ย่่อมหมายถึึงปััญหาหนี้้�สิินและ การขาดแคลนพัันธุ์์�ข้้าวสำำ�หรับั ปลููกในปีีต่อ่ ไป นอกจากรู้้�จัักเก็็บรัักษาพัันธุ์์�ข้้าว เมล็็ดพัันธุ์์�ผัักต่่าง ๆ แล้้ว ยัังเน้้นให้้รู้้�จัักวิิธีีการถนอม อาหาร การสะสมอาหารไว้้กิินในยามหน้้าแล้้ง ด้้วยการแปรรููปอาหารหลากชนิดิ อาทิิ ปลาร้้า ปลาแห้้ง มะขามเปียี ก พริกิ แห้้ง หอม กระเทีียม เพื่่อ� เก็บ็ ไว้้กิินในอนาคต ขั้้น� ที่่� 8 ค้้าขาย เนื่่�องจากเศรษฐกิิจพอเพีียง ไม่่ใช่่ทั้้�งเศรษฐกิิจการค้้าและไม่่ใช่่เศรษฐกิิจหลัังเขา การค้้าขายจึึงสามารถทำำ�ได้้เมื่่�อมีีความพร้้อม ทำำ�โดยรู้้�จัักตนเอง รู้้�จัักพอประมาณ และทำำ�ไป ตามลำำ�ดัับ โดยของที่่�ขายนั้้�น คืือ ของที่่�เหลืือจากขั้้�นที่่� 1-7 แล้้ว เช่่น ทำำ�นาอิินทรีีย์์ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 50

ปลููกข้้าวปลอดสารเคมีี ไม่ท่ ำ�ำ ลายธรรมชาติิ ได้้ผลผลิติ เก็บ็ ไว้้พอกินิ ทำ�ำ บุญุ ให้้ทาน เก็บ็ ไว้้ทำ�ำ พันั ธุ์์� แล้้วจึึงนำ�ำ มาขายด้้วยความรู้ส้� ึึกของการ “ให้้” อยากที่�่จะแบ่่งปัันอาหารคุุณภาพดีีและปลอดภัยั ที่เ�่ ราปลููกเอง เผื่อ� แผ่ใ่ ห้้กับั ผู้อ�้ื่น� ให้้ได้้มีีสุขุ ภาพที่ด�่ ีีไปด้้วย การค้้าขายตามแนวทางเศรษฐกิจิ พอเพีียง จึงึ เป็น็ การค้้าที่�่มองกลัับด้้าน “ขายเพราะมีีพอแล้้ว และ อยากให้้ผู้�้ซื้อ้� ได้้รับั สิ่่�งดีี ๆ ” ไม่่ใช่่การ ขายเพื่่อ� หวังั จะเอาผลกำำ�ไรสููงสุดุ เป็็นที่่�ตั้�้ง ขั้้น� ที่่� 9 เครืือข่า่ ย กองกำ�ำ ลังั เกษตรโยธิิน การสร้้างเครืือข่่ายเชื่ �อมโยงกัันทั้้�งประเทศ เพื่่�อขยายผลความสำำ�เร็็จตามแนวทาง เศรษฐกิิจพอเพีียง สู่�การปฏิิวััติิแนวคิิด และวิิถีีการดำำ�เนิินชีีวิิตของคนในชุุมชน ในสัังคม ไปถึึง ระดับั ประเทศ เพื่่อ� การแก้้ปัญั หาวิกิ ฤต 4 ประการ ตามคำ�ำ เตืือนจาก ส.ค.ส. พระราชทาน ปีี 2547 เครืือข่่ายกสิิกรรมธรรมชาติิ มููลนิิธิิกสิกิ รรมธรรมชาติิ ได้้น้้อมนำ�ำ ศาสตร์์พระราชามาสู่� การปฏิิบััติิตลอดระยะเวลากว่่า 20 ปีี จนได้้ผลประจัักษ์์จริิงในการปฏิิบััติิเพื่่�อแก้้ไขปััญหา ทั้้�งด้้านดิิน น้ำำ�� ป่่า และคน จนพััฒนาเป็็นหลัักการ แนวปฏิิบััติิตามศาสตร์์พระราชา อย่่างเป็็นขั้้น� เป็็นตอน เรีียกว่่า “ทฤษฎีีบัันได 9 ขั้�นสู่่�ความพอเพีียง มั่ง� คั่�ง ยั่�งยืืน” กสิกิ รรมธรรมชาติิ 51

บทที่่� 4 พัฒั นา 3 ขุุมพลััง (พลังั กาย พลัังใจ พลัังปัญั ญา)

กสิิกรรมธรรมชาติิ 53

การพััฒนา 3 ขุมุ พลััง การพัฒั นา 3 ขุมุ พลังั เป็น็ ส่ว่ นหนึ่่ง� ของแนวทางการใช้้ชีีวิติ ตามหลักั เศรษฐกิจิ พอเพีียง และเป็น็ วิิถีีของชาวกสิิกรรมธรรมชาติิ การฝึกึ พััฒนา 3 ขุุมพลัังเป็็นกิิจกรรมที่่ม� ักั ปฏิิบััติิร่ว่ มกััน ในช่่วงเช้้าของการฝึึกอบรมเพื่่�อให้้เรามีีพลังั กายพลังั ใจและพลัังปััญญาครบพร้้อมในการปฏิบิ ัตั ิิ ภารกิิจได้้ตลอดทั้้�งวััน เราจึึงควรให้้ความสำำ�คััญในการศึึกษาและฝึึกฝนพััฒนา 3 ขุุมพลัังนี้้� ไม่่น้้อยไปกว่า่ การพัฒั นาความรู้้ด� ้้านอื่่น� ๆ กสิิกรรมธรรมชาติิ 54

ขุุมพลัังของมนุษุ ย์ม์ าจาก 3 ทางหลััก นั่่น� คืือ 1. พลังั กาย เชื่อ� มโยงกับั พลังั ธรรมชาติิ ผ่า่ นการกินิ พืืชและสัตั ว์เ์ ป็น็ อาหาร ซึ่ง�่ สัตั ว์ไ์ ด้้รับั พลังั จากการกินิ พืืช พืืชได้้รับั พลังั งานจากแสงอาทิติ ย์์ ดังั นั้น� คนเราจึงึ มีีความสัมั พันั ธ์ก์ ับั ดวงอาทิติ ย์์ สััมพันั ธ์์กับั อุุตุุนิยิ าม อย่่างหลีีกเลี่ย่� งไม่ไ่ ด้้ มนุษุ ย์ต์ ้้องมีีอุุณหภููมิใิ นร่า่ งกายประมาณ 36-36.5 องศาเซลเซีียส ซึ่่�งมีีแต่ด่ วงอาทิิตย์์ เท่่านั้้�นที่่�มอบพลัังความร้้อนนี้้�ได้้ แต่่มนุุษย์์และสััตว์์ไม่่สามารถสัังเคราะห์์แสงเองได้้ จึึงจำำ�เป็็น ต้้องกิินพืืช ซึ่่�งได้้รัับพลัังงานจากการสัังเคราะห์์แสงจากดวงอาทิิตย์์ โดยเปลี่่�ยนพลัังงานแสง เป็็นน้ำำ��ตาล แป้้ง แร่่ธาตุุ วิิตามิิน เมื่่�อมนุุษย์์กิินส่่วนต่่าง ๆ ของพืืช จึึงได้้รัับพลัังงานมาสะสม ให้้ร่่างกายแข็็งแรงสมบููรณ์์ ดัังนั้้�นอาหารจึึงเป็็นเรื่�องสำำ�คััญที่่�สุุดต่่อการเสริิมสร้้างพลัังงาน เพื่่อ� ดำำ�รงชีีวิิต นอกจากนี้้� พลังั กายยังั ได้้มาจากการออกกำำ�ลัังอย่า่ งพอดีี เพื่่�อให้้ร่่างกายแข็็งแรง สามารถทำำ�การงานกิิจกรรมต่่าง ๆ ได้้อย่่างราบรื่่�น เมื่่�อร่่างกายได้้รัับอาหาร มีีพลัังงานและได้้ ออกกำำ�ลังั อย่่างเหมาะสม ก็็จะมีีพลัังกายที่�่สมบููรณ์ไ์ ด้้ 2. พลัังใจ มนุุษย์ต์ ้้องมีีความรู้�้ มีีจิินตนาการ มีีความฝััน ความมุ่�งมั่่�น มีีเป้า้ หมาย นำำ�จินิ ตนาการมาสร้้างสรรค์์ จนบรรลุเุ ป้า้ หมายซึ่ง�่ การจะทำ�ำ ให้้ความฝันั กลายเป็็นจริงิ ได้้ นอกจากพลัังกายแล้้ว ก็จ็ ำ�ำ เป็น็ ต้้องอาศัยั พลังั ใจด้้วยเป็น็ อย่า่ งมาก ในการฟัันฝ่่าอุุปสรรค ความยากลำำ�บาก หรืือปัญั หานานาจนกว่า่ จะพิชิ ิติ เป้า้ หมาย ได้้สำำ�เร็จ็ กสิิกรรมธรรมชาติิ 55

3. พลังั ปัญั ญา หากจะประสบความสำ�ำ เร็จ็ ในการทำ�ำ สิ่่ง� ใดได้้นั้้น� มนุษุ ย์จ์ ำ�ำ เป็น็ ต้้องศึกึ ษา หาความรู้้�อย่่างจริิงจัังและลึึกซึ้ �งแล้้วลงมืือทำำ� ฝึึกฝน ลองผิิดลองถููก ขณะทำำ�ก็็ศึึกษาเรีียนรู้้�และ พัฒั นาไปด้้วย จึงึ จะทำ�ำ ให้้เกิดิ พลังั ปัญั ญา ที่น�่ ำ�ำ ไปสู่�หนทางของความสำ�ำ เร็จ็ ได้้ กระบวนการได้้มาซึ่ง่� ปััญญา ประกอบไปด้้วย 1. สุตุ มยปัญั ญา การศึึกษาเรีียนรู้้� อ่า่ นมาก ฟังั มาก มีีที่่�ไหนเปิิดสอนเปิิดอบรมในเรื่อ� งที่่� สนใจ ก็็ไปลงเรีียน ไปศึึกษาให้้มาก 2. จินิ ตมยปัญั ญา การลงมืือปฏิบิ ัตั ิพิ ร้้อมจิติ นาการไปด้้วย เมื่อ� ลงมืือทำ�ำ สิ่่ง� ใดแล้้ว ก็ใ็ ห้้เรีียนรู้�้ โดยประเมินิ ผลความสำ�ำ เร็จ็ ของการลงมืือทำ�ำ แต่ล่ ะครั้ง� ไปด้้วย เพื่่อ� การทำ�ำ ในครั้ง� ต่อ่ ๆ ไป จะได้้ผล ดีีมากขึ้ �น 3. ภาวนามยปััญญา การทดลองปฏิิบััติิ โดยทำำ�หลาย ๆ ครั้�งจนปรากฏผล และเกิิดเป็็น ทักั ษะความชำำ�นาญ ความเชี่่ย� วชาญ หากทำ�ำ ตามกระบวนการครบทั้้ง� 3 ข้้อนี้้แ� ล้้ว ก็จ็ ะทำ�ำ ให้้เกิดิ ปัญั ญาขึ้น� ได้้ เช่น่ หากต้้องการ เลี้�ยงกุ้ง� ก็็ต้้องศึึกษาจนรู้�้จักั กุ้ง� เป็น็ อย่า่ งดีี รู้�้ทุุกขั้น� ตอนทุกุ รายละเอีียดเกี่่ย� วกัับกุ้้�งที่�เ่ ลี้�ยง รู้�้ระยะ การเติบิ โตของกุ้ง� ตั้ง�้ แต่อ่ อกจากไข่่ เป็น็ ตัวั อ่่อนในขั้้น� ต่า่ ง ๆ ทั้้ง� Nauplius, Protazoea, Mysis เป็น็ ลููกกุ้ง� Postlarval Stage และเป็น็ ตัวั เต็ม็ วัยั Adult รู้ว้� ่า่ กุ้�งชอบกิินอะไร ชอบอยู่�ในสภาพน้ำ�ำ� และสิ่ง� แวดล้้อมแบบไหน หากกุ้ง� ป่่วยจะมีีอาการเป็น็ อย่่างไร ต้้องแก้้ปััญหาอย่่างไร เมื่อ� เรีียนรู้้� ลงมืือทำ�ำ จนเกิดิ ความชำ�ำ นาญแล้้ว ก็็จะประสบความสำ�ำ เร็็จได้้ เป็็นต้้น มนุุษย์์จะประสบความสำำ�เร็็จได้้ หากมีีพร้้อมด้้วย 3 ขุุมพลัังนี้้� กสิิกรรมธรรมชาติิ 56

บทที่่� 5 ยุุทธศาสตร์ก์ ารขับั เคลื่่อ� น ปรััชญาเศรษฐกิิจพอเพีียง สู่่ก� ารปฏิบิ ัตั ิิ

หากจะขับั เคลื่อ�่ นงานสิ่ง�่ ใดให้ส้ ำ�ำ เร็จ็ ได้น้ั้้น� จำ�ำ เป็น็ จะต้อ้ งวางแผนการทำ�ำ งาน เรียี นรู้� ศึกึ ษา หาจุุดยุทุ ธศาสตร์์หรืือ Key Success Factor ให้พ้ บก่อ่ น แล้้วเริ่ม่� จัดั การกับั สิ่ง�่ นั้้�น เพื่่อ� ให้ก้ าร ทำ�ำ งานลุลุ ่ว่ งผ่า่ นอุปุ สรรคและข้อ้ จำ�ำ กัดั ต่า่ งๆไปถึงึ เป้า้ หมายได้อ้ ย่า่ งราบรื่น� ซึ่ง�่ แน่น่ อนว่า่ การจะหา จุุดยุุทธศาสตร์์และวางยุุทธศาสตร์์ได้้อย่่างเหมาะสมนั้้�นไม่่ใช่่เรื่่�องง่่าย เป้้าหมายของแต่่ละคน แต่ล่ ะเรื่อ� งย่อ่ มมีรี ายละเอียี ดแตกต่า่ งกันั ซึ่ง�่ ไม่ส่ ามารถระบุเุ ป็น็ ทางออกที่่ส� ำ�ำ เร็จ็ รููปได้้ เราจึงึ จำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งศึกึ ษา หาความรู้้� วิิเคราะห์์ ฝึึกฝน และทดลองปฏิิบัตั ิิเพื่�่อให้้ทำ�ำ งานสำำ�เร็จ็ ดังั ที่่ต�ั้�งเป้า้ หมาย ได้ด้ ้ว้ ยดีี เช่น่ หากฝันั ว่า่ อยากเป็น็ ครููที่่ส� อนกสิิกรรมเก่ง่ อยากลงมืือทำ�ำ กสิิกรรมให้เ้ ก่ง่ แล้ว้ ถ่า่ ยทอด ความรู้้� เป็็นตััวอย่่างที่่ถ� ููกต้้องให้้คนอื่�่นทำ�ำ ตามได้้ พร้้อมกัับเป็น็ กสิิกรที่่�ดีีไปด้ว้ ย ก็็จะต้้องศึึกษา ฝึกึ ฝนจนรู้�ว่าจะต้อ้ งทำ�ำ อะไร ด้ว้ ยวิิธีกี ารอย่า่ งไร ซึ่ง�่ ระหว่า่ งทางอาจต้อ้ งเจอกับั ข้อ้ จำ�ำ กัดั ต่า่ ง ๆ ได้แ้ ก่่ • ข้้อจำำ�กัดั ด้้านเครื่่อ� งไม้้เครื่่อ� งมืือ • ข้อ้ จำำ�กัดั ด้า้ นเพื่�อ่ นร่่วมทาง ผู้�้ สนับั สนุุน • ข้้อจำ�ำ กััดด้า้ นประสบการณ์แ์ ละความรู้้� • ข้้อจำำ�กัดั ด้้านการเงินและงบประมาณ • ข้้อจำำ�กัดั ด้า้ นที่่ด� ิิน หากต้อ้ งการใช้้ที่่ด� ิินขนาดใหญ่ก่ ว่่าที่่ม� ีีอยู่� • ข้้อจำำ�กััดด้า้ นเวลา หากจะทำำ�ผิิดซ้ำ�ำ� เป็็นร้้อยครั้ง� ใช้้เวลายาวนาน ก็ย็ ่่อมเป็น็ ไปไม่่ได้้ ด้้วยข้้อจำำ�กััดมากมายที่่�ต้้องเผชิิญ จึึงต้้องพิิจารณาหาจุุดยุุทธศาสตร์์ให้้ได้้ก่่อนว่่า จากข้อ้ จำ�ำ กััดต่า่ ง ๆ ที่่�มีี จะต้้องเริ่่�มต้น้ ทำำ�เรื่่อ� งใดเป็็นสิ่ง�่ แรก จึึงจะทำำ�ให้ส้ ามารถเป็็นครููกสิิกรรม ที่่เ� ก่่งและเป็น็ กสิิกรที่่�ดีไี ด้ใ้ นเวลาเดียี วกันั ตามที่่�ตั้�งใจไว้้ กสิิกรรมธรรมชาติิ 58

ตัวั อย่า่ งการหาจุุดยุุทธศาสตร์์ในกรณีตี ่่าง ๆ เช่่น ต้อ้ งการทำ�ำ กสิิกรรมบนที่่ด� ิินผืืนหนึ่่ง� ให้เ้ กิิดดอกออกผล แล้ว้ ค้น้ พบว่า่ การจะทำ�ำ กสิิกรรม บนพื้้น� ที่่น�ี้้ใ� ห้ส้ ำ�ำ เร็จ็ จะต้อ้ งพัฒั นาเรื่อ� งดิินให้ไ้ ด้ก้ ่อ่ นเพราะดิินมีสี ภาพเสื่อ�่ มโทรมเป็น็ ที่่ส� ุดุ จึงึ ต้อ้ งทำำ� ดิินให้้สมบููรณ์์เป็็นสิ่่�งแรก ฉะนั้้�น เป้้าหมายการทำำ�ดิินให้้สมบููรณ์์ให้้ได้้ก่่อน จึึงถืือเป็็นจุุด ยุุทธศาสตร์์ในการทำ�ำ กสิิกรรมบนพื้้น� ที่่�นี้้� แต่อ่ ีกี พื้้�นที่่ห� นึ่่�ง มีดี ิินที่่อ� ุุดมสมบููรณ์์อยู่�แล้ว้ แต่่ทุุกปีจี ะต้อ้ งผจญกัับฤดููแล้้งที่่�ยาวนาน ภััยแล้้งจึงึ เป็น็ หัวั ใจสำำ�คัญั ที่่�สุุด คืือ ถ้้าสู้้�กัับภััยแล้้งได้ ้ ก็็จะจััดการเรื่่�องอื่�่น ๆ ได้ท้ ั้้ง� หมด จึงึ ต้้องไป วางแผนหาข้อ้ มููลเรื่อ�่ งปริิมาณน้ำ�ำ�ในพื้้�นที่่� หาวิิธีีต่่าง ๆ ในการกัักเก็็บและจัดั การน้ำ�ำ�เรื่อ�่ งการแก้้ ปัญั หาภัยั แล้ง้ ก็ค็ ืือจุุดยุทุ ธศาสตร์์ของพื้้�นที่่แ� ห่ง่ นี้้� หรืืออีีกตััวอย่่างหนึ่่�ง หากเราจะแกะกระสอบอาหารเพื่่�อแจกให้้คนอดอยากยากไร้้ โดยที่่�พวกเขากำำ�ลัังล้้อมรออยู่่� เราอาจมีีเวลาเพีียงแค่่ 10 วิินาทีี ถ้้าเราดึึงปมผิิดแกะไม่่ออก คนก็จ็ ะมารุมุ ยื้อ� แย่ง่ เจาะทำ�ำ ลายกระสอบเพื่อ�่ แย่ง่ อาหารกันั แต่ถ่ ้า้ เราเล็ง็ ให้ด้ ีกี ่อ่ นซึ่ง�่ อาจใช้เ้ วลาถึงึ 5 วิินาทีี แต่่ดึงึ ปมทีเี ดีียวแล้้วเปิดิ กระสอบอาหารได้เ้ ลย ก็็จะทำ�ำ ให้้แจกอาหารทันั โดยที่่�ไม่โ่ ดนรุุม คนไม่ต่ ้อ้ งแย่ง่ ของกันั ปมที่่ท� ำ�ำ ให้เ้ ปิดิ กระสอบได้โ้ ดยการดึงึ เพียี งครั้ง� เดียี วนั่่น� ก็ค็ ืือ Key Success Factor ซึ่ง�่ ไม่ว่ ่า่ จะทำ�ำ การสิ่ง�่ ใดเราก็ต็ ้อ้ งค้น้ หาให้เ้ จอ เพื่อ�่ จะทำ�ำ สิ่ง�่ นั้้น� ให้ส้ ำ�ำ เร็จ็ ลุลุ ่ว่ ง แต่ถ่ ้า้ หาจุดุ สำ�ำ คัญั ที่่ส� ุดุ ผิิด ก็อ็ าจทำำ�ให้เ้ สีียเวลา หรืือยากที่่จ� ะทำำ�เรื่�อ่ งใดจนประสบความสำ�ำ เร็จ็ หากไม่ร่ ู้้�จุุดยุุทธศาสตร์์แล้้วเริ่�่มต้น้ ผิิดที่่� แม้้จะมีขี ้้อจำ�ำ กััดเพีียงน้้อยนิิดหรืือมีที รััพยากร เพียี บพร้อ้ มมากเท่า่ ไร ก็ย็ ากที่่จ� ะประสบผลสำ�ำ เร็จ็ เช่น่ สมมุตุ ิิคนมีทีี่่ด� ิิน 10 ไร่ ่ มีเี งิน 10 ล้า้ นบาท ไปได้ย้ ิินว่่าการปลููกข้้าวโพดเพื่่อ� แปรรููปจะได้ก้ ำำ�ไรดี ี จึึงลงทุนุ ปลููกข้้าวโพดอย่่างเดีียวทั้้�ง 10 ไร่่ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 59

เมื่อ�่ มีคี นแนะนำ�ำ ว่า่ ให้ป้ ลููกบ้า้ นทำ�ำ โรงงานในพื้้น� ที่่เ� ลย ก็ล็ งทุนุ ปลููกบ้า้ นลงทุนุ สร้า้ งโรงงานแปรรููป ข้า้ วโพด แต่ป่ รากฎว่า่ ในปีนีั้้น� เกิิดภัยั แล้ง้ ประกอบกับั ไม่ม่ ีแี หล่ง่ กักั เก็บ็ น้ำ��ำ ของตนเองจึงึ ขาดน้ำ��ำ มา หล่อ่ เลี้ย� งข้า้ วโพด ทำ�ำ ให้ผ้ ลผลิิตเสียี หาย เขาก็แ็ ก้้ไขอะไรไม่ไ่ ด้แ้ ล้้ว เพราะลงทุนุ ไปหมดแล้้ว ไม่่มีี พืืชผักั ผลไม้ใ้ ห้เ้ ก็บ็ กิินเป็น็ อาหาร และไม่ม่ ีเี งินจะแก้ต้ ัวั ทำ�ำ ธุรุ กิิจใหม่ใ่ นปีที ี่่ส� อง นี่่จ� ึงึ เป็น็ ตัวั อย่า่ ง ของการมีีทรััพยากรมากแต่เ่ ริ่ม่� นัับหนึ่่�งผิิด หรืือในกรณีทีี่่เ� รารู้�จุดุ ยุทุ ธศาสตร์แ์ ล้ว้ แต่ก่ ารจะจัดั การจุดุ ยุทุ ธศาสตร์น์ั้้น� ได้ ้ จำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งใช้้ ทรัพั ยากรเกิินตัวั หรืือมีตี ้น้ ทุนุ ไม่ม่ ากพอ ก็ใ็ ห้เ้ ริ่ม�่ จากจุดุ ที่่ส� ามารถทำ�ำ ได้ต้ ามฐานะและกำ�ำ ลังั ก่อ่ น แล้้วจึึงค่่อยขยายไปจนถึึงสิ่่�งที่่�เป็็นจุุดยุุทธศาสตร์์ เช่่น รู้้�ว่่าจุุดยุุทธศาสตร์์คืือต้้องแก้้ปััญหา เรื่อ�่ งการขาดแคลนน้ำ�ำ� แต่ไ่ ม่ม่ ีีเงินจ้า้ งรถขุุดหนองไว้เ้ ก็็บน้ำ�ำ� ให้เ้ พียี งพอตลอดปี ี ก็ใ็ ห้เ้ ริ่่�มจากการ ขุุดคลองไส้ไ้ ก่เ่ องด้้วยจอบไปก่่อน เพื่�อ่ นำำ�ดิินมาปั้้�นคันั นา บัังคัับน้ำ�ำ� ให้ไ้ หลลงคลอง เริ่�่มต้น้ เก็บ็ น้ำ�ำ� แค่น่ี้้ก� ่อ่ น แล้ว้ ค่อ่ ยเริ่ม� ปลููกกล้ว้ ยเพราะใช้ต้ ้น้ ทุนุ น้อ้ ย เมื่อ�่ กล้ว้ ยเริ่ม� เติิบโต 3-4 เดืือน ก็ช็ ่ว่ ยอุ้�มน้ำ��ำ ได้้ พอครบ 1 ปี ี ก็ใ็ ห้ผ้ ลผลิิตได้ท้ ั้้ง� ผลและใบไว้ก้ ิินไว้ใ้ ช้้ และนำ�ำ ไปขายสร้า้ งรายได้เ้ พิ่ม�่ ขณะปลููกกล้ว้ ย ก็็ปลููกพืืชชนิิดอื่น่� แซมไปด้ว้ ย เช่น่ ถั่่�ว งา ข้า้ ว ผัักสวนครััวต่า่ ง ๆ ซึ่ง�่ นอกจากจะช่่วยให้้ประหยัดั ค่่าใช้้จ่่าย ก็็สามารถเก็็บไปขายสร้้างเป็็นทุุนหมุุนเวีียนรายวััน แล้้วเก็็บเล็็กผสมน้้อยไปเรื่่�อย ๆ จนมีเี งินมากพอให้้ขุดุ หนอง นี่่�ก็็ถืือเป็น็ ยุุทธศาสตร์์อย่่างหนึ่่ง� เป็น็ ต้้น โดยหากจะกล่่าวถึึงยุุทธศาสตร์์การขัับเคลื่่�อนปรััชญาเศรษฐกิิจพอเพีียงสู่�การปฏิิบััติิ ตามแนวทางมููลนิิธิิกสิิกรรมธรรมชาติินั้้น� อาจยกตัวั อย่า่ งที่่ช� ่ว่ ยให้เ้ ข้า้ ใจง่า่ ยและเห็น็ เป็น็ รููปธรรม 2 สิ่ง่� ด้้วยกันั นั่่น� คืือ การเอามื้อ� สามัคั คีแี ละการจัดั ตั้ง� ชุมุ ชนคนรัักษ์โ์ ลก กสิกิ รรมธรรมชาติิ 60

เอามื้�้อสามัคั คีี การเอามื้้�อสามััคคีี หรืือที่่�เรีียกกัันต่่างออกไปตามแต่่ภาษาในท้้องถิ่่�น เช่่น ออกปาก ซอแรง เอาแฮง ลงแขก นัับเป็น็ หนึ่่�งในยุทุ ธศาสตร์์อัันเป็น็ รููปธรรมที่่�เครืือข่า่ ยกสิิกรรมธรรมชาติิ ร่ว่ มมืือสามัคั คีกี ันั นำ�ำ แนวคิิด ความรู้� คำ�ำ สอนตามหลักั เศรษฐกิิจพอเพียี งและทฤษฎีใี หม่ม่ าลงมืือ ปฏิิบัตั ิิ “เขียี นคำ�ำ สอนพ่อ่ ลงบนแผ่น่ ดิิน” สร้า้ ง โคก หนอง นา ให้เ้ ห็น็ ผลลัพั ธ์์ การพออยู่�พอกิิน มีีแบ่่งปัันมั่่�งคั่่�งอย่่างยั่ �งยืืน โดยยัังประโยชน์์ทั่่�วกัันทุุกฝ่่าย ทั้้�งเจ้้าของแปลงที่่�ได้้ปรัับพื้้�นที่่� สร้า้ งความอุดุ มสมบููรณ์ ์ ผู้เ�้ ข้า้ ร่ว่ มเอามื้อ� ก็ไ็ ด้ท้ั้้ง� ความรู้� ได้ล้ งมืือทำ�ำ จริิง ฝึกึ ทักั ษะ ได้ป้ ระสบการณ์์ ได้เ้ รียี นรู้แ� ลกเปลี่่ย� นข้อ้ มููล ความรู้�ต่า่ ง ๆ โดยการเห็น็ จากของจริิง จากทั้้ง� ผู้�้ที่เ� คยทำ�ำ มาก่อ่ นและครููผู้�มีี ประสบการณ์ ์ มีคี วามเชี่ย� วชาญ อีกี ทั้้ง� ยังั ได้พ้ บปะเพื่อ�่ นร่ว่ มเส้น้ ทาง ได้ส้ ร้า้ งเครืือข่า่ ย ไม่ต่ ้อ้ งเดิินใน เส้น้ ทางความพอเพียี งตามลำ�ำ พังั นอกจากนี้้ย� ังั เป็น็ ประโยชน์ต์ ่อ่ สังั คมและสิ่ง�่ แวดล้อ้ ม จากการสร้า้ งสังั คมแห่ง่ การแบ่ง่ ปันั โดยธรรมเนียี มของการเอามื้อ� นั้้น� นอกจากจะมาช่ว่ ยออกแรง ใช้ค้ วามรู้ค� วามสามารถของตนแล้ว้ ผู้ม้� าร่ว่ มเอามื้อ� แต่่ละคน ยัังช่่วยกันั นำำ�อุุปกรณ์์เครื่�่องไม้้เครื่อ�่ งมืือที่่�จำ�ำ เป็็น รวมทั้้�งนำำ�วััตถุุดิิบและ อาหารที่่ต� นเองมีี มาแบ่ง่ ปันั รับั ประทานร่ว่ มกันั อีกี ด้ว้ ย จนเกิิดเป็น็ ความสนิิทสนมกลมเกลียี วสามัคั คีี เป็็นกลุ่�มก้้อนและเชื่�อ่ มร้อ้ ยกันั เป็น็ เครืือข่่าย ทั้้�งนี้้� การจะจััดการเอามื้้�อให้้ราบรื่่�นและได้้ผลดีีนั้้�น จำำ�เป็็นจะต้้องมีีการวางแผนงาน ล่ว่ งหน้า้ เพื่อ�่ ตระเตรียี มสิ่ง�่ ต่า่ ง ๆ ทั้้ง� ข้า้ วของเครื่อ�่ งใช้แ้ ละการประสานงานฝ่า่ ยต่า่ ง ๆ ให้เ้ รียี บร้อ้ ย ก่่อนถึึงวันั จััดงาน กสิิกรรมธรรมชาติิ 61

กสิิกรรมธรรมชาติิ 62

ครูพู าทำำ� คืือ ผู้้�ที่�นำำ�เขาทำำ� ซึ่�่งก่อ่ นจะนำำ�คนอื่�่นให้ท้ ำำ�ได้้ เราต้้องรู้จ�้ ริิงและทำำ�เป็น็ จนชำำ�นาญเสีีย ก่่อน นอกจากพาทำำ�แล้้ว ยังั ต้้องให้้ความรู้้�พร้อ้ มกับั ฝึกึ ให้เ้ ขาทำ�ำ ให้้เป็น็ อย่่างถููกต้อ้ ง ให้้ได้ง้ าน และได้ร้ ัับความรู้�้ไปพร้อ้ ม ๆ กันั ขั้น� ตอนการบริิหารจัดั การของครููพาทำำ� 1. แบ่ง่ งาน ตามที่่�วางแผนว่า่ จะทำ�ำ ในพื้้น� ที่่� ว่่ามีีทั้้ง� หมดกี่ง� าน 2. แบ่่งคน คืือคัดั เลืือกคน ให้เ้ หมาะสมกับั งาน หรืือสำ�ำ นวนภาษาอัังกฤษที่่ว� ่่า put the rightmanontherightjob ถ้า้ มีเี วลาจำ�ำ กัดั แต่ใ่ ช้ค้ นไม่ถ่ ููกกับั งาน ก็ย็ ากที่่ง� านจะประสบความสำ�ำ เร็จ็ ซึ่่�งการแบ่่งคนนี้้� นอกจากจะต้้องเลืือกคนให้้เหมาะกัับงานแล้้ว ยัังควรจะมีีหััวหน้้าของแต่่ละ งานในข้้อ 1 เพื่่�อช่่วยกำ�ำ กับั ดููแล ให้ง้ านเป็น็ ไปตามที่่�วางแผนไว้ด้ ้้วย 3. กำ�ำ กับั ติิดตาม ประเมิินผล เมื่อ�่ มีกี ารลงมืือทำ�ำ งาน ก็ต็ ้อ้ งมีกี ารกำ�ำ กับั ติิดตามงานเป็น็ ระยะ ๆ โดยอาจกำ�ำ หนดให้ม้ ีี 1 คน ช่ว่ ยกำ�ำ กับั ดููแล ควบคุมุ งานในภาพรวม เช่น่ การกำ�ำ กับั เวลา แก้ไ้ ขปัญั หา เฉพาะหน้้า หรืือตรวจความเรียี บร้อ้ ยของงาน 4. ประสาน สนัับสนุุน กระตุ้�น หนุุนเสริิม การหนุุนเสริิมกำำ�ลัังใจ ให้้การทำำ�งานนั้้�น มีีบรรยากาศดีี มีคี วามคึึกคััก คล่่องแคล่่ว ครื้�นเครง ให้ท้ ุกุ คนมีีความสุขุ ในการทำำ�งาน การหนุุน เสริิมเทคนิิควิิธีหี รืือนวัตั กรรมในการทำ�ำ งานนั้้น� ๆการหนุนุ เสริิมเครืือข่า่ ยและทีมี งานเพื่อ�่ ให้แ้ ต่ล่ ะงาน เป็น็ การเรียี นรู้�้ ร่วมกันั ของคนทุกุ กลุ่�ม ทุกุ ช่ว่ งวัยั การทำ�ำ งานร่ว่ มกันั จึงึ เป็น็ การสานความสัมั พันั ธ์์ สร้้างความสามััคคีี อีีกทั้้�งหนุุนเสริิม ให้้ภาคีีต่่าง ๆ ได้้เข้้ามาสนัับสนุุนการขัับเคลื่่�อนเครืือข่่าย รวมไปถึงึ การหนุุนเสริิมเรื่่�องทุุนหรืือการเงินด้้วย กสิิกรรมธรรมชาติิ 63

ทั้้ง� นี้้ � ปรัชั ญาเศรษฐกิิจพอเพียี ง ไม่ไ่ ด้จ้ ำ�ำ กัดั เพียี งเรื่อ� งเกี่ย� วกับั การเกษตรแค่เ่ พียี งอย่า่ งเดียี ว แต่ม่ ีมี ิิติิอื่น�่ ๆ สำ�ำ หรับั ทุกุ อาชีพี ซึ่ง�่ สามารถนำ�ำ ไปประยุกุ ต์ใ์ ช้ไ้ ด้ก้ ับั ทุกุ ภาคส่ว่ น ไม่ว่ ่า่ จะเป็น็ ตัวั เราเอง ครอบครััวของเรา หััวหน้า้ -เจ้า้ ขององค์ก์ รที่่�ต้อ้ งรัับผิิดชอบดููแลลููกน้อ้ งจำำ�นวนมาก ๆ โดยเฉพาะ ในช่่วงที่่ม� ีีการระบาดของเชื้�อไวรััสโคโรนาสายพัันธุ์�ใหม่่ (โควิิด-19) ซึ่ง�่ ส่ง่ ผลกระทบกัับคนทุกุ วััย ทุุกอาชีพี จุดุ สำ�ำ คััญในการนำำ�มาประยุกุ ต์์ใช้ ้ จึึงเป็น็ การหา Key Success Factor ของเรื่่�องที่่�ตั้ง� ใจ จะทำำ�ให้้เจอเสียี ก่อ่ น แล้้วลงมืือทำำ�โดยยึึดหลััก “ประหยัดั สููง ประโยชน์์สุุด ศิิลปะงามตา” หากงานสิ่ง�่ ใดที่่ม� ีคี รบทั้้ง� 3 ส่ว่ นนี้้ � ย่อ่ มเป็น็ ที่่ส� นใจของผู้ค�้ นที่่ไ� ด้พ้ บเห็น็ เขาก็อ็ ยากจะขอ เข้้ามาศึึกษา หรืือพร้อ้ มจะสนัับสนุุนเพราะเห็็นว่า่ ทั้้�งสวย ประหยัดั มีปี ระโยชน์แ์ ละสร้า้ งคุุณค่่า หลายคนที่่�ได้้พบเห็็นก็็มารวมตััวกััน เกิิดเป็็นสังั คมแห่่งการเรีียนรู้้� สังั คมแห่ง่ การแบ่ง่ ปัันตามมา Eco Village ชุุมชนคนรัักษ์โ์ ลก การจััดตั้ง� Eco Village หรืือ ชุุมชนคนรัักษ์โ์ ลก ก็เ็ ป็็นการขัับเคลื่่�อนปรัชั ญาเศรษฐกิิจ พอเพียี งสู่�การปฏิิบัตั ิิอีกี ทางหนึ่่ง� เพราะมนุษุ ย์เ์ ป็น็ สัตั ว์ส์ ังั คม การทำ�ำ แปลง โคก หนอง นา ของตนเอง เพียี งลำ�ำ พังั จึงึ อาจไม่ใ่ ช่ว่ ิิถีปี กติิของมนุษุ ย์เ์ ท่า่ ไรนักั การอยู่่�รวมกันั เป็น็ หมู่�กลุ่�ม เป็น็ สังั คม จะทำ�ำ ให้้ เกิิดการเอื้อ� เฟื้อ�้ เกื้อ� กููลกันั ให้เ้ รามีคี รบพร้อ้ มในหลายมิิติิที่่จ� ำ�ำ เป็น็ ต่อ่ ชีวี ิิต เช่น่ มีคี นชำ�ำ นาญงานช่า่ ง ช่่วยสร้้างบ้้านและทำำ�อุุปกรณ์์ต่่าง ๆ มีีผู้้�เชี่ �ยวชาญการดููแลรัักษาสุุขภาพโดยไม่่พึ่่�งพาสารเคมีี มีีคนร่่างกายแข็็งแรงและเก่่งด้้านการเกษตรไว้้ปลููกต้้นไม้้ปลููกผัักไร้้สารพิิษ มีีผู้้�เชี่ �ยวชาญเรื่่�อง วััตถุุดิิบและการปรุุงเป็น็ คนดููแลเรื่�่องอาหาร เป็น็ ต้้น ซึ่่�งในปัจั จุบุ ันั คนเราใช้ช้ ีวี ิิตห่า่ งไกลธรรมชาติิมากขึ้น� เรื่อ�่ ย ๆ ต้อ้ งรีบี เร่ง่ แข่ง่ กับั เวลา จน ลืืมเรื่อ� งพื้้น� ฐานที่่ส� ำ�ำ คัญั ที่่ส� ุดุ ของชีวี ิิต คืือเรื่อ� ง “สุขุ ภาพ” มุ่�งทำ�ำ งานหาเงินนำ�ำ ไปแลกกับั อาหารขยะ นำำ�สารพิิษเข้้าร่่างกาย เมื่่�อเจ็็บป่่วยก็็ต้้องใช้้เงิินจำำ�นวนมากเพื่่�อพยายามรัักษาชีีวิิตไว้้ ดัังนั้้�น Eco Village จึงึ เป็น็ การนำ�ำ ปรัชั ญาเศรษฐกิิจพอเพียี ง มาประยุกุ ต์ส์ ร้า้ งสรรค์ใ์ ห้เ้ ห็น็ เป็น็ รููปธรรม เพื่่�อคืืนความละเมีียดละไมให้้ชีวี ิิตมนุุษย์อ์ ีกี ครั้�ง กสิิกรรมธรรมชาติิ 64

เช่น่ ในวิิถีดีั้ง� เดิิมของคนไทย จะเก็บ็ ข้า้ วไว้ร้ ับั ประทานในครัวั เรืือนในรููปแบบของข้า้ วเปลืือก แล้ว้ ค่่อยนำำ�มาสีเี พื่่�อหุงุ ในทุุก ๆ เช้า้ เป็็นที่่ม� าของสำำ�นวน “ตำ�ำ ข้้าวสารกรอกหม้้อ” คืือ การสีขี ้้าว ตำำ�แล้้วเอาไปใส่่หม้้อเพื่่�อหุงุ ทัันที ี ส่่วนข้้าวที่่ไ� ด้้จะเรียี กว่่า “ข้า้ วสด” ซึ่�ง่ อุดุ มไปด้ว้ ยสารอาหาร เมื่�่อเรารับั ประทานอาหารที่่�มีสี ารอาหารสมบููรณ์์ ก็็จะช่ว่ ยให้เ้ ซลล์ร์ ่า่ งกายของเราแข็ง็ แรงกว่า่ คนทั่่ว� ไปที่่�กิินอาหารซึ่่ง� ผ่่านกระบวนการต่า่ ง ๆ มากมายจนแทบไม่ม่ ีสี ารอาหารหลงเหลืือ และ อาจปนเปืือนสารพิิษด้ว้ ย การมาอยู่�ร่วมกััน สร้า้ งเป็น็ Eco Village จะทำ�ำ ให้ค้ นในสังั คม ใช้้ชีวี ิิตได้้อย่่างปราณีีต มีีชีวี ิิตที่่�สมบููรณ์์และไม่่โดดเดี่�ยว อย่่างไรก็็ตาม การวางยุุทธศาสตร์์ เป็็นเรื่่�องที่่�ขึ้ �นกัับความสามารถของแต่่ละบุุคคล ที่่�จะมองสถานการณ์์แล้้วเห็็นถึึงจุุดสำำ�คััญที่่�จะทำำ�ให้้ประสบความสำำ�เร็็จได้้อย่่างแยบคาย โดยการจะวางยุุทธศาสตร์์ได้้ ต้อ้ งประกอบไปด้้วย 4 รู้้� 1. รู้�้ สถานการณ์์ เข้้าใจว่่าเกิิดเหตุุการณ์์อะไรขึ้้�นบ้า้ งในปััจจุบุ ันั 2. รู้�้ ฟ้้าดิิน เข้้าใจสภาพแวดล้้อม เช่่น ลัักษณะดิินเค็็มดิินเปรี้้ย� ว มีฝี นตกมากน้้อยเพียี งใด มีีพายุรุ ุนุ แรงหรืือไม่่ 3. รู้เ� ขา คืือ รู้�ว่่าใครบ้า้ งที่่�ไม่เ่ ห็็นด้้วยกับั แนวทางของเราอาจจะเป็็นอุปุ สรรคในการประสบ ความสำำ�เร็็จ เช่่น ครอบครััวที่่�ไม่เ่ ห็็นด้้วยและต่อ่ ต้้านเรื่อ่� งที่่เ� ราจะทำ�ำ ซึ่ง�่ อาจจะเป็น็ การต่อ่ ต้า้ น ด้ว้ ยความหวังั ดีกี ็็ได้้ ไม่่จำำ�เป็น็ ต้อ้ งเป็น็ ศัตั รููเสมอไป เราก็็ควรพยายามหลีีกให้ห้ ่า่ ง 4. รู้เ� รา คืือ รู้�ว่าใครเป็น็ คนที่่เ� ข้า้ ใจและเห็น็ ด้ว้ ยกับั เราเขาอยู่�ที่ไ� หนกันั บ้า้ ง ก็ช็ วนมาร่ว่ มมืือกันั ความรู้�เ้ หล่า่ นี้้�เอง ที่่�จะทำ�ำ ให้้ประสบความสำ�ำ เร็็จ จึงึ เรียี กย่อ่ ๆ ว่่า “ยุุทธศาสตร์์” หรืือ “ศาสตร์์ว่่าด้ว้ ยการเอาชนะ” ไม่ว่ ่า่ จะเป็น็ ศาสตร์์ว่่าด้ว้ ยการเอาชนะความแล้ง้ ศาสตร์ว์ ่า่ ด้ว้ ย การเอาชนะดิินเปรี้้ย� ว ศาสตร์์ว่า่ ด้ว้ ยการเอาชนะทุกุ ปัญั หา เพราะหากเรารู้�้ เราก็็จะเตรีียมการ ที่่จ� ะป้้องกันั เตรีียมรัับมืือสร้้างภููมิิคุ้้�มกันั เพื่่�อให้เ้ ผชิิญหน้า้ กับั อุปุ สรรคต่า่ ง ๆ ได้้ด้ว้ ยความพร้อ้ ม หากมีีครบทั้้�ง 4 รู้้�นี้ � จะทำำ�ให้้เราวางยุุทธศาสตร์์ได้้อย่่างถููกต้้อง และนำำ�ไปสู่่�การ ประสบความสำ�ำ เร็็จดั่�งที่่�ตั้ง� ใจได้้ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 65

ภาค การพึ่่�งตนเอง

บทที่�่ 6 9 ฐานเรีียนรู้� สู่่�เศรษฐกิจิ พอเพียี ง

บ้า้ น...ถืือเป็น็ หนึ่่ง� ในปัจั จัยั สี่ใ� นการดำ�ำ รงชีวี ิิตของคนเราแต่ด่ ้ว้ ยวิิถีชี ีวี ิิตของคนในปัจั จุบุ ันั การมีบี ้้านเป็็นของตัวั เองจึงึ ไม่ใ่ ช่่เรื่�่องง่า่ ยนััก ยิ่�ง่ การสร้้างบ้า้ นด้้วยตนเองยิ่�่งเป็็นเรื่�่องที่่ห� ลายคน ไม่ค่ ิิดว่่าจะเป็็นไปได้ ้ นั่่�นอาจเพราะเราใช้ช้ ีวี ิิตห่่างจากวิิถีกี ารพึ่่�งพาตนเองมานานเกิินไป บ้้านดิินถืือเป็็นหนึ่่�งในแนวคิิดเรื่่�องการใช้้วััสดุุในท้้องถิ่่�นมาสร้้างเป็็นที่่�พัักอาศััยพื้้�นถิ่่�น ซึ่ง�่ หมายถึงึ สิ่ง�่ ก่อ่ สร้า้ งในแต่ล่ ะท้อ้ งถิ่น�่ ที่่ม� ีลี ักั ษณะแตกต่า่ งกันั ไปตามสภาพแวดล้อ้ มเพื่อ�่ ให้เ้ หมาะสม กัับลัักษณะการดำำ�เนิินชีีวิิต สามารถสร้้างได้้ด้้วยแรงคนไม่่ต้้องอาศััยเครื่่�องจัักรกล แต่่กลัับมีี ความทนทาน มีีอายุยุ าวนานเป็็นร้้อยปีี เช่่น บ้้านดิินที่่�อุบุ ลราชธานีี หรืืออายุเุ กืือบถึงึ 2,000 ปีี เช่่น บ้้านของอิินเดีียแดงเผ่่าอนาซาซีีซึ่่�งกระจายอยู่�ทั่�วรััฐนิิวเม็็กซิิโก โคโลราโด อริิโซนา แต่่ถึึง กระนั้้น� บ้า้ นดิินก็ค็ ืือการนำ�ำ ดิินมาเปลี่่ย� นรููปทรงให้เ้ ป็น็ บ้า้ น หากเราต้อ้ งการรื้้อ� ถอน บ้า้ นดิินก็จ็ ะ กลายเป็น็ ดิินที่่ใ� ช้ป้ ลููกผัักได้้ดังั เดิิม นอกจากนี้้บ� ้า้ นดิินยังั มีอี ุณุ หภููมิิภายในที่่� 24-26 องศาเซลเซียี สตลอดทั้้ง� ปีี ซึ่ง�่ เป็น็ อุณุ ภููมิิ ที่่ค� นเราสามารถอยู่�อาศัยั ได้้อย่่างสบายโดยไม่จ่ ำำ�เป็็นต้้องติิดแอร์์ เตรียี มการก่อ่ สร้้างบ้า้ นดิิน 1. แรงงาน ในการทำ�ำ บ้้านดิินขนาด 4x6 เมตร (24 ตร.ม.) จะใช้แ้ รงงาน 3-4 คน แต่่ถ้า้ เป็็น อาคารหลัังใหญ่่ก็ต็ ้อ้ งอาศัยั กำำ�ลัังคนจำำ�นวนมากขึ้�น 2. เวลา ในการสร้้างบ้้านดิินแยกออกเป็็นสองส่่วน คืือ เวลาในการทำำ�ก้้อนดิินกัับเวลา ในการสร้า้ งตัวั อาคาร กสิกิ รรมธรรมชาติิ 68

• เวลาที่่ใ� ช้้ในการทำ�ำ ก้อ้ นดิิน คำำ�นวณจากพื้้�นที่่� 1 ตร.ม. ใช้้ก้้อนดิิน 35 ก้้อน บ้้านขนาด 4x6 เมตร (24 ตร.ม.) มีหี น้า้ ต่า่ ง 4 ช่อ่ ง และประตูู 1 ช่อ่ ง จะใช้ก้ ้อ้ นอิิฐดิินดิิบ 1,000 - 1,200 ก้อ้ น ถ้า้ ในหนึ่่�งวันั ทำ�ำ ได้้ 120 ก้อ้ น ระยะเวลา 12 วััน ก็็จะได้้ก้้อนดิินตามต้อ้ งการ • เวลาที่่ใ� ช้ใ้ นการก่อ่ ตัวั อาคาร ต้อ้ งคำ�ำ นวณร่ว่ มกับั จำ�ำ นวนคน เช่น่ บ้า้ นขนาด 4x6 เมตร (24 ตร.ม.) มีีกำำ�ลัังคนประมาณ 3-4 คน จะใช้้เวลาสร้้างประมาณ 14 วััน (ไม่่รวมเวลาทาสีี เพราะต้้องรอให้้ดิินแห้้ง จึงึ จะสามารถทาสีดี ิินได้้) 3. แหล่่งดิิน ดิินร่ว่ นปนทรายนั้้�นเหมาะแก่่การทำ�ำ ก้้อนดิินดิิบที่่�สุุด พิิจารณาลัักษณะดิินใน พื้้น� ที่่แ� ละระยะทางการขนส่ง่ ดิินที่่จ� ะทำ�ำ ให้ต้ ้น้ ทุนุ เพิ่ม�่ ขึ้น� การทดสอบดิินในพื้้น� ที่่ � ดิินที่่ด� ีใี นการนำ�ำ มา ทำ�ำ ก้้อนดิินดิิบคืือ ดิินร่่วนปนทรายในแถบภาคอีีสาน การทดสอบดิิน วิิธีีที่่� 1 ทดสอบโดยนำำ�ดิินมาบดให้ล้ ะเอียี ด ใส่่ลงไปในแก้ว้ ใสแล้้วละลายกัับน้ำ��ำ ที่่�ผสม เกลืือเล็ก็ น้อ้ ยเขย่า่ แรงๆ ทิ้้ง� ไว้ใ้ ห้ด้ ิินตกตะกอน ดิินจะแยกตัวั เป็น็ 3 ชั้น� โดยชั้น� บนจะเป็น็ ดิินเหนียี ว ชั้น� กลางจะเป็น็ ดิินตะกอน และชั้น� ล่า่ งจะเป็น็ ดิินทราย ดิินที่่ใ� ช้ท้ ำ�ำ บ้า้ นดิินได้ด้ ีจี ะต้อ้ งมีดี ิินชั้น� บน กับั ชั้น� กลางหนารวมกันั ประมาณ 30-50% ถ้้าน้้อยกว่่า 30% ต้้องมีกี ารเติิมดิินเหนียี วในดิินที่่� จะสร้้างอาคาร แต่่ถ้้าชั้ �นบนและชั้ �นกลางรวมกัันแล้้วมากกว่่า 50% ต้้องใส่่ทรายลงไปผสม ดิินชั้น� ล่่างสุุดจะต้อ้ งมีสี ัดั ส่ว่ นประมาณ 50-70% วิิธีทีี่่� 2 ทดสอบโดยการปั้้น� เป็น็ แท่ง่ เท่า่ กับั นิ้้ว� โป้ง้ แล้ว้ แกว่่งในอากาศดูู ถ้้าดิินไม่ข่ าดเป็น็ สองท่่อน แสดงว่า่ มีสี ่ว่ นของดิินเหนีียวมากเกิินไป ต้้องเติิมดิินทรายเข้า้ ไป หากแกว่ง่ แล้ว้ ดิินร่ว่ งทันั ทีีแสดงว่า่ มีสี ่ว่ นของทรายมากเกิินไป ต้อ้ งเติิมดิินเหนียี วเพิ่ม่� กสิกิ รรมธรรมชาติิ 69

วิิธีีที่่� 3 ทดลองปั้้น� เป็น็ แผ่น่ เท่า่ ขนมคุุกกี้แ� ล้้ว ตากแดดให้แ้ ห้ง้ จากนั้้น� ลองหััก ถ้้าหัักไม่่ได้แ้ สดงว่า่ ต้้อง เพิ่ม�่ ดิินทรายเข้า้ ไป ถ้า้ ทดลองหักั แล้ว้ ดิินแตกเป็น็ สองถึงึ สามส่่วนแสดงว่่าดิินมีีความเหมาะสม แต่่หากดิินหััก แตกละเอีียดเป็็นผงโดยง่่าย แสดงว่่าดิินนั้้�นเป็็นผงฝุ่�น หรืือตะกอน (Silt) แม้ล้ ักั ษณะจะคล้า้ ยดิินเหนีียวมาก แต่ก่ ็ไ็ ม่ใ่ ช่ด่ ิินเหนีียว ไม่ค่ วรนำำ�มาสร้้างบ้้านดิินเพราะพังั เสียี หายง่า่ ย ทำำ�ให้บ้ ้้านไม่่ปลอดภัยั ควรหาดิินใหม่่ • ไม้้แบบขนาด กว้้าง 8 x ยาว 16 x สููง 3 นิ้้�ว • ถัังปููนประมาณ 4-6 ใบ • ไม้้จับั ระดัับ (ถ้้าต้อ้ งการ) • กะละมังั ผสมสีดี ิินทา • ถังั ใส่่น้ำ�ำ� • จอบขุดุ ดิิน 1-2 ด้า้ ม • เกรีียงฉาบปููน • แปรงทาสีี และฟองน้ำำ�� • ระดัับน้ำ�ำ� • วัสั ดุมุ ุุงหลังั คาและไม้้ทำ�ำ โครงหลังั คา • ตะปูู • ที่่�ปาดปููนเวลาฉาบเรีียบ มีีข้้อควรระวัังดังั นี้้� • บริิเวณที่่จ� ะสร้า้ งบ้า้ นดิินจะต้อ้ งเป็น็ บริิเวณที่่ไ� ม่ม่ ีนี ้ำ��ำ ท่ว่ มขังั เพราะอาจทำ�ำ ให้ฐ้ านรากบ้า้ นพังั • บ ริิเวณที่่�จะสร้้างบ้้านดิินต้้องไม่่เป็็นที่่�น้ำำ��ไหลผ่่านหรืือหากเลี่ �ยงไม่่ได้้ต้้องมีีการทำำ�ทางน้ำำ�� ให้ไ้ หลผ่่านไปทางอื่่�น • เป็็นที่่ด� อนหรืือมีกี ารถมดิินให้้สููงกว่า่ บริิเวณโดยรอบ การเทคานฐานราก คานฐานราก เป็น็ ส่ว่ นสำ�ำ คัญั ในการยึดึ โครงสร้า้ งบ้า้ นดิินที่่น� ิิยมในเมืืองไทยมีดี ้ว้ ยกันั 2 ชนิิด คืือ 1. ฐานรากจากก้้อนหิิน โดยการนำำ�หิินมาวางเรีียงเป็็นชั้ �น ๆ วิิธีีนี้้�ช่่วยประหยััดต้้นทุุนใน การสร้า้ งได้ม้ าก 2. ฐานรากจากคอนกรีีต เหมาะสำ�ำ หรับั ผู้้�ที่�มีีทุุนมากเพราะจะได้ฐ้ านรากที่่�แข็ง็ แรงกว่่า กสิกิ รรมธรรมชาติิ 70

การทำำ�ก้้อนอิิฐดิินดิิบ ใช้้ส่่วนผสม 3 อย่า่ ง คืือ ดิินร่ว่ นปนทราย น้ำ�ำ� และแกลบ วิิธีที ำ�ำ ก้อ้ นอิิฐดิินดิิบ 1. ขุุดดิินในพื้้�นที่่ใ� ห้ร้ ่่วนซุยุ ตามต้้องการ 2. ปล่อ่ ยน้ำ�ำ� ให้้ท่่วมขังั ในบ่่อดิิน ทิ้้ง� ไว้้ให้้ดิินอิ่ม�่ ตััวประมาณ 2-3 ชั่่�วโมง 3. เหยียี บนวดดิินให้้เป็น็ โคลน แล้้วใส่่แกลบดิิบผสมลงไปในดิินโคลน อัตั ราส่่วน 1 : 1 4. เหยียี บนวดดิินและแกลบอีีกครั้�งให้้ดิินโคลนและแกลบเข้้าเป็็นเนื้้�อเดีียวกััน 5. นำ�ำ ไปเทใส่่ไม้้แบบที่่�เตรียี มไว้้ 6. หลังั จากอัดั ดิินจนเต็็มแบบแล้ว้ ยกไม้้แบบออกจะได้้ก้้อนดิินดิิบที่่�ยัังไม่แ่ ห้้ง 7. ทิ้้�งอิิฐตากแดดให้้แห้้งประมาณ 3 วััน แล้้วทำำ�การพลิิกก้้อนดิินตั้ �งขึ้ �น ตากก้้อนดิินต่่อ อีีก 4-5 วันั เพื่�อ่ ให้ด้ ิินแห้้งทั้้�งก้้อน จะได้ก้ ้อ้ นอิิฐดิินดิิบที่่�พร้อ้ มจะนำ�ำ ไปทำำ�บ้า้ น การก่อ่ ผนัังบ้้านดิิน ก่่อนการก่อ่ ผนังั ดิิน ต้้องทำ�ำ การผสมดิินก่่อ โดยใช้ด้ ิิน 1 ส่ว่ นต่่อแกลบ 1 ส่ว่ น ผสมให้้ เข้า้ กัันดิินก่่อ ต้้องใส่่น้ำ��ำ มากกว่่าการทำ�ำ ก้อ้ นดิินดิิบ แต่ไ่ ม่่เหลวหรืือข้น้ เกิินไป ขั้้น� ตอนการก่อ่ ผนััง 1. วางดิินก่่อลงไปก่อ่ น แล้้วนำำ�ก้้อนดิินดิิบมาวางทัับ กดให้้แน่่น จากนั้้�นก่อ่ เรีียงต่อ่ กัันไป เรื่อ่� ย ๆ จนจบชั้�นแรก กสิิกรรมธรรมชาติิ 71

2. ในการก่่อชั้ �นต่่อไป ต้้องวางสลัับกัับชั้ �นแรก เพื่่�อให้้ผนัังเกิิดความแข็็งแรง การก่่อผนัังให้้ทำำ�แบบ ค่อ่ ยเป็็นค่่อยไป ก่อ่ ทีีละชั้น� และระวัังอย่่าให้้ผนัังเอีียง 3. ในกรณีที ี่่ท� ำำ�ช่่องหน้้าต่า่ งหรืือประตููโดยไม่่ใช้้ วงกบให้เ้ ว้น้ ช่อ่ งว่า่ งที่่�จะเป็น็ หน้้าต่่างและประตููไว้้ 4. หากมีีวงกบหน้้าต่่างให้้ตั้ �งไว้้ก่่อน แล้้วค่่อย ๆ ก่่อก้้อนดิินชิิดวงกบ การตั้้�งวงกบประตููและหน้า้ ต่่าง ในการวางแผนสร้า้ งบ้า้ นดิินต้อ้ งมีกี ารกำ�ำ หนดจุุดใน การใส่ช่ ่อ่ งหน้า้ ต่า่ งและประตููให้แ้ น่น่ อนซึ่ง�่ เมื่อ�่ กำ�ำ หนดจุดุ ได้แ้ ล้ว้ ก็็ให้้นำำ�วงกบมาตั้ �งในจุุดนั้้�นแล้้วใช้้ไม้้ค้ำำ��ยัันไว้้ เมื่่�อทำำ�การก่่อ ผนัังกำำ�แพงให้้ก่่อชนกัับวงกบประตููและหน้้าต่่างได้้เลย การใส่ช่ ่อ่ งลมในบ้้านดิิน ช่่องลมที่่�นิิยมทำ�ำ มีดี ้ว้ ยกััน2แบบคืือช่อ่ งลมแบบสามเหลี่ย� มและช่อ่ งลมแบบสี่�เหลี่ย� ม ซึ่่�งในการใส่่ช่อ่ งลมนั้้น� สามารถใส่่ได้้หลายชั้�นแล้้วแต่ค่ วามต้อ้ งการ เมื่อ�่ ใส่่ช่่องลมแล้ว้ ต้้องมีกี าร ก่่อดิินทับั อีกี 1-2 ชั้้�น เพื่�่อความแข็็งแรงของขอบผนังั ดิิน การฉาบผนังั บ้้านดิิน ให้ผ้ สมดิินเช่น่ เดียี วกับั การทำ�ำ ดิินก่อ่ และก้อ้ นดิินดิิบ แต่ผ่ สมให้เ้ หลวกว่า่ การฉาบทำ�ำ ได้้ 2 วิิธีตี ามความชอบคืือ 1. การฉาบด้ว้ ยมืือ โดยใช้อุ้้�งมืือค่อ่ ย ๆ ปาดขึ้น� อย่า่ งช้า้ ๆ ห้า้ มปาดลงเพราะดิินจะหกเสียี หาย ในการฉาบด้้วยมืือนี้้�จะได้้พื้้น� ผิิวที่่ค� ่่อนข้้างขรุุขระ 2. การฉาบโดยใช้เ้ กรีียงฉาบปููน ซึ่่�งจะได้้ผิิวของผนัังดิินค่่อนข้้างเรีียบ การทำำ�สีีดินิ ผนังั ดิินถ้า้ ไม่่มีกี ารเคลืือบจะทำำ�ให้้ของในบ้า้ นเปื้อ�้ นฝุ่�นได้้ง่า่ ยการเคลืือบผนังั ด้ว้ ยสีดี ิิน (ตัวั เคลืือบผนังั )จะช่ว่ ยป้อ้ งกันั ปัญั หาดังั กล่า่ วซึ่ง�่ ในต่า่ งประเทศมีกี ารใช้ต้ ัวั เคลืือบผนังั อยู่�หลายชนิิด แต่ท่ ี่่�ได้ท้ ดลองว่่าเหมาะกัับสภาพเมืืองไทย มีสี ่ว่ นผสม ดังั นี้้� • ดิินสีนี ำ�ำ มาร่อ่ นจนได้้สีีดิิน • ดิินทรายร่อ่ น • กาวแป้้งเปียี ก นำ�ำ ส่ว่ นผสมทั้้ง� สามอย่า่ งละ 1 ส่ว่ น มาเทลงในกะละมังั ปากกว้า้ งแล้ว้ คลุกุ เคล้า้ ให้เ้ ข้า้ กันั อย่่าให้้เหลวเพราะเวลาทา สีดี ิินจะยึึดติิดผนังั ได้ไ้ ม่ด่ ีี กสิิกรรมธรรมชาติิ 72

การทาสีีดินิ 1. ใช้้มืือทาโดยใช้้อุ้�งมืือค่อ่ ย ๆ ลููบขึ้น� 2. ใช้้แปรงทาสีีทาหรืือใช้แ้ ปรงลููกกลิ้�ง วิิธีีนี้้ต� ้อ้ งผสมให้้สีีดิินเหลวกว่่าปกติิ การทำ�ำ โครงสร้้างหลัังคาบ้้านดิิน ในการทำ�ำ หลังั คาที่่น� ิิยมมีอี ยู่� 4 แบบคืือ หลัังคาหญ้้า (ราคาถููกที่่�สุุด) หลังั คาสัังกะสีี หลังั คากระเบื้้�อง และหลังั คาดิิน (ใช้ด้ ิินปั้้น� เป็น็ หลัังคา แล้้วใช้ป้ ููนฉาบบาง ๆ กัันน้ำ�ำ� เข้า้ ) ซึ่ง�่ การใช้้ หลังั คาดิินในแบบสุดุ ท้า้ ยอาจเกิิดปัญั หาการรั่่ว� ซึมึ ตามมาได้ใ้ นภายหลังั จึงึ แนะนำ�ำ ให้ใ้ ช้ว้ ัสั ดุสุ ำ�ำ หรับั หลัังคาโดยเฉพาะจะดีีที่่�สุดุ การทำ�ำ เสาดินิ โดยการนำำ�ดิินมาก่่อเป็็นชั้ �น ๆ สลัับกัันไปชั้้�นละ 2 ก้้อน ให้้ได้้ความสููงตามต้้องการ โดยเมื่่�อก่่อได้้ 5-6 ชั้้�น ต้้องมีีการพัักดิินให้้แห้้งก่่อน แล้้วจึึงก่่อต่่อไปเพื่่�อให้้ดิินชั้ �นล่่างแข็็งตััว ก่่อนที่่�จะวางคานยึึดหััวเสาดิินต้้องรอให้้เสาดิินแห้้งดีีเสีียก่่อนจึึงจะสามารถรัับน้ำำ��หนัักของโครง หลัังคาได้้ เสาดิินที่่�ถููกฉาบผิิวนอกแล้้วจะมีีความแข็็งแรงไม่่แพ้้เสาปููน บนหััวเสาสามารถฝัังไม้้ หรืือฝัังเหล็็ก เพื่อ่� เป็น็ ตััวยึึดโครงหลังั คาได้้ตามต้อ้ งการ กิ่ง�่ ไม้ท้ ี่่เ� หลืือจากการตัดั แต่ง่ หรืือการใช้ง้ าน หากนำ�ำ มาผ่า่ นกรรมวิิธีกี ารเผาที่่เ� หมาะสม จะทำำ�ให้้ได้้ถ่่านที่่�ปลอดสารทาร์์ (สารก่่อมะเร็็ง) และยัังได้้น้ำำ��ส้้มควัันไม้้ (Wood Vinegar) กสิิกรรมธรรมชาติิ 73

ซึ่่�งมีีสารประกอบทางเคมีีมากกว่่า 260 ชนิิด สามารถนำำ�ไปใช้้ประโยชน์์ได้้อย่่างหลากหลาย ทั้้�งสำำ�หรัับการเกษตรและเพื่�่อสุุขภาพ การจะได้ถ้ ่า่ นบริิสุุทธิ์์�นั้้�นต้้องใช้เ้ ตาเผาถ่า่ นที่่�กระจายความร้อ้ นได้้ดีีและทั่่ว� ถึงึ เพื่่�อให้้ ถ่า่ นสุกุ เสมอกันั ซึ่่ง� เตาที่่�นิิยมและสามารถทำ�ำ ใช้ไ้ ด้้เองในครัวั เรืือน คืือ เตาเผาจากถังั 200 ลิิตร หากใส่่ไม้้เต็็มเตาจะได้้ถ่่านประมาณ 15-20 กิิโลกรััมและน้ำำ��ส้้มควัันไม้้ประมาณ 2-5 ลิิตร ต่่อการเผา 1 ครั้�ง โดยถ่่านคุุณภาพจะมีลี ักั ษณะเป็น็ มันั วาว แก่น่ ไม้ม้ ัักมีีรอยแตกเป็น็ รููปดอกไม้้ หากใช้น้ ิ้้ว� สััมผัสั จะมีีฝุ่�นถ่า่ นสีีดำ�ำ ติิดมืือมาน้้อยมาก เมื่่�อนำ�ำ ไปใช้จ้ ะให้ค้ วามร้้อนสููง วััสดุอุ ุปุ กรณ์์ • ถังั เหล็ก็ (ถัังน้ำ��ำ มััน) ขนาด 200 ลิิตร 1 ใบ • อิิฐบล็อ็ ก 15 ก้้อน • ท่่อใยหิิน ขนาดเส้้นผ่า่ ศููนย์์กลาง 4 นิ้้ว� ยาว 1 เมตร 1 ท่อ่ น • ไม้ไ้ ผ่่ ขนาดเส้้นผ่า่ ศููนย์์กลาง 3-5 นิ้้�ว ยาว 4-6 เมตร 1 ลำำ� เจาะรููทะลุทุ ุกุ ปล้้อง • สัังกะสีหี รืือแผ่่นกระเบื้้�องเก่่าที่่�เหลืือใช้้ 5-6 แผ่น่ • ไม้้เสีียบปลายแหลม 10-12 ท่่อน • ไม้ห้ มอนยาวประมาณ 30 ซม. หรืือ 2 คืืบ สำำ�หรับั วางรองไม้้ฟืืน • ดิินเหนีียวผสมแกลบเพื่�อ่ ใช้้เป็็นวััสดุุเชื่่�อมข้อ้ ต่่อ อุดุ รอยรั่�ว และปิิดหน้้าเตา กสิิกรรมธรรมชาติิ 74

1. นำำ�ถััง 200 ลิิตร เจาะช่อ่ งด้้านปากถังั โดยวััดจากขอบถััง 7 นิ้้ว� แล้ว้ เจาะช่อ่ งทรงสี่เ� หลี่ย� ม ผืืนผ้้าขนาด 14x8 นิ้้�ว ให้้แนวยาวขนานพื้้น� เจาะให้ท้ ะลุเุ พียี ง 3 ด้้าน เหลืือด้า้ นบนยังั เชื่อ่� มกัับถังั และพัับแผ่่นเหล็ก็ ขึ้น� เป็็นบานพับั เพื่�่อใช้้ประกบกัับอิิฐหน้า้ เตา 2. เจาะช่อ่ งด้้านท้า้ ยถัังเป็็นสี่เ� หลี่ย� มผืืนผ้า้ ขนาด 6x4 นิ้้�ว ให้้แนวยาวขนานพื้้�น 3. เจาะช่่องใส่ไ่ ม้ก้ ลางตััวถังั โดยเว้น้ จากขอบปากถังั และท้า้ ยถังั ด้้านละ 5 นิ้้ว� แล้้วเจาะช่่อง เป็็นทรงสี่เ� หลี่ย� มผืืนผ้้า ให้้กว้้างประมาณ 9-10 นิ้้�ว 4. วางอิิฐบล็็อกที่่พ� ื้้น� ในทางขวาง 1 ก้อ้ น 5. วางปากถังั ทัับบนอิิฐบล็อ็ กก้้อนนั้้น� 6. วางอิิฐบล็อ็ กต่่อจากอิิฐบล็อ็ กก้อ้ นแรกในแนวนอน ข้้างละ 1 ก้้อน 7. วางอิิฐบล็็อกในแนวตั้�ง ซ้้อนจากข้้อ 6. ข้า้ งละ 1 ก้้อน วางให้้ชิิดปากถังั 8. วางอิิฐบล็อ็ กในแนวราบขนานพื้้�น บนอิิฐข้้อ 6. 9. วางอิิฐบล็็อกในแนวนอนซ้้อนกันั 2 ก้้อน บนข้้อ 8. 10. วางอิิฐบล็็อกแนวราบทับั บานพัับปากถังั เป็น็ อันั ได้ห้ น้า้ เตา 11. วางอิิฐหักั รองด้า้ นท้า้ ยถังั เพื่อ�่ ให้ถ้ ังั ทำ�ำ มุมุ กับั พื้้น� ประมาณ 15องศาหน้า้ เตายกสููงกว่า่ ท้า้ ย 12. ใช้้อิิฐบล็อ็ กขนาดครึ่ง� ก้้อน 3 ชิ้้น� วางต่่อจากช่อ่ งด้้านท้้ายถัังให้้เป็็นตัวั Y 13. ใช้้ท่่อใยหิินวางทัับลงไปจะได้้ปล่่องควััน ใช้ด้ ิินเหนียี วอุุดรอยรั่�วให้ท้ ั่่ว� 14. ใช้้สัังกะสีีหรืือแผ่่นกระเบื้้�องตีีกรอบล้้อมถัังและถมดิินลงไปให้้ท่่วมถัังเพื่่�อเป็็นฉนวน ป้อ้ งกัันความร้้อน 15. ที่่�ตั้้�งของเตาเผาถ่่านควรทำำ�หลัังคามุุงกัันแดดกัันฝน เพื่่�อความคงทนและสะดวก ในการทำำ�งานหน้้าเตา วางอิิฐบล็็อกต่่อช่่องหน้้าเตาเพื่่�อใส่่ฟืืน ส่่วนตำำ�แหน่่งที่่�ใช้้จุุดไฟหน้้าเตา ควรขุุดให้้ลาดเอีียงเข้้าหาปากเตาเล็็กน้้อย และควรให้้อยู่�ต่ำ��กว่่าพื้้�นเตาเพื่่�อให้้ความร้้อนถููกดููด เข้า้ ถัังได้ง้ ่่าย วิธิ ีีเรียี งไม้้ 1. ใช้้ไม้ห้ มอน วางขวางด้า้ นในถััง เพื่อ่� ให้้มีีช่่องระบายอากาศ 2. ไม้ท้ี่่จ� ะนำ�ำ มาทำ�ำ ถ่า่ นควรตัดั เก็บ็ ไว้ใ้ นร่ม่ เป็น็ เวลา 1-2 อาทิิตย์์ เพื่อ�่ ไม่ใ่ ห้ส้ ดหรืือแห้ง้ เกิินไป เรีียงไม้้โดยนำำ�ท่่อนขนาดเล็็กไว้้ด้้านล่่าง ขนาดใหญ่่ไว้้ด้้านบน ใส่่ไม้้ให้้เต็็มถััง ถ้้าต้้องการถ่่าน จากผลไม้้หรืือดอกไม้้ ให้ว้ างไว้้ด้้านท้า้ ยถังั โดยปักั หรืือวางไว้บ้ นกระป๋อ๋ งทราย 3. ทำ�ำ การปิดิ ฝาถังั พร้อ้ มใช้ด้ ิินเหนียี วผสมแกลบดำ�ำ อุดุ ตามรอยแยกของถังั เพื่อ�่ ป้อ้ งกันั ไม่ใ่ ห้้ อากาศเข้้าตามรอยแยก กสิิกรรมธรรมชาติิ 75

ให้ส้ ังั เกตลัักษณะของควันั จากการเผา ซึ่�ง่ แบ่ง่ เป็น็ 3 ช่่วง ช่่วงที่่� 1 เมื่อ่� จุดุ ไฟหน้า้ เตา ควัันจะเป็็นสีีขาวขุ่�น ช่ว่ งที่่� 2 ค วันั สีขี าวอมเหลืือง เป็น็ ช่่วงที่่�ถ่า่ นไร้้สารทาร์์ (น้ำ��ำ มันั ดิิน) ซึ่่�งเป็็นสารก่อ่ มะเร็็ง ทั้้ง� ยัังเป็น็ พิิษต่่อพืืชและดิิน จึงึ เป็็นช่ว่ งที่่�เหมาะกับั การเก็บ็ น้ำ��ำ ส้ม้ ควัันไม้้ ช่่วงที่่� 3 ควันั เปลี่่ย� นเป็น็ สีีฟ้า้ มีกี ลิ่่�นไหม้้ ให้้หยุดุ รองน้ำ�ำ�ส้ม้ ควัันไม้้ ขั้้�นตอนการเผาถ่า่ นและเก็บ็ น้ำ�ำ� ส้้มควันั ไม้้ 1.การจุุดไฟหน้้าเตาควรจุดุ ให้้ห่า่ งจากปากเตาประมาณ 1 ฟุตุ ปล่อ่ ยให้้อากาศร้้อนเท่่านั้้น� ที่่�ไหลเข้้าไปในเตา ขั้้�นตอนนี้้�เป็็นการอบไม้้ฟืืนให้้แห้้ง จึึงควรให้้ความร้้อนจากหน้้าเตาแบบ ค่อ่ ยเป็น็ ค่อ่ ยไปไม่ร่ ีบี โหมไฟจนเกิินไป เพื่อ�่ ให้ไ้ ม้ใ้ นเตาถููกอบแห้ง้ อย่า่ งทั่่ว� ถึงึ เสมอกันั ซึ่ง�่ จะใช้เ้ วลา ประมาณ 2 ชั่่ว� โมง โดยให้้สัังเกตควันั สีีขาวของความชื้�นจากเนื้้อ� ไม้ท้ ี่่�ปากท่่อใยหิิน 2. เมื่่อ� ไม้้ฟืืนภายในเตาเริ่่�มติิดไฟ นั่่�นคืือช่่วงที่่�ไม้้กำ�ำ ลังั จะกลายเป็น็ ถ่า่ น ให้ห้ ยุุดเติิมไฟจาก ภายนอกและลดช่่องอากาศที่่�หน้้าเตาให้้เล็็กลง ปล่่อยให้้เตาเผาไหม้้ต่่อไปด้้วยความร้้อน จากภายในเตาเท่่านั้้น� 3. เมื่อ่� ควัันที่่�ปากท่อ่ เปลี่่ย� นเป็น็ สีขี าวอมเหลืืองจึึงเริ่ม่� เก็บ็ น้ำ�ำ�ส้ม้ ควัันไม้ ้ ถ้า้ นำ�ำ กระเบื้้อ� ง เคลืือบสีขี าวมาอัังที่่ป� ล่อ่ งไฟดููจะเป็็นเขม่่าสีนี ้ำ�ำ� ตาล จากนั้้�นนำำ�ท่่อไม้้ไผ่ท่ ี่่�เตรียี มไว้ม้ าวางต่อ่ กับั ปล่่องควันั โดยตั้ง� ท่่อไม้้ไผ่่ให้้เอียี งชัันขึ้�นไปประมาณ 45 องศา เจาะรููดัักควันั ที่่ส� ่่วนโคนประมาณ 25-30 ซม. ห่า่ งขึ้�นไป 1 คืืบหรืือประมาณ 20 ซม. ให้้เจาะรููไม้้ไผ่่เพื่่อ� ให้้น้ำำ��ส้ม้ ควันั ไม้ห้ ยดลงมา แล้้วหาขวดมารองรับั น้ำำ�� 4. ในช่ว่ งดัักน้ำ�ำ� ส้้มควัันไม้้ ท่อ่ ดัักควัันต้อ้ งห่า่ งจากปากปล่่องประมาณ 1 คืืบ ให้้นำ�ำ หยวก กล้้วยหรืือผ้้าชุุบน้ำำ��มาพัันท่่อเพื่่�อช่่วยให้้เกิิดการควบแน่่นและนำำ�มาผููกระหว่่างปากปล่่องควััน กับั ท่อ่ ดักั ควันั เพื่อ�่ กันั ปล่อ่ งเคลื่อ�่ น โดยเว้น้ ช่อ่ งไว้เ้ พื่อ�่ ดููดควันั โดยหมั่น� ตรวจควันั ที่่ป� ล่อ่ งเป็น็ ระยะ เมื่อ�่ ควันั เปลี่่ย� นเป็น็ สีฟี ้า้ มีกี ลิ่น�่ เหม็น็ สีนี ้ำ��ำ ส้ม้ ควันั ไม้เ้ ข้ม้ และมีคี วามหนืืดมาก ให้ห้ ยุดุ เก็บ็ น้ำ��ำ ส้ม้ ควันั ไม้้ กสิิกรรมธรรมชาติิ 76

5. ในช่่วงถ่่านสุกุ เป็็นช่่วงที่่�ไม้้กลายเป็็นถ่า่ นอย่า่ งสมบููรณ์ ์ สัังเกตว่า่ จะไม่่มีคี วัันออกจาก ปากปล่อ่ งอีีก ให้้ปิิดรููหน้า้ เตาปากปล่อ่ ง รวมทั้้�งรอยรั่�วอื่น�่ ๆ โดยไม่ใ่ ห้้มีีควัันเล็ด็ ลอดออกมาได้้ โดยเด็ด็ ขาด ทิ้้�งไว้้ 15 นาทีี แล้ว้ ใช้ผ้ ้้าห่อ่ ทรายเป็็นลููกประคบชุุบน้ำ��ำ แล้ว้ วางบนปากปล่อ่ งควันั ทิ้้�งไว้้ 8-10 ชม. ให้้เย็น็ ลงจนสามารถเปิิดเตานำ�ำ ถ่่านออกมาได้้ เป็น็ การจบการเผาถ่่าน ตารางเวลาการเก็็บน้ำำ��ส้้มควัันไม้้ หากเริ่ม� ติิดไฟหน้า้ เตาเวลาประมาณ 10.00 น. จะเริ่ม� เก็บ็ น้ำ��ำ ส้ม้ ควันั ไม้ป้ ระมาณ 17.00 น. หยุุดเก็บ็ น้ำำ�� ส้ม้ ควัันไม้แ้ ละปิิดเตาเวลาประมาณ 18.30 น. ทั้้�งนี้้ข�ึ้น� อยู่่�กัับชนิิดของไม้้ ความชื้�น และความชำ�ำ นาญของผู้ท้� ำำ�ด้ว้ ย ประโยชน์ข์ องน้ำ�ำ�ส้ม้ ควัันไม้้ ที่่อ� ุณุ หภููมิิภายในเตา300-400องศาเซลเซียี ส สารประกอบต่า่ งๆในไม้ฟ้ ืืนจะถููกความร้อ้ น ทำ�ำ ให้ส้ ลายตัวั เกิิดเป็น็ สารประกอบใหม่ก่ ว่า่ 260 ชนิิด มีคี วามเป็น็ กรดอ่อ่ น ๆ สารประกอบมากมาย เหล่่านี้้�นำำ�ไปใช้้ประโยชน์์ได้้หลากหลาย ในทางอุุตสาหกรรมใช้้ผลิิตสารดัับกลิ่่�น ตััวผลิิตสาร ปรับั ผ้้านุ่�ม ผลิิตยารัักษาโรคผิิวหนััง เป็น็ ต้้น สำำ�หรัับในครัวั เรืือนนิิยมนำำ�มาใช้้ในการเกษตร เช่น่ ใช้้ปรัับปรุุงบำ�ำ รุงุ ดิิน ใช้้เป็น็ สารป้้องกัันกำำ�จัดั ศััตรููพืืช สารเร่ง่ การเจริิญเติิบโตของพืืชทั้้ง� บริิเวณ ราก ลำ�ำ ต้้น หััว ใบ ดอก และผล ใช้้เป็น็ ฮอร์์โมนพืืช เป็น็ สารยับั ยั้�งและควบคุุมโรคพืืช ที่่�มีสี าเหตุุ จากไส้เ้ ดืือนฝอยและเชื้�อรา กสิกิ รรมธรรมชาติิ 77

*น้ำ��ำ ปริมิ าตร 1 ลิิตร มีีน้ำำ�� หนักั 1 กิิโลกรััม เนื่่�องจากน้ำำ��ส้้มควัันไม้้มีีสารประกอบกว่่า 260 ชนิิด ย่่อมมีีทั้้�งประโยชน์์และโทษ จึงึ ต้้องทำ�ำ ให้บ้ ริิสุุทธิ์์�ก่่อนนำำ�มาใช้้ โดยมีีวิิธีกี ารดังั นี้้� กสิิกรรมธรรมชาติิ 78

1. การปล่่อยให้้ตกตะกอน เป็็นวิิธีีง่่าย ๆ ที่่�นิิยมทำำ�กััน โดยนำำ�น้ำำ��ส้้มควัันไม้้ดิิบที่่�กลั่ �นได้้ มาเก็บ็ ในถังั ที่่�มีสี ัดั ส่ว่ นความสููงมากกว่่าความกว้า้ งประมาณ 3 เท่า่ คลุุมด้ว้ ยวัสั ดุไุ ม่ใ่ ห้้ถููกแสง ตั้ง� ทิ้้ง� ไว้น้ ิ่ง�่ ๆ ประมาณ 3-6 เดืือน ห้า้ มเขย่า่ เพื่อ�่ ให้ต้ กตะกอน น้ำ��ำ ส้ม้ ควันั ไม้จ้ ะแยกตัวั เป็น็ 3 ระดับั ชั้�นบนเป็็นน้ำ�ำ�มัันใส ชั้้น� กลางเป็็นของเหลวสีีชา ซึ่่ง� ก็ค็ ืือ น้ำำ��ส้้มควัันไม้้ที่่�นำำ�ไปใช้้ได้้ ส่่วนชั้น� ล่่างสุุด เป็็นของเหลวข้น้ สีดี ำำ� ที่่เ� รียี กว่่าน้ำ��ำ มันั ดิินหรืือทาร์์ สามารถลดระยะเวลาการตกตะกอนโดยผสมผงถ่่านประมาณ 5% ของน้ำ�ำ� หนักั รวม ของน้ำ��ำ ส้ม้ ควันั ไม้ท้ ี่่ก� ลั่น� ได้้ ผงถ่า่ นจะดููดซับั ทั้้ง� น้ำ��ำ มันั ใสชั้้น� บนและน้ำ��ำ มันั ดิินลงสู่�ชั้น� ล่า่ งสุดุ ในเวลา เพีียง 45 วัันเท่่านั้้�น หากเลืือกใช้้ผงถ่่านในการช่่วยตกตะกอน ควรติิดตั้ �งวาล์์ว 2 หรืือ 3 ระดัับ ที่่�ถังั ตกตะกอน โดยวาล์ว์ นี้้จ� ะช่่วยให้้เก็็บผลผลิิตได้ส้ ะดวกขึ้�น หลัังจากตกตะกอนในถังั จนครบกำ�ำ หนดแล้้ว จึึงนำ�ำ ของเหลวสีีชาชั้น� กลางมากรองซ้ำำ�� อีกี ครั้ง� ด้ว้ ยผ้า้ กรอง จึงึ จะสามารถนำ�ำ ไปใช้ป้ ระโยชน์ไ์ ด้้ ซึ่ง�่ น้ำ��ำ ส้ม้ ควันั ไม้ท้ี่่บ� ริิสุทุ ธิ์์ค� วรจะมีนี ้ำ��ำ มันั ดิิน ไม่่เกิิน 1% น้ำำ��ส้้มควัันไม้้ที่่�ดีีควรมีีสีีใสจนถึึงชา หากมีีลัักษณะขุ่�นดำำ� แสดงถึึง ความหนาแน่่น ของน้ำ�ำ� มันั ดิิน ซึ่่ง� ไม่่เป็น็ ผลดีีในการนำำ�ไปใช้ง้ าน 2. การกรองและกลั่น� เป็น็ กระบวนการเพื่�อ่ ทำ�ำ ให้้ได้้น้ำ��ำ ส้ม้ ควัันไม้้ที่่�มีีความบริิสุทุ ธิ์์�มากขึ้�น เป็น็ เทคนิิคที่่�ค่อ่ นข้้างยุ่�งยาก นิิยมใช้ก้ ันั ในระดับั โรงงานอุุตสาหกรรมต่่างๆ ยัังไม่น่ ิิยมในการผลิิต ระดัับครััวเรืือน ไบโอดีเี ซล (Biodiesel) ทางเลืือกหนึ่่ง� ของพลัังงานทดแทน การใช้้ไบโอดีีเซลสามารถ ลดมลพิิษซึ่�่งเกิิดจากการเผาไหม้ใ้ นเครื่่�องยนต์์ เนื่�่องจากองค์์ประกอบของไบโอดีีเซลไม่่มีีธาตุุ กำ�ำ มะถันั แต่่มีอี อกซิิเจนเป็็นองค์ป์ ระกอบประมาณ 10% จึึงช่ว่ ยให้ก้ ารเผาไหม้ด้ ีีขึ้น� และลด การปล่่อยซัลั เฟอร์ไ์ ดออกไซด์์ ไฮโดรคาร์บ์ อน คาร์์บอนมอนอกไซด์์ ฯลฯ นอกจากนี้้�ไบโอดีีเซล ยัังมีีคุุณสมบััติิในการหล่่อลื่่�นดีกี ว่่าน้ำ��ำ มัันดีเี ซล กสิิกรรมธรรมชาติิ 79

โดยไบโอดีเี ซลผลิิตจากการนำ�ำ น้ำ��ำ มันั พืืชหรืือน้ำ��ำ มันั สัตั ว์ช์ นิิดต่า่ งๆ รวมทั้้ง� น้ำ��ำ มันั ประกอบ อาหารที่่ใ� ช้้แล้ว้ มาสกัดั เอายางเหนีียวและสิ่�ง่ สกปรกออกจากนั้้�นนำำ�ไปผ่่านกระบวนการทางเคมีี โดยการเติิมแอลกอฮอล์์ เช่น่ เอทานอลหรืือเมทานอล และตัวั เร่ง่ ปฏิิกิริยา เช่น่ โซเดียี มไฮดรอกไซด์์ ภายใต้ส้ ภาวะที่่ม� ีอี ุณุ หภููมิิสููงเพื่อ�่ เปลี่่ย� นโครงสร้า้ งน้ำ��ำ มันั จาก Triglycerides เป็น็ Organic Acid Esters เรีียกว่่า “ไบโอดีีเซล” และได้ก้ ลีเี ซอรอลเป็็นผลพลอยได้้ ใช้เ้ ป็็นวัตั ถุุดิิบสำ�ำ หรับั อุตุ สาหกรรมยา และเครื่อ� งสำ�ำ อางซึ่ง�่ ถืือเป็น็ การเพิ่ม�่ คุณุ ค่า่ และลดปริิมาณของเสียี ที่่จ� ะทำ�ำ ให้เ้ กิิดมลพิิษต่อ่ สิ่ง�่ แวดล้อ้ ม สูตู รการทำำ�น้ำำ��มันั ไบโอดีเี ซลจากน้ำ�ำ�มันั พืืช น้ำ��ำ มันั สััตว์์ ที่่ใ� ช้แ้ ล้้ว 1. นำ�ำ น้ำ��ำ มันั พืืชหรืือน้ำ��ำ มันั สัตั ว์ท์ี่่ใ� ช้แ้ ล้ว้ กรองเอาเศษอาหารที่่ป� นออก จากนั้้น� ยกขึ้น� ตั้ง� ไฟ • หากมีนี ้ำำ��ผสมอยู่�ในน้ำ�ำ�มันั (จะมีีลัักษณะขาวข้น้ ) ต้อ้ งต้้มน้ำำ��มันั ในอุณุ หภููมิิประมาณ 110 องศาเซลเซียี ส นานประมาณ 10 นาทีแี ล้้วดับั ไฟ • หากไม่ม่ ีีน้ำ�ำ� ปน (จะมีีลัักษณะใส) ให้้ต้้มน้ำ��ำ มันั ที่่อ� ุุณหภููมิิ 57 องศาเซลเซียี ส แล้้วดับั ไฟ ความร้อ้ นจะขึ้�นถึงึ 60 องศาเซลเซีียส 2. ส่ว่ นที่่ส� อง นำ�ำ แอลกอฮอล์ใ์ ส่ล่ งในภาชนะทรงแกลลอนที่่ม� ีฝี าปิดิ ตามด้ว้ ยโซดาไฟ ปิดิ ฝา แล้ว้ เขย่่าจนละลายหมดในเวลาใกล้้เคียี งกับั ช่ว่ งที่่�น้ำำ��มัันมีอี ุณุ หภููมิิ 60 องศาเซลเซีียส ระหว่่าง เขย่า่ ควรหยุดุ เปิดิ ฝาให้ไ้ อร้้อนระเหยออกจากแกลลอนแล้้วจึงึ เขย่า่ อีีกครั้�ง ขั้น� ตอนนี้้�ควรทำ�ำ ด้ว้ ย ความระมัดั ระวังั อย่า่ สัมั ผัสั ส่ว่ นผสมหรืือสููดดมไอระเหย และอย่า่ ทำ�ำ ให้เ้ กิิดประกายไฟ ควรทำ�ำ ใน สถานที่่�อากาศถ่่ายเทได้ด้ ีี หากมีีการสััมผัสั ให้้ล้า้ งน้ำำ��สะอาดทันั ทีี 3. เมื่่�อน้ำำ��มัันที่่�ต้้มมีีอุุณหภููมิิ 60 องศาเซลเซีียส ให้้ยกน้ำำ��มัันลงจากเตา แล้้วนำำ�ส่่วนผสม ในข้้อ 2 เทลงไปผสมกวนให้้เข้้ากััน พัักทิ้้�งไว้้ 1 คืืน ตอนเช้า้ จะพบว่่ามีฝี ้า้ ลอยอยู่�บนผิิวหน้้า ให้ต้ ักั ส่ว่ นนี้้อ� อกแล้ว้ ตักั ของเหลวใสตอนบน (ไบโอดีเี ซล) ไปพักั ไว้้7 วันั ค่อ่ ยนำ�ำ ไปใช้เ้ ป็น็ เชื้อ� เพลิิง แทนน้ำ��ำ มันั ดีเี ซล ส่ว่ นชั้น� ล่า่ งเป็น็ ของแข็ง็ สีนี ้ำ��ำ ตาล คืือกลีซี อรีนี สามารถนำ�ำ ไปทำ�ำ เป็น็ สบู่่�ธรรมชาติิ เพื่อ�่ ใช้ล้ ้้างทำำ�ความสะอาดพื้้�น หรืือทำำ�เป็น็ เชื้อ� เพลิิงติิดไฟ หากหลัังจากกวนส่่วนผสมแล้้วผลที่่�ได้้เป็็นของเหลวคล้้ายเจลโดยไม่่มีีการแยกตััว หมายความว่า่ ใส่โ่ ซดาไฟมากไป แต่่หากได้้ผลแยกเป็็น 3 ส่่วน กสิิกรรมธรรมชาติิ 80

ส่่วนบน - ไบโอดีเี ซล ส่่วนกลาง - น้ำ�ำ�มันั ที่่ย� ัังไม่่ทำ�ำ ปฏิิกิิริิยา และส่ว่ นล่า่ ง - กลีีซอรีนี หมายความว่า่ โซดาไฟน้อ้ ยเกิินไป หากใช้โ้ ซดาไฟที่่ช�ื้น� หรืือมีนี ้ำ��ำ ปนอยู่�จะได้ส้ ่ว่ นที่่� 4 เกิิดขึ้น� คืือ สบู่่� ข้้อควรระวัังในการใช้้น้ำำ��มัันไบโอดีีเซล คืือควรหมั่่�นตรวจไส้้กรองดีีเซลและเปลี่่�ยน ตามกำ�ำ หนด หรืือถ่า่ ยน้ำ��ำ มันั จากตัวั กรองดักั น้ำ��ำ บ่อ่ ย ๆ เพื่อ�่ ป้อ้ งกันั การอุดุ ตันั ของสบู่่�หากเครื่อ� งยนต์์ มีอี าการสะดุุดให้้ตรวจสอบระบบท่อ่ น้ำ�ำ� มันั และตรวจไส้ก้ รองน้ำ�ำ�มันั ดีีเซล การเพิ่่ม� ประสิิทธิิภาพ ให้น้ ำำ�ไบโอดีีเซลที่่�ได้้ ไปล้า้ งด้้วยน้ำ��ำ โดยนำำ�น้ำ�ำ�สะอาดปริิมาณ 20% ของจำ�ำ นวนน้ำ��ำ มันั ใส่่ลงในน้ำำ��มัันแล้ว้ เขย่่าหรืือกวนให้้ทั่่ว� น้ำ��ำ จะตกอยู่่�ก้้นขวดหรืือก้้นถัังกวน ให้ถ้ ่า่ ยเฉพาะน้ำำ��ออก และใส่น่ ้ำ��ำ ใหม่เ่ ข้า้ ไป ทำำ�ตามขั้�นตอนเดิิม 3 รอบ เมื่�่อถ่า่ ยน้ำ��ำ สุดุ ท้้ายออกแล้้ว ให้้นำำ�น้ำ�ำ�มัันไปอุ่่�น เพื่อ่� ไล่น่ ้ำ��ำ ออกให้้หมด ทิ้้ง� ไว้้ให้้เย็น็ จึึงนำำ�ไปใช้้ เป็็นแก๊๊สที่่�เกิิดขึ้ �นได้้เองตามธรรมชาติิจากการย่่อยสลายสารอิินทรีีย์์ ภายใต้้สภาวะ ที่่ป� ราศจากออกซิิเจน แก๊๊สชีีวภาพประกอบด้ว้ ยแก๊ส๊ หลายชนิิด ส่่วนใหญ่่เป็น็ แก๊๊สมีเี ทน (CH) ประมาณ 50-70% และแก๊๊สคาร์์บอนไดออกไซด์์ (CO) ประมาณ 30-50% ส่่วนที่่�เหลืือ เป็็นแก๊๊สชนิิดอื่่�น ๆ เช่่น ไฮโดรเจน (H) ออกซิิเจน (O2) ไนโตรเจน (N) ไฮโดรเจนซััลไฟด์์ (H2S) ระบบแก๊๊สชีีวภาพ เป็็นระบบจััดการของเสีียควบคู่�ไปกัับการปรัับปรุุงสภาพแวดล้้อมภายในระบบโดยวิิธีี ทางชีีวภาพแบบไม่่ใช้อ้ ากาศ ด้้วยการนำ�ำ สารอิินทรียี ์ห์ รืือมููลสััตว์์ไปหมัักโดยวิิธีชี ีวี ภาพ เพื่�่อให้้ กลุ่�มจุุลิินทรียี ์ช์ นิิดที่่�ไม่่ต้้องการออกซิิเจน ย่่อยสลายมููลสัตั ว์์เหล่า่ นั้้น� และเกิิดเป็็นแก๊ส๊ ชีีวภาพที่่� สามารถจุุดติิดไฟได้้ โดยมีีแก๊ส๊ มีีเทนเป็็นองค์ป์ ระกอบหลักั แก๊๊สชีวี ภาพนั้้น� สามารถนำ�ำ ไปใช้เ้ ป็น็ พลังั งานทดแทนพลังั งานเชื้อ� เพลิิงอื่น�่ ๆ ได้ ้ น้ำ��ำ เสียี ที่่ผ� ่า่ นการบำ�ำ บัดั จากระบบชีวี ภาพจะกลายเป็น็ ปุ๋�ยอิินทรีีย์ค์ ุุณภาพดีี กสิกิ รรมธรรมชาติิ 81

ขบวนการย่อ่ ยสลายสารอิินทรียี ์์สภาวะปราศจากออกซิิเจน ขบวนการย่่อยสลายประกอบด้ว้ ย 2 ขั้้น� ตอน คืือ 1. ขั้้น� ตอนการย่่อยสลายสารอิินทรียี ์์โมเลกุลุ ใหญ่่ เช่่น ไขมััน แป้้งและโปรตีีน ซึ่ง่� อยู่�ในรููป สารละลายจนกลายเป็็นกรดอิินทรีีย์์ระเหยง่่าย (volatile acids) โดยจุุลิินทรีีย์์กลุ่�มสร้้างกรด (acid producing bacteria) 2. ขั้้น� ตอนการเปลี่่ย� นกรดอิินทรียี ์ใ์ ห้เ้ ป็น็ แก๊ส๊ มีเี ทน แก๊ส๊ คาร์บ์ อนไดออกไซด์์ โดยจุลุ ิินทรียี ์์ กลุ่�มสร้า้ งมีีเทน (methane producing bacteria) ประโยชน์์ของแก๊ส๊ ชีีวภาพ 1. ด้า้ นพลัังงาน เมื่่�อพิิจารณาถึึงเศรษฐกิิจแล้้วการลงทุุนผลิิตแก๊๊สชีีวภาพจะลงทุนุ ต่ำ�ำ�กว่่า การผลิิตเชื้อ� เพลิิงชนิิดอื่น่� ๆ สามารถนำำ�มาใช้ท้ ดแทนพลังั งานเชื้อ� เพลิิงจากแหล่่งอื่�่น ๆ 2. ด้า้ นปรับั ปรุงุ สภาพแวดล้อ้ ม โดยการนำ�ำ มููลสัตั ว์แ์ ละน้ำ��ำ ล้า้ งคอกมาหมักั ในบ่อ่ แก๊ส๊ ชีวี ภาพ จะเป็็นการช่ว่ ยกำ�ำ จััดมููลในบริิเวณที่่เ� ลี้ย� ง ทำำ�ให้ก้ ลิ่่�นเหม็็นและแมลงวัันในบริิเวณนั้้�นลดลง และ ผลจากการหมักั มููลสัตั ว์ใ์ นบ่อ่ แก๊ส๊ ชีวี ภาพที่่ป� ราศจากออกซิิเจนเป็น็ เวลานาน ๆ ทำ�ำ ให้ไ้ ข่พ่ ยาธิิและ เชื้อ� โรคส่่วนใหญ่ใ่ นมููลสััตว์์ตายด้ว้ ย ซึ่่ง� เป็็นการทำำ�ลายแหล่่งเพาะเชื้�อโรคบางชนิิด เช่่น โรคบิิด อหิิวาต์์ และพยาธิิ ที่่อ� าจแพร่ก่ ระจายจากมููลสัตั ว์์ และถืือเป็น็ การป้อ้ งกันั ไม่ใ่ ห้ม้ ููลสัตั ว์ถ์ ููกชะล้า้ ง ลงไปในแหล่ง่ น้ำ�ำ�ตามธรรมชาติิ 3. ด้้านการเกษตร • การทำำ�เป็น็ ปุ๋�ย กากที่่ไ� ด้จ้ ากการหมัักแก๊ส๊ ชีีวภาพ เราสามารถนำำ�ไปใช้้เป็็นปุ๋�ยได้้ดีีกว่่ามููล สััตว์ส์ ด ๆ และปุ๋�ยคอก ทั้้�งนี้้�เนื่่�องจากในขณะที่่ห� มักั จะมีีการเปลี่่�ยนแปลงสารประกอบไนโตรเจน ในมููลสััตว์์ทำ�ำ ให้้พืืชสามารถนำำ�ไปใช้ป้ ระโยชน์ไ์ ด้้ •การทำ�ำ เป็น็ อาหารสััตว์์ โดยนำำ�ส่่วนที่่เ� หลืือจากการหมักั นำำ�ไปตากแห้้งแล้้วนำำ�ไปผสมเป็น็ อาหารสัตั ว์ใ์ ห้โ้ คและสุกุ รกิินได้้ แต่ท่ั้้ง� นี้้ม� ีขี ้อ้ จำ�ำ กัดั คืือ ควรใส่อ่ ยู่่�ระหว่า่ ง 5-10 กก. ต่อ่ ส่ว่ นผสม ทั้้�งหมด 10 กก. จะทำำ�ให้้สัตั ว์์เจริิญเติิบโตตามปกติิ และเป็็นการลดต้น้ ทุุนการผลิิต อุปุ กรณ์์ 1. ถังั หมักั แก๊ส๊ • ถัังพลาสติิกขนาดบรรจุุ 200 ลิิตร 1 ใบพร้้อมฝาปิดิ • ท่อ่ พีวี ีซี ีขี นาดเส้น้ ผ่า่ นศููนย์ก์ ลาง 2.5 นิ้้ว� สำ�ำ หรับั ทำ�ำ ท่อ่ เติิมเศษอาหารและทำ�ำ ตัวั ประคอง แกนใบพััดกวนสิ่ง�่ ปฏิิกููลในถังั หมักั แก๊ส๊ • ท่อ่ น้ำ��ำ ประปาขนาดเส้น้ ผ่า่ นศููนย์ก์ ลาง 1 นิ้้ว� ทำ�ำ เป็น็ แกนเชื่อ�่ มเหล็ก็ แผ่น่ เป็น็ ใบพัดั 1 ชั้้น� กสิกิ รรมธรรมชาติิ 82

• วาล์ว์ ปิิด-เปิดิ 2 ตัวั ตัวั ที่่� 1 สำำ�หรับั เปิิดสิ่ง่� ปฏิิกููล เมื่�อ่ สิ่่�งปฏิิกููลหมดอายุุใน 10-12 เดืือน ตัวั ที่่� 2 สำำ�หรับั เปิิดสิ่�่งปฏิิกููลทิ้้�งรายวััน เมื่�่อนำ�ำ เศษอาหารใส่แ่ ต่่ละมื้อ� • เกลีียวต่่อสายยางท่่อนำำ�แก๊ส๊ ออกจากถัังหมักั แก๊๊สไปยังั ถังั รัับแก๊ส๊ 1 ตัวั • กาว ซิิลิิโคนและอุุปกรณ์์ต่า่ ง ๆ 2. ถังั รัับแก๊ส๊ • ถังั พลาสติิกขนาดบรรจุุ 200 ลิิตร 1 ใบเป็น็ ตััวเปลืือก • ถัังพลาสติิกขนาดบรรจุุ 180 ลิิตร 1 ใบเป็็นถัังรัับแก๊๊ส • เกลีียวต่่อสายยาง 2 ตััว ตััวที่่� 1 ต่่อสายยางจากถัังหมัักแก๊๊ส ตััวที่่� 2 ต่่อจากถัังรัับแก๊๊ส ไปยัังเตาหุุงต้ม้ วิิธีีทำำ�ถัังหมักั แก๊๊สชีวี ภาพ 1. วิิธีีทำ�ำ ถังั หมักั แก๊ส๊ • เจาะคว้้านฝาครอบถังั บรรจุุแก๊๊ส 2 รูู ขนาดเส้้นผ่า่ นศููนย์์กลาง 2.5 นิ้้�ว เพื่่�อทำำ�ช่่องใส่เ่ ศษ อาหารแต่่ละมื้�อกัับช่อ่ งประคองแกนกวนสิ่่ง� ปฏิิกููล • เจาะรููที่่ฝ� าครอบถัังหมัักแก๊ส๊ 2 รูู เพื่�อ่ ใส่อ่ ุุปกรณ์์ต่อ่ กับั สายยางนำ�ำ แก๊ส๊ จากถัังหมัักไปยััง ถังั บรรจุุแก๊ส๊ • เจาะรููที่่�ข้า้ งถังั หมัักแก๊ส๊ 2 รูู รููที่่� 1 ใช้ท้ ิ้้ง� สิ่่ง� ปฏิิกููลที่่�หมดอายุุ (กำำ�หนด 10-12 เดืือน) และรููที่่� 2 สำำ�หรัับทิ้้ง� สิ่่�งปฏิิกููลรายวััน 2. วิิธีที ำ�ำ ถังั เก็็บแก๊ส๊ • นำ�ำ ถัังเก็บ็ แก๊๊สคว่ำ�ำ�ลงในถังั เปลืือก • เจาะก้้นถัังเก็็บแก๊๊ส 2 รูู รููที่่� 1 สำำ�หรัับต่่อสายยาง นำำ�แก๊๊สจากถัังหมัักแก๊๊สมาเก็็บ รููที่่� 2 สำ�ำ หรับั ต่อ่ สายยางนำำ�แก๊๊สออกไปใช้้โดยติิดตั้�งกับั เตา • นำ�ำ น้ำำ��เทใส่ร่ ะหว่า่ งถังั เปลืือกกัับถัังเก็็บแก๊๊ส เพื่อ�่ เป็็นตััวกั้�นกัันแก๊๊สออกจากถังั กสิิกรรมธรรมชาติิ 83

ใช้้มููลสัตั ว์์ 1 ปี๊๊บ� (เป็็นมููลสดจะดีกี ว่า่ มููลแห้้ง) นำำ�น้ำ�ำ�เปล่่า 1 ปี๊๊บ� (ควรเป็็นน้ำ�ำ�ที่่ไ� ม่ม่ ีี คลอรีนี หรืือน้ำ��ำ ประปาที่่ร� องทิ้้ง� ไว้เ้ กิิน 8 ชม. เพื่อ�่ ให้ก้ ลิ่น�่ และฤทธิ์์ค� ลอรีนี ลดลง) นำ�ำ น้ำ��ำ ผสมมููลสัตั ว์์ เทใส่ถ่ ัังหมััก ทิ้้ง� ไว้้ 10 วััน จะเกิิดแก๊ส๊ เริ่ม�่ ต้น้ และจะผลิิตแก๊๊สได้น้ าน 10 - 12 เดืือน การเติิมเศษ อาหารลงถัังหมัักเพื่่�อเพิ่่�มคุุณภาพของจุุลิินทรีีย์์ที่่�ทำำ�ให้้เกิิดแก๊๊ส ให้้เติิมเศษอาหารในครััวเรืือน ที่่ไ� ม่่มีรี สเปรี้้�ยวใด ๆ ทั้้ง� สิ้น� 1 กก. ในช่อ่ งทางเติิมเศษอาหาร แล้้วกวนให้เ้ ข้า้ กัันกับั สิ่ง�่ ปฏิิกููลที่่�มีี อยู่�ในถัังหมัักเดิิม เปิิดช่่องทางระบายด้้านข้้าง เพื่่�อให้้สิ่่�งปฏิิกููลส่่วนเกิินไหลออกมาปริิมาณ 1 กก. (สามารถนำำ�ไปทำำ�เป็น็ ปุ๋�ยได้้) สมุนุ ไพรที่่ใ� ช้ใ้ นการเกษตรสามารถแบ่่งออกเป็น็ 7 รส กสิิกรรมธรรมชาติิ 84

วิธิ ีกี ารนำำ�สมุุนไพรไทยมาสกััดป็น็ สารอินิ ทรียี ์ช์ ีวี ภาพสููตรต่่าง ๆ ได้้แก่่ • สมุนุ ไพรรสเดีียวกันั 3 ส่่วน หรืือ 3 กก. • หััวเชื้�อจุุลิินทรียี ์์ 1 ส่่วน หรืือ 1 ลิิตร • น้ำ��ำ ตาลทรายแดง 1 ส่ว่ น หรือ 1 กก. (ใช้ก้ ากน้ำ��ำ ตาลได้แ้ ต่น่ ้ำ��ำ ตาลทรายแดงมีคี ุณุ ภาพดีกี ว่า่ ) • น้ำ�ำ� สะอาด 10 ส่ว่ น หรืือ 10 ลิิตร • ภ าชนะที่่ม� ีีฝาปิดิ สนิิทควรมีที ี่่�ล็็อคฝาเลืือกขนาดที่่ใ� ส่่ส่่วนผสมทั้้ง� หมดแล้้ว ยัังเหลืือที่่�ว่า่ ง อย่่างน้อ้ ย 1 ใน 5 ส่่วนของภาชนะ วิิธีีทำ�ำ 1. นำ�ำ สมุุนไพรมาสับั หรืือตำำ�ให้้ละเอียี ดแล้ว้ นำ�ำ ใส่่ภาชนะ 2. ผสมน้ำำ�� สะอาดและน้ำ�ำ�ตาล คนให้้น้ำ�ำ�ตาลละลายดีี เทใส่ส่ มุนุ ไพรในภาชนะ 3. ผสมน้ำำ�� หััวเชื้อ� จุลุ ิินทรียี ์์ตามลงไป คนให้เ้ ข้้ากันั 4. ปิิดฝาให้แ้ น่่น ทิ้้�งไว้้ 90 วััน ระหว่่างนั้้น� ให้ค้ ลายฝาเพื่อ�่ ระบายความดันั เฉพาะกรณีที ี่่ฝ� า บวมขึ้น� หรืือดููตามความเหมาะสมเพราะการหมักั สมุนุ ไพรบางชนิิดไม่ท่ ำ�ำ ให้เ้ กิิดการบวม (คลายฝา ให้แ้ ก๊ส๊ ออก แต่่ไม่เ่ ปิดิ ฝาเพราะไม่่ต้้องการให้้อากาศเข้า้ ภาชนะหมััก) *หัวั เชื้อ� จุลุ ิินทรียี ์ค์ ืือน้ำ��ำ หมักั สมุนุ ไพรรสจืืดที่่ห� มักั ไว้น้ าน1 ปีขีึ้น� ไป หากไม่ม่ ีหี ัวั เชื้อ� จุลุ ิินทรียี ์์ ก็็ตัดั ส่่วนนี้้�ออกไปได้เ้ ป็็นสููตร 3 : 1 : 10 แต่่จะต้อ้ งเพิ่ม�่ เวลาหมักั เป็็น 180 วััน จึงึ จะนำำ�มาใช้้ได้้ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 85

สำ�ำ หรัับราดรด 1 : 200 ใช้ก้ ัับไม้้ยืืนต้น้ พืืชไร่่ 1 : 300 ใช้ก้ ับั ไม้้ดอกไม้้ประดับั สำ�ำ หรัับฉีดี พ่น่ 1 : 400 ใช้ก้ ัับพืืชชนิิดต่่าง ๆ สำ�ำ หรับั ดัับกลิ่่�น ให้้เทราดอาทิิตย์์ละ 2 ครั้ง� • มููลสััตว์์ 1 ส่ว่ น • แกลบ ซังั ข้า้ วโพด เศษใบไม้้ เศษพืืช 1 ส่่วน • หัวั เชื้อ� จุุลิินทรีีย์์ 1 ส่่วน • น้ำ��ำ สะอาด 100 ส่่วน • รำ�ำ ละเอียี ดหรืือรำ�ำ อ่อ่ น 0.1 ส่่วน (หากใช้ม้ ากจะทำ�ำ ให้้ต้้นทุนุ สููงเกิินจำ�ำ เป็็น) • กระสอบที่่�สามารถระบายอากาศได้้ สำำ�หรับั บรรจุุ • เชืือกสำำ�หรับั มััดปากกระสอบ • ขี้้เ� ถ้้าแกลบดำ�ำ 1 ส่่วน (หากไม่่มีใี นท้้องถิ่�่น สามารถตััดออกได้)้ วิธิ ีที ำำ� 1. นำำ�ของแห้้งทั้้�งหมด เช่่น มููลสััตว์์ แกลบ ขี้้�เถ้้าแกลบและรำำ�อ่่อน มาผสมคลุุกเคล้้าให้้ เข้้าเป็น็ เนื้้�อเดียี วกันั 2. ผสมน้ำำ��กัับหััวเชื้ �อจุุลิินทรีีย์์ให้้เข้้ากัันก่่อน แล้้วรดลงบนส่่วนประกอบในข้้อ1 และคลุุก ให้้เข้้ากันั จนมีีความชื้�นประมาณ 35% โดยทดลองกำ�ำ ดูู ส่ว่ นประกอบจะเกาะกันั เป็็นก้อ้ นได้้แต่่ ไม่่เหนีียวไม่แ่ ฉะ เมื่อ่� ปล่่อยทิ้้�งลงพื้้�น จากความสููงประมาณ 1 เมตร ก้้อนปุ๋�ยจะแตกแต่่ยังั มีีรอย นิ้้�วมืือเหลืืออยู่ � 3. คลุกุ เคล้้าให้้เข้า้ กัันดี ี ตักั ปุ๋�ยใส่่กระสอบและมััดปากถุงุ ให้แ้ น่่น 4. กองกระสอบปุ๋�ยซ้้อนทับั กันั เป็น็ ชั้�น ๆ และควรวางกระสอบแต่่ละตั้�งให้ห้ ่า่ งกัันเพื่�อ่ ให้้ ความร้อ้ นสามารถระบายออกได้้ทั้้�ง 4 ด้า้ น (เพื่�อ่ ไม่่ต้้องกลับั กระสอบทุุกวััน) 5. ทิ้้�งไว้้ประมาณ 5-7 วััน ตรวจดููถ้้ามีีกลิ่่�นหอม เนื้้�อปุ๋�ยร่่วนไม่่แฉะและไม่่มีีไอร้้อน ก็็สามารถนำ�ำ ไปใช้้งานได้้ และสามารถเก็บ็ รัักษาไว้้ได้น้ าน วิิธีใี ช้้ 1. ใช้้ปุ๋�ยหมักั แห้้งผสมดิินในแปลงผักั อััตราส่ว่ น ปุ๋๋�ย 1 กก.ต่่อพื้้น� ที่่� 1 ตร.ม. 2. พืืชผักั ประเภทที่่อ� ายุยุ ืืนเกิิน 2 เดืือน เช่น่ กะหล่ำำ��ปลี ี ถั่่�วฝัักยาว แตง ฟัักทอง ฯลฯ ก่่อนปลููกให้ใ้ ช้ปุ้๋�ยหมักั แห้้งรองก้น้ หลุุมประมาณ 1 กำ�ำ มืือ กสิิกรรมธรรมชาติิ 86

3. ไม้ผ้ ล ควรรองก้น้ หลุมุ ด้ว้ ยเศษหญ้า้ ใบไม้ ้ ฟางแห้ง้ และปุ๋�ยหมักั แห้ง้ ประมาณ 1-2 บุ้้�งกี๋� ส่ว่ นไม้้ผลที่่ป� ลููกไว้้แล้ว้ ให้ใ้ ช้ห้ ญ้้า ใบไม้้ หรืือฟางแห้ง้ ห่่มดิินรอบ ๆ ต้้น ขนาดตามเส้้นรอบวงเท่่า ทรงพุ่�มของต้้นไม้้แล้้วโรยปุ๋�ยบนวััสดุหุ ่่มดิิน จะช่ว่ ยให้ร้ ากเดิินดีี 4. ไม้ด้ อก ไม้้ประดัับ ไม้ก้ ระถาง ควรใส่่ปุ๋�ยหมักั แห้้งทุกุ 7 วััน ประมาณ 1 กำำ�มืือต่่อกระถาง ประโยชน์ข์ องปุ๋๋ย� หมักั 1. เพิ่ม�่ ปริิมาณอิินทรียี ์ว์ ัตั ถุุ และเป็น็ อาหารให้จ้ ุลุ ิินทรียี ์ใ์ นดิิน รักั ษาความสมบููรณ์ข์ องดิิน 2. รักั ษาความชุ่�มชื้น� ในดิินและช่ว่ ยการถ่า่ ยเทอากาศทำ�ำ ให้ค้ ุณุ ภาพดิินดีขีึ้น� 3. ไม่เ่ ป็น็ อันั ตรายต่อ่ ดิินและพืืช แม้จ้ ะใช้ต้ ิิดต่อ่ กันั นานต่อ่ เนื่อ�่ ง 4. เพื่อ�่ เป็น็ การลด ละ การใช้ปุ้๋�ยเคมีี ลููกระเบิิดจุลุ ิินทรีีย์์ ลููกระเบิิดจุุลิินทรียี ์ ์ ตััวช่ว่ ยในการบำำ�บัดั น้ำ�ำ� เสีีย (โดยเฉพาะบริิเวณที่่�น้ำ�ำ� ค่อ่ นข้า้ งลึกึ ) ด้้วยการเพิ่�ม่ ออกซิิเจนในน้ำำ�� จากการทดลองพบว่่าสามารถเพิ่�่มค่า่ DO (Dissolved Oxygen) หรืือค่่าออกซิิเจนที่่ล� ะลายในน้ำ�ำ� จาก 3.5 ppm (หรืือหนึ่่ง� ส่ว่ นในล้า้ นส่่วน) เป็็น 6.5 ppm ในเวลาเพียี ง 22 นาทีี 1. รำ�ำ 1 ส่่วน 2. ปุ๋๋�ยคอก (ที่่�ไม่ร่ ้้อน ไม่่มีแี ก๊ส๊ ) หรืือปุ๋�ยหมักั แห้้งแบบผง 5 ส่ว่ น 3. ดิิน 5 ส่่วน 4. แกลบ 5 ส่่วน (หากใช้ปุ้๋�ยหมักั ไม่ต่ ้อ้ งใส่่แกลบ) 5. น้ำ��ำ หมัักสมุุนไพรรสจืืดผสมน้ำ��ำ (อััตราส่ว่ น น้ำำ��สะอาด 1 ส่่วน : น้ำ�ำ�หมััก 1 ส่่วน) ปริิมาณตามความเหมาะสม วิธิ ีที ำำ� นำำ�ส่่วนผสมที่่�เป็็นของแห้้งคลุุกเคล้้าให้้เข้้ากััน ค่่อย ๆ เติิมน้ำำ��หมัักผสมให้้พอหมาด ปั้้น� เป็น็ ก้้อนเท่า่ ลููกเปตอง นำ�ำ ไปผึ่่�งให้แ้ ห้้งเก็บ็ ไว้ใ้ นที่่ร� ่่มประมาณ 4 วันั กสิกิ รรมธรรมชาติิ 87

วิิธีใี ช้้ • ใช้้บำำ�บัดั น้ำำ��เสีีย : 1 ก้้อนต่่อพื้้น� ที่่น� ้ำ�ำ� 4 ตร.ม. • ใช้ร้ ดน้ำ��ำ ต้น้ ไม้ใ้ ห้ง้ อกงามออกดอกออกผลดีี : 1 ก้อ้ นทุบุ ให้ล้ ะเอียี ดแช่น่ ้ำ��ำ 100 ลิิตร ทิ้้ง� ไว้้ 1 คืืน • ช่ว่ ยบำ�ำ บัดั กลิ่น�่ ส้ว้ ม ทำ�ำ ให้ส้ ้ว้ มเต็ม็ ช้า้ ลง : 1 ก้อ้ นทุบุ ให้ล้ ะเอียี ด ใส่ล่ งไปในโถส้ว้ ม 1 เดืือนต่อ่ ก้อ้ น การทำ�ำ น้ำ��ำ ยาเอนกประสงค์ ์ สบู่่� แชมพูู เพื่อ�่ ใช้ภ้ ายในครัวั เรืือนนอกจากจะช่ว่ ยลดค่า่ ใช้จ้ ่า่ ย ของครอบครัวั แล้ว้ ยังั มั่น� ใจได้ว้ ่า่ สิ่ง�่ ที่่ใ� ช้น้ั้้น� ทำ�ำ มาจากส่ว่ นผสมที่่ม� ีคี ุณุ ภาพและปลอดภัยั รวมทั้้ง� ยังั สามารถสร้า้ งเป็็นอาชีีพ เพื่�่อเพิ่�ม่ รายได้้อีกี ทางหนึ่่�ง ส่ว่ นผสม 1. AD25 (หััวเชื้�อสบู่่�เหลว) 1 กก. 2. ผงมุกุ 1 ขีีด 3. เกลืือ (ผงข้้น) 1 ขีีด 4. น้ำำ��สมุุนไพร 500 cc. 5. หััวน้ำำ�� หอม 10-15 cc. 6. น้ำำ��สะอาด 1 ลิิตร 7. สารกัันเสีีย 11 cc. (เพื่�อ่ ป้้องกันั สมุุนไพรบููด) วิิธีที ำำ� 1. เท AD25 และผงมุกุ ลงไปในถังั กวนให้้เข้า้ กััน 2. ค่่อย ๆ เติิมน้ำ�ำ�สะอาดและเกลืือ ลงไปทีลี ะน้อ้ ย กวนให้้เข้้ากันั 3. เติิมน้ำ�ำ�สมุุนไพรและหััวน้ำ��ำ หอม ลงไปกวนให้้เข้้ากัันอีีกครั้�ง 4. รอจนฟองยุบุ ตััว กรอกใส่ข่ วดนำำ�ไปใช้้ได้้ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 88

ส่่วนผสม (สููตรนี้้จ� ะทำ�ำ น้ำ��ำ ยาออกมาได้้ 12 ลิิตร สามารถปรับั เปลี่่ย� นปริิมาณได้ต้ ามความต้อ้ งการ ภายใต้้อััตราส่ว่ นนี้้�) 1. N70 (สารตั้้�งต้้นทำ�ำ ให้เ้ กิิดฟอง) 1 กก. 2. เกลืือ (ผงข้้น) ไม่เ่ กิิน 8 ขีดี (หรืือไม่เ่ กิิน 5% ของปริิมาณน้ำ��ำ ยาที่่�ผลิิต) 3. น้ำ�ำ� สะอาด 7 ลิิตร 4. น้ำ�ำ� สมุนุ ไพรรสเปรี้้�ยว 3 ลิิตร วิธิ ีที ำ�ำ 1. เท N70 ลงไปในถังั กวนให้้แตกตัวั เป็็นสีีขาวนวล 2. ค่อ่ ย ๆ เติิมน้ำ��ำ สะอาด เกลืือ น้ำำ�� สมุุนไพรลงไปทีีละน้อ้ ย กวนไปในทางเดีียวกัันจนเข้้ากััน (หากเติิมเกลืือมากเกิินไป เมื่�่อตั้ง� ทิ้้ง� ไว้้นานจะทำ�ำ ให้น้ ้ำำ��ยาคืืนรููป ใสเป็็นน้ำ�ำ� ไม่่เหนีียวหนืืด) 3. เมื่อ�่ เติิมทุกุ อย่า่ งหมดแล้ว้ กวนต่อ่ ไปอีกี 10-20 นาทีี เพื่อ�่ ให้ท้ ุกุ อย่า่ งผสมเป็น็ เนื้้อ� เดียี วกันั 4. รอให้้ฟองยุบุ ตัวั กรอกใส่่ขวดนำำ�ไปใช้ไ้ ด้้ ส่่วนผสม 1. น้ำ�ำ� สมุนุ ไพร 50-100 cc. 2. กลีเี ซอรีีนก้อ้ นใส (หัวั เชื้�อสบู่่�ก้อ้ น) 1 กก. 3. หัวั น้ำ�ำ� หอม 10-15 cc. 4. น้ำำ��ผึ้้ง� (สารให้ค้ วามชุ่�มชื้�นตามธรรมชาติิ) 5-10 cc. วิิธีที ำำ� 1. เทกลีีเซอรีีนลงไปในหม้อ้ สแตนเลส นำำ�ไปตั้้�งบนเตาไฟ เปิิดไฟอ่่อน ๆ 2. ค่่อย ๆ หลอมกลีเี ซอรีีนให้้ละลาย เมื่�่อละลายหมดแล้้วจึงึ ยกลงจากเตา 3. เติิมน้ำ�ำ�สมุนุ ไพรและน้ำ�ำ� ผึ้้ง� กวนให้เ้ ข้า้ กััน เติิมหััวน้ำ��ำ หอมลงไปกวนต่่อจนเข้้ากัันดีี 4. เทสบู่่�ลงในพิิมพ์์ รอให้เ้ ย็็นตััว แกะออกจากพิิมพ์ ์ นำำ�ไปใช้้ได้้ กสิิกรรมธรรมชาติิ 89