สารคดีท่องเที่ยวชุมชน เขมราฐ

à¢ÁÃÒ° เร่อื ง : ศรีศกั ดิ์ พิกลุ แกว ภาพ : ศรศี ักดิ์ พกิ ลุ แกว พิชญวชิ ช ยทุ ธชนะ

Healthy Planet สขุ คดที อ งเทีย่ วชุมชนเพอ่ื การเรยี นรู เขมราฐ เรอ่ื ง ศรีศกั ด์ิ พิกลุ แกว ภาพ ศรีศักดิ์ พกิ ลุ แกว / พชิ ญวิชช ยุทธชนะ ออกแบบปกและรปู เลม ณขวัญ ศรีอรโุ ณทัย เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสอื 978-616-7374-91-8 บรรณาธิการอำนวยการ ดวงพร เฮงบุณยพันธ กองบรรณาธิการ สำนักงานกองทนุ สนบั สนนุ การสรางเสรมิ สุขภาพ (สสส.) โดย สำนกั สนบั สนนุ สุขภาวะชุมชน (สน.3) จัดพิมพแ ละเผยแพรโดย อาคารศูนยเรียนรสู ขุ ภาวะ เลขที่ 99 ซอยงามดูพลี แขวงทุงมหาเมฆ เขตสาทร กรุงเทพฯ 10120 โทรศัพท 0 2343 1500 โทรสาร 0 2343 1501 www.thaihealth.or.th และ www.punsook.org พมิ พคร้ังท่ี 1 กมุ ภาพันธ 2556

ดำเนินการผลิตโดย เปนไท พบั ลชิ ชง่ิ Penthai Publishing โทรศพั ท 0 2736 9918 โทรสาร 0 2736 8891 [email protected]

¤Ó¹Ó ทามกลาง กระแส วิกฤติ เศรษฐกิจ โลก ครั้ง ใหญ เปน ประวตั กิ ารณใ นรอบหลายสบิ ปท ำใหเ กดิ การตงั้ คำถามวา วิกฤตนิ ี้จะใหญขึน้ อีกเพยี งใด จะยดื เยอื้ ขนาดไหน และ วกิ ฤติน้ีจะสง ผลกระทบตอ สงั คมไทย ชุมชนหมูบานไทย มากนอยเพียงใด ความวิตกดังกลาวอาจจะไมเกิดขึ้น เลยหากปจจุบันชุมชนหมูบานไทยไมถูกลากเขาสูระบบ การผลิตเพอ่ื ขาย นักวิชาการหลายๆ ทานไดวิเคราะหถึงระบบ เศรษฐกจิ ของประเทศไทยวา ในระบบทนุ นยิ มยงั คงมอี กี ระบบดำรงอยใู นลกั ษณะคูขนาน นั่นคือระบบเศรษฐกิจ ชุมชน หรืออาจจะกลาวเปนศัพทสมัยใหมไดวาระบบ เศรษฐกิจแบบพอเพยี ง ในอดีตชุมชนหมูบานจะมีวิถีชีวิตท่ีเรียบงาย เนน ความพอเพยี ง มคี รอบครัวเปนหนวยการผลติ การชวย เหลอื ซง่ึ กนั และกนั มนี ำ้ ใจเปน พน้ื ฐานของชวี ติ มพี ธิ กี รรม ตา งๆ เปน ระบบการจดั การในชมุ ชน และใหค วามสำคญั ตอบรรพบรุ ษุ ผเู ฒาผูแก ครอบครวั ตอมาหลังจากรัฐและระบบทุนนิยมไดเขาไปมี อทิ ธพิ ลตอ ชมุ ชน การผลติ เชงิ เดยี่ วและลทั ธบิ ริโภคนยิ ม ทำใหช าวบา นมรี ายจา ยทเ่ี ปน ตวั เงนิ มากขน้ึ เพยี งเทา นนั้

ยงั ไมพ อ สิ่งทท่ี ำลายความเขมแข็งของชุมชนท่ีมากทส่ี ดุ คือ รัฐและทุนเขาไปถายโอนทรัพยากรจากระบบชุมชน หมูบาน ยิ่งรัฐและทุนเขาไปกอบโกยมากเทาไร ชุมชน หมูบา นไทยยง่ิ ประสบความออนแอ คำพดู ดงั กลาวไมใ ช คำพดู ลอยๆ ท่ีไมม หี ลักฐานรองรับ หากแตเ มื่อกวาดตา ไปท่ัวแผนดินไทยหลังการประกาศแผนพัฒนาเศรษฐกิจ และสงั คมมากวา 40 ป จะมีสกั ก่ชี ุมชนทคี่ นในชุมชนไม ประสบปญ หาความยากจน ไมป ระสบปญ หาสง่ิ แวดลอ ม หรือไมประสบปญ หาสุขภาพ จากสถานการณดังกลาว ถึงเวลาแลวหรือยังที่ สังคมไทยควรกลับมาเนนการพัฒนาท่ีไมมองแตมิติ ประสิทธิภาพ การสรางมูลคาและกำไร หรือการตลาด ดานเดียว แตควรจะเปนเพื่อประโยชนของชุมชนและ สงั คม เราไมค วรลดทอนผคู นลงไปเปน เพียงตัวเลข หาก ควรเปนเพื่อสงเสริมศักยภาพและศักด์ิศรีความเปน มนุษย คำตอบสำหรบั คำถามขางตนนีค้ งจะตองชว ยกัน คนหา ไมวา จะใชระยะเวลานานเทาไร คณะผูจดั ทำ





01 ºÃÃÅØà¢ÁÃÒ° ยามเชา รมิ นำ้ โขงขณะแสงแรกแหง ดวงตะวนั กำลงั ผลแิ ยม คนหนง่ึ คนกบั กลอ งหนง่ึ ตวั กำลงั ซมึ ซบั ความงาม รวมกัน ยอมรับแตโดยดีวา ทุกคร้ังที่ไดมาเยือนน้ำโขง ไมวาจะบานไหนเมืองไหน ลำน้ำแหงน้ีก็มักมีแรงดึงดูด เฉพาะตัวอยางทไ่ี มอ าจหาคำมาอธิบายได ทง้ั ในแงค วามเปน สายนำ้ แหง เผา พนั ธุ คน วฒั นธรรม ไท-ลาว ความเปนสายน้ำท่ียิ่งใหญระดับโลก หรือดวย ความหลากหลายทางชวี ภาพ ไมว า อะไรกต็ าม ลว นแลว แต เปน องคป ระกอบสำคญั ทผ่ี ลกั ดนั ใหน ำ้ โขงสายนก้ี ลายเปน ลำนำ้ ทม่ี าเปน อนั ดบั หนง่ึ ในใจผมตลอดมา จากหมอชิตใหม ผมใชเวลาอยูบนรถทัวรสาย กรุงเทพฯ-ยโสธร-เขมราฐ กวา 8 ชัว่ โมง ตลอดเสน ทาง ถา ไมมี แต ความ มืด ก็ จะ เจอ แต ดาน ตรวจ ของ เหลา

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 11 เจาหนาท่ีผูพิทักษสันติราษฎรออกมาเรียงแถวตอนรับ จะวาเสยี ดายก็เสียดายที่อดเห็นวิวทวิ ทศั นขา งทาง ทวา ดวยเวลาอันนอยนิดของผมคงทำไดเพียงเทาน้ีไปกอน หากมีโอกาสเหมาะคราวใดคงไดกลับมาซ้ำรอยเสนทาง แหง น้อี ยางแนนอน จรงิ ๆ แลว กอ นเดินทางผมเกิดเอะใจอะไรข้นึ มา บางอยาง ‘เขมราฐ’ แหงน้ีใช ‘เขมราช’ เดยี วกบั ที่ปรากฏ อยูในหนังสือความเปนมาของคำสยาม ไทย ลาว และ ขอม และลักษณะทางสังคมของช่ือชนชาติ ของจิตร ภูมศิ ักดิ์ หรือเปลา เพราะทง้ั สองเมอื งตา งกต็ งั้ อยรู มิ นำ้ โขงเหมอื นกนั ทวา เมือ่ พจิ ารณาทง้ั จากชวงเวลาและสถานที่ต้ัง รวมถงึ เรอ่ื งราวทางประวัตศิ าสตรอะไรหลายๆ อยา ง สะระตะ ดแู ลว เมอื งทงั้ สองนคี้ งพอ งกนั เพยี งเสยี งเรยี กอยา งเดยี ว อีกอยางเมือง ‘เขมราช’ ของจิตรน้ันเปนเมืองท่ีมีอายุ ยอนหลงั ไปกวาพนั ป ทัง้ ยงั ตง้ั อยูในบริเวณเขตทางตอน เหนือของคาบสมุทรอินโดจีน หาก ‘เขมราฐ’ ซ่ึงเปน จุด หมาย ปลาย ทาง ของ ผม มีอายุ เพียง สมัย ตน รัตนโกสินทรเ ทานั้น พูดแลวอดท่ีจะเลาประวัติของเขมราฐแหงเมือง อบุ ลราชธานนี ี้ไมไ ด วาแลวลองไปฟง ทมี่ าพอเปน สงั เขป กันดู

12 à¢ÁÃÒ° ÂÍŒ ¹àÇÅÒËÒÃÒ¡à˧Ҍ แรกทีเดียวตั้งใจวาทริปนี้จะลองสืบสาวแกะรอย ท่ีมาประวัติศาสตรทองถ่ินจากกลุมยุววิจัยของตำบล เขมราฐเสียหนอย หากคิดไปคิดมาแลวคงตองพยายาม คน ควาหาขอมลู ดว ยตัวเองกอนทจี่ ะออกเดนิ ทางดกี วา วาแลวก็เร่ิมสืบคนทั้งในเว็บไซตกูเกิลและหนังสือ ประวัติศาสตรเอเชียตะวันออกเฉียงใตท่ีผมมีอยู เชื่อ ไหมครบั วา ในสมยั หนง่ึ ผมเคยคดิ วา ตวั เองหมดเงนิ ไปกบั หนงั สอื พวกนโี้ ดยเปลา ประโยชนห รอื เปลา ยง่ิ ในประเทศ ที่ผูคนไมใครจะสนใจประวัติศาสตรดวยแลว หนังสือ ประเภทนี้จะมีประโยชนในการดำรงชีวิตประจำวัน สักเทา ไหรเชยี ว กระทั่งเมื่อชีวิตตองมาคลุกคลีอยูกับการทำงาน สารคดีชุมชน บรรดาหนังสือเหลานี้จึงถูกหยิบจับข้ึนมา

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 13 ปดฝนุ อกี ครง้ั เปรียบไดดงั่ ขมุ ทรพั ยท างปญญาท่ีนำไปสู การคนพบรอ งรอยประวตั ศิ าสตรช มุ ชนไดเปนอยางดี ผ ม นั่ ง ค น ค ว า ห า ข อ มู ล แ ล ะ ก ลั่ น ก ร อ ง ประวัติศาสตรออกมาบางสวน ย้ำนะครับวาบางสวน จริงๆ เพราะถาขืนมากกวาน้ี สงสัยทานผูอานคงไดนั่ง สัปหงกกนั เปนแถวแนๆ จะวาไปแลว เรื่องราวของเมืองเขมราฐแหงน้ีก็มี เสนห ไ มน อ ย คดิ ดนู ะครบั หวั เมอื งชายแดนขนาดกลางซงึ่ โดยปกตจิ ะขนึ้ ตรงกบั หวั เมอื งใหญใ นระดบั ภมู ภิ าค อยา ง ในกรณเี ขมราฐกค็ วรขน้ึ อยกู บั เมอื งอบุ ล ทวา กลบั ไมเ ปน เชน น้นั เพราะเมืองนไ้ี ปขนึ้ ตรงกับกรุงเทพมหานครแบบ ไมตองรับคำส่ังผานเมืองใดๆ ฟงดูแคนี้ก็นาสนใจไม นอยทีเดียว และยิ่งพอมารูวาศักด์ิศรีของเมืองเขมราฐนี้ นับเปนหัวเมืองเอกรวมกับเมืองอำนาจเจริญและเมือง คำเขอื่ นแกว ดว ยแลว ผมยง่ิ กระสนั ใครร ปู ระวตั ขิ องเมอื งน้ี เขา ไปใหญ ตามพงศาวดารกลาววา ผูตั้งเมืองเขมราฐน้ันสืบ เช้ือสายจากเจานครเชียงรุงแสนหวีฟาของเจาปางคำ พระบิดาของเจาพระตา เจาพระวอ ผูที่เปนที่รูจักกันดี ในประวตั ิศาสตรอ ีสานสมยั ใหม เพราะทา นท้งั สองนเี้ อง คอื ผทู พ่ี าชนชาวลาวอพยพขา มฝง แมน ำ้ โขงมาสรา งเมอื ง หลายตอ หลายเมอื งในสมยั กรงุ ธนบรุ ตี อ กรงุ รตั นโกสนิ ทร

14 à¢ÁÃÒ° ตอนตน ถามวาทำไมอยดู ๆี ชาวลาวถงึ ขามนำ้ โขงมาสรา ง เมืองในเขตภาคอีสานนั้น ไมใชวาอยูดีๆ นึกจะมาก็มา หรอื อยดู ๆี ไมม อี ะไรทำเลยนกึ ขยายเมอื งเลน นะครบั ทกุ อยา งยอ มมสี าเหตุ และการอพยพผคู นทง้ั ในสมยั โบราณ และในสมัยปจจุบันกม็ เี พียงไมก ่สี าเหตุหรอกครบั ไมวา จะหนีภยั สงคราม หนีภยั การเมอื ง หนีภยั พิบตั ิ หนคี วาม อดอยาก สาเหตุหลกั ๆ กน็ าจะมอี ยูเพยี งเทานี้ สำหรับเจาพระวอ เจาพระตา สาเหตุที่ตอง อพยพมาสรางเมืองใหมนั้นไมมีอะไรซับซอน แตเพียง เพราะทานทั้งสองไปขัดแยงกับพระเจาศิริบุญสาร เจา อาณาจกั รลา นชางรม ขาวเวียงจันทน เร่ืองจงึ ตอ งลงเอย ดวยการอพยพระหกระเหนิ Ã͹áÃÁ¢ŒÒÁ½›˜§â¢§ เม่ือเลามาถึงตรงนี้แลวก็อยากจะเลาตอพอเปน เคร่ืองเคียงเสริมไปอีกหนอย สมัยพระเจากรุงธนบุรีน้ัน เมืองลาวไมไดรวมเปนอาณาจักรใหญอาณาจักรเดียว เหมือนอยางอาณาจักรศรีสัตนาคนหุตอีกตอไปแลว เพราะมีการแกงแยงราชสมบัติกันจนเปนตนเหตุใหตอง แตกออกเปน 3 อาณาจกั ร คอื อาณาจกั รลา นชา งรม ขาว หลวงพระบาง อาณาจกั รลา นชา งรม ขาวเวยี งจนั ทน และ

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 15 อาณาจกั รนครจำปาศกั ดิ์ เมอื่ แยกออกเปน 3 อาณาจกั ร แลว จะมีผลตอการอพยพของคนลาวหรอื การสรา งเมอื ง หลายๆ เมืองในภาคอีสานของไทยหรือไมนั้น คาดวา นาจะมีผลไมม ากก็นอย อยางกรณขี องเจาพระวอ เจาพระตานนั้ เมื่อทาน ทงั้ สองขดั แยง กบั เจา อาณาจกั รลา นชา งรม ขาวเวยี งจนั ทน ทา นกพ็ ากนั อพยพขา มนำ้ โขงมาตง้ั เมอื งทเ่ี มอื งหนองบวั ลมุ ภู ซ่ึงอยูไมหางจากนครเวียงจันทนมากนัก สวนตัวผม สันนิษฐานวา พระเจาศิริบุญสารกลัววาทานทั้งสองจะ ไปเขากับอาณาจักรลานชางรมขาวหลวงพระบางหรือ อาณาจักรนครจำปาศักด์ิ ทานจึงตองยกทัพมาจัดการ กบฏเพ่ือเปน การตดั ไฟแตต น ลม ผลลัพธเปนอยางไรคงไมตองบอก เม่ือทัพหลวง กับทัพชาวบานปะทะกัน อะไรจะไปเหลือ เจาพระตา ถึงแกความตายในสนามรบ สวนเจาพระวอ เจาคำผง และเจานองอีก 2 องคซ่ึงไมปรากฏชื่อ ตางแตกทัพ หนีกระจายกันไปคนละทิศละทาง โดยขบวนทัพของ เจาพระวอไดเดินทางตามลุมน้ำชีมาพักกับเจาคำสู ผู ปกครองบานสิงหทา (ปจจุบันคือจังหวัดยโสธร) เรื่อย มาจนถึงลุมน้ำมูล และสรางเมืองใหมที่ดอนวังกอง เขตนครจำปาศักดิ์ ตามรับส่ังของพระเจาองคหลวง เจานครจำปาศักด์ิ โดยเจาพระวอใหขุดคูสรางคายขึ้น

16 à¢ÁÃÒ° เรียกวา คายบา นดูบา นแก ตลอดทางนั้น ผูคนที่อพยพมาดวยบางสวนก็ แยกตวั ไปสรา งชมุ ชนใหมบ า ง ไปรวมกบั ชมุ ชนทม่ี อี ยแู ลว จนกลายเปนเมืองใหมบาง จะวาไป สมัยกรงุ ธนบรุ ีตอ รตั นโกสนิ ทรต อนตน นน้ั นบั วา เปน ยคุ ทองแหง การกอราง สรางหวั เมืองของภาคตะวันออกเฉียงเหนอื เลยกว็ า ได สวนเจา พระวอน้ันชวี ติ เหมอื นตอ งคำสาป แทนที่ จะไดมีชีวิตท่ีสุขสงบ มาตรวาหนีมาไกลจากนคร เวียงจันทนพอควรแลว หากพระเจาศิริบุญสารยังตาม จองเวรไมเลิก ราวป พ.ศ. 2321 พระเจาศิริบุญสาร ทรงยกทัพมาปราบอีกคร้ัง หมายจะใหชุมชนน้ีดับสูญ กันเลยทีเดยี ว ครานีเ้ จา พระวอถึงคราวสิน้ อายขุ ยั เหลอื แตเ พยี ง เจา คำผงและบรวิ ารบางสว น ซง่ึ ทงั้ หมดเหน็ แลว วา คงอยู ทนี่ ต่ี อ ไปไมไ ดแ น จงึ ไดพ ากนั อพยพตอ ไปถงึ หว ยแจระแม แลวมาสรา งเมอื งใหมทดี่ งอูผึ้ง ตอมาป พ.ศ. 2322 จงึ มีหนังสือกราบบังคมทูลขอข้ึนอยูในขอบขัณฑสีมาของ สมเด็จพระเจาตากสินมหาราช พระองคจึงโปรดเกลาฯ พระราชทานนามเมอื งทต่ี งั้ วา ‘เมอื งอบุ ล’ จากนนั้ เจา คำผง ไดรบั โปรดเกลาฯ ใหเปนเจา เมืองคนแรก และไดร บั พระ ราชทินนามวา ‘พระปทมุ สุรราช’ เลนเอาเหน่ือยไมนอยกวาคนกลุมน้ีจะมีตัวตนได

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 17 น่ีถาไมตัดสินใจเขามาพ่ึงใบบุญพระเจาตาก ไมรูวาคน ชมุ ชนนจ้ี ะอยอู ยา งไร จงั หวดั อบุ ลราชธานอี นั แสนใหญโ ต อยา งในปจจบุ ันจะยังคงมตี ัวตนหรือไม อันน้ีเดาไมอ อก จริงๆ ŧËÅÑ¡»˜¡°Ò¹ ทั้งหมดทั้งหลายที่รายยาวอาจฟงดูนาเบ่ือ หาก ประวัติศาสตรสวนดังกลาวเปนส่ิงจำเปนตองนำเสนอ เพราะถาเสนอเรื่องราวแบบตัดตอนเกรงวาจะตอภาพ เจาพระตา เจาพระวอ กับเมืองเขมราฐไมติด มาตรวา ไหนๆ ทา นเปนบรรพบรุ ุษของชาวเมืองน้แี ลว เราก็ควร นำเสนอเร่ืองราวของทา นใหค รบถวน ยอนกลบั มาทเ่ี มอื งอุบลสกั นดิ หนง่ึ หลังจากท่ีเจา คำผงเขามาพึ่งพระบุญญาธิการกษัตริยไทยแลว ตอมา ในสมัยพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกทานมีความชอบจาก การทำราชการสงครามปราบขบถเมืองนครจำปาศักด์ิ พระพทุ ธยอดฟา จงึ ทรงโปรดเกลา ฯ ใหส ถาปนาเมอื งอบุ ล ขึ้นเปนเมอื งประเทศราช แตง ต้งั ใหพ ระประทมุ ราชวงศา เปนพระประทุมวรราชสุริยวงศ (คำผง) เจาครองเมือง ‘อบุ ลราชธานศี รวี นาไล ประเทศราช’ เปน อนั จบเรอ่ิื งราว ของเมืองอุบลในหนา ประวตั ศิ าสตร ถึงตรงนี้หลายทานอาจกำลังนึกสงสัยอยูไมมากก็

18 à¢ÁÃÒ° นอ ย เรอ่ื งราวผา นมาตงั้ หลายยอหนา ยังไมเห็นบทบาท ของเขมราฐแตอ ยางใดเลย อยาเพงิ่ ใจรอนไปครบั ความ ขางตนที่เลามาเปนเพียงการปูฐานความรูใหแกทาน ผูอาน แตหลังจากบรรทัดน้ีจะเปนการเดินทางเขาสูสิ่ง ทที่ า นรอคอย เรื่องราวของเมืองเขมราฐจะวาไปก็เหมือนวัฏจกั ร ทห่ี มนุ วนกลบั มา ในเมอ่ื เจา พระวอ เจา พระตา บรรพบรุ ษุ ของคนเมืองอุบลเคยไมพอใจเจาเมืองลานชางรมขาว เวียงจันทนอยางไร ผูท่ีกอต้ังเมืองนี้ก็คิดไมแตกตางกัน ไปเชนกัน เร่ิืองของเร่ืองมีอยูวา สมัยพระบาทสมเด็จ พระพุทธเลิศหลานภาลัย อุปฮาด (ก่ำ) รองเจาเมือง อบุ ลราชธานไี มพ อใจทที่ ำราชการกบั พระพรหมราชวงศา (ทาวทิศพรหม) เจาเมืองอุบลราชธานีคนที่ 2 ทานจึง อพยพไพรพลไปหาทำเลที่เหมาะสมตั้งเมืองขึ้นใหม มาตรวาเปนการสนองพระบรมราโชบายในการตั้งเมือง ขน้ึ ใหมดวยในคราวเดียวกัน ประมาณป พ.ศ. 2357 พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธ เลิศหลานภาลัย ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหตั้งบาน โศกกงพะเนียงข้ึนเปนเมืองเขมราษฎรธานี ข้ึนตรงตอ กรงุ เทพมหานครเมอ่ื ป พ.ศ. 2357 พรอ มทงั้ โปรดเกลา ฯ แตง ตง้ั ใหอุปฮาด (ก่ำ) เปนพระเจาเทพวงศาเมือง

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 19 ´Ô¹á´¹á˧‹ ¤ÇÒÁà¡ÉÁ梯 เลา มาตง้ั นานยงั ไมไ ดพ ดู ถงึ เลยวา เขมราฐแปลวา อะไร อยางเมืองเขมราชของจิตร ภูมิศักดิ์ น้ันแปลวา เมอื งของชาวเขมร สวนสำหรับเขมราฐแหง น้ี ผมไปพลกิ หนงั สอื พงศาวดารอสี านดไู ดค วามวา ‘ดนิ แดนแหง ความ เกษมสุข’ ฟง แลว ชางนาอยเู สยี นกี่ ระไร สวนหากจะแปลความหมายโดยละเอียดหนอยก็ พอจะแบงไดดงั นี้ คำวา ‘ราษฎร’ เปนคำทม่ี าจากภาษา สนั สกฤต มคี วามหมายตรงกับ ‘รฐั ’ หรือ ‘รัฏฐ’ หมายถงึ แวนแควนหรือดินแดน สวน ‘เขม’ เปนคำภาษาบาลี หมายถึง ความเกษมสุข (ที่มา: นามานุกรมภูมิศาสตร จงั หวดั อบุ ลราชธานี สำนกั ศลิ ปวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอบุ ลราชธาน)ี พูดถึงความหมายของช่ือไปแลว หากจะไมกลาว ถึงความสำคัญของเมืองน้ีตอระบบการปกครองของไทย คงจะไมครบถวน นับจากท่ีเมืองน้ีแยกตัวเปนเอกเทศ จากอุบลราชธานี เมืองเขมราฐเปรียบเสมือนศูนยกลาง ของดินแดนริมน้ำโขงท่ีเคยข้ึนตอเมืองจำปาศักดิ์อยาง เห็นไดชัด ตัวอยางเชน สมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลา เจาอยูหัว โปรดเกลาฯ ใหเมืองโขงเจียมมาข้ึนตรงตอ เมืองเขมราฐ หรืออยางคร้ังเมื่อโปรดเกลาฯ ใหตั้งเมือง คำเข่ือนแกวในป พ.ศ. 2388 และเมืองอำนาจเจริญ

20 à¢ÁÃÒ°

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 21

á Á‹ ¹Œ Ó â ¢ § co bl «Í ÔÇÈÔÉ°ÈÃÕ 12 วดั โพธ์ิ ¶¹¹¡§¾Ðà¹ÂÕ § bq «Í ÔÇÈÔÉ°È Õà 10 br ¶¹¹ÈÃÕÁѧ¤ÅÒ ¶¹¹¾¹Ò¹ØÊó วดั กลาง ¶¹¹ÇÈÔ ÔÉ°ÈÃÕ 4 cn ¶¹¹¤ÃÕ ÕÃÑ° bk 3 วดั เหนอื ¶¹¹»†Ùà¨ÒŒ ʶμÔ Â ck ¶¹¹»ÅÙ¡à¨ÃÔÞ 5 ¶¹¹ÍÃس»ÃÐàÊÃÔ° ร.ร.บา นเหนอื ดอนปูตา ¶¹¹¸ÃÃÁÀÒ³ สภ.เขมราฐ «ÍÂÍ Øó»ÃÐàÊ Ôð 3 bm รพ.เขมราฐ ประปา «ÍÂÍ Øó»ÃÐàÊÃÔ° 1 ร.ร.ขพ. à¢ÁÃÒ°á¼¹·áÕè Ëŧ‹ »¯ºÔ μÑ Ô¡ÒáÒÃàÃÂÕ ¹ÃÙŒ ระบบการดแู ลสขุ ภาพชมุ ชน ระบบภูมปิ ญ ญาชุมชน ระบบเศรษฐกจิ ชุมชน ระบบกองทนุ และสวสั ดกิ าร ระบบความปลอดภัยชุมชน ระบบการทองเทยี่ วเชงิ วฒั นธรรม ระบบเรยี นรเู พื่อเด็กและเยาวชน ระบบบรหิ ารจัดการตำบล

Ê»».ÅÒÇ á Á‹ ¹Œ Ó â ¢ § «Í ÔÇÈÔÉ°È Õà 4 bo «Í ÔÇÈÔÉ°È Õà 2 6 cq 2 bp cp 1 cl bn 6 ¶¹¹ÇÔÈÉÔ °È ÃÕ bs ทต.เขมราฐ 8 ¶¹¹»ÃЪÒà¡ÉÁ «Í ÔÇÈÔÉ°ÈÃÕ 5 11 กลมุ ทำไสกรอก «Í ÔÇ ÔÈÉ°ÈÃÕ 3 12 กลุม ผลิตภณั ฑไมไผ «Í ÔÇÈÔÉ°È Õà 1 13 อาสาสมคั รกูชพี กูภัย (1669) 14 อาสาสมัครปอ งกนั ภัยฝา ย ¶¹¹¸ÃÃÁÀÒ³ cm พลเรอื น (อปพร.) bt 15 การจดั การสารเสพติดของชุมชน สำนักสงฆหนองวิไล (หมูบานสีขาว) วดั ประชาเกษม 16 สโมสร ป.ซิต้ี 17 ศูนยพัฒนาเดก็ เลก็ เทศบาล 1 โรงพยาบาล 1,500 เตียง ตำบลเขมราฐ 2 กลมุ อาสาสมัครดแู ลผสู ูงอายุทีบ่ า น (อผส.) 3 กลมุ อาสาสมคั รสาธารณสุขประจำหมูบา น (อสม.) 18 ยุววิจยั 4 องคการแชรป ระเทศไทย (มิตรภาพริมโขง) 19 กลมุ กลองยาว 5 ชมรมผูส งู อายุออกกำลงั กายเพอ่ื สุขภาพ 20 รำวงชาวบาน 6 กลมุ แมบา นเกษตรกรหนองวไิ ล 21 ศูนยศิลปวฒั นธรรม 7 กลมุ เลี้ยงปลาในกระชงั 22 Bamboo Bank (ธนาคาร 8 กลมุ ทำขนมทองพบั -ทองมว น กระบอกไมไ ผ) 9 กลมุ เศรษฐกจิ พอเพียง 23 การแขง เรอื ยาวนานาชาติชิงถว ย 10 กลุมทำแหนมใบมะยม พระราชทาน 24 ไหวพ ระ 3 พนี่ อ ง 25 การบรหิ ารจดั การตำบล 26 การจดั การขอ มูลตำบล (TCNAP)

24 à¢ÁÃÒ° ในป พ.ศ. 2401 พระองคก็โปรดเกลาฯ ใหขึ้นตรงตอ เมืองเขมราฐเชนกัน ผมวาตรงน้ีนาจะมีเหตุผลหลายๆ ประการรวม กัน อยางแรกนาจะมาจากการถวงดุลอำนาจของเมือง อุบลราชธานีศรีวนาไลไมใหมีอิทธิพลในเขตพื้นท่ีน้ีมาก เกนิ ไป หรอื อาจเปน หลกั การแบง แยกแลว ปกครอง อนั น้ี ผมเองยังไมส ามารถสรปุ ได คงตอ งศึกษาขอมูลเพ่มิ เตมิ กนั ในภายหลัง ตอมาในรชั กาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจา อยูหัว พระองคทรงปรับปรุงการปกครองสวนภูมิภาค ครัง้ ใหญ ทรงมี ‘พระราชบญั ญตั ลิ กั ษณะปกครองทอ งที่

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 25 ร.ศ. 116’ โดยมณฑลอีสานถูกแบงออกเปน 8 บริเวณ สำหรบั อบุ ลราชธานที มี่ อี ยู 3 เมอื ง คอื เมอื งอบุ ลราชธานี เมอื งเขมราฐ และเมอื งยโสธร แตละเมืองมพี น้ื ท่ขี ึ้นตรง หลายอำเภอ ดงั ทป่ี รากฏวา ในป พ.ศ. 2445 เมอื งเขมราฐ มีพระเขมรัฐเดชธนีรักษ (คำบุ) เปนผูวาราชการเมือง และมอี ำนาจปกครอง 6 อำเภอ คอื อำเภออทุ ัยเขมราฐ ประจมิ เขมราฐ อำนาจเจรญิ คำเขอื่ นแกว โขงเจยี ม และ วารนิ ชำราบ อนั แสดงใหเ ห็นวา เมอื งเขมราฐยังเปนเมอื ง ที่มคี วามสำคัญมาก ป พ.ศ. 2452 ไดม กี ารปรบั ปรงุ การปกครองภายใน บรเิ วณเมอื งอบุ ลราชธานอี กี ครง้ั หนง่ึ เมอื งเขมราฐถกู ลด ฐานะเปน อำเภอ โดยรวมอำเภออทุ ัยเขมราฐและอำเภอ ประจมิ เขมราฐเขา ดว ยกนั เปน อำเภออทุ ยั เขมราฐ ขนึ้ กบั เมอื งยโสธร แตก ็ยงั อยูบริเวณอบุ ลราชธานเี หมอื นเดิม กระทั่งในรัชกาลพระบาท สมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ไดมีการแยกมณฑลอีสานออก เปน 2 มณฑล คือ มณฑล อุบลราชธานีกับมณฑลรอยเอ็ด เมอ่ื วันที่ 9 เมษายน 2455 และ มีการปรับปรุงใหเหมาะสม โดย เมืองยโสธรถูกยกเลิกไป สวน

26 à¢ÁÃÒ° อำเภออุทัยเขมราฐก็ใหขึ้นกับ จังหวัด อุบลราชธานี ตลอด มา จนถงึ ปจ จุบัน

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 27 02 àʹ‹ËàÁ×ͧÃÔÁ⢧ “เมืองนี้ไมไดมีดีแตเร่ือง ประวัติศาสตร ไมเชื่อตองลง พน้ื ทเ่ี องด”ู เสยี งรำ่ ลอื จากเฟซบกุ ของเครอื ขายนักพัฒนากลาวไว อยา งนน้ั

28 à¢ÁÃÒ° ผมเองยังไมปกใจเชื่อเทาไรนัก จนกวาจะไดเห็น กับตาวาชุมชนที่เปนสังคมเมืองแหงน้ีจะมีงานพัฒนา ดา นใดบา งทโ่ี ดดเดน จนเปน ทร่ี ำ่ ลอื ในหมคู นทำงานดา น การพัฒนาชุมชน จากทพี่ กั รมิ นำ้ โขง ผมลดั เลาะไปตามทางเดนิ รมิ นำ้ ทางเดินดังกลาวแมจะมีบางจุดท่ีมีหญาข้ึนรกคร้ึม แลดู ไมเปนระเบียบอยูบาง หากดวยความงามของธรรมชาติ และบรรยากาศริมน้ำโขงสายน้ีกลับชดเชยส่ิงดังกลาว ไปไดอ ยางหมดจด ผมเดนิ จากทศิ เหนอื สูท ศิ ใต โดยมีลำน้ำโขงขนาบ อยดู า นซายมือ ใชเ วลาประมาณ 15 นาทีไมข าดไมเ กิน ไปจากนี้ ก็จะพบท่ีทำการทาเรือจุดผอนปรนการคา ไทย-ลาว บริเวณตล่ิงดานลางจะเปนทาเรือ คอยรับสง ผูโดยสารทเี่ ดินทางขา มไปมาระหวางดนิ แดนสองฝง โขง ถดั จากทท่ี ำการทา เรอื จดุ ผอ นปรนการคา ไทย-ลาว จะมแี ผนหินขนาดไมเล็กไมใ หญ เขยี นไวว า ‘ตะวันออก สุดเขตแดนสยาม อำเภอเขมราฐ จังหวัดอุบลราชธานี’ เมื่อขามถนนสายเล็กๆ ก็จะพบลานอเนกประสงค สำหรับจัดงานกจิ กรรมตา งๆ ของคนเขมราฐ ออ ผมลืมบอกไปอยางหนึ่ง บริเวณเดียวกันนั้น จะมีรถสกายแล็บ (มอเตอรไซคสามลอเคร่ือง) ไวคอย บรกิ ารชาวลาวทข่ี า มฝง มาทำมาหากนิ หรอื ขา มมาซอ้ื ขาย

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 29 สินคาจอดกนั ละลานตา จนกลายเปน อีกหนง่ึ สญั ลักษณ ของเมอื งริมโขงแหง น้ีกว็ า ได หลังเดินชื่นชมบรรยากาศเขมราฐอยูพักใหญ มา รูสึกตัวอีกทีเมื่อกมมองดูนาิกาก็พบวา ลวงเลยเวลา นดั กับผบู ริหารเทศบาลตำบลเขมราฐมาเกือบ 10 นาที เห็นทีคงตองหาโอกาสมาใชบริการเจารถสกายแล็บ ในชว งเยน็ เสยี แลว ¤ÇÒÁÁÑ蹤§àÁÍ× §ªÒÂá´¹ จากดา นตรวจคนเขา เมอื งเดนิ ตดั ลานอเนกประสงค ไปราว 50 เมตร จะมถี นนสายเล็กๆ ค่นั กลาง จากน้ัน จะพบอาคารท่ที ำการเทศบาลตำบลเขมราฐ อาคารหลัง นมี้ ีลักษณะเฉพาะของตัวเอง จะวาเกากไ็ มใ ช จะวา ใหม ก็ไมเ ชงิ เหมือนมีกล่ินอายสถาปต ยกรรมแบบโคโลเนียล อยไู มนอ ย ผมเดินขึ้นชัน้ 2 ยืนหันรีหนั ขวางอยูพกั หน่งึ นอ ง เจา หนา ทค่ี นสวยสไตลค นอบุ ลฯ เดนิ เขา มาโอภาปราศรยั จงึ ทราบวา ตอนนคี้ ณะผบู รหิ ารกำลงั ประชมุ อยู คงตอ งรอ อกี สกั พกั ใหญ หากผมดนั เปน คนประเภทอยเู ฉยไมไ ด จงึ ขอลงไปเดนิ สำรวจบริเวณรอบๆ เทศบาลเสยี หนอ ย นอกจากหนวยงานตางๆ ของเทศบาลแลว ผม พบวาบริเวณช้ัน 1 ดานซายสุดเปนที่ทำการดานตรวจ

30 à¢ÁÃÒ° คนเขาเมือง (ตม.) เขมราฐ ผมสงั เกตเห็นเจาหนาที่ ตม. ทำงานอยางขะมักเขมนก็อดดีใจแทนคนเขมราฐไมไดท่ี มีขาราชการทำงานขยันขนั แขง็ แตเ ชื่อหรือไม ทา มกลาง ความขยันขันแข็งอยางน้ีกลับยังมีขบวนการลักลอบขน ยาเสพติดที่ดำเนินการกันอยางไมเกรงกลัวกฎหมายอยู หลายกลมุ เลยทีเดยี ว ชว งทก่ี ำลงั เดนิ สำรวจบรรยากาศอยหู นา ดา น ตม. นายตำรวจทา นหนง่ึ กเ็ ดนิ เขา มาทกั ทาย ถามไถว า เปน ใคร มาจากไหน คุยกันสักพักจึงไดทราบวาตำรวจนายนี้คือ หัวหนาดาน เลยขอรบกวนใหเลาสภาพปญหาเก่ียวกับ ยาเสพตดิ และสนิ คาเถอ่ื นใหฟง พอเปนความรู ร.ต.ต.สวรรค บุญวงศ หวั หนา ดา น ตม.เขมราฐ เจาของใบหนาคมคาย จมูกเปนสันโดง แววตาจริงจัง เลา ใหฟง วา “เหน็ สงบๆ อยา งน้ี แตท น่ี ก่ี ย็ งั มปี ญ หาทย่ี งั จดั การ ไมหมด ทั้งยาเสพติด ทั้งสินคาเถ่ือน เช่ือหรือไมวาท่ี เขมราฐมกี ารลกั ลอบขนยาเสพตดิ จากประเทศเพอื่ นบา น ตดิ อนั ดบั 1 ใน 3 ของประเทศเลยนะ ผมกพ็ ยายามกำชบั ลกู นอ งวา ใหก วดขนั อยา งเตม็ ที่ โดยเฉพาะในชว งหนา แลง ท่ีน้ำลดจนเกิดเปนสันดอน ชวงน้ีพวกขบวนการขน ยาเสพตดิ จะลักลอบขา มฝง ชุกชมุ กวา ปกติ

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 31 “เร่อื งของเถื่อนกม็ บี างแตไ มม าก สว นใหญจ ะเปน เหลา ตม เหลา นอก หรอื บหุ รหี่ นภี าษี สาเหตทุ ขี่ องพวกนี้ ทะลกั เขา มามากนา จะเกิดจากปญหาเศรษฐกจิ ชายแดน ซบเซา ทงั้ พชื ผลทางการเกษตรกย็ งั ราคาตกตำ่ อกี ผมเอง ก็ไมรูจะชวยอยางไร เพราะไมมีอำนาจหนาที่ที่จะไปทำ ตรงนั้นได บางคร้ังถามไถพ้ืนเพของคนที่ถูกจับแลวก็ นึกสงสาร แตเราก็ตองทำตามหนาที่ โชคดีที่วาตั้งแตมี นายกเทศมนตรีทานน้ี ตำบลเขมราฐของเราก็เร่ิมมีการ พัฒนาท่ีดขี ึ้นมาบาง” ระดบั หวั หนา ดา น ตม. พดู เองขนาดนี้ สงสยั นายก เทศมนตรขี องที่นี่คงมดี อี ยูไมห ยอก ºÃÔ¡ÒÃິç àÊÃ¨ç ¤ÃºÇ§¨Ã ผมปลอยใหพ่ีหมวดสวรรคกลับไปประจำหนาท่ี ตอ สวนตัวเองสวมวิญญาณนักสำรวจเดินชมรอบๆ ท่ีทำการเทศบาลตอ จากซายสุดของอาคารเทศบาลซึ่ง เปนท่ีทำการ ตม.เขมราฐ อาคารถัดไปดานขางๆ นั้น จะเปนอาคารอเนกประสงคไวใชจัดการประชุมสัมมนา ตา งๆ พอชะโงกหนา เขา ไปดกู พ็ บวา มกี ลมุ ผสู งู อายกุ ำลงั ซอมเตนแอโรบิกมวยไทยกันอยู ดูแลวก็รูสึกสนุกคึกคัก ไปดวย เสียดายที่ยังไมมีโอกาสไดนั่งพูดคุยกันเปนเรื่อง เปนราวมากนกั

32 à¢ÁÃÒ° จาก อาคาร อเนกประสงค วก ไป ดาน หลัง ของ เทศบาล จะเปนที่ตั้งของฝายปองกันและบรรเทา สาธารณภัย ฝายสาธารณสุข รวมถึงสถานท่ีจัดเก็บ อุปกรณซอมบำรุงอะไรตางๆ เม่ือเดินตอไปเรื่อยๆ จะ พบอาคารสำนักงานปฏิรูปที่ดิน ถัดไปอีกไมไกลเปน สำนักงานประปา และหนวยงานราชการตางๆ สวนตวั คดิ วาการรวมสถานท่ีราชการตางๆ มาไว ในทเ่ี ดยี วกนั นน้ั เปน แนวทางทเี่ หมาะสมดี เพราะเปน การ ชว ยอำนวยความสะดวกแกป ระชาชนทม่ี าตดิ ตอ ราชการ ทำใหไมตองเสียเวลาเดินทาง เรียกไดวามาท่ีนี่ที่เดียว กไ็ ดรบั บรกิ ารอยา งเบ็ดเสรจ็ ครบวงจร

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 33 ระหวางท่ีเดินชมนกชมไมอยูนั้น ‘นองสุ’ สุนันทา เครือสีดา เจาหนาที่ประสานงานของ เทศบาลโทรมาตามพอดี ถึงเวลาที่จะไดพบปะ กับเจา บา นตวั จรงิ เสยี งจริง ‘4 »‚ 3 ÊÌҧ’ á¹Ç¤´Ô ãËÁ¨‹ Ò¡¹Ò¡Ï˹‹ØÁ “ครอบครัวอบอุน ชุมชนเขมแข็ง รวมแรง ประสานความคิด เศรษฐกิจรุดหนา ชาวประชา มีคุณภาพชีวิตท่ีดี มีการศึกษาทั่วถึงกาวไกล มี จติ ใจเมตตาเออ้ื อาทร” ฟง ประโยค ขาง ตน นี้ แลว นา จะ เปน คำ ประกาศ นโยบาย ของ นักการ เมือง ระดับ ชาติ

34 à¢ÁÃÒ° ใชไ หมครบั ทวา แนวความคดิ ดงั กลา วนเ้ี ปน ของผบู รหิ าร องคกรปกครองทองถิ่นเล็กๆ องคกรหน่ึงเทาน้ัน หาก แฝงไวดวยวิสัยทัศนอันกวางไกลในการพัฒนาคุณภาพ ชวี ติ ของประชาชนที่ตนเองรบั ผิดชอบ วชิระ วิเศษชาติ นายกเทศมนตรีตำบลเขมราฐ เจาของแนวคิดดังกลา ว และทีมงานบริหารมากันพรอม หนา ดวยความกระตือรือรนที่จะบอกเลาเร่ืองราวการ พัฒนาตำบลเขมราฐใหแขกผมู าเยือนไดร ับทราบ พรอ ม พดู คยุ กนั อยางเปด ใจและตอบทกุ คำถามทส่ี งสัยใครรู “เมอื่ สกั ครไู ดค ยุ กบั หวั หนา ดา น ตม.เขมราฐ ไดย นิ วาที่น่ีมีปญหาเรื่องการลักลอบขนยาเสพติดและสินคา เถื่อนอยูมาก อยากทราบวาทานนายกฯ และคณะ ผบู รหิ ารมวี ธิ แี กไ ขอยา งไร หรอื มแี นวทางพฒั นาตรงจดุ ไหน เพมิ่ เตมิ เพือ่ ที่จะลดปญ หาเหลาน้”ี ผมยิงคำถามชุดใหญ โดยไมพูดพลามทำเพลง นายกฯรูปหลอ วัยกลางคน ขยับแวน คร้ังหนง่ึ กอ น ตอบดวยน้ำเสียงนุมเรียบ ทวาแฝงไวดวยความต้ังใจ จรงิ “เทศบาลตำบลเขมราฐมีนโยบายเพื่อการพัฒนา ทเี่ ปน รูปธรรม คือ นโยบาย 4 ป 3 สราง ประกอบดวย การสรางคน สรางงาน และสรางเมือง นโบายท้ังหมด จะทำในลักษณะบูรณาการโดยใหทุกหนวยงานมีการ

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 35 ทำงานที่ประสานสอดคลองในทศิ ทางเดียวกัน เชน การ สรา งคน จะมกี ารสงเสรมิ และสนับสนนุ การศกึ ษาทั้งใน และนอกระบบ รวมทงั้ มกี ารใหท นุ การศกึ ษาแกล กู หลาน ของคนพ้ืนที่ โดยเมื่อพวกเขาเหลานั้นจบการศึกษา กลบั มา เราจะมกี ารสรางงานไวร องรับ ไมใชเพียงเทา น้ี เรายังสนับสนุนใหมีการพัฒนาฝมือแรงงานเพื่อเปนการ สง เสรมิ ใหป ระชาชนมรี ายไดแ ละสามารถสรา งมลู คา เพมิ่ จากอาชพี ของตน “สวนนโยบายการสรางเมืองนั้น เราจะเนนการ พัฒนาทางดานสาธารณูปโภคพ้ืนฐานเพ่ือใหสามารถ รองรับความเจรญิ เตบิ โตของเมืองในอนาคต โดยจะเนน แรงงานและผูประกอบการ ในพื้นที่เปนคนรับผิดชอบ เ พื่ อ ใ ห ง บ ป ร ะ ม า ณ หมุนเวียนอยใู นตำบล” นายกฯวชิระ แสดง วสิ ยั ทศั นใ หเ หน็ นโยบายการ ทำงานในภาพกวาง กอน จะลงลึกในรายละเอียดของ แผนยุทธศาสตรการพัฒนา ตำบลในบรรทดั ถัดไป วชริ ะ วเิ ศษชาติ

36 à¢ÁÃÒ° ºÑÞÞÑμÔ໹š ÅÒÂÅѡɳÍÑ¡Éà μÍ¡ÂÓé ¤ÇÒÁàªÍè× Á¹èÑ พูดแลวไมพูดเปลา เพราะเรื่องอยางนี้เวลาหา เสียงใครๆ ก็อาจพูดได คณะผูบริหารจึงบรรจุนโยบาย ‘4 ป 3 สรา ง’ ลงในแผนยทุ ธศาสตรก ารพฒั นาเทศบาล ตำบลไวเปนลายลักษณอักษรเพ่ือสรางความเช่ือม่ันให แกประชาชน จากประสบการณการลงพื้นที่ท่ีผานมาทำใหผม รูวา ถาผูบริหารในระดับทองถ่ินไมรักษาคำพูด สมัย หนาอยาไดคิดหวังวาจะไดรับเลือกเขามาทำงานอีกคร้ัง เลยทีเดียว ฉะน้ันการบรรจุลงในแผนยุทธศาสตรตำบล

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 37 จึงเปนเสมือนคำมั่นสัญญาท่ีผูบริหารไมอาจหนีความ รบั ผดิ ชอบได “เทศบาลเราจะทำแผนกำหนดยุทธศาสตรการ พัฒนาในเดือนสิงหาคมของทุกๆ ป โดยกำหนดเปน เทศบัญญัติของเทศบาล เสร็จแลวจึงทำหนังสือแจง ผูใหญบานเพ่ือประชาสัมพันธใหประชาชนไดรับทราบ หลังจากนั้นจะมีการจัดทำประชาคมและนำขอมูลของ แตละชมุ ชนมารว มกันจัดทำแผนพัฒนาตำบล 3 ป “แมวาแผนการพัฒนาของเราน้ันไมอาจแกปญหา เรื่องยาเสพติดและสินคาเถ่ือนได 100 เปอรเซ็นต แต นับจากวันที่ผมเขามาทำงานและประกาศใชนโยบายน้ี ปญหาดังกลาวก็ลดลงไปมาก คนที่ถูกจับกุมไดเด๋ียวนี้ ก็มักเปนคนนอกพ้ืนท่ีเสียเปนสวนมาก เพราะคนใน พน้ื ทตี่ อนนเ้ี ขารวู า มที พี่ งึ่ มงี านใหท ำ โดยไมต อ งไปเสยี่ ง ทำงานผดิ กฎหมายอกี ” ตอ งปรบมอื ใหด งั ๆ กบั ความเปนนกั ปกครองของ นายกฯวชริ ะ ทพี่ ยายามหาทางแกไ ขปญ หาทกุ อยา งไมว า จะในทางตรงหรอื ทางออม ทกุ บา นทุกเมืองตา งลว นแต มีปญหา สวนจะมากจะนอยก็ข้ึนอยูกับความเขมแข็ง ของคนในพน้ื ทเ่ี อง การรอใหม พี ระเอกขมี่ า ขาวมาเสกให ปญ หาทุกอยางหมดไปน้ันเปน อันเลกิ คิดไปได

38 à¢ÁÃÒ° นายกฯวชิระ พูดทงิ้ ทายไวน า ฟงทเี ดยี ววา “ผมอยากใหผ ูบริหารสวนทองถ่ินทกุ ทาน รวมถงึ นกั การเมอื งทกุ ทา นเลยกว็ า ได อยากใหท กุ คนพงึ สงั วรวา ตนเองรับอาสาเขามาทำงานเพื่อสวนรวมก็ตองคิดเพ่ือ สว นรวมเปน อนั ดบั แรก บา นเราเปน ประเทศกำลงั พฒั นา ยงั มคี วามเหลอ่ื มลำ้ อยอู กี มาก เราในฐานะผรู บั อาสาเขา มาบริหารบา นเมอื งจึงตองทำหนา ทใ่ี หดที ส่ี ดุ ตอ งทำให ประชาชนมีชวี ติ ท่ีมีคณุ ภาพใหมากทีส่ ุดเทาทจี่ ะทำได”

03 ¢ŒÍÁÙŪØÁª¹ ¨Ø´àÃÔèÁμŒ¹§Ò¹¾Ñ²¹Ò หลังนายกฯเขมราฐ ตองเดนิ ทางไปปฏบิ ตั ิภารกิจ ตา งๆ ในพน้ื ที่ คงเหลือคณะผูบริหารรับหนาทพี่ ดู คุยตอ ซงึ่ แตล ะทา นนเี้ องคอื มดงานตวั จรงิ ของงานพฒั นาตำบล เขมราฐ จะจรงิ แทแคไ หนคงตอ งลองสนทนาดู แรงบนั ดาลใจในการพฒั นาตำบลเกดิ ขน้ึ จากอะไร น้ัน ผูท่ีเหมาะสมจะเลาเรืิ่องราวไดดีที่สุดเห็นจะเปน พ.ต.ท.สุรชัย เทศวงศ วิทยากรประจำแหลงเรยี นรูของ ตำบลศรีฐาน นักพัฒนาคนสำคัญทานนี้แมจะ มอี ายอุ านามพอสมควร หากทง้ั สหี นา และแววตา ไรซ่ึงความออนลา พ.ต.ท.สรุ ชยั เลา ใหฟ ง วา เมอื่ กอ นน้ี พ.ต.ท.สรุ ชัย เทศวงศ

40 à¢ÁÃÒ° ทั้งเจาหนาที่ภาครัฐและคนเขมราฐไมใครจะรูปญหา และความตองการที่แทจริงของชุมชนเทาไรนัก ย่ิงเร่ือง จุดออนจุดแข็งของชุมชนดวยแลว ยิ่งไมมีใครรูเลยวา ชมุ ชนตนเองมสี งิ่ ใดบา งทต่ี อ งพฒั นาปรบั ปรงุ การบรหิ าร งานของเทศบาลในยุคกอนหนาน้ีจึงเปนไปในลักษณะ ไมม ที ศิ ทาง ไรห างเสอื เมอ่ื ทำโครงการพฒั นาใดๆ ขนึ้ มา กม็ กั จะไมต รงตามความตอ งการของชมุ ชน คดิ ตามแลว เหนอ่ื ยนะครบั หากเปน ผบู รหิ ารทอ งถน่ิ แลว ไมม ขี อ มลู ทจ่ี ะนำมาใชง านเพยี งพอ จนมาถงึ ยคุ นายกฯ วชิระ จงึ มกี ารนำแนวคดิ การจัดเก็บขอมูลชมุ ชนมาใชใ ห เกดิ ประโยชน ทำใหง านพฒั นาของตำบลเขมราฐโดดเดน ตดิ อันดับประเทศเลยทเี ดยี ว “เราเร่ิมโครงการพัฒนาระบบจัดเก็บขอมูลชุมชน เทศบาลตำบลเขมราฐในป 2552 ชว งเดยี วกบั ทเี่ ทศบาล สมคั รเขา โครงการชมุ ชนสขุ ภาวะกบั ศนู ยว จิ ยั และพฒั นา ระบบสุขภาพชมุ ชน คณะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลยั ขอนแกน สาเหตุที่เราตองพัฒนาระบบนี้ก็เนื่องมาจาก ตอนนนั้ เกอื บทงั้ ชมุ ชนไมม ใี ครทมี่ ขี อ มลู พน้ื ฐานทถ่ี กู ตอ ง อยา งแทจรงิ แมแ ตหนว ยงานเดียว “นายกฯ ทานเห็นวา หากปลอยไวอยางน้ีไมได แลว เพราะทายทีส่ ดุ หากการพัฒนาไมเ ปน ไปตามความ ตองการของชุมชน คนท่ีเดือดรอนท่ีสุดก็คือประชาชน

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 41 ที่อยูในเทศบาลนี้เองไมใชใครอื่น เราจึงจำเปนตองหา กระบวนการตา งๆ ในการจัดเกบ็ ขอ มลู ชมุ ชนใหม คี วาม ถกู ตอ งและทนั สมยั อยตู ลอดเวลา” พ.ต.ท.สรุ ชยั เลา ยอ น ถึงทม่ี าของโครงการใหฟง สงิ่ ทนี่ า สนใจกค็ อื โปรแกรมจดั การขอ มลู ชมุ ชนนนั้

42 à¢ÁÃÒ° เปน มาอยา งไร และนำมาใชในตำบลเขมราฐไดอยางไร “ในชว งทชี่ มุ ชนเรมิ่ หนั มาทำงานดา นนี้ สสส. กเ็ ขา มาสนบั สนนุ พอดี ประกอบกบั ไดไ ปดงู านทตี่ ำบลปากมลู จงั หวดั อบุ ลราชธานี จงึ ไดร จู กั โปรแกรม Thailand Com- munity Network Appraisal Program หรอื ทเี่ รยี กสนั้ ๆ วา TCNAP เทศบาลเรากค็ ดิ วา โปรแกรมนแี้ หละทใ่ี ช และ นาจะเปน คำตอบท่ีเหมาะสมทสี่ ดุ ท่ีจะนำมาใชงาน” ระหวา งที่ พ.ต.ท.สรุ ชัย กำลงั เลา อยา งออกรส ก็ หยิบจับเอกสารมากมายมาประกอบคำอธิบาย แตสิบ ปากวา ไมเ ทาตาเห็น พ.ต.ท.สุรชัย จึงช้ีชวนไปดทู ที่ ำการ แหลงเรียนรูชุมชนซ่ึงต้ังอยูบริเวณดานหลังท่ีทำการ เทศบาล และเปนอาคารหลังเดียวกับที่ผมเพิ่งเดินไป สำรวจเมอื่ ชว งเชาที่ผานมา เมอื่ ไปถงึ หอ งทใี่ ชเ ปน แหลง เรยี นรู ยง่ิ รสู กึ วา ใชเ ลย แมด ภู ายนอกอาจจะเหมอื นหอ งประชมุ ธรรมดาทว่ั ไป แต เมอ่ื หนั ไปดแู ผนทท่ี ต่ี ดิ อยขู า งฝาแลว จะพบวา หอ งประชมุ แหง นม้ี ที ง้ั แผนทม่ี นษุ ยแ ละแผนทช่ี มุ ชนอยา งละเอยี ดลออ สมกับเปนชุมชนตนแบบในดานนี้จริงๆ อีกท้ังเอกสาร ขอมูลตางๆ ยังถูกจัดที่เก็บเปนแฟมอยางเปนระบบ ระเบยี บ สามารถหยิบจบั ขึน้ มาใชงานไดโ ดยสะดวก พ.ต.ท.สุรชยั พูดถงึ ขอดขี องโปรแกรม TCNAP วา “จุดเดนของโปรแกรมน้ีคือ เม่ือโปรแกรมวิเคราะหและ

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 43 ประมวลผลจุดออนจุดแข็งของตำบลเสร็จแลว ขอมูล ทั้งหมดจะถูกนำเขาสูระบบออนไลนผานอินเทอรเน็ต เพ่ือใหคนในพื้นที่สามารถเช่ือมตอขอมูลและนำไป ตอ ยอดได รวมถงึ คนตา งพนื้ ทกี่ ส็ ามารถเขา มาแลกเปลยี่ น เรียนรไู ดเ ชนกัน” ใครกนั นะท่เี ปน คนคน คดิ โปรแกรมนี้ ในใจผมนึก อยากจะขอคารวะแทนคนทำงานดา นชมุ ชนสกั 10 คร้ัง ของดีๆ อยางน้ีมาถูกท่ีถูกเวลา โดยเฉพาะในยุคที่การ จัดการตนเองโดยชมุ ชนกำลงั เฟอ งฟูเชน นี้

44 à¢ÁÃÒ° ·Óàͧ ãªàŒ ͧ ໹š à¨ÒŒ ¢Í§àͧ ฟง ขอ ดขี องโปรแกรมนไ้ี ปเรยี บรอ ยแลว แตก ย็ งั นกึ ภาพไมอ อกวา กระบวนการทจ่ี ะนำมาประยกุ ตใ ชก บั งาน พฒั นาชมุ ชนเปน อยา งไร ผมเองเคยทำงานเกย่ี วกบั ชมุ ชน มาหลายปดีดัก ลงพนื้ ทก่ี ห็ ลายหน แตกลับไมเ คยไดยนิ ช่อื โปรแกรม TCNAP นี้แมแตค รั้งเดยี ว ถือวา มาคราวน้ี ไดทำความรจู ักไปกบั ทานผอู า นไปพรอมๆ กนั กอนอื่นเราไปทำความรูจักเจาตัวโปรแกรม TC- NAP ทว่ี าน้ีเปน อันดบั แรก “ตัวโปรแกรมนี้จะมีการจัดเก็บขอมูลแบงออก เปน 2 ขนั้ ตอน ขั้นตอนแรกจะใหน กั วชิ าการ เจา หนา ท่ี และชาวบานตำบล โดยเฉพาะอาสาสมัครสาธารณสุข ประจำหมูบาน (อสม.) และอาสาสมัครดูแลผูสูงอายุที่ บาน (อผส.) รวมกันลงพื้นท่ี ซ่ึงจะมีแบบสอบถาม 2 ชุด คือ แบบสอบถามในระดบั บุคคลและครอบครัว กับ แบบสอบถามระดับกลุมและชุมชน โดยเราจะใชท้ังวิธี กรอกแบบสอบถามและสมั ภาษณเปนรายบุคคล “จากน้ันจะเปนขั้นตอนที่ 2 คือ การนำขอ มูลท่ีได มาบนั ทกึ ลงในโปรแกรม TCNAP เพอื่ เขา สกู ระบวนการ จัดเก็บขอมูล ตรวจสอบขอมูล จากน้ันโปรแกรมจะ ทำการวิเคราะหและประมวลผลศักยภาพในดานตางๆ ของชุมชน เพ่ือเกบ็ เปนฐานขอ มูลทพี่ รอมสำหรับการนำ

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 45 ไปใชประโยชนตอ ไป” ฟง พ.ต.ท.สรุ ชยั เลาเหมือนงาย แตใ นทางปฏิบัติ อาจไมงายเหมือนปอกกลวยเขาปาก เพราะตองเร่ิม ตั้งแตการตั้งทีมจัดเก็บขอมูล ทีมจัดการฐานขอมูล ทีม ตรวจสอบ ทีมวเิ คราะห อีกท้ังยงั ทมี บันทึกขอมูลอีก ซึ่ง ทมี หลังน้ีฟง ดูเหมือนจะไมส ำคญั แต พ.ต.ท.สรุ ชัย ย้ำวา ทมี น้ีตอ งมีความละเอียดรอบคอบมาก “กอนการทำงานจริงในทุกข้ันตอน เราตองอบรม ทีมงานใหเขาใจเนื้องานอยางถองแทเสียกอนวา เราทำ เพอื่ สว นรวม ไมไ ดท ำเพอ่ื ใคร ขอ มลู ทไ่ี ดก น็ ำมาใชพ ฒั นา ชุมชนทั้งส้ิน ที่สำคัญเจาของขอมูลเหลานี้ก็คือพวกเรา ประชาชนชาวเขมราฐนี่เอง ดังนั้นในการทำงานจึงหาม มั่วขอ มลู เดด็ ขาด” ขณะท่ีผมเองยังนึกสงสัยอยูวา “เราจะแนใจได อยางไรครับ วาขอมูลท่ีชาวบานหรือทีมงานเก็บขอมูล มาน้ันมคี วามถูกตองครบถว น” พ.ต.ท.สุรชัย ตอบกลบั อยางคลอ งแคลว “อยา งที่ บอกไปวา เรามที มี ตรวจสอบขอ มลู สว นนจ้ี ะประกอบไป ดว ยผใู หญบา น ประธาน อสม. ประธาน อผส. ประธาน กรรมการชุมชน และสมาชิกสภาเทศบาล ซึ่งผมเชื่อวา ทานเหลาน้ีอยูใกลชิดกับขอมูลมากที่สุด ย่ิงในสวนของ ทีมวิเคราะหดวยแลว แตละทานลวนมีความรู ฉะน้ัน

46 à¢ÁÃÒ° โอกาสที่จะม่ัวขอมูลหรือทำขอมูลผิดพลาดจึงเกิดขึ้นได นอยมาก” ¨Ñ´ÃÐàºÕº¢ŒÍÁÙŪØÁª¹ ทีนี้เราก็มาทำความรูจักกับขอมูลตางๆ ท่ีชุมชน ไปเก็บรวบรวมมาดีกวานะครับ ตอนที่ผมหยิบเอกสาร ขอมูลข้ึนมาดูนั้นยอมรับวาถึงกับตองตกตะลึง เพราะ แตละชุมชนลว นมขี อมลู แยกยอ ยเปนแฟม ตางๆ จำนวน มหาศาล ชนดิ ทต่ี อ งคดิ หนกั เลยวา ตอ งใชเ วลานานเทา ใด กวาจะจดั การขอ มูลเหลาน้ีไดห มด พลิกแฟมไปมาอยูหลายตลบ พ.ต.ท.สุรชัย จึง สรุปแนวทางในการจัดเก็บขอมูลชุมชนใหไดครบถวนวา จะตองเก็บขอมูลใหไดครบ 7 มิติ ไดแก 1.ขอมูลดาน ทุนที่แสดงถึงศักยภาพของพ้ืนที่ อาทิ แกนนำ คนเกง คนสำคญั องคกร เงิน และทรพั ยากร 2.ขอ มูลดา นการ ส่ือสารหรือชองทางการสื่อสาร 3.ขอมูลดานการดูแล สขุ ภาพ อาทิ พฤตกิ รรมเสย่ี ง ปญ หาการเจบ็ ปว ย 4.ขอ มลู ดานประชากร อาทิ จำนวนประชากร การเกิด การตาย และการศกึ ษา 5.ขอ มลู ดา นสงิ่ แวดลอ ม อาทิ การจดั การ ขยะ การใชพ ลงั งานทดแทน 6.ขอ มลู ดา นเศรษฐกจิ ชมุ ชน อาทิ อาชีพหลัก อาชพี เสรมิ หนี้สิน และ 7.ขอ มลู ดาน การเมืองการปกครอง อาทิ การมีสวนรวมในกิจกรรม

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 47 ชุมชน เปนตน ไมย ากไมง า ย ผมวา นะ ทกุ องคก ารบรหิ ารสว นทอ งถน่ิ ทำไดอ ยูแ ลว อันน้ีขนึ้ อยูกับความตงั้ ใจ อยางที่เขมราฐน่ี พอเก็บขอมูลไดครบถวนผูบริหารก็เอาขอมูลดังกลาวนี้ ไปใชประกอบการทำแผนนโยบายและยุทธศาสตรการ พฒั นาทนั ที ไหนๆ เจาของพื้นท่ีอุตสาหนำเสนอนวัตกรรม การนำขอมลู TCNAP ไปใชในการทำแผนนโยบายและ ยุทธศาสตรแลว จึงขอให พ.ต.ท.สุรชัย เลาตอไปวา มี โครงการใดบางที่นำขอมูลดังกลาวไปใชใหเกิดประโยชน เปน รูปธรรมมากทส่ี ุด “ชัดเจนท่ีสุดก็นาจะเปนเร่ืองการจัดการดาน สขุ ภาวะ โดยเฉพาะเร่อื งการดูแลผูสงู อายุ ผูปว ยเรอ้ื รัง

48 à¢ÁÃÒ° และผปู ว ยตดิ เตยี ง ซงึ่ กอ นทจี่ ะมกี ารจดั เกบ็ ขอ มลู เราไมร ู เลยวามีจำนวนเทา ใด ใครอยูตรงไหนอยางไรบาง ทำให การดูแลไมทว่ั ถงึ พอเราทำโครงการนี้ เราจึงรวู าใครอยู ท่ีไหน ในชุมชนมีคนที่ตองการใหเขาไปดูแลจำนวนเทา ไหร แลวเราก็เซตทีมออกไปดูแลไดถูกตอ งครบถว น” ไมเพียงเทาน้ี ในบรรดาเหลาทีมงานที่ลงไปดูแล ผูป วย ผูสูงอายนุ นั้ มไิ ดม ีเฉพาะเจา หนา ทจ่ี ากเทศบาล เพียงอยางเดียว หากยังประกอบไปดวยอาสาสมัครอีก จำนวนหน่ึง ซ่ึงแตละชุมชนจะมีอาสาสมัครลงไปดูแล

ÈÃÕÈÑ¡´Ôì ¾Ô¡ØÅá¡ŒÇ 49 ชุมชนละ 5 คน พวกเขาเหลาน้นั ทำงานโดยอาศยั ขอมูล TCNAP นน่ั เอง เลามาถงึ ตรงนี้ ถา ยังนกึ ภาพตามไมออก คงตอ ง แวะไปดูของจริงที่แหลงเรียนรูแหลงตอไป ซ่ึงมีการนำ ขอ มลู TCNAP ไปใชใ นการจดั การดา นสาธารณสขุ อยา ง เปนรปู ธรรม วา แลว จงึ ขออำลา พ.ต.ท.สุรชยั นักพัฒนา คนเกงของเรากอนออกเดินทางตอ ไป