NGỮ VĂN 12 TẬP 2

Hån Tr−¬ng Ba : (còng nh×n ra ngoμi) Tõ phÝa nhμ chÞ Lôa mÑ cu TÞ. Th»ng cu TÞ ®ang èm nÆng... Trêi, hay lμ... (C¸i G¸i ch¹y vμo nhμ, n−íc m¾t ®Çm ®×a.) C¸i G¸i : (gäi thÊt thanh) MÑ ¬i, mÑ ¬i ! Cu TÞ... cu TÞ... chÕt råi ! (Oμ khãc, råi ch¹y ®i, chÞ con d©u ch¹y theo.) §Õ ThÝch : (nh×n ra ngoμi) C¸i nhμ sau rÆng cau kia ph¶i kh«ng ? T«i võa thÊy hån th»ng bÐ bay vôt lªn khái m¸i nhμ, tan mê ra nh− mét lμn s−¬ng máng... Cu TÞ lμ ®øa trÎ nh− thÕ nμo ? Hån Tr−¬ng Ba : Con trai ®éc nhÊt cña chÞ Lôa. Nã lμ b¹n th©n cña c¸i G¸i nhμ t«i. Th»ng bÐ ngoan l¾m, kh«n l¾m. T«i rÊt quý nã mμ nã còng rÊt th©n víi t«i. DÜ nhiªn, ®Êy lμ tr−íc kia... Nh−ng t¹i sao nã l¹i ph¶i chÕt ? §Õ ThÝch : KiÓu nμy, ch¾c l¹i do hai «ng Nam Tμo, B¾c §Èu t¾c tr¸ch g¹ch tªn bõa, hoÆc còng do bμ V−¬ng HÇu Ðp, bμ Êy kh«ng −a trÎ con. LÖnh cña bμ Êy th× ch¼ng ai c−ìng ®−îc ! (bÇn thÇn nghÜ ngîi) A, hay qu¸, t«i nghÜ ra råi ! «ng Tr−¬ng Ba ! T«i sÏ gióp «ng mét lÇn n÷a ! Ngay b©y giê ®©y, «ng sÏ tr¶ c¸i th©n thÓ nμy cho anh hμng thÞt, t«i sÏ lμm cho hån «ng nhËp vμo x¸c cu TÞ. Nh− vËy lμ anh hμng thÞt ®−îc sèng, hån «ng vÉn cã chç tró, mμ c¸i th©n thÓ bÐ nhá cña cu TÞ sÏ kh«ng bÞ mÊt ®i. ¤ng thÊy ®−îc kh«ng ? Hån Tr−¬ng Ba : NhËp vμo x¸c cu TÞ ? T«i ? §Õ ThÝch : Chø sao ! ¤ng víi anh hμng thÞt lμ hai ng−êi xa l¹, cßn «ng víi th»ng cu TÞ ®· tõng quÊn quýt quý mÕn nhau, «ng sèng trong th©n thÓ th»ng bÐ ch¾c sÏ æn... Hån Tr−¬ng Ba : ¤ng cho t«i suy nghÜ mét l¸t ®·... ViÖc nμy bÊt ngê qu¸ ! (ngåi xuèng, nghÜ ngîi) NhËp vμo cu TÞ... (lÈm bÈm) T«i, mét «ng giμ gÇn 60, cu TÞ th× cßn ch−a b¾t ®Çu cuéc ®êi, cßn ®ang tuæi ¨n, tuæi lín, ch¹y nh¶y v« t−... cã æn kh«ng nhØ ? (nh¾m m¾t l¹i) Thö h×nh dung xem nμo... sÏ ph¶i gi¶i thÝch cho chÞ Lôa : T«i kh«ng ph¶i lμ con chÞ, chÞ Êy sÏ kh«ng ngu«i th−¬ng nhí con... Cã khi t«i cßn ph¶i sang nhμ chÞ Lôa ë... Råi cßn hμng xãm, lÝ tr−ëng, tr−¬ng tuÇn... Bao nhiªu sù r¾c rèi. Bμ vî t«i, c¸c con t«i sÏ nghÜ ngîi, xö sù thÕ nμo, khi chång m×nh, bè m×nh mang th©n mét th»ng bÐ lªn 10 ? Lμm trÎ con kh«ng ph¶i dÔ ! Mμ c¸i G¸i nhμ t«i, nã sÏ nghÜ thÕ nμo nhØ ? §Õ ThÝch : Ch¾c nã sÏ thÝch. Nã th©n víi cu TÞ mμ. 150

Hån Tr−¬ng Ba : (l¾c ®Çu) Sî chØ cμng o¸i o¨m r¾c rèi h¬n. TrÎ con ph¶i ra trÎ con, ng−êi lín ph¶i ra ng−êi lín. Th»ng cu TÞ bçng thμnh «ng néi, con bÐ ®êi nμo chÞu. T«i ®· l−êng tr−íc thÊy bao sù kh«ng æn, «ng §Õ ThÝch ¹. §Õ ThÝch : Trong th©n mét ®øa bÐ, «ng sÏ cã c¶ cuéc ®êi tr−íc mÆt. Hån Tr−¬ng Ba : §Ó råi, ch¼ng bao l©u n÷a, bμ nhμ t«i, b¹n bÌ cïng løa víi t«i nh− b¸c Tr−ëng Ho¹t lÇn l−ît n»m xuèng, m×nh t«i vÉn ph¶i sèng suèt bao n¨m th¸ng d»ng dÆc. M×nh t«i gi÷a ®¸m ng−êi hËu sinh. Nh÷ng g× chóng thÝch th× t«i ghÐt, nh÷ng g× t«i thÝch chóng ch¼ng −a. T«i sÏ nh− «ng kh¸ch ngåi dai ë nhμ ng−êi ta, mäi kh¸ch khøa ®· vÒ c¶ råi, m×nh vÉn dÇm dÒ n¸n l¹i. T«i sÏ b¬ v¬ l¹c lâng, hoÆc sÏ trë nªn th¶m h¹i ®¸ng ghÐt nh− kÎ tham lam, mét kÎ lÝ ra ph¶i chÕt tõ l©u mμ vÉn cø sèng, cø trÎ khoÎ, cø ngang nhiªn h−ëng thô mäi thø léc trêi ! V« lÝ l¾m ! Kh«ng ! T«i kh«ng thÓ c−íp c¸i th©n thÓ non nít cña cu TÞ. (nh×n ra ngoμi) TiÕng chÞ Lôa gμo khãc nghe ®øt ruét ! MÊt ®øa con, chÞ Êy lμm sao sèng ®−îc ? (®ét ngét) ¤ng §Õ ThÝch, hån cu TÞ b©y giê ë ®©u ? §Õ ThÝch : T«i ®· nãi víi «ng råi : ra khái th©n x¸c, hån ch¼ng cßn lμ g× n÷a ! Hån Tr−¬ng Ba : «ng h·y ®−a hån cu TÞ vÒ nhËp l¹i vμo x¸c nã, cho nã ®−îc sèng l¹i ! §Õ ThÝch : Kh«ng ®−îc ! ViÖc cu TÞ... ch¾c ch¾n ®· cã lÖnh cña bμ T©y V−¬ng MÉu. Hån Tr−¬ng Ba : ¤ng h·y cøu nã ! ¤ng ph¶i cøu nã ! ¤ng cã biÕt ®øa con ®èi víi ng−êi mÑ lμ thÕ nμo kh«ng ? Cßn to lín h¬n c¶ ý muèn bμ T©y V−¬ng MÉu nhμ «ng. ¤ng §Õ ThÝch, v× con trÎ «ng ¹, v× con trÎ ! ¤ng h·y gióp t«i lÇn cuèi cïng. T«i sÏ kh«ng bao giê lμm phiÒn «ng n÷a, kh«ng ®ßi «ng ®iÒu g× n÷a ! (lÊy bã h−¬ng ra) §©y ! (bÎ g·y c¶ bã) §Õ ThÝch : ¤ng Tr−¬ng Ba... (®¾n ®o rÊt l©u råi quyÕt ®Þnh) V× lßng quý mÕn «ng, t«i sÏ lμm cu TÞ sèng l¹i, dï cã bÞ ph¹t nÆng... Nh−ng cßn «ng... rèt cuéc «ng muèn nhËp vμo th©n thÓ ai ? Hån Tr−¬ng Ba (sau mét håi l©u) : T«i ®· nghÜ kÜ... (nãi chËm vμ khÏ) T«i kh«ng nhËp vμo h×nh thï ai n÷a ! T«i ®· chÕt råi, h·y ®Ó t«i chÕt h¼n ! §Õ ThÝch : Kh«ng thÓ ®−îc ! ViÖc «ng ph¶i chÕt chØ lμ mét lÇm lÉn cña quan thiªn ®×nh. C¸i sai Êy ®· ®−îc söa b»ng c¸ch lμm cho hån «ng ®−îc sèng. Hån Tr−¬ng Ba : Cã nh÷ng c¸i sai kh«ng thÓ söa ®−îc. Ch¾p v¸ g−îng Ðp chØ cμng lμm sai thªm. ChØ cã c¸ch lμ ®õng bao giê sai n÷a, hoÆc ph¶i bï l¹i 151

b»ng mét viÖc ®óng kh¸c. ViÖc ®óng cßn lμm kÞp b©y giê lμ lμm cu TÞ sèng l¹i. Cßn t«i, cø ®Ó t«i chÕt h¼n... §Õ ThÝch : Kh«ng ! ¤ng ph¶i sèng, dï víi bÊt cø gi¸ nμo... Hån Tr−¬ng Ba : Kh«ng thÓ sèng víi bÊt cø gi¸ nμo ®−îc, «ng §Õ ThÝch ¹ ! Cã nh÷ng c¸i gi¸ ®¾t qu¸, kh«ng thÓ tr¶ ®−îc... L¹ thËt, tõ lóc t«i cã ®ñ can ®¶m ®i ®Õn quyÕt ®Þnh nμy, t«i bçng c¶m thÊy m×nh l¹i lμ Tr−¬ng Ba thËt, t©m hån t«i l¹i trë l¹i thanh th¶n, trong s¸ng nh− x−a... §Õ ThÝch : ¤ng cã biÕt «ng quyÕt ®Þnh ®iÒu g× kh«ng ? ¤ng sÏ kh«ng cßn l¹i mét chót g× n÷a, kh«ng ®−îc tham dù vμo bÊt cø nçi vui buån g× ! Råi ®©y, ngay c¶ sù ©n hËn vÒ quyÕt ®Þnh nμy, «ng còng kh«ng cã ®−îc n÷a. Hån Tr−¬ng Ba : T«i hiÓu. ¤ng t−ëng t«i kh«ng ham sèng hay sao ? Nh−ng sèng thÕ nμy, cßn khæ h¬n lμ c¸i chÕt. Mμ kh«ng ph¶i chØ mét m×nh t«i khæ ! Nh÷ng ng−êi th©n cña t«i sÏ cßn ph¶i khæ v× t«i ! Cßn lÊy lÝ lÏ g× khuyªn th»ng con t«i ®i vμo con ®−êng ngay th¼ng ®−îc ? Cuéc sèng gi¶ t¹o nμy cã lîi cho ai ? Ho¹ ch¨ng chØ cã l·o lÝ tr−ëng vμ ®¸m tr−¬ng tuÇn hØ h¶ thu lîi léc ! §óng, chØ bän khèn kiÕp lμ lîi léc. §Õ ThÝch : T«i kh«ng ph¶i lμ kÎ khèn kiÕp... T«i quý mÕn «ng... T«i sÏ ch¼ng bao giê ®−îc ®¸nh cê víi «ng n÷a − ? Nhê «ng ®¸nh cê víi t«i, ng−êi trªn trêi, d−íi ®Êt míi biÕt t«i cao cê nh− thÕ nμo ! Ngoμi «ng ra, kh«ng ai d¸m ®ä cê víi t«i. ¤ng chÝnh lμ lÏ tån t¹i cña t«i. Hån Tr−¬ng Ba : V× ®Ó chøng minh «ng tån t¹i mμ t«i cø ph¶i tiÕp tôc cuéc sèng kh«ng ph¶i lμ t«i − ? Kh«ng, «ng ph¶i tån t¹i lÊy chø ! §Õ ThÝch : Nh−ng kh«ng ®¸nh cê, §Õ ThÝch sÏ kh«ng cßn lμ §Õ ThÝch. Hån Tr−¬ng Ba : Ng−êi ta ®¸nh cê lμ ®Ó rÌn luyÖn t©m trÝ, ®Ó s¶ng kho¸i minh mÉn h¬n mμ sèng ! Cßn «ng ®¸nh cê chØ ®Ó chøng tá m×nh lμ tiªn cê ! Nãi thËt víi «ng : NÕu cßn tiÕp tôc sèng, t«i còng ch¼ng thÝch ®¸nh cê víi «ng n÷a ! §¸nh cê víi «ng ch¸n l¾m ! Kh«ng cã g× ch¸n b»ng ®¸nh cê víi tiªn ! §Õ ThÝch : (suy nghÜ) Con ng−êi d−íi h¹ giíi c¸c «ng thËt k× l¹. Hån Tr−¬ng Ba : ¤ng h·y tr¶ lêi ®i ! ¤ng cã gióp t«i kh«ng ? NÕu «ng tõ chèi, t«i sÏ... T«i ®· nhÊt quyÕt ! ¤ng ph¶i gióp t«i ! §Õ ThÝch : Tr¶ th©n x¸c nμy cho anh hμng thÞt... vμ thÕ lμ... Hån Tr−¬ng Ba : Kh«ng cßn c¸i vËt qu¸i gë mang tªn “Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt” n÷a. 152

(L−îc mét ®o¹n : Nam Tμo vμ B¾c §Èu hiÖn ra b¸o cho §Õ ThÝch biÕt Ngäc Hoμng ®· tha cho §Õ ThÝch téi nhËp hån Tr−¬ng Ba vμo x¸c hμng thÞt vμ cho phÐp hån Tr−¬ng Ba ®−îc tiÕp tôc sèng trong x¸c hμng thÞt. Hån Tr−¬ng Ba kh«ng chÊp nhËn sèng trong th©n x¸c ng−êi kh¸c, yªu cÇu mäi ng−êi sang nhμ chÞ Lôa b¸o tin cu TÞ ®−îc sèng l¹i, cßn m×nh quyÕt chÕt ®Ó tr¶ x¸c cho anh hμng thÞt. Tr−íc khi l×a ®êi, Hån Tr−¬ng Ba dÆn dß, an ñi, vÜnh biÖt vî con.) §o¹n kÕt V−ên c©y rung rinh ¸nh s¸ng. ë mét gãc nhμ ®ã, hiÖn lªn c¶nh t−îng cu TÞ ®ang «m chÇm lÊy mÑ, chÞ Lôa cuèng quýt vuèt ve con... Bμ vî Tr−¬ng Ba xuÊt hiÖn ë phÝa tr−íc s©n khÊu. Vî Tr−¬ng Ba : ¤ng ë ®©u ? ¤ng ë ®©u ? (Gi÷a mμu xanh c©y v−ên, Tr−¬ng Ba chËp chên xuÊt hiÖn.) Tr−¬ng Ba : T«i ®©y bμ ¹. T«i vÉn ë liÒn ngay bªn bμ ®©y, ngay trªn bËc cöa nhμ ta, trong ¸nh löa bμ nÊu c¬m, cÇu ao bμ vo g¹o, trong c¸i c¬i bμ ®ùng trÇu, con dao bμ giÉy cá... Kh«ng ph¶i m−în th©n ai c¶, t«i vÉn ë ®©y, trong v−ên c©y nhμ ta, trong nh÷ng ®iÒu tèt lμnh cña cuéc ®êi, trong mçi tr¸i c©y c¸i G¸i n©ng niu... (D−íi mét gèc c©y, hiÖn lªn cu TÞ vμ c¸i G¸i.) C¸i G¸i : (tay cÇm mét tr¸i na) C©y na nμy, «ng néi tí trång ®Êy ! Qu¶ to mμ ngon l¾m ! Ta ¨n chung nhÐ ! (BÎ qu¶ na ®−a cho cu TÞ mét nöa. §«i trÎ ¨n ngon lμnh. C¸i G¸i lÊy nh÷ng h¹t na vïi xuèng ®Êt.) Cu TÞ : CËu lμm g× thÕ ? C¸i G¸i : Cho nã mäc thμnh c©y míi. ¤ng néi tí b¶o vËy. Nh÷ng c©y sÏ nèi nhau mμ lín kh«n. M·i m·i... (TuyÓn tËp kÞch L−u Quang Vò, NXB S©n khÊu, Hμ Néi, 1994) h−íng dÉn häc bµi 1. Qua ®o¹n ®èi tho¹i gi÷a hån Tr−¬ng Ba vμ x¸c hμng thÞt, t×m hμm ý mμ t¸c gi¶ muèn göi g¾m. 2. Qua líp kÞch hån Tr−¬ng Ba vμ gia ®×nh (vî, ch¸u g¸i, con d©u), anh (chÞ) nhËn thÊy nguyªn nh©n nμo ®· khiÕn cho ng−êi th©n cña Tr−¬ng Ba vμ c¶ 153

chÝnh Tr−¬ng Ba r¬i vμo bÊt æn vμ ph¶i chÞu ®au khæ ? Tr−¬ng Ba cã th¸i ®é nh− thÕ nμo tr−íc nh÷ng r¾c rèi ®ã ? 3. H·y chØ ra sù kh¸c nhau trong quan niÖm cña Tr−¬ng Ba vμ §Õ ThÝch vÒ ý nghÜa sù sèng. Theo anh (chÞ), Tr−¬ng Ba tr¸ch §Õ ThÝch, ng−êi ®em l¹i cho m×nh sù sèng : “¤ng chØ nghÜ ®¬n gi¶n lμ cho t«i sèng, nh−ng sèng nh− thÕ nμo th× «ng ch¼ng cÇn biÕt !” cã ®óng kh«ng ? V× sao ? Mμn ®èi tho¹i gi÷a Tr−¬ng Ba vμ §Õ ThÝch to¸t lªn ý nghÜa g× ? 4. Khi Tr−¬ng Ba kiªn quyÕt ®ßi tr¶ x¸c cho hμng thÞt, §Õ ThÝch ®Þnh cho hån Tr−¬ng Ba nhËp vμo cu TÞ, Tr−¬ng Ba ®· tõ chèi. V× sao ? 5. C¶m nghÜ cña anh (chÞ) sau khi ®äc ®o¹n kÕt. Ghi nhí Qua ®o¹n trÝch vë kÞch Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt, L−u Quang Vò muèn göi tíi ng−êi ®äc th«ng ®iÖp : §−îc sèng lμm ng−êi quý gi¸ thËt, nh−ng ®−îc sèng ®óng lμ m×nh, sèng trän vÑn nh÷ng gi¸ trÞ m×nh vèn cã vμ theo ®uæi cßn quý gi¸ h¬n. Sù sèng chØ thùc sù cã ý nghÜa khi con ng−êi ®−îc sèng tù nhiªn víi sù hμi hoμ gi÷a thÓ x¸c vμ t©m hån. Con ng−êi ph¶i lu«n lu«n biÕt ®Êu tranh víi nh÷ng nghÞch c¶nh, víi chÝnh b¶n th©n, chèng l¹i sù dung tôc, ®Ó hoμn thiÖn nh©n c¸ch vμ v−¬n tíi nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn cao quý. LuyÖn tËp Gi¶ ®Þnh §Õ ThÝch cho Tr−¬ng Ba ®−îc quyÒn sèng (kh«ng ph¶i m−în) trong x¸c hμng thÞt hoÆc hån Tr−¬ng Ba nhËp vμo cu TÞ vμ Tr−¬ng Ba ®ång ý, theo anh (chÞ), cuéc sèng cña Tr−¬ng Ba sau ®ã sÏ nh− thÕ nμo ? Tr×nh bμy ý t−ëng vÒ nh÷ng r¾c rèi sÏ x¶y ra vμ viÕt mét líp kÞch ng¾n vÒ ®iÒu ®ã. 154

diÔn ®¹t TRONG V¡N NGHÞ LUËN (TiÕp theo) III  X¸C §ÞNH GIäNG §IÖU PHï HîP TRONG V¡N NGHÞ LUËN 1. T×m hiÓu c¸c ®o¹n trÝch sau vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi. (1) ThÕ mμ h¬n 80 n¨m nay, bän thùc d©n Ph¸p lîi dông l¸ cê tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i, ®Õn c−íp ®Êt n−íc ta, ¸p bøc ®ång bμo ta. Hμnh ®éng cña chóng tr¸i h¼n víi nh©n ®¹o vμ chÝnh nghÜa. VÒ chÝnh trÞ, chóng tuyÖt ®èi kh«ng cho nh©n d©n ta mét chót tù do d©n chñ nμo. Chóng thi hμnh nh÷ng luËt ph¸p d· man. Chóng lËp ba chÕ ®é kh¸c nhau ë Trung, Nam, B¾c ®Ó ng¨n c¶n viÖc thèng nhÊt n−íc nhμ cña ta, ®Ó ng¨n c¶n d©n téc ta ®oμn kÕt. Chóng lËp ra nhμ tï nhiÒu h¬n tr−êng häc. Chóng th¼ng tay chÐm giÕt nh÷ng ng−êi yªu n−íc th−¬ng nßi cña ta. Chóng t¾m c¸c cuéc khëi nghÜa cña ta trong nh÷ng bÓ m¸u. Chóng rμng buéc d− luËn, thi hμnh chÝnh s¸ch ngu d©n. Chóng dïng thuèc phiÖn, r−îu cån ®Ó lμm cho nßi gièng ta suy nh−îc. (Hå ChÝ Minh, Tuyªn ng«n §éc lËp) (2) Trong t×nh c¶nh Êy, nh÷ng lêi th¬, ý th¬ cña Hμn MÆc Tö, nh÷ng bμi th¬ mμ anh thÝch gäi lμ “th¬ ®iªn, th¬ lo¹n”, thùc ra kh«ng ®iªn lo¹n chót nμo ! Nh÷ng bμi th¬ ®äc nghe nh− lμ “kinh dÞ” thùc ra kh«ng kinh dÞ chót nμo. Tr¸i l¹i ®ã lμ nh÷ng bμi th¬, v¨n thÓ hiÖn mét søc sèng phi th−êng, thÓ hiÖn mét lßng ham sèng v« biªn, thÓ hiÖn mét −íc m¬ rÊt chi lμ “con ng−êi” : −íc m¬ ®−îc sèng khi ý thøc ®−îc r»ng m×nh s¾p chÕt, ®ang chÕt. H¬n n÷a v× ý thøc ®−îc m×nh s¾p chÕt cho nªn ph¶i “sèng gÊp”, sèng... b»ng th¬ : [...]“T«i muèn hån trμo ra ®Çu ngän bót Mçi lêi th¬ ®Òu dÝnh n·o c©n ta.” (NguyÔn Minh Vü, Con ng−êi Hμn MÆc Tö qua th¬ anh, trong Th¬ v¨n Hμn MÆc Tö (Phª b×nh vμ t−ëng niÖm), NXB Gi¸o dôc, 1993) 155

Yªu cÇu : a) §èi t−îng nghÞ luËn vμ néi dung cô thÓ cña hai ®o¹n trÝch trªn kh¸c nhau nh−ng giäng ®iÖu trong lêi v¨n cã ®iÓm g× t−¬ng ®ång ? Ngoμi ®iÓm t−¬ng ®ång ®ã, giäng ®iÖu trong tõng ®o¹n trÝch cã nh÷ng nÐt g× ®Æc tr−ng, riªng biÖt ? b) C¬ së chñ yÕu t¹o nªn sù kh¸c biÖt vÒ giäng ®iÖu cña lêi v¨n trong nh÷ng ®o¹n trÝch trªn lμ g× ? c) ChØ râ c¸ch sö dông tõ ng÷ hoÆc c¸ch sö dông kÕt hîp c¸c kiÓu c©u, c¸c phÐp tu tõ tõ vùng hoÆc có ph¸p cã vai trß chñ yÕu trong viÖc biÓu hiÖn giäng ®iÖu cña tõng ®o¹n trÝch. 2. T×m hiÓu c¸c ®o¹n trÝch sau vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi. (1) Hìi ®ång bμo toμn quèc ! Chóng ta muèn hoμ b×nh, chóng ta ph¶i nh©n nh−îng. Nh−ng chóng ta cμng nh©n nh−îng, thùc d©n Ph¸p cμng lÊn tíi, v× chóng quyÕt t©m c−íp n−íc ta lÇn n÷a ! Kh«ng ! Chóng ta thμ hi sinh tÊt c¶, chø nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu mÊt n−íc, nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu lμm n« lÖ. Hìi ®ång bμo ! Chóng ta ph¶i ®øng lªn ! (Hå ChÝ Minh, Lêi kªu gäi toμn quèc kh¸ng chiÕn) (2) Th¬ Xu©n DiÖu cßn lμ mét nguån sèng dμo d¹t ch−a tõng thÊy ë chèn n−íc non lÆng lÏ nμy. Xu©n DiÖu say ®¾m t×nh yªu, say ®¾m c¶nh trêi, sèng véi vμng, sèng cuèng quýt, muèn tËn h−ëng cuéc ®êi ng¾n ngñi cña m×nh. Khi vui còng nh− khi buån, ng−êi ®Òu nång nμn, tha thiÕt. [...] Nh−ng xÐt réng ra, c¸i nao nøc, c¸i x«n xao cña Xu©n DiÖu còng lμ c¸i nao nøc, c¸i x«n xao cña thanh niªn ViÖt Nam b©y giê. Sù ®ông ch¹m víi ph−¬ng T©y ®· lμm tan r· bao nhiªu bøc thμnh kiªn cè. Ng−êi thanh niªn ViÖt Nam ®−îc dÞp ngã trêi cao ®Êt réng, nh−ng còng nh©n ®ã mμ c¶m thÊy c¸i thª l−¬ng cña vò trô, c¸i bi ®¸t cña kiÕp ng−êi. (Hoμi Thanh  Hoμi Ch©n, Thi nh©n ViÖt Nam, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1993) Yªu cÇu : a) NhËn xÐt vÒ giäng ®iÖu cña lêi v¨n nghÞ luËn trong c¸c ®o¹n trÝch trªn. ChØ râ nh÷ng ph−¬ng tiÖn tõ ng÷, kiÓu c©u ®−îc dïng ®Ó biÓu hiÖn giäng ®iÖu ®ã. 156

b) Ph©n tÝch ng¾n gän nh÷ng c¬ së t¹o nªn sù kh¸c biÖt cña giäng ®iÖu Êy trong tõng tr−êng hîp cô thÓ. 3. Tõ nh÷ng néi dung ®· t×m hiÓu ë c¸c môc 1 vμ 2, anh (chÞ) h·y x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña giäng ®iÖu trong v¨n nghÞ luËn. Ghi nhí Giäng ®iÖu c¬ b¶n cña lêi v¨n nghÞ luËn lμ trang träng, nghiªm tóc nh−ng ë mçi phÇn trong bμi v¨n cã thÓ thay ®æi sao cho phï hîp víi néi dung cô thÓ. LUYÖN TËP 1. Ph©n tÝch râ nh÷ng ®Æc ®iÓm trong c¸ch sö dông tõ ng÷, sö dông kÕt hîp c¸c kiÓu c©u, biÓu hiÖn giäng ®iÖu cña lêi v¨n trong c¸c ®o¹n trÝch sau : (1) Sù thËt lμ tõ mïa thu n¨m 1940, n−íc ta ®· thμnh thuéc ®Þa cña NhËt, chø kh«ng ph¶i thuéc ®Þa cña Ph¸p n÷a. Khi NhËt hμng §ång minh th× nh©n d©n c¶ n−íc ta ®· næi dËy giμnh chÝnh quyÒn, lËp nªn n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoμ. Sù thËt lμ d©n ta ®· lÊy l¹i n−íc ViÖt Nam tõ tay NhËt, chø kh«ng ph¶i tõ tay Ph¸p. Ph¸p ch¹y, NhËt hμng, vua B¶o §¹i tho¸i vÞ. D©n ta ®· ®¸nh ®æ c¸c xiÒng xÝch thùc d©n gÇn 100 n¨m nay ®Ó g©y dùng nªn n−íc ViÖt Nam ®éc lËp. D©n ta l¹i ®¸nh ®æ chÕ ®é qu©n chñ mÊy m−¬i thÕ kØ mμ lËp nªn chÕ ®é D©n chñ Céng hoμ. (Hå ChÝ Minh, Tuyªn ng«n §éc lËp) (2) Con ng−êi th¬ Tó X−¬ng muèn ®øng ®¾n mμ ®êi sèng l¹i thμnh ra l−u ®·ng h·o huyÒn. Con nhμ nho kh¸i muèn thanh bÇn víi ®¹o th¸nh hiÒn mμ cuéc sèng ®Æt cho nhiÒu mèi luþ. C¸i t©m hån thÌm chan hoμ Êy l¹i sa vμo c« ®¬n, con ng−êi kh¸i Êy l¹i sèng nhê vμo t×nh b¹n, lÇn håi ®¾p ®æi vμo sù nhí th−¬ng : [...] B¹n ®μn ch−a dÔ t×m nhau B¹n nghiªn b¹n bót cã ®©u ®−îc nhiÒu. 157

[...] Con ng−êi tó tμi “næi tiÕng tμi hoa”, “phong nguyÖt t×nh hoμi” ch¬i ng«ng Êy, hiªn ngang Êy ®©m ra ph¸ bÜnh : ... Non n−íc thÒ båi th«i xuý xo¸ Quû thÇn nμo chøng ë hai vai. L¹i xoay ra ba däi(1) víi ng−êi ta : ... Ba m−¬i mÊy ®é ch«n chång Cßn toan trang ®iÓm m¸ hång ch«n ai. (NguyÔn Tu©n, Thêi vμ th¬ Tó X−¬ng, trong TuyÓn tËp NguyÔn Tu©n, tËp II, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1982) (3) Nh−ng nÕu KiÒu lμ mét ng−êi yÕu ®uèi th× Tõ H¶i lμ kÎ hïng m¹nh, KiÒu lμ ng−êi tñi nhôc th× Tõ lμ kÎ vinh quang. ë trong cuéc sèng, mçi b−íc ch©n KiÒu ®Òu vÊp ph¶i mét bÊt tr¾c th× trªn qu·ng ®−êng ngang däc Tõ kh«ng hÒ gÆp khã kh¨n. Suèt ®êi KiÒu sèng chÞu ®ùng, Tõ sèng bÊt b×nh. KiÒu quen tiÕng khãc, Tõ quen tiÕng c−êi. KiÒu ®éi trªn ®Çu nμo trung, nμo hiÕu th× trªn ®Çu Tõ chØ cã mét kho¶ng trèng kh«ng “nμo biÕt trªn ®Çu cã ai”. NÕu KiÒu lª lÕt trªn mÆt ®Êt ®Çy nh÷ng Ðo le trãi buéc th× Tõ vïng vÉy trªn cao phãng tóng, tù do. KiÒu lμ hiÖn th©n cña mèi mÆc c¶m tù ti, cßn Tõ lμ nguyªn h×nh cña mèi mÆc c¶m tù t«n. (Vò H¹nh, dÉn theo NguyÔn ThÞ Ngäc DiÖu, Gi¸o tr×nh Ng÷ ph¸p v¨n b¶n, NXB §¹i häc S− ph¹m, Hμ Néi, 2004) 2. Anh (chÞ) h·y chän mét trong nh÷ng ®Ò bμi sau vμ viÕt mét bμi v¨n nghÞ luËn ng¾n gän (kho¶ng 1  2 trang), sö dông tõ ng÷, c¸c kiÓu c©u vμ giäng ®iÖu phï hîp. a) Suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ viÖc lùa chän nghÒ nghiÖp cña thanh niªn hiÖn nay. b) Mét sè b¹n trÎ hiÖn nay cho r»ng : “Tr−íc hÕt lμ ph¶i sèng cho m×nh”. Theo anh (chÞ), tr¸ch nhiÖm víi b¶n th©n kh¸c víi tÝnh vÞ kØ nh− thÕ nμo ? c) “Gi¸ trÞ cña con ng−êi kh«ng ë ch©n lÝ ng−êi ®ã së h÷u hoÆc cho r»ng m×nh së h÷u, mμ ë nçi gian khã ch©n thμnh ng−êi ®ã nhËn l·nh trong khi ®i t×m ch©n lÝ” (LÐt-xinh). Tõ c©u nãi trªn, anh (chÞ) suy nghÜ g× vÒ nh÷ng thμnh c«ng vμ thÊt b¹i trong hμnh tr×nh t×m kiÕm nh÷ng gi¸ trÞ cao ®Ñp cña ®êi sèng con ng−êi ? (1) Ba däi : ìm ê, ®ïa cît. 158

Nh×n vÒ vèn v¨n ho¸ d©n téc TrÇn ®×nh h−îu KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m ®−îc c¸c luËn ®iÓm chñ yÕu cña bμi viÕt vμ quan ®iÓm cña t¸c gi¶ vÒ nh÷ng −u ®iÓm, nh−îc ®iÓm cña v¨n ho¸ truyÒn thèng ViÖt Nam.  N©ng cao n¨ng lùc ®äc v¨n b¶n khoa häc vμ v¨n b¶n chÝnh luËn. tiÓu dÉn TrÇn §×nh H−îu (1926  1995) quª ë x· Vâ TrÇn ®×nh H−îu LiÖt, huyÖn Thanh Ch−¬ng, tØnh NghÖ An. ¤ng chuyªn nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò lÞch sö t− t−ëng vμ v¨n häc ViÖt Nam trung cËn ®¹i. C¸c c«ng tr×nh chÝnh : V¨n häc ViÖt Nam giai ®o¹n giao thêi 1900  1930 (1988), Nho gi¸o vμ v¨n häc ViÖt Nam trung cËn ®¹i (1995), §Õn hiÖn ®¹i tõ truyÒn thèng (1996), C¸c bμi gi¶ng vÒ t− t−ëng ph−¬ng §«ng (2001) v.v… N¨m 2000 «ng ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Nhμ n−íc vÒ khoa häc vμ c«ng nghÖ. V¨n b¶n d−íi ®©y trÝch tõ phÇn II, bμi VÒ vÊn ®Ò t×m ®Æc s¾c v¨n ho¸ d©n téc, in trong cuèn §Õn hiÖn ®¹i tõ truyÒn thèng. Nhan ®Ò do ng−êi biªn so¹n ®Æt. V¨n b¶n Trong lóc chê ®îi kÕt luËn khoa häc cña c¸c ngμnh chuyªn m«n, chóng t«i xin ®−a ra mét sè nhËn xÐt vÒ vμi ba mÆt cña c¸i vèn v¨n ho¸ d©n téc ; kh«ng ph¶i c¸i h×nh thμnh vμo thêi k× ®Þnh h×nh mμ lμ c¸i æn ®Þnh dÇn, tån t¹i cho ®Õn tr−íc thêi cËn  hiÖn ®¹i. Chóng t«i kh«ng nghÜ ®ã lμ ®Æc s¾c v¨n ho¸ d©n téc nh−ng ch¾c ch¾n cã liªn quan gÇn gòi víi nã. [...] Gi÷a c¸c d©n téc, chóng ta kh«ng thÓ tù hμo lμ nÒn v¨n ho¸ cña ta ®å sé, cã nh÷ng cèng hiÕn lín lao cho nh©n lo¹i, hay cã nh÷ng ®Æc s¾c næi bËt. ë mét sè d©n téc hoÆc lμ mét t«n gi¸o, hoÆc lμ mét tr−êng ph¸i triÕt häc, mét ngμnh khoa häc, mét nÒn ©m nh¹c, héi ho¹,... ph¸t triÓn rÊt cao, ¶nh h−ëng phæ biÕn vμ l©u dμi ®Õn toμn bé v¨n ho¸, thμnh ®Æc s¾c v¨n ho¸ cña d©n téc ®ã, thμnh thiªn h−íng v¨n ho¸ cña d©n téc ®ã. ë ta, thÇn tho¹i kh«ng phong phó  159

hay lμ cã nh−ng mét thêi gian nμo ®ã ®· mÊt høng thó l−u truyÒn ? T«n gi¸o hay triÕt häc còng ®Òu kh«ng ph¸t triÓn. Ng−êi ViÖt Nam kh«ng cã t©m lÝ kiÒn thμnh(1), cuång tÝn t«n gi¸o, mμ còng kh«ng say mª tranh biÖn triÕt häc. C¸c t«n gi¸o ®Òu cã mÆt, nh−ng th−êng lμ biÕn thμnh mét lèi thê cóng, Ýt ai quan t©m ®Õn gi¸o lÝ. Kh«ng cã mét ngμnh khoa häc, kÜ thuËt, gi¶ khoa häc nμo ph¸t triÓn ®Õn thμnh cã truyÒn thèng. ¢m nh¹c, héi ho¹, kiÕn tróc ®Òu kh«ng ph¸t triÓn ®Õn tuyÖt kÜ(2). Trong c¸c ngμnh nghÖ thuËt, c¸i ph¸t triÓn nhÊt lμ th¬ ca. HÇu nh− ng−êi nμo còng cã thÓ, còng cã dÞp lμm d¨m ba c©u th¬. Nh−ng sè nhμ th¬ ®Ó l¹i nhiÒu t¸c phÈm th× kh«ng cã. X· héi cã träng v¨n ch−¬ng, nh−ng [...] b¶n th©n c¸c nhμ th¬ còng kh«ng ai nghÜ cuéc ®êi, sù nghiÖp cña m×nh lμ ë th¬ ca. Ch−a bao giê trong lÞch sö d©n téc, mét ngμnh v¨n ho¸ nμo ®ã trë thμnh ®μi danh dù, thu hót, quy tô c¶ nÒn v¨n ho¸. Thùc tÕ ®ã cho ta biÕt khuynh h−íng, høng thó, sù −a thÝch, nh−ng h¬n thÕ, cßn cho ta biÕt sù h¹n chÕ cña tr×nh ®é s¶n xuÊt, cña ®êi sèng x· héi. §ã lμ v¨n ho¸ cña d©n n«ng nghiÖp ®Þnh c−, kh«ng cã nhu cÇu l−u chuyÓn, trao ®æi, kh«ng cã sù kÝch thÝch cña ®« thÞ. [...] Ng−êi ViÖt Nam cã thÓ coi lμ Ýt tinh thÇn t«n gi¸o. Hä coi träng hiÖn thÕ(3) trÇn tôc h¬n thÕ giíi bªn kia. Kh«ng ph¶i ng−êi ViÖt Nam kh«ng mª tÝn, hä tin cã linh hån, ma quû, thÇn PhËt. NhiÒu ng−êi thùc hμnh cÇu cóng. Nh−ng vÒ t−¬ng lai, hä lo cho con ch¸u h¬n lμ linh hån cña m×nh. Tuy lμ coi träng hiÖn thÕ nh−ng còng kh«ng b¸m lÊy hiÖn thÕ, kh«ng qu¸ sî h·i c¸i chÕt (sèng göi th¸c vÒ). Trong cuéc sèng, ý thøc vÒ c¸ nh©n vμ së h÷u kh«ng ph¸t triÓn cao. Cña c¶i vÉn ®−îc quan niÖm lμ cña chung, giμu sang chØ lμ t¹m thêi, tham lam giμnh giËt cho nhiÒu còng kh«ng gi÷ m·i mμ h−ëng ®−îc. Ng−êi ta mong −íc th¸i b×nh, an c− l¹c nghiÖp ®Ó lμm ¨n cho no ®ñ, sèng thanh nhμn, thong th¶, cã ®«ng con nhiÒu ch¸u, −íc mong vÒ h¹nh phóc nãi chung lμ thiÕt thùc, yªn phËn thñ th−êng(4), kh«ng mong g× cao xa, kh¸c th−êng, h¬n ng−êi. Con ng−êi ®−îc −a chuéng lμ con ng−êi hiÒn lμnh, t×nh nghÜa. Kh«ng chuéng trÝ mμ còng kh«ng chuéng dòng. D©n téc chèng ngo¹i x©m liªn tôc nh−ng kh«ng th−îng vâ [...]. Trong t©m trÝ nh©n d©n th−êng cã ThÇn vμ Bôt mμ kh«ng cã Tiªn. ThÇn uy linh b¶o quèc hé d©n vμ Bôt hay cøu gióp mäi ng−êi ; cßn Tiªn nhiÒu phÐp l¹, ngao du ngoμi thÕ giíi th× xa l¹. Kh«ng ca tông trÝ tuÖ mμ ca tông sù kh«n khÐo. Kh«n khÐo lμ ¨n ®i tr−íc, léi n−íc theo sau, biÕt thñ thÕ, gi÷ m×nh, (1) KiÒn thμnh : cung kÝnh, thμnh khÈn. (2) TuyÖt kÜ : khÐo lÐo ®Õn cùc ®iÓm ; ë ®©y cã thÓ hiÓu lμ ®Ønh cao tuyÖt ®èi. (3) HiÖn thÕ : ®êi nay, ®êi hiÖn t¹i. (4) Yªn phËn thñ th−êng : gi÷ yªn phËn m×nh, kh«ng ®i ra ngoμi c¸i ®· biÕt, ®· cã. 160

gì ®−îc t×nh thÕ khã kh¨n. §èi víi c¸i dÞ kØ(1), c¸i míi, kh«ng dÔ hoμ hîp nh−ng còng kh«ng cù tuyÖt ®Õn cïng, chÊp nhËn c¸i g× võa ph¶i, hîp víi m×nh nh−ng còng chÇn chõ, dÌ dÆt, gi÷ m×nh. C¸i ®Ñp võa ý lμ xinh, lμ khÐo. Ta kh«ng h¸o høc c¸i tr¸ng lÖ, huy hoμng, kh«ng say mª c¸i huyÒn ¶o, k× vÜ. Mμu s¾c chuéng c¸i dÞu dμng, thanh nh·, ghÐt sÆc sì. Quy m« chuéng sù võa khÐo, võa xinh, ph¶i kho¶ng(2). Giao tiÕp, øng xö chuéng hîp t×nh, hîp lÝ, ¸o quÇn, trang søc, mãn ¨n ®Òu kh«ng chuéng sù cÇu k×. TÊt c¶ ®Òu h−íng vμo c¸i ®Ñp dÞu dμng, thanh lÞch, duyªn d¸ng vμ cã quy m« võa ph¶i. Kh«ng cã c«ng tr×nh kiÕn tróc nμo, kÓ c¶ cña vua chóa, nh»m vμo sù vÜnh viÔn. H×nh nh− ta coi träng ThÕ h¬n Lùc, quý sù kÝn ®¸o h¬n sù ph« tr−¬ng, sù hoμ ®ång h¬n r¹ch rßi tr¾ng ®en. Ph¶i ch¨ng ®ã lμ kÕt qu¶ cña ý thøc l©u ®êi vÒ sù nhá yÕu, vÒ thùc tÕ nhiÒu khã kh¨n, nhiÒu bÊt tr¾c ? Nh×n vμo lèi sèng, quan niÖm sèng, ta cã thÓ nãi ng−êi ViÖt Nam sèng cã v¨n ho¸, ng−êi ViÖt Nam cã nÒn v¨n ho¸ cña m×nh. Nh÷ng c¸i th« d·(3), nh÷ng c¸i hung b¹o ®· bÞ xo¸ bá ®Ó cã c¸i nÒn nh©n b¶n. Tinh thÇn chung cña v¨n ho¸ ViÖt Nam lμ thiÕt thùc, linh ho¹t, dung hoμ. Kh«ng cã kh¸t väng ®Ó h−íng ®Õn nh÷ng s¸ng t¹o lín mμ nh¹y c¶m, tinh nhanh, kh«n khÐo gì c¸c khã kh¨n, t×m ®−îc sù b×nh æn. Nh÷ng c¸i võa nãi lμ c¸i ®· l¾ng ®äng, ®· æn ®Þnh, ch¾c ch¾n lμ kÕt qu¶ cña sù dung hîp cña c¸i vèn cã, cña v¨n ho¸ PhËt gi¸o, v¨n ho¸ Nho gi¸o, c¸i ®−îc d©n téc sμng läc, tinh luyÖn ®Ó thμnh b¶n s¾c cña m×nh. PhËt gi¸o, Nho gi¸o tuy tõ ngoμi du nhËp vμo nh−ng ®Òu ®Ó l¹i dÊu Ên s©u s¾c trong b¶n s¾c d©n téc. Cã ®iÒu, ®Ó thÝch øng víi c¸i vèn cã, PhËt gi¸o kh«ng ®−îc tiÕp nhËn ë khÝa c¹nh trÝ tuÖ, cÇu gi¶i tho¸t, mμ Nho gi¸o còng kh«ng ®−îc tiÕp nhËn ë khÝa c¹nh nghi lÔ tñn mñn, gi¸o ®iÒu kh¾c nghiÖt. §¹o gi¸o h×nh nh− kh«ng cã nhiÒu ¶nh h−ëng trong v¨n ho¸ nh−ng t− t−ëng L·o  Trang th× l¹i ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn líp trÝ thøc cao cÊp, ®Ó l¹i dÊu vÕt kh¸ râ trong v¨n häc. Con ®−êng h×nh thμnh b¶n s¾c d©n téc cña v¨n ho¸ kh«ng chØ tr«ng cËy vμo sù t¹o t¸c cña chÝnh d©n téc ®ã mμ cßn tr«ng cËy vμo kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh, kh¶ n¨ng ®ång ho¸ nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ bªn ngoμi. VÒ mÆt ®ã, lÞch sö chøng minh lμ d©n téc ViÖt Nam cã b¶n lÜnh. (§Õn hiÖn ®¹i tõ truyÒn thèng, NXB V¨n ho¸, Hμ Néi, 1996) (1) DÞ kØ : kh¸c víi b¶n th©n m×nh. (2) Ph¶i kho¶ng : võa ph¶i. (3) Th« d· : kh«ng tinh khÐo, thuÇn thôc ; ë ®©y dïng ®Ó chØ phÇn hoang d· mang tÝnh chÊt tù nhiªn ch−a ®−îc c¶i t¹o, tån t¹i trong tõng con ng−êi vμ trong cuéc sèng. 161

h−íng dÉn häc bµi 1. T¸c gi¶ ®· ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña vèn v¨n ho¸ d©n téc trªn c¬ së nh÷ng ph−¬ng diÖn cô thÓ nμo cña ®êi sèng vËt chÊt vμ tinh thÇn ? 2. Theo t¸c gi¶, ®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt trong c¸c s¸ng t¹o v¨n ho¸ cña ViÖt Nam lμ g× ? §Æc ®iÓm nμy nãi lªn thÕ m¹nh g× cña vèn v¨n ho¸ d©n téc ? T×m mét sè vÝ dô cô thÓ trong ®êi sèng v¨n ho¸ thùc tiÔn : tÝn ng−ìng, v¨n häc nghÖ thuËt, øng xö, sinh ho¹t mang tÝnh truyÒn thèng cña ng−êi ViÖt ®Ó lμm râ luËn ®iÓm nμy. 3. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nμo cã thÓ coi lμ h¹n chÕ cña vèn v¨n ho¸ d©n téc ? 4. Nh÷ng t«n gi¸o nμo cã ¶nh h−ëng m¹nh nhÊt ®Õn v¨n ho¸ truyÒn thèng cña ViÖt Nam ? Ng−êi ViÖt ®· tiÕp nhËn t− t−ëng cña c¸c t«n gi¸o nμy theo h−íng nμo ®Ó t¹o nªn b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ? T×m mét sè vÝ dô cô thÓ trong v¨n häc ®Ó lμm s¸ng tá luËn ®iÓm nμy. 5. NhËn ®Þnh “Tinh thÇn chung cña v¨n ho¸ ViÖt Nam lμ thiÕt thùc, linh ho¹t, dung hoμ” nh»m nªu lªn mÆt tÝch cùc hay h¹n chÕ cña v¨n ho¸ ViÖt Nam ? H·y gi¶i thÝch râ vÊn ®Ò nμy. 6. V× sao cã thÓ kh¼ng ®Þnh : “Con ®−êng h×nh thμnh b¶n s¾c d©n téc cña v¨n ho¸ kh«ng chØ tr«ng cËy vμo sù t¹o t¸c cña chÝnh d©n téc ®ã mμ cßn tr«ng cËy vμo kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh, kh¶ n¨ng ®ång ho¸ c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ bªn ngoμi. VÒ mÆt ®ã, lÞch sö chøng minh lμ d©n téc ViÖt Nam cã b¶n lÜnh.” ? H·y liªn hÖ víi thùc tÕ lÞch sö, v¨n ho¸ vμ v¨n häc ®Ó lμm s¸ng tá vÊn ®Ò nμy. Ghi nhí  Tõ hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ vèn v¨n ho¸ d©n téc, t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch râ nh÷ng mÆt tÝch cùc vμ mét sè h¹n chÕ cña v¨n ho¸ truyÒn thèng. Bμi viÕt cã v¨n phong khoa häc chÝnh x¸c, m¹ch l¹c.  N¾m v÷ng b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, chóng ta cã thÓ ph¸t huy ®iÓm m¹nh, kh¾c phôc h¹n chÕ ®Ó héi nhËp víi thÕ giíi trong thêi ®¹i ngμy nay. LuyÖn tËp ViÕt mét bμi luËn (kho¶ng 3 trang) vÒ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y : 1. Anh (chÞ) hiÓu thÕ nμo lμ truyÒn thèng “t«n s− träng ®¹o”  mét nÐt ®Ñp cña v¨n ho¸ ViÖt Nam ? Tr×nh bμy nh÷ng suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ truyÒn thèng nμy trong nhμ tr−êng vμ x· héi hiÖn nay. 2. Theo anh (chÞ), nÐt ®Ñp v¨n ho¸ g©y Ên t−îng nhÊt trong nh÷ng ngμy TÕt Nguyªn ®¸n cña ViÖt Nam lμ g× ? Tr×nh bμy hiÓu biÕt vμ quan ®iÓm cña anh (chÞ) vÒ vÊn ®Ò nμy. 3. Theo anh (chÞ), hñ tôc cÇn bμi trõ nhÊt trong c¸c ngμy lÔ, tÕt ë ViÖt Nam lμ g× ? Tr×nh bμy hiÓu biÕt vμ quan ®iÓm cña anh (chÞ) vÒ vÊn ®Ò nμy. 162

ph¸t biÓu tù do KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu ®−îc thÕ nμo lμ ph¸t biÓu tù do.  Th«ng qua thùc hμnh, luyÖn tËp, b−íc ®Çu biÕt c¸ch ph¸t biÓu tù do vÒ mét lÜnh vùc quen thuéc. 1. Anh (chÞ) h·y t×m mét vμi vÝ dô tõ ®êi sèng vμ cña b¶n th©n ®Ó chøng tá r»ng : Trong thùc tÕ, kh«ng ph¶i lóc nμo con ng−êi còng chØ ph¸t biÓu nh÷ng ý kiÕn mμ m×nh ®· chuÈn bÞ kÜ cμng, theo nh÷ng chñ ®Ò ®Þnh s½n. 2. Trªn c¬ së nh÷ng vÝ dô ®· t×m ®−îc, anh (chÞ) h·y tr¶ lêi c©u hái : V× sao con ng−êi l¹i cã nhu cÇu ph¸t biÓu tù do ? Gîi ý : Cã thÓ xem xÐt thªm t×nh huèng ®−îc kÓ l¹i sau ®©y ®Ó t×m lêi gi¶i ®¸p ®Çy ®ñ vμ x¸c ®¸ng. §ªm nay m−a dÇm, trung ®éi l¸i xe ®−îc dÞp trë vÒ gÇn ®«ng ®ñ. [...] Kh«ng biÕt ë trªn ®êi cßn cã c¶nh g× vui vμ n¸o nhiÖt h¬n ®ªm nh− ®ªm nay, nh÷ng chiÕn sÜ l¸i xe sau nhiÒu chuyÕn rong ruæi trªn c¸c ng¶ ®−êng nay trë vÒ gÆp mÆt nhau. Sau hμng chôc ®ªm thøc chong bªn tay l¸i, t−ëng nh− hä cø n»m xuèng lμ con m¾t sÏ dÝp l¹i, vËy mμ ch¼ng ai buån ngñ c¶.  Xong ch−a nμo, ®Õn l−ît tí kÓ nhÐ ?  Ng−êi nμy ch−a nãi hÕt, ng−êi kh¸c ®· dän tr−íc nh− thÕ b»ng giäng hÕt søc h¸o høc. H×nh nh− trong ®Çu tõng ng−êi ®ang x«n xao v« vμn h×nh ¶nh trªn däc ®−êng, vμ chÝnh lóc nμy, nh÷ng h×nh ¶nh Êy ®ang chen lÊn nhau ®ßi sèng l¹i... (NguyÔn Minh Ch©u, M¶nh tr¨ng, trong NguyÔn Minh Ch©u, Toμn tËp, tËp 3, S®d) 3. Nh÷ng vÝ dô trªn ®©y cho thÊy, ng−êi ph¸t biÓu tù do th−êng kh«ng ®ñ thêi gian ®Ó chuÈn bÞ kÜ cho lêi ph¸t biÓu. VËy ph¶i lμm thÕ nμo ®Ó cã thÓ ®¹t ®−îc thμnh c«ng ? H·y chän trong c¸c ph−¬ng ¸n sau ®©y nh÷ng c©u tr¶ lêi ®óng. a) Kh«ng ph¸t biÓu nh÷ng g× m×nh kh«ng hiÓu biÕt vμ thÝch thó. b) Ph¶i b¸m s¸t chñ ®Ò, kh«ng ®Ó bÞ xa ®Ò hoÆc l¹c ®Ò. c) Ph¶i tù rÌn luyÖn ®Ó cã thÓ nhanh chãng t×m ý vμ s¾p xÕp ý. d) Nªn x©y dùng lêi ph¸t biÓu thμnh mét bμi hoμn chØnh. 163

e) ChØ nªn tËp trung vμo nh÷ng néi dung cã kh¶ n¨ng lμm cho ng−êi nghe c¶m thÊy míi mÎ vμ thó vÞ. g) Lu«n lu«n quan s¸t nÐt mÆt, cö chØ cña ng−êi nghe ®Ó cã sù ®iÒu chØnh kÞp thêi. 4. H·y t−ëng t−îng t×nh huèng sau : Anh (chÞ) ®ang cã mÆt gi÷a ®«ng ®¶o b¹n bÌ. Mäi ng−êi ®ang trao ®æi, bμn luËn víi nhau vÒ nh÷ng vÊn ®Ò (hiÖn t−îng, c©u chuyÖn,...) ®ang ®−îc bμn c·i s«i næi trong giíi trÎ... Anh (chÞ) cã nh÷ng ý kiÕn riªng vÒ mét chñ ®Ò n¶y sinh khi nghe th¶o luËn vμ muèn ph¸t biÓu nh÷ng ý kiÕn ®ã cho c¸c b¹n cïng nghe. H·y cho biÕt : a) Anh (chÞ) ®Þnh ph¸t biÓu vÒ chñ ®Ò cô thÓ nμo ? b) V× sao anh (chÞ) lùa chän chñ ®Ò Êy ? c) Anh (chÞ) ®· ph¸c nhanh trong ãc m×nh nh÷ng ý chÝnh nμo cña lêi ph¸t biÓu vμ ®· s¾p xÕp chóng l¹i theo thø tù nμo ? d) Anh (chÞ) ®Þnh lμm thÕ nμo ®Ó thu hót sù chó ý cña ng−êi nghe ?  NhÊn m¹nh nh÷ng chç cã ý nghÜa quan träng trong lêi ph¸t biÓu.  §−a ra nh÷ng th«ng tin míi, bÊt ngê, g©y Ên t−îng.  Lång néi dung ph¸t biÓu vμo nh÷ng c©u chuyÖn kÓ lÝ thó, hÊp dÉn.  T×m c¸ch diÔn ®¹t dÔ tiÕp nhËn vμ trong hoμn c¶nh thÝch hîp, cã thªm sù biÓu c¶m hay hμi h−íc.  ThÓ hiÖn sù hμo høng cña b¶n th©n qua ¸nh m¾t, giäng nãi, ®iÖu bé.  T¹o c¶m gi¸c gÇn gòi, cã sù giao l−u gi÷a ng−êi nãi vμ ng−êi nghe. Ghi nhí  Trong cuéc sèng, ng−êi ta cã thÓ gÆp nh÷ng t×nh huèng khiÕn m×nh muèn (hoÆc cÇn ph¶i) ph¸t biÓu kh«ng theo c¸c néi dung ®· chuÈn bÞ kÜ cμng tõ tr−íc. Ph¸t biÓu trong nh÷ng t×nh huèng nh− thÕ ®−îc gäi lμ ph¸t biÓu tù do.  Muèn thμnh c«ng, ng−êi ph¸t biÓu tù do ph¶i hiÓu biÕt vμ cã høng thó víi chñ ®Ò mμ m×nh ®· chän. Ng−êi ph¸t biÓu tù do cßn cÇn quan t©m ®Õn nhu cÇu cña ng−êi nghe, ®Ó tõ ®ã t×m ®−îc néi dung vμ c¸ch ph¸t biÓu thÝch hîp, cã kh¶ n¨ng ®em l¹i cho ng−êi nghe nh÷ng ®iÒu ®óng ®¾n, míi mÎ vμ bæ Ých. 164

LuyÖn tËp 1. S−u tÇm nh÷ng lêi ph¸t biÓu tù do mμ anh (chÞ) ®¸nh gi¸ lμ ®Æc s¾c, ®¸ng ®Ó cho m×nh häc tËp. 2. Gi¶ sö anh (chÞ) tham gia cuéc th¶o luËn vÒ mét cuèn s¸ch ®ang ®−îc giíi trÎ quan t©m, yªu thÝch vμ ®· ph¸t biÓu mét c¸ch tù do nh÷ng ý kiÕn cña riªng m×nh. H·y ghi l¹i lêi ph¸t biÓu ®ã vμ tù ®¸nh gi¸ xem so víi nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra th× lêi ph¸t biÓu cña anh (chÞ) cã nh÷ng −u ®iÓm vμ h¹n chÕ g×. §äC TH£M Pa-ven kÐo c¸i yªn ngùa l¹i gÇn ¸nh löa, ngåi c−ìi lªn yªn, më trªn ®Çu gèi cuèn s¸ch khæ nhá song kh¸ dμy.  B¸o c¸o c¸c ®ång chÝ, cuèn truyÖn nμy tªn lμ “Ruåi tr©u”(1). §ång chÝ chÝnh uû tiÓu ®oμn cho t«i m−în ®Êy. Cuèn truyÖn rÊt thÊm thÝa ®èi víi t«i. C¸c ®ång chÝ ngåi yªn ®õng ®ïa, t«i ®äc cho mμ nghe.  Th«i ®äc ®i, nhanh lªn. Ch¼ng ai ph¸ ®¸m ®©u. […] §äc xong nh÷ng trang cuèi, Pa-ven ®Æt s¸ch lªn gèi vμ b©ng khu©ng nh×n ch¨m ch¨m vμo ngän löa, nghÜ ngîi. Trong mÊy phót ®ång hå, kh«ng ai nãi mét lêi. TÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu xóc ®éng v× c¸i chÕt cña “Ruåi tr©u”. Pu-d−-rÐp-xki hót mét h¬i thuèc l¸, chê ®îi anh em lªn tiÕng. Lêi ph¸t biÓu cña Xª-rª-®a ph¸ tan c¸i kh«ng khÝ yªn lÆng.  C©u chuyÖn bi th¶m thËt. Ai mμ t−ëng cã ®−îc nh÷ng con ng−êi b¶n lÜnh nh− thÕ trªn ®êi nμy. Mét ng−êi th−êng kh«ng thÓ chÞu ®−îc cùc h×nh ®Õn ®é Êy. Nh−ng khi ng−êi Êy ®· v× lÝ t−ëng mμ chiÕn ®Êu th× nhÊt ®Þnh gi÷ v÷ng ®−îc tinh thÇn. Giäng Xª-rª-®a hÕt søc xóc ®éng. C©u chuyÖn lμm anh c¶m xóc s©u xa. An-®riu-sa, mét ng−êi thî häc viÖc ®ãng giμy vïng Bª-lai-a Xe-r¬-cèp, bõng bõng phÉn né :  Th»ng ¸c t¨ng khèn n¹n ®ã mμ ví ph¶i tay t«i th× t«i ®©m chÕt nã ngay t¹i chç ! (1) Ruåi tr©u : mét truyÖn næi tiÕng nãi vÒ phong trμo c¸ch m¹ng ë ý do ng−êi thñ lÜnh lÊy tªn lμ Ruåi tr©u ®Ò x−íng ra. (ng−êi dÞch) 165

An-®r¬-sóc lÊy que cñi Ên thªm chiÕc cμ mÌn cña m×nh vμo bÕp, råi nãi b»ng mét giäng tin t−ëng :  ChÕt mμ biÕt m×nh chÕt v× mét sù nghiÖp g× th× chÕt còng ®¸ng l¾m. Trong tr−êng hîp Êy anh thÊy m×nh cã ®ñ søc m¹nh ®Ó kh«ng sî chÕt. Ta s½n sμng ®i ®Õn c¸i chÕt mét c¸ch kiªn nhÉn khi ta c¶m thÊy cã chÝnh nghÜa ë phÝa ta. ChÝnh c¸i ®ã lμm con ng−êi ta trë thμnh anh hïng ®Êy. T«i biÕt mét ®ång chÝ trÎ tuæi tªn gäi lμ P«-rai-ca. C¸i h«m bän giÆc tr¾ng thäc vμo ¤-®Ðt-xa, mét m×nh anh ta xung phong ®¸nh c¶ mét trung ®éi chóng nã. Bän chóng ch−a kÞp gië l−ìi lª ®©m anh, anh ®· rót lùu ®¹n ra, qu¨ng ngay d−íi ch©n m×nh. Ng−êi anh tan ra tõng m¶nh, nh−ng c¶ bän Ba Lan(1) còng tan x¸c. Êy thÕ mμ tr«ng anh ta bÒ ngoμi ch¼ng cã vÎ g× ®©u. Kh«ng ai viÕt s¸ch nãi vÒ anh ta. Song chuyÖn anh ta thËt ®¸ng chÐp vμo s¸ch. Hμng ngò ta cã v« sè ®ång chÝ −u tó nh− thÕ. (N. ¤-xt¬-rèp-xki, ThÐp ®· t«i thÕ ®Êy, b¶n dÞch cña ThÐp Míi vμ Huy V©n, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 2005) (1) ë ®©y chØ bän b¹ch vÖ ng−êi Ba Lan chèng ph¸ n−íc Nga sau C¸ch m¹ng th¸ng M−êi n¨m 1917. 166

Phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m v÷ng kh¸i niÖm ng«n ng÷ hμnh chÝnh vμ c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh.  Cã kÜ n¨ng so¹n th¶o mét sè v¨n b¶n hμnh chÝnh khi cÇn thiÕt. I  v¨n b¶n hµnh chÝnh vµ Ng«n ng÷ hµnh chÝnh 1. V¨n b¶n hμnh chÝnh V¨n b¶n 1 ChÝnh phñ Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp  Tù do  H¹nh phóc Sè : 58/1998/N§  CP Hμ Néi, ngμy 13 th¸ng 8 n¨m 1998 NghÞ ®Þnh cña chÝnh phñ Ban hμnh §iÒu lÖ B¶o hiÓm y tÕ chÝnh phñ  C¨n cø LuËt Tæ chøc ChÝnh phñ ngμy 30 th¸ng 9 n¨m 1992 ;  Theo ®Ò nghÞ cña Bé tr−ëng Bé Y tÕ, NghÞ ®Þnh §iÒu 1. Nay ban hμnh kÌm theo NghÞ ®Þnh nμy §iÒu lÖ B¶o hiÓm y tÕ. §iÒu 2. NghÞ ®Þnh nμy cã hiÖu lùc thi hμnh sau 45 ngμy kÓ tõ ngμy kÝ. NghÞ ®Þnh nμy thay thÕ NghÞ ®Þnh sè 299/H§BT ngμy 15 th¸ng 8 n¨m 1992 cña Héi ®ång Bé tr−ëng (nay lμ ChÝnh phñ) ban hμnh §iÒu lÖ B¶o hiÓm y tÕ vμ NghÞ ®Þnh sè 47/CP ngμy 6 th¸ng 6 n¨m 1994 cña ChÝnh phñ söa ®æi mét sè ®iÒu cña §iÒu lÖ B¶o hiÓm y tÕ. §iÒu 3. Bé tr−ëng c¸c Bé : Y tÕ, Tμi chÝnh, Lao ®éng  Th−¬ng binh vμ X· héi, Bé tr−ëng  Tr−ëng ban Tæ chøc c¸n bé ChÝnh phñ chÞu tr¸ch nhiÖm h−íng dÉn thi hμnh NghÞ ®Þnh nμy. 167

§iÒu 4. C¸c Bé tr−ëng, Thñ tr−ëng c¬ quan ngang Bé, c¬ quan thuéc ChÝnh phñ vμ Chñ tÞch Uû ban nh©n d©n tØnh, thμnh phè trùc thuéc Trung −¬ng chÞu tr¸ch nhiÖm thi hμnh NghÞ ®Þnh nμy. N¬i nhËn : TM. chÝnh phñ […] thñ t−íng (§· kÝ ) V¨n b¶n 2 së gi¸o dôc vμ ®μo t¹o hμ néi Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp  Tù do  H¹nh phóc Tr−êng THPt lª lîi Sè : …/2007 GiÊy chøng nhËn Tèt nghiÖp trung häc phæ th«ng (T¹m thêi)  §−îc phÐp cña Bé tr−ëng Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o trong c«ng v¨n sè 1838/THPT ngμy 1  4  1995 ;  §−îc sù uû quyÒn cña Gi¸m ®èc Së Gi¸o dôc vμ §μo t¹o Hμ Néi, HiÖu tr−ëng tr−êng tHPT lª lîi Chøng nhËn häc sinh : TrÇn V¨n TuÊn Nam/n÷ : Nam ¶nh 3  4cm Sinh ngμy : 3  9  1989 N¬i sinh : Hμ Néi Lμ häc sinh Tr−êng THPT Lª Lîi, ®· dù k× thi tèt nghiÖp THPT kho¸ ngμy 31  5  2007 T¹i Héi ®ång coi thi Tr−êng THPT Lª Lîi Sè BD : 060029 Phßng thi sè : 30 §¹t tæng ®iÓm thi : 44,5. Trong ®ã ®iÓm tõng m«n thi lμ : 1. Ng÷ v¨n : 7 2. VËt lÝ : 8,0 3. LÞch sö : 7,5 §iÓm TBXLTN : 7,41 4. Ho¸ häc : 7 5. To¸n : 7 6. TiÕng Anh (3N) : 8 §iÓm XTN : 7,66 DiÖn ¦T : §iÓm KK : 1,5 (NK) §ñ ®iÒu kiÖn c«ng nhËn tèt nghiÖp THPT (THCB) theo quy ®Þnh cña Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o. XÕp lo¹i tèt nghiÖp : Kh¸. GiÊy chøng nhËn t¹m thêi cã gi¸ trÞ trong thêi gian 1 n¨m chê cÊp b»ng tèt nghiÖp THPT (THCB) chÝnh thøc. Hμ Néi, ngμy 30 th¸ng 6 n¨m 2007 Hä tªn, ch÷ kÝ cña häc sinh HiÖu tr−ëng (§· kÝ ) 168

V¨n b¶n 3 Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp  Tù do  H¹nh phóc ®¬n xin häc nghÒ KÝnh göi : ¤ng HiÖu tr−ëng Tr−êng C«ng nh©n kÜ thuËt ®iÖn tö M.I.G T«i tªn lμ : NguyÔn ThÞ H−¬ng Sinh ngμy : 20  10  1986 Chç ë hiÖn nay : ThÞ trÊn CÇu DiÔn, Tõ Liªm, Hμ Néi Hä tªn bè : NguyÔn V¨n Vi Tuæi : 50 NghÒ nghiÖp : C«ng nh©n c¬ khÝ §¬n vÞ c«ng t¸c : X−ëng c¬ khÝ n«ng nghiÖp Tõ Liªm Hä tªn mÑ : Lª ThÞ Mai Tuæi : 48 NghÒ nghiÖp : KÜ thuËt viªn ®iÖn tö §¬n vÞ c«ng t¸c : Tr−êng C«ng nh©n kÜ thuËt ®iÖn tö M.I.G Nay lμm ®¬n nμy xin ®−îc häc nghÒ : KÜ thuËt ®iÖn tö NÕu ®−îc thu nhËn, t«i xin cam ®oan : 1. TuyÖt ®èi chÊp hμnh néi quy häc tËp vμ lao ®éng. 2. TuyÖt ®èi phôc tïng sù ph©n c«ng häc tËp, bè trÝ c«ng t¸c cña nhμ tr−êng. Lêi cam ®oan vμ ý kiÕn cña bè mÑ Hμ Néi, ngμy 30 th¸ng 6 n¨m 2004 Ng−êi viÕt ®¬n T«i xin cam ®oan vμ chÞu tr¸ch nhiÖm hoμn (KÝ tªn) toμn vÒ nh÷ng lêi con t«i ®· viÕt trong ®¬n. Ngμy 30 th¸ng 6 n¨m 2004 (KÝ tªn) Qua c¸c v¨n b¶n trªn, cã thÓ thÊy :  V¨n b¶n 1 lμ nghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ. GÇn víi nghÞ ®Þnh lμ c¸c v¨n b¶n kh¸c cña c¸c c¬ quan nhμ n−íc (hoÆc tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi,…) nh− ph¸p lÖnh, nghÞ quyÕt, th«ng t−, th«ng c¸o, chØ thÞ, quyÕt ®Þnh,...  V¨n b¶n 2 lμ giÊy chøng nhËn cña hiÖu tr−ëng mét tr−êng trung häc phæ th«ng. GÇn víi giÊy chøng nhËn lμ c¸c lo¹i v¨n b¶n nh− v¨n b»ng, chøng chØ, giÊy khai sinh,...  V¨n b¶n 3 lμ ®¬n cña mét häc sinh göi mét c¬ së ®μo t¹o nghÒ. GÇn víi ®¬n lμ c¸c lo¹i v¨n b¶n kh¸c nh− b¶n khai, b¸o c¸o, biªn b¶n,... 2. Ng«n ng÷ hμnh chÝnh C¸c lo¹i v¨n b¶n hμnh chÝnh ®Òu cã mét sè ®Æc ®iÓm tiªu biÓu vÒ ng«n ng÷ nh− sau : 169

 VÒ c¸ch tr×nh bμy : C¸c v¨n b¶n ®Òu ®−îc so¹n th¶o theo mét kÕt cÊu thèng nhÊt, th−êng cã ba phÇn theo mét khu«n mÉu nhÊt ®Þnh (xem môc II.1).  VÒ tõ ng÷ : Cã mét líp tõ ng÷ hμnh chÝnh ®−îc dïng víi tÇn sè cao. VÝ dô : c¨n cø..., ®−îc sù uû nhiÖm cña… ; t¹i c«ng v¨n sè... ; nay quyÕt ®Þnh, chÞu tr¸ch nhiÖm thi hμnh ; cã hiÖu lùc tõ ngμy... ; xin cam ®oan...  VÒ kiÓu c©u : Cã nh÷ng v¨n b¶n tuy dμi nh−ng chØ lμ kÕt cÊu cña mét c©u. VÝ dô : ChÝnh phñ c¨n cø... quyÕt ®Þnh : ®iÒu 1, 2, 3,... Mçi mét ý quan träng th−êng ®−îc t¸ch ra vμ xuèng dßng, viÕt hoa ®Çu dßng. VÝ dô : T«i tªn lμ : TrÇn V¨n Xu©n Sinh ngμy : 20 th¸ng 6 n¨m 1980 N¬i sinh : x· Cæ Am, huyÖn VÜnh B¶o, thμnh phè H¶i Phßng II  §Æc tr−ng cña phong c¸ch ng«n ng÷ hµnh chÝnh Qua c¸c v¨n b¶n dÉn lμm vÝ dô ë môc I.1, cã thÓ thÊy phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh cã ba ®Æc tr−ng c¬ b¶n : tÝnh khu«n mÉu, tÝnh minh x¸c vμ tÝnh c«ng vô. 1. TÝnh khu«n mÉu TÝnh khu«n mÉu cña phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh thÓ hiÖn ë kÕt cÊu v¨n b¶n thèng nhÊt, th−êng gåm ba phÇn : phÇn ®Çu, phÇn chÝnh vμ phÇn cuèi. VÝ dô, mét v¨n b¶n cña ChÝnh phñ (v¨n b¶n 1 ë môc I.1) th−êng cã bè côc nh− sau : a) PhÇn ®Çu :  Quèc hiÖu vμ tiªu ng÷ : Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp  Tù do  H¹nh phóc  Tªn c¬ quan ban hμnh v¨n b¶n (ChÝnh phñ), bªn d−íi lμ sè hiÖu v¨n b¶n.  §Þa ®iÓm, thêi gian ban hμnh v¨n b¶n. b) PhÇn chÝnh : Néi dung chÝnh cña v¨n b¶n. c) PhÇn cuèi :  Chøc vô, ch÷ kÝ vμ hä tªn cña ng−êi kÝ v¨n b¶n, dÊu cña c¬ quan.  N¬i nhËn. V¨n b¶n hμnh chÝnh cã rÊt nhiÒu lo¹i nªn c¸ch tr×nh bμy còng cã thÓ cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh. KÕt cÊu nªu trªn cã thÓ thay ®æi Ýt nhiÒu ë c¸c lo¹i v¨n b¶n kh¸c nhau. Tuy nhiªn, nh×n chung c¸c v¨n b¶n hμnh chÝnh ®Òu mang tÝnh khu«n mÉu thèng nhÊt. BiÓu hiÖn râ nhÊt cña tÝnh khu«n mÉu lμ nhiÒu lo¹i v¨n b¶n cã mÉu chung, ®−îc in s½n ; khi dïng, ng−êi ta chØ cÇn ®iÒn néi dung cô thÓ. VÝ dô : giÊy khai sinh, hîp ®ång,… 170

2. TÝnh minh x¸c V¨n b¶n hμnh chÝnh lμ v¨n b¶n ®−îc viÕt ra chñ yÕu ®Ó thùc thi, do vËy cÇn ph¶i rÊt minh x¸c. Mçi tõ chØ cã mét nghÜa, mçi c©u chØ cã mét ý. V¨n b¶n hμnh chÝnh kh«ng dïng c¸c phÐp tu tõ hoÆc lèi biÓu ®¹t hμm ý. MÆt kh¸c, ng«n tõ trong v¨n b¶n hμnh chÝnh lμ chøng tÝch ph¸p lÝ, nªn kh«ng thÓ tuú tiÖn xo¸ bá, thay ®æi, söa ch÷a. C¸c v¨n b¶n hμnh chÝnh ®ßi hái sù chÝnh x¸c ®Õn tõng dÊu chÊm, dÊu phÈy ; ®èi víi mét sè v¨n b¶n th× cÇn chÝnh x¸c c¶ vÒ ch÷ kÝ, c¶ vÒ thêi gian mμ v¨n b¶n cã hiÖu lùc,... Néi dung cña v¨n b¶n hμnh chÝnh ®−îc so¹n th¶o theo c¸c c¨n cø ph¸p lÝ râ rμng vμ th−êng ®−îc tr×nh bμy minh b¹ch thμnh c¸c ®iÒu, kho¶n, ch−¬ng, môc ®Ó ng−êi tiÕp nhËn lÜnh héi ®−îc chÝnh x¸c vμ thi hμnh nghiªm tóc. 3. TÝnh c«ng vô Ng«n ng÷ hμnh chÝnh lμ ng«n ng÷ dïng trong giao tiÕp c«ng vô. TÝnh c«ng vô lμ tÝnh chÊt c«ng viÖc chung cña c¶ céng ®ång hay tËp thÓ. TÝnh c«ng vô kh«ng chØ thÓ hiÖn ë néi dung, mμ cßn thÓ hiÖn ë c¶ c¸c ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ cña v¨n b¶n. Trong v¨n b¶n hμnh chÝnh, nh÷ng biÓu ®¹t t×nh c¶m cña c¸ nh©n bÞ h¹n chÕ ë møc tèi ®a. C¸c tõ ng÷ biÓu c¶m nÕu dïng còng chØ cã tÝnh −íc lÖ, khu«n mÉu, vÝ dô : kÝnh chuyÓn, kÝnh mong, tr©n träng kÝnh göi,... Trong ®¬n tõ cña c¸ nh©n, khi muèn tr×nh bμy sù viÖc, ng−êi ta chó träng ®Õn nh÷ng tõ ng÷ biÓu ý h¬n lμ biÓu c¶m. VÝ dô, trong ®¬n xin phÐp nghØ häc cña häc sinh göi thÇy (c«) gi¸o th× lêi x¸c nhËn cña cha mÑ hoÆc c¬ së y tÕ cã gi¸ trÞ h¬n lμ nh÷ng lêi tr×nh bμy cã c¶m xóc ®Ó ®−îc th«ng c¶m. Trong c¸c v¨n b¶n cña c¬ quan hay tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi, kinh tÕ,… ng−êi kÝ v¨n b¶n kh«ng ph¶i kÝ víi t− c¸ch c¸ nh©n mμ víi c−¬ng vÞ vμ tr¸ch nhiÖm cña ng−êi ®¹i diÖn cho c¶ c¬ quan hay tæ chøc ®ã. Còng ®Ó ®¶m b¶o tÝnh c«ng vô, tõ ng÷ trong v¨n b¶n hμnh chÝnh lμ líp tõ ng÷ toμn d©n, kh«ng dïng tõ ®Þa ph−¬ng, tõ khÈu ng÷ ; trong khi ®ã líp tõ ng÷ hμnh chÝnh ®−îc dïng víi tÇn sè cao. Ghi nhí  Ng«n ng÷ hμnh chÝnh lμ ng«n ng÷ dïng trong c¸c v¨n b¶n hμnh chÝnh ®Ó giao tiÕp trong ph¹m vi c¸c c¬ quan nhμ n−íc hay c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi, kinh tÕ,… (gäi chung lμ c¬ quan), hoÆc gi÷a c¬ quan víi c¸ nh©n, hay gi÷a c¸c c¸ nh©n víi nhau trªn c¬ së ph¸p lÝ.  Phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh cã ba ®Æc tr−ng c¬ b¶n : tÝnh khu«n mÉu, tÝnh minh x¸c vμ tÝnh c«ng vô. 171

luyÖn tËp 1. H·y kÓ tªn mét sè lo¹i v¨n b¶n hμnh chÝnh th−êng liªn quan ®Õn c«ng viÖc häc tËp trong nhμ tr−êng cña anh (chÞ). 2. H·y nªu nh÷ng ®Æc ®iÓm tiªu biÓu vÒ c¸ch tr×nh bμy v¨n b¶n, vÒ tõ ng÷, kiÓu c©u cña v¨n b¶n hμnh chÝnh (l−îc trÝch) sau ®©y : bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp  Tù do  H¹nh phóc Sè : 03/2002/Q§-BGD&§T Hμ Néi, ngμy 24 th¸ng 1 n¨m 2002 QuyÕt ®Þnh cña bé tr−ëng bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o VÒ viÖc : Ban hμnh Ch−¬ng tr×nh Trung häc c¬ së bé tr−ëng Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o  C¨n cø NghÞ ®Þnh sè 15/CP ngμy 2  3  1993 cña ChÝnh phñ vÒ nhiÖm vô, quyÒn h¹n vμ tr¸ch nhiÖm qu¶n lÝ nhμ n−íc cña Bé, c¬ quan ngang Bé ;  [...]  Theo ®Ò nghÞ cña Vô tr−ëng Vô Trung häc phæ th«ng, quyÕt ®Þnh §iÒu 1. Ban hμnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh nμy Ch−¬ng tr×nh Trung häc c¬ së ¸p dông thèng nhÊt trong c¶ n−íc theo tiÕn ®é quy ®Þnh trong ChØ thÞ sè 14/2001/CT-TTg ngμy 11  6  2001 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ. §iÒu 2. QuyÕt ®Þnh nμy cã hiÖu lùc sau 15 ngμy kÓ tõ ngμy kÝ. Vô tr−ëng Vô Trung häc phæ th«ng cã tr¸ch nhiÖm h−íng dÉn thùc hiÖn QuyÕt ®Þnh nμy. §iÒu 3. Chñ tÞch UBND tØnh, thμnh phè trùc thuéc Trung −¬ng, Ch¸nh V¨n phßng, Vô tr−ëng Vô Trung häc phæ th«ng, Thñ tr−ëng c¸c ®¬n vÞ h÷u quan thuéc c¬ quan Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o, Gi¸m ®èc c¸c Së Gi¸o dôc vμ §μo t¹o chÞu tr¸ch nhiÖm thi hμnh QuyÕt ®Þnh nμy. N¬i nhËn : KT. Bé tr−ëng Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o  V¨n phßng Quèc héi Thø tr−ëng  V¨n phßng Chñ tÞch n−íc (§· kÝ )  V¨n phßng ChÝnh phñ  [...] 3. Anh (chÞ) h·y ghi biªn b¶n mét cuéc häp theo phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh. 172

V¨n b¶n tæng kÕt KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m ®−îc ®Æc ®iÓm vμ yªu cÇu cña v¨n b¶n tæng kÕt.  ViÕt ®−îc mét v¨n b¶n tæng kÕt cã néi dung vμ yªu cÇu ®¬n gi¶n. I  t×m hiÓu chung vÒ v¨n b¶n tæng kÕt Trong cuéc sèng, sau mçi mét c«ng viÖc, ng−êi ta th−êng nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña c«ng viÖc Êy. Trong häc tËp, nghiªn cøu, nhiÒu khi ta còng cÇn tæng kÕt nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau mçi phÇn, mçi ch−¬ng. Tr−êng hîp ®Çu cÇn viÕt v¨n b¶n tæng kÕt ho¹t ®éng thùc tiÔn, tr−êng hîp sau cÇn viÕt v¨n b¶n tæng kÕt tri thøc. Anh (chÞ) h·y nªu mét sè v¨n b¶n tæng kÕt thuéc hai lo¹i trªn mμ m×nh ®−îc biÕt. II  c¸ch viÕt v¨n b¶n tæng kÕt 1. §äc v¨n b¶n sau vμ tr¶ lêi c©u hái nªu ë d−íi. ®oµn Thanh Niªn Céng S¶n Hå chÝ minh ®oμn thanh niªn céng s¶n hå chÝ minh tr−êng §¹i Häc S− Ph¹m Hµ Néi ®éi thanh niªn t×nh nguyÖn sè 2 Hμ Néi, ngμy 15 th¸ng 9 n¨m 2007 Tæng kÕt ®ît ho¹t ®éng t×nh nguyÖn t¹i c¸c trung t©m ®iÒu d−ìng th−¬ng binh, bÖnh binh nÆng vμ ng−êi cã c«ng víi n−íc Nh»m ®Èy m¹nh h¬n n÷a c«ng t¸c ®Òn ¬n ®¸p nghÜa, gãp phÇn gi¸o dôc truyÒn thèng “uèng n−íc nhí nguån” cho sinh viªn s− ph¹m, mïa hÌ n¨m 2007, §éi thanh niªn t×nh nguyÖn sè 2 thuéc §oμn TNCS Hå ChÝ Minh Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hμ Néi ®· triÓn khai ho¹t ®éng t¹i c¸c trung t©m ®iÒu d−ìng th−¬ng binh, bÖnh binh nÆng vμ ng−êi cã c«ng víi n−íc. 173

1) Tæ chøc a) §Þa ®iÓm ho¹t ®éng  Trung t©m ®iÒu d−ìng th−¬ng binh, bÖnh binh nÆng tØnh B¾c Ninh (ThuËn Thμnh, B¾c Ninh)  Trung t©m nu«i d−ìng, ®iÒu d−ìng th−¬ng binh, bÖnh binh vμ ng−êi cã c«ng víi n−íc tØnh B¾c Giang (T©n Yªn, B¾c Giang)  Trung t©m ®iÒu d−ìng th−¬ng binh, bÖnh binh nÆng Duy Tiªn (Duy Tiªn, Hμ Nam) b) Sè l−îng : 3 nhãm, gåm 50 sinh viªn t×nh nguyÖn. c) Thêi gian : Tõ 12  7  2007 ®Õn 30  7  2007. 2) KÕt qu¶ ho¹t ®éng a) Ho¹t ®éng ch¨m sãc th−¬ng binh, bÖnh binh  Tæ chøc th¨m hái, ®éng viªn tinh thÇn ; t¹o kh«ng khÝ vui vÎ, Êm cóng, gãp phÇn gi¶m bít nçi c« ®¬n vμ sù ®au ®ín cña th−¬ng binh, bÖnh binh.  Phèi hîp thùc hiÖn chÕ ®é dinh d−ìng cho th−¬ng binh, bÖnh binh b»ng viÖc tham gia nÊu ¨n, vÖ sinh phßng ¨n cho th−¬ng binh, bÖnh binh. b) Ho¹t ®éng giao l−u v¨n ho¸, v¨n nghÖ, thÓ thao  Th−êng xuyªn tæ chøc hoÆc kÕt hîp tæ chøc c¸c cuéc giao l−u v¨n ho¸, v¨n nghÖ víi th−¬ng binh, bÖnh binh vμ Ban l·nh ®¹o c¸c trung t©m.  Tæ chøc gi¶i thi ®Êu thÓ thao, héi thi h¸t ka-ra-«-kª cho th−¬ng binh, bÖnh binh, c¸c c¸n bé lμm viÖc t¹i trung t©m vμ sinh viªn t×nh nguyÖn. c) VÖ sinh m«i tr−êng, t«n t¹o c¶nh quan  QuÐt v«i, lμm cá, trång cá t¹i khu«n viªn, v−ên hoa cña c¸c trung t©m.  C¶i t¹o, trång, ch¨m sãc c¸c v−ên thuèc nam ; lμm biÓn ghi tªn c¸c c©y thuèc.  Ch¨m sãc nghÜa trang liÖt sÜ cña c¸c trung t©m. d) Ho¹t ®éng tæ chøc «n tËp v¨n ho¸ vμ sinh ho¹t hÌ cho con em th−¬ng binh, bÖnh binh  Tæ chøc «n tËp v¨n ho¸ vμo dÞp hÌ cho gÇn 100 häc sinh lμ con em th−¬ng binh, bÖnh binh t¹i c¸c trung t©m ë mäi tr×nh ®é vμ tÊt c¶ c¸c m«n häc.  Tæ chøc sinh ho¹t hÌ, sinh ho¹t tËp thÓ th−êng xuyªn cho trÎ em t¹i c¸c trung t©m. e) Ho¹t ®éng tÆng quμ th−¬ng binh, bÖnh binh  Bæ sung vμo th− viÖn cña c¸c trung t©m nhiÒu cuèn s¸ch cã gi¸ trÞ, víi nh÷ng néi dung phï hîp víi th−¬ng binh, bÖnh binh.  Cïng víi l·nh ®¹o Nhμ tr−êng tæ chøc th¨m hái vμ tÆng quμ c¸c trung t©m nh©n Ngμy Th−¬ng binh liÖt sÜ 27  7. 174

3) §¸nh gi¸ chung §ît ho¹t ®éng cña §éi thanh niªn t×nh nguyÖn sè 2 thuéc §oμn TNCS Hå ChÝ Minh Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hμ Néi ®· kÕt thóc vμ thμnh c«ng tèt ®Ñp. Cã ®−îc thμnh c«ng nμy lμ nhê sù quan t©m chØ ®¹o s¸t sao cña Ban ChÊp hμnh §oμn tr−êng, sù gióp ®ì vμ hîp t¸c nhiÖt t×nh cña c¸c trung t©m ; ®Æc biÖt lμ nhê sù nç lùc, phÊn ®Êu h¨ng say vμ ®Çy s¸ng t¹o cña toμn thÓ ®éi viªn. Nh÷ng kinh nghiÖm thiÕt thùc thu ®−îc còng sÏ lμ nh÷ng bμi häc bæ Ých cho c¸c ®ît ho¹t ®éng t×nh nguyÖn sau nμy. TM. Ban chØ huy §éi §éi tr−ëng (§· kÝ) C©u hái : a) V¨n b¶n trªn thuéc lo¹i v¨n b¶n tæng kÕt nμo vμ thuéc phong c¸ch ng«n ng÷ nμo ? b) Qua c¸c ®Ò môc vμ néi dung cña v¨n b¶n trªn, anh (chÞ) h·y cho biÕt môc ®Ých, yªu cÇu, bè côc vμ nh÷ng néi dung chÝnh cña mét v¨n b¶n tæng kÕt ho¹t ®éng thùc tiÔn. 2. H·y ®äc bμi Tæng kÕt phÇn TiÕng ViÖt : ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ (chó ý môc I  Néi dung c¬ b¶n cÇn n¾m v÷ng) vμ tr¶ lêi c¸c c©u hái sau : a) Bμi tæng kÕt trªn thuéc lo¹i v¨n b¶n tæng kÕt nμo vμ thuéc phong c¸ch ng«n ng÷ nμo ? b) Bμi tæng kÕt trªn nh»m môc ®Ých g× ? Cã nh÷ng néi dung nμo ? 3. Qua viÖc t×m hiÓu hai lo¹i v¨n b¶n tæng kÕt, anh (chÞ) h·y cho biÕt : a) Môc ®Ých, yªu cÇu vμ néi dung cña v¨n b¶n tæng kÕt. b) Phong c¸ch ng«n ng÷ cña v¨n b¶n tæng kÕt. Ghi nhí  V¨n b¶n tæng kÕt ho¹t ®éng thùc tiÔn nh»m nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ trung thùc, kh¸ch quan kÕt qu¶ vμ rót ra nh÷ng bμi häc kinh nghiÖm khi kÕt thóc mét c«ng viÖc ; cßn v¨n b¶n tæng kÕt tri thøc nh»m tæng kÕt c¸c tri thøc hoÆc c¸c thμnh tùu nghiªn cøu ®· ®¹t ®−îc.  V¨n b¶n tæng kÕt ho¹t ®éng thùc tiÔn th−êng cã c¸c néi dung : môc ®Ých, yªu cÇu, nh÷ng ho¹t ®éng chÝnh, bμi häc kinh nghiÖm,... V¨n b¶n tæng kÕt tri thøc lÇn l−ît tr×nh bμy kh¸i qu¸t c¸c tri thøc vμ thμnh tùu nghiªn cøu ®· ®¹t ®−îc.  Tuú theo yªu cÇu vμ néi dung, v¨n b¶n tæng kÕt cã thÓ thuéc phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh hoÆc phong c¸ch ng«n ng÷ khoa häc. 175

LuyÖn tËp 1. §äc v¨n b¶n sau vμ tr¶ lêi c©u hái nªu ë d−íi. Tæng kÕt thμnh tÝch c«ng t¸c ®oμn vμ phong trμo thanh niªn t×nh nguyÖn cña chi ®oμn líp 11A n¨m häc 2006  2007 I. §Æc ®iÓm cña chi ®oμn [...] II. C«ng t¸c gi¸o dôc chÝnh trÞ, t− t−ëng 1. Ngay tõ ®Çu n¨m häc 2006  2007, ®−îc sù chØ ®¹o cña Ban ChÊp hμnh §oμn cÊp trªn, Ban ChÊp hμnh Chi ®oμn líp 11A ®· tæ chøc cho ®oμn viªn trong Chi ®oμn tham gia c¸c cuéc thi t×m hiÓu ®iÒu lÖ §oμn, gióp ®oμn viªn hiÓu râ h¬n vÒ §oμn TNCS Hå ChÝ Minh vμ ý thøc ®−îc tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô cña mçi c¸ nh©n ®èi víi phong trμo chung cña toμn tr−êng. 2. ... 3. … III. KÕt qu¶ thùc hiÖn phong trμo thanh niªn t×nh nguyÖn 1. T×nh nguyÖn phÊn ®Êu trong häc tËp : … KÕt qu¶ : … 2. T×nh nguyÖn tham gia phong trμo chèng tÖ n¹n x· héi : … KÕt qu¶ : … 3. T×nh nguyÖn chung søc cïng céng ®ång tham gia c«ng t¸c x· héi : … KÕt qu¶ : … IV. C«ng t¸c x©y dùng ®oμn 1. Vμo ®Çu n¨m häc, ®−îc sù chØ ®¹o cña Ban ChÊp hμnh §oμn cÊp trªn, Ban ChÊp hμnh Chi ®oμn kho¸ tr−íc ®· tæ chøc mét c¸ch nghiªm tóc §¹i héi Chi ®oμn líp 11A, bÇu ra ®−îc mét Ban ChÊp hμnh Chi ®oμn kho¸ 2006  2007, gåm ba ®oμn viªn xøng ®¸ng víi sù tÝn nhiÖm cña tËp thÓ vμ ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña nhiÖm vô míi. 2. … 3. … Trong n¨m häc 2006  2007, Chi ®oμn líp 11A ®· ®¹t ®−îc mét sè thμnh tÝch nªu trªn. §Ò nghÞ §oμn cÊp trªn xem xÐt khen th−ëng cho Chi ®oμn ®Ó thóc ®Èy phong trμo trong nh÷ng n¨m häc sau. TM. BCH Chi ®oμn líp 11A BÝ th− (§· kÝ ) 176

C©u hái : a) V¨n b¶n trªn ®· ®¹t ®−îc nh÷ng yªu cÇu nμo cña mét v¨n b¶n tæng kÕt ? (Chó ý bè côc vμ c¸ch diÔn ®¹t ë c¸c ®o¹n trÝch nguyªn v¨n cña v¨n b¶n.) b) Trong v¨n b¶n cã mét sè phÇn bÞ l−îc bít (®−îc ®¸nh dÊu b»ng dÊu ba chÊm). Anh (chÞ) ®o¸n xem trong c¸c phÇn bÞ l−îc ®i Êy, t¸c gi¶ dÉn ra nh÷ng sù viÖc, sè liÖu g×. c) §èi chiÕu víi yªu cÇu cña mét v¨n b¶n tæng kÕt nãi chung, v¨n b¶n trªn thiÕu néi dung nμo ? 2. Anh (chÞ) h·y viÕt mét bμi tæng kÕt phÇn V¨n häc (hoÆc TiÕng ViÖt, Lμm v¨n) thuéc ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 12. 177

Tæng kÕt phÇn tiÕng viÖt : ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HÖ thèng ho¸ ®−îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ ®· häc trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n tõ líp 10 ®Õn líp 12.  N©ng cao thªm n¨ng lùc giao tiÕp b»ng tiÕng ViÖt ë c¶ hai qu¸ tr×nh : t¹o lËp vμ lÜnh héi v¨n b¶n. I  néi dung c¬ b¶n cÇn n¾m v÷ng 1. Giao tiÕp lμ ho¹t ®éng(1) trao ®æi th«ng tin cña con ng−êi, ®−îc tiÕn hμnh chñ yÕu b»ng ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷, nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc ®Ých vÒ nhËn thøc, t×nh c¶m, hμnh ®éng. §ã lμ ho¹t ®éng kh«ng thÓ thiÕu cña con ng−êi vμ x· héi loμi ng−êi, nhê ®ã con ng−êi ®−îc tr−ëng thμnh, x· héi ®−îc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn. Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ bao gåm hai qu¸ tr×nh : qu¸ tr×nh t¹o lËp v¨n b¶n do ng−êi nãi hay ng−êi viÕt thùc hiÖn, qu¸ tr×nh lÜnh héi v¨n b¶n do ng−êi nghe hay ng−êi ®äc thùc hiÖn. Hai qu¸ tr×nh nμy cã thÓ diÔn ra ®ång thêi, t¹i cïng mét ®Þa ®iÓm (héi tho¹i), còng cã thÓ ë c¸c thêi ®iÓm vμ kho¶ng kh«ng gian c¸ch biÖt (qua v¨n b¶n viÕt). 2. Trong ho¹t ®éng giao tiÕp, ng«n ng÷ ®−îc sö dông ë hai d¹ng : nãi vμ viÕt. Hai d¹ng ®ã cã sù kh¸c biÖt vÒ ®iÒu kiÖn t¹o lËp vμ lÜnh héi v¨n b¶n, vÒ ®−êng kªnh giao tiÕp, vÒ lo¹i tÝn hiÖu (©m thanh hay ch÷ viÕt), vÒ c¸c ph−¬ng tiÖn phô trî (ng÷ ®iÖu, nÐt mÆt, cö chØ, ®iÖu bé hay dÊu c©u, c¸c kÝ hiÖu v¨n tù, m« h×nh, b¶ng biÓu,…), vÒ c¸ch dïng tõ, ®Æt c©u vμ tæ chøc v¨n b¶n,… 3. Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ lu«n lu«n diÔn ra trong mét ng÷ c¶nh nhÊt ®Þnh. Ng÷ c¶nh lμ bèi c¶nh ng«n ng÷, lμm c¬ së cho viÖc sö dông (1) Nh÷ng ch÷ in ®Ëm ë c¸c môc ®Òu gîi l¹i tªn c¸c bμi häc t−¬ng øng tõ líp 10 ®Õn líp 12. 178

ng«n ng÷ vμ t¹o lËp v¨n b¶n, ®ång thêi lμm c¨n cø ®Ó lÜnh héi thÊu ®¸o v¨n b¶n. Ng÷ c¶nh bao gåm c¸c nh©n tè : nh©n vËt giao tiÕp, bèi c¶nh réng (bèi c¶nh v¨n ho¸), bèi c¶nh hÑp (bèi c¶nh t×nh huèng), hiÖn thùc ®−îc ®Ò cËp ®Õn vμ v¨n c¶nh. 4. Trong ng÷ c¶nh, nh©n vËt giao tiÕp lμ nh©n tè rÊt quan träng. C¸c nh©n vËt giao tiÕp ®Òu ph¶i cã c¶ n¨ng lùc t¹o lËp vμ n¨ng lùc lÜnh héi v¨n b¶n. Trong giao tiÕp ë d¹ng nãi, hä th−êng ®æi vai cho nhau hay lu©n phiªn l−ît lêi. C¸c nh©n vËt giao tiÕp cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ c¸c ph−¬ng diÖn : vÞ thÕ x· héi, quan hÖ th©n s¬, løa tuæi, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp, tÇng líp x· héi, vèn sèng, v¨n ho¸,… Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã lu«n chi phèi néi dung vμ c¸ch thøc giao tiÕp b»ng ng«n ng÷. H¬n thÕ, mçi nh©n vËt giao tiÕp th−êng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña ng÷ c¶nh mμ lùa chän cho m×nh mét chiÕn l−îc giao tiÕp tèi −u nh»m ®¹t ®−îc môc ®Ých vμ hiÖu qu¶ giao tiÕp. 5. Khi giao tiÕp, c¸c nh©n vËt giao tiÕp sö dông ng«n ng÷ chung cña x· héi ®Ó t¹o ra lêi nãi  nh÷ng s¶n phÈm cô thÓ cña c¸ nh©n. Trong ho¹t ®éng ®ã, c¸c nh©n vËt giao tiÕp võa sö dông nh÷ng yÕu tè cña hÖ thèng ng«n ng÷ chung vμ tu©n thñ nh÷ng quy t¾c, chuÈn mùc chung, ®ång thêi biÓu lé nh÷ng nÐt riªng trong n¨ng lùc ng«n ng÷ cña c¸ nh©n. H¬n n÷a, mçi c¸ nh©n l¹i cã thÓ vμ cÇn ph¶i vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o c¸c ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ ®Ó t¨ng c−êng kh¶ n¨ng biÓu ®¹t vμ hiÖu qu¶ giao tiÕp b»ng ng«n ng÷, gãp phÇn ®æi míi vμ ph¸t triÓn ng«n ng÷. 6. Trong ho¹t ®éng giao tiÕp, mçi c©u th−êng cã hai thμnh phÇn nghÜa : nghÜa sù viÖc vμ nghÜa t×nh th¸i. NghÜa sù viÖc øng víi sù viÖc mμ c©u ®Ò cËp ®Õn. NghÜa t×nh th¸i th−êng thÓ hiÖn th¸i ®é, t×nh c¶m, sù nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ cña ng−êi nãi ®èi víi sù viÖc, hoÆc ®èi víi ng−êi nghe. 7. Trong ho¹t ®éng giao tiÕp, c¸c nh©n vËt giao tiÕp cÇn cã ý thøc, thãi quen vμ kÜ n¨ng gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. Muèn thÕ, mçi ng−êi cÇn n¾m v÷ng c¸c chuÈn mùc ng«n ng÷, sö dông ng«n ng÷ ®óng chuÈn mùc, ®ång thêi cã thÓ vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o ng«n ng÷ theo c¸c quy t¾c chung ; khi cÇn thiÕt cã thÓ tiÕp nhËn nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña c¸c ng«n ng÷ kh¸c, tuy cÇn chèng l¹m dông tiÕng n−íc ngoμi. MÆt kh¸c, ®Ó gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt, mçi nh©n vËt giao tiÕp cÇn ®Ò cao phÈm chÊt v¨n ho¸, lÞch sù trong giao tiÕp ng«n ng÷, tr¸nh nh÷ng c¸ch biÓu hiÖn th« tôc lμm vÈn ®ôc ng«n ng÷. 179

II  LuyÖn tËp §äc ®o¹n trÝch sau vμ thùc hiÖn c¸c yªu cÇu nªu ë d−íi. H«m sau l·o H¹c sang nhμ t«i. Võa thÊy t«i, l·o b¸o ngay :  CËu Vμng ®i ®êi råi, «ng gi¸o ¹ !  Cô b¸n råi ?  B¸n råi ! Hä võa b¾t xong. L·o cè lμm ra vÎ vui vÎ. Nh−ng tr«ng l·o c−êi nh− mÕu vμ ®«i m¾t l·o Çng Ëng n−íc, t«i muèn «m choμng lÊy l·o mμ oμ lªn khãc. B©y giê th× t«i kh«ng xãt xa n¨m quyÓn s¸ch cña t«i qu¸ nh− tr−íc n÷a. T«i chØ ¸i ng¹i cho l·o H¹c. T«i hái cho cã chuyÖn :  ThÕ nã cho b¾t μ ? MÆt l·o ®ét nhiªn co róm l¹i. Nh÷ng vÕt nh¨n x« l¹i víi nhau, Ðp cho n−íc m¾t ch¶y ra. C¸i ®Çu l·o ngoÑo vÒ mét bªn vμ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nh− con nÝt. L·o hu hu khãc…  Khèn n¹n… ¤ng gi¸o ¬i !... Nã cã biÕt g× ®©u ! Nã thÊy t«i gäi th× ch¹y ngay vÒ, vÉy ®u«i mõng. T«i cho nã ¨n c¬m. Nã ®ang ¨n th× th»ng Môc nÊp trong nhμ, ngay ®»ng sau nã, tãm lÊy hai c¼ng sau nã dèc ng−îc nã lªn. Cø thÕ lμ th»ng Môc víi th»ng Xiªn, hai th»ng chóng nã chØ loay hoay mét lóc ®· trãi chÆt c¶ bèn ch©n nã l¹i. BÊy giê cu cËu míi biÕt lμ cu cËu chÕt !... Nμy ! ¤ng gi¸o ¹ ! C¸i gièng nã còng kh«n ! Nã cø lμm in nh− nã tr¸ch t«i ; nã kªu − ö, nh×n t«i, nh− muèn b¶o t«i r»ng : “A ! L·o giμ tÖ l¾m ! T«i ¨n ë víi l·o nh− thÕ mμ l·o xö víi t«i nh− thÕ nμy μ ?”. Th× ra t«i giμ b»ng nμy tuæi ®Çu råi cßn ®¸nh lõa mét con chã, nã kh«ng ngê t«i nì t©m lõa nã ! T«i an ñi l·o :  Cô cø t−ëng thÕ ®Êy chø nã ch¶ hiÓu g× ®©u ! V¶ l¹i ai nu«i chã mμ ch¶ b¸n hay giÕt thÞt ! Ta giÕt nã chÝnh lμ ho¸ kiÕp cho nã ®Êy, ho¸ kiÕp ®Ó cho nã lμm kiÕp kh¸c. L·o chua ch¸t b¶o :  ¤ng gi¸o nãi ph¶i ! KiÕp con chã lμ kiÕp khæ th× ta ho¸ kiÕp cho nã ®Ó nã lμm kiÕp ng−êi, may ra cã sung s−íng h¬n mét chót… kiÕp ng−êi nh− kiÕp t«i ch¼ng h¹n !… T«i bïi ngïi nh×n l·o, b¶o :  KiÕp ai còng thÕ th«i, cô ¹ ! Cô t−ëng t«i sung s−íng h¬n ch¨ng ?  ThÕ th× kh«ng biÕt nÕu kiÕp ng−êi còng khæ nèt th× ta nªn lμm kiÕp g× cho thËt s−íng ? (Nam Cao, L·o H¹c) 180

Yªu cÇu : 1. Ph©n tÝch sù ®æi vai vμ lu©n phiªn l−ît lêi trong ho¹t ®éng giao tiÕp trªn. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña giao tiÕp ë d¹ng ng«n ng÷ nãi thÓ hiÖn qua nh÷ng chi tiÕt nμo trong ®o¹n trÝch (chó ý lêi kÓ chuyÖn cña t¸c gi¶ vμ lêi cña c¸c nh©n vËt) ? 2. C¸c nh©n vËt giao tiÕp cã vÞ thÕ x· héi, quan hÖ th©n s¬ vμ nh÷ng ®Æc ®iÓm g× riªng biÖt ? Ph©n tÝch sù chi phèi cña nh÷ng ®iÒu ®ã ®Õn néi dung vμ c¸ch thøc nãi trong l−ît lêi ®Çu tiªn cña l·o H¹c. 3. H·y ph©n tÝch nghÜa sù viÖc vμ nghÜa t×nh th¸i trong c©u : “BÊy giê cu cËu míi biÕt lμ cu cËu chÕt !”. 4. Trong ®o¹n trÝch cã ho¹t ®éng giao tiÕp ë d¹ng nãi gi÷a hai nh©n vËt, ®ång thêi khi ng−êi ®äc ®äc ®o¹n trÝch (hoÆc c¶ truyÖn L·o H¹c) l¹i cã mét ho¹t ®éng giao tiÕp n÷a gi÷a nhμ v¨n Nam Cao vμ ng−êi ®äc. H·y chØ ra sù kh¸c biÖt gi÷a hai ho¹t ®éng giao tiÕp ®ã. 181

«n tËp phÇn lμm v¨n KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HÖ thèng ho¸ tri thøc vÒ c¸c kiÓu lo¹i v¨n b¶n ®· häc trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n Trung häc phæ th«ng, ®Æc biÖt lμ líp 12.  ViÕt ®−îc c¸c kiÓu lo¹i v¨n b¶n ®· häc, ®Æc biÖt lμ v¨n b¶n nghÞ luËn. I  nh÷ng néi dung kiÕn thøc cÇn ¤n tËp 1. Thèng kª c¸c kiÓu v¨n b¶n ®· häc trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n Trung häc phæ th«ng vμ cho biÕt nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n cña c¸c kiÓu v¨n b¶n ®ã. 2. Theo anh (chÞ), ®Ó viÕt ®−îc mét v¨n b¶n, cÇn thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc g× ? 3. ¤n tËp vÒ v¨n nghÞ luËn. a) §Ò tμi c¬ b¶n cña v¨n nghÞ luËn trong nhμ tr−êng  §Ò tμi cña v¨n nghÞ luËn trong nhμ tr−êng gåm nh÷ng nhãm nμo ?  C¸c ®Ò tμi ®ã cã nh÷ng ®iÓm g× chung vμ kh¸c biÖt ? b) LËp luËn trong v¨n nghÞ luËn  LËp luËn gåm nh÷ng yÕu tè nμo ?  ThÕ nμo lμ luËn ®iÓm, luËn cø vμ ph−¬ng ph¸p lËp luËn ? Quan hÖ gi÷a luËn ®iÓm vμ luËn cø ?  H·y cho biÕt yªu cÇu c¬ b¶n vμ c¸ch x¸c ®Þnh luËn cø cho luËn ®iÓm.  KÓ tªn c¸c thao t¸c lËp luËn c¬ b¶n, cho biÕt c¸ch tiÕn hμnh vμ sö dông c¸c thao t¸c lËp luËn ®ã trong bμi v¨n nghÞ luËn.  Nªu v¾n t¾t c¸c lçi th−êng gÆp khi lËp luËn vμ c¸ch kh¾c phôc c¸c lçi ®ã. c) Bè côc cña bμi v¨n nghÞ luËn  Vai trß cña phÇn më bμi ®èi víi bμi v¨n, nh÷ng yªu cÇu ®èi víi phÇn më bμi. C¸ch më bμi cho c¸c kiÓu bμi nghÞ luËn vÒ mét t− t−ëng, ®¹o lÝ, mét hiÖn t−îng ®êi sèng ; nghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn bμn vÒ v¨n häc, mét bμi th¬, ®o¹n th¬ vμ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i.  VÞ trÝ, néi dung c¬ b¶n cña phÇn th©n bμi trong c¸c kiÓu bμi nghÞ luËn ®· häc ; c¸ch s¾p xÕp c¸c néi dung ®ã ; sù chuyÓn ý gi÷a c¸c ®o¹n.  Vai trß vμ yªu cÇu cña phÇn kÕt bμi, c¸ch kÕt bμi cho c¸c kiÓu bμi nghÞ luËn ®· häc. 182

d) DiÔn ®¹t trong v¨n nghÞ luËn  Yªu cÇu cña diÔn ®¹t trong v¨n nghÞ luËn ; c¸ch dïng tõ, viÕt c©u vμ giäng v¨n trong v¨n nghÞ luËn.  C¸c lçi vÒ diÔn ®¹t vμ c¸ch kh¾c phôc. II  LuyÖn tËp 1. §Ò bμi §Ò 1. §äc truyÖn sau : Ba c©u hái Ngμy nä, cã mét ng−êi ®Õn gÆp nhμ triÕt häc X«-c¬-r¸t (Hi L¹p) vμ nãi : “¤ng cã muèn biÕt nh÷ng g× t«i míi nghe ®−îc vÒ ng−êi b¹n cña «ng kh«ng ?”.  Chê mét chót.  X«-c¬-r¸t tr¶ lêi  Tr−íc khi kÓ vÒ ng−êi b¹n t«i, anh nªn suy nghÜ mét chót vμ v× thÕ t«i muèn hái anh ba ®iÒu. Thø nhÊt : Anh cã hoμn toμn ch¾c ch¾n r»ng nh÷ng ®iÒu anh s¾p kÓ lμ ®óng sù thËt kh«ng ?  å kh«ng.  Ng−êi kia nãi  ThËt ra t«i chØ nghe nãi vÒ ®iÒu ®ã th«i vμ…  §−îc råi.  X«-c¬-r¸t nãi  B©y giê ®iÒu thø hai : Cã ph¶i anh s¾p nãi nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp vÒ b¹n t«i kh«ng ?  Kh«ng, mμ ng−îc l¹i lμ…  ThÕ μ ?  X«-c¬-r¸t tiÕp tôc  C©u hái cuèi cïng : TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu anh s¾p nãi vÒ b¹n t«i sÏ thËt sù cÇn thiÕt cho t«i chø ?  Kh«ng, còng kh«ng hoμn toμn nh− vËy.  VËy ®Êy.  X«-c¬-r¸t quay sang ng−êi kh¸ch vμ nãi : “…”. (Theo PhÐp mμu nhiÖm cña ®êi, NXB TrÎ, TP. Hå ChÝ Minh, 2004) Theo anh (chÞ), X«-c¬-r¸t sÏ nãi víi ng−êi kh¸ch nh− thÕ nμo ? H·y b×nh luËn vÒ bμi häc rót ra tõ c©u chuyÖn trªn. §Ò 2. Ph©n tÝch mét ®o¹n mμ anh (chÞ) thÝch nhÊt trong ®o¹n trÝch §Êt N−íc cña NguyÔn Khoa §iÒm. 2. Yªu cÇu luyÖn tËp a) T×m hiÓu ®Ò : Hai ®Ò bμi trªn yªu cÇu ph¶i viÕt kiÓu bμi nghÞ luËn nμo ? Nh÷ng thao t¸c lËp luËn nμo cÇn sö dông trong bμi viÕt ? Nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n nμo cÇn dù kiÕn cho bμi viÕt ? b) LËp dμn ý cho bμi viÕt. c) TËp viÕt phÇn më bμi cho tõng bμi viÕt. d) Chän mét ý trong dμn ý ®Ó viÕt thμnh mét ®o¹n v¨n. 183

GI¸ trÞ v¨n häc vμ tiÕp nhËn v¨n häc KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m ®−îc nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n cña v¨n häc.  HiÓu ®−îc nh÷ng nÐt b¶n chÊt cña ho¹t ®éng tiÕp nhËn v¨n häc. I  Gi¸ trÞ v¨n häc Gi¸ trÞ v¨n häc lμ s¶n phÈm kÕt tinh tõ qu¸ tr×nh v¨n häc, ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu kh¸c nhau cña cuéc sèng con ng−êi, t¸c ®éng s©u s¾c tíi cuéc sèng vμ con ng−êi. ë ®©y chØ nãi vÒ ba gi¸ trÞ c¬ b¶n cña v¨n häc. 1. Gi¸ trÞ nhËn thøc XÐt vÒ thùc chÊt, t¸c phÈm v¨n häc lμ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nhμ v¨n kh¸m ph¸, lÝ gi¶i hiÖn thùc ®êi sèng råi chuyÓn ho¸ nh÷ng hiÓu biÕt ®ã vμo néi dung t¸c phÈm nh»m ®¸p øng nhu cÇu nhËn thøc cña con ng−êi. V× sao con ng−êi l¹i cã nhu cÇu ®ã ? Bëi v× mçi ng−êi th−êng chØ sèng trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, ë mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh, víi nh÷ng mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh trong gia ®×nh vμ x· héi. V¨n häc chÝnh lμ mét ph−¬ng tiÖn cã kh¶ n¨ng ph¸ vì giíi h¹n tån t¹i trong kh«ng gian vμ thêi gian thùc tÕ cña mçi c¸ nh©n, ®ång thêi ®em l¹i cho hä kh¶ n¨ng sèng cuéc sèng cña nhiÒu ng−êi kh¸c, sèng ë nhiÒu thêi ®¹i, sèng ë nhiÒu xø së. Nh− vËy, gi¸ trÞ nhËn thøc lμ kh¶ n¨ng cña v¨n häc cã thÓ ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña con ng−êi muèn hiÓu biÕt râ h¬n, s©u h¬n cuéc sèng xung quanh vμ chÝnh b¶n th©n m×nh, tõ ®ã t¸c ®éng vμo cuéc sèng cã hiÖu qu¶ h¬n. Tr−íc hÕt, v¨n häc cã thÓ mang tíi cho ng−êi ®äc nh÷ng nhËn thøc míi mÎ vμ s©u réng vÒ nhiÒu mÆt cña cuéc sèng trong nh÷ng kho¶ng thêi gian vμ kh«ng gian kh¸c nhau. Nh÷ng t¸c phÈm cña mét thêi ®· xa nh− TruyÖn KiÒu, Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ, ChiÕn tranh vμ hoμ b×nh... cã thÓ ®−a con ng−êi trë vÒ víi qu¸ khø cña d©n téc vμ nh©n lo¹i, khi ®ã “v¨n häc lμ tiÕng nãi cña c¸c thêi ®¹i, lμ cuéc ®èi tho¹i chøa chan t×nh nghÜa gi÷a ng−êi x−a vμ ng−êi nay” (NguyÔn Kh¸nh Toμn). Nh÷ng t¸c phÈm cña thêi hiÖn ®¹i nh− Vî chång A Phñ, 184

Vî nhÆt, Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh,... më ra tr−íc m¾t ng−êi ®äc bao hiÓu biÕt phong phó vÒ cuéc sèng trªn ®Êt n−íc m×nh víi nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau, tõ chiÕn ®Êu, s¶n xuÊt ®Õn phong tôc, tËp qu¸n, hoμn c¶nh ®Þa lÝ,... ; l¹i cã t¸c phÈm dÉn ng−êi ®äc tíi nh÷ng miÒn ®Êt xa l¹ nμo ®ã trªn thÕ giíi (Tam quèc diÔn nghÜa, ChiÕc l¸ cuèi cïng, Sè phËn con ng−êi,...). §ã chÝnh lμ qu¸ tr×nh nhËn thøc cuéc sèng cña v¨n häc. Th«ng qua cuéc sèng vμ h×nh ¶nh cña nhiÒu ng−êi kh¸c nhau ®−îc tr×nh bμy trong c¸c t¸c phÈm cô thÓ, v¨n häc cßn gióp cho mçi ng−êi ®äc hiÓu ®−îc b¶n chÊt cña con ng−êi nãi chung (§©u lμ môc ®Ých tån t¹i cña con ng−êi ? §©u lμ t− t−ëng, t×nh c¶m, kh¸t väng vμ søc m¹nh cña con ng−êi ? v.v...). §ång thêi chÝnh tõ cuéc ®êi cña ng−êi kh¸c, mçi ng−êi ®äc cã thÓ liªn hÖ, so s¸nh, ®èi chiÕu ®Ó hiÓu chÝnh b¶n th©n m×nh h¬n víi t− c¸ch lμ mét con ng−êi c¸ nh©n. §ã chÝnh lμ qu¸ tr×nh tù nhËn thøc mμ v¨n häc mang tíi cho mçi ng−êi. 2. Gi¸ trÞ gi¸o dôc Trong sù tån t¹i cña v¨n häc, gi¸ trÞ nhËn thøc lu«n lμ tiÒn ®Ò cña gi¸ trÞ gi¸o dôc. Kh«ng cã nhËn thøc ®óng ®¾n th× v¨n häc kh«ng thÓ gi¸o dôc ®−îc con ng−êi. Ng−îc l¹i, gi¸ trÞ gi¸o dôc lμm s©u s¾c thªm gi¸ trÞ nhËn thøc cña v¨n häc ®èi víi ®êi sèng, bëi v× ng−êi ta nhËn thøc kh«ng ph¶i chØ ®Ó nhËn thøc mμ nhËn thøc lμ ®Ó hμnh ®éng. Do ®©u mμ v¨n häc cã gi¸ trÞ gi¸o dôc ? Cã lÏ bëi v× con ng−êi kh«ng chØ cã nhu cÇu hiÓu biÕt mμ cßn cã nhu cÇu h−íng thiÖn, con ng−êi lu«n khao kh¸t mét cuéc sèng tèt lμnh, chan hoμ t×nh yªu th−¬ng gi÷a ng−êi víi ng−êi ; mÆt kh¸c cßn bëi v× trong khi ph¶n ¸nh hiÖn thùc, dï trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp bao giê nhμ v¨n còng béc lé mét th¸i ®é t− t−ëng  t×nh c¶m, mét sù nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ cña m×nh,... tÊt c¶ ®Òu Ýt nhiÒu t¸c ®éng tíi ng−êi ®äc vμ ®ã còng chÝnh lμ gi¸o dôc. Gi¸ trÞ gi¸o dôc cña v¨n häc tr−íc hÕt biÓu hiÖn ë kh¶ n¨ng ®em ®Õn cho con ng−êi nh÷ng bμi häc quý gi¸ vÒ lÏ sèng ®Ó hä tù rÌn luyÖn b¶n th©n m×nh ngμy mét tèt ®Ñp h¬n. VÒ t− t−ëng, v¨n häc h×nh thμnh trong ng−êi ®äc mét lÝ t−ëng tiÕn bé, gióp cho hä cã th¸i ®é vμ quan ®iÓm ®óng ®¾n vÒ cuéc sèng. Cã thÓ thÊy nh÷ng ý nghÜa ®ã trong c©u tôc ng÷ “Chí thÊy sãng c¶ mμ ng· tay chÌo”, trong lêi th¬ cña TrÇn Quang Kh¶i : “Th¸i b×nh nªn g¾ng søc  Non n−íc Êy ngμn thu”. VÒ t×nh c¶m, v¨n häc gióp con ng−êi biÕt yªu ghÐt ®óng ®¾n, lμm cho t©m hån con ng−êi trë nªn lμnh m¹nh, trong s¸ng, cao th−îng h¬n ; ch¼ng h¹n c©u ca dao “NhiÔu ®iÒu phñ lÊy gi¸ g−¬ng  Ng−êi trong mét n−íc ph¶i th−¬ng nhau cïng” kh¬i dËy biÕt bao thuû chung ©n nghÜa cña 185

t×nh c¶m ®ång bμo, bμi th¬ §Êt n−íc cña NguyÔn §×nh Thi gîi biÕt bao yªu th−¬ng vμ tù hμo vÒ Tæ quèc. VÒ ®¹o ®øc, v¨n häc n©ng ®ì cho nh©n c¸ch cña con ng−êi ph¸t triÓn, gióp cho hä biÕt ph©n biÖt ph¶i  tr¸i, tèt  xÊu, ®óng  sai, cã quan hÖ tèt ®Ñp vμ biÕt g¾n bã cuéc sèng cña c¸ nh©n m×nh víi cuéc sèng cña mäi ng−êi. Tãm l¹i, gi¸ trÞ gi¸o dôc lμ kh¶ n¨ng cña v¨n häc cã thÓ thay ®æi hoÆc n©ng cao t− t−ëng, t×nh c¶m cña con ng−êi theo chiÒu h−íng tÝch cùc, tèt ®Ñp, tiÕn bé, ®ång thêi lμm cho con ng−êi ngμy cμng hoμn thiÖn vÒ ®¹o ®øc. Còng cÇn thÊy r»ng ®Æc tr−ng gi¸o dôc cña v¨n häc hoμn toμn kh¸c víi nh÷ng nguyªn t¾c ¸p ®Æt cña luËt ph¸p hay nh÷ng lêi gi¸o huÊn trùc tiÕp trong nh÷ng bμi gi¶ng ®¹o ®øc, bëi v¨n häc gi¸o dôc con ng−êi b»ng con ®−êng tõ c¶m xóc tíi nhËn thøc, b»ng c¸i thËt, c¸i ®óng, c¸i ®Ñp cña nh÷ng h×nh t−îng sinh ®éng, ®Çy søc thuyÕt phôc. Cã lÏ v× thÕ t¸c dông gi¸o dôc cña v¨n häc kh«ng ph¶i ngay lËp tøc mμ dÇn dÇn, thÊm s©u nh−ng rÊt l©u bÒn, nã gîi nh÷ng c¶m nghÜ s©u xa vÒ con ng−êi vμ cuéc ®êi, nã gi¸n tiÕp ®−a ra nh÷ng bμi häc, nh÷ng ®Ò nghÞ vÒ c¸ch sèng. T¸c dông ®ã vÉn ph¸t huy ngay c¶ khi v¨n häc miªu t¶ c¸i xÊu, c¸i ¸c, nÕu nh− ng−êi viÕt cã c¸i t©m trong s¸ng, biÕt ®øng v÷ng trªn lËp tr−êng cña c¸i tèt, c¸i thiÖn, biÕt nh©n danh c«ng lÝ vμ nh÷ng gi¸ trÞ nh©n b¶n cao ®Ñp cña con ng−êi. Nh− vËy, v¨n häc chÝnh lμ mét ph−¬ng tiÖn hiÖu nghiÖm ®Ó t¹o nªn ë con ng−êi tÊt c¶ nh÷ng g× mang tÝnh nh©n ®¹o ch©n chÝnh. Víi kh¶ n¨ng Êy, v¨n häc kh«ng chØ gãp phÇn hoμn thiÖn b¶n th©n con ng−êi, mμ cßn h−íng hä tíi nh÷ng hμnh ®éng cô thÓ, thiÕt thùc, v× mét cuéc ®êi ngμy cμng tèt ®Ñp h¬n. 3. Gi¸ trÞ thÈm mÜ Gi¸ trÞ nhËn thøc vμ gi¸ trÞ gi¸o dôc cña v¨n häc chØ cã thÓ ph¸t huy mét c¸ch tÝch cùc nhÊt, cã hiÖu qu¶ cao nhÊt khi g¾n víi mét gi¸ trÞ t¹o nªn ®Æc tr−ng cña v¨n häc, ®ã lμ gi¸ trÞ thÈm mÜ. Con ng−êi lu«n cã nhu cÇu c¶m thô, th−ëng thøc c¸i ®Ñp vμ trong sù tån t¹i cña m×nh, con ng−êi kh«ng nh÷ng muèn cuéc sèng tèt h¬n mμ cßn ®Ñp h¬n. Nãi ®óng ra, b¶n th©n nhiÒu sù vËt, hiÖn t−îng trong thÕ giíi hiÖn thùc ®· cã s½n vÎ ®Ñp, nh−ng kh«ng ph¶i ai còng cã thÓ nhËn biÕt vμ c¶m thô ®−îc nh÷ng vÎ ®Ñp Êy. Do vËy gi¸ trÞ thÈm mÜ lμ kh¶ n¨ng cña v¨n häc cã thÓ ph¸t hiÖn vμ miªu t¶ nh÷ng vÎ ®Ñp cña cuéc sèng mét c¸ch sinh ®éng, gióp con ng−êi c¶m nhËn ®−îc vμ biÕt rung ®éng mét c¸ch tinh tÕ, s©u s¾c tr−íc nh÷ng vÎ ®Ñp ®ã. 186

Gi¸ trÞ thÈm mÜ cña v¨n häc ®−îc thùc hiÖn trong mét ph¹m vi hÕt søc réng lín, phong phó. V¨n häc mang tíi cho con ng−êi nh÷ng vÎ ®Ñp mu«n h×nh mu«n vÎ cña cuéc ®êi : vÎ ®Ñp trong thiªn nhiªn, trong c¶nh vËt cña ®Êt n−íc (chïm th¬ thu cña NguyÔn KhuyÕn), vÎ ®Ñp cña nh÷ng c¶nh ®êi cô thÓ trong cuéc sèng h»ng ngμy, vÎ ®Ñp hμo hïng cña chiÕn trËn (sö thi I-li-¸t cña H«-me-r¬, truyÖn Th¸nh Giãng). §Æc biÖt, v¨n häc ®i s©u miªu t¶ vÎ ®Ñp cña con ng−êi tõ h×nh thÓ bªn ngoμi ®Õn nh÷ng diÔn biÕn s©u xa cña t− t−ëng  t×nh c¶m vμ nh÷ng hμnh ®éng g©y Ên t−îng thËt khã quªn víi mäi ng−êi (Thuý KiÒu víi tμi s¾c vÑn toμn, hμnh ®éng b¸n m×nh cøu cha vμ nçi lßng ®au xãt, nhí th−¬ng khi ë lÇu Ng−ng BÝch). V¨n häc cã thÓ ph¸t hiÖn ra vÎ ®Ñp cña nh÷ng sù vËt rÊt nhá bÐ, b×nh th−êng vμ c¶ vÎ ®Ñp cña mét d©n téc suèt tr−êng k× lÞch sö : Sèng v÷ng ch·i bèn ngμn n¨m sõng s÷ng, L−ng ®eo g−¬m, tay mÒm m¹i bót hoa Trong vμ thËt : s¸ng hai bê suy t−ëng Sèng hiªn ngang mμ nh©n ¸i chan hoμ. (Huy CËn, §i trªn m¶nh ®Êt nμy) C¸i ®Ñp trong v¨n häc kh«ng chØ thÓ hiÖn ë néi dung mμ cßn ë h×nh thøc, chØ nh− thÕ v¨n häc míi cã t¸c dông s©u s¾c trong viÖc tho¶ m·n nhu cÇu thÈm mÜ cña con ng−êi. H×nh thøc ®Ñp lμ nh÷ng thñ ph¸p lμm cho h×nh t−îng v¨n häc trë nªn sinh ®éng, hÊp dÉn, nghÖ thuËt kÕt cÊu t¸c phÈm mét c¸ch chÆt chÏ, hîp lÝ, nghÖ thuËt sö dông ng«n ng÷ mét c¸ch ®iªu luyÖn,... Ch¼ng h¹n, nghÖ thuËt ®iÓn h×nh ho¸ rÊt ®Æc s¾c cña Nam Cao trong ChÝ PhÌo, c¸ch dïng biÖn ph¸p nh©n ho¸, ®¶o ng÷ vμ c¸c tõ l¸y trong c©u th¬ rÊt tμi hoa cña Xu©n DiÖu “Nh÷ng luång run rÈy rung rinh l¸” v.v... Víi c¶ néi dung ®Ñp vμ h×nh thøc ®Ñp, v¨n häc lμm cho con ng−êi thªm mÕn yªu cuéc sèng, thªm khao kh¸t h−íng tíi nh÷ng g× lμ ®Ñp ®Ï, tèt lμnh. Ba gi¸ trÞ trªn ®©y cña v¨n häc cã mèi liªn hÖ rÊt mËt thiÕt. Kh«ng thÓ quan niÖm r»ng bé phËn nμy cña t¸c phÈm ®−a l¹i nh÷ng th«ng tin nhËn thøc, bé phËn kia cã ý nghÜa gi¸o dôc vμ bé phËn cßn l¹i th× tho¶ m·n nhu cÇu thÈm mÜ, mμ thùc ra c¶ ba gi¸ trÞ nμy cïng t¸c ®éng tíi ng−êi ®äc. Còng cÇn l−u ý, khi ®Ò cËp ®Õn ba gi¸ trÞ trªn cña v¨n häc lμ nãi theo thuËt ng÷ hiÖn ®¹i, chø thùc ra tõ xa x−a «ng cha ta ®· bμn tíi nh÷ng gi¸ trÞ ch©n, thiÖn, mÜ cña v¨n ch−¬ng. V¨n ch−¬ng h−íng tíi ch©n, thiÖn, mÜ bao giê còng lμ v¨n ch−¬ng cho mäi ng−êi vμ lμ v¨n ch−¬ng cña mu«n ®êi. 187

II  TiÕp nhËn v¨n häc C¸c gi¸ trÞ v¨n häc thÓ hiÖn søc t¸c ®éng th«ng qua tiÕp nhËn v¨n häc. 1. TiÕp nhËn trong ®êi sèng v¨n häc Còng nh− bÊt cø mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt nμo kh¸c, trong ®êi sèng v¨n häc lu«n cã mèi liªn hÖ qua l¹i gi÷a s¸ng t¹o, truyÒn b¸ vμ tiÕp nhËn. NÕu t¸c gi¶ lμ ng−êi s¸ng t¹o v¨n häc th× t¸c phÈm lμ ph−¬ng tiÖn truyÒn b¸ v¨n häc vμ ng−êi ®äc lμ chñ thÓ tiÕp nhËn v¨n häc. Kh«ng cã ng−êi ®äc, kh«ng cã c«ng chóng th× nh÷ng cè g¾ng cña t¸c gi¶, mäi gi¸ trÞ cña t¸c phÈm còng trë nªn v« nghÜa. CÇn ph©n biÖt tiÕp nhËn vμ ®äc. TiÕp nhËn réng h¬n ®äc, v× tr−íc khi cã ch÷ viÕt vμ c«ng nghÖ in Ên, t¸c phÈm v¨n häc ®· ®−îc truyÒn miÖng. Ngμy nay, khi t¸c phÈm v¨n häc chñ yÕu ®−îc in ra, nhiÒu ng−êi vÉn tiÕp nhËn v¨n häc kh«ng ph¶i do ®äc b»ng m¾t mμ nghe b»ng tai, nh− nghe chÝnh t¸c gi¶ ®äc th¬, nghe “®äc truyÖn ®ªm khuya” trªn ®μi ph¸t thanh... TiÕp nhËn v¨n häc chÝnh lμ qu¸ tr×nh ng−êi ®äc hoμ m×nh vμo t¸c phÈm, rung ®éng víi nã, ®¾m ch×m trong thÕ giíi nghÖ thuËt ®−îc dùng lªn b»ng ng«n tõ, l¾ng nghe tiÕng nãi cña t¸c gi¶, th−ëng thøc c¸i hay, c¸i ®Ñp, tμi nghÖ cña ng−êi nghÖ sÜ s¸ng t¹o. B»ng trÝ t−ëng t−îng, kinh nghiÖm sèng, vèn v¨n ho¸ vμ b»ng c¶ t©m hån m×nh, ng−êi ®äc kh¸m ph¸ ý nghÜa cña tõng c©u ch÷, c¶m nhËn søc sèng cña tõng h×nh ¶nh, h×nh t−îng, nh©n vËt, dâi theo diÔn biÕn cña c©u chuyÖn, lμm cho t¸c phÈm tõ mét v¨n b¶n kh« khan biÕn thμnh mét thÕ giíi sèng ®éng, ®Çy søc cuèn hót. Nh− vËy, tiÕp nhËn v¨n häc lμ ho¹t ®éng tÝch cùc cña c¶m gi¸c, t©m trÝ ng−êi ®äc nh»m biÕn v¨n b¶n thμnh thÕ giíi nghÖ thuËt trong t©m trÝ m×nh. 2. TÝnh chÊt tiÕp nhËn v¨n häc TiÕp nhËn v¨n häc thùc chÊt lμ mét qu¸ tr×nh giao tiÕp. Sù giao tiÕp gi÷a t¸c gi¶ víi ng−êi tiÕp nhËn lμ mèi quan hÖ gi÷a ng−êi nãi vμ ng−êi nghe, ng−êi viÕt vμ ng−êi ®äc, ng−êi bμy tá vμ ng−êi chia sÎ, c¶m th«ng. Bao giê ng−êi viÕt còng mong ng−êi ®äc hiÓu m×nh, c¶m nhËn ®−îc nh÷ng ®iÒu m×nh muèn göi g¾m, kÝ th¸c. Cao B¸ Qu¸t tõng nãi : “X−a nay, nçi khæ cña ng−êi ta kh«ng g× b»ng ch÷ t×nh, mμ c¸i khã ë ®êi kh«ng g× b»ng sù gÆp gì”. GÆp gì, ®ång ®iÖu hoμn toμn lμ ®iÒu v« cïng khã kh¨n. Song dÉu kh«ng cã ®−îc sù gÆp gì hoμn toμn, t¸c gi¶ vμ ng−êi ®äc th−êng vÉn cã ®−îc sù tri ©m nhÊt ®Þnh ë mét sè 188

khÝa c¹nh nμo ®ã, mét vμi suy nghÜ nμo ®ã. §äc TruyÖn KiÒu, ng−êi kh«ng t¸n thμnh quan niÖm “Ch÷ tμi ch÷ mÖnh khÐo lμ ghÐt nhau” cña NguyÔn Du vÉn cã thÓ chia sÎ víi «ng nçi ®au nh©n thÕ ; ng−êi kh«ng b»ng lßng viÖc t¸c gi¶ ®Ó cho Tõ H¶i ra hμng vÉn cã thÓ t©m ®¾c víi nh÷ng trang ngîi ca ng−êi anh hïng “Chäc trêi khuÊy n−íc mÆc dÇu  Däc ngang nμo biÕt trªn ®Çu cã ai”,... Trong sù giao tiÕp gi÷a t¸c phÈm víi ®éc gi¶, cÇn chó ý tÝnh chÊt c¸ thÓ ho¸, tÝnh chñ ®éng, tÝch cùc cña ng−êi tiÕp nhËn. ë ®©y, n¨ng lùc, thÞ hiÕu, së thÝch cña c¸ nh©n ®ãng vai trß rÊt quan träng ; tuú theo løa tuæi giμ hay trÎ, tr×nh ®é häc vÊn cao hay thÊp, kinh nghiÖm sèng nhiÒu hay Ýt mμ cã kÕt qu¶ tiÕp nhËn cô thÓ, riªng biÖt cho mçi ng−êi. ThËm chÝ cïng mét ng−êi, lóc nhá ®äc t¸c phÈm Êy ®¸nh gi¸ kh¸c, sau lín lªn ®¸nh gi¸ kh¸c, vÒ giμ l¹i ®¸nh gi¸ kh¸c. TÝnh khuynh h−íng trong t− t−ëng, t×nh c¶m, trong thÞ hiÕu thÈm mÜ cμng lμm cho sù tiÕp nhËn v¨n häc mang ®Ëm nÐt c¸ nh©n vμ chÝnh sù chñ ®éng, tÝch cùc cña ng−êi tiÕp nhËn ®· lμm t¨ng thªm søc sèng cña t¸c phÈm. T¸c phÈm v¨n häc tuy miªu t¶ cuéc sèng cô thÓ, toμn vÑn, sinh ®éng, nh−ng vÉn cßn rÊt nhiÒu ®iÒu m¬ hå, ch−a râ. Ng−êi ®äc ph¶i quan s¸t, tri gi¸c ®Ó lμm næi lªn nh÷ng nÐt mê, kh«i phôc nh÷ng chç cßn bá löng, nhËn ra mèi liªn hÖ cña nh÷ng phÇn xa nhau, ý thøc ®−îc sù chi phèi cña chØnh thÓ ®èi víi c¸c bé phËn. ë ®©y kh«ng chØ cã t¸c phÈm t¸c ®éng tíi ng−êi ®äc, mμ cßn cã viÖc t¸c ®éng, t×m tßi cña ng−êi ®äc ®èi víi v¨n b¶n. ThiÕu sù tiÕp nhËn tÝch cùc cña ng−êi ®äc th× t¸c phÈm ch−a thÓ hiÖn lªn thËt sinh ®éng, ®Çy ®Æn, hoμn chØnh. TÝnh ®a d¹ng, kh«ng thèng nhÊt còng lμ mét ®iÓm næi bËt trong sù giao tiÕp cña ng−êi ®äc víi t¸c phÈm. TÝnh chÊt nμy béc lé ë chç cïng mét t¸c phÈm nh−ng c¶m thô vμ ®¸nh gi¸ cña c«ng chóng cã thÓ rÊt kh¸c nhau. §äc TruyÖn KiÒu, ng−êi thÊy ë Thuý KiÒu tÊm g−¬ng hiÕu nghÜa, ng−êi coi nμng nh− lμ biÓu t−îng cho th©n phËn ®au khæ cña ng−êi phô n÷,... Sù kh¸c nhau trong c¶m nhËn, ®¸nh gi¸ t¸c phÈm cã nguyªn nh©n ë c¶ t¸c phÈm vμ ng−êi ®äc. Néi dung t¸c phÈm cμng phong phó, h×nh t−îng nghÖ thuËt cμng phøc t¹p, ng«n tõ cμng ®a nghÜa th× sù tiÕp nhËn cña c«ng chóng vÒ t¸c phÈm cμng l¾m h×nh nhiÒu vÎ. Tuæi t¸c, kinh nghiÖm sèng, häc vÊn hay t©m tr¹ng ng−êi ®äc còng t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn qu¸ tr×nh tiÕp nhËn t¸c phÈm. Ch¼ng h¹n cïng ®äc truyÖn Bμ chóa tuyÕt cña An-®Ðc-xen, trÎ em vμ ng−êi lín ®Òu thÝch thó, nh−ng c¸ch hiÓu cña mçi ng−êi l¹i kh«ng gièng nhau. VÉn lμ bμi Th¬ duyªn cña Xu©n DiÖu nh−ng khi buån ®äc kh¸c, khi vui ®äc kh¸c, khi ®ang yªu ®äc kh¸c... §iÒu ®¸ng l−u ý lμ, dï c¸ch hiÓu cã kh¸c nhau, nh−ng ng−êi ®äc cÇn cè 189

g¾ng ®Ó ®¹t tíi mét c¸ch hiÓu ®óng vÒ t¸c phÈm, lμm sao ®Ó t¸c phÈm to¶ s¸ng ®óng víi gi¸ trÞ thùc cña nã. 3. C¸c cÊp ®é tiÕp nhËn v¨n häc §äc vμ hiÓu t¸c phÈm v¨n häc lμ mét hμnh ®éng tù do, mçi ng−êi cã c¸ch thøc riªng, tuú theo tr×nh ®é, thãi quen, thÞ hiÕu, së thÝch cña m×nh, nh−ng nÕu nh×n nhËn mét c¸ch kh¸i qu¸t vÉn cã thÓ thÊy nh÷ng cÊp ®é nhÊt ®Þnh trong c¸ch thøc tiÕp nhËn v¨n häc. Thø nhÊt lμ c¸ch c¶m thô chØ tËp trung vμo néi dung cô thÓ, néi dung trùc tiÕp cña t¸c phÈm, tøc lμ xem t¸c phÈm kÓ chuyÖn g×, cã t×nh ý g×, c¸c t×nh tiÕt diÔn biÕn ra sao, c¸c nh©n vËt yªu ghÐt nhau thÕ nμo, sèng chÕt ra sao... §ã lμ c¸ch tiÕp nhËn v¨n häc ®¬n gi¶n nhÊt nh−ng còng kh¸ phæ biÕn. Thø hai lμ c¸ch c¶m thô qua néi dung trùc tiÕp ®Ó thÊy néi dung t− t−ëng cña t¸c phÈm. ë ®©y ng−êi ®äc cã t− duy ph©n tÝch, kh¸i qu¸t, biÕt tõ nh÷ng g× cô thÓ, sinh ®éng mμ thÊy vÊn ®Ò ®Æt ra vμ c¸ch thøc ng−êi viÕt ®¸nh gi¸, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò theo mét khuynh h−íng t− t−ëng  t×nh c¶m nμo ®ã. Thø ba lμ c¸ch c¶m thô chó ý ®Õn c¶ néi dung vμ h×nh thøc biÓu hiÖn cña t¸c phÈm, thÊy c¶ gi¸ trÞ t− t−ëng vμ gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña nã, c¶m nhËn ®−îc c¸i hÊp dÉn, sinh ®éng cña ®êi sèng ®−îc t¸i hiÖn, l¹i biÕt th−ëng thøc c¸i hay, c¸i ®Ñp cña c©u ch÷, kÕt cÊu, lo¹i thÓ, h×nh t−îng..., qua ®ã kh«ng chØ thÊy râ ý nghÜa x· héi s©u s¾c cña t¸c phÈm mμ cßn xem viÖc ®äc t¸c phÈm lμ c¸ch ®Ó nghÜ, ®Ó c¶m, ®Ó tù ®èi tho¹i víi m×nh vμ ®èi tho¹i víi t¸c gi¶, suy t− vÒ cuéc ®êi, tõ ®ã t¸c ®éng tÝch cùc vμo tiÕn tr×nh ®êi sèng. §Ó tiÕp nhËn v¨n häc thùc sù cã hiÖu qu¶, ng−êi ®äc ph¶i kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é hiÓu biÕt cña m×nh, tÝch luü kinh nghiÖm tiÕp nhËn, biÕt tr©n träng s¶n phÈm s¸ng t¹o cña mét ý thøc kh¸c, l¾ng nghe mét tiÕng nãi kh¸c, lμm quen víi mét gi¸ trÞ v¨n ho¸ kh¸c, t×m c¸ch ®Ó hiÓu t¸c phÈm mét c¸ch kh¸ch quan, toμn vÑn, nhê thÕ mμ lμm phong phó thªm vèn c¶m thô cña m×nh. Kh«ng nªn thô ®éng mμ ph¶i tiÕp nhËn v¨n häc mét c¸ch chñ ®éng, tÝch cùc, s¸ng t¹o, h−íng tíi c¸i hay, c¸i ®Ñp, c¸i ®óng. Thãi quen ®äc  hiÓu theo kiÓu suy diÔn tuú tiÖn ch¼ng nh÷ng lμm thui chét c¸c gi¸ trÞ kh¸ch quan vèn cã cña t¸c phÈm, mμ cßn lμm nghÌo n¨ng lùc tiÕp nhËn c¸c t¸c phÈm míi, l¹ vμ khã. Ng−êi ta bao giê còng cã ph¸t hiÖn míi vÒ t¸c phÈm trªn tÇm cao cña kiÕn thøc, t×nh yªu thiÕt tha víi c¸i ®Ñp, sù say mª vμ rung c¶m m·nh liÖt víi v¨n ch−¬ng. 190

H−íng dÉn häc bµi 1. Nªu v¾n t¾t c¬ së xuÊt hiÖn vμ néi dung cô thÓ tõng gi¸ trÞ nhËn thøc, gi¸o dôc, thÈm mÜ cña v¨n häc. 2. C¸c gi¸ trÞ cña v¨n häc cã mèi quan hÖ víi nhau nh− thÕ nμo ? 3. TiÕp nhËn v¨n häc lμ g× ? Ph©n tÝch c¸c tÝnh chÊt trong tiÕp nhËn v¨n häc. 4. Cã mÊy cÊp ®é tiÕp nhËn v¨n häc ? Lμm thÕ nμo ®Ó tiÕp nhËn v¨n häc cã hiÖu qu¶ thùc sù ? Ghi nhí V¨n häc cã ba gi¸ trÞ c¬ b¶n : nhËn thøc, gi¸o dôc, thÈm mÜ. C¸c gi¸ trÞ cña v¨n häc ®−îc thùc hiÖn th«ng qua qu¸ tr×nh tiÕp nhËn v¨n häc víi c¸c tÝnh chÊt vμ cÊp ®é kh¸c nhau. LuyÖn tËp 1. Cã ng−êi cho r»ng gi¸ trÞ cao quý nhÊt cña v¨n ch−¬ng lμ nu«i d−ìng ®êi sèng t©m hån con ng−êi, hay nãi nh− Th¹ch Lam lμ “lμm cho lßng ng−êi ®−îc thªm trong s¹ch vμ phong phó h¬n”. Nãi nh− vËy cã ®óng kh«ng ? V× sao ? 2. Tù chän ph©n tÝch mét t¸c phÈm v¨n häc cô thÓ ®Ó lμm s¸ng tá c¸c gi¸ trÞ cña v¨n häc (hoÆc c¸c cÊp ®é tiÕp nhËn v¨n häc). 3. ThÕ nμo lμ c¶m vμ hiÓu trong tiÕp nhËn v¨n häc ? 191

Tæng kÕt phÇn tiÕng viÖt : lÞch sö, ®Æc ®iÓm lo¹i h×nh vμ c¸c phong c¸ch ng«n ng÷ KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HÖ thèng ho¸ ®−îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ lÞch sö, ®Æc ®iÓm lo¹i h×nh, c¸c phong c¸ch ng«n ng÷ cña tiÕng ViÖt ®· häc tõ líp 10 ®Õn líp 12 ; n¾m ch¾c ®Æc ®iÓm cña tõng phong c¸ch vμ viÖc sö dông mçi phong c¸ch trong ng÷ c¶nh giao tiÕp phï hîp.  N©ng cao thªm kÜ n¨ng lÜnh héi vμ t¹o lËp v¨n b¶n thuéc tõng phong c¸ch khi cÇn thiÕt. 1. KÎ b¶ng sau vμo vë råi ®iÒn nh÷ng néi dung cÇn thiÕt vÒ tiÕng ViÖt vμo c¸c môc trong b¶ng. Nguån gèc vμ lÞch sö ph¸t triÓn §Æc ®iÓm cña lo¹i h×nh ng«n ng÷ ®¬n lËp a) VÒ nguån gèc, tiÕng ViÖt thuéc : a) …  Hä : b)…  Dßng : c) ...  Nh¸nh : b) C¸c thêi k× trong lÞch sö : … … … … … 192

2. KÎ b¶ng sau vμo vë råi ®iÒn tªn c¸c phong c¸ch ng«n ng÷ vμ c¸c thÓ lo¹i v¨n b¶n tiªu biÓu cho tõng phong c¸ch (theo mÉu ë cét thø ba trong b¶ng) : PCNN PCNN PCNN PCNN PCNN PCNN ... nghÖ thuËt ... ... ... ... ThÓ lo¹i  Ca dao, vÌ, v¨n b¶n th¬,… tiªu biÓu  TruyÖn, tiÓu thuyÕt, kÝ,...  KÞch b¶n,... 3. KÎ b¶ng sau vμo vë råi ®iÒn tªn c¸c phong c¸ch ng«n ng÷ vμ c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña tõng phong c¸ch (theo mÉu ë cét thø ba trong b¶ng) : PCNN PCNN PCNN PCNN PCNN PCNN ... nghÖ thuËt ... ... ... ... C¸c ®Æc  TÝnh h×nh tr−ng t−îng c¬ b¶n  TÝnh truyÒn c¶m  TÝnh c¸ thÓ ho¸ 4. So s¸nh hai ®o¹n v¨n b¶n sau ®©y, x¸c ®Þnh phong c¸ch ng«n ng÷ vμ ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ cña hai ®o¹n v¨n b¶n. a) MÆt tr¨ng : VÖ tinh tù nhiªn cña Tr¸i §Êt, ph¶n chiÕu ¸nh s¸ng cña MÆt Trêi vμ chiÕu s¸ng Tr¸i §Êt vÒ ban ®ªm, cã h×nh d¹ng nh×n thÊy thay ®æi dÇn tõng ngμy tõ khuyÕt ®Õn trßn vμ ng−îc l¹i. (ViÖn Ng«n ng÷ häc, Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, NXB §μ N½ng  Trung t©m Tõ ®iÓn häc, 2005) b) Gi¨ng lμ c¸i liÒm vμng gi÷a ®ång sao. Gi¨ng lμ c¸i ®Üa b¹c trªn tÊm th¶m nhung da trêi. Gi¨ng to¶ méng xuèng trÇn gian. Gi¨ng tu«n suèi m¸t ®Ó nh÷ng hån kh¸t khao ngôp lÆn. (Nam Cao, Gi¨ng s¸ng, trong TuyÓn tËp Nam Cao, tËp I, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1993) 193

5. §äc v¨n b¶n (l−îc trÝch) sau vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi. Uû ban nh©n d©n Thμnh phè hμ néi Céng hoμ x· héi chñ nghÜa viÖt nam §éc lËp  Tù do  H¹nh phóc Sè : 2795/Q§-UB Hμ Néi, ngμy 12 th¸ng 11 n¨m 1992 QuyÕt ®Þnh thμnh lËp b¶o hiÓm y tÕ hμ Néi Uû ban nh©n d©n Thμnh phè Hμ Néi  C¨n cø LuËt tæ chøc H§ND vμ UBND ;  C¨n cø NghÞ ®Þnh 299/H§BT ngμy 15  8  1992 cña Héi ®ång Bé tr−ëng ban hμnh §iÒu lÖ B¶o hiÓm y tÕ ;  XÐt ®Ò nghÞ cña c¸c ®ång chÝ Tr−ëng ban Tæ chøc chÝnh quyÒn thμnh phè, Gi¸m ®èc Së Y tÕ Hμ Néi, QuyÕt ®Þnh I. Thμnh lËp B¶o hiÓm y tÕ (BHYT) Hμ Néi. BHYT Hμ Néi chÞu sù qu¶n lÝ, chØ ®¹o trùc tiÕp cña Së Y tÕ Hμ Néi vμ chÞu sù chØ ®¹o vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô cña BHYT ViÖt Nam (Bé Y tÕ). §Þa ®iÓm ®Æt t¹i sè 18 phè Hμng L−îc, quËn Hoμn KiÕm, Hμ Néi. BHYT Hμ Néi cã nhiÖm vô : 1. Tæ chøc thùc hiÖn BHYT t¹i Hμ Néi theo NghÞ ®Þnh sè 299/H§BT ngμy 15  8  1992 cña Héi ®ång Bé tr−ëng ban hμnh §iÒu lÖ BHYT (trõ c¸c ®èi t−îng lμ c¸n bé c«ng nh©n viªn ®ang c«ng t¸c t¹i c¸c c¬ quan Trung −¬ng). 2. Tuyªn truyÒn vμ gi¶i thÝch vÒ lîi Ých cña BHYT cho nh©n d©n, h−íng dÉn viÖc thùc hiÖn BHYT cho c¸c quËn, huyÖn ; c¸c së, ban, ngμnh ; c¸c ®¬n vÞ lμm b¶o hiÓm. 3. Phèi hîp víi c¸c phßng, ban chøc n¨ng cña Së, c¸c bÖnh viÖn ®Ó tæ chøc tèt viÖc kh¸m, ch÷a bÖnh vμ phôc vô ng−êi bÖnh ®−îc BHYT, ®ång thêi h−íng dÉn hoÆc kÝ kÕt hîp ®ång dÞch vô y tÕ cho c¸c nhu cÇu BHYT. 194

II. Tæ chøc cña BHYT Hμ Néi : cã 1 Gi¸m ®èc, 1  2 Phã Gi¸m ®èc vμ c¸c phßng, ban chøc n¨ng. III. T¹i mçi huyÖn tæ chøc mét chi nh¸nh BHYT huyÖn trùc thuéc BHYT Hμ Néi. IV. […] V. […] VI. C¸c ®ång chÝ Ch¸nh v¨n phßng UBND thμnh phè ; Tr−ëng ban Tæ chøc chÝnh quyÒn thμnh phè ; Chñ tÞch UBND c¸c quËn, huyÖn ; Gi¸m ®èc c¸c së, c¸c ®¬n vÞ cã liªn quan vμ Gi¸m ®èc BHYT Hμ Néi thi hμnh quyÕt ®Þnh nμy. N¬i nhËn : TM. UBND thμnh phè Hμ Néi […] KT. Chñ tÞch Phã chñ tÞch (§· kÝ) Yªu cÇu : a) H·y x¸c ®Þnh phong c¸ch ng«n ng÷ cña v¨n b¶n. b) Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm vÒ tõ ng÷, c©u v¨n, kÕt cÊu cña v¨n b¶n. c) Gi¶ ®Þnh r»ng v¨n b¶n trªn võa míi ®−îc kÝ vμ ban hμnh mét vμi giê tr−íc, anh (chÞ) h·y ®ãng vai mét phãng viªn b¸o h»ng ngμy viÕt mét tin ng¾n theo phong c¸ch ng«n ng÷ b¸o chÝ (thÓ lo¹i b¶n tin) ®Ó ®−a tin vÒ sù kiÖn ban hμnh v¨n b¶n. 195

«n tËp phÇn v¨n häc KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m mét c¸ch hÖ thèng vμ biÕt vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ®· häc trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 12, häc k× II.  Cã n¨ng lùc ph©n tÝch v¨n häc theo tõng cÊp ®é : sù kiÖn, vÊn ®Ò, t¸c phÈm, h×nh t−îng, ng«n ng÷ v¨n häc,… I  Néi dung «n tËp S¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n12, tËp hai, phÇn v¨n häc ViÖt Nam gåm nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc hiÖn ®¹i tõ C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 ®Õn hÕt thÕ kØ XX, thuéc c¸c thÓ lo¹i truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt, kÞch, v¨n nhËt dông. VÒ truyÖn ng¾n vμ tiÓu thuyÕt, ch−¬ng tr×nh gåm c¸c t¸c phÈm : Vî chång A Phñ (T« Hoμi), Vî nhÆt (Kim L©n), Rõng xμ nu (NguyÔn Trung Thμnh), Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh (NguyÔn Thi), ChiÕc thuyÒn ngoμi xa (NguyÔn Minh Ch©u) vμ c¸c t¸c phÈm ®äc thªm : B¾t sÊu rõng U Minh H¹ (S¬n Nam), Mïa l¸ rông trong v−ên (Ma V¨n Kh¸ng), Mét ng−êi Hμ Néi (NguyÔn Kh¶i). Khi «n tËp, cÇn n¾m ®−îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ thÓ lo¹i truyÖn ng¾n vμ tiÓu thuyÕt ®Ó vËn dông vμo viÖc ph©n tÝch t¸c phÈm. Ngoμi viÖc n¾m v÷ng néi dung t− t−ëng c¸c t¸c phÈm, nªn so s¸nh ®Ó lμm râ nh÷ng nÐt ®Æc s¾c vÒ nghÖ thuËt cña mçi truyÖn : t×nh huèng truyÖn, kh¾c ho¹ nh©n vËt, nghÖ thuËt trÇn thuËt, ng«n ng÷ nghÖ thuËt,… ë ®©y, ngoμi yªu cÇu nhËn ra nh÷ng nÐt ®Æc s¾c cña tõng t¸c phÈm thÓ hiÖn t− t−ëng vμ phong c¸ch nghÖ thuËt cña mçi nhμ v¨n, cßn ph¶i thÊy ®−îc phÇn nμo sù ®a d¹ng, phong phó cña truyÖn ng¾n thêi k× nμy. VÒ kÞch hiÖn ®¹i ViÖt Nam, s¸ch gi¸o khoa trÝch häc vë kÞch Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt cña L−u Quang Vò. Khi «n tËp, ngoμi viÖc n¾m v÷ng gi¸ trÞ néi dung vμ nghÖ thuËt cña ®o¹n trÝch, cÇn ph¶i hiÓu ®−îc mét sè ®Æc ®iÓm cña thÓ lo¹i kÞch qua ®o¹n trÝch vμ vËn dông ®−îc nh÷ng tri thøc ®ã ®Ó ®äc v¨n b¶n kÞch. PhÇn v¨n häc n−íc ngoμi cã c¸c trÝch ®o¹n truyÖn ng¾n vμ tiÓu thuyÕt : Thuèc (Lç TÊn), Sè phËn con ng−êi (M. S«-l«-khèp), ¤ng giμ vμ biÓn c¶ (¬. Hª-minh-uª). Khi «n tËp, ngoμi viÖc n¾m v÷ng gi¸ trÞ néi dung, nh÷ng 196

s¸ng t¹o vÒ h×nh thøc trong mçi t¸c phÈm, cßn cÇn n¾m ®−îc c¸ch ®äc mét t¸c phÈm truyÖn hiÖn ®¹i n−íc ngoμi. II  Ph−¬ng ph¸p «n tËp Häc sinh cã thÓ vËn dông nh÷ng h×nh thøc «n tËp sau :  Lμm bμi tËp t¹i líp.  ThuyÕt tr×nh.  Th¶o luËn ë líp (cã thÓ theo nhãm).  ViÕt b¸o. Cã thÓ lËp ®Ò c−¬ng «n tËp theo hÖ thèng c¸c vÊn ®Ò vμ c©u hái sau : 1. Nh÷ng ph¸t hiÖn kh¸c nhau vÒ sè phËn vμ c¶nh ngé cña ng−êi d©n lao ®éng trong c¸c t¸c phÈm Vî chång A Phñ (T« Hoμi), Vî nhÆt (Kim L©n). Ph©n tÝch nÐt ®Æc s¾c trong t− t−ëng nh©n ®¹o cña mçi t¸c phÈm. 2. C¸c t¸c phÈm Rõng xμ nu cña NguyÔn Trung Thμnh, Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh cña NguyÔn Thi ®Òu viÕt vÒ chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ cøu n−íc. H·y so s¸nh ®Ó lμm râ nh÷ng kh¸m ph¸, s¸ng t¹o riªng cña tõng t¸c phÈm trong viÖc thÓ hiÖn chñ ®Ò chung ®ã. 3. Ph©n tÝch t×nh huèng truyÖn trong truyÖn ng¾n ChiÕc thuyÒn ngoμi xa cña NguyÔn Minh Ch©u. 4. ý nghÜa t− t−ëng cña ®o¹n trÝch vë kÞch Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt cña L−u Quang Vò. 5. ý nghÜa t− t−ëng vμ ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n Sè phËn con ng−êi cña M. S«-l«-khèp. 6. Trong truyÖn ng¾n Thuèc, Lç TÊn phª ph¸n c¨n bÖnh g× cña ng−êi Trung Quèc ®Çu thÕ kØ XX ? §Æc s¾c nghÖ thuËt cña t¸c phÈm ? 7. ý nghÜa biÓu t−îng trong ®o¹n trÝch ¤ng giμ vμ biÓn c¶ cña ¬. Hª-minh-uª ? L−u ý : VÒ nh÷ng t¸c phÈm kh¸c, häc sinh dùa vμo c©u hái ë phÇn H−íng dÉn häc bμi ®Ó «n tËp. 197

kiÓm tra tæng hîp cuèi n¨m KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m v÷ng c¸c néi dung c¬ b¶n cña c¶ ba phÇn V¨n häc, TiÕng ViÖt, Lμm v¨n trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 12, chñ yÕu ë häc k× II.  BiÕt c¸ch vËn dông nh÷ng kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng ®· häc ®Ó hoμn thμnh tèt bμi kiÓm tra tæng hîp cuèi n¨m. I  H−íng dÉn chung 1. Nh÷ng néi dung cÇn chó ý ¤n l¹i nh÷ng néi dung ®· ®−îc h−íng dÉn «n tËp ë cuèi häc k× I. Chó träng «n tËp c¸c néi dung sau ®©y ë häc k× II : a) VÒ V¨n häc Gi¸ trÞ néi dung vμ nghÖ thuËt cña c¸c t¸c phÈm, ®o¹n trÝch ®· häc ë häc k× II :  PhÇn v¨n häc ViÖt Nam : Vî chång A Phñ (T« Hoμi) ; Vî nhÆt (Kim L©n) ; Rõng xμ nu (NguyÔn Trung Thμnh) ; Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh (NguyÔn Thi) ; ChiÕc thuyÒn ngoμi xa (NguyÔn Minh Ch©u) ; Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt (L−u Quang Vò) vμ mét sè v¨n b¶n nhËt dông.  PhÇn v¨n häc n−íc ngoμi : Thuèc (Lç TÊn), Sè phËn con ng−êi (M. S«-l«-khèp), ¤ng giμ vμ biÓn c¶ (¬. Hª-minh-uª).  LÝ luËn v¨n häc : Gi¸ trÞ v¨n häc vμ tiÕp nhËn v¨n häc. b) VÒ TiÕng ViÖt  Nh©n vËt giao tiÕp  Thùc hμnh vÒ hμm ý  Phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh. c) VÒ Lμm v¨n  NghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i 198

 RÌn luyÖn kÜ n¨ng më bμi vμ kÕt bμi trong bμi v¨n nghÞ luËn  DiÔn ®¹t trong v¨n nghÞ luËn  Ph¸t biÓu tù do  V¨n b¶n tæng kÕt. 2. C¸ch «n tËp vμ lμm bμi kiÓm tra (Tham kh¶o phÇn H−íng dÉn chung ë bμi KiÓm tra tæng hîp cuèi häc k× I.) II  gîi ý §Ò bµi (Thêi gian lμm bμi 90 phót, kh«ng kÓ thêi gian giao ®Ò.) PhÇn tr¾c nghiÖm (3 ®iÓm) 1. Néi dung nμo sau ®©y kh«ng ph¶i lμ biÓu hiÖn cña tÝnh nh©n ®¹o trong truyÖn ng¾n Vî nhÆt ? A  Tr©n träng niÒm kh¸t khao tæ Êm gia ®×nh B  Ca ngîi t×nh th−¬ng yªu gi÷a nh÷ng ng−êi nghÌo khæ C  X©y dùng mét t×nh huèng ®Æc biÖt : vui mμ téi nghiÖp, mõng mμ võa tñi võa lo D  Xãt th−¬ng tr−íc t×nh c¶nh thª th¶m cña ng−êi n«ng d©n tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 2. C©u nμo sau ®©y nªu ®óng vμ ®Çy ®ñ chñ ®Ò truyÖn ng¾n Vî nhÆt ? A  TruyÖn ng¾n Vî nhÆt cña Kim L©n kÓ vÒ ng−êi vî “nhÆt ®−îc” cña Trμng. B  TruyÖn ng¾n Vî nhÆt cña Kim L©n kh«ng chØ miªu t¶ t×nh c¶nh thª th¶m cña ng−êi n«ng d©n trong n¹n ®ãi n¨m 1945 mμ cßn kh¼ng ®Þnh b¶n chÊt tèt ®Ñp vμ søc sèng k× diÖu cña hä. C  TruyÖn ng¾n Vî nhÆt cña Kim L©n thÓ hiÖn niÒm kh¸t khao tæ Êm gia ®×nh vμ t×nh yªu th−¬ng ®ïm bäc lÉn nhau cña nh÷ng ng−êi n«ng d©n tr−íc C¸ch m¹ng. D  TruyÖn ng¾n Vî nhÆt cña Kim L©n nãi vÒ t×nh c¶nh thª th¶m cña ng−êi n«ng d©n trong n¹n ®ãi n¨m 1945. 199