ขา วโพดแมแจม รายงานการศึกษาความเปนไปไดในการบรหิ ารจดั การ ชวี มวลเหลอื ใชจากการปลูกและแปรรูปขาวโพดเลย้ี งสัตว ในอาํ เภอแมแ จม จังหวัดเชยี งใหม ดย วสันต ปญญากຌว ชัชวาลย ชยั ชนะ สาวรยี ชยั วรรณ พฒุ ิพงศ นวกจิ บํารงุ สุรพจน มงคลจริญสกุล ศูนยว ิจัยละบรกิ ารวชิ าการ คณะสงั คมศาสตร รวมกบั ศนู ยวิจยั ทคนลยพี ลังงานพือ่ ส่งิ วดลຌอม คณะวิศวกรรมศาสตร มหาวทิ ยาลัยชยี ง฿หม พฤษภาคม 2559
ขาวโพดแมแจม รายงานการศกึ ษาความเปน ไปไดในการบรหิ ารจัดการ ชวี มวลเหลือใชจ ากการปลูกและแปรรปู ขาวโพดเล้ียงสตั ว ในอาํ เภอแมแ จม จังหวัดเชยี งใหม ISBN 978-616-398-067-0 บรรณาธกิ าร ผຌูชวยศาสตราจารยຏ ดร.วสันตຏ ปญ ญากຌว จดั พมิ พดย ศนู ยวຏ จิ ัยละบรกิ ารวิชาการ คณะสงั คมศาสตรຏ มหาวทิ ยาลัยชียง฿หม 239 ถนนหวຌ ยกวຌ อ้าภอมือง จังหวัดชยี ง฿หม 50200 ทรศัพทຏ 0-5394-3528 พิมพครๅังทีไ 1 พฤษภาคม 2559 ออกบบ/พมิ พทีไ วนิดาการพมิ พຏ ทรศัพทຏ 08-1783-8569
คํานํา ขาຌ วพดม จม คอื รายงานสรปุ สาระสา้ คญั จากครงการ “การศกึ ษาความปนຓ เปเด฿ຌ นการบรหิ ารจดั การ ชีวมวลหลือ฿ชຌจากการปลกู ละปรรปู ขาຌ วพดลยๅี งสัตวຏ ฿นอา้ ภอม จม จงั หวดั ชยี ง฿หม” ซไึงศนู ยຏวจิ ัยละ บรกิ ารวิชาการ คณะสงั คมศาสตรຏ ดา้ นินงานระหวางวนั ทีไ 7 พฤษภาคม - 14 สิงหาคม 2558 ดยรว มกบั ศูนยวຏ จิ ัยทคนลยพี ลังงานพอไื สิงไ วดลຌอม คณะวศิ วกรรมศาสตรຏ มหาวทิ ยาลัยชียง฿หม รายงานฉบบั นมๅี งุ นา้ สนอมติ ทิ างศรษฐกจิ สงั คมของความปนຓ เปเด฿ຌ นการบรหิ ารจดั การชวี มวลหลอื ฿ชຌ จากการปลูกละปรรูปขຌาวพดลๅียงสัตวຏ ฿นอ้าภอมจม จังหวัดชียง฿หม ดยนຌนการมีสวนรวมของ กษตรกรละประชาชนผຌูมีสวนเดຌสวนสีย฿นพืๅนทไี การศึกษานีๅถือปຓนการส้ารวจน้ารองกไียวกับสถานการณຏ การผลิตละขายขຌาวพดลๅียงสัตวຏ฿นอ้าภอมจม ดยนຌนเปทไีพืๅนทไีเรขຌาวพด ผลผลิต ตลอดจนปริมาณ ศษซากชีวมวลหลือ฿ชຌ ประสบการณຏ การปฏิบัติของกษตรกรผຌูปลูกขຌาวพด รวมเปถึงความคิดหในของ ผปูຌ ระกอบการ กลมุ องคกຏ ร หนวยงานตางโ ฿นม จม พไือทีไจะเดຌขาຌ ถงึ สาหตขุ องปญหาละสามารถหา นวทาง฿นการบรหิ ารจดั การชวี มวลหลอื ฿ชจຌ ากการปลกู ละปรรปู ขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ อนั จะมสี ว นชว ยบรรทา ปญหามลภาวะอากาศจากฝุຆนหมอกควนั ทีไ กดิ จากการผาเดอຌ ยางปนຓ รูปธรรม การท้างานนຌนการวิจัยภาคสนาม (Field Research) การวิจัยส้ารวจ (Survey Research) ละ การจัดประชุมรับฟงความคิดหในควบคูเปการท้างานสรຌางครือขายทางสังคม฿นพๅืนทไี ทๅังนๅีดยเดຌรับความ อนุ คราะหชຏ วยหลือละความรวมมือปຓนอยางดีจาก ส้านักงานอ้าภอมจม สหกรณຏการกษตรมจม ทศบาลละหนวยงานปกครองสวนทຌองถไิน฿นพืๅนทไี ตัวทนชาวบຌานละผูຌน้าชุมชน ประธาน รองประธาน ละผูจຌ ัดการสหกรณຏการกษตรมจม ละผ฿ຌู หญบຌาน฿น 3 ตา้ บล พๅนื ทซไี งไึ เดຌรับการคดั ลอื กสมุ สา้ รวจ คือ ต้าบลกองขก ต้าบลทา ผา ละต้าบลมศึก ศูนยຏวิจัยละบริการวิชาการ คณะสังคมศาสตรຏ มหาวิทยาลัยชียง฿หม จึงขอกราบขอบพระคุณ เวຌ ณ ทไีนดๅี วຌ ย
สารบญั 1 1 บทนํา 5 2 แมแ จม 5 11 2.1 ความปนຓ มาของอ้าภอม จม 12 2.2 ขอຌ มลู ดาຌ นประชากร 2.3 มจมกับการพฒั นา 14 3 การผลิตและการคาขายขา วโพดเลี้ยงสตั ว 14 3.1 การปลูกขาຌ วพด฿นอ้าภอมจม 16 3.2 การขยายพนๅื ทปไี ลูกขาຌ วพด฿นอ้าภอม จม 18 3.3 ฤดกู าลผลิตขຌาวพด 19 3.4 ขๅนั ตอนละวธิ ีการปลูกขาຌ วพด 20 3.5 รงงานละการคาຌ ขายขาຌ วพด 4 เศษซากชีวมวลจากการผลติ และขายขาวโพดเลี้ยงสัตว 24 4.1 สัดสวนศษซากชวี มวลจากการปลกู ขຌาวพด 25 4.2 พนๅื ทไีปลกู ขาຌ วพด฿นอ้าภอมจม 28 4.3 กองศษซากชีวมวลจากการมมลใดขຌาวพด 31 4.4 การสา้ รวจทตไี งๅั จดุ กองชวี มวล 32 4.5 ผูຌมีสวนเดสຌ ว นสียกับการบริหารจดั การชวี มวลหลอื ทๅงิ จากการปลกู ขาຌ วพด 36
5 ผลการสาํ รวจความคดิ เห็นของกลมุ เกษตรกรผปู ลูกขาวโพด 40 5.1 บทน้า 40 5.2 การกใบรวบรวมขຌอมูลดຌวยบบสอบถาม 45 5.3 การน้าสนอผลการสา้ รวจ 47 6 การประชุมรับฟงความคดิ เหน็ 58 6.1 การประชมุ พือไ หารอื ละรับฟง ความคดิ หในจากตวั ทนกลมุ สหกรณຏการกษตรม จม 59 6.2 การประชมุ พไือหารือละรบั ฟง ความคดิ หนใ จากตวั ทนกษตรกร ผนຌู า้ ชาวบาຌ น 62 6.3 การประชุมรบั ฟง ความคิดหในระดบั อา้ ภอ 63 7 บทสรปุ 66 บรรณานกุ รม 70 ภาคผนวก 72 • ภาคผนวก 1 73 • ภาคผนวก 2 74 • ภาคผนวก 3 บบสอบถาม 75 • ภาคผนวก 4 รายชไอื ผูຌขຌารวมประชมุ 83
1 ขาวโพดแมแจม 1 บทนาํ พืๅนทีไภาคหนือถบตอนบนของประทศเทยมีลักษณะทางภูมิศาสตรຏกายภาพปຓนหุบขาละทุงราบ (hill-valley) ประชากรสวน฿หญ฿นอดีตอาศัยน้ๅาฝนละระบบหมืองฝายจัดการบริหารน้ๅาพืไอปลูกขຌาว ละพืชผลการกษตรอืไนโ ฿นทีไนาละทีไเร อยางเรกใตาม หลายทศวรรษทไีผานมาทๅัง฿นพๅืนทีไกษตรกรรม บนทีไราบลุมน้ๅาละบนภูขาสูง กษตรกรเดຌหันมาปลูกพืชชิงพาณิชยຏกันมากขึๅน ตละปมีผลิตผลการกษตร ปຓนจ้านวนมาก ดยฉพาะล้าเยละขຌาวพดลๅียงสัตวຏ จากขຌอมูลการพาะปลูกของส้านักงานศรษฐกิจ การกษตร ป 2556 พบวา ฿นภาคหนือมีพๅนื ทีไ พาะปลูกขาຌ วพด 5.59 ลຌานเร พไมิ จากป 2555 ทีไมีพๅนื ทีไปลูก 4.39 ลาຌ นเร ซงไึ สดง฿หຌ หนใ วา มกี ารพมไิ พนๅื ทปไี ลกู ขาຌ วพดมากกวา 1 ลาຌ นเร หรอื รอຌ ยละ 27 ฿นวลาพยี ง 1 ป ยิไงเปกวานๅัน สิไงทไีหลือจากการปลูกขຌาวพดลีๅยงสัตวຏพืไอขายคือศษซากหลือทิๅงทางการกษตรทไีรียกวา “ชีวมวล” ซไึงบงออกปຓน 2 สวน คือ ตຌน/ตอ/฿บ ละ ซัง/ปลือก ชีวมวลจากเรขຌาวพด (ทๅังสองบบ) ยงั เมเ ดมຌ กี ารจดั การอยา งปนຓ ระบบ ปจ จบุ นั กษตรกรสว น฿หญย งั มกี ารผาทา้ ลายศษซากหลอื ทงๅิ ทางการกษตร หลานๅกี อ฿หຌกิดปญหามลพิษทางอากาศ ละหลายโ กรณีมีสวนกไียวพันกับเฟปຆา ทๅังนีๅคาดกันวาระบบ
ขาวโพดแมแจม 2 การผลติ อนั กยไี วพนั กบั การปลกู ขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ พอไื ขายทไี พรก ระจายเปตามพนๅื ทบไี นภู ขาสงู ฿นถบภาคหนอื อาจมีสวนอยางส้าคัญทไีกอ฿หຌกิดปญหาหมอกควัน฿นชวงตຌนฤดูรຌอน (คือระหวางปลายดือนกุมภาพันธຏ ถงึ ราวโ ดอื นมษายน) สง ผลกระทบตอ คณุ ภาพอากาศละสขุ ภาพอนามยั ของประชาชนทวัไ เปทกไี ระจายพนๅื ทไี ออกเป฿นวงกวຌาง สา้ หรบั พืๅนทไจี งั หวัดลา้ พนู ละจังหวัดชยี ง฿หม ซึงไ ตัๅงอย฿ู นทไีราบระหวางหุบขาลุม นา้ๅ มป งຂ บนองขา ดียวกัน การผาศษซากชีวมวลจากการท้าเรขຌาวพดพืไอขาย฿นทีไลงเดຌมีสวนกอ฿หຌกิดปญหามลภาวะ ทางอากาศอยางมาก นไืองจากการผา฿นทไีลงนอกจากจะท้า฿หຌกิดฝຆุนควันละมลภาวะทางอากาศอืไนโ ยงั อาจนา้ เปสปู ญ หาเฟปาຆ ฿นชว งหนาຌ ลงຌ ซงึไ (เฟปาຆ ละการผาเร พอืไ ปดຂ พนๅื ทไี ตรยี มดนิ พาะปลกู ) ปนຓ สาหตุ หลกั ของปญ หาหมอกควนั ฿นภาคหนอื ฝนุຆ ควนั จากการผามี นวนมຌ ทจไี ะถกู กกั อย฿ู นบริ วณอง ทรีไ าบระหวา ง หุบขา ผลการวิคราะหຏพๅืนทีไปลูกขຌาวพด฿น 2 จังหวัดนีๅ สดง฿หຌหในวา ทๅังสองพๅืนทีไมีสิไงทีไหมือนกันคือ มสี ดั สว น฿นการปลกู ขาຌ วพดลยีๅ งสตั ว฿ຏ นปรมิ าณทสีไ งู ละปนຓ จดุ ทมไี สี ถติ กิ ารผา฿นทีไ ลง จงຌ ฿นปรมิ าณทสไี งู ทงๅั นๅี จากสถติ พิ บวา พนๅื ทอไี า้ ภอม จม จงั หวดั ชยี ง฿หม ปนຓ พนๅื ททไี ไี กดิ hot spot สงู กวา พนๅื ท฿ไี กลຌ คยี ง คอื อา้ ภอลๅี จงั หวัดลา้ พนู (ทัๅงโ ทไพี ๅนื ทไอี ้าภอลีๅมพี ๅนื ทไี พาะปลกู ขຌาวพด฿นสัดสว นทมีไ ากกวา ) การปลูกขຌาวพดอาจพรขຌามาสูพๅืนทีไอ้าภอมจมนานลຌว คือตๅังตชวงทศวรรษ 2500 จากการ สนับสนุนสงสริมของภาครัฐตามผนพัฒนาศรษฐกิจหงชาติ ฉบับทีไ 1 อยางเรกใตาม ราวโ 2 ทศวรรษ ทผไี า นมา ถือปนຓ จุดปลไียนสา้ คัญของการปลูกขาຌ วพดลๅียงสัตวຏ พไือขาย฿นม จม กษตรกร฿นพนืๅ ทีไขาຌ รวม ปຓนจ้านวนมากละมีการขยายพๅืนทีไลุกลามออกเป฿นวงกวຌาง กระทัไงน้าเปสูการรุกพืๅนทไีปຆาทไีนาจะกิดขึๅน มไอื เมนานมานีๅ ตงัๅ ตป พ.ศ. 2542 เดຌริไมมีบริษทั มลดใ พนั ธຏุขຌาวพด ซไงึ ปຓนบรษิ ทั ประกันราคาผลผลิตขຌามา สงสริม฿หຌกษตรกรปลูกขຌาวพดสา้ หรบั ผลติ มลดใ พนั ธຏุ ทชไี าวบาຌ นรยี กกนั วา “ขาຌ วพดถอดดอก” ดย฿นป รก รมไิ สง สรมิ ทเไี รส ามสบละเรบ าຌ นกองขก ปนຓ พืนๅ ทไีราวโ 2,000 เร (กติ ติชยั กวຌ ประสรฐิ ละคณะ, 2549: 111-140) จากนๅันจึงสงผล฿หຌการปลูกขຌาวพดลีๅยงสัตวຏกลายมาปຓนพืชศรษฐกิจส้าคัญของอ้าภอมจม กระทไงั ปจ จบุ นั ตๅังตตຌนทศวรรษ 2550 ขຌอมูลจากส้านักงานกษตรอ้าภอมจม ป 2549-2550 ระบุวา กษตรกร อ้าภอมจมรຌอยละ 80 มีอาชีพหลักคือการปลูกขຌาวพด ซไึงมีทๅังขຌาวพดลๅียงสัตวຏละขຌาวพดมลใดพันธุຏ การปลูกขຌาวพดทีไน้าเปสูการบุกรุกพๅืนทีไปຆานัๅน นาจะริไมกิดขึๅนอยางจริงจังชวงระหวางป 2544-2545 (อานภุ าพ นนุ สง, 2551) ขอຌ มลู ป พ.ศ. 2550 ชชๅี ดั วา พนๅื ทปไี ลกู ขาຌ วพด฿นอา้ ภอม จม มจี า้ นวนราวโ 82,904 เร ผลผลติ ฉลยไี ตอ เร 1,316 กิ ลกรมั รวมผลผลติ ทงๅั หมด 97,986,900 กิ ลกรมั ปจ จบุ นั การปลกู ขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ ฿นพนๅื ทอไี า้ ภอม จม จงึ มที งๅั การปลกู พอไื ผลติ มลดใ พนั ธຏุ ละการปลกู พอไื ขายฝก ขาຌ วพดปนຓ วตั ถดุ บิ อาหารสตั วຏ ซึไงทัๅง 2 บบ มีวิธีการปลูกละการจัดการทไีตกตางกัน สถิติจากส้านักงานกษตรจังหวัดชียง฿หม1 ระบุวา ฿นปการผลิต พ.ศ. 2556-2557 อา้ ภอม จมมีพๅืนทไีปลูกขຌาวพดลยๅี งสัตวຏพมิไ ขนๅึ ปຓน 107,265 เร บง ปนຓ (1) การปลกู ขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ พอไื ขายปนຓ วตั ถดุ บิ อาหารสตั วຏ 106,528 เร เดผຌ ลผลติ รวม 76,941 ตนั (ผลผลติ ฉลยไี 737 กิ ลกรัมตอ เร) ละ (2) การปลูกขຌาวพดลีๅยงสัตวຏ พอืไ ผลติ มลใดพนั ธุຏ พนๅื ทไี 737 เร เดผຌ ลผลติ รวม 737 ตัน (ผลผลิตฉลยไี 1,000 กิ ลกรัมตอ เร) ซไงึ คิดปຓนสดั สวนรຌอยละ 0.69 ของพๅืนทีปไ ลูกขาຌ วพดลียๅ งสัตวຏ ทังๅ อา้ ภอ 1 http://www.chiangmai.doae.go.th/reports/stat_plan/stat_plantproduction56-57.pdf
3 ขา วโพดแมแ จม การศกึ ษาขอຌ มลู พนๅื ฐานกีไยวกบั พืๅนทไปี ลกู ขຌาวพดลๅยี งสตั ว฿ຏ นอา้ ภอม จม จังหวดั ชียง฿หม การผลิต ละการขาย ตลอดจนความปนຓ เปเด฿ຌ นการบรหิ ารจดั การชวี มวลหลอื ฿ชจຌ ากการพาะปลกู ละปรรปู ขาຌ วพดฯ จึงส้าคัญอยางยไิงตอการสรຌางความรูຌละการท้าความขຌา฿จ สาหตุทไีทຌจริงของปญหาละนวทางการกຌเข พไอื ลดผลกระทบจาก “ปญ หาหมอกควนั ” หรือมลภาวะทางอากาศอันมีสาหตุหลกั มาจากเฟปาຆ ละการผา (ศษซากชีวมวลหลือ฿ชຌจากการท้าเรพืไอผลิตละคຌาขายขຌาวพดลๅียงสัตวຏ) ดยลือกพๅืนทีไอ้าภอมจม ปนຓ กรณศี กึ ษานา้ รอ ง นนຌ การศกึ ษาขอຌ มลู พนๅื ฐานอยา งรอบดาຌ นทงัๅ ทางศรษฐกจิ สงั คม ตลาดละกระบวนการ ผลติ ตา งโ ละกระบวนการทา้ งานท฿ีไ หคຌ วามสา้ คญั ตอ การมสี ว นรว มของกลมุ กษตรกรผปຌู ลกู ขาຌ วพด฿นพนๅื ทไี หนวยงานภาครัฐละการปกครองสวนทຌองถิไน ภาคประชาสังคม ละชาวบຌานกลุมอไืนโ ผຌูมีสวนเดຌสวนสีย จากการปลูกละขายขาຌ วพดลีๅยงสัตวຏ วตั ถุประสงคข องการศกึ ษา 1. พไอื ศึกษาขอຌ มลู กยีไ วกับการปลูกขาຌ วพด฿นพๅืนทีไ ปງาหมาย ชน จ้านวนกษตรกร พๅนื ทีไ พาะปลูก ละการปรรูปผลผลติ จากขຌาวพด ปຓนตຌน 2. พไือระบุ หลง จดุ หรอื พืๅนทไี ทีไมีชีวมวลหลอื ฿ชจຌ ากการพาะปลูกละปรรปู ขຌาวพด 3. พไือส้ารวจละรวบรวมความคิดหในจากกลุมกษตรกรผຌูปลูกขຌาวพด กีไยวกับความปຓนเปเดຌ ฿นการลดปญหาหมอกควันจากการผาเหมຌวัสดุหลือทิๅงทางการกษตร การบริหารจัดการชีวมวลหลือ฿ชຌ จากการพาะปลกู ละปรรปู ขาຌ วพด 4. พไือจัดประชุมรวมกับชุมชน฿นอ้าภอมจม พไือรับฟงความหในจากผูຌมีสวนเดຌสวนสีย฿นพืๅนทีไ กยีไ วกบั การบรหิ ารจดั การชวี มวลหลอื ฿ชจຌ ากการปลกู ละปรรปู ขาຌ วพด ละสรปุ ความคดิ หนใ นวทางการ ด้านินงานตอ เป ขอบขตการดา้ นินงาน 1. ตามระยะวลาทกไี า้ หนด ครงการนมๅี ี วลาดา้ นนิ งานประมาณ 3 ดอื น (คอื ระหวา งวนั ทไี 7 พฤษภาคม - 14 สงิ หาคม 2558) พไือศกึ ษาขຌอมูลกยไี วกับการปลกู ขาຌ วพด฿นพนๅื ทีไมจม ดยประสานงานกบั หนวยงาน ราชการ ละองคกຏ ารปกครองสวนทຌองถินไ ปนຓ ตຌน 2. ทีมวจิ ัยลงพืนๅ ทภีไ าคสนามพไือสา้ รวจละระบุ หลง จุด หรือพนๅื ทไี ทมีไ ชี ีวมวลหลอื ฿ชจຌ ากการปลูก ละปรรูปขาຌ วพด ฿นพนๅื ทีไ ปງาหมาย 3 ตา้ บล คือ ต้าบลกองขก ต้าบลทาผา ละต้าบลมศกึ รวมถึงระบุ พกิ ดั ตา้ หนงทไสี า้ คญั โ ฿นอา้ ภอม จม 3. คณะท้างานละทีมวิจัยออกบบ วางผน ละด้านินการส้ารวจพไือรับฟงความคิดหในจากกลุม ผຌูมีสวนเดຌสวนสีย฿นพๅืนทไีปງาหมายของอ้าภอมจม ดยการสัมภาษณຏผຌูน้าชุมชนละการ฿ชຌบบสอบถาม จ้านวน 400 ชดุ ฿นพๅืนทีไ ปาງ หมาย 3 ต้าบลขาຌ งตนຌ
ขา วโพดแมแจม 4 4. คณะทา้ งานจัดประชุมรว มกับชมุ ชน฿นอา้ ภอม จม (คือทีไสหกรณຏการกษตรม จม ละทศบาล ตา้ บลทา ผา ละทวีไ า การอา้ ภอม จม ) พอไื รบั ฟง ความหนใ กยไี วกบั รปู บบการบรหิ ารจดั การฯ ทเไี ดจຌ ดั ทา้ ขนึๅ ฿นพนๅื ทไีปງาหมาย การนา้ สนอผลการศึกษา ฿นสว นตอจากนๅี ยกออกปน 5 บท คือ บททีไ 2 ม จม น้าสนอขຌอมลู พๅืนฐานของอา้ ภอม จม ชน จ้านวนกษตรกร พๅนื ทีไพาะปลูก ละการปรรูปผลผลิต จากขຌาวพด ผนทไี สดงพืๅนทไีปลูกขຌาวพดอ้าภอม จม ละผนทีไ สดงจุดทตไี ังๅ กองชวี มวล บททไี 3 การผลิตละการคาຌ ขายขຌาวพดลีๅยงสตั ว สนอขຌอมูลพืนๅ ฐานกยไี วกบั ระบบการปลูกขาຌ วพด วิธกี ารปลกู การกบใ กยไี ว การขายผลผลติ ขຌาวพด ของกษตรกร/ผูຌประกอบการ฿นอา้ ภอม จม บททีไ 4 ศษซากชวี มวลจากการผลิตละขายขຌาวพดลยๅี งสตั ว สนอขຌอมูลพืๅนฐานกีไยวกับศษซากชีวมวล พืๅนทไีตๅังกองซังขຌาวพด การจัดการชีวมวล฿นเรขຌาวพด ดยกษตรกร ตลอดจนนวทาง/ความปຓนเปเดຌ฿นการบรหิ ารจดั การ บททไี 5 ผลการสา้ รวจความคดิ หนใ ของกลุมกษตรกรผูปຌ ลูกขຌาวพด สนอขอຌ มลู พืนๅ ฐานของกษตรกรผูปຌ ลูกขຌาวพดลๅยี งสัตว฿ຏ นอา้ ภอม จม ความรຌู ความตระหนกั ละ ความคิดหในตอ การจดั การชวี มวลหลือ฿ชຌจากการปลกู (฿นเร) ละปรรูป (ศษซงั ) ขาຌ วพดลๅยี งสัตวຏ บททไี 6 การประชมุ รับฟง ความคดิ หนใ สนอสาระส้าคัญ ขຌอสนอนะละความคิดหใน฿นทไีประชุม จากตัวทนชาวบຌานละกลุมผຌูมีสวนเดຌ สวนสยี ฿นพืๅนทอีไ ้าภอม จม บททไี 7 บทสรปุ
5 ขา วโพดแมแ จม 2 แมแ จม 2.1 ความปนมาของอา้ ภอมจม อ้าภอมจม จังหวัดชียง฿หม ตๅังอยูบริวณทือกขาถนนธงชัย ทิศตะวันออกของดอยอินทนนทຏ อยูหางจากมืองชียง฿หมมาทางทิศตะวันตกฉียง฿ตຌ 118 กิลมตร อยูสูงจากระดับนๅ้าทะลปานกลาง 500-700 มตร มีพๅืนทไที ัๅงหมด 2,713.75 ตารางกิ ลมตร หรอื 1,707,586.57 เร พืๅนทีไสวน฿หญปຓนปาຆ ขา ละภูขาสูง คิดปຓน 70% ของพืๅนทไีทๅังหมด ทไีหลือ 20% ปຓนทไีราบชิงขา ละปຓนทีไราบลุมน้ๅาอีก 10% ทิศหนือติดกับอ้าภอกัลยาณิวัฒนา จังหวัดชียง฿หม ละอ้าภอปาย อ้าภอมือง จังหวัดมฮองสอน ทศิ ตะวนั ตกตดิ กบั อา้ ภอขนุ ยวม อา้ ภอมล านอຌ ย จงั หวดั มฮ อ งสอน ทศิ ฿ตตຌ ดิ กบั อา้ ภอฮอด จงั หวดั ชยี ง฿หม ละอา้ ภอมส ะรยี ง จงั หวดั มฮ อ งสอน ทศิ ตะวนั ออกตดิ กบั อา้ ภอสะมงิ อา้ ภอมว าง ละอา้ ภอจอมทอง จังหวดั ชียง฿หม (ดูภาพ 1.1)
ขาวโพดแมแจม 6 ตวั อา้ ภอม จม มนี า้ๅ จม ปนຓ มน า้ๅ สายหลกั เหลมาจากดอยกวิไ ปากาຌ งซงไึ ตงๅั อยทู างทศิ หนอื ของอา้ ภอ ม จม เหลผา นหมบู าຌ นตา งโ รวมทงๅั ตวั อา้ ภอ กอ นเหลลงเปรวมกบั มน าๅ้ ปงຂ ฝงດ ขวาทางทศิ ฿ตทຌ บีไ าຌ นสบจม สนຌ บงขตอา้ ภอจอมทองกับอ้าภอฮอด จังหวดั ชยี ง฿หม มีความยาว 170 กิลมตร การตงๅั ถนไิ ฐานของชนพนๅื มอื ง ชน ชาวลวั ะ ฿นพนๅื ทอไี า้ ภอม จม ปจ จบุ นั นา จะมมี านาน สว นการอพยพ ยกยาຌ ยขาຌ มาตๅังรกรากของคนเทพๅืนราบนาจะกดิ ขึนๅ อยางนอຌ ย 2 ชว งส้าคัญ คอื สมยั ราชวงศຏมงั ราย ละ สมยั ราชวงศຏ จาຌ จใดตน ซึงไ เดຌสถาปนาลຌานนาขๅนึ ฿หม฿นชว งตຌนรัตนกสนิ ทรຏ การอพยพขาຌ มาของคนกลุม฿หม ซึไงสวน฿หญคือชาวเทพๅืนทไีราบ ทีไขຌามาสวงหาทไีท้ากินละตๅังถไินฐานอยูตามลุมนๅ้ามจม฿นปจจุบันนัๅน นา จะตรงกบั ชวงวลานีๅ ดงั ปรากฏวา ชุมชนมจม เดรຌ ับการยกฐานะปนຓ อ้าภอมืไอป พ.ศ. 2447 ดิมชอืไ วา อา้ ภอชา งคงไิ (ปจ จบุ นั ชา งคงไิ ปนຓ ชอไื ตา้ บลหนงไึ ฿นอา้ ภอม จม ) ตงๅั ทวไี า การอา้ ภอทบไี าຌ นหมทู ไี 4 ตา้ บลทา ผา มนี ายชนไื ด้ารงตา้ หนง นายอา้ ภอ ลา กันวา฿นชว งวลานๅนั ซึไงอย฿ู นสมัยการปฏริ ูปการปกครองบบมณฑล ทศาภิบาล ราษฎรอดอยากขาดคลนละเมน ยิ มการปกครองทไมี ีการกใบภาษีอากร ชาวบาຌ นกลมุ หนงึไ เดຌ ขาຌ ปลຌนทไีวาการอ้าภอจนนายอ้าภอตຌองสียชีวิต ตอมาทางราชการจึงเดຌยຌายทไีวาการอ้าภอเปยังวัดชางคิไง มีนายสนิท ปຓนนายอ้าภอ จนกระทัไงป พ.ศ. 2481 ทางราชการเดຌลดฐานะลงปຓนกไิงอ้าภอ ละตัๅงชืไอวา กงิไ อ้าภอมจม ขๅนึ กับอา้ ภอจอมทอง ตอมา฿นป พ.ศ. 2499 กไิงอ้าภอมจม เดຌรับการยกฐานะปຓน อ้าภอมจม ละมไือวันทไี 26 ธนั วาคม 2552 เดมຌ ีการบงพืๅนทีไของตา้ บลจมหลวง ตา้ บลบาຌ นจนั ทรຏ ละต้าบลมดด ออกเปจดั ตๅงั อ้าภอกัลยาณิวัฒนา จงึ ทา้ ฿หຌอา้ ภอม จม฿นปจ จุบันมีพๅนื ทกไี ารปกครองครอบคลุม 7 ตา้ บล 104 หมูบ ຌาน2 เดຌก 1. ต้าบลชา งคิไง 19 หมบู ຌาน 2. ต้าบลทา ผา 10 หมบู าຌ น 3. ต้าบลบาຌ นทับ 13 หมบู าຌ น 4. ต้าบลมศกึ 17 หมูบาຌ น 5. ต้าบลมนาจร 19 หมบู ຌาน 6. ต้าบลปางหนิ ฝน 14 หมบู ຌาน 7. ต้าบลกองขก 12 หมูบຌาน ดาຌ นการปกครองสว นทอຌ งถนไิ ทอຌ งทอไี า้ ภอม จม ประกอบดวຌ ยองคกຏ ารปกครองสว นทอຌ งถนไิ 8 หง เดຌ ก 1. ทศบาลต้าบลมจม ครอบคลุมพืนๅ ทีบไ างสว นของตา้ บลชางคิไง 2. ทศบาลตา้ บลทา ผา ครอบคลมุ พๅนื ทตไี า้ บลทา ผาทงๅั ตา้ บล 3. องคຏการบรหิ ารสวนตา้ บลชางคไงิ ครอบคลุมพนๅื ทีไตา้ บลชา งคไิง (ฉพาะนอกขตทศบาลต้าบลม จม) 4. องคຏการบริหารสว นต้าบลบาຌ นทบั ครอบคลุมพืนๅ ทีตไ ้าบลบาຌ นทับทๅังตา้ บล 5. องคຏการบริหารสวนต้าบลมศกึ ครอบคลุมพืนๅ ทีตไ า้ บลมศ กึ ทๅงั ตา้ บล 6. องคกຏ ารบริหารสวนต้าบลมนาจร ครอบคลมุ พืนๅ ทตไี า้ บลมน าจรทงๅั ต้าบล 7. องคกຏ ารบริหารสว นตา้ บลปางหินฝน ครอบคลุมพนืๅ ทตไี า้ บลปางหินฝนทังๅ ต้าบล 8. องคຏการบรหิ ารสวนต้าบลกองขก ครอบคลมุ พนืๅ ทไีตา้ บลกองขกทงๅั ตา้ บล 2 http://www.orphya.org/index.php/th/mechaem-geography
7 ขาวโพดแมแ จม
ขา วโพดแมแ จม 8 ภาพ 1.1 ผนทไอี า้ ภอม จม จังหวัดชียง฿หม ทไมี า: พฒุ พิ งศຏ นวกจิ บา้ รงุ ปรบั ปรงุ จาก Google Map
9 ขาวโพดแมแจม สภาพภูมิอากาศของอ้าภอม จมคอนขຌางยนใ บงออกปຓน 3 ฤดู คอื ฤดูรอຌ น ริไมตๅังตดอื นมีนาคม ถึงดือนพฤษภาคม มีอุณหภมู ิ ฉลีไยสงู สุดอยูทีไ 31.5 องศาซลซยี ส ฿นดือนมษายน ฤดูฝน รไิมตงัๅ ตดือน มิถุนายนถึงดือนพฤศจิกายน มีปริมาณนๅ้าฝนฉลีไยสูงสุดตลอดทัๅงปอยูทไี 1,248.8 มิลลิมตร ฝนตกฉลไีย มากทสไี ดุ ฿นดอื นสงิ หาคม 246.4 มลิ ลิ มตร ฤดหู นาว รมไิ ตงๅั ต ดอื นธนั วาคมถงึ กมุ ภาพนั ธຏ อณุ หภมู ิ ฉลยไี ตา้ไ สดุ ฿นดอื นธันวาคม อยทู ไี 13.7 องศาซลซียส การ฿ชຌทไดี นิ ของอา้ ภอม จม ซไึงมีพนๅื ทีทไ งๅั หมด 1,707,586.57 เร สามารถจา้ นกการ฿ชทຌ ดีไ นิ ออกเดຌ 5 ประภท เดຌ ก พนๅื ทไี กษตรกรรม พนๅื ทปีไ าຆ เมຌ พนๅื ทีไ หลง นาๅ้ พนๅื ทอไี ยอู าศยั ละพนืๅ ทีอไ ืไนโ ดยสรุปเวຌ ดังตารางตอ เปนีๅ ตารางประภทการ฿ชทຌ ดไี ิน ประภทการ฿ชทຌ ดไี ิน จ้านวน (เร) รอຌ ยละ กษตรกรรม 288,863.34 16.92 ปาຆ เมຌ 1,401,553.62 82.08 หลงนๅา้ 2,346.48 0.14 ทไอี ยอู าศัย 11,926.61 0.70 อไืนโ 2,896.52 0.17 รวม 1,707,586.57 100.00 ทมไี า: จากระบบสารสนทศภมู ิศาสตรຏ ครงการบรหิ ารจดั การทรพั ยากรนๅ้าจังหวดั ชียง฿หม, 2553 สัดสว นของการ฿ชຌทีดไ ิน พบวา ลกั ษณะของการ฿ชทຌ ีไดินมสี ัดสวนมากทสีไ ุด คอื ปຆาเมຌ กระจายตวั อยูท วไั ทัๅง อ้าภอ ดย฿ชทຌ ไดี ินทงัๅ สๅนิ 1,401,553.62 เร หรอื คิดปຓนรຌอยละ 82.08 ของการ฿ชຌทดไี ินทๅงั หมด รองลงมาปนຓ การ฿ชทຌ ดีไ ินทางดຌานกษตรกรรม กระจายตวั อยูทไวั ทๅงั พๅนื ทีไชนดียวกนั ดย฿ชຌทไีดินทงๅั สนิๅ 288,863.34 เร หรอื คิดปຓนรอຌ ยละ 16.92 ของการ฿ชຌทีดไ นิ ทัๅงหมด ดงั สดง฿นผนภาพขาຌ งลา งนๅี
ขา วโพดแมแ จม 10
11 ขา วโพดแมแจม 2.2 ขຌอมูลดຌานประชากร ดงั ทกีไ ลาวเปขຌางตຌน ปจ จบุ นั ฿นอ้าภอม จม บงขตการปกครองออกปຓน 7 ต้าบล เดຌ ก ต้าบลมศ กึ ตา้ บลมน าจร ตา้ บลปางหนิ ฝน ตา้ บลชา งคงิไ ตา้ บลทา ผา ตา้ บลบาຌ นทบั ละตา้ บลกองขก รวม 104 หมบู าຌ น ดຌานองคຏกรปกครองสวนทຌองถไิน มี 2 ทศบาล คือ ทศบาลต้าบลมจม (บางสวนของต้าบลชางคไิง) ละทศบาลต้าบลทาผา ละองคຏการบริหารสวนต้าบลทไีหลืออีก 6 หง จ้านวนประชากรอ้าภอมจม (พ.ศ. 2557) จากขຌอมูลระบบสถิติทางการทะบียน กรมการปกครอง มีทๅังสิๅน 15,862 ครัวรือน จ้านวน 55,951 คน ยกปนຓ ชาย 28,575 คน ละหญงิ 27,376 คน (ดูรายละอยี ดจากตาราง 1.1) ความหนานน ของประชากรประมาณ 20 คน/ตารางกิ ลมตร ประกอบดวຌ ยชาวพนๅื ราบหรอื เทยวน สว น฿หญต งๅั บาຌ นรอื นอยู ฿นทรไี าบลมุ นา้ๅ 18,106 คน คิดปนຓ รຌอยละ 31.92 ชาวขาผา ปกากอะญอ ผา มຌง ละลวั ะ 42,773 คน คดิ ปຓน รຌอยละ 68.08 สวน฿หญอาศัยอยูตามทีไราบชิงขาละทไีราบลุมน้ๅา ดยมีประชากรนับถือพระพุทธศาสนา 56.48% นบั ถอื คริสตศຏ าสนา 24.03% สวนทไีหลอื อกี 19.49% นบั ถอื ผี ประชากรสวน฿หญประกอบอาชีพท้านาท้าเร ลีๅยงสัตวຏ รับจຌาง ละคຌาขาย พืชศรษฐกิจของ อ้าภอมจม เดຌก ขຌาว ขຌาวพดลๅียงสตั วຏ หอมดง กาฟ ปຓนตนຌ ตาราง 1.1 จ้านวนครวั รือนละประชากร฿นอา้ ภอม จม จากขอຌ มลู ทะบยี น ป พ.ศ. 2557 ครัวรอื น ชาย (คน) หญิง (คน) รวม (คน) 4,084 8,171 ตา้ บลชา งคไิง 2,468 4,087 2,477 4,964 3,031 6,263 ต้าบลทา ผา 1,640 2,487 5,914 12,204 5,170 10,716 ต้าบลบาຌ นทับ 2,046 3,232 3,459 7,051 3,241 6,582 ตา้ บลมศึก 2,758 6,290 27,376 55,951 ตา้ บลมน าจร 3,123 5,546 ต้าบลปางหินฝน 1,779 3,592 ตา้ บลกองขก 2,048 3,341 รวม 15,862 28,575 ทไมี า: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/ ขาຌ ถงึ สิงหาคม 2558 ชาวบຌาน฿นอ้าภอมจมสวน฿หญท้านา ท้าสวน ท้าเร มีพืๅนทไีพาะปลูกประมาณ 288,863.34 เร ปຓนพๅืนทไีท้านาประมาณ 82,088.08 เร พืชเร/เมຌผล ละพืชผักทไีท้าการพาะปลูกสวนมาก เดຌก ขຌาวจຌา ขาຌ วหนียว ลา้ เย ลินๅ จีไ มะมวง ถวไั หลอื ง กะหลา้ไ ปลี ผักกาดขาว หอมดง ครอท กระทยี ม มะนาว ดงั ตาราง ตอเปนๅี
ตาราง 1.2 พชื ศรษฐกจิ อ้าภอม จม ปก ารผลิต 2556/2557 ขาวโพดแมแ จม 12 ชนดิ พชื พืๅนทไีปลูก (เร) ผลผลติ รวม (ตัน) มะมวง 782 547 ลา้ เย 361 329 ลๅินจีไ 90 43 สຌมขียวหวาน 39 24 กาฟ 1,341 113 ยางพารา 3,674 95 ขาຌ วจຌานาป 38,976 18,380 ขຌาวหนียวนาป 10,662 6,301 ขຌาวหนยี วนาปรงั 213 116 ขาຌ วพดลๅยี งสตั วຏ 76,941 ขຌาวพดลๅียงสัตวຏ (มลใดพันธุຏ) 106,528 737 ถวไั หลือง (ฤดูลงຌ ) 737 65 ถไัวดงหลวง 290 32 มนั ฝรงไั 235 1,514 กระทยี ม 753 83 หอมดง 130 13,225 5,373 ทีมไ า: ส้านกั งานกษตรจงั หวดั ชียง฿หม 2.3 ม จม กบั การพัฒนา อ้าภอมจมกຌาวขຌาสูยุคของกระสการพัฒนาตๅังตทศวรรษ 2490 ดยชวงวลานีๅนอกจากปຓน ยคุ ของการปลกู ฝนດຂ ลวຌ ยงั ปนຓ ชว งทมไี กี ารคลอไื นเหวของพรรคคอมมวิ นสิ ตຏ หง ประทศเทย ละอา้ ภอม จม ถูกระบุวาปຓนพืๅนทีไคลืไอนเหวของนวรวมพรรคคอมมิวนิสตຏฯ อ้านาจรัฐจากสวนกลางริไมขຌามามีบทบาท ฿นพนๅื ทอไี า้ ภอม จม พมิไ มากขนๅึ พอืไ สราຌ งความมนัไ คงผา นครงการพฒั นาตา งโ (พฒุ พิ งศຏ นวกจิ บา้ รงุ , 2556: 75-76) ตอ มาชว งกลางทศวรรษ 2520 ถงึ ตนຌ ทศวรรษ 2530 อนั ปนຓ ชว งวลาดยี วกนั กบั ทรีไ ฐั บาลดา้ นนิ นยบาย “รว มพฒั นาชาตเิ ทย” อา้ ภอม จม กลายปนຓ พนๅื ทดไี า้ นนิ งานของผนงานพฒั นาขนาด฿หญ ฿นชอืไ “ครงการ พฒั นาลมุ นาๅ้ ม จม ” (พ.ศ. 2524-2532) มี ปาງ หมายพอืไ กปຌ ญ หายาสพตดิ ลดการปลกู ฝนຂດ กเຌ ขปญ หาความ ยากจน ดยสงสริมการท้ากษตรดຌวยทคนลยีสมัย฿หม สงสริมการอนุรักษຏปຆาเมຌละปງองกันเฟปຆา ละ การสนับสนุนดຌานบริการตางโ พืไอ฿หຌพๅืนทไีลุมนๅ้ามจมซึไงปຓนพืๅนทไี “สีชมพู” (หมายถึงคยปຓนขตทไีมี การคลไือนเหวของสมาชิกพรรคคอมมิวนิสตຏหงประทศเทย) ฿หຌกลับมาสูสภาวะปกติ (ส้านักอนุรักษຏละ จดั การตนຌ นา้ๅ , 2554) ครงการพฒั นาตา งโ ขยายจากชมุ ชนพนๅื ราบละขนๅึ มาสชู มุ ชนบนพนๅื ทสไี งู ชน การกอ สราຌ ง
13 ขาวโพดแมแ จม สาธารณปู ภค การสงสริมการปลูกพชื ศรษฐกจิ ปนຓ ตนຌ อยา งเรกใตาม ครงการพฒั นาลมุ นๅ้าจมมขี อบขต ละขຌอจ้ากัด฿นการด้านินงาน ท้า฿หຌหลายชุมชนหมูบຌานดยฉพาะชุมชนบนพๅืนทไีสูงซึไงตๅังอยูหางเกลจาก ตวั มอื ง ขาຌ เมถึงครงการพฒั นา ชว งกลางทศวรรษทีไ 2530 ถงึ ตนຌ ทศวรรษทีไ 2540 มจຌ ะปนຓ ชว งทไี กดิ ปญ หาความขดั ยงຌ รนุ รงระหวา ง จຌาหนຌาทไีปຆาเมຌละชาวบຌานทไีอาศัย฿นขตปຆา ซึไงสืบนืไองจากการประกาศขตปຆาอนุรักษຏทับทีไอยูอาศัยละ ททไี า้ กนิ ตร ะบบการผลติ ของชาวบาຌ นเมเ ดຌ ปลยไี นปลงเปจากชว งกอ นหนาຌ มากนกั ดยสว น฿หญย งั คงวถิ กี ารผลติ บบยงั ชพี ละการทา้ เรห มนุ วยี นปนຓ หลกั การปลกู พชื ศรษฐกจิ สว น฿หญข ยายตวั ฿นกลมุ คนมอื งพนๅื ราบ กระทงไั กลางทศวรรษทีไ 2540 ชุมชนบนพๅืนทีไสูงเดຌรับอกาสขຌาถึงครงการพัฒนาตางโ อยางชัดจน฿นหลายดຌาน ทัๅงจากนยบายจากรัฐบาลสวนกลางละจากการมืองการปกครองสวนทຌองถไิน ชน การพัฒนาครงสรຌาง พๅนื ฐาน (ถนน เฟฟງาพลังสงอาทติ ย)ຏ การขาຌ ถึงงนิ ทุนกูຌยมื (กองทุนหมูบຌาน ธ.ก.ส. ฯลฯ) สิทธิ฿นการขาຌ ถงึ การรักษาพยาบาล ปຓนตຌน ซไึงชวงวลาดังกลาวปຓนชวงทไีการปลูกขຌาวพดลๅียงสัตวຏขยายตัวจากพืๅนทีไราบ ขๅึนสูพืๅนทีสไ งู อานภุ าพ นุนสง (2551) ระบวุ า การปลูกขาຌ วพดบุกรุกพนๅื ทปีไ ຆา฿นอา้ ภอม จมนๅันริไมกิดขๅึน อยา งจริงจังชว งป พ.ศ. 2544-2545 ทศวรรษทไี 2550 ขณะทไีการขยายพๅืนทไีพืไอท้าเรขຌาวพด฿นขตปຆายังคงด้านินตอเป อ้าภอมจม กลายปຓนพๅืนทไีปງาหมายของครงการพัฒนาพไือพยายามกຌปญหาการบุกรุกพืๅนทีไปຆาตຌนน้ๅาละมลภาวะ จากหมอกควัน ดยฉพาะครงการวิจัยปຓนจ้านวนมาก ซึไงกีไยวนไืองมาจากกระสขาวความสืไอมทรม ของสภาพวดลຌอมประกอบกับวิกฤตหมอกควันภาคหนือ฿นป พ.ศ. 2550 ตัวอยางชน “ครงการตຌนบบ การจัดการทรัพยากรธรรมชาติละสิไงวดลຌอม฿นพๅืนทไีอ้าภอมจมละอ้าภออมกຎอย จังหวัดชียง฿หม”3, “ครงการสราຌ งความขຌมขใงกชมุ ชน฿นการกเຌ ขปญ หาวกิ ฤตหมอกควัน” (เพรัช ตระการศิรนิ ันทຏ ละคณะ, 2553ก; 2553ข), “ครงการหมูบาຌ นขาຌ วพดลดหมอกควนั ” (สุชน ตัๅงทววี ิพัฒนຏ ละคณะ, 2555) ปຓนตຌน 3 http://www.dnp.go.th/fca16/file/jkpqzst3f1lev5d.ppt
ขาวโพดแมแจม 14 3 การผลิตและการคาขาย ขาวโพดเล้ยี งสตั ว 3.1 การปลูกขาຌ วพด฿นอา้ ภอม จม ขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ ขาຌ สอู า้ ภอม จม ละนา้ การปลยไี นปลงทางกายภาพละศรษฐกจิ สงั คมมาสพู นืๅ ทีไ อยางมนี ัยส้าคญั มอไื ประมาณป พ.ศ. 2542 ดยมีบริษัทมลใดพันธขุຏ าຌ วพด ซึไงปนຓ บรษิ ทั ประกนั ราคาผลผลิต ขຌามาสงสริม฿หຌกษตรกรปลูกขຌาวพดส้าหรับท้ามลใดพันธຏุทไีชาวบຌานรียกกันวาขຌาวพดถอดดอก ดยมา สงสริมปรกทีไเรสามสบละเรบຌานกองขก ปຓนพๅืนทไี 2,000 เร (กิตติชัย กຌวประสริฐ ละคณะ, 2549: 111-140) ตอ มามอไื มกี ารรมไิ ปลกู ขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ พอไื อาฝก ละมกี ารอาอยา งกนั จงึ สง ผล฿หขຌ าຌ วพดกลายปนຓ พืชศรษฐกิจอันดับหนไึงของอ้าภอมจม ขຌอมูลจากส้านักงานกษตรอ้าภอมจม ป 2549-2550 ระบุวา กษตรกรอ้าภอมจมรຌอยละ 80 มีอาชีพหลักคือการปลูกขຌาวพด ซไึงมีทัๅงขຌาวพดลีๅยงสัตวຏละ ขຌาวพดมลใดพนั ธุຏ สวนทีไ หลือรอຌ ยละ 20 มีอาชพี หลักปนຓ การปลูกหอมดง ลนๅิ จีไ ล้าเย ฯลฯ ขอຌ มูลป 2550 ชๅีวาพืๅนทไีปลูกขຌาวพดอ้าภอมจมมีจ้านวน 82,904 เร ผลผลิตฉลไียตอเร 1,316 กิลกรัม ผลผลิตรวม 97,986,900 กิ ลกรัม การปลกู ขาຌ วพดบุกรกุ พๅนื ทีปไ าຆ นนๅั ริไมกิดขๅึนอยา งจริงจงั ชว งป 2544-2545 (อานภุ าพ นนุ สง, 2551) ละตอนอืไ งมาจนถงึ ปจจุบนั
15 ขา วโพดแมแ จม ประภทการปลูกขຌาวพดลีๅยงสตั ว การปลูกขาຌ วพดลียๅ งสัตวຏ฿นพนืๅ ทีไอา้ ภอม จม บง ออกปนຓ 2 ระบบการผลิตหลกั คอื หนไึง การปลกู พไอื ผลิตมลใดพนั ธຏุ ละสอง การปลูกพืไอปຓนวัตถุดิบ฿นอุตสาหกรรมผลิตอาหารสัตวຏ ซึงไ จะมวี ิธีการปลกู ละ การจัดการทไีตกตา งกนั การปลกู ขาຌ วพดพอไื ผลติ มลใดพนั ธຏุ หรือทชไี าวบาຌ นรยี กวา “ขาຌ วพดถอดดอก” ปຓนการปลกู ขຌาวพด ทมีไ ี ปาງ หมายพอไื ตอຌ งการผลติ มลดใ พนั ธขຏุ าຌ วพดลกู ผสม (F1 hybrid) พนั ธขຏุ าຌ วพดทนไี า้ มาปลกู จะประกอบดวຌ ย มลใดพันธຏุตຌนพอ ละมลใดพนั ธุຏตนຌ ม มักจะปลูกปຓนถวสลับกัน (ตนຌ พอพันธุຏ 1 ถว สลบั ตຌนมพนั ธຏุ 4 ถว) มไือตຌนขຌาวพดตຌนมจริญติบตจนมีชอกสรตัวผຌู กษตรกรจะตຌองดึงชอกสรออก ซึไงปຓนทไีมาของค้ารียก “ขຌาวพดถอดดอก” พืไอปງองกันการปนปຕอนจากกสรตัวผຌูจากขຌาวพดพันธุຏอไืนโ ปลงปลูกขຌาวพด พืไอผลิตมลดใ พนั ธุจຏ ้าปຓนตอຌ งตๅังอยู฿ นพนืๅ ทไซี งึไ เกลจากปลงปลกู ขຌาวพดอนไื โ หรอื ตอຌ งปลกู หลไือมวลา การปลกู พอไื ผลติ มลดใ พนั ธขุຏ าຌ วพดลกู ผสมนนัๅ มกั อยภู าย฿ตรຌ ะบบกษตรพนั ธสญั ญาระหวา งกษตรกร ผูຌปลูกกับบริษัททีไท้าธุรกิจคຌามลใดพันธุຏขຌาวพดลๅียงสัตวຏ ซไึงปຓนผูຌประกอบการราย฿หญ นอกจากนๅียังมี ผຌปู ระกอบการขนาดกลางละขนาดลกใ ทีไขຌามามีสว นบงตลาด การปลูกขຌาวพดพืไอท้าขຌาวพดอาหารสัตวຏ สวน฿หญ฿ชຌมลใดพันธุຏลูกผสมนไืองจาก฿หຌผลผลิต สูงกวามลใดพันธຏุบบปຂด พันธุຏทไีปຓนทีไนิยมคือพันธุຏ 888 (ชาวบຌานรียกวา “ตองปด” หรือ “ฝกฝด”) ซงไึ มผี ปຌู ระกอบการหลายรายทนไี า้ มา฿ชຌ ปนຓ ชอไื พนั ธทຏุ างการคาຌ มลดใ พนั ธขຏุ าຌ วพดนอกจากจะเดมຌ าจากมลดใ พนั ธຏุ ทไีจ้าหนายตามหຌางรຌาน฿นตัวมืองมจมลຌว กษตรกรบางรายยังเปหาซืๅอมลใดพันธุຏลูกผสมดยตรงกับ ชาวบຌานทปไี ลกู ขຌาวพดถอดดอก นืไองจากจะเดຌราคาทถไี ูกกวา ขอຌ มลู สา้ นกั งานกษตรจงั หวดั ชยี ง฿หม4 รายงานวา ฿นปก ารผลติ 2556-2557 อา้ ภอม จม มพี นๅื ทปีไ ลกู ขຌาวพดลีๅยงสัตวຏทๅังสิๅน 107,265 เร บงปຓนการปลูกขຌาวพดลๅียงสัตวຏพไือขายปຓนวัตถุดิบอาหารสัตวຏ 106,528 เร เดຌผลผลิตรวม 76,941 ตัน (ผลผลิตฉลไีย 737 กิลกรัมตอเร) ละการปลูกขຌาวพดลีๅยงสัตวຏ พอืไ ผลติ มลดใ พนั ธขุຏ าຌ วพดลยๅี งสตั วลຏ กู ผสมพนๅื ทไี 737 เร เดผຌ ลผลติ รวม 737 ตนั (ผลผลติ ฉลยไี 1,000 กิ ลกรมั ตอเร) หรือคดิ ปนຓ สัดสว นพยี งรอຌ ยละ 0.69 ของพืๅนทไีปลกู ขาຌ วพดลยๅี งสัตวຏทงัๅ อ้าภอ ฿นขณะทีไขຌอมูลจากส้านักงานกษตรอ้าภอมจมกลับระบุขຌอมูลทไีตางออกเป ดยระบุวาปการผลิต 2556/2557 มีพๅืนทไีปลูกขຌาวพดลๅียงสัตวຏ 144,880.25 เร ขณะทีไพืๅนทไีปลูกขຌาวพดมลใดพันธุຏ 1,600 เร ซไึงมีฉพาะ฿นพๅืนทไี 3 ต้าบล เดຌก ต้าบลทาผา 1,142.25 เร ต้าบลชางคไิง 260 เร ละต้าบลกองขก 197.75 เร คิดปนຓ สัดสว นประมาณรอຌ ยละ 1 อยางเรกใตาม นอกจากประดในทไีขຌอมูลจากหนวยงาน ภาครัฐดียวกันจะ฿หຌขຌอมูลทีไเมตรงกันลຌว ละมีความปຓนเป เดຌวาขຌอมูลดังกลาวจะต้าไ กวาความปຓนจริง นอไื งจากสมกียรติ มธี รรม (2558) เดຌระบุวา พืๅนทไีปลกู ขาຌ วพดลๅยี งสตั วຏ พืไอผลติ มลดใ พนั ธุຏ ฉพาะ฿นสว นทไี ปนຓ ระบบกษตรพนั ธสญั ญากบั บรษิ ทั มสี งู ถงึ 3,000 เร (กระจาย฿น 5 หมบู าຌ น เดຌ ก บาຌ นมอ นมะฮาะ ตา้ บลทา ผา บาຌ นกองกานละบาຌ นศกึ ษา ตา้ บลมศ กึ บาຌ นหวຌ ยรนิ ละบาຌ นมป าน ฿นตา้ บลชางคไงิ ) 4 http://www.chiangmai.doae.go.th/reports/stat_plan/stat_plantproduction56-57.pdf
ขา วโพดแมแจม 16 3.2 การขยายพืๅนทไปี ลกู ขຌาวพด฿นอ้าภอม จม จากสภาพพนๅื ทสีไ ว น฿หญข องอา้ ภอม จม มสี ภาพปนຓ ขาสงู ชนั พนืๅ ทรไี าบมสี ว นนอຌ ย การปลกู ขาຌ วพด ลๅียงสัตวຏ฿นอ้าภอมจมสวน฿หญจึงปຓนการปลูกตามเหลขา งานศึกษาของพุฒิพงศຏ (2556) ชีๅ฿หຌหในวา ความตอຌ งการพนืๅ ทปไี ลกู ขาຌ วพดลยๅี งสตั วทຏ ไี พมิไ มากขนึๅ ทา้ ฿หຌ มຌ ตท นไี าตามทรไี าบหบุ ขา฿นบางหง กถใ กู นา้ มา ฿ชปຌ ลูกขຌาวพด ตารางสถติ ิการปลกู ขຌาวพดลๅยี งสัตว (ฤดูฝน)5 อา้ ภอมจม จังหวัดชยี ง฿หม (พ.ศ. 2543-2556) ปการผลิต พืๅนทปไี ลกู ผลผลติ ฉลีไย ปริมาณผลผลติ (เร) (กิลกรัมตอเร) (ตัน) 12,807 2543 18,834 680 13,550 600 20,115 2544 23,824 670 13,967 474 15,703 2545 31,289 500 22,000 500 29,437 2546 29,657 500 40,393 500 52,152 2547 31,406 700 86,095 1,000 58,566 2548 48,560 1,000 77,449 740 72,608 2549 61,146 744 76,941 737 2550 82,904 2551 81,105 2552 86,104 2553 61,872 2554 105,456 2555 99,511 2556 106,528 ทีมไ า: ส้านกั งานกษตรจังหวดั ชยี ง฿หม จากขຌอมูลของส้านักงานกษตรอ้าภอมจม ซไึงรวบรวมมาจากขຌอมูลของกษตร องคຏการบริหาร สวนต้าบล อีกทอดหนไึง พบวาการปลูกขຌาวพดลีๅยงสัตวຏ฿นอ้าภอมจม฿นชวงกึไงทศวรรษทไีผานมา มีการขยับขึๅนลงสัมพันธຏกับราคาสินคຌากษตรอไืนโ ชน หากราคาหอมดง กะหลไ้าปลี มีนวนຌมสูงขึๅน นวนมຌ ของการ฿ชพຌ นๅื ทกไี ารกษตรพอไื ปลกู พชื ขง ขนั ประภทหอมดง กะหลา้ไ ปลี ทนการปลกู ขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ จะมสี งู ตามเปดวຌ ย ฿นทา้ นองดยี วกนั หากมี นวนมຌ วา ราคาขาຌ วพดลยๅี งสตั วจຏ ะสงู ขนๅึ การลงทนุ ปลกู ขาຌ วพด ลยๅี งสตั วจຏ ะมสี งู ชน กนั ปจ จยั ดงั กลา วนๅี ถอื ปนຓ ตวั ชวๅี ดั หนงไึ ของการ฿ชพຌ นๅื ทกไี ารกษตรพอไื ปลกู ขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ ฿นอา้ ภอม จม นอกจากนนๅั ตวั ลขพนๅื ทกไี ารปลกู ขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ ละจา้ นวนครวั รอื นทปไี ลกู ขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ 5 ส้านักงานกษตรจังหวัดชียง฿หม รายงานขຌอมูลสถิติการปลูกขຌาวพดลีๅยงสัตวຏดยยกการผลิต฿นฤดูฝนละฤดูลຌง ตพ นืๅ ทีอไ ้าภอมจม เมมกี ารรายงานขอຌ มูลการผลติ ฿นชว งฤดู ลงຌ
17 ขาวโพดแมแ จม ยงั สมั พนั ธกຏ บั นยบายทรกซงราคาขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ กลา วคอื หากรฐั มนี ยบายประกนั ราคาขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ จะปຓนการพิไมรงจูง฿จ฿หຌกับกษตรกรผูຌปลูกขຌาวพดลีๅยงสัตวຏสน฿จลงทะบียนการปลูกขຌาวพดลๅียงสัตวຏกับ องคกຏ ารบรหิ ารสว นตา้ บลปนຓ จา้ นวนมาก จงึ มคี วามปนຓ เปเดทຌ ไี กษตรกรจะลงทะบยี นขนาดพนๅื ทกไี ารพาะปลกู มากกวาขนาดพาะปลกู จริง พืไอขอรับความชว ยหลือราคาสวนตางจากรัฐ ขอຌ มลู ทีไเดຌจากกษตรกร องคกຏ าร บริหารสวนต้าบล ละส้านักงานกษตรอ้าภอ จึงปຓนภาพรวมของการปลูกขຌาวพด฿นอ้าภอมจม เม฿ช ปຓนการส้ารวจรายครัวรือน ซึไงสรุปตัวลขขนาดพๅืนทีไการปลูกขຌาวพดลีๅยงสัตวຏละจ้านวนครัวรือนทไีปลูก ขຌาวพดลีๅยงสัตวຏ฿นรอบกึไงทศวรรษเดຌ ดังนีๅ (1) ปการผลิต 2553/54 มีพืๅนทไีปลูกขຌาวพดลีๅยงสัตวຏทัๅงหมด 106,244.00 เร จากกษตรกรทงัๅ หมด 7,243 ครวั รือน (2) ปก ารผลติ 2554/55 มพี ๅืนทีไปลูกขาຌ วพดลๅียงสัตวຏ ทงๅั หมด 89,074.00 เร จากกษตรกรทงัๅ หมด 6,366 ครวั รอื น (3) ปก ารผลติ 2555/56 มพี นๅื ทปไี ลกู ขาຌ วพดลยีๅ ง สตั วทຏ งๅั หมด 121,116.00 เร จากกษตรกรทงๅั หมด 7,722 ครวั รอื น (4) ปก ารผลติ 2556/57 มพี นๅื ทปไี ลกู ขาຌ วพด ลีๅยงสตั วทຏ ๅงั หมด 144,880.25 เร จากกษตรกรทๅังหมด 8,332 ครวั รอื น (5) ปการผลติ 2557/58 มพี ืๅนทไปี ลูก ขຌาวพดลยๅี งสตั วทຏ ังๅ หมด 118,719.75 เร จากกษตรกรทๅงั หมด 7,427 ครวั รอื น ผนภูมิขนาดพนืๅ ทปไี ลกู ขຌาวพดลๅียงสตั ว฿นอา้ ภอม จมละจ้านวนครวั รือน ขຌอมลู ปรียบทียบ 5 ป ทีไมา: ส้านกั งานกษตรอ้าภอม จม จัดท้าปຓนผนภมู ิดย สุรพจนຏ มงคลจริญสกลุ
ขาวโพดแมแ จม 18 3.3 ฤดูกาลผลิตขຌาวพด การปลกู ขຌาวพดลยๅี งสัตวຏดยทไวั เปจะบงปຓน 2 ชวงการผลิต คอื การปลกู ฿นชว งฤดูฝนละการปลูก ฿นชว งฤดู ลงຌ นอืไ งจากพนๅื ทสีไ ว น฿หญข องพนๅื ทอีไ า้ ภอม จม มสี ภาพปนຓ ขาสงู ชนั ระบบชลประทานมี ฉพาะ พๅนื ทีไราบลมุ มน ้ๅา ดวຌ ยหตนุ ๅี การผลติ ขຌาวพดลยๅี งสัตว฿ຏ นอ้าภอม จม ดยสว น฿หญจ งึ ปนຓ การผลิตทอไี าศัย น้ๅาฝนปຓนหลัก มຌจะมีพๅืนทีไกษตรซึไงมีหลงนๅ้าตลอดทัๅงป ตกษตรกรมักจะ฿ชຌทไีดินกษตรกับการปลูกพืช ศรษฐกจิ ทีไ฿หผຌ ลตอบทนสงู กวา ชน ขຌาวพดหวาน หอมดง ปนຓ ตนຌ ฤดกู าลผลติ ขาຌ วพดจะรมิไ ขนๅึ ตงๅั ตก ารตรยี มพนืๅ ทปีไ ลกู ฿นดอื นมนี าคม-มษายน ละเปสนๅิ สดุ ฿นดอื น พฤศจกิ ายน-ธนั วาคม ซงไึ ปนຓ ชว งวลากบใ กยไี วผลผลติ ทงๅั นกๅี ารพาะปลกู ขาຌ วพดฯ ของกษตรกรดยสว น฿หญ ดยฉพาะกลมุ ชาติพันธຏบุ นพๅนื ทไสี ูงจะควบคเู ปกับการพาะปลูกขຌาว ทๅงั ขຌาวนาละขຌาวเร นอกจากนๅอี าจมี การพาะปลกู พชื ศรษฐกจิ อืนไ โ งานศึกษาของพุฒิพงศຏ นวกิจบา้ รงุ (2556: 49) สดง฿หຌ หนใ ปฏิทินการผลติ ของชาวบาຌ น฿นชมุ ชนบนพืนๅ ทไสี งู หงหนึงไ ฿นตา้ บลบาຌ นทบั อ้าภอม จม (ภาพ 3.2) ซึงไ นอกจากปลกู ขาຌ วนา ละขຌาวเร6 ตามวิถีการผลิตบบดัๅงดิมทไีนຌนการปลูกเวຌกินอง฿นระดับครัวรือนลຌว ชาวบຌานปลูกขຌาวพด ลียๅ งสัตวຏพือไ ปนຓ หลงรายเดหຌ ลักรวมกับการปลูกพืชศรษฐกิจอนืไ โ ชน หอมดง ปนຓ ตຌน ดอื น นา เรขาຌ ว ขຌาวพดลีๅยงสัตว หอมดง มกราคม ตรียมพๅนื ทไีปลกู จัดวางระบบน้าๅ พนยาฆาหญຌา กุมภาพันธ ทา้ พิธมี ดั มือ ปลูก ฟน เร ฿สปุย / พน ยาฯ กใบดอกหอม มนี าคม ผาหญຌา฿นนา ตากเร ถางหญาຌ ฿สปยุ / พนยาฯ มษายน ตรียมปลงพาะกลຌา ผาเร ผาเร กใบดอกหอม หยอดขຌาวเร กบใ กียไ ว 6 การปลูกขຌาวเร ปຓนสวนหนไึงของระบบการผลิตบบเรหมุนวียน ซึไงงานวิจัยระบบการผลิตบบเรหมุนวียนของอานันทຏ กาญจนพนั ธຏุ ละคณะ (2547) ช฿ๅี หຌ หนใ วา ปนຓ การผลติ ฿นรปู บบวนกษตรอยา งหนงไึ ทจไี ะตอຌ งมกี ารหมนุ วยี นทดไี นิ พาะปลกู พอไื ปลอ ย฿หผຌ นื ดนิ ฟนຕ คนื ความอดุ มสมบรู ณຏ ต รงกดดนั จากนยบายภาครฐั ซงึไ เมย อมรบั การผลติ บบเรห มนุ วยี นทา้ ฿หຌ ชุมชนบนพนืๅ ทีไสูงตຌองปลไียนรูปบบการ฿ชຌทดีไ ินบบเรหมนุ วยี นเปปนຓ “เรถาวร” (พุฒิพงศຏ นวกจิ บ้ารงุ , 2556: 46)
19 ขาวโพดแมแจม นา เรข าຌ ว ขาຌ วพดลๅยี งสตั ว หอมดง หวานกลาຌ ถอนหญຌา ดอื น พนยาฆาหญຌา พฤษภาคม ปลกู / พนยาคมุ หญาຌ มถิ นุ ายน ฿สป ุย กรกฎาคม สงิ หาคม เถ ถอนหญาຌ พนยาฆาหญຌา กันยายน ด้านา ถอนหญาຌ (ขຌาวตงๅั ทอຌ ง) ฿สปยุ ฿สป ุย ถอนหญຌา (ขาຌ วตงัๅ ทอຌ ง) ฿สป ุย ตลุ าคม กีไยวขาຌ ว พฤศจกิ ายน กยไี วขຌาว (ขาຌ วพดหงຌ ) กใบกไยี ว ธันวาคม ภาพ 3.2 สดงปฏทิ นิ การผลติ ขาຌ วพดลยๅี งสตั วกຏ บั การผลติ พชื กษตรหลกั ของชมุ ชนปกากอะญอหง หนงไึ ฿นอา้ ภอม จม ทมไี า: พุฒพิ งศຏ นวกจิ บ้ารงุ (2556: 49) 3.4 ขันๅ ตอนละวิธกี ารปลกู ขຌาวพด การปลกู ขาຌ วพด฿นอา้ ภอม จม อาศยั นา้ๅ ฝนปนຓ หลกั ทา นนๅั ฉะนนัๅ การอธบิ ายขนัๅ ตอนละวธิ กี ารปลกู ขຌาวพด จะนຌนฉพาะการปลูก฿นชวงฤดูฝน บงปຓนการปลูกขຌาวพดบนพๅืนทีไสูงละการปลูกขຌาวพด ฿นพๅืนราบ ดังนๅี การปลูกขຌาวพดบนพๅืนทีไสูง รไิมขๅันตอนการตรียมหนຌาดินตัๅงตประมาณดือนมีนาคมจนถึงตຌนดือน พฤษภาคม เดຌก การตัดฟนกไิงเมຌทไีตกออกมาจากตอ การผาศษตຌนขຌาวพดทิๅง ซึไงกระบวนการดังกลาว ฿ชຌวิธีการอามืๅออาวัน (ลกปลไียนรงงาน) บางเรอาจตัดฟนกไิงเมຌทไีตกออกมาจากตอสองรอบ รอบรก
ขา วโพดแมแจม 20 ประมาณดอื นมษายน รอบทสไี องประมาณดือนมนี าคม หลงั จากตัดฟนกิไงเมຌรอบทีสไ องสรใจหรอื ผาศษตຌน ขຌาวพดทิๅงลຌว ประมาณตຌนดือนพฤษภาคมจะรไิมมีการฉีดพนสารก้าจัดวัชพืชรอบรก (ยาฆาหญຌา) ถัดจากนๅันประมาณ 2-7 วัน จึงปลูกขຌาวพด ฿ชຌรงงานคนทงหลุมละหยอดมลใด ระยะหางตละหลุม ประมาณ 25-30 ซนติมตร ฿ชຌมลใด 2-3 มลใดตอหลุม ละหลังสรใจสิๅนการปลูกขຌาวพดประมาณ 2 วัน จะมกี ารฉีดพนสารก้าจัดวัชพืชรอบทีไสอง (ยาคุมหญຌา) ปลอยระยะประมาณ 2-3 อาทติ ยຏ ฿หตຌ ຌนขຌาวพดจริญ ติบตความสูงประมาณ 2 นๅิว จะมีการหยอดปุยรอบรก พไือรงการติบตของตຌนขຌาวพด ถัดจากนัๅน อีกประมาณ 30 วัน หรอื หนไึงดือน จะมกี ารฉีดพน สารกา้ จัดวชั พืชรอบทีสไ าม (ยาฆาหญຌา) ละอกี ประมาณ 30 วัน หรือหนงึไ ดือน จะมกี ารหยอดปยุ รอบทไีสองพอไื รง การติบตของฝกขาຌ วพด จนกวา ขຌาวพดจะมอี ายุ ประมาณ 110 วัน หรอื มากกวา นๅัน จึงจะสามารถกใบฝก ขาຌ วพดมข าย ซงไึ จะรมิไ ประมาณดือนพฤศจิกายน จนถงึ ดือนธนั วาคม หรอื อาจลยเปถงึ ดอื นมกราคมของฤดกู าลถดั เป การปลกู ขาຌ วพด฿นพนๅื ราบ รมไิ ขนๅั ตอนการตรยี มหนาຌ ดนิ ตงๅั ตป ระมาณดอื นธนั วาคมหรอื หลงั สรจใ สนๅิ การกใบฝกขຌาวพดมขาย จะมีการเถกลบตຌนขຌาวพด฿หຌยอยสลายจนถึงประมาณตຌนดือนพฤษภาคมละ ปรบั เถหนาຌ ดนิ อกี ครัๅง ตากเวຌประมาณ 2-3 วัน จึงปลกู ขຌาวพด มที ังๅ ฿ชຌรงงานคน (หมอื นกับพืๅนทีสไ ูง) ละ ครอไื งจกั ร มรี ะยะหางตล ะหลมุ ประมาณ 25 ซนติ มตร ฿ชຌ มลดใ 1-2 มลใดตอ หลมุ ละฉดี พนสารกา้ จัด วชั พชื ทนั ทหี ลงั การปลกู สรจใ สนิๅ (ยาคมุ หญาຌ ) ถดั จากนนๅั อกี ประมาณ 2-3 อาทติ ยຏ มอไื ตนຌ ขาຌ วพดจรญิ ตบิ ต ความสงู ประมาณ 2 นวิๅ จะมกี ารหยอดปยุ รอบรกพอไื รง การตบิ ตของตนຌ ขาຌ วพด ละวนຌ ชว งเวอຌ กี ประมาณ 30 วัน หรือหนงไึ ดือน จะมีการฉีดพนสารก้าจัดวัชพืชรอบทีสไ อง (ยาฆาหญาຌ ) ถัดจากนๅันอีกประมาณ 30 วนั หรือหนึไงดือน จะมีการหยอดปุยรอบทไีสองพืไอรงการติบตของฝกขຌาวพด จนกวาจะขຌาวพดจะมีอายุ ประมาณ 110 วนั หรอื มากกวา นนัๅ จงึ จะสามารถกใบฝกขาຌ วพดมขาย ซไึงจะรมิไ ประมาณดอื นพฤศจิกายน จนถึงดือนธนั วาคม หรืออาจลยเปถงึ ดอื นมกราคมของฤดูกาลถัดเป ขๅันตอนละวิธีการปลูกขຌาวพดทีไบรรยายเวຌทๅังสองลักษณะระหวางพๅืนทไีสูงละพๅืนราบนีๅ อาจมีความ ตกตางกนั บຌาง฿นบางครวั รอื น ชน ครัวรอื นทีไมีรถเถ อาจ฿ชวຌ ธิ ีการปรบั เถหนาຌ ดินถึงสองครๅัง บางครัวรอื น ทมไี พี นๅื ททีไ า้ กนิ บริ วณชงิ ดอยอาจ฿สป ยุ คร อบรก นอไื งจากมี ศษซากตะกอนอดุ มกวา พนืๅ ทอีไ นไื โ ต ดยภาพ รวมของการปลกู ขาຌ วพด฿นอา้ ภอม จม จะมขี นัๅ ตอนละวธิ กี ารปลกู หมอื นโ กนั ละรมไิ รอบผลติ ประมาณ ดือนมนี าคม สินๅ สุดประมาณดอื นธันวาคม 3.5 รงงานละการคาຌ ขายขาຌ วพด ชาวบาຌ นผปูຌ ลกู ขาຌ วพดลยๅี งสตั ว฿ຏ นม จม นนๅั สว น฿หญท า้ การผลติ ทางกษตรอยา งขมຌ ขนຌ มอไื พจิ ารณา ปฏิทินการผลิตของชาวบຌานฉพาะการผลติ พชื ทสีไ า้ คัญ (ดู ภาพ 3.2) จะหนใ เดวຌ า ชาวบาຌ นอยกู บั วิถกี ารผลติ บบขຌมขຌนดຌวยการท้าการกษตรตลอดป ดยฉพาะ฿นชวงฤดูฝนทไีตຌองท้าการผลิตพืชสามชนิด฿นชวงวลา ดียวกัน ทๅังขຌาวนา ขຌาวเร ละขຌาวพดลๅียงสัตวຏ ชวงฤดูลຌงหลังจากกใบกีไยวขຌาว (ธันวาคม-มกราคม) หลายครัวรือนอาจพักจากการท้ากษตรนไืองจากเมมีทไีดินการกษตรทไี฿กลຌกับหลงน้ๅา จึงมักปຓนชวงวลา ทไีจะสังกตหในชาวบຌานอยู฿นชุมชนละสรຌางหรือตอติมบຌานรือน ตหลายครัวรือน฿ชຌชวงวลาดังกลาว ปลูกพชื ศรษฐกิจบนทไดี นิ ทไมี ีน้าๅ ขาຌ ถงึ (พฒุ พิ งศຏ นวกิจบา้ รุง, 2556)
21 ขา วโพดแมแจม ชุมชนมีวิถีชีวิตทีไตຌองอยู฿นระบบการผลิตปຓนสวน฿หญ ละดຌวยการผลิตทไีขຌมขຌน จึงมีความตຌองการ รงงาน฿นชมุ ชนมากขนๅึ ดวຌ ย พฒุ พิ งศสຏ า้ รวจพบวา ชมุ ชนทศไี กึ ษานนๅั ยงั มี ครงสราຌ งประชากรทอไี ย฿ู นวยั รงงาน สูงถึงรຌอยละ 76.2 ละอาจสูงกวานีๅมืไอดใก฿นชวงอายุ 7-12 ป ขຌามาชวยปຓนรงงาน฿นการผลิตชวง ปดຂ ภาครยี น อยา งเรกตใ าม ลา้ พงั รงงานจาก฿นชมุ ชนอยา งดยี วนนๅั เม พยี งพอดยฉพาะอยา งยงไิ ชว งการผลติ ทจีไ า้ ปนຓ ตอຌ ง฿ชຌ รงงานจา้ นวนมาก ชน ชว งการกบใ กยีไ วผลผลติ ขาຌ วพด ปนຓ ตนຌ ดงั นนัๅ ชว งปลายดอื นตลุ าคม ถึงธันวาคม จะพบวามีรงงานจากตางถิไนดยฉพาะจากอ้าภอมลานຌอย จังหวัดมฮองสอน ขຌามาปຓน รงงานรับจຌางทีไม จม นวนมຌ การผลติ ละซอๅื ขายผลติ ผลจากเรข าຌ วพดลยๅี งสตั วทຏ ขไี ยายตวั อยา งมาก฿นพนๅื ทอไี า้ ภอม จม นนๅั นอกจากจะมาจากรงผลกั ดนั จากมาตรการละนยบายจากภาครฐั ลวຌ การตบิ ตของครอื ขา ยการคาຌ ขาຌ วพด ลยๅี งสตั ว฿ຏ นระดบั ทอຌ งถนิไ มสี ว นสา้ คญั อยา งยงไิ ททไี า้ ฿หຌ กดิ กลเกการสง ตอ ผลผลติ จากกษตรกรผปຌู ลกู จากระดบั ทอຌ งถิไนสู รงงานอุตสาหกรรมผลิตอาหารสตั วขຏ นาด฿หญ (พุฒพิ งศຏ นวกจิ บ้ารุง, 2556: 95-110) ภาพ 3.3 ผนผังสดงครงขา ยการคຌาขาຌ วพดลๅยี งสตั วจຏ ากชมุ ชนหง หนไงึ ฿นอา้ ภอมจม จังหวดั ชียง฿หม ทมไี า: พฒุ ิพงศຏ นวกจิ บ้ารุง (2556: 93) จากภาพ 3.3 ชๅี฿หຌหในการชืไอมยงครือขายภาคการผลิตละครือขายภาคการคຌาขຌาวพดลีๅยงสัตวຏ ดย฿นสวนครือขายภาคการผลิต รไิมจากกระบวนผลิตมลใดพันธຏุขຌาวพดลๅียงสัตวຏลูกผสม ซไึงสามารถ บงกษตรกรผผຌู ลติ มลใดพันธขຏุ ຌาวพดฯ เดຌ 2 กลมุ หลกั คอื (1) กลมุ กษตรกรผผຌู ลิตมลใดพนั ธุຏ฿นระบบกษตร พันธสัญญา ละ (2) กลุมกษตรกรผูຌผลิตมลใดพันธຏุอิสระ มลใดพันธຏุขຌาวพดฯ ทไีเดຌจะผานเปถึงกษตรกร ผຌูผลิตเดຌ 2 ลักษณะหลัก คือ (1) มลใดพันธุຏบรรจุถุง ซไึงมาจากมลใดพันธุຏภาย฿ตຌระบบกษตรพันธสัญญา ทีไผานกระบวนการคัดยกคุณภาพละสิไงจือปน รวมถึงการคลุกยากันชๅือรากอนจะบรรจุ฿สถุงระบุยไีหຌอ ของบรษิ ทั ผผຌู ลติ มลดใ พนั ธຏุ ซงไึ มลดใ พนั ธุຏ หลา นจๅี ะถกู นา้ กลบั มาวางขายตามราຌ นคาຌ ปจ จยั การผลติ ทางการกษตร ทมไี อี ยู ปนຓ จา้ นวนมาก฿นตวั มอื งม จม รวมถงึ ราຌ นคาຌ ของสหกรณຏการกษตรมจม ละสหกรณຏการกษตร
ขาวโพดแมแจม 22 พอไื การตลาดลกู คาຌ ธนาคารพอไื การกษตรละสหกรณกຏ ารกษตร (สกต.ธ.ก.ส.) จงั หวดั ชยี ง฿หม สาขาม จม ละมืไอกษตรกรน้ามลใดพันธຏุขຌาวพดฯ เปปลูกจนเดຌผลผลิตขาຌ วพดฯ จะมี ครอื ขา ยผปຌู ระกอบการรถม มาตระวนรบั จาຌ งม มลดใ ขาຌ วพดฯ ออกจากฝก ตห ากปนຓ พนๅื ทปไี ลกู ขาຌ วพดฯ ฿กลຌตัวมืองมจม กษตรกร มักจะนิยมขนฝกขຌาวพดฯ เปมละขายกับผูຌประกอบการรับซืๅอ฿นคราวดียวกัน ดยมีคา฿ชຌจาย฿นการม 20 สตางคตຏ อผลผลติ ขຌาวพดฯ 1 กิ ลกรัม (พฒุ ิพงศຏ นวกจิ บา้ รงุ , 2556: 104) ภาพ 3.4 หว งซการคาຌ ขຌาวพดลีๅยงสัตวຏ อา้ ภอมจม ทมีไ า: สมกยี รติ มธี รรม (2558) ดຌานครือขายการคຌา นอกจากผຌูประกอบการรถมลຌวยังมีผูຌประกอบการกไียวกับการขนสงผลผลิต ขຌาวพดฯ ซไงึ สามารถบงออกปนຓ 2 กลมุ หลัก เดຌก (1) กลุม ผปຌู ระกอบการขนสงขนาดลใก ทรไี บั จຌางขนสง ผลผลิตขຌาวพดฯ จากเรมาสูจุดรับซๅือผลผลิตขຌาวพด ซไึงสวน฿หญกใปຓนชาวบຌานหรือกษตรกร฿นชุมชนอง ทมไี รี ถยนตกຏ ระบะ ดยจะคดิ อตั ราคา ขนสง ตามนา้ๅ หนกั ผลผลติ ขาຌ วพด ซงไึ อตั ราคา ขนสง ดงั กลา วจะตกตา งกนั เป ฿นตละพืๅนทีไ ฿นงานศึกษาของพุฒิพงศຏ นวกิจบ้ารุง (2556: 103) คาขนสงผลผลิตขຌาวพดฯ จากชุมชน กรณศี กึ ษาทีอไ ยูหา งจากตวั มอื งม จม ราว 16 กิ ลมตร มอี ตั รา 40 สตางคຏตอผลผลิตขຌาวพดฯ 1 กิลกรัม (2) กลมุ ผูຌประกอบการขนสงขนาด฿หญ ประภทรถสิบลอຌ ซึไงรบั จຌางขนสง ผลผลิตขาຌ วพดฯ จากผูปຌ ระกอบการ รบั ซอืๅ ขาຌ วพดฯ ฿นทอຌ งถนิไ เปสผู รຌู บั ซอืๅ ราย฿หญท อไี ยตู า งอา้ ภอ ดยจะมอี ตั ราคา ขนสง อยรู ะหวา ง 35-40 สตางคຏ ตอผลผลติ ขຌาวพดฯ 1 กิ ลกรัม (พุฒพิ งศຏ นวกิจบา้ รงุ , 2556: 104)
23 ขา วโพดแมแจม ภาพ 3.5 ครือขายการปลกู ขาຌ วพดลีๅยงสตั วຏ฿นระบบ “ลกู เร” (ซຌาย) ละครอื ขา ยการผลิตมลใดพนั ธຏุขຌาวพดลูกผสม฿นระบบพนั ธสัญญา (ขวา) ทมีไ า: สรุ พจนຏ มงคลจริญสกุล (2558: 46, 58) ผลผลิตขຌาวพดฯ จากกษตรกรผูຌผลิต จะน้ามาขาย฿หຌกับผูຌประกอบการรับซืๅอผลผลิตขຌาวพดฯ ซึงไ งานศกึ ษาของพฒุ พิ งศຏ นวกจิ บ้ารงุ (2556) บงออกปนຓ 2 กลุมหลกั คอื (1) ผูຌประกอบการรับซืๅอผลผลิต รายยอ ย ซึงไ ตงัๅ จุดรบั ซืๅอกระจายอยู฿นตัวมอื งม จมละถนนสายหลักมากกวาราว 20 จดุ ดยจะท้าหนาຌ ทีไ ฿นการรับซืๅอละรวบรวมผลผลิตกอนจะสงขายตอ฿หຌกับผูຌรับซืๅอราย฿หญกวาหรือรงงานอาหารสัตวຏ จากตางอ้าภอ (2) ผูຌประกอบการรับซืๅอผลผลิตราย฿หญ ซไึงมีศักยภาพ฿นการรับซๅือผลผลิตขຌาวพดฯ จ้านวนมาก ละมีเซลทีไสามารถกใบรักษาผลผลิตขຌาวพดฯ เดຌนาน ดยราคารับซืๅอผลผลิตขຌาวพดฯ ฿นตัวมืองมจม จะอຌางอิงจากราคารับซืๅอจากผูຌรับซืๅอผลผลิตราย฿หญกวา ดยผูຌประกอบการจะบวกพไิม คา ขนสงทีไตຌองจา ย฿หกຌ บั ผปูຌ ระกอบการขนสงละคาด้าดนิ การ 10-20 สตางคຏตอผลผลติ 1 กิ ลกรมั (พฒุ ิพงศຏ นวกจิ บ้ารุง, 2556: 104) อยา งเรกตใ าม งานศกึ ษาของสรุ พจนຏ มงคลจรญิ สกลุ (2558) เดชຌ ฿ๅี หຌ หนใ พมไิ ตมิ อกี วา นอกจากผปຌู ระกอบการ รับซืๅอ 2 กลุมดังกลาว ยังมีกษตรกรหรือชาวบຌานทีไรับซๅือผลผลิตจากกษตรกรดຌวยกันถึงเรปลูก฿นลักษณะ “ขายขียว” คือมีการประมินละตีราคาผลผลิตกอนจะถึงฤดูกาลกใบกีไยวผลผลิต สุรพจนຏยังพบอีกวา นอกจากความสัมพันธຏทางการผลิตบบผูกขาดทไีพบเดຌกับกรณีการผลิตมลใดพันธุຏขຌาวพด฿นระบบกษตร พนั ธสญั ญาลวຌ ยงั มคี วามสมั พนั ธทຏ างการผลติ บบผกู ขาดผา นระบบอปุ ถมั ภทຏ ไี รยี กวา “ลกู เร” กบั ผปຌู ระกอบการ รบั ซอๅื รวบรวมผลผลติ ขาຌ วพดฯ ฿นทอຌ งถินไ ทไถี ูกรยี กวา ปຓน “พอลยีๅ ง/ม ลีๅยง” (ภาพ 3.5)
ขา วโพดแมแ จม 24 4 เศษซากชวี มวล จากการผลติ และขายขาวโพดเลยี้ งสตั ว นืๅอหาบทนีๅมุงน้าสนอขຌอมูลศษซากชีวมวลหลือทิๅงทางการกษตรจากการปลูกขຌาวพดลีๅยงสัตวຏ ฿นอ้าภอมจม จังหวัดชียง฿หม จากการน้าสนอทีไผานมาเดຌชีๅ฿หຌหในลຌววา ศษซากชีวมวลฯ ดังกลาว สามารถบง ออกปຓน 2 สว นหลกั โ คือ (1) ชวี มวล฿นพๅืนทปไี ลกู เดຌ ก ศษตຌน ตอ ฿บขาຌ วพด ทไี หลืออย฿ู นเร หลังจากกษตรกรกใบกไยี วฝกขຌาวพด ละ (2) ชวี มวลจากการมมลใดขาຌ วพด เดຌ ก ปลอื กละซงั ขຌาวพด ซงไึ นา้ มาสู จทยคຏ า้ ถามทวไี า ชวี มวลดงั กลา วมปี รมิ าณมากนอຌ ยคเ หน? ละตงัๅ อยทู ฿ไี ด? จากการทบทวนอกสาร ฿นบืๅองตຌน ยังเมพบวามีงานศึกษาชิๅน฿ด ทไีรายงานหรือบันทึกขຌอมูลรไืองศษซากชีวมวลขຌาวพด฿นมจม อยา งชดั จน มຌบางครงการศึกษาจะมีการระบขุ อຌ มลู ปริมาณชีวมวล ตเ มเ ดຌ สดงรายละอียด฿หຌ หในอยาง ชัดจนถึงทไีมาของขຌอมูลดังกลาว ชน ครงการหมูบຌานขຌาวพดลดหมอกควัน เดຌรายงานขຌอมูลระบุวา “฿นชวงป 2550-2552 พบวามีปริมาณศษซัง ปลือก ละตຌนขຌาวพดหลือรวมมากถึง 22,400 ตัน” (สชุ น ตงๅั ทววี พิ ฒั นຏ ละคณะ, 2555: 19) ขดั ยงຌ กบั ขอຌ มลู ภาย฿นรายงานลม ดยี วกนั องทรไี ะบวุ า “พนๅื ทไี พาะปลกู ขาຌ วพด 154,700 เร จะเดผຌ ลผลติ ปนຓ มลดใ ขาຌ วพดประมาณ 180,000 ตัน ละศษวัสดุ หลือทิๅงประมาณ
25 ขา วโพดแมแจม 90,000 ตัน” (สชุ น ตงๅั ทววี ิพัฒนຏ ละคณะ, 2555: 166) ดงั นๅัน การวจิ ยั จงึ ตอຌ งพฒั นาวิธกี าร฿นการค้านวณหา ปรมิ าณชวี มวลดงั กลา ว ซึไงจะเดนຌ า้ สนอ฿นลา้ ดับตอเป 4.1 สดั สวนศษซากชีวมวลจากการปลกู ขาຌ วพด การปลูกขຌาวพดลๅียงสัตวຏ฿นอ้าภอมจมดยสวน฿หญปຓนการพาะปลูกดยอาศัยน้ๅาฝนซไึงจะมีรอบ การพาะปลูกปละครๅัง ชีวมวล฿นเรปลูกจะริไมขึๅนภายหลังการกใบกีไยวผลผลิตละถูกปลอยทๅิงเวຌจนถึงรอบ ฤดกู าลผลติ ถดั เป กลา วคอื จะพบชวี มวล฿นเรป ลกู ฿นชว งดอื นตลุ าคม-มษายนของทกุ ป ฿นขณะทกีไ องปลอื ก ละซังขຌาวพดจะพบปຓนจุดโ บริวณขຌางถนนติดกับเรปลูกซไึงปຓนทีไตๅังของรถมมลใดขຌาวพดฯ ละ จะพบปนຓ จดุ กองขนาด฿หญก รณที กีไ ลมุ กษตรกรหรอื ผปຌู ระกอบการ฿ชຌ ปนຓ จดุ ม มลดใ ขาຌ วพดฯ ดยกองปลอื ก ละซังจะรไิมพบ฿นดอื นตุลาคมละถูกปลอยทๅิงสะสมเวຌหรือผา งานศึกษาของวรี ชัย อาจหาญ ละคณะ (2555: 2-19) เดຌระบุวิธีการค้านวณสัดสว นศษวัสดตุ อ ผลผลิต ฿นสวนตຌน/ตอ/฿บ คือ 1.10 ขณะทไีซัง/ปลือก คือ 0.37 กลาวคือ ผลผลิตมลใดขຌาวพดลๅียงสัตวຏ 1 ตัน จะมี ศษวัสดุ หลอื ฿ชຌ ปຓนสวนของตຌน/ตอ/฿บ 1.10 ตนั ละซงั /ปลอื ก 0.37 ตนั หรอื อาจกลาวเดวຌ า ชวี มวล จากการปลูกขຌาวพดฯ ประกอบดຌวย มลใดขຌาวพดฯ รຌอยละ 40 ตຌน/ตอ/฿บ รຌอยละ 45 ละซัง/ปลือก รอຌ ยละ 15 (ภาพ 4.1) ชวี มวลจากการปลกู ขຌาวพดลๅียงสัตว ภาพ 4.1 สดั สวนชีวมวลจากการปลกู ขຌาวพดลียๅ งสัตวຏ ทไีมา: ปรับปรุงจากวีรชยั อาจหาญ ละคณะ (2555: 2-19) ทๅังนๅี การค้านวณหาปริมาณชีวมวลขຌางตຌน จ้าปຓนตຌองอาศัยขຌอมูลปริมาณผลผลิต (มลใดขຌาวพดฯ) ปຓนจุดริไมตຌน฿นการค้านวณ ตพไือ฿หຌหในความสัมพันธຏของปริมาณชีวมวลกับพๅืนทไีปลูก คณะผຌูวิจัย (ดยพฒุ ิพงศຏ ละสรุ พจนຏ) จึงเดทຌ า้ การทดลองชนๅิ ลกใ ขนึๅ มา
ขา วโพดแมแจม 26 สัดสวนชีวมวล฿นพืๅนทไีปลูกขาຌ วพด: การสมุ ส้ารวจ การหาสัดสวนชีวมวลหลือทๅิง฿นพืๅนทีไปลูกขຌาวพดลีๅยงสัตวຏอ้าภอมจม ภาย฿ตຌงไือนเขทไีจ้ากัด ดยฉพาะอยา งยงไิ ระยะวลาดา้ นนิ งาน ทมี วจิ ยั จงึ ออกบบการทดลองพอไื กบใ ละชงไั นา้ๅ หนกั ชวี มวล฿นปลง ปลกู ขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ ฿นชวงตຌนดอื นมษายน 2558 ดยวธิ กี ารสมุ จา้ นวน 9 จุดกบใ กระจาย฿นพนืๅ ทไี 3 ต้าบล ตา้ บลละ 3 จดุ กบใ เดຌก ตา้ บลชา งคงไิ ตา้ บลทา ผา ละตา้ บลกองขก (ดทู ตไี งๅั จดุ กบใ จากภาพ 4.2) การสมุ จะ กระจายตา้ หนง ทตไี งๅั ละความสงู จากระดบั นาๅ้ ทะล ฿นตล ะจดุ กบใ จะขงึ ชอื กตี ปลงทดลองรปู สไี หลยีไ มจตั รุ สั ขนาด 25 ตารางมตร (กวาຌ ง 5 มตร x ยาว 5 มตร) จากนนๅั จะรวบรวมชวี มวล฿นปลงทดลองนา้ มาชงไั นา้ๅ หนกั ละกบใ ตวั อยางชีวมวลสว นหนงไึ ปรมิ าณ 1 กิลกรัม สงตอ ฿หกຌ ับศนู ยวຏ ิจัยทคนลยีพลังงานพอืไ สิงไ วดลอຌ ม (ETE) พือไ วิ คราะหตຏ อ฿นหอຌ งปฏบิ ัตกิ าร ภาพ 4.2 ผนทไี สดงตา้ หนง ปลงสุมส้ารวจ 9 จดุ ฿นพๅนื ทตไี า้ บลชางคิไง ทา ผา ละกองขก ทีมไ า: พุฒพิ งศຏ นวกจิ บา้ รงุ ปรบั ปรงุ จากผนทีไ Google Map
27 ขา วโพดแมแ จม การตี ปลงทดลอง การจดั กใบชวี มวล การชัไงน้ๅาหนกั การจดั กบใ ตัวอยา งสง ตอ ภาพ 4.3 การท้าปลงทดลองพอืไ กบใ ละชังไ ตัวอยางชวี มวล ตาราง 4.1 สัดสวนชีวมวลจากปลงทดลองสุม กใบขຌาวพดลๅียงสัตวอຏ า้ ภอม จม (มษายน 2558) จุดกบใ ทไตี ัๅง ขนาดพืๅนทไี นา้ๅ หนกั ชวี มวล สัดสวนชวี มวล ตัวอยา ง (ตร.ม.) (กิ ลกรมั ) (กิลกรัมตอเร) 25 8.8 1 บຌานจยี ง ต.ชา งคไงิ 25 6.9 563.2 25 4.3 441.6 2 บຌานตอ รือ ต.ชา งคิงไ 25 9.8 275.2 25 12.3 627.2 3 บาຌ นบนนา ต.ชา งคไงิ 25 15.8 787.2 25 5.6 1,011.2 4 บຌานหลงปง ต.กองขก 25 10.5 358.4 25 7.9 672.0 5 บาຌ นหวຌ ยกลางบຌาน ต.กองขก 225 81.9 505.6 582.4 6 บาຌ นกองขก ต.กองขก 7 บຌานมยางสຌาน ต.ทา ผา 8 บຌานหลา ต.ทา ผา 9 บຌานเร ต.ทา ผา รวม
ขาวโพดแมแ จม 28 จากการกบใ ขอຌ มลู ภาคสนาม พบวา ชวี มวลทีไ หลอื ทงๅิ เว฿ຌ นพนๅื ทปีไ ลกู ขาຌ วพดลยีๅ งสตั ว฿ຏ นอา้ ภอม จม ชวงตຌนดือนมษายนซไึงปຓนชวงกอนฤดูตรียมพืๅนทไี จาก 9 จุดกใบตัวอยางนัๅน จะมีคาฉลไียนๅ้าหนักทีไ 582.4 กิลกรัมตอเร ดยสัดสวนชีวมวลต้ไาสุด 275.2 กิลกรัมตอเร ละสูงสุด 1,011.2 กิลกรัมตอเร (ตาราง 4.1) สัดสวนชีวมวลทไีตางกันอยางมาก (ระหวาง 275.2-1,011.2 กิลกรัมตอเร) สะทຌอน฿หຌหในวา ปริมาณชีวมวล฿นตละพๅืนทไีปลูกมีปริมาณผันปรมาก-นຌอยตกตางกัน อันนืไองมาจากงืไอนเขปจจัย หลายประการ ซึงไ นอกหนอื ขอบขตงานวิจัยชนๅิ นๅที ีไจะหาคา้ ตอบดังกลา ว อยางเรกตใ าม ทีมวิจัยตังๅ ขຌอสงั กต วา ความผนั ปรของสดั สว นชวี มวลดงั กลา วนา จะกยไี วขอຌ งกบั งอไื นเขสา้ คญั 3 ประการ หนงไึ ชนดิ พนั ธขຏุ าຌ วพด ลีๅยงสัตวຏ สอง สภาพพืๅนทไีปลูกละการดูลรักษา ซไึงท้า฿หຌตຌนขຌาวพดจริญติบตมากนຌอยตกตางกัน สาม ประสิทธิภาพ฿นการยอยสลาย นาปດอ ยผุพงั หรือปຓนอาหารของสตั วຏ 4.2 พืๅนทีไปลูกขาຌ วพด฿นอา้ ภอมจม การศกึ ษานมๅี ี ปาງ หมายทจไี ะสา้ รวจตา้ หนง ละปรมิ าณของชวี มวลทไี กดิ ขนๅึ จากการปลกู ขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ ฿นพๅืนทไีอ้าภอมจม ตดຌวยขຌอจ้ากัดของวลาละงบประมาณทีไจ้ากัดจึงเมสามารถ฿ชຌวิธีการส้ารวจขຌอมูล ทางตรง อยางชน การส้ารวจพนืๅ ทไปี ลูกขาຌ วพด฿นภาคสนามรายปลงละจับพิกดั GPS มຌจะพบวา ครงการจัดระบียบการ฿ชຌทีไดินซไึงด้านินงานมาอยางตอนืไอง฿นพๅืนทไีอ้าภอมจม จะมีขຌอมูลนวขตการ฿ชຌทไดี ินซไงึ ผานกระบวนการจัดท้านวขตมาหลายขๅนั ตอนละหลายฝຆาย฿หຌการยอมรับ นวขตดงั กลา วนนๅั ชน ชาวบาຌ น฿นพนๅื ทไี องคกຏ รปกครองสว นทอຌ งถนไิ ละจาຌ หนาຌ ทรไี ฐั ระดบั ทอຌ งถนิไ ตข อຌ มลู สารสนทศดังกลาว เดຌวางปງาหมายพืไอ฿ชຌปຓนครไืองมือ฿นการตอรองจากประดในความขัดยຌงรไืองทีไดิน ซงึไ คอ นขาຌ งปนຓ มติ ทิ างการมอื งละความสมั พนั ธทຏ ซไี บั ซอຌ นละละอยี ดออ น การนา้ ขอຌ มลู ดงั กลา วมาประยกุ ตຏ ฿ชຌพไือสดงพๅืนทีไปลูกขຌาวพดฯ ละพๅืนทีไตัๅงชีวมวล อาจสุมสไียงเปกระทบตอกับกระบวนการคลืไอนเหว ละตอสຌูตอรอง฿นระดับพๅืนทไี ดຌวยหตุนๅีผูຌวิจัยจึงลือกทไีจะพัฒนาผนทีไขๅึนองผานวิธีการปลภาพถาย ทางอากาศจากผ฿ຌู หຌบริการผนทไี Google Map การปลภาพถา ยทางอากาศ จะ฿ชวຌ ธิ ี ปลสภี าพถา ยซงไึ สนั นษิ ฐานวา ปนຓ พนๅื ทกไี ารกษตร฿นลกั ษณะพนๅื ทไี พาะปลกู ทีไปຂดลง ซึไงสวน฿หญจะมีสีคอนเปทางนๅ้าตาล฿นลักษณะดียวกันกับสีของดิน ซไึงท้า฿หຌยกพืๅนทไี การกษตรซึงไ คาดวานาจะปຓนพนๅื ทไปี ลกู ขาຌ วพดฯ ออกจากพืๅนทปีไ ຆา ทนีไ า อาคาร สิไงปลกู สราຌ งเดຌ฿นระดบั หนงไึ (ภาพ 4.4) จากภาพ 4.4 จะสังกตพบวา พืนๅ ทีไกษตรซึงไ สวน฿หญ ปຓนพนๅื ทปีไ ลกู ขาຌ วพดฯ มีความหนานน ฿นพๅนื ทไี ต้าบลชางคิไง ต้าบลทาผา ละต้าบลกองขก ดยฉพาะอยางยไิงบริวณ฿กลຌกับถนนสายหลัก มีการ฿ชຌทีไดิน พาะปลูกตดิ ตอ กนั ปຓนผืน฿หญ
29 ขาวโพดแมแจม ภาพ 4.4 ผนทไีสดงพๅนื ทปไี ลูกขຌาวพดลีๅยงสตั ว฿ຏ นอ้าภอมจม ทไมี า: พฒุ พิ งศຏ นวกจิ บา้ รุง ปรับปรงุ จาก Google Map
ขาวโพดแมแจม 30 มอืไ คา้ นวณปรมิ าณชวี มวล฿นเรป ลกู (ตนຌ /ตอ /฿บ) ดยทยี บกบั คา ฉลยไี นา้ๅ หนกั ชวี มวล฿นพนืๅ ทปไี ลกู ซงึไ เดຌ จากการทดลอง (582.4 กิ ลกรมั ตอ เร) พบวา ปการพาะปลูก 2557/2558 อา้ ภอม จมจะมปี ริมาณชีวมวล ทไี หลอื ทงๅิ เว฿ຌ นปลงปลกู ขาຌ วพดลยๅี งสตั วรຏ วมจา้ นวนทงๅั สนๅิ 69,142 ตนั ดยตา้ บลทมไี ปี รมิ าณชวี มวลหลอื ทงๅิ ฿นปลงปลูกขຌาวพดฯ มากทไีสุดคือต้าบลมศึก (17,578 ตัน) รองลงมาคือต้าบลมนาจร (14,684 ตัน) ขณะทไตี ้าบลทไีมปี ริมาณชวี มวล฿นปลงปลกู ขาຌ วพดนอຌ ยทสไี ุดคอื ต้าบลปางหนิ ฝน (3,097 ตนั ) (ดูรายละอียด จากตาราง 4.2) ภาพ 4.5 ปริมาณชวี มวล฿นเรข าຌ วพดฯ ป พาะปลกู 2557/2558 ตาราง 4.2 ปริมาณชวี มวล฿นเรข าຌ วพดฯ ปก ารผลิต 2557/2558 พๅืนทีไอา้ ภอม จม จังหวัดชยี ง฿หม มศ ึก ต้าบล พๅนื ทีไ (เร) ปริมาณชวี มวล (ตนั ) มนาจร รวม 30,181.50 17,578 ปางหนิ ฝน 25,213.50 14,684 ชา งคไิง 5,318.00 3,097 บຌานทับ 12,182.00 7,095 ทาผา 13,169.25 7,670 กองขก 11,030.50 6,424 21,625.00 12,594 118,719.75 69,142
31 ขา วโพดแมแจม 4.3 กองศษซากชวี มวลจากการมมลดใ ขาຌ วพด กระบวนการผลติ พอไื ฿หเຌ ดมຌ าซงไึ มลดใ ขาຌ วพดกอ นจะสง ขาย฿หกຌ บั ผปຌู ระกอบการรบั ซอๅื ฿นตวั มอื งม จม นนๅั กษตรกรจะตຌองน้าฝกขຌาวพดทไีกใบกไียวมาผานกระบวนการสี พไือคัดยกมลใดขຌาวพดออกจากฝก ท้า฿หຌ จดุ ทไที า้ การสขี าຌ วพดจะมชี ีวมวลทีไมาจากปลอื กขຌาวพดปนຓ จ้านวนมาก ครือไ งสีขาຌ วพด กองชวี มวลจากกระบวนการสีขຌาวพด ภาพ 4.6 การมขาຌ วพดฯ ละกองปลอื กละซงั ขาຌ วพดฯ การสีขຌาวพดลๅียงสัตวຏ฿นทຌองทไีอ้าภอมจมจะ฿ชຌครไืองม ซไึงสวน฿หญถูกดัดปลงติดตๅัง กบั ยานพาหนะ ชาวบาຌ นรียกวา “รถม” ซไงึ ฿นตล ะชมุ ชนมักจะมชี าวบຌานซงึไ มักมีฐานะทางศรษฐกิจดีลงทนุ ซืๅอรถม ซไึงนอกจากจะอาเวຌ฿ชຌ฿นการผลิตของตัวองลຌว ยังมีรายเดຌจากการรับจຌาง฿หຌกับชาวบຌาน฿นชุมชน ซไึงจุดทไีท้าการสีอาจปลไียนต้าหนงเปเมซๅ้ากัน฿นตละป นอกจากผูຌประกอบการรถมทไีปຓนชาวบຌานลຌว ยังมีผูຌประกอบการรบั ซๅือขาຌ วพดทมีไ ักจะมรี ถมข องตัวอง ซไงึ มกั อยูเมเ กลจากพๅนื ทจีไ ดุ รับซืๅอขาຌ วพด ศษซากหลือทิงๅ จากการมมลดใ ขຌาวพด ซงไึ เดຌ ก ปลือกละซงั ขຌาวพด ถกู มองวาปຓน “ตຌนหตขุ อง ปญ หาการกิดหมอกควนั ” (ASTV ผจຌู ัดการออนเลนຏ, 2 กุมภาพันธຏ 2554) จงึ น้าสู นวคดิ ฿นการ฿ชຌประยชนຏ จากวัสดุหลือทิๅงดังกลาว ชน การท้าปุยหมัก กຍสชีวภาพ ถานอัดทง อาหารสัตวຏ (สุชน ตๅังทวีวิพัฒนຏ ละคณะ, 2555) ซงึไ ทผไี า นมายงั เมพ บวา มรี ายงานบนั ทกึ จากหนว ยงานภาครฐั หรอื งานศกึ ษาชนิๅ ฿ดทรีไ ะบขุ อຌ มลู ปริมาณศษซังละปลือกขຌาวพดฯ ฿นพืๅนทีไอ้าภอมจมอยางชัดจนปຓนระบบ ปຓนพียงการประมาณคา ซึไงระบุตกตางกนั เป ชน 25,000 ตนั ตอป (สชุ น ตๅงั ทวีวพิ ัฒนຏ ละคณะ, 2555) 35,000 ตนั ตอ ป7 (ASTV ผจຌู ัดการออนเลนຏ, 2 กมุ ภาพนั ธຏ 2554) ปนຓ ตຌน การศกึ ษาครๅงั นๅี พยายามประมินปริมาณชีวมวลทีเไ ดจຌ ากการ มข าຌ วพดฯ ดยอาຌ งองิ จากขอຌ มลู พนืๅ ทปีไ ลกู ขาຌ วพดฯ ปก ารพาะปลกู 2557/2558 ของสา้ นกั งานกษตรอา้ ภอ มจม ละขอຌ มลู สัดสวนชวี มวลจากฝกขาຌ วพดฯ หงຌ จากงานศกึ ษาของสุชน ตๅังทววี พิ ัฒนຏ ละคณะ (2555) ซไงึ ระบุวา นๅา้ หนักฝกขาຌ วพดหຌงจา้ นวน 10 กิลกรัม จะมีปริมาณซัง 1.5 กิลกรมั ปลอื กฝก 1.0 กิ ลกรมั ละมลใดขຌาวพด 7.5 กิลกรัม พบวา ชีวมวลจากการมขຌาวพดฯ ฿นปพาะปลูก 2557/2558 มีจ้านวน 7 ขอຌ มลู จากการสมั ภาษณຏ รศ.ประสรฐิ ฤกษຏกรียงเกร ผอຌู า้ นวยการสถาบนั วจิ ัยละพฒั นาพลังงานนครพิงคຏ มหาวทิ ยาลัย ชียง฿หม (ASTV ผຌูจดั การออนเลน,ຏ 2 กุมภาพันธຏ 2554)
ขา วโพดแมแจม 32 รวมทัๅงสๅิน 26,415 ตัน ดยยกปຓนสวนปลือกขຌาวพดฯ 10,566 ตัน ละซังขຌาวพดฯ 15,849 ตัน (ดูรายละอียดจากตาราง 4.3) ซึไง฿กลຌคียงกับสุชน ตัๅงทวีวิพัฒนຏ ละคณะ (2555) ทีไประมินเวຌทไี 25,000 ตันตอ ป ตาราง 4.3 ชีวมวลจากการมข าຌ วพดฯ ปพาะปลูก 2557/2558 พๅืนทีอไ า้ ภอม จม ยกรายต้าบล ต้าบล พืๅนทไีปลกู *** ผลผลติ ** ซงั * ปลอื ก* ปลอื กละซงั * (เร) (ตนั ) (ตัน) (ตัน) (ตัน) มศกึ 30,181.50 20,146 4,029 2,686 6,715 มน าจร 25,213.50 16,830 3,366 2,244 5,610 ปางหนิ ฝน 5,318.00 3,550 710 473 1,183 ชา งคงไิ 12,182.00 8,131 1,626 1,084 2,710 บຌานทับ 13,169.25 8,790 1,758 1,172 2,930 ทา ผา 11,030.50 7,363 1,473 982 2,454 กองขก 21,625.00 14,435 2,887 1,925 4,812 รวม 118,719.75 79,245 15,849 10,566 26,415 ทีมไ า: * คา้ นวณจากสัดสว นชีวมวลจากฝกขຌาวพดฯ หຌง จากสชุ น ตๅงั ทววี พิ ัฒนຏ ละคณะ (2555) ** ค้านวณจากคา ฉลไียผลผลิตขຌาวพดฯ อา้ ภอมจม พ.ศ. 2543-2556 ส้านักงานกษตรจังหวัดชยี ง฿หม ทากบั 667.50 กิ ลกรัมตอเร *** ส้านักงานกษตรอ้าภอม จม 4.4 การสา้ รวจทไีตๅังจดุ กองชีวมวล งานศึกษานๅี พยายามส้ารวจจุดทีไตัๅงกองชีวมวลละประมินปริมาณชีวมวล฿นตละกอง ตภาย฿ตຌ ขอຌ จา้ กดั ของระยะวลาละชว งวลา฿นการศกึ ษา8 จงึ จา้ กดั การสา้ รวจจดุ ทตีไ งๅั กองชวี มวล ดยลอื กศกึ ษาฉพาะ 3 ตา้ บล ซงไึ อยู฿กลຌกับตัวมืองม จม เดຌก ต้าบลชางคงิไ ตา้ บลทา ผา ละตา้ บลกองขก สว นการประมิน ปริมาณชีวมวล จากการสอบถามผูຌรับจຌางมละผຌูประกอบการรับซๅือขຌาวพดฯ บางราย ระบุวาเมสามารถ ประมนิ ปรมิ าณชวี มวลจากกองขาຌ วพดฯ เดຌ นอไื งจาก฿นชว งวลาทไี รมิไ กบใ ขอຌ มลู สา้ รวจ (มษายน-พฤษภาคม 2558) กองปลอื กละซงั ขาຌ วพดฯ หลายกองถกู ผาเปลวຌ ละหลายกองปนຓ กองทสีไ ะสมมาหลายป จงึ ทา้ ฿หຌ เมสามารถระบุปริมาณ (น้ๅาหนัก) ชีวมวลจากกองปลือกละซังเดຌ จึงท้าเดຌพียงการส้ารวจจุดทีไตๅังพรຌอมกับ ระบุขนาด (กวาຌ ง-ยาว-สงู ) ละบันทกึ ลักษณะกอง 8 กองปลือกละซังขຌาวพดฯ จะรไิมมี฿นชวงฤดูกใบกีไยวคือ ราวดือนตุลาคม-ธันวาคม ตงานศึกษาชิๅนนๅีริไมด้านินการ ปลายดอื นมีนาคม 2558 จงึ ท้า฿หຌเมส ามารถกใบขຌอมลู ปริมาณปลอื กละซังขาຌ วพดฯ เดຌดยตรง
33 ขา วโพดแมแ จม จากผลการสา้ รวจ (ตาราง 4.4) พบวา มจี ุดกองปลือกละซงั ขาຌ วพดฯ กระจาย฿นพืนๅ ทไีทัๅง 3 ตา้ บล จ้านวนรวมทัๅงสิๅน 101 กอง ดยพบมากทีไสุด฿นต้าบลกองขก (50 กอง) ซึไงสอดคลຌองกับสัดสวนพืๅนทีไปลูก ทีไมากกวา กือบจะทากับพืๅนทไีปลูกขຌาวพดฯ ต้าบลชางคไิงรวมกับต้าบลทาผา อยางเรกใตาม จ้านวน กองชีวมวลทีไพบ฿นต้าบลชางคิไงนຌอยกวาต้าบลทาผาทๅังโ ทไีพๅืนทไีปลูกขຌาวพดฯ มากกวานัๅน อาจอธิบาย เดຌวา นไืองจากทไีตๅังของทัๅงสองต้าบลอยูติดกัน คาบกีไยวกับพๅืนทไีตัวมืองมจม จึงมีอาจมีการขนผลผลิต เปมขาຌ มขตต้าบล ตาราง 4.4 จ้านวนกองชีวมวลจากการมขຌาวพดฯ ทไีส้ารวจพบ฿นพๅืนทไีต้าบลชางคไิง ต้าบลทาผา ละ ตา้ บลกองขก (พฤษภาคม 2558) ต้าบล จ้านวน (กอง) ชา งคงไิ 24 ทาผา 27 กองขก 50 รวม 101 จากภาพ 4.7 ละ 4.8 ซงไึ สดงจดุ ทตไี งๅั กองชวี มวลจากการมข าຌ วพดฯ ฿นพนๅื ทตไี า้ บลชา งคงไิ ตา้ บลทา ผา ละต้าบลกองขก จะพบวากองชีวมวลจะคอนขຌางหนานน฿นพืๅนทีไ฿กลຌตัวมืองมจม ดยฉพาะพๅืนทีไ มข าຌ วพดฯ ของผปูຌ ระกอบการรบั ซอๅื ขาຌ วพดฯ หรอื พนๅื ทสไี าธารณะของชมุ ชนทกีไ า้ หนด฿หຌ ปนຓ จดุ มข าຌ วพดฯ จะมีกองปลอื กละซงั ขาຌ วพดฯ ฿นบริวณดียวกันหลายกอง ดยพบสูงสุด 4 กอง ฿นบริวณดียวกัน จากตาราง 4.3 หากพิจารณาฉพาะพนืๅ ทีไ 3 ตา้ บล (ชา งคงไิ ทาผา กองขก) จะมปี ริมาณปลือกละ ซงั ขาຌ วพดฯ รวม 9,976 ตัน หรือคดิ ปຓนคาฉลไียประมาณ 99 ตันตอ 1 จดุ กอง อยางเรกใตาม มวຌ าการสา้ รวจ ครๅังนๅีจะพยายามตระวนส้ารวจพๅืนทไี฿หຌครอบคลุมมากทไีสุด ตกระนัๅนกใตาม ชืไอวายังคงมีจุดกองชีวมวล ทไีอาจหลดุ รอดจากการสา้ รวจ฿นครงัๅ นีๅ ดยฉพาะจุดกองฯ ทีไอยูล ึกขาຌ เป฿นเรป ลูกละหา งจากถนนสายหลัก ดวຌ ยหตนุ จๅี า้ นวนจดุ กองนา จะมมี ากกวา นๅี ละทา้ ฿หคຌ า ฉลยไี ปลอื กละซงั ขาຌ วพดฯ ฿นตล ะจดุ กองนอຌ ยกวา นๅี
ขา วโพดแมแ จม 34 ภาพ 4.7 ผนทไี สดงจดุ กองซังละปลอื กขຌาวพดลยๅี งสัตวຏ฿นพๅืนทีตไ ้าบลชา งคิงไ ทา ผา ละกองขก ทมีไ า: พฒุ ิพงศຏ นวกจิ บา้ รงุ ปรับปรุงจาก Google Map
35 ขา วโพดแมแ จม ภาพ 4.8 ผนทีไสดงจุดกองซงั ละปลอื กขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ฿นพืๅนทีไต้าบลชางคิไง ทาผา ละกองขก ทมไี า: พฒุ พิ งศຏ นวกิจบา้ รงุ ปรับปรงุ จากภาพถา ยดาวทียม Google Map
ขา วโพดแมแ จม 36 4.5 ผมຌู ีสวนเดสຌ วนสียกับการบรหิ ารจดั การชวี มวลหลือทงๅิ จากการปลกู ขຌาวพด ชาวบาຌ นสว น฿หญ฿ นพนๅื ทอไี า้ ภอม จม ประกอบอาชพี ทางการกษตรมาหลายทศวรรษ ต นวความคดิ รอืไ งการบรหิ ารจดั การวสั ดุ หลอื ทงๅิ ทางการกษตร฿นพนืๅ ทอไี า้ ภอม จม กลบั เมเ ดมຌ กี ารพดู ถงึ อยา งกวาຌ งขวาง นับตๅังตวิกฤตหมอกควัน฿นมืองชียง฿หม฿นป พ.ศ. 2550 ปຓนตຌนมา จึงริไมมีครงการทไีกไียวขຌองกับ การ฿ชปຌ ระยชนจຏ ากวัสดุหลอื ทิงๅ ทางการกษตรมากขๅนึ ดยฉพาะ฿นกรณีการปลกู ขຌาวพดลๅียงสตั วຏ จากการทบทวนอกสารจากผนงานละครงการตางโ ทีไปฏิบัติการ฿นระดับพๅืนทีไ พบวา ครงการ สวน฿หญ฿หຌความส้าคัญกับกระบวนการมีสวนรวมจากหลากหลายภาคสวนมากขๅึน ชน ครงการหมูบຌาน ลดหมอกควัน (สุชน ตๅังทวีวิพัฒนຏ ละคณะ, 2555) ระบุวาเดຌด้านินงานรวมกันจาก 4 ภาคสวน เดຌก ภาควิชาการ ภาคงบประมาณ ภาคทຌองถไิน ละภาคประชาชน (อกพงศຏ มุสิกะจริญ, 2556) ตผลการ สังกตการณຏ฿นการวิจัยภาคสนามถึงผลสัมฤทธ่ิจากครงการละนยบายตางโ ทไีทุมงบประมาณลงเปอยาง มหาศาล กลับเมสามารถสังกตหในความปลไียนปลงอันกิดจากครงการตางโ หลานๅันเดຌอยางชัดจน คงมีพียงรอ งรอยศษซากครอืไ งมอื ครอไื ง฿ชຌละสไงิ ปลูกสรຌางทีไถูกปลอยทๅิงเวຌ ประดในดังกลาวถือวาปຓนประดในค้าถามทไีส้าคัญ ทไีหนวยงานภาครัฐละภาควิชาการสมควร ทไีจะหยิบยกมาปຓนประดใน฿นการศึกษาคຌนควຌาวิจัย พไือ฿หຌทราบถึงชองวางหรือขຌอบกพรองทีไท้า฿หຌครงการ ทีไหวงั ดีหลา นีๅ กลายปຓนครงการ “หลอื ทงๅิ ” ทีเไ มเ ดกຌ อ฿หຌ กดิ ประยชนกຏ ับทຌองถไนิ อยา งทຌจริง อยางเรกใตาม การบริหารจัดการชีวมวลจากการปลูกขຌาวพดลๅียงสัตวຏ฿นพืๅนทไีอ้าภอมจม มคี วามจา้ ปนຓ อยา งยไิงทตไี ຌองทา้ ความขาຌ ฿จกับผูຌมสี ว นเดสຌ วนสยี (Stakeholder) ทีไมสี วนกยไี วขอຌ ง ละมีความ จ้าปຓนอยางยิไงทีไจะตຌอง฿หຌความส้าคัญกับ “กระบวนการมีสวนรวมอยางทຌจริง” มากกวาการมีสวนรวม ฿นลกั ษณะของการมารับฟงนยบายจากภาครฐั หรอื ความรูจຌ ากนกั วชิ าการละผຌู ชยีไ วชาญ จากการสา้ รวจอกสารบอืๅ งตนຌ พบวา ทอຌ งทอีไ า้ ภอม จม มกี ลมุ ละองคกຏ รทมีไ บี ทบาทการคลอืไ นเหว ทางสังคมหลากหลายกลุม ตกตางกันเปตามประดในความสน฿จ ชน ดຌานศาสนา วัฒนธรรม สไิงวดลຌอม ละการพัฒนา ปຓนตนຌ ซงึไ บางกลุม ละองคຏกรอาจมีขอบขตความสน฿จทกไี วຌางครอบคลุมหลายดาຌ น ตห าก พิจารณาฉพาะกลุมละองคຏกรทไีนาจะมีสวนกไียวขຌองกับการบริหารจัดการชีวมวลฯ อาจพอจ้านกปຓน 4 กลุมหลัก (สดงจุดทีไตงๅั ฿นภาพ 4.9 ละ 4.10) ดงั นีๅ หนวยงานภาครฐั ละองคกรปกครองสวนทຌองถไิน ประกอบดຌวย หนว ยงานภาครัฐระดับทຌองถนไิ 2 หง เดຌ ก อา้ ภอม จม ส้านักงานกษตรอ้าภอ ละองคกຏ รปกครองสวนทอຌ งถไนิ 8 หง เดຌก ทศบาลตา้ บล ม จม ทศบาลตา้ บลทา ผา องคกຏ ารบรหิ ารสว นตา้ บลมศ กึ องคกຏ ารบรหิ ารสว นตา้ บลมน าจร องคกຏ ารบรหิ าร สว นตา้ บลปางหนิ ฝน องคกຏ ารบรหิ ารสว นตา้ บลชา งคงไิ องคกຏ ารบรหิ ารสว นตา้ บลบาຌ นทบั ละองคกຏ ารบรหิ าร สวนต้าบลกองขก นอกจากนๅียังกไียวขຌองกับหนวยงานภาครัฐระดับจังหวัด เดຌก ส้านักจัดการทรัพยากร ปาຆ เมทຌ ไี 1 จงั หวดั ชยี ง฿หม สา้ นกั ทรพั ยากรธรรมชาติ ละสงิไ วดลอຌ มจงั หวดั ชยี ง฿หม สา้ นกั บรหิ ารพนืๅ ทอไี นรุ กั ษຏ ทีไ 16 รวมถึงชมรมกา้ นนั ผຌู฿หญบ าຌ นอ้าภอม จม ซไงึ ปนຓ กลเกสา้ คัญ฿นสายการปกครองของภาครัฐ
37 ขา วโพดแมแ จม ผปูຌ ระกอบการรับซๅือขาຌ วพดฯ จากการส้ารวจบๅอื งตนຌ พบวา พนืๅ ทีอไ า้ ภอม จมมีผูปຌ ระกอบการตัๅงจุด รบั ซอๅื ขาຌ วพดฯ กอื บ 20 จดุ ซงไึ สามารถบง ปนຓ 2 กลมุ หลกั คอื ผปຌู ระกอบการราย฿หญ เดຌ ก เซลมน าจร ละผຌูประกอบการรายยอย ชน สหกรณຏการกษตรม จม 9 มานพพานชิ สทุ ัศนຏบริการ ธญั พิชชา กิจกษตร มจม ปนຓ ตนຌ องคก รภาคประชาสงั คม การสา้ รวจอกสารละสมั ภาษณຏ พบวา พนๅื ทอไี า้ ภอม จม มอี งคกຏ รภาคประชาสงั คม ทมไี บี ทบาทขบั คลอไื นทางสงั คมทอຌ งถนไิ ทสไี า้ คญั 2 องคกຏ รหลกั เดຌ ก สถาบนั ออຌ ผะหญา ละมลู นธิ ฮิ กั มอื งจม องคกรพัฒนาอกชน เดຌก (1) มูลนิธิรักษຏเทย (ส้านักงานมจม) อยูภาย฿ตຌองคຏกรครຏนานาชาติ มีจຌาหนຌาทไีด้านินครงการภาคสนาม฿นหลายประดใน ทัๅงการบริหารจัดการลุมน้ๅา การจัดระบียบนวขต ทีไดินปຆาเมຌ การสงสริมกษตรกรรมยัไงยืน อาชีพทางลือก พลังงานทดทน ละการทองทีไยวชิงนิวศ (2) มลู นธิ ิ พอไื การพฒั นาทยไี งไั ยนื (ภาคหนอื ) มบี ทบาทสา้ คญั ตอ การดา้ นนิ การสราຌ งครอไื งมอื ฿นรปู บบผนทีไ สารสนทศทางภูมิศาสตรຏพืไอ฿ชຌ฿นการจัดระบียบการ฿ชຌทีไดินละน้าเปสูกลเกการก้ากับควบคุมการ฿ชຌทีไดิน มวຌ า มลู นธิ จิ ะมสี า้ นกั งานละศนู ยกຏ ลางดา้ นนิ งานทตีไ วั มอื งชยี ง฿หม ตม ฿ี นสว นจาຌ หนาຌ ทภไี าคสนามประจา้ พๅืนทีไอ้าภอมจม นอกจากนๅียังมีองคຏกรพันธมิตรอืไนโ ชน สมาคมปกากอะญอพไือการพัฒนาสังคม สงิไ วดลຌอม ปนຓ ตนຌ นอกจาก 4 กลุมหลัก ดังกลาว ยังพบวามีการรวมตัวของกลุมกษตรกร฿นลักษณะละกิจกรรมตางโ ชน การรวมกลุมกษตรกร฿นรูปบบสหกรณຏดยนຌนการบริหารจัดการภาย฿นกลุมละพๅืนทีไ เดຌก สหกรณຏ นิคมหลงปง ซไึงปຓนกลุมกษตรกรทไีขຌาเปจัดสรรละท้ากินทีไหลงปง พๅืนทไีกษตรขนาด฿หญ฿นพืๅนทีไต้าบล กองขก การรวมกลุมกษตรกรพืไอรียกรຌองปญหาราคาขຌาวพดตกต้ไา หรือการรวมกลุมขนาดลใก฿นระดับ ชมุ ชนหมูบาຌ น ชน กลุมปลูกขຌาวพดลียๅ งสัตวຏบาຌ นสบลอง ปຓนตนຌ อยางเรกใตาม ผนทไีทางสังคมดังกลาวปຓนพียงตัวชวย฿นบๅืองตຌน฿หຌตระหนักถึงผຌูมีสวนเดຌสวนสีย ตสไิงทีไส้าคัญกวาคือการชไือมยงผຌูมีสวนเดຌสวนสียหลานๅีขຌาสูกระบวนการมีสวนรวมเดຌอยางทຌจริง ดยตระหนกั ถึงมิตคิ วามสมั พนั ธทຏ ไสี ลับซบั ซอຌ น 9 สหกรณกຏ ารกษตรม จม มี ผนจะขยายศกั ยภาพ฿นการรบั ซอๅื ผลผลติ ขาຌ วพดฯ ดวຌ ยการลงทนุ สราຌ งเซลกบใ ผลผลติ ขาຌ วพดฯ ซึไงหากสามารถสรຌางเซลส้ารใจ สหกรณຏการกษตรมจมจะขยับจากผຌูประกอบการรับซๅือรายยอยปຓนผຌูประกอบการ รับซือๅ ผลผลติ ราย฿หญ
ขา วโพดแมแจม 38 ภาพ 4.9 ผนทไที างสังคมกรณีการบรหิ ารจดั การชวี มวลจากขຌาวพดลๅียงสตั วຏ฿นอา้ ภอม จม ทีมไ า: พุฒพิ งศຏ นวกิจบา้ รงุ ปรับปรุงจาก Google Map
39 ขา วโพดแมแจม ภาพ 4.10 ผนททไี างสงั คมกรณกี ารบริหารจดั การชีวมวลจากขาຌ วพดลยีๅ งสัตว฿ຏ นอา้ ภอม จม ทีไมา: พฒุ พิ งศຏ นวกิจบ้ารงุ ปรับปรุงจากภาพถายทางอากาศ Google Map
ขา วโพดแมแ จม 40 5 ผลการสํารวจความคิดเหน็ ของกลมุ เกษตรกรผูป ลูกขา วโพด 5.1 บทน้า การสา้ รวจพฤตกิ รรมละความคดิ หนใ ของกษตรกร฿นการจดั การชวี มวลหลอื ทงๅิ จากการปลกู ขาຌ วพดลยๅี งสตั วຏ ฿นอา้ ภอม จม จงั หวดั ชยี ง฿หม ฿นครงการนมีๅ วี ตั ถปุ ระสงคຏ พอไื สา้ รวจขอຌ มลู ทวัไ เปกยีไ วกบั การปลกู ขาຌ วพด ลยีๅ งสตั วจຏ ากครวั รอื นกษตรกรละความคดิ หนใ ของกษตรผปຌู ลกู ขาຌ วพดลยีๅ งสตั วຏ กยีไ วกบั การจดั การชวี มวล ขาຌ วพด (คือศษซากจากตຌน฿นเร ละตอซังจากการม) ทงๅั นเๅี ดຌกา้ หนดจ้านวนกลมุ ตัวอยางเวຌทีไ 400 ครัวรือน ตัวอยา ง ฿หຌครอบคลมุ พนๅื ทีไ 3 ต้าบล จากทงๅั หมด 7 ตา้ บลของอ้าภอม จม
41 ขาวโพดแมแจม 5.1.1 การคดั ลือกตวั อยาง (Sampling) การคัดลือกตัวอยาง จากจ้านวนประชากรทัๅงหมดของครัวรือนกษตรกรผูຌปลูกขຌาวพดลีๅยงสัตวຏ ดยค้านวณจากสูตรการก้าหนดตัวอยางของ Taro Yamane (1967) ละ฿ชຌวิธีการคัดลือกตัวอยางบบ หลายขนัๅ ตอน (Multi-Staged Sampling) มีกระบวนการละรายละอยี ดดงั นๅี ขัๅนทไีหนึไง จากอ้าภอมจมทๅังหมด 7 ต้าบล สุมตัวอยางพๅืนทีไส้ารวจระดับต้าบลเดຌ 3 ต้าบล คือ ตา้ บลกองขก ต้าบลมศึก ละต้าบลทาผา ดยจา้ นวนครวั รอื นทงๅั หมด฿น 3 ต้าบลพๅนื ทีไ ปງาหมาย มจี ้านวน รวม 4,913 ครวั รือน ต้าบลทา ผา ตังๅ อยูห างจากทไีวาการอ้าภอม จมประมาณ 5 กิ ลมตร มีพนืๅ ทีปไ ลูกขาຌ วพดรวมราวโ 11,000 เร ฿นป 2557 ทัๅงตา้ บลมี 10 หมบู ຌาน 1,417 ครัวรอื น ละมปี ระชากรรวม 5,185 คน ยกตาม รายหมูบ ຌานดังนีๅ ตาราง 5.1 สดงจ้านวนครวั รอื นละจ้านวนประชากรต้าบลทา ผา ยกรายหมบู าຌ น หมู หมบู าຌ น จ้านวนครวั รอื น (ครัวรือน) จา้ นวนประชากร (คน) 182 676 1 สามสบ 93 317 93 349 2 ผานัง 148 515 63 236 3 หลา 243 885 139 483 4 ปຆาดด 112 372 103 423 5 ทพั 191 720 1,417 5,185 ต.ทาผา 6 ยางหลวง 7 หวຌ ยเห 8 มยางสຌาน 9 นารอื น 10 เร รวม ทมไี า: กชช. 2ค ป 2558 ตาราง 5.2 สดงจา้ นวนกษตรกรละพืๅนทไปี ลกู ขาຌ วพดลีๅยงสัตว฿ຏ นต้าบลทาผา ขຌอมูลปรียบทยี บ 5 ป ปก ารผลติ จ้านวนกษตรกร (ครัวรอื น) พืๅนทีไปลกู (เร) 12,325.75 2553/54 1,009 11,779.75 13,210.75 2554/55 961 15,382.25 11,030.50 2555/56 994 2556/57 1,032 2557/58 716 ทไมี า: สา้ นักงานกษตรอ้าภอม จม ปรบั ปรงุ ดย สรุ พจนຏ มงคลจริญสกุล
ขาวโพดแมแจม 42 ตา้ บลกองขก ตงัๅ อยหู า งจากทวไี า การอา้ ภอม จม ประมาณ 15 กิ ลมตร พนๅื ทปีไ ลกู ขาຌ วพดรวมราวโ 21,500 เร ฿นป 2557 ทๅงั ต้าบลมี 12 หมูบຌาน 1,583 ครวั รอื น ละมปี ระชากรรวม 5,949 คน ยกตาม รายหมูบຌานดงั นๅี ตาราง 5.3 สดงจา้ นวนครวั รอื นละจา้ นวนประชากรตา้ บลกองขก ยกรายหมบู าຌ น หมู หมูบาຌ น จา้ นวนครวั รือน (ครวั รอื น) จ้านวนประชากร (คน) 1 อมธูด 83 321 2 มห ลุ 164 656 3 หัวดอย 138 425 4 มงຌ หลงปง 121 633 5 อมลาน 96 391 6 มงหลวง 208 709 ต.กองขก 7 กองขกหนือ 175 609 8 อมมงใ 180 655 9 ผาผงึๅ 127 455 10 มค งคา 68 263 11 กองขก฿ตຌ 138 521 12 นายางดิน 85 311 1,583 5,949 รวม ทีไมา: กชช. 2ค ป 2558 ตาราง 5.4 สดงจ้านวนกษตรกรละพนๅื ทปีไ ลกู ขຌาวพดลีๅยงสตั ว฿ຏ นต้าบลกองขก ขอຌ มูลปรียบทยี บ 5 ป ปการผลิต จา้ นวนกษตรกร (ครวั รอื น) พๅืนทไปี ลกู (เร) 22,445.00 2553/54 1,426 19,084.00 25,017.75 2554/55 1,143 26,898.25 21.625.00 2555/56 1,238 2556/57 1,327 2557/58 1,227 ทมีไ า: สา้ นกั งานกษตรอ้าภอม จม ปรบั ปรงุ ดย สุรพจนຏ มงคลจรญิ สกลุ
43 ขาวโพดแมแ จม ตา้ บลมศ กึ ตงๅั อยหู า งจากทวไี า การอา้ ภอม จม ประมาณ 50 กิ ลมตร พนๅื ทปไี ลกู ขาຌ วพดรวมราวโ 30,000 เร ฿นป 2557 ทงๅั ต้าบลมี 17 หมบู ຌาน 1,913 ครวั รือน ละมปี ระชากรรวม 8,622 คน ยกตาม รายหมบู าຌ นดังนีๅ ตาราง 5.5 สดงจ้านวนครวั รือนละจา้ นวนประชากรต้าบลมศ กึ ยกรายหมบู ຌาน ต.มศ กึ หมู หมูบຌาน จา้ นวนครวั รอื น (ครวั รอื น) จา้ นวนประชากร (คน) 1 ปางอุຎง 265 1,789 2 นากลาง 103 423 3 มส ะตຍอบ 58 157 4 พะอดู 78 467 5 นาฮอ ง 246 887 6 มศ ึก 108 409 7 กองกาน 83 299 8 ผาละปຂ 104 513 9 มหยอด 78 318 10 นาฮอ ง฿ตຌ 115 567 11 ปางกีๆยะ 114 500 12 หวຌ ยผักกดู 122 455 13 สบมสะตຍอบ 59 310 14 ขนุ มน าย-มชุมสาม 157 751 15 ปงຆ ขนนุ 104 256 16 มครอง 48 162 17 หวຌ ยขๅี ปอะ 71 359 1,913 8,622 รวม ทีไมา: กชช. 2ค ป 2558 ตาราง 5.6 สดงจา้ นวนกษตรกรละพนๅื ทไปี ลกู ขาຌ วพดลยๅี งสตั ว฿ຏ นต้าบลมศึก ขอຌ มลู ปรยี บทยี บ 5 ป ปการผลติ จา้ นวนกษตรกร (ครัวรือน) พืๅนทปไี ลกู (เร) 21,936.75 2553/54 1,232 19,984.00 23,683.50 2554/55 1,208 30,862.50 30,181.50 2555/56 1,345 2556/57 1,523 2557/58 1,658 ทีไมา: สา้ นกั งานกษตรอ้าภอม จม ปรบั ปรงุ ดย สุรพจนຏ มงคลจริญสกุล
ขา วโพดแมแจม 44 ขๅนั ทไีสอง ฿นระดบั ต้าบล จากจา้ นวนหมูบ ຌานทังๅ หมด฿นตา้ บลนัๅนโ ลอื กหมบู ຌานลา้ ดบั ทไี 3 ฿นตา้ บล นนๅั โ ทๅงั นจีๅ ้านวนกลุมตวั อยา ง฿นระดับตา้ บล ฿ชวຌ ธิ คี ้านวณดย 400 x จา้ นวนครวั รือนทๅงั หมดของตา้ บลนัๅน = จา้ นวนครัวรือนตัวอยางทีไ หมาะสม 4,913 ฿นระดับตา้ บลตามหลกั สถิตขิ องต้าบล A ขๅันทีไสาม หลังจากเดຌจ้านวนครัวรือนตัวอยางทีไหมาะสม฿นระดับต้าบลของ 3 ต้าบล จึงเดຌท้า การก้าหนดกลุมตัวอยา งระดบั หมูบาຌ นรายต้าบล฿นตา้ บลปງาหมาย (3 ต้าบล) ฿ชวຌ ิธคี ้านวณดย จ้านวนครวั รอื นตัวอยา งทไี หมาะสม฿นระดับต้าบล x จ้านวนครัวรือนของหมบู าຌ นทีไถกู ลอื ก จ้านวนครวั รอื นทงัๅ หมดของหมูบຌานตัวอยาง (คอื หมบู ຌานลา้ ดบั ทไี 3 ของตา้ บลนันๅ โ) ขนๅั สดุ ทาຌ ย การกบใ ขอຌ มลู ดยอาศยั บบสอบถาม฿นระดบั ครวั รอื นตามกลมุ ตวั อยา งทกไี า้ หนด฿นระดบั หมูบาຌ นนัๅนโ ฿ชຌการลอื กกลมุ ตวั อยางบบบังอญิ (Accidental sampling) คอื มอืไ ขຌาเป฿นหมูบຌาน พนกั งาน กบใ บบสอบถามจะกระจายเปตามทตีไ า งโ ของหมบู าຌ น ซกั ถามละขอความรว มมอื พอไื ฿หตຌ อบบบสอบถาม ดยพนักงานปຓนผูຌอาน฿หຌตอบบบสอบถาม ทัๅงนีๅดยอาศัยหลักการวาประชากร฿นพืๅนทีไดยสวน฿หญ ฿นหมูบຌานนๅนั โ เมเดมຌ ีลักษณะทางศรษฐกิจ การมือง สงั คม ตกตางกันมากนกั ละทกุ ครวั รอื นมีอกาส ทไจี ะถกู ลอื กทากนั ตาราง 5.7 สดงรายชไอื หมูบาຌ นทไถี ูกคดั ลอื กละจา้ นวนครวั รอื นตวั อยาง฿นพนืๅ ทีไ 3 ต้าบล ต้าบล หมูบาຌ น ครวั รอื น สดั สวนครัวรือนตัวอยา ง ต.ทาผา หมู 3 หลา 93 24 ต.มศกึ หมู 6 ยางหลวง 243 64 หมู 9 นารอื น 103 27 ต.กองขก หมู 6 มศ กึ 108 36 หมู 9 มหยอด 78 26 หมู 12 หวຌ ยผักกดู 122 40 หมู 13 สบมสะตอຍ บ 59 19 หมู 15 ปຆงขนนุ 104 35 หมู 3 หวั ดอย 138 32 หมู 6 มง หลวง 208 48 หมู 9 ผาผึงๅ 127 29 หมู 12 นายางดิน 138 20 400 รวม
Search
