ประมวลตำรับยา

ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล วดั ป่ากดุ ฉนวนอดุ มพร (ฉบับสงวนเกบ็ รกั ษา)

ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล วัดปา่ กดุ ฉนวนอดุ มพร (ฉบบั สงวนเก็บรกั ษา) ขอ้ มลู ส�ำ นกั หอสมดุ แห่งชาต:ิ พระธาตรี อปุ ฺปลวณฺโณ. ประมวลตำ�รายา อโรคยาศาลวดั ป่ากดุ ฉนวนอุดมพร ฉบับสงวนเก็บรักษาฯ. -- ชัยภูมิ : อโรคยาศาล วดั ปา่ กดุ ฉนวนอดุ มพร, 2557. 232 หนา้ . 1. ยาแผนโบราณ. 2. ยาสมุนไพร. I. ชื่อเรื่อง. 615.11593 ISBN 978-616-92106-0-3 ผเู้ รยี บเรยี ง พระธาตรี อุปปฺ ลวณฺโณ สบื คน้ ขอ้ มลู และบรรณาธิการ ธวัชชัย นาใจคง รปู เลม่ ณัทพล ด�ำ เนินงามสกุล พิมพท์ ี่ บรษิ ทั ริช แอนด์ ซีมลี จ�ำ กัด จดั ท�ำ โดย/ลิขสิทธิเ์ ปน็ ของ อโรคยาศาล วัดปา่ กุดฉนวนอดุ มพร อ.บ้านเขวา้ จ.ชัยภมู ิ พมิ พ์ครงั้ ท่ี ๑ / พฤษภาคม ๒๕๕๗ จำ�นวน ๒๐๐๐ เล่ม ขอขอบคณุ อคั รภมู ิ สะเดา พจ.จตพุ ร พรมชยั พจ.พนัชดา นวนงาม ทศั นีย์ โสวิชยั คณะนกั ศกึ ษาแพทยแ์ ผนไทย มหาวิทยาลยั ราชภัฏสุรนิ ทร์ รนุ่ ๔

ค�ำ น�ำ ตำ�รับยาไทยแตก่ อ่ นนัน้ คนสมัยกอ่ นไดเ้ ขยี นบันทึกไวใ้ นตำ�ราของวัด บา้ ง ของตระกูลบา้ ง ซึ่งตำ�ราเหล่านัน้ ก็ล้วนแลว้ แตเ่ จ้าของผคู้ รอบครองตำ�รา ยาก็หวงแหนเอาไว้ ไม่ให้เป็นการแพร่หลายจวบจนคนสมัยนน้ั ไดล้ ่วงลบั ดบั ไป ความรู้ในตำ�รบั ตำ�ราเหลา่ นน้ั ก็ล่วงไปกับเจ้าของต�ำ ราน้ัน เพราะหวงแหนเอาไว้ ไม่ได้เผยแพร่สบื ทอดให้อนุชนคนรุ่นหลังดงั ทกี่ ล่าวแลว้ ข้าพเจ้ามองเห็นปัญหาตรงจุดนี้ก็เลยปรารภกับทางทีมงานผู้จัดทำ� อีก ทั้งประจวบเหมาะกับวันงานไหว้ครูปี ๕๗ นี้ด้วยว่าจะทำ�อะไรเป็นของที่ระลึก แก่คณะศิษย์ที่มาร่วมงาน คณะผู้จัดทำ�จึงลงความเห็นพร้อมเพรียงกันว่าควร รวบรวมตำ�รายาที่มีอยู่ทั้งเก่าและใหม่รวบรวมเรียบเรียงจัดทำ�เป็นหนังสือ เพื่อ แจกเป็นของที่ระลึกในงานและที่สำ�คัญอันดับต้นๆ คือดำ�รงคงไว้สืบต่อเจตนา ของครูบาอาจารยเ์ จา้ ของตำ�รา ไมใ่ ห้ต�ำ รบั ยาสูญส้นิ ไปจากแผ่นดินไทย ทางคณะผูร้ วบรวมจึงหวงั เปน็ อยา่ งยิง่ ว่าหนงั สือ ประมวลต�ำ รับยา อโรค ยาศาล วัดปา่ กดุ ฉนวนอดุ มพร ฉบบั สงวนเกบ็ รักษาน้ี จะเป็นประโยชนย์ ่ิงแกผ่ ู้ ประกอบวชิ าชีพแพทยแ์ ละผูส้ นใจทวั่ ไปไม่มากก็นอ้ ย พระธาตรี อุปฺปลวณโฺ ณ อโรคยาศาล ชยั ภมู ิ

สารบัญ ๒๘ ๒๘ ค�ำ น�ำ ๒๘ สารบญั ๒๘ บทน�ำ ๒๘ แผนกยาแก้ไข้ต่างๆ ๒๙ ยาแก้ไข้ออกรอ้ นตัว ๒๙ ยาแก้ไขส้ น่ั ๒๙ ยาแกไ้ ข้ ๒๙ ยาช่อื กรรมฐานโอสถ ๒๙ ยาแกไ้ ข้ ๒๙ ยาแกไ้ ข ้ ๓๐ ยาแก้ไข้ปวดหวั ๓๐ ยาแกไ้ ขป้ วดหวั ๓๑ ยาแกท้ งั่ พษิ ไข้หมากไม้ ๓๑ ยาแกพ้ ษิ หมากไม้ ๓๑ ยาแก้ไข้หมากไม้หลวง (ใหญ่) ๓๒ ยาถามหมากไม้ ๓๒ ยาแก้ไข้ ๓๒ ยาแก้ไข้กินผิด ๓๒ ยาไขท้ กทน้ื ๓๒ ยาไข้ตนี มอื ฮอ้ น ๓๓ ยาไขซ้ �ำ เฮอื้ ๓๓ ยาไขห้ นหวยธาตุขนั ธบ์ ่สวา่ ง ๓๓ ยาไข้มนั เสา่ ๓๓ ยาไขแ้ กว่งหวั ๓๓ ยาไข้แกว่งหัว ยาไขต้ นี ดำ� มอื ดำ� ซางเหลอื ซางมุม ยาไขต้ าเหลอื งขนคงี ลุก ยาไขห้ นักโต ยาไข้มนั ฮอ้ นหมดตัว ยาไข้กึบ

แผนกยาแกไ้ ขต้ ่างๆ ๓๓ ยาห้ามไข้ ๓๔ ยาหมากไม้ ๓๔ ยาท่ังพิษหมากไม้ ๓๔ ยาหมากไม้ออกตมุ่ ท้ังหลาย ๓๔ ยาไข้หมากไม้ ๓๔ ยาไขห้ มากไม้กินผดิ ๓๕ ยาตุม่ หมากไม้ ๓๕ ยาหมากไม้ออกปานดำ�ปานแดง ๓๕ ยาถอนพษิ หมากไม้ทุกชนิด ๓๕ ยาไข้หมากไมล้ งท้อง ๓๕ ยาสะเออะหมากไม้ ๓๕ ยาตดั ฮากหมากไม้ ๓๕ คาถาเปา่ พษิ หมากไมท้ ง้ั หลาย ๓๖ คาถาเป่าหมากไม้ใหญ่ออกปานดำ�ปานแดง ๓๖ ยามหานลิ ชาวเหนอื ๓๖ ยาตม้ เทพชุมนมุ ๓๗ ยาแก้ไข้หวัดใหญ่ ๓๗ ยาแรกเร่มิ ไข้ทกุ ชนิด ๓๗ ยาแกไ้ ขพ้ ษิ บวมพองลมแล่นไมต่ ลอด ๓๗ ยาแก้ไข้พิษข้ึนหนวยแดง ภายในคืนเดียว ๓๗ ยาไข้ชนในเม็ดเลือด ๓๗ มหาครอบแก้ไข้ ๔๐ แผนกยาแก้โรคในปากในคอ ๔๐ ยาแก้เจบ็ อก ๔๐ ยาแกเ้ ลอื ดฟนั ออก ๔๐ ยาแก้ไอสบิ ปี ๔๐ ยาแก้ไอผอมแหง้ ๔๐ ยาแกไ้ อสมองแหง้ ๔๐ ยาแก้เลอื ดฟันออก ๔๑ ยาแกเ้ สียงแหบแห้งเครอื ๔๑ ยาแก้ไอ ๔๑ ยาแก้ไอ ยาแก้ไอหมากโหกแตก

แผนกยาแกโ้ รคในปากในคอ ๔๑ ยาเลือดคอออก ๔๑ ยาแก้เลอื ดแข่วเลือดคอออก ๔๑ ยาปิดเลอื ดแขว่ ๔๒ ยาแก้โรคท�ำ มะลาลงคางแขง็ คอตบี ๔๒ ยาแกป้ วดแข่วมึนไปตามสนั หลัง ๔๒ ยาขบั เสลด ตดั รากหืด ๔๒ ยาแก้ปวดฟนั ๔๒ ยาสมานค�ำ ๔๒ ยาสมานปากเป่อื ย ๔๒ ยาต้มอมแกป้ ากเปอื่ ย ๔๓ ยาดองแก้ปากเปื่อยคอเป่อื ย ๔๓ ยาทาแก้ปากเปื่อย ๔๓ ยาแก้ลักกะปิดลักกะเปิด ๔๓ ยาสมานด�ำ ๔๓ ยาสมานเป่อื ย ๔๓ ยาแกท้ �ำ มะลากกั กืก ๔๔ ยาแกท้ �ำ มะลาต่างๆ ๔๔ ยาแก้ท�ำ มะลาปัจจุบนั ๔๕ ยาแก้คะยือ ๔๕ ยาแกค้ ะยือบอ้ งขวาน ๔๕ ยาแกส้ ะเออะ ๔๕ ยาแก้กางปากเปือ่ ยวเิ ศษสดุ ๔๕ ยาแก้ปวดกกแขว่ ๔๕ ยาแกก้ กแข้วไข่ ๔๘ แผนกยาแกโ้ รคแมแ่ ละเดก็ ๔๘ ยาหม้อแกอ้ าเจียน ๔๙ ยาหมอ้ ครรภร์ กั ษา ๔๙ ยาหม้อ แก้บดิ มกู เลือด ๔๙ ยานง่ึ แก้บดิ มกู เลอื ด ๔๙ ยาหมอ้ แก้บิดหวั ลูก ๔๙ ยาหอมประทมุ เกษดา ๔๙ ยาหอมหทยั วาต ยาหอมแทง่ แดง

แผนกยาแกโ้ รคแม่และเดก็ ๕๐ ยาสตรีหลังคลอด ๕๑ ยาประจโุ ลหติ และบ�ำ รงุ โลหติ ๕๑ ยาบ�ำ รุงโลหิต ๕๑ ยาประสะนำ้�นม ๕๑ ยาทานมบริสุทธิ์ ๕๑ ยาวิรฬุ นาภีธคิ ุณ ๕๑ ยาประสะนมฝาด ๕๒ ยาประสะแก้น�้ำ นมคาว ๕๒ ยาประสะแปรน้ำ�นมดี ๕๒ ยาแก้สตรีระดขู ัด ๕๒ ยาแก้สตรีระดขู ดั ๕๒ ยาทาแก้น�้ำ นมดิบ ๕๒ ยาแกน้ ำ้�นมดิบ ๕๓ ยาชำ�ระโลหติ น้ำ�นม ๕๓ ยาน้ำ�นมแฮงสำ�หรับแม่ลกู ออ่ น ๕๓ ยาแม่อยู่ไฟบ่ได้ ๕๓ ยาหลูลูกเลอื ดออกบ่เซา ๕๓ ยาผู้หญงิ กรรมลูกแลว้ ออกต่มุ คนั ตามโยนี ๕๓ ยาผหู้ ญงิ กรรมลูกแล้วบ่ออก ๕๓ ยาผ้หู ญิงเลอื ดออกบเ่ ซา ๕๓ ยาแกเ้ ลอื ดข้ึนผู้หญิงอยู่กรรมกินผิด ๕๔ ยาลูกบ่ออก ๕๔ ยาผหู้ ญงิ ออกกรรมแลว้ น้ำ�นมบ่มี ๕๔ ยากะบูนเลอื ด เลอื ดค้างอยู่ในทอ้ ง ๕๔ ยาล้างลุเลอื ดเวลากรรมลูก ๕๕ ยากนิ ให้มีลมเบง่ ๕๕ ยาประสะผวิ มะกรดู ๕๕ ยาสดขบั เลือด ๕๕ ยาหมอ้ ล้างผีมดลกู ๕๖ ยาดองส้ม ๕๖ ยานึง่ ทอ้ งให้ยบุ ๕๖ ยาดองเหล้าคนอยู่ไฟ ยาแกเ้ ลอื ดแหง้

แผนกยาแก้โรคแมแ่ ละเด็ก ๕๖ ยาสตรหี ลงั คลอด ๕๖ ยาหมอ้ แกน้ �ำ้ นมแหง้ ๕๖ ยาพอกฝที น่ี ม ๕๗ ยาหม้อตดั รากฝีทน่ี ม ๕๗ ยาประสระว่านนางค�ำ ๕๗ ยาไฟประลยั กัลป์ ๑ ๕๗ ยาไฟประลัยกลั ป์ ๒ ๕๗ ยาสงั ขแพทย์ ๕๘ ยาดองแกร้ ิดสดี วงลง ๕๘ ยาแก้เลือดกบึ ๕๘ ยาก�ำ แฮ่ ๖๐ ยาตง้ั แม่อยกู่ รรม ๖๑ แผนกยาแก้ทราง หละ ละออง ๖๑ ยาแกท้ รางประจ�ำ วัน ๖๑ ยาช่ือเบญจโกฐกมุ าร ๖๑ ยาทาหละและยอดทราง ๖๒ ยาน้�ำ มนั ทาเขม่าและทราง ๖๒ ยาแก้ทรางหลน่ ลงไปกระทำ�ท้อง ๖๒ ยาเหลอื งนอ้ ย ๖๒ ยาเหลอื งใหญ่ ๖๒ ยาชอื่ เกสรา ๖๓ ยาแก้ละอองพระบาท ๖๓ ยาชอ่ื มหารส ๖๓ ยาเขยี วหรดาน ๖๓ ยาแดงก�ำ มะถัน ๖๓ ยาขาวกะบงั ๖๓ ยาเขียวขีท้ อง ๖๔ ยาดำ�หมกึ หอม ๖๔ ยาแกท้ รางออกตามร่างกาย ๖๔ ยาน้ำ�มนั ตาลซา่ น ๖๔ ยามหาวเิ ศษ ยาประสะดำ� ยาจักรนารายณ์

แผนกยาแกท้ ราง หละ ละออง ๖๔ ยามหาจกั ร ๖๕ ยามหานิลรากดนิ ๖๕ ยาแสงพระจนั ทร์ ๖๕ ยาเทพมงคล ๖๖ ยามงคลระงบั ๖๖ ยามงคงมหาชัย ๖๖ ยาแก้ตาลโจรขน้ึ ในตา ๖๖ ยาแก้ทรางลงทอ้ ง ๖๗ ยากวาดทรางแดง ๖๗ ยาแดงใหญ่ ๖๗ ยาแดงนอ้ ย ๖๗ ยาแก้ทรางขมุ ๖๗ ยาแก้ทรางยวงทรางขุม ๖๗ ยาครอบตาลทราง ๖๘ ยาแก้ตาลทรางทัง้ ปวง ๖๘ ยาเทพนิมติ ร ๖๘ ยาพรหมนิรมติ ร์ ๖๘ ยาอนิ ทสักขี ๖๘ ยาทาล้นิ ปัดทราง ๖๘ ยาแผว้ สว่าง ๖๙ ยาตรีใหญแ่ ก้ไขพ้ ษิ ๖๙ ยาประสะกะเพราใหญ่ ๖๙ ยาประสะพิมเสนใหญ่ ๖๙ ยาจันทร์แจ่มฟา้ ๗๐ ยาชือ่ ปญั จคงคา ๗๐ ยาทิพโสภา ๗๐ ยาหอมจนั ทนก์ ุมาร ๗๐ ยาเด็กช่อื มหาจกั ร ๗๑ ยาเหลืองน้อย ๗๑ ยาเหลืองใหญ่ ๗๑ ยาสารพดั กวาดทราง ๗๑ ยาแกล้ มทราง ๗๑ ยาแก้ตานขโมย

แผนกยาแก้ทราง หละ ละออง ๗๒ ยาแก้ลมทราง ๗ จำ�พวก ๗๒ ยาเขียวหอม ๗๒ ยาเขียวน�ำ้ มตู ร ๗๒ ยาแกไ้ ข้ แกท้ ราง แก้สวงิ สวาย ๗๒ ยาเหลืองนอ้ ย ๗๓ ยาเหลอื งใหญ่ ๗๓ ยาเหลอื งนพรตั น์ ๗๓ ยาแก้ทรางแหง้ ๗๓ ยาแก้ทราง ๑๐๘ จ�ำ พวก ๗๔ ยาตานขโมย ๗๔ ยาต้มแก้ตาลทราง ๗๔ ยาแก้ลมทราง ๗ จ�ำ พวก หรอื ลมทรางทั้งปวง ๗๔ ยาแกล้ มทรางทัง้ ๗ วัน ๗๔ ยาแกท้ รางขึน้ ในตา ๗๔ ยาแกท้ รางชกั ๗๔ ยาทรางแก้ไอเป็นเลอื ด ๗๕ ยาแกต้ านขโมย ๗๕ ยาเหลืองมหาไชยพฤกษ์ ๗๕ ยาตม้ แก้ตาลทรางตาลโจร ๗๕ ยาผายตาลทรางทั้งปวง ๗๕ ยาหยอดตาแก้ทราง ๗๖ ยากวาดแก้ทราง ๗๖ ยาเหลืองใหญ่ ๗๖ ยาชโลมถอนพษิ ทราง ๗๖ ยาเขยี วรัตนคณุ ๗๘ แผนกยาเด็กเพม่ิ เตมิ ๗๘ ยาแกเ้ ดก็ เจบ็ ทอ้ ง ๗๘ ยากวาดลมสะพั้น ๗๘ ยาแกไ้ ส้เดือน ๗๘ ยาพอกแก้ตอ้ ขึ้นตา ๗๙ ยาแกจ้ บั แลแก้มวั ๗๙ ยาแกน้ อนมิหลบั ยารัสวงมหาทคิ ณุ

แผนกยาเด็กเพม่ิ เตมิ ๗๙ ยาแกธ้ าตเุ สีย ๗๙ ยาแดงมโหสถ ๘๐ ยาเนาวหรคณุ ๘๐ ยาประจธุ าตุเดก็ ๘๐ ยาจบิ กนิ ตา่ งน�้ำ ๘๐ ยาเหลอื งมหาไชยพฤกษ์ ๘๑ ยาประสะไพล ๘๑ ยากวาดแกล้ ้ินด�ำ ๘๑ ยาแก้มกู เลือด ๘๑ ยาแกเ้ ด็กท้องขึน้ เวลาเยน็ ๘๑ ยาแกเ้ ด็กทอ้ งขนึ้ ในเวลาเชา้ ๘๒ ยาสมานลนิ้ เปื่อยขนานหน่งึ ๘๒ ยาสมานปากเดก็ และผู้ใหญ่ ๘๒ ยาแกห้ ัดแก้เหอื ดเดก็ ๘๒ ยาประจ�ำ ท้องกนั สำ�รอก ๘๓ ยาแกอ้ ุจจาระพิการ ๘๓ ยาถา่ ยและคุมธาตุ ๘๓ ยาแก้ไอสำ�หรบั เด็ก ๘๓ ยาตม้ แกผ้ อมแหง้ ๘๔ ยาเหลอื งใหญ่ ๘๔ ยาเหลอื งกลาง ๘๔ ยาเขยี วหอม ๘๔ ยากรีแก้มูกเลอื ด ๘๔ ยาถ่ายประจำ�ธาตเุ ด็ก ๘๕ ยากวามเด็กเมอื่ แรกตกฟาก ๘๕ ยาแก้ท้องขึ้น ๘๕ ยาแกข้ ดั หนัก ๘๕ ยาแกข้ ัดเบา ๘๕ ยาแกเ้ ด็กผอมแห้ง ๘๖ ยาทองเนอ้ื งาม ๘๖ ยาธาตเุ ด็ก ๘๖ ยาต้มชกั ดาก ๘๖ ยาแก้พุงโรทอ้ งโต

แผนกยาเด็กเพม่ิ เติม ๘๖ ยาต้มแก้เด็กผอมแห้ง ๘๗ ยามหานลิ แท่งทอง ๘๗ ยาแกเ้ ด็กกินขา้ วไมไ่ ด้ ๘๗ ยาเขียวเหนอื ๘๗ ยามหานลิ น้อย ๘๗ ยากวาดแก้คอตีบ ๘๗ ยาชื่อหมึกหอม ๘๘ ยากวาดแท่งขาว ๘๘ ยาเดก็ ช่อื มหาจักร ๘๘ ยาสมานลิน้ เดก็ ๘๘ ยากวาดเม็ดดำ� ๘๙ ยาทพิ โสภา ๘๙ ยากวาดแกเ้ ดก็ ไม่กินขา้ วและนม ๘๙ ยาเหลืองกระท่อม ๘๙ ยาแกเ้ ด็กทงุ่ เปน็ พรรดกึ ๘๙ ยาหอมพิกุลแก้ว ๘๙ ยาเขยี วหอมแก้ไข้ ๙๐ ยาตรใี หญ่แก้ไขพ้ ษิ ๙๐ ยาชื่อหอมใหญ่ ๙๐ ยาแก้ลงทอ้ งมิหยุด ๙๐ ยาอำ�มฤคธาราม ๙๑ ยาประสทิ ธริ ักษา ๙๑ ยาช่อื จันทรร์ ศั มี ๙๑ ยาแกเ้ ด็กน้อยพก ๙๔ แผนกยาแกโ้ รคโลหติ ระดูสตรี ๙๔ ยาแก้ระดไู ม่ปกติ ๙๔ ยาบำ�รุงโลหติ สตรี ๙๕ ยาแก้ไข้ทบั ระดู ๙๕ ยาขับเลอื ดผหู้ ญิง ๙๕ ยาแกเ้ ลือดตขี น้ึ หรอื ลงเลอื ด ๙๕ ยาแกเ้ ลือดค้าง ระดูบ่ล่วง เป็นหมาดขาว ๙๕ ยาแก้ลงเลือดหรอื เลือดลงก็เรยี ก ยาแกเ้ ลอื ดข้ึน

แผนกยาแกโ้ รคโลหติ ระดูสตรี ๙๖ ยาแก้เลือดออกถ้ามกี ารจม่ ปาก ๙๖ ยาตม้ บ�ำ รงุ เลอื ด ๙๖ ยาต้มถา่ ยแก้ฤดขู ัด ๙๖ ยาแกโ้ ล่งเลอื ด ๙๖ ยาแก้เลอื ดบอ่ อก ๙๖ ยาแก้ช�ำ ฮัว่ ๙๗ ยากนิ ใหม้ ีลกู ๙๘ ยาแก้ไข้ทบั ระดู ๙๘ ยาโรคสตรีทุกชนดิ ๙๙ ยาแกไ้ ข้ทบั ระดู ๑๐๒ แผนกยาแก้โรคระบบทางเดนิ อาหาร ๑๐๒ ยาแก้ทอ้ งข้ึนมาก ๑๐๒ ยาแก้ท้องเปน็ กอ้ นเป็นดานจุกเสียดต่างๆ ๑๐๒ ยาอว้ นพี ๑๐๓ ยานันทธาตุ ๑๐๓ ยาแกบ้ ิด ๑๐๓ ยาแกม้ ้ามหย่อน ๑๐๓ ยาแก้เลอื ดตกทางทวารหนกั -เบา ๑๐๓ ยาแก้โรคห�ำ โปงหรอื ดากออก ๑๐๔ ยาแก้โรคลงทอ้ ง ๑๐๔ ยาฆา่ แมท่ ้อง (พยาธิตวั ตดื ) ๑๐๔ ยาแกบ้ ิดมูกเลอื ด ๑๐๔ ยาแกร้ ดิ สดี วงทวาร ๑๐๔ ยาแก้โรคเสน้ เอน็ และริดสดี วงทวาร ๑๐๔ ยาแก้ลงท้องถ่าย ๑๐๔ ยาต้มแก้รดิ สีดวง ๑๐๕ ยาแก้เจบ็ ท้องแน่นหัวอก ๑๐๕ ยาทอ้ งบดิ – ท้องเจ็บ ๑๐๕ ยาเจบ็ เสยี บ – ยง่ึ ทอ้ ง ๑๐๕ ยาเจบ็ ทอ้ ง ข้ีเปน็ มกู เปน็ เลอื ด ๑๐๕ ยาลงทอ้ งทงั้ เจ็บเสยี บพวนทอ้ ง ๑๐๕ ยาลงทอ้ ง ยาเจบ็ ทอ้ ง

แผนกยาแกโ้ รคระบบทางเดนิ อาหาร ๑๐๕ ยาเจบ็ ทอ้ งแลง้ ๑๐๕ ยาทอ้ งไค่ทอ้ งพอง ๑๐๖ ยาคดั ทอ้ งไค่ คิงเหลือง ตาเหลอื ง กนิ เข้าบแ่ ซบ่ ๑๐๖ ยาลงดำ�ลงแดง ๑๐๖ ยาห้ามข้ี ๑๐๖ ยาห้ามฮาก ๑๐๖ ยาแกเ้ จบ็ ท้อง ท้ังขที้ งั้ ฮาก ๑๐๖ ยาฆ่าแม่ทอ้ ง ๑๐๗ ยาแกก้ นิ ผิด ๑๐๗ ยาแกก้ นิ ผดิ ๑๐๗ ยาแกก้ นิ ผดิ ๑๐๗ ยาแกผ้ ดิ ผกั ขา ๑๐๗ ยาแก้สะดวงท้อง ๑๐๗ ยาแก้สะดวงงอก ๑๐๘ ยาแกส้ ะดวงทวาร ๑๐๘ ยาแกส้ ะดวงภายใน ๑๐๘ ยาแกส้ ะดวงลำ�ไส้ ๑๐๘ ยาแกก้ ะบนู กอ้ น ๑๐๘ ยาแกก้ ะบูนลม ๑๐๙ ยากะบนู เลือด ๑๐๙ ยาแก้กะบูนเต่า ๑๐๙ ยาแกข้ ีเ้ ยีย่ วบอ่ อก ๑๐๙ ยาแก้เยี่ยวบ่ออก ๑๐๙ ยาแก้รากเลอื ด ๑๐๙ ยาแก้เบ่อื ทุกอย่าง ๑๑๒ แผนกยาแกโ้ รคระบบทางเดินปสั สาวะและโรคระบบสบื พันธ์ุ ๑๑๒ ยาแก้รากเลือด ๑๑๒ ยาแก้อุปทม ๑๑๒ ยาแกโ้ รคผหู้ ญงิ ๑๑๓ ยาแก้โรคหนองใน ๑๑๓ ยาแกน้ ว่ิ ยาแกโ้ รคน่ิวไต ยาน่วิ

แผนกยาแกโ้ รคระบบทางเดินปัสสาวะและโรคระบบสืบพนั ธุ์ ๑๑๓ ยาเยย่ี วเหลอื ง ๑๑๓ ยาฮาน ๑๑๓ ยาเยยี่ วเป็นเลือดเป็นหนอง ๑๑๓ ยาข้เี ยี่ยวบ่ออก ๑๑๓ ยาต้มแกฝ้ มี ุตกิจ ๑๑๓ ยาตม้ แก้ขัดเบา ๑๑๓ ยาสดแก้ขัดเบา ๑๑๔ ยาตม้ แก้หนองใน ๑๑๔ ยาแกป้ วดเย่ียวหยดั ๑๑๔ ยาแกป้ วดเยี่ยวหยัด ๑๑๔ ยาแกโ้ รคหนองใน ๑๑๔ ยาแกโ้ รคบรุ ษเข้าข้อออกดอก ๑๑๔ ยาลา้ งโรคบรุ ษุ ๑๑๕ ยาแก้นิ่ว ๑๑๕ ยาแกน้ ่ิว ๑๑๘ แผนกยาแกโ้ รคกษยั ๑๑๘ ยาแกเ้ จบ็ ท้องกษัย ๑๑๘ ยากษัยวิเศษ ๑๑๙ ยาแกก้ ษัยผอมแห้ง ๑๑๙ ยากษยั ๑๒๒ ยาแก้โรคผอมเหลอื ง ๑๒๒ แผนกยาแก้โรคฝีภายใน ๑๒๒ ยาแก้วณั โรค ๑๒๒ ยาแกฝ้ ใี นท้อง ๑๒๒ ยาแก้ฝลี มในทอ้ ง ๑๒๒ ยาฝีในทอ้ ง ๑๒๓ คาถาเป่าฝใี นทอ้ ง ๑๒๓ ยาแก้ฝีในท้อง ๑๒๖ ยาแกฝ้ ใี นทอ้ ง และกร่อน ๑๒๖ ยาต้มแกฝ้ ีในท้อง แผนกยาแก้โรคผวิ หนัง ยาทาขีก้ ลาก น�ำ้ มนั ผง้ึ

แผนกยาแก้โรคผวิ หนงั ๑๒๖ ยาพอกเกลอ่ื นฝี ๑๒๖ ยาพอกแผลกลาย ๑๒๗ ยาฮมบาดแม่เฮง็ ๑๒๗ ยาแก้กลากเกล้อื น ๑๒๗ ยาแกฝ้ ี ๑๒๗ ยาฝีปลาคอ่ ๑๒๗ ยาแก้ฝีหัวเอ่ียน ๑๒๗ ยาฮกั ษาบาดแผลถกื ของมคี ม (แผลสด) ๑๒๗ ยาบาดเป่ือยลกุ ลาม ๑๒๗ ยาฆ่าแม่บาด ๑๒๗ ยาฝหี ัวเอย่ี น ๑๒๘ ยาฝีเป็นอยูน่ ม ๑๒๘ ยาฝหี ัวบาน ๑๒๘ ยาฝีในคอ ๑๒๘ ยาฝีหวั ขาว ๑๒๘ ยาฝีส�ำ บาย ๑๒๘ ยาฝปี ลาอาก ๑๒๘ ยาฝหี ัวลม ๑๒๘ ยาฝปี ลาคอ่ ๑๒๘ ยาพอกแผลแกบ้ าดพษิ ๑๒๙ ยาพอกแผลบาดยักษ์ ๑๒๙ ยาแกฝ้ ี ๑๒๙ ยากนั ฝีทกุ ชนดิ ๑๒๙ ยาฮัดฝีให้แตก ๑๒๙ ยากดั ฝี ๑๓๐ ยาดดู หนองฝี ๑๓๐ ยาแกฝ้ ี ๑๓๐ ยาพอกแผลแก้บาดพิษ ๑๓๐ ยาพอกฝีพกช�ำ้ ๑๓๐ ยาพอกฝีดูดหนอง ๑๓๐ ยาทามะเร็งไรและหติ ตะมอย ๑๓๑ ยาพ่นงูสวดั ๑๓๑ ยาพ่นดบั พิษไฟ

แผนกยาแก้โรคผิวหนงั ๑๓๑ ขี้ผงึ้ เหลือง ๑๓๑ ขี้ผ้งึ ต�ำ ราหลวง ๑๓๑ ยาตม้ แก้มะเรง็ คุดทะราด ๑๓๒ ยาขดั เลือด ๑๓๒ ยาทาขห้ี ิด ๑๓๒ ยาแก้บาดเป่ือย ๑๓๒ ยาแก้บาดแผลทุกอยา่ ง ๑๓๒ ยาทาแผลสด ๑๓๒ ยาปิดแผลทกุ ชนดิ ๑๓๒ ยาแกว้ ัด ๑๓๒ ยาแกว้ ดั วิเศษสุด ๑๓๒ ยาแก้ล่องแก้ว ๑๓๒ ยาแกล้ ่องแกว้ ๑๓๒ ยาแก้คนั ทุกชนิด ๑๓๒ ยาเริม ๑๓๖ แผนกยาแก้โรคลมและเลอื ด ๑๓๖ ยาเจ็ดสามเม็ด ๑๓๖ ยารลุ ม ๑๓๗ ยามหาสมมทิ ธ์ิ ๑๓๗ ยาแก้สะอกึ ๑๓๗ ยาตม้ แกล้ มอัมพาตราธยักษ์ ๑๓๘ ยาอนันตคณุ ๑๓๘ ยาแกข้ ัดเจบ็ ปวดตา่ งๆ ๑๓๘ ยายอดเขาพระสเุ มรรุ าช ๑๓๘ ยาแก้เลอื ดลมต่างๆ ๑๓๘ ยาแกฟ้ กตามข้อ ๑๓๘ ยาแกเ้ ลอื ดลม ๑๓๙ ยาแกส้ ะอึก ๑๓๙ ยาแก้ขัดเจบ็ ปวดต่างๆ ๑๓๙ ยาแก้ชา ๑๓๙ ยาแก้เลอื ดคงั่ ๑๓๙ ยาแก้เลอื ดขึ้น ยาแกเ้ ลือด

แผนกยาแกโ้ รคลมและเลอื ด ๑๓๙ ยาแกพ้ ากเขา้ ขอ้ ๑๓๙ ยาแก้พากแล่นคือปวดไมค่ งที่ ๑๓๙ ยาแกป้ วดหัวดิบ ๑๔๐ ยาแก้พาก ๑๔๐ ยาแกโ้ รคเหน็บชา ๑๔๐ ยาแกเ้ ป็นลม สลบ ๑๔๐ ยาทลายบาดาล ๑๔๐ ยาแกล้ มแน่นหน้าอก ๑๔๐ ยาดองแกเ้ ลือดแกล้ ม ๑๔๑ ยาแก้ความดนั สูง ๑๔๑ ยากวนแกเ้ ลือดแกล้ ม ๑๔๑ ยาสขุ ไสยาสน์ ๑๔๑ ยาแกเ้ หนบ็ ชา ๑๔๒ ยาแกโ้ รคเสน้ ๑๔๒ ยาแก้โรคเส้นประสาท ๑๔๒ ยาแกล้ มเลอื ด ๑๔๒ ยาลมขนึ้ ตามดื มวั ๑๔๔ แผนกยาอายวุ ฒั นะ ๑๔๔ ยาอายุวฒั นะเจรญิ อาหาร ๑๔๔ ยาอายวุ ฒั นะ ๑๔๔ ยาอายุวัฒนะ ๑๔๕ ยาอายุวัฒนะ ๑๔๕ ยาอายุวฒั นะ ๑๔๕ ยากำ�ลัง ๑๔๖ ยาอายุวัฒนะ ๑๔๖ แกเ้ มอื่ ย ๑๔๖ ยาอายุวฒั นะ ๑๔๖ ยาอายวุ ฒั นะ ๑๔๘ ยาบ�ำ รงุ ธาต ุ ๑๔๘ แผนกยาแกโ้ รคตา หู จมกู ๑๔๘ ยาใส่หูเนา่ ยาตม้ แก้เลือดออกจากจมูก (กำ�เดา) ยาริดสดี วงดัง (จมูก)

แผนกยาแกโ้ รคตา หู จมูก ๑๔๘ ยาแกต้ าฟาง ๑๔๘ ยาตาแดงและตามดื ๑๔๘ ยาแก้สะดวงดงั ๑๔๙ คาถาเปา่ ตาแดง ๑๔๙ ยาแกเ้ จ็บตา ๑๔๙ ยาแก้ริสสีดวงจมกู ๑๔๙ ยาแก้ตาแดง ๑๔๙ ยาแกไ้ ม้ท่ังตา ๑๕๒ แผนกยาแก้ประดง ๑๕๒ ยาประดงตาทกุ จำ�พวก ๑๕๒ ยาแก้ประดงแดง ๑๕๒ ยาแกป้ านดงเอน็ ๑๕๒ ยาปานดงเอ็น ๑๕๓ ยาประดงเสน้ ๑๕๓ ยาประดงลม ๑๕๓ ยาประดงไต่ตามโต ๑๕๓ ยาประดงคัน ๑๕๓ ยาประดงเจ็บแล่นไปมาคอื ผเี ข้า จา้ วสนู ๑๕๔ ยาประดงเส้นและเหนบ็ ชา ๑๕๔ ยาประดงใชไ้ ดท้ ุกชนดิ ๑๕๔ ยาประดงเลือด ๑๕๔ ยาแกป้ ะดงทุกอย่าง ๑๕๔ ยาแก้ปะดงเส้น ๑๕๕ ยาแก้ปะดงไฟ ๑๕๕ ยาแกป้ ะดงอำ�มะพาด ๑๕๕ ยาแก้ปะดงล่อย ๑๕๕ ยาตง้ั ปะดง ๑๕๖ ยาแกป้ ะดงเขา้ ใส้ ๑๕๘ ยาแกป้ ระดงเสน้ ๑๕๘ แผนกยาถา่ ย ๑๕๘ ยาพรหมประสิทธ์ิ ยาถา่ ยกระสายกล่อน ยาถา่ ยปราบริดสีดวง

แผนกยาแก้แมลง สตั ว์ กัด ต่อย ๑๖๒ ยาแก้แมงมมุ แมงมา้ ง แมงลน้ิ หมา ไส้เดอื น ๑๖๒ ตอด ๑๖๒ ยาข่ไี ก่กอื ตอด ๑๖๒ ยาแกง้ ูตอด ๑๖๒ ยาแกห้ มาขบ ๑๖๓ ยาแก้หมาว้อขบ ๑๖๓ ยาแก้พิษสตั ว์กัดตอ่ ยทุกชนดิ ๑๖๖ แผนกยาเกลด็ ๑๖๖ ยาแก้สรรพโรคตา่ งๆ ๑๖๖ ยาแกบ้ ้า ๑๖๖ ยาแกเ้ จ็บเสน้ เอ็น ๑๖๗ ยาเจบ็ ช�้ำ ภายใน ๑๖๗ ยาแกม้ ะเร็งเตา้ นม ๑๖๗ ยาแกผ้ �ำ้ ดูก ๑๖๗ ยาแกผ้ ้�ำ ดูก ๑๖๗ ยาแก้ผ้ำ� ๑๖๗ ยาตง้ั เฒา่ เกา่ ๑๖๙ ยาแก้โรคมะเร็ง ๑๖๙ ยาแก้โรคมะเร็งในมดลูก ๑๖๙ ยาแกโ้ รคเสน้ ท้องตึงเปน็ เถาดาน ๑๗๒ ยาส้ม ๑๗๒ ยาแกแ้ พ้ถอนพษิ ผิดสำ�แดง ๑๗๒ ยามะเรง็ ๑๗๒ ยาทดลองยาส่งั ๑๗๒ ยาแก้ยาสง่ั ๑๗๓ ยาถ่ายยาสั่ง หรือยาเบอ่ื ๑๗๕ ยาปัจจบุ นั ทันดว่ น ๑๙๖ วา่ ดว้ ยคมั ภีรอ์ ภัยสันตา ๒๑๓ ประมวลภาพสมุนไพร ๒๑๕ บรรณานกุ รม ภาคผนวก



บทน�ำ ตำ�รายาพน้ื บา้ นอสี าน ตำ�รา : ได้แก่ แบบแผน หรือ หนงั สือ หรอื ใบลาน ที่ว่าดว้ ยวิชาการ ต่างๆ บนั ทึกไว้ใหล้ ูกหลานได้นำ�ไปใช้ประโยชน์ ยา : ได้แก่ ของส�ำ หรบั ปัวพยาธิ หรือของบรรเทาความเจ็บปวด ต่างๆ (ปัว=รักษา) ให้อยู่ดีมีสุข รา่ งกายแขง็ แรง ประกอบ สัมมาอาชีพไดเ้ ป็นปกติสขุ ต�ำ รายาสมนุ ไพรพน้ื บา้ นอสี าน หรอื ต�ำ รายาฮากไม้ เปน็ หนงั สอื ใบลาน มีหลายคัมภีร์ด้วยกัน เอิ้นว่า “คัมภีร์อภัยสันตา” “คัมภีร์มหาโชตะรัต” และ “คัมภรี ์ปฐมจนิ ดา” เปน็ ต้น เป็นของเกา่ แก่ซึ่งมมี าแตโ่ บราณกาล ยาปัวพยาธิ ทุกชนิดบว่ า่ จะเป็นยาแผนโบราณหรือยาแผนปจั จุบันกต็ าม โดยส่วนหลายแลว้ เคา้ เดมิ แมน่ เอามาจากฮากไมห้ รอื สว่ นใดสว่ นหน่งึ ของต้นไม้ การออกไปเก็บยา ในป่าของคนโบราณน้ันยอ่ มตอ้ งมีพธิ รี ตี รองต่างๆ กัน บางคนก็ใชก้ ล บางคนก็ ใช้เวทมนตแ์ ละคาถา ตลอดจนตอ้ งหาฤกษ์ หายาม เวลาไปเอายา จึงจะสมั ฤทธ์ ผลดังต�ำ รากล่าวไว้วา่ วนั อาทิตย์ ยามเชา้ พษิ ยาอย่ลู �ำ ตน้ ยามสาย พิษยาอยู่ราก ยามเทย่ี ง พษิ ยาอยูใ่ บ ยามคำ�่ พษิ ยาอยูเ่ ปลือก 22 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

วนั จนั ทร์ ยามเช้า พิษยาอยรู่ าก วันอังคาร ยามสาย พษิ ยาอยแู่ กน่ วันพธุ ยามเท่ียง พษิ ยาอยู่ใบ วันพฤหัสบดี ยามค่ำ� พษิ ยาอยู่เปลอื ก วนั ศกุ ร์ ยามเชา้ พิษยาอยู่ใบ ยามสาย พษิ ยาอยเู่ ปลอื ก ยามเทย่ี ง พิษยาอยูล่ ำ�ต้น ยามค�่ำ พษิ ยาอยู่ราก ยามเชา้ พิษยาอยู่ราก ยามสาย พิษยาอยู่ใบ ยามเทย่ี ง พิษยาอยู่เปลือก ยามค่ำ� พษิ ยาอยแู่ ก่น ยามเช้า พษิ ยาอยแู่ กน่ ยามสาย พษิ ยาอยรู่ าก ยามเทีย่ ง พิษยาอยู่ใบ ยามค่ำ� พษิ ยาอยู่ล�ำ ต้น ยามเชา้ พษิ ยาอยใู่ บ ยามสาย พิษยาอยรู่ าก ยามเที่ยง พษิ ยาอยเู่ ปลือก ยามค�ำ่ พษิ ยาอยลู่ �ำ ตน้ 23 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

วันเสาร์ ยามเช้า พิษยาอยู่ราก ยามสาย พิษยาอยลู่ �ำ ตน้ ยามเที่ยง พษิ ยาอยู่ใบ ยามค�่ำ พิษยาอยู่แกน่   เมื่อไปถึงป่าตามฤกษ์ยามแล้ว ยังจะต้องมีกรรมวิธีในการเอายาอีก เพราะคนโบราณถือว่า สรรพสิ่งใดๆ ในโลกล้วนมีเจ้าของ ต้นไม้ก็มีเทพารักษ์ การจะเก็บยาจึงต้องมีการขอด้วยหลากหลายกรรมวิธีเชน่ กนั ดงั จะยกตัวอย่าง พอสงั เขปดังนี้ มนตป์ ลกุ ยาแบบที ่ ๑ โอม “กมฺมะเกมะมะ” ว่า ๓ เทื่อแลว้ ให้ทืบต้น ๓ เทื่อ จึงวา่ มนต์ ยามพระยาธรผู้รักษาตน้ ยา ว่า “โอม ทพิ ยพ์ ระยาธร ข่มี ้าจรมาจอกพอกๆ ฆอ้ นกจู ักตอกหัวพระยาธร ขม่ี ้าจรลอดเมฆ” ว่า ๓ เท่ือ แล้วจึงกลา่ วมนต์ปลกุ ยา วา่ “โอม ขะลุกๆ กูจกั ปลุกฮากยากต็ น่ื พญายาไปอยู่แห่งอนื่ ก็ใหเ้ สด็จเขา้ มา สตู่ น้ ไมอ้ ยูล่ ีลา เสดจ็ เข้ามาอยู่ต้นยาอยู่ลลี า้ ย เชือ้ ลกู ทา้ วฝูงหมพู่ ญายา โอม สวา หบั ” ว่า ๓ เท่ือ แล้วจงึ เอามือสนั่ ตน้ ยา ๓ เท่ือ แลว้ ขุด หรือ ฟันเอาเทอญ มนตป์ ลกุ ยาแบบท่ี ๒ “โอม ทพิ มนต์ มนตเ์ จา้ พญายา พระฤาษสี ัง่ มาให้กูเอาตน้ น้ีไปใส่...... (คนไขผ้ ูช้ ื่อว่า...) ให้ซว่ ง ให้เซา โอม สวาหายะ” วา่ ๓ เท่อื แล้วจึงขุด หรือฟันเอาเทอญ 24 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

คาถาปลุกต้นยา (อีกแบบหนง่ึ ) “คับปงั คับระงับ คูบาสทิ ธกิ ายะ ใหก้ ูทงๆ ชินะ สวาหะ” ว่า ๓ เท่ือ แลว้ จงึ ขดุ หรือฟนั เอาเทอญ พิษณยุ า เปน็ การเรียนร้เู พื่อเปน็ หมอยา จะต้องมีการแตง่ ขนั ธ์ ๕ เพือ่ การบูชา ประกอบ ด้วย พานหรอื ขนั ธ์ ๕ บรรจุ เทยี นเล่มบาท ๔ เลม่ เทียนน้อย ๔ คู่ เทียนกงิ่ ๔ คู่ ซวยกลม ๔ ซวย ซวยเป ๔ ซวย (ซวย=การมว้ นใบตองลักษณะเปน็ กรวย) ดอกไมข้ าว ซ่นิ ผืน แพรวา เหลา้ ก้อง ไขห่ นว่ ย และเงนิ ๒๔ บาท แต่งเครื่อง ครบแล้วให้ใต้เทียนติดขันธ์ ๕ ยกขึ้นใส่หัว แล้วจึงว่า พษิ ณยุ า ดงั นี้ “โอมสิท โอมทง โอมสิท โอมทง โอมสิท โอมทง กูทงแล้ว กูบ่ได้ทงอาสน์ กูทงแล้วกูบ่ได้ประมาทครู โอมสิท โอมจับ โอมสิท โอมจับ โอม พิษณุจับกกยา โอม พิษณุจับฮากยา โอมสิทธิ โอมจับ โอม พิษณจุ บั โอม พิษณจุ ับ โอม พิษณุจับ” ว่า ๓ เทอ่ื แล       มนตป์ ลกุ เศกยา “โอม ขะลุกๆ พอ่ ครูกปู ลุกๆ ลกุ แล้วอย่านง่ั พ่อครกู ูสน่ั ๆ ลกุ แลว้ อย่านอน โอม สวหายะ” ใหฝ้ นยาแลว้ จึงว่ามนต์ปลุกเสกยาน้ี ๓ เทอ่ื จงึ ให้กนิ เทอญ 25 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

คาถาปลกุ ยา (แบบท่ี ๑) สักกัตวา พุทธะรตั ตะนงั โอสะถัง อุตตะมงั วะรัง หิตงั เทวะมะนุสสานงั พทุ ธะ เตเชนะ โสตถนิ า นัสสันตุ ปทั ทะวา สพั เพ ทกุ ขา วูปะสะเมนตุ เมฯ สกั กัตวา ธมั มะรตั ตะนัง โอสะถงั อตุ ตะมงั วะรงั ปะรฬิ าหูปะสะมะนงั ธมั มะเต เชนะ โสตถนิ า นสั สนั ตุ ปัททะวา สพั เพ ภะยา วปู ะสะเมนตุ เมฯ สักกตั วา สังฆะรตั ตะนัง โอสะถงั อุตตะมงั วะรัง อาหเุ นยยงั ปาหุเนยยงั สังฆะ เตเชนะ โสตถนิ า นสั สันตุ ปัททะวา สัพเพ โรคา วูปะสะเมนตุ เมฯ (วา่ ๓ ที แล) คาถาปลกุ เศกยา (แบบที่ ๒) อตั ถิ อมิ สั มิง กาเย เกสา โลมา นะขา ทันตา ตะโจ มังสงั นะหารู อฏั ฐี อัฏฐิมิญชัง วกั กัง หะทะยงั ยะกะนงั กิโลมะกัง ปิหะกัง ปัปผาสัง อันตงั อันตะคุณัง อุทะรยิ ัง กะรีสัง ปิตตงั เสมหัง ปพุ โพ โลหติ ัง เสโท เมโท อัสสุ วะสา เขโฬ สิงฆาณกิ า ละสกิ า มุตตงั มัตถะเก มตั ถะลุงคนั ติ ฯ (ว่า ๓ ที แล) 26 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

แผนกยาแก้ไขต้ า่ งๆ

แผนกยาแก้ไขต้ า่ งๆ ยาแก้ไขอ้ อกรอ้ นตัว ให้เอา ผกั หนอก หญา้ ไทร หินแห่ข้าว แช่กินดนี กั แล ยาแกไ้ ขส้ ่นั ทา่ นใหเ้ อาดีปลี ลกู กระดอม รากผักเสยี้ นผี แก่นสะเดา แห้วหมู สะค้าน ข้เี หล็ก จันทน์ แกไ้ ข้สนั่ ตม้ กนิ หายแล ยาแก้ไข้ ท่านให้เอารากคนทา รากเท้ายายม่อม เถาวัลย์เปรียง หนักอย่างละ ๒ บาท เว้นแตร่ ากดงี ูตน้ หนกั ๕ บาท ยาท้ังหลายสับใสห่ มอ้ ต้มกนิ แกไ้ ขเ้ พ่อื เส้น แกส้ ะบดั หนาวสะบัดรอ้ น ยาชื่อกรรมฐานโอสถ (ใชแ้ กไ้ ข้ เขา้ ใจวา่ ไขป้ ่าหรือมาลาเรีย) ใบมะขามแขก สมอดีงู หัวหอม สงิ่ ละ ๑๕ บาท ลกู เร่ว ขงิ แห้ง เทยี นด�ำ อบเชย ขมิ้นชนั ไพล กระเทยี ม เกลือสนิ เธาว์ ดปี ลี นำ้�ตาลกรวด ผลสมอไทย ก�ำ มะถัน พรกิ ไทย ฝอย ลม ดอกจนั ทน์ กานพลู กระวาน มะขามเปียก ข่า ส่งิ ละ ๑๐ บาท ยาด�ำ มหาหงิ ค์ุ สง่ิ ละ ๓ บาท ดนิ ประสวิ โกฐทั้ง ๙ เทียนทง้ั ๕ สงิ่ ละ ๕ บาท ใหเ้ อายาทั้งหมดบด เป็นจุณ ใส่ในกระทะ ท�ำ พธิ มี ีขันธ์ ๕ ขนั ธ์ ๘ ดอกไม้ขาว ด้ายสายสญิ จน์ ใส่เฉลว สม่ี ุมยกข้นึ ตั้งไฟ ใส่น�้ำ ผ้งึ น�้ำ นมอย่างละ ๑ กระป๋อง นำ�้ มันงา ๑ ขวด ผ้ทู ำ�ยาถ้า เปน็ คฤหสั ถต์ อ้ งสมาทานศลี ๘ แล้วสวดพทุ ธมนต์ ๑๐๘ จบ ผกู้ วนอกี ๑ คน ห้าม ใชด้ ุ้นฟืนไปใช้ในทอ่ี นื่ ห้ามคนเขา้ ออก ยาแกไ้ ข้ ให้เอาพญามือเหล็ก บอระเพด็ ตูมกา ใบมะกา รากดอกปบี รากคัดเค้า หวั หญ้าแห้วหมู เจตมูลเพลงิ รากชา้ พลู ก้านสะเดา สะคา้ น ตม้ กนิ หายแล 28 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

ยาแก้ไข้ ใหเ้ อาฮากผกั ขา ฮากกะถนิ ฮากพมิ าน ฮากหนามแทง่ เต้ยี ฮากสอ่ งฟ้า ฮากสะมัด แก่นกะถนิ ดนิ โพน ฝนกิน ยาแก้ไขป้ วดหัว มีอาการออกฮ้อน ท้ังข่ที ้งั ฮาก พวนในท้อง ให้เอาฮากเขอ่ื ข่นื ฮากเขอื ผอ่ ย ฮากแพง ฮากเตา่ นอ้ ย ฮากตานา ฮากแขม ฮากฝหี มอบ ฝนกนิ ยาแก้ไขป้ วดหัว เอา หัวบัวบก ฮากหยิกบ่ถอง น้�ำ ข้าวเจ้าฝนทา ถา้ เปน็ หนักมี การจ่มปากและอ่านหนังสือ ให้เอา ฮากถัว่ พู ฮากจ�ำ ปาแดง ฮากดอกซ้อนใหญ่ ดกู กา ดูกหมาด�ำ ฝนแลว้ เอาแฮนคันคาก เหมอื ดคนแดง เหมือดคนขาว เขา หมวกแดง ฮงั ฮอ้ น ฝนให้กินทหี ลัง ยาแก้ทง่ั พษิ ไขห้ มากไม้ เมือ่ ไข้หมากไม้พษิ ไข้บล่ ่วงใหก้ นิ ยาทง่ั พษิ ยาทั่งพิษ ให้เอาฮากมอกน้อย ฮากมอกใหญ่ ฮากชา้ ชะโก พายชะเมา ฮากนำ�้ นมราชสหี ์ ฝนกินทัง่ พษิ ไขห้ มากไม้ไดท้ กุ อยา่ งแล ยาแก้พษิ หมากไม้ ยาให้เอา ฮากชายสูต่ น้ ฮากชะคา่ งตน้ ฮากชะค่างเครอื ฮากชะคาม ฮากชะง้า ฮากซักนอ้ ย ฮากซักหลวง ฮากเหมา้ นอ้ ย ฮากตมู ฮากไขเ่ นา่ นอ้ ย ฮากไขเ่ นา่ หลวง ฮากแคง้ ฮากเขือ ฮากหวดข้าใหญ่ ฮากคาย เข้า ฮากเลบ็ เงือก ฮากผกั ชชี า้ ง ฝนกนิ ดีแล อกี ชมุ หนง่ึ ยาให้เอา ฮากหมา น้อย ฮากยานาง จนั ทน์แดง จันทน์หอม ง้ิวดำ� แกน่ มี้ แกน่ ทนั ฝนกนิ แก้ พิษหมากไมด้ แี ล ยาแกไ้ ข้หมากไม้หลวง (ใหญ)่ แก้ได้ทกุ อย่าง ยาให้เอา แก่นตมู แก่นตับเตา่ แก่นเฮื้อนกวาง แกน่ เบน็ แกน่ ตาไก้ แกน่ ตากวาง แก่นหมากยาง แก่นหมาก หลอด แกน่ นมสาว แก่นนมงวั แกน่ กางฮงู แก่นแมฮ่ า้ ง แก่นขห้ี นู แกน่ จวง 29 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

แกน่ ดกู ดา้ น แกน่ ดูกหนิ แก่นสามขา แกน่ เหมือดคน แกน่ เหมอื ดแอ่ แกน่ เหมอื ดใหญ่ แก่นเหมือดปลาซวิ แก่นเหมือดปลาหลด แก่นเหมอื ดเมย้ี ง แกน่ ก้ามปู แกน่ ยางโบง แก่นตีนจำ�นอ้ ย แกน่ ตีนจำ�หลวง แกน่ กอ่ แก่นส้าน แก่น หนามแก้ว แก่นตาเสือ แกน่ ขามป้อม แกน่ สม้ ผ่อ แกน่ ตูมตงั แก่นตูม แก่น ลวงไซ แก่นมุยแดง แก่นมุยดอ่ น แกน่ คางควาย แก่นคำ�ขา้ มา้ แกน่ แคน แกน่ หมากแตก แกน่ สงั แก่นหมากหมอ้ แกน่ สะแบง ฮากล้ินแฮด ฮากเสียว นอ้ ย ฮากเสียวใหญ่ ฮากเหมา้ คน ฮากหงุ่ เทศ ฮากเปลา้ นอ้ ย ฮากเปลา้ หลวง ฮากฮกั ขาว ฮากพังคี ปีบปแี ดง ปีปปขี าว ฮากเขม็ แดง ฮากเขม็ ขาว ฮาก เกล็ดลิ่นนอ้ ย ฮากเกล็ดลนิ่ ใหญ่ ฮากคอมสนั ฮากพุดบา้ น ฮากพุดป่า ฮากพี พวย ฮากตูมคาน ฮากตองหมอง ฮากเอ็นอา้ แดง ฮากเอน็ อา้ ขาว ฮากเขอื ง น้อย ฮากเขอื งใหญ่ ฮากหวายนั่ง ยาหัว ฮากง้วนหมู ฮากโกทา ฮากน�ำ้ เตา้ นอ้ ย ฮากนำ�้ เตา้ ใหญ่ ฮากรกคก ฮากฮุ่นไฮ่ ฮากตา้ งไก่ ฮากหวดขา้ ฮาก หวดลาว ฮากพวงพีแ่ ดง ฮากพวงพ่ีขาว ฮากแลงส่อน ฮากหนามแทง่ ฮาก เข้าจ่ี ฮากปอขี้ต่นุ ฮากปอขไี้ ก่ ฮากซอนถ้วยน้อย ฮากซอนถว้ ยใหญ่ ฮากชา้ ง น้าว ฮากเว่อ ฮากนาว ทงั้ หมดน้ฝี นแก้ไข้หมากไมไ้ ด้ทุกอย่างแล ยาถามหมากไม้ ถา้ เป็นไข้ไมร่ ู้ว่าเปน็ ไขห้ มากไมห้ รอื ไม่ ให้ใช้ยาถามยาใหเ้ อา เครือยานางแดง ฮากกน้ คก ฮากเขม็ แดง ฮากเข็มขาว ฝนใหก้ ิน ยาทาให้เอา หัวถัว่ พู ฮากเขยี บ ฮากเอ่ยี น ดอ่ น เปลอื กประดง เปลอื กล�ำ ดวน ฮากเขียบ ชะลด ฝนทาดีแล ยาแกไ้ ข้ ให้เอาผกั หุ่นไฮ่ ต้นตาไก้ อ้อยด�ำ เปลือกสา เอาพอสมควรมาแช่นำ�้ กนิ ดีแล ผวิ า่ ไข้มันฮาก ให้เอาใบเกีย้ งก�ำ มือ ๑ ตัดท้ายตดั หัวแล้วเอาปู ๑ โต ฆ่าแลว้ มาแช่ดอมกนั กนิ ดีแล ผิว่า ไข้แล้วมนั บ่หลบ ใหเ้ อาฮากหญา้ ขดั แพงกำ�ฮ้อย ยา นาง ข้าวจา้ ว ออ้ ยด�ำ ผกั หวานบา้ น กา้ นตง เอาทอ่ กนั ต�ำ แล้วกรองเอานำ�้ กิน ดี 30 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

แล ผวิ ่า ไขก้ นิ ขา้ วบ่ได้ ใหเ้ อาหญ้าห่อมแก่ว พรกิ ขิง กระเทยี ม เอาทอ่ กนั ตม้ ใส่ น�ำ้ ๗ บวย เอาบวย ๑ กินดีแล ผวิ ่า ไข้บ่มแี ฮง ใหเ้ อาผากมว่ งกะสอ มาเคย้ี วใส่ น้�ำ อ้อย กนิ ดแี ล ผวิ า่ ไข้สน่ั ทั้งวนั ทง้ั คนื ให้เอาต้นลบั ลนื ๓ ตน้ ตน้ หญ้าหอ่ มแก่ว ๓ ตน้ ใบสะพนั กา ๓ ใบ พรกิ ขงิ พอสมควร ต้มเคี้ยวกิน ดีแล ยาแกไ้ ข้กินผิด ให้เอาเปลอื กแคน แก่นก้างปลา แก่นกลางน�้ำ ยา่ งไฟ แช่น้�ำ กิน ดีแล อกี ขนานหน่ึง เอาฮากหมากตูม ฮากกา้ งปลา ฝนกนิ ดีแล เอาหมากหนวด แมว หมากขา่ ฮากหมากกล�ำ่ ตาควาย ผกั หวานบา้ น กา้ นตง ถวั่ สะแดด ขา้ วจา้ ว ออ้ ยด�ำ น�้ำ ไส้เดอื น น้�ำ สร้างน้อย เอาท่อกันแชน่ ำ�้ กนิ ดแี ล ผิวา่ มนั ถือคอเจบ็ ฮ้า ยหลาย ให้เอา ฮากนำ้�แย่ ฝนดว้ ยน�ำ้ ฮากทราย กนิ ดีแล ผิว่า มันบ่ฮู้เมอื้ คิง ให้ เอา ฮากเฮ้อื นกวาง ฮากนำ้�แย ฮากสะโก จันทนแ์ ดง ฝนกนิ ดีแล อกี ขนานหนงึ่ เอาแก่นสะโก แชอ่ าบดแี ล ผวิ า่ ไข้คงิ ฮอ้ นให้เอาหมากตมู ฮากดอกชอ้ นน้อย ฝน ใส่น้ำ�เหล้าผิวคิง ดแี ล ยาไข้ทกท้ืน ใหเ้ อาฮากอีเลิศ ฮากสไี ค ฮากผเี สอ้ื ผักบวั่ ขเ้ี ถ้ากลางคีไฟ เอาพอ สมควรต�ำ ทาปลายตนี ปลายมือ และทาซะหน่อง ดีแล ยาไขต้ ีนมอื ฮ้อน ให้เอาสาดเฮยี้ น เลบ็ ตีน เล็บมือ มาเผาไฟใหก้ ินเบิง่ กอ่ น ผิว่า มนั แลบล้นิ ออกปากแลบๆ นน้ั ช่อื ว่า “ไขท้ ำ�ทานแลบลนิ้ ” ให้เอาโดน้ ไฟสุด ดา้ ม ขวานสุด ฝนใสน่ ้ำ�ใหก้ ินเสียแล้ว จงึ เอาฮากหมากนัด ฮากหมากมว่ ย ดองปลาฝา กระดูกกา นำ้�เงิน น้�ำ คำ� ฝนใหก้ ินแล ผวิ า่ ใหก้ นิ ยาดังที่กล่าวนี้แล้ว ยังแลบลนิ้ อยูด่ ังเกา่ ชอื่ วา่ ออกเงา ให้เอา ฮากเด่อื ปอ่ ง ย่านาง ฝนให้กนิ ดีแล ผวิ า่ ไข้คิง เยน็ ซอื่ ๆ ใหเ้ อาฮากท่อน ไม้เขา้ จห่ี ัวหมากหนาม ฝนกนิ ดีแล ผวิ า่ ไข้คิงเยน็ หน หวย อย่บู ่ได้ อยากใหว้ อี ยู่เรอ่ื ยๆ ให้เอาฮากหมากเขือขืน่ ฝนใสน่ ำ�้ เหล้าโท กนิ ไลพ่ ิษออกเสยี กอ่ น แลว้ จึงเอาฮากสงฝนใส่น�้ำ ขา้ วจ้าวกิน ดแี ล ผิว่า บ่ฮ้เู มอ่ื คิง 31 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

บม่ นื ตา ถามบป่ าก ใหเ้ อาฮากทนั ฮากสมั มา ฮากถว่ั พู ฮากสะคาม ฮากมว่ งกะสอ ฝนกนิ ดแี ล ผวิ ่า บ่เซา ให้เอาฮากหมากเอ๊ิก หญ้าปากควาย ฮากต้นหมากล�ำ่ ฮากสม้ ลม ฝนให้กนิ ดีแล ผวิ ่า ไขอ้ อก ตีนเยน็ มอื เย็น ชอื่ วา่ ออกด�ำ ใหเ้ อา ฮาก ทอ่ น ไมเ้ ข้าจี่ ฮากมอน ฝนกินดีแล อีกขนานหนง่ึ เอาแคไ่ ม้ยมผา ฝนกินดีแล ผิวา่ ไขบ้ ่อถอย บส่ วา่ ง คงิ เยน็ ใหเ้ อา ฮากซาตรี ฮากสม้ กบ ฮากเดื่อ ฮากหิ่งหาย ฮากดอกพุทธ ฮากหญา้ โคยงู ฝนกนิ ดีแล ยาไข้ซ�ำ เฮือ้ ใหเ้ อาแกน่ บก แก่นแพงพิมาน ต้มกิน ดแี ล ผิวา่ ยาไข้ซำ�เฮ้อื และ เจ็บขัดหน้าขัดหลงั ให้เอาต้นตูมทัง้ ๕ คอื ใบ เปลือก แกน่ ฮาก ยอด อยา่ งละ เท่ากนั ต้มกิน ดีแล อีกขนานหนงึ่ เอาขีช้ า้ งพลาย แกน่ ขา้ วโคด ขัว้ หมากอึ ต้ม กินดีแล ยาไขห้ นหวยธาตขุ นั ธบ์ ่สว่าง ใหเ้ อาฮากหญ้าขัด ฮากหญ้าผากควาย แพงค�ำ ร้อย ตาอ้อยคำ� ๗ ตา แมงมุม ๗ โต ขแ้ี มงไย ฮากลับลนื มอื หมากนำ�้ กำ�มือ ๑ ถ่ัว สะแดด ข้าวจ้าว เอาทอ่ กนั ตำ�ให้แหลก แช่นำ้�กินดแี ล ยาไข้มันเสา่ ให้เอาฮากเทยี น หรอื ฮากหวดข้า หรอื ฮากประสมลม ฝนให้กนิ ดี แล ผิว่า ไขม้ นั เสา่ ไขค่ าวไหลออก ใหเ้ อาหมากกว้ ย ขา้ วหม้นิ ทอ่ กนั ต�ำ แชน่ ำ�้ ให้ กนิ ดแี ล หรือ เอาฮากบา้ ลาย หรอื ฮากยอแดง ฝนกนิ ดีแล หรอื เอาหวั หญ้าคม ปาก ขี้ไส้เดอื น แช่น้ำ�ใหก้ ิน ดแี ล ยาไขแ้ กว่งหวั ชือ่ ว่า ม้าแล่น ให้เอาฮากชมุ แสง หรอื ฮากยอแดง ฝนให้กินดแี ล หรือ ขดุ เอาทรายลกึ เพียงศอกมาแชน่ ำ�้ กนิ ดแี ล ยาไขแ้ กวง่ หวั ชอื่ วา่ จงอางโตแม่ ให้เอาไม้ไผช่ ้างค�ำ ไมไ้ ผช่ ้างไพ ไม้ไผใ่ หญ่ ไม้ 32 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

ไผ่ป่าฝนกินดีแลผวิ า่ บ่เซาให้เอาแก่นเด่อื ใหญ่เด่ือป่องเดอื่ ดนิ ไมไ้ ผ่บ้านฝนกนิ ดี แล ผวิ า่ บเ่ ซา ใหเ้ อาฮากตากวาง ฮากตาไก้ ฮากตานกกรด ฮากตาเสอื ฝนกนิ ดแี ล ยาไขต้ นี ด�ำ มอื ด�ำ ซางเหลอื ซางมมุ ใหเ้ อาตอใตน้ �ำ้ แกน่ กระเบา แกน่ งวงซมุ่ แกน่ กุ่ม แก่นกา่ ม ฝนกนิ ดีแล อกี ขนานหนง่ึ ใหเ้ อาฮากซมซืน่ ฮากซายซู่ ฮา กดอกเข็ม ฮากดอกต้าง ฝนกนิ ดีแล อกี ขนานหนง่ึ เอาฮากขามป่า ฮากขามบ้าน ฮากขามแป ฮากผักหวานบ้าน ฮากก้านตง ตม้ กนิ ดีแล อีกขนานหนึง่ เอาฮากโก ส้ม ฮากโกนา ฮากหมากเฟือง เครือขี้โก๊ะ ฝนกนิ ดีแล อกี ขนานหน่ึง เอาฮากลมุ พกุ ฮากหมากเว่อ ฮากหมากนาว ฮากยมบา้ น ฮากยมป่า ฝนกนิ ดีแล ยาไขต้ าเหลืองขนคิงลกุ ให้เอาตน้ เหมา้ ใหญ่ เหม้าตาเขยี ว เหม้าคน ฝนกนิ ดี แล ผิว่า บเ่ ซา ใหเ้ อาต้นนมสาว ตน้ นมงัว ตน้ นมควาย ต้นนมราชสีห์ ฝนกินดแี ล ยาไขห้ นักโต เปน็ ตุ่มน�ำ ปาก ชอ่ื วา่ ออกซาง ให้เอาแกน่ หมากเหลอื้ ม แกน่ ม่วง แก่นขาม หมากเว่อ ฝนใหก้ นิ ดีแล ผวิ า่ บเ่ ซา ให้เอาปบี ปีแดง ฮากกน้ คก ฮาก เต้าแล้ง ฮากพุดนอ้ ย ฝนให้กิน ดีแล ยาไข้มันฮ้อนหมดตวั ใหเ้ อาฮากพรา้ ว ฮากหมาก ฮากอตี ู่ ฮากหวั สิงไค ฮาก หมอน้อย ฮากยานาง หวั กล้วยตีบเอาพอสมควร แช่นำ�้ กนิ ดแี ล ยาไข้กึบ ใหเ้ อาเปลือกต้นพันชาด ฮากหมากเขือบ้า แมลงวนั ๗ โต ไข่แมงสาบ ๗ หน่วย ไข่แมลงมุม ๗หนว่ ย ตำ�ใส่นำ�้ เหล้ากินดีแล ยาหา้ มไข้ ให้เอาฮากหญา้ คา ฮากหญา้ ขดั มอน แพงค�ำ ฮอ้ ย ฮากหญา้ ลบั ลืม ฮากหญา้ ผากควาย เข้าจา้ ว เปลือกทองบ้าน เอาเทา่ กนั แช่น�้ำ กนิ ดีแล อีกขนาน 33 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

หนง่ึ ให้เอาหญา้ ผากควาย หญ้าแพรก อ้อยค�ำ ขอ้ ๓ ปลอ้ ง เอาเทา่ กัน ต้มกนิ ดี แล อีกขนานหนึ่ง เอาหัวแหว้ หมู เครอื กอฮอ ต้นสีไค พริก ขงิ เอาเท่ากัน ตม้ กนิ ดแี ล อกี ขนานหนง่ึ เอาฮากหญา้ ลบั ลมื ฮากเดือ่ ปอ่ ง เปลอื กกอก ฮากถว่ั พู ฮาก หญ้าคา ต้มกินดีแล อีกขนานหนึง่ เอาเครอื หมากแตก แกน่ คัดเคา้ ฝนกนิ ดแี ล ยาหมากไม้ ให้เอาฮากมอนเฮ้ือ ฮากฝา้ ยเฮ้อื ฮากน�ำ้ แน่ ฮากผักหวานบา้ น ฮา กกา้ นตง อ้อยดำ� เอาเท่ากนั แซน่ ้�ำ กนิ ดีแล อีกขนานหนึง่ เอาฮากนางแซง่ ฮาก ตมู กาน ฮากหนามแท่ง ฮากภังคี ฮากฆ้อนกระแต ฮากคอแลน ฮากทง ฮากนำ้� เต้านอ้ ย ฮากไม้แม่ฮา้ ง ฮากเหมา้ ฮากผพี ว่ น ฮากหมอนอ้ ย แช่น�ำ้ กนิ ก็ได้ ฝนกิน กไ็ ด้ อกี ขนานหนึง่ เอาฮากเขม็ ขาว ฮากเขม็ แดง ฮากแลงซอ้ น ฮากคอแลน หวั ถว่ั ฟู ฮากคดั เคา้ ฮากลมุ่ พกุ ฮากหนามแทง่ เบย้ี หมอนอ้ ย ฮากยา่ นาง ฝนกนิ ดแี ล ยาทัง่ พษิ หมากไม้ ใหเ้ อาฮากเฮอ้ื นกวาง ฮากสะมดั ฮากส่องฟา้ ฮากซาดขาว ฮากหมากเอิก เอาเทา่ กันแชน่ �ำ้ กนิ ดแี ล ยาหมากไมอ้ อกตุ่มทง้ั หลาย ให้เอาฮากท่มพาย ฮากสะคาม ฮากซายซูน่ ้อย ฮากฝา้ ยเอื้อ หนิ ขาว ฮากเหม้าน้อย ฮากสกั หลวง ฮากหมากหวดนอ้ ย ฮากหมาก แข้งขม ฮากผักกาดย่า ฮากออ้ ยชา้ ง ฮากสม้ กบ ฮากแตงแซง ฮากไข่เนา่ นอ้ ย ฮากไข่เนา่ ใหญ่ ฮากหมอน้อย ฮากยา่ นาง ผวิ า่ ออกตุ่มหลายมันเจบ็ จนปากบ่ได้ ให้เอายาฝงู นแ้ี ชน่ �ำ้ กินก็ได้ฝนกินก็ได้ ดีแล ผวิ า่ ต่มุ หมากไม้อันอืน่ ออกแกมตุ่ม หมากไมส้ กุ กด็ ี ใหเ้ อา ฮากชา้ งน้าว ฮากหมากแคขม ฮากหมากหวดขา้ ฮากอ้อย ช้าง ฝนใหก้ นิ เบ่งิ ก่อน ผิว่า มันฮอ้ นแต่หัวเถิงตนี เสมอกัน บ่ฮ้อนและพวนหลาย ยาถึกพยาธแิ ล ให้ฝนกินเร่อื ยๆ จนเซาแล ยาไข้หมากไม้ คือผีเข้าเจา้ สนู ให้เอาฮากสม้ ลม หัวข่าบ้าน ฮากหมากแตก 34 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

มดแดง ตม้ กนิ ดแี ล อกี ขนานหนง่ึ เอาฮากยา่ นาง บงี เู หลอื ม หนิ สม้ ฝนใหก้ นิ ดแี ล ยาไขห้ มากไม้กนิ ผดิ ใหเ้ อาฮากงวงซมุ่ ฝนใส่น�้ำ เหล้าเดด็ กินดแี ล ยาตุ่มหมากไม้ ใหเ้ อาฮากหญา้ ลบั ลนื ฮากหญา้ ขัด ฮากหญา้ คา ออ้ ยด�ำ เขา้ จา้ ว แชน่ �้ำ กนิ ดแี ล ยาหมากไม้ออกปานดำ�ปาน ใหเ้ อาหอมเงือก นมผา จันทนแ์ ดง จันทน์ขาว เงินค�ำ ฮากเสยี ว เงนิ เลียง หนิ แห่กลางห้วย ตาไมไ้ ผบ่ า้ น ตาไม้ไผ่ช้างไพ ตาไม้ บง ออ้ ยดำ� ๗ ตา แกน่ กอกดอ่ น ฮากเฟอื ง แกน่ เด่ือป่อง แก่นเดือ่ เกลี้ยง น�ำ้ ส้าง นก น้ำ�ไสเ้ ดอื น เปน็ นำ�้ กระสาย แลว้ ฝนยาฝูงนใี้ ส่นำ�้ กนิ เทอญ คาย ๕ บาท เหลา้ กอ้ งไขห่ นว่ ย ยาถอนพิษหมากไม้ทุกชนิด ใหเ้ อาฮากนมสาว ฮากน�้ำ แน้ แพงค�ำ ฮ้อย ฮาก เอี่ยนดอ่ น ฮากส้มผ่อ งิ้วคำ� งว้ิ ด่อน จนั ทนแ์ ดง จันทรนห์ อม ฮากภังคี ฮากแฮน ตน้ ฮากแฮนเครือ ฮากดอกทอง ฮากกา้ งปลา ฮากหญ้ามงุ้ กระตา่ ย เครือแสน ปลอ้ ง เครอื แสนพัน ขา้ วหมนิ้ ต้น เครือท�ำ ทานโตผู้ เครือทำ�ทานโตแม่ ฮากทัน ฮากพิลา ฮากหมากสกั แกน่ แหน ฮากหนามขี้แรด ฮากไค้หางนาค แกน่ ไขเ่ น่า ฮากตมู กา ฮากช้างน้าว ผกั ชชี า้ ง กวา้ งทะเล ฮากสะมดั ฮากปอเขา้ จี่ ฮากยานาง ฮากเดือ่ เกลย้ี ง ฮากเดอ่ื ดิน ฮากไม้เข้าหลาม ซืนดิบ ฝนกนิ ดแี ล ยาไข้หมากไม้ลงทอ้ ง ใหเ้ อาฮากเฮอ้ื นกวาง ฮากกา้ งปลา ฝนกินดแี ล ยาสะเออะหมากไม้ ใหเ้ อาฮากตีนจำ� ไม้เทา้ สาน ฮากหมากน�ำ้ ฮากย่านาง ฮาก นมผา ฝนกนิ ดแี ล 35 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ยาตดั ฮากหมากไม้ ให้เอาฮากหมากแปบ ฮากขี้อน้ นอ้ ยแคมน�้ำ ฝนกนิ ดแี ล คาถาเป่าพษิ หมากไมท้ ง้ั หลาย โอมผู้เฒา่ ชมุ พูปนู แดง ผู้แฮงซมุ่ ปูนเบยี้ ปากกู เค็มปานเกลอื ๓ ก้อน ปากกูฮู้ฮ้อนปานถา่ นไฟแดง ให้หายปานแปง้ กะแด้งปาน ปูน โอม สะหุมติด (ว่า ๓ เทอ่ื แล้วจงึ เป่าแล) คาถาเปา่ หมากไม้ใหญอ่ อกปานดำ�ปานแดง ผุ สุ คู อุ อะ พทุ โธ ธัมโม สังโฆ อะ นะ โอมสะหมุ ตดิ วา่ ๗ เท่อื และก่อนจะเปา่ ให้ตง้ั คาย ขันธ์ ๕ เหล้าก้อง ไข่ หนว่ ย เงินสลงึ หน่ึง แพรมน ๑ ขา้ วสารและหมากพลู พอสมควรต้งั คายแล ยามหานิลชาวเหนอื ผลมะกอกค่วั เปลืองทองหลางใบมนปิง้ รากทองหลาง ใบมนย่าง รากหญ้านางควั่ จันทน์เทศคว่ั (ค่ัวจนเกอื บเปน็ ถ่าน) สรรพยา ๖ ส่ิง นี้ เสมอภาค ทำ�ผง บดดว้ ยน้ำ�ใบทองหลางใบมน บดแทง่ ไว้ ละลายน�้ำ ซาวขา้ ว รับประทาน แก้พิษร้อนในทง้ั ปวง ยาต้มเทพชมุ นุม รากเสนยี ด รากสลอดน้ำ� รากตานหมอ่ น รากมะงวั่ ราก มะกรูด รากมะนาว รากจิง้ จอ้ ท้ัง ๒ รากคัดคอนทัง้ ๒ รากก้านปลาทงั้ ๒ รากข้ีกา ทง้ั ๒ รากพมุ เรียงทง้ั ๒ รากพมุ ดอ รากกระพงั โหม รากตองแตก รากมะแว้ง ท้ัง ๒ รากมะเด่ือดิน รากก�ำ จาย รากหญ้าคา รากหวายขม ยา ๕ ราก ผลฝ้าย ผลมะตูม มะขามปอ้ ม ผลกระดอม บอระเพด็ แหว้ หมู ตะไครบ้ ก เอ้ืองนา หูตาล โคกกระสุน หญ้าแพรก หญา้ ปากควาย ใบมะขาม ใบส้มป่อย ใบมะกา หวั คร้า เถาวัลยเ์ ปรยี ง ขา่ เบญจกลู สมอทั้ง ๓ ผลมะคำ�ดคี วาย ๓ ผล ก้านสะเดา ๓๓ ก้าน จนั ทน์ท้ัง ๒ จันทนท์ นา แก่นไม้แดง แก่นประดู่ แก่นปรู แก่นมะหาด แก่นข้ี เหล็ก แกน่ เสมทงั้ ๒ แก่นขนนุ ฝาง แกแล แกน่ สน สกั สกั ขี ดอกพกิ ุล บุญนาค สารภี เกสรบวั เหลือง บวั นำ้�ท้งั ๕ ผลเอ็น กฤษณา กะลำ�พัก ขอนดอก หญ้า 36 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

ตีนนก แฝกหอม ลูกผกั ชีลา เปลืองสมลุ แว้ง ชะลูด อบเชย ชะเอมท้ัง ๒ โกฐทง้ั ๕ เทยี นท้ัง ๕ ยาด�ำ ๑ บาท เนื้อฝกั ราชพฤกษ์ ๓ ฝกั สรรพยา ๑๐๗ สิ่งน้ี ทำ�เป็นยา หมอ้ ตม้ ๓ เอา ๑ รบั ประทานแกส้ รรพไขท้ ง้ั ปวง ถา้ จะใหเ้ ดนิ แรงขน้ึ ตอ้ งเตมิ ดเี กลอื ยาแกไ้ ข้หวดั ใหญ่ จันทนแ์ ดง จันนทเ์ ทศ โกฏสอ โกฏเขมา กรงุ เขมา ชะเอม ลูกดอม กา้ นสะเดา บอระเพด็ ทงั้ สบิ อย่างนี้หนักอย่างละ ๒ บาท ใบมะกา ๑ ก�ำ มือ (ยาไข้หวดั ใหญ่ เร่ิมตน้ ปี ๒๕๔๖ ไดผ้ ลดี คนเป็นหวดั บ่อยๆ จามดงั ๆ จะหายภายในวันเดียว แตใ่ หก้ ินจนจดื ยานขี้ มเลก็ น้อย) ยาแรกเร่มิ ไข้ทุกชนดิ ฝางเสน แกน่ สมอเทศ สมอเทศ ใบมะกา สิง่ ละ ๔ บาท ไม้เทา้ ยายมอ่ ม คนทา น�้ำ นอง ยา่ นาง สง่ิ ละ ๒ บาท ยาดำ�ดีเกลือ สิ่งละ ๒ สลึง ใชต้ ม้ กระทงุ้ ไข้ ไขพ้ ิษอสี ุกอีใส ให้ปวดทอ้ ง อจุ จาระไมส่ ะดวก รอ้ นในกระหายน้ำ� ให้ปวดเม่อื ยทัว่ รา่ งกาย ยาแกไ้ ขพ้ ษิ บวมพองลมแลน่ ไมต่ ลอด รากเจตมลู เพลงิ โกฏสอ ลกู ผกั ชี หวั ขงิ ดปี ลเี ชอื ก เปลอื กบกุ มนั จนั ทนท์ ง้ั สอง ลกู ดอม รากเขด็ มอน แหว้ หมู กกลงั กา เปลอื กตมู หัวเปรอะ หัวงอ รากแฝก เปลือกอีแหวง เถาสะดา้ น ดอกพกิ ลุ บญุ นาค เกสรบวั ยาทง้ั นเ้ี อาหนกั สง่ิ ละบาท แทรกยาด�ำ ดเี กลอื สง่ิ ละ ๑ บาท ต้มกนิ ยาแกไ้ ขพ้ ิษขึน้ หน่วยแดง (เม็ดตุม่ สีแดง) ภายในคนื เดียว เอานดู หอม ราก แฝก รากปราง รากปรงิ เปลอื กสารภี รากมะลิ ใช้ตม้ กิน ยาไข้ชนในเมด็ เลือด ท่านใหเ้ อา ย่านเขาข้มี ิ้น ออ้ ยดำ� ตราบดิน สารส้ม ตม้ กนิ จะหาย เรม่ิ รกั ษา เถย้ี น ทงุ่ บายใจหายดี (ยาไขมนั ในเมด็ เลอื ดไดผ้ ลดมี าแลว้ ) 37 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

มหาครอบแก้ไข้ เอาดอกพิกุล ดอกสารภี ใบกะท้อน ใบกำ�ชำ� ดอกมะลิ เกสรบวั หลวง ดอกไม้ชานพระ ใบอีหร่ม ใบชุมบา ใบหมากทั้ง ๒ ใบเอาะด�ำ ใบเอาะขาว ใบเงิน ใบทอง ใบทองพนั ชงั่ ใบจันทนห์ อม ใบเฉียงพรา้ นางแอ ใบเฉียงพรา้ หอม ใบตำ�ลงึ ใบหญา้ ตนี กา หญา้ แพรก หญา้ ปากควาย ราก แฝกหอม ดอกชะลูด ยาท้งั น้เี อาเสมอภาคตำ�ผงท�ำ แท่งไว้ ถา้ ไข้ร้อนละลายน้ำ� ขพ้ี ร้า ถา้ เยน็ น้�ำ แก่นจันทน์ ถ้ารอ้ นนอกน�ำ้ สารเป็นกระสาย เจบ็ ศรษี ะละลาย น้ำ�จันทน์ทา ถ้ารากละลายน้ำ�ยาดำ�ต้มกินหาย ถ้าสะทกสะท้านละลายน้ำ�ผัก เสย้ี นผี ถา้ ชกั ละลายน�้ำ ข้แี มวเผาไฟ ถ้าปวดมวนละลายน�ำ้ หัวกะทือทัง้ กินท้งั พ่น ทั้งทา ถ้ากระวนกระวายละลายหญ้าขัดมอน ถ้าหลังแข็งละลายน้ำ�มะเขือขื่น ถา้ ลงทอ้ งละลายนำ�้ เปลอื กทับทิม ถ้าปวดท้องละลายน�ำ้ ขงิ ตม้ กินหายแล อาโรคฺยปรมา ลาภา ความไมม่ โี รคเปน็ ลาภอยา่ งย่ิง โรค คือสิง่ ทเี่ กดิ ขน้ึ แล้วท�ำ ให้เกิดเวทนามากบ้างนอ้ ยบา้ ง ตามก�ำ ลังของโรคน้ันๆ แบง่ ออกเปน็ 2 ชนดิ คือโรคประจำ� สังขาร คอื โรคทีจ่ ะตอ้ งเกดิ กบั ทกุ คน เชน่ โรคแก่ เจบ็ ตาย และโรคจรมา คือโรคท่เี กดิ ประจำ�ฤดูบ้าง โรคท่ีเกิดขนึ้ เพราะ กรรมบันดาลบา้ ง โรคเหลา่ นเ้ี กิดขึน้ แลว้ ย่อมจะทำ�ให้เกิดทุกข์ เวทนาอยา่ งแรงกล้ามากบา้ งนอ้ ยบ้างตามก�ำ ลงั ของโรค บคุ คล ท่ไี มม่ โี รคจงึ ถอื วา่ เป็นลาภอยา่ งยงิ่ ท่เี ดยี ว 38 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

แผนกยาแกโ้ รคในปากในคอ

แผนกยาแกโ้ รคในปากในคอ ยาแก้เจ็บอก ให้เอาขิง กระเทยี ม พรกิ ไทย ดปี ลี เกลือ ใช้น�้ำ มะนาวเปน็ น้ำ� กระสาย กินดแี ล ยาแก้เลือดฟนั ออก ให้เอารากเจยี งปนื รากน้�ำ เต้าแลง้ รากปังมงั ต้มกนิ ดีแล ยาแกไ้ อสบิ ปี ถา้ เปน็ โรคไอเรอ้ื รงั อยมู่ ริ หู้ าย ทา่ นใหเ้ อา บกุ รอ เกลอื วา่ นเปราะ ขมน้ิ ออ้ ย ขมน้ิ ชนั ขมน้ิ ขาว พรกิ ขิง กระเทยี ม กลอย เอาอยา่ งละเทา่ กันต�ำ เป็นผง ละลายนำ�้ ผึ้งกนิ หายแล ยาแก้ไอผอมแห้ง ให้เอาฝอยลม บวบลม รากสม้ ลม รากมะละกอสายมาตม้ เปน็ ยาหม้อ หม้อแรกให้ใสบ่ วบลม ๒ลูก หม้อทส่ี องให้ใส่บวบลม ๕ลูก หมอ้ ทสี่ ามให้ ใส่ ๑o ลกู เมือ่ กินครบสามหมอ้ แลว้ ใหก้ ลับไปตัง้ ต้นหม้อทีห่ นงึ่ อีก ยาแกไ้ อสมองแหง้ ใหเ้ อาเครือเขามวก เครือเขาแกลบ ต้มกนิ ดีแล ยาแกเ้ ลือดฟันออก ใหเ้ อาสียาบอน สารสม้ การบรู พิมเสน กานพลู สิ่งท่เี ท่าๆ กัน เอาสะตไุ ฟใหแ้ ห้ง แลว้ เอาเปลือกเค็งหนกั เทา่ กันบดเป็นผงผสมกนั ใชถ้ ูฟัน และอม ดีนกั แล ยาแก้เสยี งแหบแห้งเครือ ให้เอานำ�้ ตาลกรวด ๑ สว่ น น้ำ�ตาลทราย ๑ ส่วน น้ำ�ตาลโตนด ๑ สว่ น น�้ำ อ้อย ๑ส่วน นำ้�ขิง ๒ สว่ น น้�ำ ใบเถาคนั ๒ ส่วน น้ำ� 40 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

มะขามเปียก ๔ สว่ น เอาท้ังหมดใสก่ ระทะทอง ตงั้ ไฟเคยี้ วจนป้นั เป็นก้อนได้ ให้ ทาลน้ิ กินเนอื งๆ แก้เสียงแห้งและเสียงเครอื แก้เสมหะดีนักแล ยาแก้ไอ ใหเ้ อามะนาว ๑โอ น�ำ้ มะกรูด ๑โอ ผลไมต้ ่างๆคดั เอาแต่นำ�้ ประมาณ เทา่ กนั ผสมด้วยกันแล้วต้มไฟให้สกุ เอาใสข่ วดไวใ้ ชต้ ่อไปเถิดดีนักแล ยาแก้ไอ คอแหง้ ไมม่ นี ำ�้ ลาย ให้เอาหางนกยูงเอาไฟเอาฝนแช่น้�ำ ไว้ แลว้ จงึ เอา ฮากอาเลา ฮากเอน็ อา้ ฝนใส่ใหก้ ินหายแล ยาแก้ไอหมากโหกแตก ใหเ้ อาฮากเสี้ยวน้อย จานเครือ แช่นำ�้ ไว้ แล้วเอาฮาก เส้ียวใหญ่ ฮากบก หวั ดอกนางอัว้ จานต้น ฝนใสน่ �ำ้ นนั้ ใหก้ นิ โรคชนิดนค้ี อื ไอ แตก เสลดเปน็ หนอง มีกลิ่นเหมน็ คนผอมเหลอื ง กินขา้ วไมไ่ ด้ ของที่ผดิ คือ หอย จ่ี หอยปงั ปลาป่งึ หา้ มกินและหา้ มข่มี า้ เป็นเวลาสามปี ยาเลือดคอออก ใหเ้ อาหัวดอกค�ำ ป่า ก้วงชะเล ใหฝ้ นใส่นำ้�แชข่ ้เี ถ้ากลางคไี ฟ เอามอื ขวาจบั หนิ มือซา้ ยจบั ยา ฝนอนั ละสามครงั้ ให้อมทลี ะน้อยๆ อกี ขนานหน่ึง ใหเ้ อา ตน้ ไข่เนา่ นอ้ ย ตน้ ไข่เนา่ ใหญ่ คอ้ หนาม ต้นค้อแลน แก่นโมง ต้มกิน ถา้ หายแล้วให้กินยาลา้ ง คือ พญามอื เหลก็ ฮากปีกปรีแดง แชน่ ำ�้ เหล้ากนิ ยาแกเ้ ลือดแข่วเลือดคอออก ใหเ้ อา พรกิ ไทย ปีกปรีแดง สมอไทย ลิน้ ทะเล สามเสน หมากกอกเลย่ี น สมอเลก็ ส่ิงละหนง่ึ บาท เอาทงั้ หมดตากแดดให้แหง้ บดให้ละเอียดแล้วเอานำ้�ข้าวเจ้าเป็นกระสายป้ันเป็นลูกกลอนกินเช้าเย็นทีละ กอ้ น ยาปิดเลือดแขว่ ใหเ้ อาเปลือกมะนาว ตว้ิ ไมไ้ ผ่ เกลอื บีบนำ้�มะนาวใส่ อมวันละ 41 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

สามเวลา สว่ นยากนิ ให้เอาดปี ลี ขงิ พรกิ ไทย กระเทียม สิง่ ละหนึง่ บาท ตม้ ผสม กนั ใสเ่ กลือพอสมควร เอาน้�ำ มะนาวใส่กินวันละ ๓ เวลา ยาแก้โรคทำ�มะลาลงคางแข็งคอตบี ใหเ้ อาเดือยไกป่ ่า ฮากนมราชสหี ์ ฮาก บาชาด ฮากจำ�ปาแดง ฝนเอาสุราเปน็ น้�ำ ทง้ั อมท้งั ทาภายนอก ยาแกป้ วดแข่วมนึ ไปตามสันหลงั เอาฮากเขือข่ืน ฮากตา้ งไก่ ฮากเอนอา้ ออ้ ย ด�ำ ยาหัว ยาหัวใหห้ นกั ๑๐ ตำ�ลึง ส่วนอนื่ ใหเ้ อาพอประมาณ ต้มกิน ยาขับเสลด ตดั รากหืด ใบหนาดสด ๔ ใบ รกมะดนั หนกั ๑๐ บาท สารส้มหนัก ๑ บาท รวมตำ�เป็นผงละลายนำ�้ ร้อนกนิ หรอื จะชงกนิ แบบชาก็ได้ ช่วยขับเสมหะ และละลายเสลด ตดั รากหืดขาดหายดีแล ยาแกป้ วดฟัน ฟันบวม เอาแก่นแก แกน่ ขอ่ ย เกลอื ต้มอม อีกขนานหนง่ึ เอา สารสม้ การบรู เกลือ ตม้ อม ยาสมานคำ� ผลมะกอกเผา ผลมะขามป้อมเผา น้ำ�ประสานทองสะตุ ยาสามสิ่ง น้ีเสมอภาคท�ำ ผงบดปั้นแท่งไว้ละลายน�ำ้ ผึ้งหรอื น้ำ�มะนาว แทรกเกลอื กวาดหรอื ชุบส�ำ ลีอม แก้ปากเปอ่ื ยท้ังเด็กและผูใ้ หญ่ ยาสมานปากเปอื่ ย จนั ทน์ทั้ง ๒ กะเทาะมะขาม กะเทาะโพ เปลือกไขฟ่ กั น�ำ้ ประสานทองสะตุ ยาหกสิ่งนี้ เสมอภาคทำ�ผงบดด้วยน้ำ�ลูกเบญกานีฝน เป็น กระสายปนั้ แทง่ ไว้ใชก้ วาด หรือทา อม ปา้ ยสมานปากเปอ่ื ย ยาต้มอมแก้ปากเป่อื ย รากหมาก รากมะพร้าว รากตาล รากไมร้ วก ยาขา้ วเย็น 42 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ทง้ั ๒ ก�ำ มะถัน ยาเจ็ดสง่ิ นี้เสมอภาคท�ำ เปน็ ยาหม้อ ต้มเอานำ้�อม เป็นยาสมาน ปากเป่อื ย ยาดองแกป้ ากเปือ่ ยคอเปอ่ื ย ผลยอ ๓๓ ผล สับใชเ้ ปน็ ช้ินเล็กๆ เถาวัลยเ์ ปรียง สับคะเนให้เทา่ กับผลยอ เกลอื ใสแ่ ตพ่ อเค็ม ดองตากแดดตากน�้ำ คา้ ง รบั ประทาน แก้ปากเปอื่ ย คอเป่อื ยซึ่งกนิ เผ็ดรอ้ นมิได้ ยาทาแกป้ ากเปื่อย เลอื ดปลาไหลกบั ปูนปากเต้าพอควร การบูร ๒ สลงึ ยา ๓ ส่ิงน้กี วนให้เขา้ กันดี เป็นยาทาแก้ม ถ้าเปอื่ ยข้างขวาใหท้ าข้างซ้ายกลบั ตรงกัน ข้าม ยาแก้ลกั กะปิดลกั กะเปดิ เอาถ่ัวเขยี วกบั น�้ำ ตาลทรายอย่างละ ๑ ถ้วย ต้มรบั ประทาน ถ้ามฟิ ังเอาผลมะค�ำ ดคี วาย ๗ ผล รากฝรง่ั ตะไคร้หางนาค ส่ิงละพอควร ต้มรับประทาน เอายาค�ำ กับหญา้ โยงไฟบดใหเ้ ขา้ กันเปน็ ผง แตะตรงไรฟันท่ีมี โลหติ ออก เปน็ ยาห้ามเลือด ยาสมานดำ� ผลมะกอกเผา ผลมะขามปอ้ มเผา นำ�้ ประสานทองสะตุ ยา ๓ สงิ่ น้ี เสมอภาค ทำ�ผงบด ป้นั แทง่ ไว้ ละลายน�้ำ ผ้ึงหรอื น�ำ้ มะนาว แทรกเกลอื กวาด หรอื สำ�เลอื ม แก้ปากเปอื้ ยทั้งเดก็ และผู้ใหญ่ ยาสมานเปอ่ื ย จนั ทนท์ ้งั ๒ กะเทาะมะขาม กะเทาะพลู เปลอื กไข่ฟัก น�ำ้ ประสาน ทองสะตุ สรรพยา ๖ สิง่ น้ี เสมอภาค ต�ำ ผงบด ดว้ ยน้ำ�ลูกเบญกานผี ล เปน็ กษัย ปน้ั แทง่ ไว้ ใชก้ วาดหรอื ทา อม ปา้ ย สมานปากเป่ือย ยาแกท้ �ำ มะลากกั กกื ท�ำ มะลาทพ่ี ดู ไมอ่ อกเพราะเสลดอดั รคู อ ถา้ ไมไ่ ลเ่ สลด 43 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

ออก จะตายภายในไม่กี่วินาที ปัจจุบันพยาบาลจงเอาก้านหุ่งแหย่ลงไปในลำ� คอเพื่อให้หายใจไดเ้ สยี ก่อน ต่อจากนน้ั จึงใช้ยาขบั เสลดจะเอายาอะไรกไ็ ด้ ขอ เพียงให้ขับเสลดออกได้เป็นพอ ถ้าไม่มียาขนานใด จงเอามะพริกกับมดแดง บดเข้ากันเอาน้ำ�เหล้าเด็ดเป็นน้ำ� ถ้าอ้าปากไม่ได้ จงใช้สิ่วงัดปากแล้วเทยานี้ เข้าไปในลำ�คอ ยานี้จะไปตี่เสลดแตกออกมา เสลดที่ออกมาจะได้เต็มกระโถน ขนาดเล็ก สีของเสลดจะขาวเหมือนเสน้ วนุ้ ทำ�มะลาชนดิ นี้ ทำ�ให้คนตายใน ทันทที นั ใด หมอโบราณเรียกโรคนวี้ า่ ท�ำ มะลากกั กกื เปน็ แลว้ พดู ไม่ได้หายใจไม่ ออก แตช่ าวอสี านเรียกโรคนี้ว่าโรคไหลตาย ท่ีเรียกว่าไหลตาย เพราะผูเ้ ป็น โรคน้จี ะพดู อะไรไม่ได้ ถา้ เราสงสัยวา่ ผเี ข้าเจ้าสูญ จะพากนั ไลผ่ ปี อบ กเ็ ทา่ กบั ว่าไล่คนป่วยใหไ้ ปปา่ ชา้ เร็วเข้า วิธีน้ีและยานห้ี มอโบราณอีสานเขารกั ษาแล้วและ หมอรับรองเอาชวี ติ เป็นประกนั ยาให้เอา ฮากบคี น ฝนทาทางนอก ฮากผกั หวาน บา้ นฝนทาทางใน แกท้ ำ�มะลาเปน็ ตุ่มในล�ำ คอดแี ล อกี ชมุ หนึง่ ยาใหเ้ อาไลปลา ไหล ฮากสม้ ผอ่ หลวง ฝนกินดแี ล อกี ชุมหน่งึ ให้เอาฮากจ�ำ ปาแดง ฮากจ�ำ ปาขาว ฮากหนุ่ น้อย เทียนพระอนิ ทร์ ดอกจ�ำ ปาขาว ฮากบอน ฮากเล็บแมว ฝนทาดแี ล ยาทาอีกชมุ หนงึ่ ยาให้เอา ฮากประดงแดง ฮากประดงขาว ฮากผักอเี ลดิ ดปี ลี เปลอื กมุยแดง ฝนทาดีแล ยาแกท้ ำ�มะลาตา่ งๆ ถ้าเป็นทำ�มะลาอัดคอ ยาให้เอา หนบู า้ น เคยี้ วกินดีแล อีกชุมหน่ึง ยาใหเ้ อา ฮากลนิ้ แฮด ฮากสะโน แกน่ สงั ฝนใสน่ ้�ำ เหล้าอมดแี ล ถา้ เป็นทำ�มะลาลงคอ ยาให้เอา ฮากพงุ น้อย ฮากพุงใหญ่ ฝนใส่นำ้�เหลา้ อมดแี ล ถา้ เป็นท�ำ มะลาอ้องควาย ยาให้เอา ฮากแหลง้ หนู ฝนใส่นำ�้ เหลา้ เดด็ ทาดแี ล ยาแกท้ ำ�มะลาปัจจบุ ัน ท�ำ มะลาที่เป็นข้ึนในทนั ทที นั ใด เรียกท�ำ มะลาปจั จุบนั ยาใหเ้ อา ฮากพลิ า ก้นหอยจบู ฝนอมและกนิ ดีแล อกี ชมุ หน่ึง ยาใหเ้ อา ฮาก เดอื ยไก่ เดอื ยไกป่ า่ ฝนทาฝนกินดแี ล ยาใหเ้ อา หญา้ แห้วหมู หมากกอก ฝนกินดแี ล 44 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

ยาแก้คะยอื ยาใหเ้ อา ฮากตีนเปด็ ฮากกุ่มนำ�้ ฮากกมุ่ บก ทัง้ สามน้เี อาสว่ น เท่ากัน ต้มกนิ ดีแล ยาแก้คะยือบ้องขวาน คะยือท่ีมอี าการไอ เสลดไมแ่ ตก ผู้เป็นมีความเหนด็ เหนอื่ ย เมื่อยล้า หายใจแทบใจจะขาด เรียกคะยือบ้องขวาน ยาให้เอา คันคาก 1 ตัว เอาเกลือยัดใส่ท้องคนั คาก แลว้ เอาเผาไฟให้สุก กนิ คันคากกบั ข้าวเยน็ แกโ้ รค คะยือบอ้ งขวานดนี กั แล ยาแก้สะเออะ ยาใหเ้ อา ฮากเอยี่ นด่อน ฝนใส่น�้ำ ธรรมดาใหข้ ุ่น (ข้น) กินลงไป ไม่นานก็หาย อีกชมุ หนงึ่ ยาใหเ้ อา ฮากผักเสยี้ นผี ฮากสม้ ผ่อ (ขอ่ ย) ตม้ ใสน่ ้�ำ ๓ เอา ลง ๑ เอาน้�ำ ผงึ้ ตดั กินดีแล ยาแกก้ กแขว้ ไค่ ยาให้เอา ฮากข่อย ขูดใสเ่ กลอื หมกไฟอมดีแล อกี ชมุ หน่งึ ยา ใหเ้ อา ฮากตาล ใส่เกลือหมกไฟ อมดแี ล ยาแก้ปวดกกแข้ว ยาให้เอา เมนทอล พิมเสน การบูร หินส้ม กานพลู เอาส่วน พอสมควร ต�ำ ผสมกนั ใหแ้ หลก ใช้ทาหรอื อมแก้ปวดกกแขว้ ดนี ักแล ยาแก้กางปากเปื่อยวิเศษสุด ยาให้เอา เปลือกสีเสียด เปลือกกะโดน เอาน้ำ� กล้วยตีบเป็นน้ำ�ฝนทา หายไว้ปานบิดทิ้ง ถ้าเป็นโรคริดสีดวงทวารชนิดบาน ทะโล่ ทานแลว้ หายแล 45 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

สวุ ิชาโน ภวํ โหติ ผู้รดู้ ีเปน็ ผูเ้ จรญิ ผูร้ ดู้ ี ไดแ้ ก่ ผรู้ ูว้ ิชาในทางใดทางหนึง่ คือถ้าเปน็ ผรู้ ดู้ ีในทาง โลกกส็ ามารถทจ่ี ะนำ�ความร้มู าประกอบการงานให้เจรญิ รงุ่ เรืองได้ ถ้าเป็นผ้รู ูด้ ใี นทางธรรมซง่ึ มุ่งทจี่ ะ ละบาปบำ�เพญ็ บุญกศุ ล คอื รูจ้ กั การกระทำ�ความดีรูจ้ ักหลีกเล่ียงความชั่ว เพื่อมงุ่ ปฏบิ ตั ิธรรมกจ็ ะสามารถบรรลคุ ณุ ธรรมข้ันสูงได้ วริ ิเยน ทุกขฺ มจฺ เจติ บุคคลล่วงทกุ ข์ได้เพราะความเพียร ทกุ ข์ คือสภาพทบ่ี บี คั้นเบยี ดเบียนให้เกดิ ความไม่สบายกาย ไมส่ บายใจ การที่จะกำ�จัดทุกข์เหลา่ นน้ั ไดโ้ ดยราบคาบก็ดว้ ย ความเพียร คือขยนั ท�ำ กจิ การงานทต่ี นรับผดิ ชอบใหด้ ีทสี่ ุด 46 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

แผนกยาแกโ้ รคแมแ่ ละเดก็

แผนกยาแกโ้ รคแมแ่ ละเด็ก ยาสตรขี ณะตั้งครรภ์ ยาหมอ้ แกอ้ าเจียน แก่นสน จนั ทนเ์ ทศ เทพทาโร ขงิ แห้ง แหว้ หมู ลกู ผักชี มะตมู อ่อน รากชะพลู หญ้าตีนนก รากแฝกหอม หัวหอม ตน้ ตะไคร้ ลูกยอ เผาไฟพอสกุ สรรพยา ๑๓ สิ่งน้ี ทำ�เป็นยาหม้อรบั ประทานแกค้ ล่ืนเหียน อาเจยี น ใชไ้ ดท้ กุ โรค เชน่ หญงิ แพท้ อ้ ง ใชไ้ ด้ท้ังเด็กและผู้ใหญ่ ยาหมอ้ ครรภร์ กั ษา โกฐทัง้ ๕ เทียนทัง้ ๕ บวั น้�ำ ทั้ง ๕ จันทน์ท้งั ๒ กฤษณา กะล�ำ พัก ขอนดอก ชะลูด แกน่ สน รากสามสิบ เทพทาโร อบเชย เปลือกสมลุ แวง้ สรรพยา ๒๖ สิง่ น้ี ท�ำ เป็นยาหม้อ ต้มรับประทานเช้าเย็น เป็นยาแกค้ รรภ์ วิปลาศ รกั ษากุมารในครรภใ์ หแ้ ข็งแรงเป็นปกติ ยาหมอ้ แกบ้ ดิ มกู เลือด เปลือกฝิ่นต้น เปลอื กขี้อ้าย รากชะพลู เถาสะคา้ น เปลือกผลทบั ทมิ ผลสมอเทศ ผลสมอพเิ ภก เนื้อครัง่ ลกู จนั ทน์ ยานึ่งแกบ้ ดิ มูกเลอื ด ตน้ น้ำ�นมราชสหี ์ ขิง กระทอื ไพล สรรพยา ๓ สิง่ นี้ เผาไฟพอสุก แลว้ เอาดปี ลี ๓ ดอก เกลอื ๓ เมด็ รวมท้ัง ๕ สงิ่ ต�ำ คัน้ เอาแต่น�ำ้ ใส่ โถ เจอื น้�ำ ผ้งึ ครง่ึ เท่ายา ใส่หวดน่งึ พอน้�ำ เดอื ดแลว้ จดุ ธูปไว้เล่ม ๑ พอธูปหมด เปน็ ใช้ได้ ให้รบั ประทานคร้งั ละ ๑ ชอ้ นเลก็ เปน็ ยาคมุ แกป้ วดทอ้ งลงทอ้ ง แก้ บิดมกู เลือด ใช้ไดท้ งั้ เด็กและผใู้ หญ่ 48 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

ยาหม้อแก้บดิ หัวลูก ฝาง แกน่ ขนุนละมุด แก่นแสมทะเล เปลือกสมุลแวง้ ราก แฝกหอม ขม้ินอ้อย ขม้ินชนั กานพลู ปูนกินกับหมาก (กอ้ นเทา่ ศีรษะแม่มือ) ใบมะนาว ผลมะกรดู ขา่ ขงิ แหง้ เปลอื กโมกมนั มะตมู ออ่ น อบเชย บอระเพด็ สารส้ม สักขี สลัดได ๓ แว่น รากเจตพังคี สรรพยา ๒๑ ส่งิ น้ี ท�ำ เป็นยาหม้อ ตม้ รับประทานแกบ้ ดิ หัวลกู และแก้ลงทอ้ งเป็นมกู เลอื ด ยาหอมประทุมเกษดา แกน่ จนั ทนเ์ ทศ จันทน์ทนา กฤษณา เถามวกแดง ราก ย่านาง กะพงั อาด รากบัวหลวง อบเชย ชะเอม ดอกบวั นำ้� ท้งั ๕ หวั ถัว่ พู ชะลดู แฝกหอม เปราะหอม ใบพมิ เสน รากไคร้เครือ เนระพูสี ว่านกลีบแรด ว่านร่อนทอง สรรพยา ๒๘ สิ่งนี้ เสมอภาค ทำ�ผงบดด้วยน้ำ�อบไทย แทรก ชะมด พิมเสน กระแจะตะนาว ปั้นเม็ดผึ่งลมไว้ให้แห้ง แก้ไข้หนาขึ้นน้ำ� ดอกไม้ ถ้าเพ้อแทรกดีงู แก้ไข้ครรภ์รักษาและให้ชูกำ�ลัง แทรกน้ำ�ตาลกรวด น�ำ้ กระสายยาใช้ตามโรคก็ได้ ยาหอมหทัยวาต โกฐท้ัง ๙ เทียนทงั้ ๗ ตรีกฏุก (สรรยา ๑๙ ส่ิงน้หี นกั สิ่งละ ๑ สลึง) จนั ทน์ท้งั ๒ กะล�ำ พัก ขอนดอก รากแฝกหอม ลกู ผกั ชลี า ดอกพิกลุ ดอกบนุ นาค ดอกสารภี เกสรบัวหลวง (สรรพยา ๑๐ สิ่งน้ีหนกั สง่ิ ละ ๒ สลึง) อบเชย ใบกระวาน ลกู จันทน์ ดอกจนั ทน์ กระวาน กานพลู ข่า ใบกะเพรา ใบเฉียงพรา้ หอม (สรรพยา ๔ สงิ่ น้ี หนักสิง่ ละ ๑ บาท) ไพล ๒ บาท เปราะ หอม ๒ บาท เนือ้ ผลสมอไทย ๓ บาท กฤษณา ๔ บาท รวมสรรพยา ๔๔ ส่งิ ทำ�ผงบดด้วยน�ำ้ ดอกไม้เทศ แทรก ยาหอมแท่งแดง พศิ นาษน์ ระยอ่ ม เจตพงั คี รากมะนาว ตาไผ่สสี กุ หัวหอม ทั้ง ๓ จนั ทน์ท้งั ๒ คร่งั หวายตะค้า บอระเพ็ด เมล็ดในมะนาว สรรพยา ๑๔ สิง่ นี้ เสมอภาค ตาไมฝ้ ากเท่ายาท้งั หลาย ท�ำ ผงบดกบั นำ้�ดอกไม้สด ปนั้ เม็ดผงึ่ ลมไว้ 49 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล