การออกแบบสื่อประกอบการเรียนการสอนวิชาพระพุทธศาสนา

การออกแบบสื่อประกอบการเรยี นการสอนวชิ าพุทธศาสนา : กรณีศกึ ษาชยมงั คลอัฏฐคาถา โดย นายพทุ ธพสั ทุนคํา วทิ ยานพิ นธน ี้เปนสว นหนง่ึ ของการศกึ ษาตามหลกั สูตรปรญิ ญาศลิ ปมหาบณั ฑติ สาขาวชิ าการออกแบบนเิ ทศศลิ ป ภาควชิ าการออกแบบนิเทศศลิ ป บัณฑติ วทิ ยาลัย มหาวทิ ยาลัยศลิ ปากร ปก ารศึกษา 2548 ISBN 974 – 11 – 5428 – 3 ลขิ สทิ ธข์ิ องบณั ฑิตวทิ ยาลยั มหาวทิ ยาลยั ศิลปากร

EDUCATIONAL MEDIA DESIGN FOR BUDDHISM COURSE : A CASE STUDY OF CHAYAMAGALA SUTTA By Phutthaphat Thuncom A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree MASTER OF FINE ARTS Department of Visual Communication Design Graduate School SILPAKORN UNIVERSITY 2005 ISBN 974 – 11 – 5248 – 3

บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร อนุมัติใหวิทยานิพนธเรื่อง “การออกแบบส่ือ ประกอบการเรียนการสอนวิชาพุทธศาสนา : กรณีศึกษาชยมังคลอัฏฐคาถา\" เสนอโดย นายพุทธพัส ทุนคํา เปนสวนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตรปริญญาศิลปมหาบัณฑิต สาขาวิชาการออกแบบ นเิ ทศศลิ ป …………………………………………….. (รองศาสตราจารย ดร. วิสาข จตั ิวตั ร) รองอธิการบดฝี ายวิชาการ รกั ษาราชการแทน คณบดีบัณฑติ วิทยาลัย วันท…่ี ….เดือน………………พ.ศ……… ผูควบคุมวิทยานพิ นธ 1. อาจารย กัญชลกิ า กมั ปนานนท 2. อาจารย อนุชา โสภาคยว จิ ติ ร คณะกรรมการตรวจสอบวิทยานิพนธ ………………………………….. ประธานกรรมการ (อาจารย ธนาทร เจยี รกุล ) …………./…………/……... …………………………………… กรรมการ (รองศาสตราจารย พรรณเพ็ญ ฉายปรีชา ) …………./…………/……… …………………………………… กรรมการ ……………………………….. กรรมการ (อาจารย อนชุ า โสภาคยว จิ ิตร ) ( อาจารย กัญชลกิ า กัมปนานนท ) …………./…………/……… ………/ ………./ ……….

K 44151308 : สาขาการออกแบบนิเทศศลิ ป คาํ สําคัญ : สือ่ ประกอบการเรียนการสอน / ชยมังคลอัฏฐคาถา พุทธพัส ทนุ คาํ : การออกแบบสอื่ ประกอบการเรยี นการสอนวชิ าพทุ ธศาสนา : กรณศี กึ ษา ชยมังคลอัฏฐคาถา (EDUCATIONAL MEDIA DESIGN FOR BUDDHISM COURSE : A CASE STUDY OF CHAYAMAGALA SUTTA) อาจารยผูควบคุมวิทยานิพนธ : อ. กัญชลิกา กัมปนานนท และ อ. อนุชา โสภาคยว จิ ิตร. 136 หนา . ISBN 974 – 11 – 5428 – 3 การวิจัยครั้งน้ีมีวัตถุประสงคเพ่ือสรางสื่อประกอบการเรียนการสอนที่ชวยใหผูเรียนเกิด ความรคู วามเขา ใจในวิชาพระพทุ ธศาสนาไดม ากขน้ึ และเพอื่ ศกึ ษาถึงปจจัยทางดา นการออกแบบทมี่ ี ผลตอความสามารถในการเรยี นรใู นวิชาพระพทุ ธศาสนา กลมุ ตวั อยา งคอื นกั เรยี นชน้ั มธั ยมศกึ ษาปท ี่ 3 ซึ่งเรียนวิชา ส 011 พระพุทธศาสนา หนวยการเรียนรูท่ี 3 เรื่องหลักธรรมเพื่อการดําเนินชีวิตใน โรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดกรุงเทพมหานคร จํานวน 300 คน จาก 3 โรงเรียนในสามเขตการศึกษา ตา งๆ กนั ของ กทม. ไดแกโ รงเรยี นตา งๆ ดังน้ี คือ โรงเรียนมัธยมวดั ธาตทุ อง โรงเรยี นวดั เทพลลี า และ โรงเรียนวัดพุทธบชู า ซึ่งใชวิธีการทดลองโดยใหนกั เรียนทําแบบสอบถามชดุ ท่ี 1 เกยี่ วกบั องคป ระกอบ ในการผลิตส่ือการสอน และแบบสอบถามชุดท่ี 2 เพ่ือวัดผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนรูกอนการใชส่ือและ นําผลที่ไดจากแบบสอบถามชุดท่ี 1 ไปใชในการออกแบบสื่อการสอนแลวจึงนํากลับมาใหนักเรียนดู และทาํ การวัดผลสัมฤทธ์ทิ างการเรียนรูห ลงั การใชส อ่ื ดว ยแบบสอบถามชดุ ที่ 2 อีกครั้ง เครื่องมือท่ีใชในการวิจัยประกอบดวย 1) แบบสอบถามเก่ียวกับองคประกอบในการ ผลิตสือ่ การสอน 2) แบบสอบถามเพอื่ วัดผลสัมฤทธทิ์ างการเรียนรูกอนและหลังการใชส อื่ การสอน สถิติที่ใชในการวิเคราะหขอมูลไดแก คาเฉล่ีย x สําหรับแบงระดับความนาสนใจใน ประเภทขององคประกอบส่ือ คารอยละ และการทดสอบคาที (T-Test) เพื่อเปรียบเทียบผลสัมฤทธ์ิ ทางการเรยี นรขู องนกั เรียนกอนและหลังใชส อ่ื การสอน ผลการวิจับพบวา ความเขาใจในเนื้อหาของบทเรียนของผูเรียน หลังการใชสื่อการ เรียนการสอนสูงกวาผลสัมฤทธิ์กอนการใชสื่อ อยางมีนัยสําคัญทางสถิติที่ระดับ 0.01 ซึ่งเปนไป ตามสมมุติฐานที่ต้ังไว ภาควชิ าการออกแบบนิเทศศิลป บัณฑติ วทิ ยาลยั มหาวิทยาลัยศิลปากร ปก ารศึกษา 2548 ลายมือชอื่ นกั ศึกษา ............................................... ลายมอื ชอื่ อาจารยผูควบคุม 1. …………….........………….. 2. …………….........………….. ง

K 44151308 : VISUAL COMMUNICATION DESIGN KEY WORD : TEACHING AID FOR THE CASE STUFFY OF CHAYAMAGALA SUTTA BHUDHAPAS THUNKAM : EDUCATIONAL MEDIA DESIGN FOR BUDDHISM COURSE : A CASE STUDY OF CHAYAMAGALA SUTTA. THESIS ADVISORS : KANCHALIKA KAMPANANON AND ANUCHA SOPHAVIJIT. 136 pp. ISBN 974 – 11 – 5428 – 3 The purpose of this research is to construct the teaching aid to help students be more aware and understand the subject of Buddhism and media design for Buddhism course. The sample group for this research included students in the grade 9th level who are studying the subject Sor 011 Buddhism concept for everyday life which is the 3rd topic in this Buddhist religion subjects. 300 students from 3 schools within the educational districts in Bangkok were selected. The Schools are Watthatthong School, Watthemlila School and Wattputabucha School. The research has 2 sets of questionnaire : the first questionnaire asked students the elements required to construct a teaching aid and the second questionnaire to measure the effectiveness of the students in learning before the teaching aid. The results of questionnaire number 1 will be used to construct a teaching aid. This teaching aid will then be used to teach the students. Then students will need to fill in the second questionnaire again in order to measure the effectiveness of the teaching aid. The instruments used in this research are comprised of 1) questionnaire 1 asking for the elements to construct a teaching aid and 2) questionnaire 2 measuring the effectiveness of the teaching aid. The mean x of level of interest in the teaching aid will be used as a statistical measurement in this research. Furthermore, the percentage and t-test will be used to compare the student learning effectiveness both before and after the teaching aid. The results : The understanding and learning effectiveness of the students in this subject increased significantly (at a confidence level of 99%) when used the teaching aid. Department of Visual Communication Design Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2005 Student’s signature ……………………………….......... Thesis Advisors’ signature 1. …………………………………… 2. …………………….………………… จ

กติ ติกรรมประกาศ วิทยานิพนธฉบับน้ีสําเร็จลุลวงไปไดดวยความชวยเหลือของคณะอาจารยที่ผูควบคุม วิทยานิพนธประกอบไปดวย อาจารยอนุชา โสภาคยวิจิตร อาจารยกัญชลิกา กัมปนานนท และ อาจารยสุพิชญา เข็มทอง ซ่ึงไดกรุณาใหคําแนะนําและขอเสนอแนะตางๆ ของการวิจัยมา โดยตลอด ขอขอบพระคุณ บริษัท ไจแอนท พอยท จํากัด ท่ีไดใหการสนับสนุนเครื่องมือและ เจา หนาทใ่ี นการผลติ สอ่ื ภาพและเสียงประกอบบทชยมังคลอฏั ฐคาถา คณะผูเชี่ยวชาญทุกๆ ทานท่ีคอยใหคําแนะนําในข้ันตอนการผลิตสื่อและสนับสนุน เอกสารและขอมลู ทเี่ กีย่ วขอ งในการวจิ ัย พระอาจารยธรรมพาโล ผูใหคําแนะนําและรายละเอียดเก่ียวกับบทชยมังคลอัฏฐคาถา พรอ มทง้ั เปนผูใหเสยี งบรรยายในส่ือภาพและเสียงประกอบบทชยมงั คลอัฏฐคาถาคร้งั น้ี คุณสุโรชินี ทรงฤทธิ์ ผูคอยใหกําลังใจและคอยชวยเหลือในทุกๆ ข้ันตอนของการทํา วิทยานิพนธ คุณพอธงชัย ทุนคํา และคุณแมสุจิตรา ทุนคํา ผูที่เปนเสมือนแรงบัลดาลใจในการทํา ทุกๆ สิ่งในชีวิตน้ีใหประสบผลสําเร็จ และเปนผูสนับสนุนการศึกษามาตั้งแตวัยเยาวมาจนกระทั่งถึง ปจจุบัน หากงานวิทยานิพนธชิ้นน้ีสามารถสรางสรรคประโยชนใดๆ แกสังคมได คุณความดีน้ัน ผูจดั ทาํ ขอมอบแดค ณุ พอและคณุ แมทั้งสอง ฉ

สารบัญ หนา บทคัดยอ ภาษาไทย ...................................................................................................... ง บทคดั ยอภาษาอังกฤษ.................................................................................................. จ กิตตกิ รรมประกาศ........................................................................................................ ฉ สารบญั ตาราง.............................................................................................................. ญ สารบญั ภาพ ................................................................................................................ ฏ บทที่ 1 บทนํา ........................................................................................................ 1 ความเปน มาและความสําคัญของปญ หา ................................................... 1 วัตถปุ ระสงคการวิจัย................................................................................. 2 สมมตุ ฐิ านการวิจัย.................................................................................... 2 ขอบเขตการวจิ ยั ....................................................................................... 2 ขน้ั ตอนการศึกษาวจิ ยั ............................................................................... 2 ผลทีค่ าดวา จะไดร บั .................................................................................. 3 นิยามศพั ทเ ฉพาะ...................................................................................... 3 2 เอกสารและงานวิจัยท่ีเก่ยี วของ ......................................................................... 5 เอกสารท่เี กีย่ วขอ งกบั ลักษณะของวิชาพระพทุ ธศาสนา ................................ 6 หลกั สูตรของวชิ าพระพทุ ธศาสนา........................................................ 6 เน้ือหาของวชิ าพระพทุ ธศาสนา........................................................... 8 รายละเอียดเฉพาะหนว ยการเรยี นรทู ี่ 3 เรอ่ื งหลักธรรมทาง พระพุทธศาสนา ................................................................................ 11 เนือ้ หาของ “ชยมังคลอฏั ฐคาถา”................................................................ 15 ประวัตชิ ยมังคลอัฏฐคาถา.................................................................. 15 ความสาํ คญั ชยมังคลอัฏฐคาถา .......................................................... 15 เนื้อหาและคตธิ รรมทีแ่ ฝงไวใ นชยมังคลอัฏฐคาถา ความเก่ยี วเนอื่ งใน เนอ้ื หาของหนวยการเรียนรทู ี่ 3 เรื่องหลกั ธรรมทางพระพุทธศาสนา วชิ าพระพทุ ธศาสนา .......................................................................... 16 ช

บทท่ี หนา ความหมายและประเภทของสือ่ การสอน ..................................................... 32 ความหมายของส่อื การสอน................................................................ 32 บทบาทของสือ่ การเรียนการสอนตอผูเรียนของผเู รียน ในวิชาพระพทุ ธศาสนา....................................................................... 34 ประเภทของสือ่ การเรียนการสอน ........................................................ 35 องคประกอบของสอื่ การสอน .............................................................. 38 การเลือกใชส่ือการสอนในวชิ าพระพทุ ธศาสนา..................................... 43 สือ่ ภาพและเสยี งเพือ่ ใชประกอบการเรียนการสอน ....................................... 45 ความหมายของส่อื ภาพและเสียงเพื่อใชป ระกอบการเรียนการสอน......... 45 บทบาทของสอื่ ภาพและเสียงประกอบการเรียนการสอน ที่มตี อผูเรยี น .... 46 งานวจิ ัยที่เกยี่ วของ ................................................................................... 49 3 วธิ ีการดําเนินการวจิ ัย ....................................................................................... 52 การรวบรวมขอมลู ท่ีเกย่ี วขอ ง ..................................................................... 53 ประชากรและกลมุ ตวั อยา ง ........................................................................ 56 การกาํ หนดเครือ่ งมอื ทใี่ ชใ นการวจิ ยั ........................................................... 57 แบบสอบถามชดุ ท่ี 1.......................................................................... 58 แบบสอบถามชุดท่ี 2.......................................................................... 66 การสรางและพัฒนาเครื่องมือท่ีใชใ นการวจิ ัย............................................... 64 การเก็บรวบรวมขอ มูล ............................................................................... 65 การวเิ คราะหขอ มลู .................................................................................... 66 ข้ันตอนในการออกแบบและผลิตสือ่ ภาพและเสยี งประกอบ บทชยมงั คลอัฏฐคาถา............................................................................... 66 การทดลองและเกบ็ ขอมลู กบั กลมุ ตวั อยาง................................................... 93 สถิตทิ ่นี าํ มาใช และการวเิ คราะหขอมูล ....................................................... 93 4 ผลการวเิ คราะหข อ มลู ....................................................................................... 94 ผลการวเิ คราะหขอมูลจากเคร่ืองมือชุดที่ 1.................................................. 94 สัญลกั ษณท ี่ใชใ นการนาํ เสนอขอมูล .................................................. 95 ซ

บทที่ หนา ผลการวเิ คราะหความคิดเหน็ เก่ียวกับองคป ระกอบในการผลติ สือ่ การสอนวิชาพระพุทธศาสนาของนักเรยี นระดบั มธั ยมศกึ ษา ตอนตน ............................................................................................ 95 ผลการวเิ คราะหข อมลู จากเครื่องมือชุดที่ 2.................................................. 99 สญั ลกั ษณทใ่ี ชใ นการนําเสนอขอมลู .................................................. 100 5 สรุป อภิปรายผล และขอ เสนอแนะ..................................................................... 109 สรุปผลการวิจัย......................................................................................... 109 การอภปิ รายผล ........................................................................................ 109 ขอ เสนอแนะ............................................................................................. 110 ขอ เสนอแนะท่วั ไป ............................................................................. 111 ขอเสนอแนะเพ่ือการวิจยั ครั้งตอไป...................................................... 112 บรรณานุกรม ............................................................................................................... 113 ภาคผนวก.................................................................................................................... 117 ภาคผนวก ก ตัวอยางสอื่ ประกอบแบบสอบถามชุดท่ี 1............................ 118 ภาคผนวก ข ตารางแสดงผลการคาํ นวณทางสถิติของขอมูลทีไ่ ดจาก แบบสอบถามชดุ ที่ 1......................................................... 119 ภาคผนวก ค สือ่ ภาพและเสียงประกอบบทชยมงั คลอฏั ฐคาถา................. 121 ภาคผนวก ง ตารางแสดงผลการคํานวณทางสถิตขิ องขอมูลทไี่ ดจ าก แบบสอบถามชดุ ท่ี 2......................................................... 122 ประวัตผิ วู จิ ยั ................................................................................................................ 136 ฌ

สารบัญตาราง ตารางท่ี หนา 1 จาํ นวนเวลาทนี่ ักเรยี นชนั้ มธั ยมศกึ ษาตอนตน เรียนวิชาพระพทุ ธศาสนา ตามหลกั สูตร............................................................................................ 9 2 ตารางแจกแจงเนือ้ หาของพระคาถา .................................................................. 32 3 จํานวนนกั เรียนท่ีผเู รียนวชิ า ส 0113 พระพุทธศาสนา หนว ยการเรียนรูท่ี 3 จาก 3 โรงเรียน ใน 3 เขตการศึกษาตา งๆ กนั ของ กทม................................. 57 4 ลกั ษณะการแบงภาพและเสยี งของบทชยมงั คลอฏั ฐคาถา.................................... 67 5 คาเฉล่ียและคา สวนเบย่ี งเบนมาตรฐานความคิดเหน็ ของนกั เรยี น ระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน เก่ยี วกับองคป ระกอบในการผลิตสอ่ื การสอน วชิ าพระพทุ ธศาสนา ดานภาพประกอบ ...................................................... 96 6 จาํ นวนและรอยละของความคิดเหน็ ของนักเรยี นระดับมัธยมศกึ ษาตอนตน เกีย่ วกบั องคประกอบในการผลติ ส่ือการสอนวชิ าพระพุทธศาสนา ดา นเสยี งทส่ี ามารถดงึ ดูดความสนใจ.......................................................... 97 7 คา เฉล่ียและคาสวนเบ่ียงเบนมาตรฐานความคิดเห็นของนกั เรยี นระดบั มัธยมศึกษา ตอนตน เก่ียวกับองคป ระกอบในการผลิตส่อื การสอนวิชาพระพุทธศาสนา ดา นประเภทของเสยี งประกอบ................................................................... 97 8 คาเฉล่ยี และคาสว นเบ่ียงเบนมาตรฐานความคดิ เห็นของนักเรยี นระดบั มธั ยมศกึ ษา ตอนตนเกีย่ วกบั องคประกอบในการผลิตสอ่ื การสอนวิชาพระพุทธศาสนา ดานประเภทของการนําเสนอ ..................................................................... 98 9 จํานวนและรอยละของความคิดเหน็ ของนกั เรียนระดับมธั ยมศึกษาตอนตน เก่ียวกับองคป ระกอบในการผลิตส่อื การสอนวชิ าพระพุทธศาสนา ดานลกั ษณะการแสดงผลของตวั อกั ษรบรรยายใตภ าพ................................. 99 10 จํานวนและรอยละของคาํ ตอบในขอ คําถามเก่ยี วกบั ความเขา ใจในเนื้อหาของ บทเรยี นกอ นและหลงั การใชส ่ือในการเรียนการสอนวิชาพระพุทธศาสนา ของนกั เรยี นชนั้ มัธยมศึกษาปท ่ี 3 ............................................................... 101 11 จาํ นวนและรอยละของคาํ ตอบในขอคาํ ถามเกยี่ วกับความสามารถในการนําเอา ความรทู ไี่ ดจากบทเรยี นไปประยุกตใ ชในชวี ิตประจาํ วันกอนและหลังการใชส อื่ ในการเรยี นการสอนวชิ าพระพทุ ธศาสนาของนักเรยี นชน้ั มธั ยมศกึ ษาปท่ี 3..... 103 ญ

ตารางที่ หนา 12 ความแตกตา งของความเขาใจในเน้อื หาของบทเรยี น กอนและหลังการใชส ือ่ การเรียนการสอนวชิ าพระพทุ ธศาสนา ในเน้อื หาเร่ืองอริยะสจั 4 ของ นกั เรยี นช้นั มธั ยมศึกษาปท่ี 3 ..................................................................... 105 13 ความแตกตา งของความเขา ใจในเน้ือหาของบทเรยี น กอ นและหลังการใชส อื่ การเรยี นการสอนวิชาพระพุทธศาสนา ในเน้อื หาเรือ่ งอริยะวัทฒิ ของ นกั เรียนชน้ั มธั ยมศกึ ษาปท่ี 3 ..................................................................... 106 14 ความแตกตา งของความเขา ใจในเนือ้ หาของบทเรียนและความสามารถในการนํา ความรูท ไ่ี ดจ ากบทเรยี นไปประยกุ ตใชใ นชีวิตประจําวนั กอ นและหลงั การใช สอื่ การเรยี นการสอนวิชาพระพทุ ธศาสนา ในเน้ือหาเรอื่ งโลกธรรม 8 ของ นกั เรยี นชั้นมธั ยมศกึ ษาปท ี่ 3 ..................................................................... 107 15 ความแตกตา งของความเขาใจในเน้อื หาของบทเรียนและความสามารถในการนาํ ความรูท่ีไดจากบทเรยี นไปประยุกตใ ชในชีวติ ประจําวันกอนและหลังการใชส ือ่ การเรยี นการสอนวิชาพระพทุ ธศาสนา ในเนือ้ หาเร่ืองมงคลชีวติ ของนกั เรียน ชั้นมธั ยมศกึ ษาปที่ 3 ................................................................................. 108 ฎ

สารบญั ภาพ ภาพที่ หนา 1 ภาพประกอบเนื้อหาบทสวดมนต บทที่ 1............................................................ 17 2 ภาพประกอบเนอื้ หาบทสวดมนต บทท่ี 2............................................................ 19 3 ภาพประกอบเนื้อหาบทสวดมนต บทท่ี 3............................................................ 21 4 ภาพประกอบเนื้อหาบทสวดมนต บทที่ 4............................................................ 23 5 ภาพประกอบเน้ือหาบทสวดมนต บทที่ 5............................................................ 25 6 ภาพประกอบเนอ้ื หาบทสวดมนต บทที่ 6............................................................ 27 7 ภาพประกอบเนื้อหาบทสวดมนต บทที่ 7............................................................ 29 8 ภาพประกอบเนือ้ หาบทสวดมนต บทท่ี 8............................................................ 30 9 หลักการการเลอื กตําแหนงในการวางภาพ ......................................................... 39 10 หลกั การการกาํ หนดเสนระดบั ของภาพ............................................................... 39 11 หลักการการกาํ หนดจุดถว งของภาพ .................................................................. 40 12 หลักการมองเหน็ ภาพเคล่อื นไหว........................................................................ 42 13 ภาพสตอรบ่ี อรด “ชยมังคลอัฏฐคาถา” ชุดที่ 1..................................................... 80 14 ภาพสตอรบ่ี อรด “ชยมังคลอฏั ฐคาถา” ชุดที่ 2..................................................... 80 15 ภาพสตอรบี่ อรด “ชยมงั คลอฏั ฐคาถา” ชุดที่ 3..................................................... 81 16 ภาพสตอร่บี อรด “ชยมงั คลอฏั ฐคาถา” ชุดที่ 4..................................................... 81 17 ภาพสตอรีบ่ อรด “ชยมงั คลอัฏฐคาถา” ชุดที่ 5..................................................... 82 18 ภาพสตอร่ีบอรด “ชยมงั คลอัฏฐคาถา” ชดุ ท่ี 6..................................................... 82 19 ภาพสตอรบ่ี อรด “ชยมังคลอัฏฐคาถา” ชุดที่ 7..................................................... 83 20 ภาพสตอรีบ่ อรด “ชยมังคลอัฏฐคาถา” ชดุ ท่ี 8..................................................... 83 21 ภาพสตอรบ่ี อรด “ชยมงั คลอฏั ฐคาถา” ชดุ ที่ 9..................................................... 84 22 ภาพสตอร่บี อรด “ชยมังคลอัฏฐคาถา” ชุดท่ี 10................................................... 84 23 ภาพสตอรีบ่ อรด “ชยมังคลอฏั ฐคาถา” ชดุ ที่ 11................................................... 85 24 ภาพสตอรี่บอรด “ชยมงั คลอฏั ฐคาถา” ชุดที่ 12................................................... 85 25 ภาพสตอรบี่ อรด “ชยมงั คลอัฏฐคาถา” ชุดที่ 13................................................... 86 ฏ

ภาพท่ี หนา 26 ภาพสตอรบ่ี อรด “ชยมังคลอัฏฐคาถา” ชดุ ที่ 14................................................... 86 27 ภาพสตอร่ีบอรด “ชยมังคลอฏั ฐคาถา” ชุดที่ 15................................................... 87 28 ภาพสตอร่ีบอรด “ชยมังคลอฏั ฐคาถา” ชุดที่ 16................................................... 87 ฐ

บทที่ 1 บทนาํ ความเปน มาและความสําคัญของปญหา ประเทศไทยมีศาสนาพุทธเปนศาสนาประจําชาติมีจํานวนผูท่ีนับถือมากกวาคร่ึงหนึ่ง ของประชากรทั้งประเทศ พุทธศาสนาไดมีสวนสําคัญในการสรางรากฐานทางวัฒนธรรมทําให สังคม ไทยมีความเมตตากรุณาเกิดเปนความสัมพันธแบบพ่ึงพาอาศัยซ่ึงกันและกัน เปน สัญลักษณแหง ความเปนอันหนงึ่ อนั เดยี วกนั เปน ทมี่ าและเปนท่ถี า ยทอดวฒั นธรรมขนบธรรมเนียม ประเพณีของชาติไทย วิชาพระพุทธศาสนาเปนวิชาที่วาดวยหลักศีลธรรมคําสั่งสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจา ซ่ึงมีความสําคัญตอวิถีการดําเนินชีวิตของคนไทยมาก เพราะเปนจารีตประเพณีท่ีใชในการวาง ระเบียบควบคุมการประพฤติปฏิบัติ ใหเกิดความสงบสุขในสังคมและเปนหลักในการดําเนินชีวิต อันเปน พ้ืนฐานการสรา งจรยิ ธรรมของสังคม และคงไวซ ง่ึ เอกลักษณข องชาติ การสอนหลักธรรมของพระพุทธศาสนา ไมอาจถายทอดเพียงนําตัวอักษรมาเรียบเรียง ไวในแบบเรียนแลวใหนักเรียนอาน แตจะตองมีที่มามีเหตุแวดลอมหรือเงื่อนไขที่กระตุนใหผูเรียน เกิดฉันทะ ใฝรูในหลักธรรมเบื้องตน เพราะหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาลวนเปนนามธรรมยาก แกการท่ีจะอธิบายใหเขาใจดวยคําพูด การสอนหลักธรรมทางพุทธศาสนาใหแกนักเรียนจึงตองมี ลักษณะความเปนรูปธรรมมากที่สุดเพ่ือใหเขาใจ ยอมรับ และเลือกตัดสินดวยตนเองได เพราะ การเรียนการสอนท่ีเปนนามธรรม และยึดครูเปนศูนยกลางนั้น ทําใหผูเรียนเกิดความเบื่อหนายไม สามารถเรียนรแู ละเปลย่ี นแปลงพฤตกิ รรมตามวตั ถปุ ระสงคที่กําหนดไวได และบางครั้งผูเรียนอาจ เกิดความเขาใจผิด หรือรับรูไปแบบผิดๆ ทําใหผูเรียนไมสามารถนําไปใชประโยชนในสังคมภาย นอกได หากมีการนําส่ือมาใชประกอบการสอน จะเปนการเปล่ียนแปลงวิธีการสอน เปลี่ยน แปลง บรรยากาศการเรียนรู ทําใหผูเรียนมีสวนรวมในการเรียนการสอนเปนการชวยใหผูเรียนไมเกิด ความเบื่อหนายตอบทเรียน สรางบรรยากาศการเรียนการสอนใหนาสนใจ สงผลให การเรียน การสอนมีประสทิ ธภิ าพ บรรลุวัตถปุ ระสงคที่วางไวไดอยางครบถว น 1

2 จากปญหาดังท่ีไดกลาวไปแลวในขางตน ขาพเจาจึงคิดท่ีจะทดลองสรางสื่อการสอน ใหกับผูเรียนในระดับมัธยมศึกษาตอนตนซ่ึงกําลังศึกษาในเนื้อหาของพุทธประวัติ ธรรมประวัติ และสังฆประวัติ โดยการนําเอาบทสวดมนต ชยมังคลอัฏฐคาถา ซึ่งเปนที่นิยมสวดทองกันอยาง แพรหลายทั้งในชีวิตประจําวัน งานมงคล หรือพิธีกรรมทางศาสนา และมีเน้ือหาเกี่ยวเน่ืองกับ บทเรียนมาเปนสวนประกอบในสื่อการสอน เพื่อใหผูเรียนเกิดความรูความเขาใจไดงายข้ึนและ เร็วขนึ้ อกี ทงั้ ยังเปน การสรางตน แบบเพอื่ ใหมีการพฒั นาส่อื การสอนในวชิ านี้อยางตอเนื่อง วัตถุประสงคการวิจัย 1. เพื่อสรางส่ือประกอบการเรียนการสอนที่ชวยใหผูเรียนเกิดความรูความเขาใจใน วชิ าพระพุทธศาสนาไดมากข้นึ 2. เพ่ือศึกษาถึงปจจัยทางดานการออกแบบท่ีมีผลตอความสามารถในการเรียนรูใน วชิ าพระพทุ ธศาสนา สมมุติฐานการวจิ ยั ส่ือประกอบการเรียนการสอนวิชาพุทธศาสนา ส.0113 หนวยการเรียนรูท่ี 3 ท่ีไดจาก การวิจยั ครงั้ นี้ นา จะสามารถเพ่มิ ผลสัมฤทธิ์ในการเรยี นรใู หแ กผ ูเรยี นได ขอบเขตการวิจยั 1. กลุมเปาหมาย เปนนักเรียนมัธยมศึกษาปที่ 3 ภาคเรียนที่ 2 ปการศึกษา 2548 จาํ นวนท้ังหมด 300 คน จาก 3 เขตการศึกษาในสังกัด กทม. ไดแก โรงเรียนวัดเทพลีลา โรงเรียน วัดธาตุทอง และ โรงเรียนวัดพุทธบูชา 2. ในการศึกษาคร้ังน้ีเลือกทาํ ส่ือการสอนในเฉพาะรายวิชา ส.0113 พระพุทธศาสนา ในหนวยการเรียนรูที่ 3 เร่ืองหลักธรรมเพ่ือการดําเนินชีวิต ระดับชั้นมัธยมศึกษาปท่ี 3 ข้นั ตอนการศกึ ษาวจิ ยั 1. ศกึ ษาขอมลู เกี่ยวกับหลกั สูตรวิชาพระพุทธศาสนา ส.0113 ศึกษาเน้ือหาของหนวย การเรียนรทู ่ี 3 เรอ่ื งหลกั ธรรมเพอ่ื การดําเนินชวี ิต ศกึ ษาขอมลู เก่ยี วกับสื่อการสอน ความหมายของ สอ่ื การสอน ประเภทของสื่อการสอน 2. ศึกษาเนอ้ื หาของ “ชยมงั คลอัฎฐคาถา”

3 3. ศึกษาลักษณะทางองคประกอบทใ่ี ชใ นการออกแบบส่ือการสอนในวิชาพุทธศาสนา ดงั นีค้ ือ 3.1 ลักษณะของภาพ 3.2 ลกั ษณะการเปลยี่ นและเคล่อื นไหวภาพ (Effect & Animation) 3.3 ลกั ษณะของเสยี งประกอบ 3.4 ลกั ษณะของตัวอักษรบรรยายภาพ 4. จัดทาํ แบบสอบถาม 2 ชุด 4.1 ชุดท่ี 1 คําถามเก่ียวกับเร่ืองขององคประกอบในการออกแบบสื่อภาพและ เสยี งประกอบบทชยมังคลอัฏฐคาถา 4.2 ชุดท่ี 2 คําถามเกี่ยวกับความเขาใจในเนื้อหาของบทเรียนหลักธรรมเพ่ือ การดาํ เนินชีวิต (Pre Test / Post Test) 5. นําแบบสอบถามชุดท่ี 1 และ 2 (Pre Test) ไปเก็บขอมูลจากกลมุ ตวั อยาง 6. นําผลท่ีไดจากการแบบสอบถามชุดท่ี 1 มาออกแบบส่ือภาพและเสียงประกอบบท ชยมังคลอัฏฐคาถา 7. นาํ ส่ือการสอนที่ไดก ลับไปทดสอบกับกลุมเปาหมายเดิมอีกคร้ัง พรอมท้ังใหทํา แบบ สอบถามชดุ ที่ 2 (Post Test) อีกคร้ัง 8. นําผลท่ีไดจากแบบสอบถาม (Pre Test) และแบบสอบถาม (Post Test) มาสรุปการ เพ่มิ ขึ้นของความรแู ละเขาใจของผเู รยี น 9. สรุปผลการวจิ ยั และขอ เสนอแนะ ผลท่คี าดวาจะไดรับ 1. สามารถสรางสือ่ ประกอบการเรยี นการสอนที่ชวยใหผูเรียนเกิดความรูความเขาใจใน วชิ าพระพุทธศาสนาไดมากข้นึ 2. เปน แนวทางพฒั นาการออกแบบสื่อประกอบการเรยี นการสอนในวิชาพทุ ธศาสนา นิยามศัพทเฉพาะ สื่อการสอน หมายถึง เคร่ืองมือหรือตัวกลางท่ีชวยนําความรูจากผูสอนหรือจากแหลง ความรูสูผ ูเรยี น ทําใหผเู รยี นไดเรียนรูตามวัตถุประสงคท่ีวางไวอยางมีประสิทธิภาพ ซึ่งส่ือการสอน ในการศึกษาครง้ั นห้ี มายถงึ การนาํ เอาวัสดุอุปกรณต า งๆ มาใชดําเนินการประกอบการเรียนการสอน ในวิชาพระพทุ ธศาสนา ระดับชน้ั มัธยม ศกึ ษาปท่ี 3

4 ชยมงั คลอัฏฐคาถา หมายถงึ คาถาทีว่ าดว ยมงคล 8 ประการของพระพุทธเจา ข้ึนตน ดวยคําวา “พาหุง” ชาวบานจึงเรียกวา คาถาพาหุง มักใชสวดเพื่อปองกันและเอาชนะศัตรู อปุ ทวนั ตราย นอกจาก “ชยมังคลอัฏฐคาถา” จะเปน บทสวดที่นยิ มใชกนั มากแลว เนอ้ื หาของคาถา ยังมีความเก่ียวเนื่องกับชีวิตประจําวันของผูคนท่ัวไปในสังคมอีก คือ สามารถนําเอาหลักและ วิธีการท่ีพระพุทธเจาทรงใชกับเหลามารทั้งหลาย มาใชเปนคติสอนใจในการเอาชนะปญหาตางๆ ที่เกิดข้ึนจริงในชีวิต และบท “ชยมังคลอัฏฐคาถา” ยังแทรกไปดวยคําสอนในหลัก อริยสัจ 4 ประการ ท่ีถือไดวาเปนหัวใจของพระพุทธศาสนา คือ ทุก สมุทัย นิโรธ มรรค รวมถึง หลักอริยวัทฒิ โลกธรรม 8 และมงคลชีวิตอกี ดวย

บทท่ี 2 เอกสารและงานวจิ ัยทเ่ี กย่ี วขอ ง ในการศึกษา คนควาเอกสาร และงานวจิ ัยทีเ่ กี่ยวขอ ง ผวู ิจยั ไดเ รียงลําดับเนื้อหาดังนี้ 1. เอกสารทีเ่ กี่ยวขอ งกับลกั ษณะของวิชาพระพุทธศาสนา 1.1 หลกั สตู รวชิ าพระพทุ ธศาสนา 1.2 เนื้อหาของวิชาพระพุทธศาสนา 1.3 รายละเอยี ดเฉพาะหนว ยการเรียนรูท่ี 3 เรือ่ งหลกั ธรรมเพอ่ื การดําเนนิ ชวี ิต 2. เน้ือหาของ “ชยมงั คลอฏั ฐคาถา” 2.1 ประวตั แิ ละท่ีมาของพระคาถา 2.2 เนื้อหาและคติธรรมท่ีแฝงไวในชยมังคลอัฏฐคาถา ความเกี่ยวเนื่องใน เน้อื หาของหนว ยการเรยี นรทู ่ี 3 เรื่องหลกั ธรรมเพื่อการดําเนนิ ชวี ติ วิชาพระพทุ ธศาสนา 3. ความหมายและประเภทของสอ่ื การสอน 3.1 ความหมายของสอื่ การสอน 3.2 บทบาทของสอื่ การสอนตอการเรยี นรูของผเู รยี น 3.3 ประเภทของสือ่ การสอน 3.4 องคป ระกอบของสื่อการสอน 3.5 การเลือกใชส ื่อการสอนในวชิ าพระพุทธศาสนา 4. สอ่ื ภาพและเสยี ง เพือ่ ใชป ระกอบการเรียนการสอน 4.1 ความหมายของส่อื ภาพและเสยี ง เพอ่ื ใชป ระกอบการเรยี นการสอน 4.2 คุณคาและบทบาทตอ ผูเรียนของสื่อภาพและเสยี งประกอบการเรียนการสอน 5. งานวิจยั ทีเ่ กี่ยวของ 5

6 เอกสารทเี่ ก่ียวขอ งกบั ลักษณะของวชิ าพระพทุ ธศาสนา 1. หลักสูตรของวิชาพระพุทธศาสนา เปนที่ทราบดีวาพระพุทธศาสนาเปนศาสนา ประจําชาติไทย และมีสวนสําคัญในการสรางรากฐานวัฒนธรรมไทยทุกๆ ดาน ทําใหสังคมไทยมี ความเมตตากรุณา เกิดความสัมพันธแบบอาศัยซึ่งกันและกัน เปนท่ีมาและถายทอดวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณีของชนชาติไทย และเปนเอกลักษณดั้งเดิมของชาติไทย ทั้งดานสังคม วฒั นธรรม และการเมือง รวมท้ังเปนสัญลกั ษณแหง ความเปนอนั หนึง่ อันเดียวกันของชาติ พระพทุ ธศาสนามีความสําคัญตอ การจัดการศกึ ษาเปนอยางยงิ่ เห็นไดจากความเปน มาของวิชาพระพุทธศาสนาในหลักสูตร ป พ.ศ. 2445 ซึ่งเร่ิมในสมัยรัชการที่ 5 กระทรวงธรรมการ ไดกําหนดใหมี “วชิ าจรรยา” เปน ครงั้ แรกในหลักสูตรทุกช้ัน โดยมีวัตถุประสงคเพื่อกลอมเกลานิสัย ใจคอของกุลบุตรกุลธิดาในสมัยน้ัน และไดในความสําคัญกับวิชาน้ีมาโดยตลอดจนถึง พ.ศ. 2475 ซ่ึงมีการปกครองของประเทศเปนการปกครองตามระบอบประชาธิปไตย ประชาชนมีสิทธิเสรีภาพ มากขึ้น และมีการปรับปรุงหลักสูตรกันใหมวิชาจรรยาก็มีสวนท่ีจะตองปรับปรุงตามไปดวย โดย ขยายออกไปเปนหนาท่ีพลเมืองและศีลธรรมเน้ือหาของศีลธรรมจะมีลักษณะเปนจริยะธรรมซึ่ง ตรงกันในทุกศาสนา ท้ังนี้ เพื่อเปนไปตามหลักประชาธิปไตย อยางไรก็ตามการปรับปรุงหลักสูตร ในหวงเวลาตอมาก็หันกลับมาใหความสําคัญ โดยเพ่ิมเน้ือหาสาระของวิชานี้เพ่ิมขึ้นอีก เนื่องจาก เยาวชนมปี ญหาในดา นศลี ธรรม จรยิ ะธรรม เพ่ิมมากข้ึน (กระทรวงศกึ ษาธิการ 2535 : 52) ในการใชห ลักสูตรมธั ยมศึกษาตอนตน พุทธศกั ราช 2521 พบวาหลักสูตรวิชาสังคม ศึกษามีปญหา เน่ืองจากการกําหนดเนื้อหาของวิชาบังคับน้ันไมไดแยกใหเห็นเปนรายวิชาตางๆ เหมือนหลักสตู รเดมิ แตไ ดใชห ลกั สตู รบรู ณาการวิชาตางๆ เขา ดว ยกนั วชิ าศลี ธรรมจรรยาจงึ หายไป จากหลักสูตร แทท่ีจริงแลวเนื้อหาสาระของวิชาศีลธรรมยังคงบูรณาการอยู ท้ังในวิชาบังคับและ วิชาเลือก ดังนั้นจึงมีเสียงเรียกรองวิพากษวิจารณจากองคกรและบุคคลวาในการกําหนดหลักสูตร ไมใหความสําคัญตอวิชาพระพุทธศาสนามากเทาท่ีควรกระทรวงศึกษาธิการ จึงไดประกาศเพิ่ม เติมเน้ือหาในหลักสูตรวิชาสังคมศึกษาระดับมัธยมศึกษาตอนตน แมวาประกาศเพ่ิมเติมครั้งนี้จะ เปนเร่อื งของการเจตนาดขี องบุคคลหลายฝายก็ตาม จากการนเิ ทศนต ิดตามและประเมินผลการใช หลักสูตร พบวามีปญหาท้ังในดานการปฏิบัติและการจัดการเรียนการสอน กลาวคือ โรงเรียนตอง หาเวลาพเิ ศษมาจดั สอนเพ่ิม เพราะหลักสตู รเพ่มิ เนือ้ หาแตไ มเพม่ิ คาบเวลาใหครูผสู อนสวนใหญ และยังไมมีความเขาใจลึกซึ้งถึงหลักธรรมดีพอโรงเรียนขาดครูผูมีความรูเรื่อง พุทธศาสนาอยางแทจริง การสอนก็เปนไปตามท่ีกลาวไวในตํารามุงการทองจํามากกวาการ วิเคราะหและปฏบิ ตั ิ

7 นอกจากน้ีครูและบุคคลในสังคมก็ไมเปนตัวอยางที่ดีแกนักเรียนทั้งในดานความ ประพฤติและการปฏิบัติ ดังนั้นในแผนพัฒนาการศึกษา การศาสนาและวัฒนธรรมของ กระทรวงศึกษาธิการจึงยังคงใหความสําคัญตอการพัฒนาคุณธรรม จริยะธรรม มาโดยตลอด (กระทรวงศึกษาธกิ าร 2535 : 56) เหตุผลและความจําเปนที่ตองปรับปรุงหลักสูตรพระพุทธศาสนาระดับมัธยมศึกษา ตอนตน ฉบับปรบั ปรุง พ.ศ. 2533 1.1 ขอมลู และสภาพปญ หา 1.1.1 เนื่องจากกระทรวงศึกษาธิการไดปรับปรุงโครงสรางหลักสูตร ท้ังประถมศึกษาและมัธยมศึกษาใหม เพื่อใหตอบสนองเปาหมายท้ังการพัฒนาตัวผูเรียนและ การพัฒนาหลักสูตรทองถิ่นตามศักยภาพ จึงกําหนดใหมีวิชาบังคับเลือกเพ่ิมเติมมาในโครงสราง โดยปรับลดจํานวนคาบของวิชาแกนลง และใหมีคาบของวิชาบังคับเลือกและเลือกเสรีมากขึ้น วิชาสังคมศึกษาซ่ึงเปนวิชาบังคับวิชาหน่ึงในหลักสูตร ไดรับผลกระทบจากการปรับโครงสรางของ หลักสูตรนี้ โดยเฉพาะในสวนวิชาบังคับแกน ซึ่งเหลือเพียงสัปดาหละสองคาบ ทําใหการกําหนด เนื้อหาของวิชาสังคมศึกษาโดยสวนรวมตองปรับลดตามคาบเวลาไปดวย เน้ือหาของ พระพุทธศาสนาจึงถูกตัดทอนใหนอยลงไปทั้งคาบเวลาและเนอ้ื หา 1.1.2 รูปแบบการเขียนคําอธิบายรายวิชาในหลักสูตรปรับปรุงกําหนด เนอ้ื หาไวใ นลกั ษณะหัวขอ เรอื่ ง หรอื ความคดิ รวบยอดไมร ะบุรายละเอียดของเน้ือหา และเนื่องจาก วิชาสังคมศึกษามีลักษณะบูรณาการ ดังกลาวแลวจึงดูเสมือนวาเนื้อหาพระพุทธศาสนาหายไป หรือไมเ ดนชัด สมกับความสาํ คญั ทีเ่ ปน ศาสนาทีค่ นสวนใหญน ับถือ 1.1.3 การจัดการเรียนการสอนเรื่องคุณธรรมและจริยะธรรม ในลักษณะ บูรณาการในวิชาบังคับ และสอดแทรกผสมผสานในวิชาอื่นๆ นั้น มีลักษณะไมคอยเหมาะสม เนื่องจากพุทธศาสนาเปนสถาบันหลักของชาติมีบทบาทสําคัญในชีวิตความเปนอยูของคนไทยมี ความสัมพันธกับวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณีของไทยมาโดยตลอด การจัดการเรียนการ สอนจงึ ตอ งอาศยั ฝกฝนอบรมอยา งตอเนื่องเปนระบบรวม ทั้งมีความจําเปนที่จะตองพัฒนา อบรม ครูผูสอนใหมีความรูความเขาใจในเร่ืองพระพุทธศาสนาหลักธรรมคําสอนและแนวปฏิบัติเพ่ือให การจัดการเรียนการสอนวิชาพุทธศาสนาและการปลูกฝง คุณธรรมบังเกดิ ผลอยางแทจรงิ 1.2 ขอเสนอแนะในการปรับปรุงหลักสูตร ควรมีการแกไขหลักสูตร ฉบับ ปรับปรุง พ.ศ. 2533 โดยไมใหกระทบกระเทือนโครงสรางหลักสูตรโดยสวนรวมท้ังน้ี อาจเพ่ิมเติม เน้ือหาและเวลาเรียนในระดับมัธยมศึกษาตอนตน ดังนี้ คือเพิ่มวิชา “พระพุทธศาสนา” เปนวิชา

8 เลือกเสรีในกลุมวิชาสังคมศึกษากําหนดใหเรียนสองคาบตอสัปดาหตอภาคเรียนได 1 หนวย การเรยี นรวม 80 คาบ ตอป ท้ังยังกําหนดใหนัดเรียนท่ีนับถือพุทธศาสนาทุกคนตองเรียน (กระทรวง ศกึ ษาธกิ าร 2535 : 60) 2. เน้ือหาของวิชาพระพุทธศาสนา หลักในการจัดเน้ือหาสาระและกิจกรรมการ เรียนการสอนตามหลักสูตรพระพุทธศาสนานอกจากจะคํานึงถึงเวลาเรียนแลว ยังไดจัดให เหมาะสมกับวัยของผูเรียนในแตละระดับ โดยเรียงลําดับความยากงาย ตามท่ีไดกําหนดไวใน หลกั สูตรใหจ ัดการเรียนการสอนรายวชิ าละ 2 คาบ / สัปดาห / ภาค นั้น เพ่ือใหผเู รียนไดศึกษาและ ฝกปฏิบัติไปพรอมๆ กันโดยใหไดท้ังความรูและไดปฏิบัติจริงสามารถนําหลักธรรมไปปฏิบัติไดใน ชีวิตประจําวนั ทัง้ นม้ี ีสาระสําคญั 2 สวนดังนค้ี อื สวนท่ีเปนเน้ือหา มุงใหผูเรียนไดเรียนรูส่ิงท่ีควรจะรูในฐานะที่เปนพุทธศาสนิกชน ซ่ึงจะมีลักษณะความรูในเน้ือหาที่เก่ียวกับพระรัตนตรัยและเร่ืองที่เก่ียวของ เชน พุทธประวัติ หลกั ธรรม สถานะและภารกิจของพระสงฆว ัฒนธรรมและประเพณไี ทย สวนท่ีเปนภาคปฏิบัติมุงใหผูเรียน รูจักคิด รูจักทํา รูจักนําความรูในเน้ือหาเกี่ยวกับ หลักธรรมท่ีเรียนมาไปใชในชีวิตจริง และสภาพแวดลอมทั้งทางธรรมชาติ ทางวัตถุ และทางสังคม โดยเนนวิธีเรียนวิธีสอนท่ีเนนการใชปญหาหรือวัตถุเปนตัวตั้งใหผูสอนชวยกระตุนหรือช้ีแนะ ใหผเู รียนรูจ ักสงั เกต รูจ ักแกป ญ หา หรือรจู ักหาทางบรรลผุ ลตามที่มุงหมาย ดวยการนําหลักธรรมท่ี ไดศึกษาเปนแนวทางในการคิดพิจารณาแกปญหาหรือปฏิบัติใหบรรลุผลตามที่มุงหมายน้ัน อันจะเปนการฝกการคิดเปน ทําเปน แกปญหาเปน รวมท้ังใฝหาความรู และฝกลงมือกระทํา (กระทรวงศกึ ษาธิการ 2535 : 76) กรอบเนอื้ หาสาระของหลักสูตรพระพทุ ธศาสนาระดับมัธยมศกึ ษา - ประวัติและความสําคัญของพระพทุ ธศาสนา - พุทธประวตั ิ ประวัติพุทธสาวก พทุ ธสาวิกา และชาวพทุ ธตวั อยาง - หลักธรรมทางพทุ ธศาสนา - พระสงฆและการปฏบิ ัติตนที่เหมาะสมตอพระสงฆ - พระไตรปฏ ก พทุ ธศาสนสภุ าษติ - หนาทช่ี าวพทุ ธ - การบรหิ ารจติ และเจรญิ ปญ ญา - มารยาทชาวพุทธ ศาสนพธิ ี

9 ในกรอบเนื้อหาท่ีกลาวมาน้ัน จะอยูในสวนหลักสูตรวิชาพระพุทธศาสนา ในแตละ ระดับชั้นซง่ึ ไดแสดงใหด ูตามโครงสราง จากนี้ ตารางท่ี 1 จาํ นวนเวลาท่ีนกั เรียนช้ันมธั ยมศกึ ษาตอนตน เรยี นวิชาพระพุทธศาสนาตามหลักสูตร ชั้น / ชัน้ มัธยมศกึ ษา ช้นั มธั ยมศกึ ษา ชั้นมธั ยมศึกษา จาํ นวนคาบ / ปท ี่ 1 ปที่ 2 ปท่ี 3 รายวิชา 72 คาบ 72 คาบ 72 คาบ ํลาดับท่ี รวมคาบเวลาเรียน รอยละ หัวขอ เร่อื ง 36 คาบ 36 คาบ 36 คาบ 36 คาบ 36 คาบ 36 คาบ ส 018 ส 019 ส 0110 ส 0111 ส 0112 ส 0113 216 100 1. ประวัตแิ ละความสาํ คัญ 8 2 6 2 6 2 26 12 ของพระพุทธศาสนา 2. พทุ ธประวตั ิ ประวัตพิ ทุ ธ 4 4 4 4 6 4 26 12 สาวก พุทธสาวกิ า และ ชาวพทุ ธตัวอยา ง 3. หลักธรรมทางพระพุทธ 8 8 10 8 8 8 50 23 ศาสนา 4. พระสงฆ และการปฏบิ ัติ 2 2 2 2 2 2 12 5 คนทีเ่ หมาะสมตอ พระสงฆ 5. พระไตรปฎ ก พุทธศาสน 3 9 3 9 3 9 36 17 สุภาษิต ภาษาบาลี และคําศัพท 6. หนา ท่ชี าวพทุ ธ 1 1 1 1 1 1 63 7. การบริหารจิต และ 4 4 4 4 4 4 24 11 การเจรญิ ปญญา 8. มารยาทชาวพทุ ธ 6 6 6 6 6 6 36 17 ศาสนพธิ ี วันสาํ คัญทาง พุทธศาสนา ทม่ี า : สํานกั งานเขตการศึกษา กทม., จํานวนนกั เรยี นในเขตการศึกษา กทม (กรงุ เทพมหานคร : หจก. ไอเดยี สแควร, 2548), 80. สรุปการจัดรายวิชาพระพุทธศาสนาระดับช้ันมัธยมศึกษาตอนตน กําหนดใหเรียน ตามหัวขอท้ัง 8 หัวขอ มีขอบขายเน้ือหาสาระและจุดเนนแตกตางกันไปตามหัวขอของแตละวิชา

10 จดุ เนนในบางเรื่องตอ งการใหรูในเร่ืองเดียวกันตลอดทุกช้ัน ดังน้ัน เน้ือหาสาระจะเหมือนกันตลอด แตการกําหนดกิจกรรมจะแตกตางกันไปตามวัยละความจําเปนของผูเรียนในแตละระดับ จุดเนน ในและหัวขอจะกระจายใหเห็นตลอดตามแนวนอน และอัตราเวลาเรียนโดยประมาณของแตละ รายวชิ าจะชวยใหผูสอนมองเหน็ วาควรจะใชเวลาในการสอนแตล ะหวั ขออยางไร รายวิชา ส 0113 พระพุทธศาสนา ประกอบดวย 8 หัวขอเรื่องดังนี้ (เอกรินทร ส่ี มหาศาล, ดนัย ไชยโยธา และ สมเกยี รติ ภรู ะหงษ 2533 : 6) 2.1 ประวัติและความสําคัญของพระพุทธศาสนา ใหรูถึงประโยชนของศาสนา การเผยแพรพระพุทธ ศาสนาเขาสูประเทศไทย และความสําคัญของพระพุทธศาสนาตอสังคมไทย ในฐานะเปน ศาสนาประจําชาติ 2.2 พุทธประวัติ ประวัติพุทธสาวก พุทธสาวิกา และชาวพุทธตัวอยาง ใหมี ความรูเก่ียวกับพุทธประวัติ ประวัติของพุทธสาวก พระสารีบุตร พระโมคคัลลานะ และชาวพุทธ ตัวอยา ง จติ ตคหบดี เพ่ือนําแบบอยางการประพฤติปฏิบัติของทานเหลาน้ีมาเปนแบบอยางในการ ดาํ เนินชวี ติ เพ่ือพัฒนาตนเองและสงั คม 2.3 หลักธรรมทางพุทธศาสนาใหมีความรูความเขาใจถึงบทพระรัตนตรัย และ ไตรสรณคมน พรอมทั้งนําหลักธรรมในเรื่องอริยะสัจสี่ประการ และหลักธรรมสําคัญสําหรับใชใน การดําเนินชีวิต 2.4 พระสงฆและการปฏิบัติตนที่เหมาะสมตอพระสงฆ ใหมีความรูความเขาใจ ถึงบทบาทของพระสงฆในฐานะผูสบื ทอดพระศาสนา และการปฏิบัตติ นที่เหมาะสมกบั พระสงฆใน ทีส่ าธารณะ ทงั้ กาย วาจา และทางจติ ใจ 2.5 พระไตรปฏก พุทธศาสนสุภาษิตใหมีความรูความเขาใจหลักการอานภาษา บาลี เพือ่ ใชประโยชนในการอานพุทธศาสนสภุ าษติ คําศัพททางพระพุทธศาสนา บทสวดมนตที่ใช ใน ศาสนพิธี และนําพุทธศาสนสุภาษิตเหลานั้นมาเตือนสติในการประพฤติปฏิบัติทั้งทางสวนตัว และตอบดิ ามารดา รวมทง้ั เขา ใจความหมายทแ่ี ทจ ริงของคาํ ศพั ทภ าษาบาลีที่ใชใ นพุทธศาสนา 2.6 หนาท่ีชาวพุทธ ใหเขาใจความหมาย และหนาท่ีของพุทธศาสนิกชนวาตอง มีหนาท่ีศึกษาหาความรูปฏิบัติตามหลักธรรมประเพณี พิธีกรรมตามวันสําคัญของศาสนา รวมทั้ง เผยแพรปกปองพระศาสนา สามารถปฏิบัติหนาท่ี ในฐานะเปนพุทธศาสนิกชนไดอยางถูกตอง เหมาะสม 2.7 การบริหารจิตและเจริญปญญา ใหรูความหมายและประโยชนของการฝก สมาธิ โดยใหฝกหัดสมาธิตามหลัก อาปาณสติ เพ่ือใหเกิดปญญาตามหลักปญญา 3 คือ สุตตม

11 ปญญา จินตามยปญญา และภาวนามยปญญา มุงใหผูเรียนฝกปฏิบัติ เพื่อพัฒนาความจํามีนิสัย รักการอา น และเปนนกั ฟง ทด่ี ี 2.8 มารยาทชาวพุทธ ศาสนพิธี ใหมีความรูความเขาใจ และเห็นความสําคัญ ของการปฏิบัติตนไดถูกตองเหมาะสมตามมารยาทชาวพุทธ ในเรื่องมารยาทในการรับประทาน อาหาร มารยาทในการเคารพ มารยาทในการยืน รวมทั้งรูจักปฏิบัติศาสนพิธีในเร่ืองการจัดโตะหมู บชู า การจัดธปู เทียน การอาราธนาศลี การสมาธารศลี และการปฏิบตั ิตนอยา งถกู ตอ งในวนั สําคัญ ทางพุทธศาสนา 3. รายละเอียดเฉพาะหนว ยการเรยี นรทู ่ี 3 เร่อื งหลักธรรมทางพระพทุ ธศาสนา 3.1 จุดประสงคการเรียนรูสําหรับหนวยการเรียนที่ 3 เรื่องหลักธรรมเพื่อการ ดําเนินชีวิต 3.1.1 รูและเขาใจความหมายของหลกั ธรรมทางพทุ ธศาสนา 3.1.2 ตระหนักถึงคุณคา ของหลักธรรมทางพทุ ธศาสนา 3.1.3 สามารถนาํ หลกั ธรรมทีไ่ ดศกึ ษามาเปน แนวทางในการดาํ เนนิ ชวี ิตได 3.2 เนอื้ หาสําคญั ของหนว ยการเรียนรูที่ 3 เรื่องหลักธรรมเพ่ือการดําเนินชีวิต 3.2.1 อริยะสัจ 4 มีความจริงอยู 4 ประการ คือ การมีอยูของทุกข เหตุแหง ทุกข ความดบั ทกุ ข และหนทางไปสูความดับทุกข ความจรงิ เหลานีเ้ รยี กวา อริยสัจ 4 3.2.1.1 ทุกข คือ การมีอยูของทุกข เกิด แก เจ็บ และตายลวนเปน ทุกข ความเศราโศก ความโกรธ ความอิจฉาริษยา ความวิตกกังวล ความกลัวและความผิดหวัง ลวนเปนทุกข การพลัดพรากจากของที่รักก็เปนทุกข ความเกลียดก็เปนทุกข ความอยาก ความ ยึดม่ันถือม่ัน ความยึดติดในขันธทั้ง 5 ลวนเปนทุกข 3.2.1.2 สมุทัย คือ เหตุแหงทุกขเพราะวิชา ผูคนจึงไมสามารถเห็น ความจริงของชวี ิต พวกเขาตกอยใู นเปลวเพลงิ แหง ตัณหา ความโกรธ ความอิจฉารษิ ยา ความเศรา โศก ความวติ กกังวล ความกลวั และความผิดหวงั 3.2.1.3 นิโรธ คือ ความดับทุกข การเขาใจความจริงของชีวิตนําไปสู การดบั ความเศราโศกทั้งมวล อนั ยงั ใหเ กดิ ความสงบและความเบกิ บาน 3.2.1.4 มรรค คอื หนทางนําไปสูความดับทุกข อันไดแก อริยมรรค 8 ซึ่งไดรับการหลอเล้ียงดวยการดํารงชีวิตอยางมีสติความมีสตินําไปสูสมาธิและปญญาซ่ึงจะ ปลดปลอยใหพนจากความทุกขและความโศกเศราทั้งมวล อันจะนําไปสูความศานติและความ เบิกบาน พระพุทธองคไดทรงเมตตานําทางพวกเราไปตามหนทางแหง ความรแู จงนี้

12 3.2.2 โลกธรรม 8 โลกธรรม คือ ธรรมหรือความจริงที่มีอยูประจําโลก โลกในที่นี้หมายถึงสังคมมนุษย เราไมสามารถหลีกหนีหรือขจัดโลกธรรมทั้ง 8 ออกไปได เราจึง ตองเรียนรูเพื่อจะดํารงอยูโดยไมตกอยูภายใตการครอบงําของโลกธรรมท้ัง 8 ซึ่งมีสาระสําคัญ ดังตอ ไปนีค้ ือ 3.2.2.2 ลาภ หมายถึง ส่ิงท่ีไดมาแลวสรางความพอใจใหบังเกิดแก เรา ในท่ีนี้หมายถึงทรัพยสินเงินทอง การไดลาภอาจไดมาดวยการทํางานดวยหยาดเหงื่อแรงงาน หรอื ไดมาโดยบงั เอิญ 3.2.2.2 เส่อื มลาภ หมายถงึ ไมม ีลาภหรือมีแลว สญู หายไปหรือเสื่อม ถอยไปเพราะสาเหตุอยางใดอยางหน่ึงก็ตาม ผลที่ตามมาคือความไมสบายใจหรือเสียใจ ถือวา เปนทกุ ขใ นหลกั อริยะสจั 4 3.2.2.3 ยศ หมายถึง ความยิ่งใหญ ความเปน ใหญ แบงเปน - อิสริยยศ ไดแก ความยิ่งใหญท่ีไดมาโดยการแตงต้ัง ยกยองมอบหมายใหเ ปน ไปตามฐานะและหนาที่ - เกียรติยศ ไดแก การมีช่ือเสียง มีคุณความดีเปนท่ียกยอง ของสงั คม - บริวารยศ ไดแก การมีพวกพองบริวารมาก เชน มีลูกนอง มาก มีเพอ่ื นมาก 3.2.2.4 การเสื่อมยศ หมายถงึ การไมมียศทัง้ 3 ประเภทดังกลาว หรือ มีแลวแตเ สื่อมจากยศตาํ แหนง 3.2.2.5 การสรรเสริญยกยอง หมายถึง การท่ีบุคคลอื่นนําเอาคุณ ความดีหรือความสําเร็จในหนาที่การงานไปกลาวยกยองชมเชยใหปรากฏในหมูประชาชนทั่วไป ปรากฏการณด ังกลาวยอ มสรางความพอใจใหแกผ ูท่ไี ดรับ 3.2.2.6 ถูกนินทา หมายถึง การถูกตาํ หนิติเตียน โดยบุคคลหนึ่งนํา เรื่องราวหรือชื่อเสียงของอีกบุคคลหนึ่งไปพูดใหเกิดความเสื่อมเสียใหแพรกระจายไปในหมู ประชาชนทั่วไป เพื่อสรางความเสียหายใหเกิดแกบุคคลนั้นในดานตางๆ ถือเปนสิ่งที่คนไม ปรารถนาอีกประการหน่ึง 3.2.2.7 สุข หมายถึง ความสบายกายสบายใจ ท่ีเกิดขึ้นจากประสาท สัมผัสท้ัง 5 รวมท้ังความสุขทั่วไปที่เกิดขึ้นในชีวิตของปุถุชนท้ังหลาย คือความสุขท่ีเกิดจากการมี

13 ทรัพยความสุขท่ีเกิดจากการจับจายใชสอย ความสุขที่เกิดจากการไมเปนหน้ีเปนสิน และความไม เปน โรค ความสขุ ดังกลา วยอ มเปนทช่ี อบใจของสามญั ชนทวั่ ไป 3.2.2.8 ทุกข หมายถึง ความไมสบายกายสบายใจ เชนความเจ็บ ไขไดปวย ความไมสบายใจ ความคับแคนใจ ซึ่งเกิดจากสิ่งที่ไมพึงปรารถนา ทั้งหมดจัดเปน ความทุกข 3.2.3 อริยวัฑฒิ คือ หลักปฏิบัติที่จะนําบุคคลไปสูความเจริญรุงเรือง ความกา วหนา และความเปนอารยะชน หรอื ความเปน คนดีมีคุณธรรม 5 ประการคอื 3.2.3.1 ศรัทธา ความเชื่อในสิ่งที่ควรเชื่อ พระพุทธศาสนาสอนให เช่อื ในสงิ่ ตอ ไปนี้ - กมั มสัทธา คือ เชื่อในเร่ืองกรรมหรือ กฎแหงกรรม คือเชื่อ วา เมอื่ ทําสงิ่ ใดโดยมเี จตนา ยอมเปน กรรมกอ ใหเกิดผล - วิปากสัทธา คือ ความเช่ือผลกรรมเช่ือวากรรมที่ทําแลว ตอ งมีผล ผลตองมาจากเหตุ - กัมมสั สกตาสทั ธา คือ ความเช่ือวาทุกคนมกี รรมเปน ของตน - ตถาคตโพธสิ์ ทั ธา คอื ความเช่อื ในการตรัสรูของพระพทุ ธเจา 3.2.3.2 ศีล แปลวาปกติ กลาวคือปกติคนเราจะไมฆากัน แตเมื่อใด ท่ีคนเรามีพฤติกรรมสวนทางกับความปกติเหลาน้ีเมื่อน้ันเราเรียกกันวาผิดศีล ศีลจึงหมายถึงการ รักษาความปกติทางกายวาจา ใจ ศีลจึงเปนขอปฏิบัติเบ้ืองตนของการทําความดี ขอปฏิบัติดัง กลาวคือ ศลี 5 ไดแ ก - การไมฆ า สัตว - การไมล กั ขโมย - การไมป ระพฤติผดิ ในกาม - การไมพดู เทจ็ - การไมดืม่ สรุ า 3.2.3.3 สุตะ หรือการรับฟง เปนบอเกิดของปญญาเปนหนึ่งในสาม แนวทาง คอื สุตมยปญญา ปญ ญาท่ีเกดิ จากการฟง จินตามยปญญ ปญญาทีเ่ กิดจากการคิด และ ภาวนามยปญญา ปญญาท่ีเกิดจากการปฏิบัติ สุตะนอกจากหมายถึงการฟงแลว ยังหมายถึง การศึกษาเลาเรยี น การอานหนังสือ การศึกษาคน ควา วิชาการตางๆ ดวย พระพุทธองคทรงสง เสริม ความเคารพในการศึกษา ไดแก การต้ังใจศึกษาเลา เรยี น การเอาใจใสในการคนควาหาความรู การ

14 ตั้งใจฟงครูอธิบาย ทั้งนี้ก็เพื่อใหบุคคลประสบความสุขความเจริญอยางมีเหตุผลพระพุทธองคจึง สงเสริมใหรจู ักสดับตรบั ฟง หรอื ใหศกึ ษาหาความรอู ยูเ สมอ 3.2.3.4 จาคะ คือ การสละหรือเสียสละ ซ่ึงเปนการแสดงออกถึง ความมีนํา้ ใจที่ดตี อ กนั เปนการแสดงออกถงึ ความรกั ความเคารพ และความเห็นอกเห็นใจกัน โดย ไมคํานึงถึงความสุขความสะดวกสบาย และผลประโยชนของตนอยางเดียว สังคมท่ีเต็มไปดวย ความเสียสละหรือการใหหรือการบริจาคจะเปนสังคมที่มีความสงบสุข สมาชิกของสังคมก็อยู รวมกนั อยางมคี วามสุข สบายกายสบายใจ จาคะในอีกความหมายหน่ึงก็คือ การเสียสละความไม ดีไมงามท่ีเรียกวากิเลส อันเปนเหตุใหเกิดมลทินในจิตใจ เชนความเห็นแกตัว ความหลงผิด ความ โลภ ความโกรธ ความหลง ความเกียจคราน เปนตน การเสียสละในความหมายน้ีเปนการเสียสละ ข้ันสูง ทําไดยากตองอาศัยการฝกฝนอบรม แตหากทําไดจะกอใหเกิดผลดีทั้งตอตนเองและ สว นรวม 3.2.3.5 ปญญา คือ ความรูท่ัวถึง ความรูรอบในส่ิงท่ีควรรู รูจักคิด พจิ ารณาพระพุทธศาสนาไดแ สดงแนวทางทจ่ี ะทําใหเ กดิ ปญ ญาไว 3 ทางคอื - สุตมยปญ ญา คอื ปญญาที่เกิดตากการสดบั ตรับฟง - จินตามยปญญา คือ ปญญาที่เกิดจาการคิดโดยการนํา ความรทู ไ่ี ดจ ากการฟงมาพจิ ารณา - ภาวนามปญญา คือ ปญญาท่ีเกิดจากการนําความรูท่ีได จากการฟง และการคิดไปปฏิบตั ิ 3.2.4 มงคลชีวิต คือ การทําจิตไมหมอง หรือจิตปราศจากธุลี ปราศจาก กิเลศท้ังหยาบท้ังละเอียด อยางถอนรากถอนโคน กิเลสไมสามารถฟนกลับมาไดอีก ทําใหจิตใจ สะอาดผอ งใสนมุ นวลควรแกก ารงาน 3.2.4.1 โอรัมภาคสิ งั โยชน 5 หรือ กเิ ลสอยา งหยาบ 5 อยางคือ - สักกายทิฐิ คือ ความเห็นวาเปนตัวของตน หรือการยึด ติดในสงั ขาร - วิจกิ จิ ฉา คอื ความสงสยั ลังเล ไมแ นใจในการปฏิบตั ิธรรม - ลีลัพพตปรามาส คอื ความตดิ อยูในศลี พรตอนั งมงาย - กามราคะ คือ ความกําหนดั ในกาม - ความกระทบกระทงั่ ในใจ 3.2.4.2 อทุ ธมั ภาคยิ สงั โยชน 5 หรือกิเลสอยางละเอียด 5 อยา งคอื

15 - รูปราคะ คอื ความติดใจในอารมณแหงรูปฌาน - อรูปราคะ คือความปรารถนาในอรปู ภพ - มานะ คือความถือตน ถือเขา ถอื เรา - อุทธจั จะ คอื ความฟุง ซาน เกินกวาเหตุ - อวิชชา คอื ความเขลา ความไมร จู ริง ผูท่ีละกิเลส ท้ัง 10 อยางนี้ไดชีวิตยอมเปนสุข ปราศจากความทุกข พระผูท่ีปฏิบัติไดดังนี้คือผูที่สามารถกําจัดเหตุแหงทุกขไดโดยสิ้นเชิง ผูนั้นจะพบแตความสงบสุข ตลอดจนสังคมท่ีผูน้ันเขาไปอยูอาศัยก็จะไดผลของความดีทําใหสังคมมีความเปนระเบียบวินัย หรือมศี ีลไปดว ย เนอื้ หาของ “ชยมงั คลอัฏฐคาถา” 1. ประวตั ิชยมังคลอฏั ฐคาถา ประวัติของชยมังคลอฏั ฐคาถาน้ัน พระเทพสิงหบุราจารย (หลวงพอจรัล ฐิตธัมโม) แหงวัดอัมพวัน จังหวัดสิงหบุรี เปนผูคนพบคาถานี้ สืบเนื่องจากทานได นิมิตถึงสมเด็จพระพนรัตน แหงวัดปาแกวในคืนหน่ึงในนิมิตดังกลาว สมเด็จพระพนรัตนกลาววา ไดจ ารกึ บทสวดไวท ่ีวัดใหญช ยั มงคล จังหวดั สพุ รรณบุรี เพอ่ื ถวายพระเกียรติแกสมเด็จพระนเรศวร มหาราช สมเด็จฯ ไดขอใหพระเทพสิงหบุราจารยนําบทสวดดังกลาวไปเผยแพรใหประชาชนทั่วไป รบั ทราบ เม่ือทานต่ืนข้ึนทานถึงเดินทางไปถึงวัดใหญชัยมงคล และระยะเวลาดังกลาวมีการ บูรณะปฏิสังขรณพระเจดียใหญของวัดใกลจะส้ินสุดลง ทานจึงไดเดินทางลงไปในโพรงใกลพระ เจดีย และไดพบจารึกบทสวดมนตพาหุงมหากา ซ่ึงเปนบทสวดมนตท่ีสมเด็จพระพนรัตนแหงวัด ปาแกวไดถ วายใหส มเด็จพระนเรศวรมหาราชไวสวดเปนประจําเมอื่ เสด็จประทับในพระมหาราชวัง และระหวางศึกสงคราม ซึ่งปรากฏวา สมเด็จพระนเรศวรมหาราชมิไดเพล่ียงพล้ําตอขาศึกศัตรู และขณะทรงออกรบทรงมีชยั ชนะเสมอ นอกจากน้ี สมเด็จพระเจาตากสินมหาราชไดทรงสวดมนต พาหุงมหากาและนิมนตพระเถระมาสวดมนตบทดังกลาวบรรจุไวในองคพระสมเด็จพระเจาตาก สินมหาราชทรงกูชาติไดส ําเร็จเนื่องดวยการสวดมนตดังกลา ว พระเทพสิงหบุราจารยไดเผยแพรใหประชาชนท่ัวไปไดสวดมนตพาหุงมหากา ดงั กลา วซึง่ เปน ทม่ี าของชยมังคลอัฏฐคาถา 2. ความสําคญั ของชยมงั คลอฏั ฐคาถา ชยมงั คลอัฏฐคาถาเปนคาถาที่นิยมสวดกัน ในงานมงคล และในชีวิตประจําวันเปนอยางยิ่ง ในการทําวัตรเชาเย็นของพระสงคจะมีการสวด ชยมังคลอัฏฐคาถากอน ในงานพิธีมงคลจะนิยมสวด ชยมังคลอัฏฐคาถาเปนบทแรก เพื่อความ

16 เปนสิริมงคลและปดเปาสิ่งชั่วรายออกไปจากบริเวณพิธี และสําหรับคนทั่วไปแลว ชยมังคลอัฏฐ คาถาเปรียบเสมือนคาถาเพ่ือปองกันภัยอันตรายใหเกิดแคลวคลาด ดวยการมีสติที่ดี พระเน้ือหา ของพระคาถาสอนใหคนรูจักการแกปญหาตางๆ ดวยธรรม และการเอาชนะปญหาตางๆ ท่ีจะ เกิดขึ้นในแตละวันดวยสติ ดังเชนที่พระคาถาเปรียบปญหาตางๆ ในชีวิตคนเปนมารในรูปแบบ ตางๆ กันถงึ แปดอยางดวยกัน ผูท ่สี ามารถสวดทองและเขาใจในเน้ือหาของพระคาถาจะทราบและ เขาใจถึงหลักธรรมสําคัญตางๆ เชน อริยสัจ 4 อริยวัทฒิ โลกธรรม 8 และมงคลชีวิต ดังนั้นเราจึง มกั จะไดยินบทสวดนอ้ี ยเู ปน ประจาํ 3. เนือ้ หาและคตธิ รรมที่แฝงไวในชยมังคลอัฏฐคาถา ความเกี่ยวเน่ืองในเน้ือหา ของหนวยการเรยี นรทู ี่ 3 เรือ่ งหลักธรรมทางพระพทุ ธศาสนา วชิ าพระพุทธศาสนา ชัยชนะ ของพระพทุ ธเจา เราเรียกกันวา “ชัยมงคล” แปลวา ชยั ชนะ อันเปน มงคล คอื ชัยชนะทีด่ ีงามเปน ชยั ชนะเด็ดขาดนิรันดร ในการเอาแพเอาชนะกันสําหรับคนทั่วไป ผูไดชัยชนะมักกอเวรผูพายแพมัก เปนทุกขหาทางแกแคนใหจงได ผูชนะเขาก็ไมมีความสุขใจ คอยหวาดระแวง แตการที่พระพุทธองค ทรงชนะ ดว ยพระมหากรุณาเปนทต่ี ้งั ผูแพยอมแพเ พราะสํานึกวาตนเองผดิ เหน็ ชอบตามทพ่ี ระองค สัง่ สอน เพราะเหตุน้ีเองเราจงึ เรียกวา เปน “ชยั มงคล” เพราะอยางนอ ยก็เปนสริ มิ งคลแกเขาผนู ัน้ ชยมังคลอัฏฐคาถา มีท้ังหมด 8 บท เขียนเปนภาษาบาลี หากถอดความเปน ภาษาไทยและทําการศึกษาเพ่ิมเติมในเน้ือหาแตละบท จะทราบถึงวิธีการเอาชนะมารหรือทุกข ดวยวิธีการตางๆ ท้ังหมด 8 วิธี ซึ่งแตละวิธีนั้นก็มีที่มาจากหลักธรรมสําคัญในพระพุทธศาสนา อาทิเชน อริยะสัจ 4 โลกธรรม 8 อริยวัทฒิ และมงคลชีวิตเปนตน ในบทน้ีจะทําการแปลและถอด ความหมายของพระคาถาแตละบท พรอมท้ังนําเสนอเน้ือหาและเกร็ดความรูประกอบในแตละบท ดงั ตอไปนี้ บทสวดในภาษาบาลขี อง ชยมงั คลอฏั ฐคาถา คาถาบทที่ 1 พาหุง สะหัสสะมะภินิมมติ ะสาวธุ ันตัง ครเี มขะลัง อุทิตะโฆระสะเสนะมารงั ทานาธิธัมมะวธิ นิ า ชติ ะวา มุนินโท ตันเตชะสา ภะวะตุ เต ชะยะมังคะลานิ

17 ภาพท่ี 1 ภาพประกอบเนื้อหาบทสวดมนต บทท่ี 1 ท่ีมา : Shane Shelley, Buddaha Interactive [Online], accessed 10 September 2005. Available from http://buddhainteractive.com/th_painting/mara1.html. คาํ แปลภาษาบาลีคาของ ชยมงั คลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 1 เมอื่ พญามารเนรมติ แขน มากเปนพัน ถืออาวุธในมือ ขี่ชางครีเมขละสะพรึบพรอมดวยกองทัพนาสะพรึงกลัว พระจอมมุนีทรง เอาชนะไดดว ยทานบารมเี ปน ตน อันชอบธรรมดวยพระเดชน้นั ขอชยั มงคลจงมีแกทา น เนื้อเร่ืองและขอมูลประกอบของ ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 1 เหตุการณเกิด ขึ้นที่ใตตนโพธิ์ ริมฝงแมนํ้าเนรัญชรา พระบรมโพธิสัตวประทับน่ังขัดสมาธิผินพระพักตรสูทิศ ตะวันออก ต้งั พระวรกายตรงดํารงสมาธิมั่นเจรญิ อานาปานสติภาวนาต้ังปณธิ านแนวแน จะพยายาม เพื่อบรรลุสัมมาสัมโพธิญาณใหจงได แมวาเลือดเน้ือจะเหือดแหงไปเหลือแตหนังหุมกระดูกก็จะไม ยอมลุกขึ้นเปน อันขาด ขณะน้ันวสวัตถีมารกลัววาพระบรมโพธิสัตวจะกาวพนจากเงื้อมมือของตน จึงยกพล โยธามาผจญ ตัวพญามารเองก็เนรมิตแขนต้ังพันแขนถืออาวุธครบทุกมือ ข่ีพญาชางครีเมขละนํา พวกล่วิ ลอ หนาตานา สะพรงึ กลัวมาลอ มพระองค ออกปากขับไลใ หพ ระองคล ุกหนีไปมันอา งวารัตน บลั ลังก (ท่นี ัน้ ) น้เี ปนของมัน พระบรมโพธิสัตวตรัสตอบวา รัตนบัลลังกนี้เปนของพระองค เกิดขึ้นดวยบุญบารมีท่ี พระองคไดบําเพ็ญมาแตอดีตกาลนานหลายอสงไขยกัป พญามารแยงวา “เปนของตนเอง” และ ถามพระพทุ ธเจาวา “ทา นมพี ยานบา งไหมวาท่ีน่งั น้เี ปนของทาน”

18 พระองคทรงชี้พระดรรชนีลงพ้ืนดิน ตรัสวา “ขอวสุนธราจงเปนพยาน” นางสุนธราเจาแม ธรณีปรากฏกายบีบมวยผม ปลอ ยกระแสธารไหลมาทวมกองทพั พญามารจนพา ยแพห นไี ปในที่สุด มีพระพุทธรูปปางหนึ่งสรางขึ้นเพื่อเปนอนุสรณเหตุการณท่ีพระบรมโพธิสัตวผจญมาร จนไดรับชัยชนะตรัสรูเปนพระสัมมาสัมพุทธเจาในที่สุด พระพุทธรูปปางน้ีช่ือ “ปางมารวิชัย” ชาวบา นเรยี ก “ปางสดงุ มาร” ที่มาของชื่อน้ีก็คือคร้ังหนึ่งสมเด็จกรมพระยาดํารงราชานุภาพทอดพระเนตรเห็น พระพทุ ธรปู มารวชิ ยั องคห น่งึ พักตรไมคอยสวย จงึ รับสงั่ วา “องคนที้ าจะสะดงุ มาร” หลวงบรบิ าลบุรีภัณฑจําเอาไปเขียนบรรยายพระพุทธรูปองคน้ีตั้งไวที่พิพิธภัณฑสถาน แหงชาติ ใครไปเขาชมก็ไดเห็นและจดจําสนิทใจวา พระพุทธรูปท่ีประทับชี้พระดรรชนีขวาลง ขา งลา ง พระหตั ถซายวางทีพ่ ระเพลาชือ่ วา พระพทุ ธรูปปางสะดุงมาร สมเด็จฯ ทรงทราบภายหลังวา ท่ีพระองคตรัสเลนๆ กลับมีผูถือเปนจริงเปนจังก็ตอเม่ือ สายเสียแลว คนจํากนั ติดปากจงึ ปลอ ยเลยตามเลย ดร.ไซเลอ ร เอ็น มาร ผูสนใจคมั ภรี พุทธศาสนาไดบ ันทึกไววาฉากพระพุทธเจา ผจญมาร ในพุทธศาสนามักจะมีงูจํานวนมากเขามาประกอบอยูในภาพจิตรกรรมหลายแหงเขียนใหพญา มารและเสนามารมีงูมากมาย พันกายบาง เล้อื ยออกจากปากจากจมูก และรหู ูทงั้ สองขา ง อาจารยเสฐียร พันธรังษี กลาววา งูเปนสัญลักษณแทนความชั่วรายหรือกิเลสอยาง ทางคริสต ซาตานที่มาหลอกอาดัมกับอีฟก็มาในรางงู เพราะฉะน้ันงูกับมารก็เปนส่ิงเดียวกัน ภาพ จิตรกรรมจงึ วาดทงั้ มารทง้ั งู ถาหากพจิ ารณาถึงเหตุผลของจิตรกรท่ีมักเขยี นงไู วในภาพเหตกุ ารณพ ระพุทธเจา ผจญ มาร ถาดูใหด แี ลวเขาเขยี นตามท่ีคาถาพาหงุ บรรยายไวน ้นั เอง คําวา “อุทิตโฆรสเสนมารํ” น้ันไงที่แปลกันวาพรอมทั้งเสนามารโหรองกองกึกน่ันนะ หากแยกคําจะเห็นวาเราแปลกนั ผดิ มานานแลว อุทิต (เกิดขึ้น โผลขึ้น) โฆร (ยอมาจาก โฆรวิส งูพิษราย) สเสนมารํ (พรอมเสมามาร) รวมแลวแปลวา “พรอมท้ังเสมามารมีงูออกมาจากรางกาย” ดวยเหตุผลนี้เอง จิตรหลายยุคหลาย สมยั จงึ ตคี วามหมายของมารออกมาเปนภาพงู มาร ที่วานี้ไมจําเปนตองเปนเทวดาอันธพาล แตเปนสัญญาลักษณแทนกิเลส (โลภ โกรธ หลง) พระโพธิสัตวผ จญกองทพั มารก็คือ พระองคทรงเอาชนะกเิ ลสใหไ ดน้ันเอง นางธรณี เปนสัญลักษณแทนพระบารมีท่ีทรงบําเพ็ญมาแตอดีตชาติ การอางนางธรณี เปนพยานก็คอื ทรงลําลกึ ถึงคุณความดที ่ีเคยกระทํามาน้นั เอง

19 หลกั ธรรมที่แฝงไวใ น ชยมงั คลอฏั ฐคาถา คาถาบทท่ี 1 บทที่ 1 พระคาถากลาวถึง ทานบารมี ท่ีพระพุทธเจาทรงแสดงแกพญามารนั้น แทจริง คือการสอนในเรื่องของ กัมมสัทธา (ความเชื่อในเร่ืองของกฏแหงกรรม) ซึ่งเปนหัวขอยอยใน อริยวัทฒิ ซึ่งพระคาถาแสดงใหผูสวดเห็นวาการที่พญามารไดทํารายพระพุทธเจาน้ันแลวทายที่สุด ก็ไดรบั ผลกรรม ซึ่งผลกรรมในเรอ่ื งน้ีคอื อุทกภัยหรือนาํ้ ท่ีทว มทน มาจากพระแมธ รณีทรงบีบมวยผม ทําใหผทู ี่กระทํากรรมชว่ั คอื พญามารนนั้ ตอ งไดร ับความทกุ ขน ไี้ ป บทสวดในภาษาบาลขี อง ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 2 มาราตเิ รกะมะภิยชุ ฌติ ะสพั พะรัตติง โฆรัมปะนาฬะวะกะมักขะมะถัทธะยักขงั ขนั ตสี ุทันตะวธิ ินา ชิตะวา มุนินโท ตนั เตชะสา ภะวะตุ เต ชะยะมังคะลานิ ภาพท่ี 2 ภาพประกอบเน้อื หาบทสวดมนต บทท่ี 2 ท่มี า : Shane Shelley, Buddaha Interactive [Online], accessed 10 September 2005. Available from http://buddhainteractive.com/th_painting/mara1.html. คําแปลภาษาบาลีคาของ ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 2 เม่ืออาฬวกยักษผูดุราย หยาบชาและโหดเห้ียม สูรบกับพระพุทธเจาอยางทรหดยิ่งกวาพญามาร ตลอดราตรีพระจอมมุนี ทรงเอาชนะไดดว ยขนั ติวธิ ีท่ที รงฝกฝนมาดี ดว ยเดชแหงชัยชนะนั้น ขอชยั มงคลจงมแี กท า น

20 เนื้อเร่ืองและขอมูลประกอบของ ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทที่ 2 ณ ปาลึก ชายแดนเมืองอาฬวีมีพวกยักษอาศัยอยูยักษท่ีวาน้ีทางดานมนุษยวิทยามีหลักฐานอางอิงวาเปน มนุษยเผาหน่ึง ไมใชยักษตัวใหญมีเข้ียวแบบในรามเกียรติ์ เจาเมืองอาฬวีออกไลลาสัตว ไลตาม เน้ือถลําเขาปาลึก พวกยักษจับไดก็จะถลกหนังกินเนื้อ เจาเมืองขี้ขลาดกลัวตายออกปากสัญญา วาถา ปลอ ยตนไปจะสงคนมาใหยักษก ินทุกวนั ดวยพระมหากรุณาที่คุณตอชาวอาฬวี พระพุทธองคจึงทรงเสด็จไปหาอาฬวกยักษ บังเอิญเวลานั้นพวกยักษไมอยู พระองคจึงเสด็จเขาไปประทับน้ัน ณ ท่ีนั่งของพญายักษ เมื่อยักษ กลับมาเจอเขาจึงตวาดดวยความโมโหสุดขีด “สมณะโลนลุกข้ึน” พระองคทรงลุกขึ้นอยางวางาย ยกั ษไ ดใจเลยสงั่ ใหพระองคล กุ ๆ น่ังๆ เดนิ เขา หอ งออกหอง เปนท่สี นุกสนาน อาฬวกยักษถึงจะเปน คนเถ่ือน ใชวาจะไมเคยรูวาพระพุทธเจานั้นเปนพระศาสดา ที่มีคนเคารพนับถือมากมาย การที่ สามารถส่งั ใหค นท่ยี ิง่ ใหญขนาดน้ที ําตามอยางไมขัดขืนตลอดคืนจึงทําใหภูมิใจท่ีปราบศาสดาเอก ของโลกได จิตใจจึงผอนคลายความดุรายลง พอไดจังหวะพระพุทธองคก็คอยๆ สอนใหยักษรู ความผิดชอบชวั่ ดี ยกั ษก ซ็ ักถามขอของใจแจมแจง จนในที่สดุ ยอมรบั เอาพระรตั นตรยั เปนสรณะ เมื่อมนุษยกินคนถือศีลหา สันติสุขมิไดเกิดเฉพาะแกชาวเมืองอาฬวีหากรวมถึงเพื่อน มนุษยรวมโลกดวยเพราะฉะน้ันชัยชนะของพระพุทธองคคร้ังน้ีจึงเปนชัยชนะนํามาซึ่งสิริมงคล อยา งแทจริง หลกั ธรรมท่แี ฝงไวใ น ชยมงั คลอัฏฐคาถา คาถาบทที่ 2 บทท่ี 2 พระคาถากลา วถงึ ขนั ติบารมีท่ีพระพุทธเจาทรงมีตออาฬวกะยักษปา ซึ่งคาถา บทนี้แสดงใหเห็นถึงวิธีการดับทุกข โดยการคนหาสมุทัย (เหตุแหงความทุกข) ซึ่งเปนหลักธรรมใน อริยะสัจ 4 พระคาถาไดแสดงใหเห็นวาพระพุทธเจาทรงใชวิธีการตางๆ เหลานี้เพ่ือคนหา สมุทัย ท่ีเกดิ ข้นึ กับพวก อาฬวกะ คือ สุตมยปญญา คือ การรับฟงและรับรูถึงปญหาของพวกอาฬวกะ วาเปนคนปาไมเคย ไดรบั รธู รรมะไมร จู ักผิดชอบช่วั ดี ทาํ ทกุ อยางตามสัญชาตญิ าณไมรจู ักการยับยัง้ ใจ จินตามยปญญา คือ การนําเรื่องที่ไดรับฟงมาคิดพิจารณา วาคนปาเหลานี้เมื่อไมรูจัก ธรรมตอ งสอนธรรมใหเขาใจ ภาวนามยปญญา คือ การนําผลจากการฟงและการคิดไปปฏิบัติใหเห็นผล เมื่อพระ พุทธ เจาทรงสอนธรรมให อาฬวกะก็เกิดปญญา และเร่ิมรูจักผิดชอบชั่วดี ความทุกของผูคนที่เคย ถกู รุกรานจากพวกอาฬวกะกห็ มดไป น่ีคือตัวอยางการคนหาเหตุแหงทุกข ดว ยปญ ญา และการดับ ทกุ ดว ยธรรม

21 บทสวดในภาษาบาลขี อง ชยมงั คลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 3 นาฬาคริ งิ คะชะวะรงั อะติมตั ตะภตู ัง ทาวัคคิจักกะมะสะนีวะ สุทารุณันตงั เมตตัมพุเสกะวธิ นิ า ชติ ะวา มุนินโท ตนั เตชะสา ภะวะตุ เต ชะยะมงั คะลานิ ภาพที่ 3 ภาพประกอบเน้อื หาบทสวดมนต บทท่ี 3 ทมี่ า : Shane Shelley, Buddaha Interactive [Online], accessed 10 September 2005. Available from http://buddhainteractive.com/th_painting/mara1.html. คําแปลภาษาบาลีคาของ ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 3 เมื่อพญาชางชื่อนาฬาคิรี ตกมัน ดุรายยิ่งนัก ประดุจไฟปา ดุจจักราวุธ เหมือนฟาผา พระจอมมุนีทรงเอาชนะไดดวยวิธีรด ดวยน้ําคือเมตตา ดวยเดชแหงชยั ชนะนั้น ขอชยั มงคลจงมแี กทาน เน้ือเรื่องและขอมูลประกอบของ ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 3 เร่ืองราว เบื้องหลังมีวา พระดัง (ในทางไมดี) ชื่อเทวทัต ถูกกิเลสครอบงํา อยากเปนใหญปกครองพระสงฆ แทนพระพุทธองค จึงไดยุยงใหเจาชายอชาตศัตรูกอการกบฏ ยึดราชสมบัติ จับพระราชบิดาของ ตนขังคุกจนสิ้นพระชนม สงนายขมังธนูไปดักทํารายพระพุทธองคแตแผนการลมเหลว จึงวางแผน ท3ี่ คอื ปลอยชางตกมนั ช่อื นาฬาคริ ี ใหเ หยียบพระพุทธองค ขณะเสด็จออกบณิ ฑบาตโปรดสตั ว

22 เชาตรูวันน้ันพระพุทธองคเสด็จออกโปรดสัตวตามเสด็จดวยพระอานนทพระอานุชา พญานาฬาคิรีถูกนายควาญชางปลอยออกมา เพราะไดรับบัญชาจากนายเหนือหัว วิ่งทะยานออก สูถนนดวยความเมามันรองกองโกญจนาท บายหนามายังบาทวิถี ท่ีพระพุทธองคดําเนินมา มหาชนวง่ิ หนีกนั อลหมาน พระอานนทพุทธอนุชาเหน็ ดงั นนั้ เกรงพยนั อันตรายจะบังเกิดแกพระพุทธองค จึงรีบวิ่ง ออกไปหมายจะสกัดกั้นพญาชางตกมัน ยอมถวายชีวิตเพื่อปองกันพระบรมศาสดา ท้ังๆ ท่ีตนเปน เสขบุคคล ไมไดบรรลุมรรคผลระดับสูงถึงขั้นมีอภิญญษอะไรจะไปสยบพญาชางตกมันไดก็มิได คํานงึ พระพุทธองคตรัสเรียกพระอานนทใหถอยกลับมาก็มิยอมถอย พญาชางร่ีเขาใส พระองคจ ึงทรงทาํ ปาฏิหาริยข บั พญาคชสารใหว งิ่ เลีย่ งพระอานนทไ ปอีกทางหนง่ึ ขณะน้ัน ทารกนอยคนหน่ึงถูกแมทิ้งไวกลางถนนเพราะกลัวตายรองไหจานาเวทนา ยงิ่ นัก พญาชางเปลี่ยนเขม็ จากพระอานนทห ันมาหมายกระทบื เดก็ อยูพ อดี สมเดจ็ พระจอมมนุ ที รงแผเ มตตาภนิ ิหารดงั หนึง่ ทรงหลั่งกระแสธารอันเยน็ สนทิ ตกตอ ง ดวงจิตพญาชาง ความดุรายเมามันพลันหายไปส้ิน มันเดินเขามาหมอบแทบพระยุคลบาทยกงวง จบบนกระพองถวายอภิวาทรับพระโอวาทจากพระพุทธองค แลวมันก็ลุกขึ้นเดินเช่ืองชากลับ โรงชา ง หลกั ธรรมที่แฝงไวใ น ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 3 บทท่ี 3 พระคาถากลาวถึงเมตตาบารมี ท่ีมีใหกับ ชางนาฬาคิริง บทคาถาน้ีแสดงให เห็นวาความเมตตาเปน มรรค (หนทางแหงการดับทุกขท้ังปวง) และเปนหนทางแหงการตัดซึ่งวง เวียนแหงกรรมออกไปโดยส้ินเชิง ดังจะดูไดจากการท่ีพระองคทรงเลือกใชวิธีการแผเมตตาใหกับ สัตวรายท่ีกําลังจะเขามาทํารายพระองคแทนการเร่ิมตนกฎแหงกรรมดวยการฆาสัตวนั้นเสีย และ เม่อื บารมีแหงความเมตตาแผไ ปถึงจติ ใจของสัตว ความดุรายก็ลดลงเหมือนกับการท่ีคนเมตตาตอ สุนัข มนั ก็จะกลายเปนเพ่ือนที่ดีตอคนๆ น้ันตลอดไป แตหากใครทํารายมันมันก็จะทํารายคนๆ น้ัน ทกุ ครัง้ ไปเชน กนั

23 บทสวดในภาษาบาลขี อง ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 4 อกุ ขติ ตะขคั คะมะติหัตถะสทุ ารณุ ันตงั ธาวันตโิ ยชะนะปะถังคลุ มิ าละวนั ตงั อิทธภี สิ งั ขะตะมะโน ชติ ะวา มุนินโท ตันเตชะสา ภะวะตุ เต ชะยะมงั คะลานิ ภาพที่ 4 ภาพประกอบเนื้อหาบทสวดมนต บทท่ี 4 ท่ีมา : Shane Shelley, Buddaha Interactive [Online], accessed 10 September 2005. Available from http://buddhainteractive.com/th_painting/mara1.html. คําแปลภาษาบาลีคาของ ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 4 โจรองคุลิมาลแสนดุราย ถือดาบเงื้องาว่ิงไลฆาพระพุทธองคส้ินระยะทาง 3 โยชน พระจอมมุนีทรงบันดาลอิทธิฤทธ์ิทางใจ เอาชนะไดราบคาบ ดวยเดชแหงชัยชนะนั้น ขอชัยมงคลจงมีแกท าน เนอ้ื เรื่องและขอมลู ประกอบของ ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 4 องคลุ มิ าล หรอื อหงิ สกะ มไิ ดชวั่ ชา ถาพดู ตามหลักโหราศาสตรก็วาเกิดมาเพื่อเปนโจร แตถา พดู ตามหลักพระพทุ ธศาสนาก็วา อหงิ สกะตองกลายเปนโจรเพราะขาด “ปรโตโฆสะ” ทด่ี ี ปรโตโฆสะ แปลวา สิ่งแวดลอม ระยะแรกเธออยูในสิ่งแวดลอมท่ีดี พอแมหม่ันฝกฝน อบรม อหิงสกะเธอก็ยังดีอยู แตเม่ือมาศึกษาศิลปะวิทยากับอาจารยทิศาปาโมกข ซึ่งเปนครูท่ีขาด คุณธรรมก็เลยคดิ กาํ จัดลกู ศิษท่ไี มชอบ เพราะฟงคําประจบสอพลอของพวกลกู ศิษยท่อี จิ ฉาอหงิ สกะ

24 ส่ิงแวดลอมทางบุคคลหรือทางสังคมเปนพิษ อหิงสกะขาด “กัณยาณมิตร” ชีวิตจึงหักเห กลายเปน โจรไปในท่สี ดุ เปนจรงิ ตามคําทํานายของบดิ า อหงิ สกะฆา คน เอานว้ิ มอื รอ ยพวงมาลัยหอ ยคอได 999 นิ้วแลว ขาดอีกนิว้ เดยี วจะครบ หนึ่งพันตามท่ีครูส่ัง มาถึงตอนนี้ชื่อเสียลือกระฉอนเปนท่ีหวาดกลัวของผูท่ีไดยินเอยคําวา “องคุ ลิมาล” เทา น้นั เด็กไดย ินก็รอ งไหจ า จนกระทงั้ พระเจา ปเสนทิโกศลสง กองทัพตามลา วันน้ันมารดาของอหิงสกะออกเดินทางไปหาลูกชายเพ่ือบอกวากําลังถูกตามลา พระพุทธเจาทรงเห็นวาองคุลิมาลตอนน้ีนั้นฟนเฟอนแลว เห็นมารดาก็จะฆา เกรงวาองคุลิมาลนั้น จะทํามาตุฆาตสรางบาปกรรมถลําลึกลงไปจึงเสด็จพุทธดําเนินไปดัก องคุลิมาลเห็นพระองค ก็ถือ ดาบวิ่งไล รองตะโกวา “หยุด! สมณะหยุด” พอพระองคตรัสวา “เรานะหยุดแลว แตเธอสิยังไม หยุด” จึงไดสํานึกผิดชอบชั่วดี วางดาบน่ังฟงพระโอวาทจนบรรลุอรหัต และขอบวชเปนสาวก เปล่ียนสภาพเปน “องคลุ ิมาลเถระ” นับเปน พระมหากรณุ าทห่ี าประมาณมไิ ด พระองคุลิมาลทานไดป ระพันธค าถาเลาถงึ ตนเองไววา เมอื่ กอนฉนั คอื โจรองคุลิมาลผูด รุ า ย เวยี นวายลอยคอกลางกระแสตณั หาใหญ ไดอาศัยพระพทุ ธองคเ ปน ท่ียดึ อนั ม่ันคงปลอดภัย บัดนฉ้ี นั นอนเปน สุข ยืนเปนสุข พน เงอ้ื มมอื มารราย อโห นาอัศจรรรยใจ พระกรณุ าอนั ย่งิ ใหญข องพระศาสดา บทกวีนี้คัดมาจาก “บทเพลงแหงพระอรหันต” เปนหนังสือบันทึกความในใจของพระ สาวกสําคัญๆ ของพระพทุ ธเจาหลายองค หลกั ธรรมทีแ่ ฝงไวใ น ชยมงั คลอฏั ฐคาถา คาถาบทที่ 4 บทท่ี 4 พระคาถากลาวถึงอิทธิฤทธิ์บารมี แตถาพิจารณาใหดีแลวจะเห็นวาพระคาถา สอนในเร่ืองของสุตะ (คือการรับฟงและการเรียนรู) ในอริยวัทฒิ ซ่ึงพระคาถาไดเปรียบเทียบสุตะที่ ผิด ของอหิงสกะ ซ่ึงไมไดมีการพิจารณาตอสิ่งท่ีไดรับรูมาวาผิดหรือถูกกอนจะนํามาปฏิบัติ จึง เกิดผลเสยี จนเกือบจะตองฆา มารดาตนเอง บทสวดในภาษาบาลขี อง ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 5 กตั วานะ กัฏฐะมุทะรัง อิวะ คัพภินยี า จิญจายะ ทฏุ ฐะวะจะนัง ชะนะกายะมัชเฌ สันเตนะ โสมะวธิ ินา ชติ ะวา มุนนิ โท ตนั เตชะสา ภะวะตุ เต ชะยะมังคะลานิ

25 ภาพที่ 5 ภาพประกอบเนอื้ หาบทสวดมนต บทท่ี 5 ที่มา : Shane Shelley, Buddaha Interactive [Online], accessed 10 September 2005. Available from http://buddhainteractive.com/th_painting/mara1.html. คําแปลภาษาบาลีคาของ ชยมงั คลอฏั ฐคาถา คาถาบทท่ี 5 นางจิญจมาณวกิ า (สาว วิกาพวกนิครนถ) เอาไมกลมๆ มาผูกทอง ทําอาการประหน่ึงวามีครรภ ใสรายพระพุทธเจา ทามกลางฝูงชน พระจอมมุนีทรงเอาชนะไดดวยวิธีสงบพระหฤทัยอันงดงาม ดวยเดชแหงชัยชนะ น้นั ขอชัยมงคลจงมีแกท า น เนื้อเร่ืองและขอ มูลประกอบของ ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 5 เมื่อพระพุทธเจา ทรงประกาศศาสนาแพรหลาย มีคนเลื่อมใสศรัทธาออกบวชมากมายในเวลาอันรวดเร็ว พวกอัญ เดียรถียตางก็เดือดรอนไปตามๆ กัน โดยเฉพาะศาสนาเชน ไดรับความกระทบกระเทือนมาก สาวกคนสาํ คญั ๆ เชน สหี เสนาบดแี ละอุบาลอี บุ าสก หันมานบั ถอื พระพทุ ธศาสนาหลายคน พวกเขาวางแผนใหสาวิกาคนสวยชื่อจิญจา หรือจิญจมาณวิกาไปทําลายพระพุทธเจา นางใชระยะเวลาหนึ่งเดินเขาเดินออก พระเชตะวันวิหาร ทําทีเหมือนอยูในที่เดี่ยวกันกับพระ พุทธองค เวลาคนอน่ื เขามาฟงธรรมแลวเดินกลับเขาเมืองนางก็เดินออกจากเมือง เชาๆ เวลาคน อ่ืนเขาเดินออกจากเมือง นางก็เดินเขาเมือง เมื่อถูกถามวานางอยูท่ีไหน ก็พูดวา “อยูวัด” พอเวลา ผานไปซกั ระยะหนึ่งก็หาทอนไมก ลมๆ มาผกู ทอ งเอาผาพันไว ใสชุด “ทรงกุมาร” ใหค นรวู ามคี รรภ วันหน่ึงพระพุทธองคประทับแสดงธรรมอยูทามกลางพุทธบริษัท ณ พระเขตวันวิหาร นางจญิ จาใจบาปก็เดินอุยอา ยเขา มา

26 “เสด็จพี่ดีแตเทศนาโปรดคนอื่น ที่ภรรยาทองแกจวนคลอดแลวมิเห็นไยดีเลย จะฝาก ฝงใหทานอนาถบณิ ฑกฺ เศรษฐี หรือนางวิสาขาดแู ล หรอื จะทาํ อยา งใดกร็ บี ๆ เถอะเสด็จพ”่ี พุทธบริษัทตา งตลึงงนั้ ไปตามๆ กัน ไมน กึ ไมฝ น วา จะมเี ร่ืองแบบนี้ พวกปุถชุ นใจเบาเรม่ิ ไขวเขว “หรือวาทน่ี างพูดจะเปนความจริง” สวนพวกที่เปนบัณฑิตใจหนักแนนใครครวญดูแลวรูทัน ท่วี าเรื่องนี้นาจะมเี ลศนัยอะไรแฝงอยู จงึ ไมปลงใจเช่ือ พระพุทธองคประทับนิ่งสงบ ตรัสเบาๆ แตหนักแนนวา “นองหญิงที่เจาพูดนั้น จริงหรือ เทจ็ เราสองคนเทานน้ั ท่รี ู” “ใชสิๆ เร่ืองอยางง้ีจะใหใครรูไดยังไง” นางเสริมทันที “แลวเร่ืองสถานท่ีคลอดละจะวา ยงั ไง จะใหใครชวยเปนธรุ ะจัดการใหเ ลา เสดจ็ พ”ี่ นางรบเรา พระพทุ ธองคทรงแสดงธรรมตอ ดงั หนึง่ ไมมีอะไรเกิดขึ้น ทําใหนางจิญจาโกรธหัวฟดหัว เหว่ียง เตนเราๆ อยางลืมตัว ขณะน้ันพระอินทรทานทนดูนางใสไคลพระผูบริสุทธิ์ไมได บันดาลให ทอนไมท่ีผูกไวหลุดลงมา แผนการชั่วรายเลยแตกถูกประชาชนขับไลออกมาถูกแผนดินสูบตาย ตรงหนา พระเชตะวันวหิ ารพอดี เม่อื ความจริงปากฎดังน้ัน นางจึงไดว่ิงหนีออกมานอกเชตวันวิหาร แลวลูกแผนดินสูบลงไปในที่สุด อุปมาเหมือนคนช่ัวท่ีใสรายผูบริสุทธ์ิใหไดรับความเดือดรอนเม่ือ ความจริงปรากฏแลรับรูกันท่ัว ก็หนีไมพนกรรมท่ีตนเองกอไวโดนประชาทัณฑจนรางจมแผนดิน เหมอื นกบั โบราณวา เปน คนช่ัวที่ถกู แผน ดินสบู น่ันเอง หลกั ธรรมท่แี ฝงไวใ น ชยมังคลอฏั ฐคาถา คาถาบทท่ี 5 บทที่ 5 พระคาถากลาวถึงสมาธิบารมี หรือบารมีจากความสงบจิต เน้ือหาในบทน้ี แสดงวธิ ีการแก ปญ หาเรื่องโลกธรรม 8 คือการถูกวากลาวนินทาในทางเสียหาย ซ่ึงพระพุทธเจาได ใชวิธีการสงบจิต ไมใหเปนทุกขกับเร่ืองโลกธรรมเหลาน้ัน จนในท่ีสุดความจริงก็ปรากฏผลแหง กรรมกย็ อ นกลับคืนไปยังผูทีว่ า รา ยนินทาพระองค บทสวดในภาษาบาลขี อง ชยมงั คลอฏั ฐคาถา คาถาบทที่ 6 สัจจัง วิหายะ มะตสิ ัจจะกะวาทะเกตุง วาทาวโิ รปตะมะนงั อะติอนั ธะภูตงั ปญ ญาปะทีปะชะลโิ ต ชิตะวา มนุ ินโท ตนั เตชะสา ภะวะตุ เต ชะยะมงั คะลานิ

27 ภาพที่ 6 ภาพประกอบเนือ้ หาบทสวดมนต บทที่ 6 ทม่ี า : Shane Shelley, Buddaha Interactive [Online], accessed 10 September 2005. Available from http://buddhainteractive.com/th_painting/mara1.html. คําแปลภาษาบาลีคาของ ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 6 สัจจกนิครนถผูถือตัว วาฉลาดเปนนักโตวาทะชั้นยอด สละเสียซึ่งสัจจะ ตั้งใจมาโตวาทะหักลางพระพุทธองค เปนคน มืดบอดยิ่งนัก พระจอมมุนีผูสวางจาดวย “แสงปญญา” ทรงเอาชนะไดดวยเดชแหงชัยชนะนั้น ขอชัยมงคลจงมีแกทาน เนอ้ื เร่อื งและขอ มูลประกอบของ ชยมงั คลอฏั ฐคาถา คาถาบทท่ี 6 สจั จกนคิ รนถ เปนสาวกของศาสดามหาวีระ เจาของศาสดาเชน ซึ่งมีหลักคําสอนคลายคลึงกับพุทธศาสนา บางสวนดูเหมือนวาศาสนาเชนจะเปนคูแขงสําคัญของพระพุทธศาสนาพอๆ กับศาสนาพราหมณ หรือมากกวา คัมภีรทางพระพุทธศาสนามีการบันทึกการโตคารมหักลางกันระหวางสาวกสําคัญๆ ของมหาวีระกับพระองคบอยครั้ง การโตกันมักจะลงเอยดวยสาวกมหาวีระยอมแพแกเหตุผลของ พระพุทธองค และละศาสนาเดมิ มานบั ถือพระพทุ ธศาสนาทุกราย นี้คือสาเหตุหน่ึงท่ีทําใหคนของศาสนาเชนอาฆาตพยาบาทถึงกับวางแผนทําราย พระพุทธองคหลายครงั้ แตก แ็ พภ ยั ตนเองไปทกุ ที สัจจกะแกถือวาเปนผูเจนจบไตรเพทและปรัชญาศาสนาตางๆ ถาเทียบสมัยนี้ก็ นักวชิ าการท่สี ูรูไปหมดทุกวชิ า คิดวาตัวมีปญ ญามากกวาคนอ่ืน

28 วากันวาสัจจกะแกเอาเข็มขัดเหล็กมาคาดพุงไวกลัววาสติปญญาเต็มพุงจะหายไป คนที่คิดวาพุงเปนท่ีเก็บปญญาน้ันจะฉลาดไดอยางไร ท่ีแทแลวก็คนโงแตอวดฉลาดน่ันเอง เพราะ เหตนุ ้คี าถาพาหุงจึงบรรยายลกั ษณข องสจั จกะวา “อะติอันธะภูตัง” (คนทมี่ ดื บอดอยา งย่ิง) สัจจกะ ไดขาววาพระพุทธองคน้ันเปนคนเกงท่ีสุดใครๆ ก็นับถือ เลยเกิดอิจฉาตามนิสัย ที่ไมอยากใหใคร เหนือกวาตน จงึ ประกาศวา “สมณโคดมทีใ่ ครตอ ใครยกยองวามีสติปญญาเฉลียวฉลาด ขาพเจานี้ ละจะปราบ ถาใครอยากเห็นก็ตามขาพเจามา” วาแลวก็เดินตรงไปที่ปามหาวัน สถานท่ีพํานักของ พระพุทธองค มหาชนรวมทงั้ ลิ่วลอของสจั จกะกพ็ ากนั ตามไปเปน จาํ นวนมาก ปามหาวันท่ีกวางใหญ ถึงกบั คับแคบลงไปดว ยความอยากรอู ยากเห็นของคนท้ังหลาย ปญญาชนท่ีคิดวาตนฉลาดเหนือใคร ถูกพระสัมมาสัมพุทธเจาตอนดวยปฏิภาณและ เหตุผลพักเดียว ก็เขามุมอับจนปญญาจะตอบโต จึงยอมจํานนคลายทิฐิมานะและประกาศตนพ่ึง พระรัตนตรยั เปน ที่พ่งึ เลิกละลัทธิของตนแตบดั นัน้ หลักธรรมทแี่ ฝงไวใ น ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 6 บทที่ 6 พระคาถากลาวถึงปญญาบารมี ท่ีไดแสดงใหแกสัจจกนิครนถ เปนการ ยกตัวอยางเร่ืองของอวิชา ซ่ึงวาไวในมงคลชีวิตวาผูที่เปนอวิชาคือผูที่เขลาเบาปญญา ไมรูจริง ดังเชนสัจจกนิครนถ ซึ่งมาทาประลองปญญากับพระพุทธเจาและพระพุทธเจาทรงเมตตาสอน ธรรมใหไ ดบ รรลุ และพนจากการเปน อวิชาถอื เปนมงคลชีวติ ของสจั จกนิครนถ บทสวดในภาษาบาลขี อง ชยมงั คลอฏั ฐคาถา คาถาบทท่ี 7 นันโทปนันทะภุชะคงั วพิ ธุ ัง มะหทิ ธิง ปตุ เตนะ เถระภชุ ะเคนะ ทะมาปะยนั โต อิทธูปะเทสะวิธนิ า ชิตะวา มนุ นิ โท ตันเตชะสา ภะวะตุ เต ชะยะมงั คะลานิ

29 ภาพท่ี 7 ภาพประกอบเน้อื หาบทสวดมนต บทที่ 7 ที่มา : Shane Shelley, Buddaha Interactive [Online], accessed 10 September 2005. Available from http://buddhainteractive.com/th_painting/mara1.html. คําแปลภาษาบาลีคาของชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 7 พญานาคช่ือนันโทปนัน ทะ ผูมีความรูผิดมีฤทธ์ิมาก พระจอมมุนีทรงมีพุทธบัญชาใหพระโมคคัลลานะ พุทธโอรส ไปปราบ ดว ยวธิ ีแสดงฤทธิ์ทีเ่ หนือกวา ดวยเดชแหงชัยชนะนน้ั ของชยั มงคลจงมแี กทา น เนื้อเรื่องและขอมูลประกอบของ ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทที่ 7 วากันวา สมัยหนึ่งพระพุทธเจาพรอมพระภิกษุสงฆอรหันตจํานวนหนึ่งเสด็จไปโดยนภากาศ ดวยอํานาจ อิทธิปาฏิหารแหงณานสมาบัติ จนบรรลุถึงถ่ินท่ีพญานาคชื่อนันโทปนันทะและพรรดพวกอาศัยอยู นันโทปนนั ทะเห็นพระพทุ ธองคพรอ มดว ยพระอรหนั ตทัง้ หลาย แทนที่จะดีใจท่ีไดพบกลับโกรธตาม วิสยั สนั ดารหยาบ “สมณะโลนพวกน้ี ถือดีวามีอิทธิปาฏิหาริย เหาะเหินเดินหาวได มาเหาะขามศีรษะ ปลอยผงธุรจี ากเทา หลนตองศรี ษะเรา” แลวใช อิทธิฤทธิ์บนั ดาลใหเกดิ หมอกควันมดื ฟา มัวดนิ พระรัฐบาลเถระอรหันตผูทรงอภิญญารูปหน่ึงกราบทูลขออาสาลงไปปราบพญานาค พระพุทธองคไ มท รงอนุญาต และตรัสใหพระมหาโมคคลั ลานะไปปราบ พระโมคคลั ลานะนิรมิตกายเปน พญานาคราชยาวใหญก วาพญานันโทปนนั ทะหน่ึงเทา รวบรดั นันโทปนันทะบีบเขากับพระสุเมรุ พญานาคดิ้นอยางไรก็ไมหลุด จนในที่สุดตองยอมแพแต โดยดี แปลงกายเปนมานพนอยยืนประครองอัญชลีนมัสการพระเถระเจา ขอถวายตนเปนศิษย

30 พระเถระเจา พาเธอไปเฝา พระพทุ ธองคพ ระองคใหโอวาทใหเวนขาดจากการปาณาติบาตแตน้ันมา นบั เปนพระมหากรุณาอันยิ่งใหญข องพระพุทธองค หลักธรรมทแ่ี ฝงไวใน ชยมงั คลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 7 บทท่ี 7 พระคาถากลาวถึงอิทธิฤทธ์ิบารมี ท่ีพระโมคัลลานะแสดงตอพญานาค นันโทปนันทะ โดยนัยแลวนันโทปนันทะเปนตัวแทนของมานะ หรือการถือตน การสําคัญตนผิด การยดึ มั่นในอาํ นาจบารมีของตนเอง เปนเหตุใหมงคลชวี ติ เสอื่ มไปน่ีสุด บทสวดในภาษาบาลขี อง ชยมงั คลอฏั ฐคาถา คาถาบทท่ี 8 ทุคคาหะทฏิ ฐภิ ชุ ะเคนะ สทุ ฏั ฐะหัตถัง พรหมัง วิสทุ ธชิ ุติมิทธพิ ะกาภธิ านงั ญาณาคะทเนะ วธิ ินา ชิตะวา มนุ นิ โท ตันเตชะสา ภะวะตุ เต ชะยะมงั คะลานิ ภาพท่ี 8 ภาพประกอบเนือ้ หาบทสวดมนต บทที่ 8 ทีม่ า : Shane Shelley, Buddaha Interactive [Online], accessed 10 September 2005. Available from http://buddhainteractive.com/th_painting/mara1.html.

31 คําแปลภาษาบาลีคาของ ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 8 พรหมช่ือพกะ (ถือตัววา) มีความบริสุทธิ์ รุงเรือง และมีฤทธิ์ ยึดมั่นในความเห็นผิด ดุจมีมือถูกอสรพิษขบเอา พระจอมมุนี ทรงเอาชนะไดดว ยใชย าวเิ ศษคอื ญาณรักษา ดวยเดชแหงชัยชนะน้ัน ของชยั มงคลจงมีแกทา น เนื้อเรื่องและขอมูลประกอบของ ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 8 พรหมช่ือพกะ อยูในพรหมโลกเปนเวลานาน จนเขาใจผิดคิดวาสรรพส่ิงเที่ยงแทไมเปล่ียนแปลง ความคิดอยาง น้ีเปนมิจฉาทฐิ เิ รียกวา “สสั สตทฐิ ”ิ เทียบงายๆ กับคนที่อยูตําแหนงใหญโตมานานจนนึกวาประเทศชาติเปนของตนคน เดียว ไมม ีตนแลว ชาตปิ ระเทศจะอยูไมไ ด ความคดิ อยางน้เี ปน อันตรายตอตวั เขาเปนอยางยงิ่ พระพุทธเจาจึงเสด็จไปเทศนโปรดให พกะพรหมคลายความคิดเห็นผิดแตกวาจะให ยอมรับและเขาใจก็เลนเอาเหนื่อย พกะพรหมทาพระพุทธเจาแสดงฤทธิ์หายตัว พระองคทรงรับ คําทาการประลองฤทธ์ิก็เกิดขึ้น ไมวาพกะพรหมจะลองหนหายตัวไปซอนอยู ณ ท่ีใด พระพุทธองค ทรงตามพบทุกแหง พอพระองคหายพระองค พกะพรหมหมดปญญาตามหา ทายสุดพระองคก็ เสด็จออกมาจากมวยผมของพกะพรหมนัน่ เองจึงไดยอมแพ ความขอนี้ถือเปนคติธรรม การท่ีพระพุทธองคเสด็จออกมาจากมวยผมของพรหมอาจ หมายความวา พระองคไ ดทรงเอาชนะไดในทางปญญาและทําใหพรหมเธอเปลี่ยนความคิดเห็นผิด มาเปนความคิดเหน็ ที่ถกู ตองนน้ั เอง หลักธรรมทแ่ี ฝงไวใน ชยมังคลอัฏฐคาถา คาถาบทท่ี 8 บทท่ี 8 พระคาถากลาวถึงฌานบารมี ใบบทนี้เปนตัวอยางที่ชัดเจนของเร่ืองอรูปราคะ คือการยึดมั่นในอัตตา การยึดถือในส่ิงไมเที่ยง ทําใหเกิดกิเลสและความโลภขึ้นในใจ พระพุทธเจา ทรงใชวิธีการแสดงธรรมให ความเกี่ยวเนื่องในเน้ือหาของชยมังคลอัฏฐคาถา กับหนวยการ เรียนรูท่ี 3 เรอื่ งหลกั ธรรมเพอ่ื การดํารงชีวิต ในพระคาถา ทั้ง 8 บท ของชยมังคลอัฏฐคาถานั้นลวนแฝงไวดวยหลักธรรมที่เขียนไว ในหนวยการเรียนรูท่ี 3 เร่ืองหลักธรรมเพื่อการดํารงชีวิต วิชาพระพุทธศาสนา (ส.0113) ท้ังส้ิน อกี ท้งั คาถานเ้ี ปนท่นี ยิ มสวดกันทว่ั ไปของพทุ ธศาสนกิ ชน หากผสู วดทราบและเขาใจในความหมาย และปรศิ นาธรรมตางๆ ของบทสวดแลว จะเปนประโยชนอยางมากในการเตือนความจํา ในทุกครั้ง ที่ไดยินพระคาถาน้ี และเมื่อใดก็ตามที่ไดสดับตรับฟง ก็จะเกิดกระบวนการคิดตามที่ถูกตองและ สามารถนําไปปฏิบัติไดอยางถูกตองและสัมฤทธ์ิผลตามไปดวย ตามหลักปญญาในหลักธรรม อริยวัทฒิ เนอ้ื หาของพระคาถาซึ่งแฝงไวด วยหลักธรรมตา งๆ สามารถแจกแจงเปนตารางเพื่องาย แกการทาํ ความเขาใจไดดังน้ีคอื

32 ตารางที่ 2 ตารางแจกแจงเน้อื หาของพระคาถา คาถา หลักธรรมทแี่ ฝงไว ความเกยี่ วเน่ืองกับหนเรยี นท่ี 3 บทที่ เรอ่ื งหลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนา 1 กมั มสทั ธา (ความเชือ่ ในเรอื่ งของกฎ อริยวทั ฒิ แหงกรรม) 2 การคน หาสมทุ ยั (เหตุแหง ความทกุ ข) อริยสัจ 4 ดว ย สุตมยปญ ญา จนิ ตามยปญญา ภาวนามยปญญา 3 มรรค (หนทางแหง การดบั ทกุ ขท ง้ั ปวง) อริยสัจ 4 4 สตุ ะ (คอื การรับฟง และการเรียนรู) อรยิ วัทฒิ 5 การดับทกุ จากโลกธรรม 8 ในขอการถกู โลกธรรม 8 วากลา วนนิ ทา 6 หนทางหลุดพน จาก ความเปน อวชิ า โลกธรรม 8 7 ความเสื่อมจาก มานะ หรือการถอื ตน มงคลชวี ิต 8 อรปู ราคะ (การยดึ มนั่ ในอัตตา) มงคลชีวิต จากตารางทไี่ ดแ สดงไวแลวในขางตน จะเห็นความสัมพันธระหวางชยมังคลอัฏฐคาถา ในแตละบทวามีความสัมพันธอยางไรกับหนวยเรียนที่ 3 เร่ืองหลักธรรมเพ่ือการดํารงชีวิต เม่ือ ผูเรียนไดอานหรือสวดพระคาถาน้ีก็จะเปนเหมือนการทบทวนบทเรียน และหากสามารถใช ภาวนามยปญญานําเอาส่ิงที่ทองสวดไดมาใชในชีวิตประจําวันก็จะเกิดประโยชนกับผูเรียนเปน ทวีคูณและทําใหบรรลตุ ามจุดมุง หมายของการเรียนในหนวยเรยี นที่ 3 น้ี อกี ดวย ความหมายและประเภทของสือ่ การสอน 1. ความหมายของสื่อการสอน ส่ือการสอนตรงกับภาษาอังกฤษคําวา Instruction Media ซง่ึ มีผใู หค วามหมายของส่อื การสอนไวห ลายทาน เชน มนตรี แยมกสิกร (2526 : 5) ไดกลาวไววา ส่ือการเรียนการสอน หมายถึงตัวกลาง ท่ีชวยนําความรูจากผูสอนไปสูผูเรียน เพื่อใหผูเรียนบรรลุผลตามจุดประสงคเชิงพฤติกรรมตาม ความตอ งการ

33 จริยา เนียนเฉลย (2535 : 4 - 5) กลาววา นักเทคโนโลยีการศึกษาไดจําแนกส่ือออก เปน 2 ประเภทคือ - สื่อประเภทวัสดุ ไดแกแผนโปรงใส สไลด ฟลมสตริป แผนเสียง มวนเทป CD-Rom เปนตน - สื่ออุปกรณไดแกเครื่องมือตางๆ เชนเครื่องฉายขามศีรษะเครื่องฉายสไลด เครื่องเลน เทปหรอื CD - Rom เครอื่ งคอมพวิ เตอร และเครอ่ื งฉายวีดีทัศนเปนตน สังคม ภูมิพันธุ (2535 : 6) ไดกลาวไววา ส่ือหมายถึงตัวกลางหรือพาหะท่ีจะใหส่ิง หนึ่งเดินทางจากตนตอไปยังจุดหมายปลายทางได โดยจะตองกําหนดทิศทางวาผูสื่อตองการสง อะไรใหแกใคร สถานการณใด ขอมูลเหลาน้ีจะนํามาพิจารณาในการเลือกสื่อใหมีประสิทธิภาพ ดังน้ันสื่อการสอนจึงหมายถึงส่ิงตางๆ ท่ีครูและนักเรียนนํามาใชในการเรียนการสอนเพ่ือใหผูเรียน เกิดการเรยี นรตู ามเปาหมายของการสอนอยา งมีประสิทธิภาพ กดิ านันท มลทิ อง (2543 : 79) กลาววาสื่อการสอนคือสื่อชนิดใดก็ตามไมวาจะเปน เทปบันทึกเสียง สไลด วิทยุ โทรทัศน วิดีทัศน แผนภูมิ ภาพน่ิง ฯลฯ ซ่ึงบรรจุเน้ือหาเก่ียวกับ การเรียนการสอนสิ่งเหลาน้ี เปนวัสดุอุปกรณทางกายภาพที่นํามาใชในเทคโนโลยีการศึกษา เปนสิ่งทีใ่ ชเ ปนเครอื่ งมอื หรอื ชอ งทางในการเรียนการสอน ไฮนิค และคณะ (Heinich and Others 1985 : 5) ใหทัศนะเก่ียวกับสื่อการสอนไววา ส่ือการสอนหมายถึงสื่อชนิดใดก็ตาม ไมวาจะเปนสไลด โทรทัศน วิทยุ เทปบันทึกเสียง ภาพถาย เครื่องฉาย และวัตถุตีพิมพ ซ่ึงเปนพาหนะในการนําขอมูลจากแหลงหนึ่งไปยังผูรับ เมื่อนํามาใช กับการเรียนการสอน หรือสงเนื้อหาความรูไปยังผูเรียนในกระบวนการเรียนการสอน เรียกวา ส่ือการสอน นอรเบิรก และ สริกเลย (Norberg and Srygley 1973 : 584) กลาววาสื่อการสอน หมายถึง อุปกรณท ้งั หลายทีส่ ามารถนําเสนอความรใู หแ กผูเรียน จนเกดิ ผลการเรียนทดี่ ี ทั้งนร้ี วมถึงกิจกรรมตางๆ ท่ไี มเฉพาะเนน ท่ีวสั ดุหรอื เคร่อื งมอื เทา น้ัน เชน การศึกษา นอกสถานที่ การสาธติ การทดลอง ตลอดจนการสัมภาษณ เปนตน แฮส และ แพ็คเกอร (Hass and Packer 1964 : 11) ไดใหความหมายของสื่อ การสอนไววา สื่อการสอนคือเคร่ืองมือท่ีชวยครูผูสอนในการถายทอดสิ่งตางๆ ที่เปนจริง ทักษะ ทัศนคติ ความรู ความเขาใจ และความซาบซ้ึงไปยังผูเรียน หรือเปนเคร่ืองมือประกอบการสอนท่ี เราสามารถไดย ินและมองเหน็ ไดด ีเทา ๆ กัน

34 ไชยยศ สุดดี (2533 : 80) ส่ือการเรียนการสอน หมายถึงส่ิงตางๆ ท่ีผูสอนและ ผูเรียนนํามาใชในระบบการเรียนการสอนเพื่อชวยใหผูเรียนเกิดการเรียนรูตามจุดมุงหมายของ การเรียนการสอนไดอ ยา งมปี ระสทิ ธิภาพย่งิ ขึน้ สําเภา สมควรสขุ (2509 : 38) สอื่ การสอน หมายถึง อุปกรณตางๆ ซึ่งอาจเปนวัสดุ ตางๆ เคร่ืองมือหรือกิจกรรมท่ีครูเลือกมา หรือวางแผนใหรวมเขาในเนื้อหาของหลักสูตรวิชาตางๆ อยางเหมาะสมกับความตองการ ระดับช้ัน สติปญญาและความสามารถของนักเรียน เพื่อใหการ เรียนการสอนเปนไปอยางมปี ระสิทธิ ภาพมากท่สี ดุ จากความหมายของสือ่ การเรยี นการสอนจากนักเทคโนโลยีการศึกษาทานตางๆ ได ใหไว สรุปไดวาส่ือการเรียนการสอนหมายถึงส่ิงตางๆ ไมวาจะเปนวัสดุ อุปกรณ เคร่ืองมือ ตลอดจนเทคนิควิธีการตางๆ ท่ีผูสอนนํามาใชในกระบวนการเรียนการสอนเพื่อใหผูเรียนเกิดการ เรียนรูไดอยางมีประสิทธิภาพ และบรรลุตามวัตถุประสงคท่ีกําหนดไวและยังสามารถใหผูเรียนได บูรณาการประสบการณเดิมเขาดวยกันทําใหความเปนนามธรรมมีความหมายข้ึนดังน้ันสื่อการ เรียนการสอนนับวาเปนส่ิงที่มีบทบาทอยางมากในการเรียนการสอนนับต้ังแตอดีตจนกระทั่งถึง ปจจบุ นั เน่ืองจากเปน ตัวกลางท่ีจะชว ยใหก ารส่อื สารระหวา งผเู รยี นกบั ผูสอนสมั ฤทธผิ์ ล 2. บทบาทของสื่อการเรียนการสอนตอการเรียนรูของผูเรียนในวิชาพระ พุทธศาสนา สื่อการเรียนการสอนมีบาทตอการเรียนรูของผูเรียนดังตอไปนี้ (ชัยยงค พรหมวงศ 2539 : 25) 2.1 สือ่ การเรยี นการสอนเปน การกระตนุ ความสนใจของผูเรียนตอเร่ืองทีจ่ ะเรยี น เมื่อนักเรียนเกิดความสนใจก็จะเกิดความพยายามท่ีจะเรียนรูเรื่องนั้นข้ึนมาเองโดยครูไมตอง เสียเวลาพดู หรืออธบิ ายมากนัก 2.2 ส่ือการเรียนการสอนเปนเครื่องมือที่จะใหนักเรียนไดเรียนรูดวยการลงมือ ปฏิบัติ โดยที่นักเรียนจะไดเรียนรูไดดีที่สุดดวยการลงมือทํา หากไมมีสื่อการเรียนการสอนใหเปน เครือ่ งมอื นกั เรียนก็ไมทราบวา จะทาํ อะไร 2.3 สื่อการเรียนการสอนชวยใหประสบการณในลักษณะรูปธรรมแกนักเรียน เพราะส่ือการเรียนการสอนขยายแนวคิดในเร่ืองท่ีเรียนดวยการใหนักเรียนไดเห็นภาพไดยินเสียง หรือท้ัง สองอยา ง 2.4 สื่อการเรียนการสอนในรูปแบบกิจกรรมหรือวิธีการตางๆ จะทําใหเกิด บรรยากาศของความเปนกันเองโดยครูมีเวลาสังเกตและใกลชิดกับนักเรียนท่ีตองการครูมากขึ้น สรา งบรรยากาศความอบอนุ ใจไดม ากข้นึ

35 2.5 สื่อการเรียนการสอนชวยสรางสภาพการณที่เปดกวางตอการเรียนรูของ ผูเรียน โดยการจัดสื่อในรูปแบบของชุดการสอน ท่ีมีการเตรียมการไวลวงหนา ครูจึงเปดโอกาสให นักเรียนไดเกิดการเรียนรูไดซักถาม คิดคนสิ่งใหมไดเต็มท่ีโดยท่ีครูไมตองเกรงวาจะสอนนักเรียน หรือตอบคําถามนักเรียนไมได เพราะส่ือการเรียนการสอนบรรจุคําตอบหรือเน้ือหาตางๆ ไวแลว ดังน้ัน การเรยี นของนกั เรียนจงึ มีโอกาสเปด ใจไดม ากขึ้น ดังนั้น สื่อการเรียนการสอนจึงมีบทบาทตอการเรียนรูของผูเรียนในดานการกระตุน ความสนใจตอส่ิงท่ีเรียน เปนเครื่องชวยใหนักเรียนไดเรียนรูจากการลงมือปฏิบัติกิจกรรม ไดรับ ประสบการณปธรรมเปนตัวแบบสําหรับการเรียนรูกระบวนการ หรือความคิดรวบยอดท่ีซับซอน สรางบรรยากาศความเปน กนั เองในรปู แบบของกจิ กรรมตา งๆ และสรางสภาพการณที่เปดกวางตอ การเรียนรูของผเู รยี น ส่ือการเรียนการสอนนับวาเปนส่ิงท่ีมีบทบาทอยางมากในการเรียนการสอน นับตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน เน่ืองจากเปนตัวกลางที่จะชวยใหการสื่อสารระหวางผูสอนกับผูเรียน ดาํ เนินไปอยางมปี ระสทิ ธิภาพทาํ ใหผ เู รียนเกิดความเขา ใจเนอื้ ความของบทเรียนไดตรงกับท่ีผูสอน ตองการ ไมวาสื่อนั้นจะอยูในรูปแบบใดก็ตามลวนแตเปนทรัพยากรท่ีสามารถเอ้ืออํานวยความ สะดวกใหแ กผ ูเ รยี นไดท ้ังสิ้น 3. ประเภทของสื่อการเรียนการสอน ส่ือการสอนมีจํานวนมากข้ึนตามความกาวหนา ของวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีทางการศึกษา สามารถจําแนกออกไดตามประเภท ลักษณะ และวิธีการใช ซึ่งนักเทคโนโลยีการศึกษาไดกําหนดและแบงประเภทของสื่อการสอนไวหลาย ลักษณะ เชน เดล (Dale 1969 : 107 - 128) ไดแบงสื่อการสอนออกเปน 11 ประเภท โดยพิจารณา จากลักษณะของประสบการณท ีไ่ ดร ับจากส่ือการสอน โดยยึดความเปนรูปธรรมและนามธรรมเปน หลักในการแบง ประเภท และไดแบงประเภทของส่ือการสอนในรูปกรวยประสบการณโดยใหส่ือที่มี ความเปน รปู ธรรมมากทส่ี ุดไปไวท ่ฐี านกรวย ส่อื ทีเ่ ปน นามธรรมมากทส่ี ุดไปไวท ี่ยอดกรวยดังน้ี 1. ประสบการณตรงที่มีความหมาย (Direct Purposeful Experience) เปน ประสบการณที่ผูเรียนไดรับจากความเปนจริง ผูรับประสบการณไดรับโดยการผานทางประสาท สมั ผสั ของจรงิ ในชวี ิตคน และประสบการณเหลานั้นมคี วามหายตอผไู ดรับประสบการณ 2. ประสบการณจําลอง (Contrived Experiences) เปนประสบการณจําลองแบบ จากของจริง เพราะของจริงมีขนาดใหญหรือซับซอนเกินไป ถาใชของจําลองอาจเขาใจงายกวา ประสบการณน ี้ ไดแ ก ของตวั อยาง หนุ จําลอง เปน ตน

36 3. ประสบการณนาฎการ (Dramatize Experiences) เปนการมีสวนรวมกับการ แสดงประสบการณไดจากการศึกษาเนื้อเรื่องที่จะเสดง การจัดฉาก การบอกบท การแตงบท ละคร ฯลฯ 4. การสาธติ (Demonstrations) เปนการใหด ูตัวอยางประกอบการอธิบาย การสาธิต ที่ดีตองมีอุปกรณประกอบ ผูสาธิตควรรูจักการใชอุปกรณนั้นดวย เชน การสาธิตการทดลองทาง วิทยาศาสตร การสาธิตทาํ กายบริหารตางๆ ฯลฯ 5. การศึกษานอกสถานท่ี (Study Trips) หมายถึง การพาผูเรียนไปศึกษานอก สถานท่ี เพื่อใหผูเรียนมีประสบการณและความรูกวางขวางขึ้น เปนเครื่องมือใหผูเรียนประสบกับ บางส่งิ โดยตรง ซึง่ ไมสามารถจัดไดใ นหองเรียน 6. นิทรรศการ (Exhibitions) หมายถึง การเสดงส่ิงของตางๆ เพื่อใหความรูแกผูดู ซ่ึงอาจจะรวมเอาหุนจําลอง การสาธิต แผนภูมิ ฯลฯ ไวเพื่อใหผูดูไดรับประสบการณตางๆ จากส่ิง เหลาน้นั 7. โทรทัศนการศึกษา (Educational Television) รายการโทรทัศนจะทําเพ่ือให ผูเรียนไดเห็นภาพและไดยินเสียง เหตุการณความเปนไปตางๆ ในขณะเดียวกับท่ีมีการถายทอด เหตุการณน ัน้ อยู 8. ภาพยนตร (Motion Pictures) เปนภาพเหตุการณใหผูเรียนไดดูไดฟงใกลเคียง กับความเปนจริง แมจะไมใชเวลาเดียวกับความเปนจริง สามารถใชไดดีในการประกอบการสาธิต เพราะเปดโอกาสใหผดู ูไดเ หน็ เหตกุ ารณอยางใกลช ิด 9. ภาพนิ่ง การบันทึกเสียงวิทยุ (Still Pictures Recordings Radio) ไดแก ภาพถาย ภาพวาด แผนโปรงใส สไลด การบันทึกเสียงตางๆ และวิทยุ สามารถใชกับการเรียนเปนกลุมหรือ รายบุคคล ภาพสามารถจําลองความเปนจริงมาใหเราไดศึกษา สวนวิทยุและการบันทึกเสียงให ความรแู กผฟู ง โดยไมตอ งอา น 10. ทัศนสัญลักษณ (Visual Symbols) ไดแก แผนภาพ แผนภูมิ แผนสถิติ ภาพ โฆษณา การตูน ซึ่งมีลักษณะเปนสัญลักษณสําหรับการถายทอดความหมายนํามาใชแทน ความหมายทเี่ ปนขอ เท็จจรงิ 11. วจนสัญลักษณ (Verbal Symbols) ไดแก คําพูด ตัวหนังสือ ตัวอักษร ผูที่จะ เขา ใจสญั ลักษณนีไ้ ดต อ งอาศยั ประสบการณเดมิ เปนพื้นฐานพอสมควร

37 ไชยยศ เรืองสุวรรณ (2526 : 141) ไดแบงประเภทส่ือการสอนออกเปน 6 ประเภท คือ 1. ภาพน่ิง (Still Pictures) ไดแก รูปภาพตางๆ ทั้งท่ีเปนภาพถาย ภาพพิมพ และ ภาพที่อยใู นหนงั สอื สไลด ฟล ม สตริป และภาพโปรงใส 2. การบันทึกเสียง (Audio Recording) ไดแก ส่ือที่เก็บเสียงไว (บันทึก) เชน แผนเสียง เทปบันทึกเสียง วิทยุละเสียงในฟมลและเทปโทรทัศน เปนตน ส่ือประเภทน้ีเปนวัสดุ (Verbal Symbols) 3. ภาพเคลื่อนไหว (Motion Pictures) ไดแก ฟมลภาพยนต และเทปโทรทัศน (Video Tapes) ซ่ึงเปนภาพเคลื่อนไหวจะมีเสียงประกอบในตัวหรือไมก็ได ภาพเคล่ือนไหวเหลานี้ จะถา ยวสั ดหุ รือภาพเหตุการณใดๆ กไ็ ด 4. โทรทัศน (Television) ส่ือประเภทท่ีครอบคลุมสื่ออิเล็กทรอนิคสตาง ในดานการ ไดย นิ (Audio) ละไดเห็นภาพ (Video) 5. ของจริงสถานการณจําลองและหุนจําลอง (Real thing Simulation and Models) ไดแก คน เหตุการณ วัสดุสิ่งของ การสาธิต การจัดสถานการจําลองซ่ึงอาจใชไดหลายๆ อยาง ประกอบกัน 6. การสอนแบบโปรแกรม และคอมพิวเตอรชวยสอน (Program and Computer Assisted Instruction) โปรแกรม คือ การจัดลําดับความรูเพื่อใหผูเรียนเตรียมตอบสนอง เชน แบบเรียนโปรแกรม บทเรียนโปรแกรมหลายๆ บทเรียน หรือตําราโปรแกรม และโปรแกรมการสอน ที่เตรยี มไวกบั คอมพิวเตอร เปนตน จากการทีน่ กั เทคโนโลยกี ารศกึ ษาไดแบงสื่อการสอนไวพอสรปุ ไวเ ปน 3 ประเภท คือ 1. ประเภทวัสดุ (Materials or Software) เปนส่ือที่อยูในรูปของ ภาพเสียง และ ตัวอักษร แยกเปนชนิดไดแ ก 1.1 ชนิดที่สามารถสื่อความหมายไดดวยตัวเอง เชน รูปภาพ และแผนภูมิ ภาพวาด หนงั สือเปนตน 1.2 ชนิดที่ตองอาศัยเคร่ืองมืออื่นๆ ชวยเสนอเร่ืองราวใหผูเรียน เชน แผนใส สไลด แถบบนั ทึกเสียง และฟล ม ภาพยนตร เปน ตน 2. ประเภทเคร่ืองมือ (Hardware) หมายถึง เครื่องมือสงผานความรูไปสูผูเรียน เชนเครื่องมือชนิดตางๆ เครื่องเสียงตางๆ เคร่ืองรับและสงวิทยุและโทรทัศน ซึ่งตองอาศัยวัสดุ ประกอบ เชน ฟลม แถบบันทึกภาพ เปน ตน