ການຈັດສະພາບແວດລ້ອມສໍຳລັບເດັກກ່ອນໄວຮຽນ

ເອກະສານປະກອບການສອນ ສາຍຄອູ ະນຸບານ ລະບົບ 12+2 ຖະໜອມຈດິ ມະໂນສານ 2020 a

ກະຊວງສຶກສາທກິ ານ ແລະ ກລິ າ ກມົ ສາ້ ງຄູ ວທິ ະຍາໄລຄຫູ ວຼ ງພະບາງ ວທິ ະຍາໄລຄຫູ ວຼ ງພະບາງ ສ້າງວຊິ າຊບີ ຄສູ ຄູ່ ວາມເປນັ ເລດີ ປະເສດີ ດວ້ ຍຄນຸ ນະທາໍ ສງົ່ ເສມີ ວດັ ທະນະທໍາທເ່ີ ປນັ ເອກະລກັ ພດັ ທະນາສງິ່ີ ແວດລອ້ ມ ສາ້ ງຄວາມພອ້ ມກາ້ ວສສູ່ າກນົ ເອກະສານປະກອບການສອນ ວຊິ າ: ການຈດັ ສະພາບແວດລອ້ ມ ສາໍ ລບັ ເດກັ ກອູ່ ນໄວຮຽນ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປ.ໂທ ຖະໜອມຈດິ ມະໂນສານ ກວດແກໂ້ ດຍ: ປ.ໂທ ອອູ່ ນຈນັ ເພດັ ສະໝອນ ປ.ຕີ ລດັ ດາວອນ ໄຊຍະສະຫວັນ ປ.ຕີ ວລິ ະມອ໋ ກ ອຸດມົ ສັກ ປີ 2020 b

ຄາໍ ນໍາ ປຶ້ມຫວົ ນ້ີ ໄດ້ຮຽບຮຽງຂ້ີນຶ ເພີ່ອໃຊ້ສອນນກັ ສຶກສາຄູ ສາຍ ອະນຸບານ ລະບບົ 12+2 ໂດຍອີງໃສູ່ຫັຼກສດູ ສ້າງ ຄູ ສາຍອະນຸບານ ລະບົບ 12+2 ໃນລາຍວິຊາທີ່ກົມສ້າງຄູກໍາໜົດຂີຶ້ນ. ເຊ່ິີງວິຊານີ້ ມີ 2 ໜູ່ວຍກິດ, ໃນນ້ີ 2 ຊົວ່ ໂມງເປນັ ພາກທດິ ສະດີ ຕອໍ່ າທດິ . ປຶ້ມເຫຼັ້ີມນ້ີ, ປະກອບມີ 10 ບົດຄ ການປ່ຽນແປງດິນຟ້າອາກາດໃນໂລກ-ໃນລາວ, ຊັບພະຍາກອນທໍາມະ ຊາດ, ສີິ່ງແວດລ້ອມ ແລະ ການປົກປັກຮັກສາສິີ່ງແວດລ້ອມ, ການຮຽນຮູ້ຂອງເດັກກູ່ຽວກັບສະພາບແວດລ້ອມ, ສານພິດ ແລະ ມົນລະພິດ, ຄວາມໝາຍ ຈຸດປະສົງ ໜ້າທີ່ການຈັດສະພາບແວດລ້ອມ, ການຈັດສະພາບແວດລ້ອມ ໃນຖຮງຮຽນລ້ຽງເດັກ-ອະນບຸ ານ, ການປູກຝງັ ຈິດສາໍ ນກຶ ໃນການອະນຸລັກສິ່ງີ ແວດລ້ອມ, ບົດບາດບກຸ ຄນົ ແລະ ຊຸມ ຊນົ ຕ່ໍການອະນຸລກັ ສິງີ່ ແວດລ້ອມ ແລະ ການນາໍ ສິ່ີງເສດເຫຼອມາໃຊ້ຄນໃໝູ່. ປຶ້ມເຫັຼີ້ມນ້ີ, ໄດຮ້ ຽບຮຽງຂນ້ີຶ ມາ ເພອ່ີ ໃຊ້ໃນການສອນນັກສຶກສາຄູ ຫຼ ຜທູ້ ີ່ຕອ້ ງການນໍາໃຊ້. ຫວັງຢ່າງຍິີ່ງວູ່າ ນັກສຶກສາຄູ ຫຼ ຜູ້ຊົມໃຊ້ຫາກຍັງພົບເຫັນບັນຫາໃດທ່ີຍັງບໍ່ເໝາະສົມ, ບໍ່ສອດຄູ່ອງ ແລະ ບ່ໍທັນກັບ ສະພາບ, ກະລຸນາປະກອບຄໍາຄິດເຫັນ ເພ່ອີ ຊ່ວູ ຍປັບປງຸ ປ້ມຶ ເຫມ້ີຼັ ນີ້ໃຫສ້ ົມບູນຂຶນ້ີ . c

ສາລະບານ ບດົ ທີ ໜາ້ ບດົ ທີ 1 ການປ່ຽນແປງດິນຟ້າອາກາດໃນໂລກ ແລະ ໃນລາວ......................................................... 1 1. ການປ່ຽນແປງດິນຟ້າອາກາດໃນໂລກ........................................................................ 1-2 1.1 ພາວະເຮອນແກ້ວ......................................................................................... 2-3 1.2 ການທໍາລາຍຊນັີ້ ໂອໂຊນ................................................................................. 3-4 2. ການປຽ່ ນແປງດິນຟ້າອາກາດໃນລາວ........................................................................ 4-5 2.1 ແຫຼງູ່ ກໍາເນີດການປ່ອຍທາດອາຍພດິ ເຮອນແກ້ວໃນລາວ............................................ 5 2.2 ແບບວິທຫີ ຸຼດຜ່ອູ ນທາດອາຍພດິ ເຮອນແກວ້ ໃນລາວ................................................. 5-7 3. ໃຈຄວາມ....................................................................................................... 7 4. ວຽກມອບໝາຍ............................................................................................... 8 ບົດທີ 2 ຊັບພະຍາກອນທາໍ ມະຊາດ..................................................................................... 9 1. ຊັບພະຍາກອນນໍ້າ............................................................................................. 9 1.1 ຄວາມສໍາຄັນຂອງນ້ໍາຕ່ໍ ການດໍາລົງຊີວິດຂອງຊາວລາວ.............................................. 9 1.2 ແຫູ່ຼງນາໍ້ ໃນປະເທດລາວ................................................................................. 9-12 2. ຊບັ ພະຍາກອນດິນ............................................................................................ 12 2.1 ບົດບາດ ແລະ ຄວາມສໍາຄັນຂອງດນິ .................................................................. 12 2.2 ລັກສະນະ ແລະ ປະເພດຂອງດິນຕົີນ້ ຕໃນລາວ.................................................. 12-14 3. ຊບັ ພະຍາກອນອາກາດ........................................................................................ 14 3.1 ຄວາມໝາຍຂອງອາກາດ............................................................................... 14 3.2 ຄວາມສໍາຄນັ ຂອງອາກາດ ແລະ ບນັ ຍາກາດ....................................................... 14-15 3.3 ສວູ່ ນປະກອບຂອງອາກາດ........................................................................ 15 3.4 ຊັ້ີນບັນຍາກາດ ....................................................................................... 15-17 3.5 ການອານລຸ ັກສບັ ພະຍາກອນອາກາດ.............................................................. 17-18 4. ຊບັ ພະຍາກອນປາ່ ໄມ້....................................................................................... 18 4.1 ບົດບາດ ແລະ ຄວາມສາໍ ຄນັ ຂອງປາ່ ໄມ້........................................................... 18-19 4.2 ລກັ ສະນະ ແລະ ປະເພດຂອງປາ່ ໃນປະເທດລາວ.................................................. 19-20 4.3 ການປ່ຽນແປງຂອງປາ່ ໄມ້ໃນປະເທດລາວ.......................................................... 20-21 4.4 ການຟນ້ຶ ຟູ ແລະ ການອະນລຸ ັກປ່າໄມໃ້ ນລາວ..................................................... 21 5. ຊບັ ພະຍາກອນແຮ່ທູ າດ..................................................................................... 22 5.1 ຊບັ ພະຍາກອນໃຕ້ດິນປະເພດໂລຫະ.............................................................. 22-23 5.2 ຊບັ ພະຍາກອນໃຕ້ດນິ ປະເພດອະໂລຫະ........................................................... 23 6. ຊບັ ພະຍາກອນພະລັງງານ.................................................................................. 23 23 6.1 ຊັບພະຍາກອນໃຕ້ດນິ ປະເພດພະລັງງານ.......................................................... d

ບດົ ທີ 3 ສິີ່ງແວດລ້ອມ ແລະ ການປກົ ປກັ ຮກັ ສາສີິ່ງແວດລອ້ ມ.................................................... 24 1. ສງິ່ີ ແວດລ້ອມ ແລະ ບນັ ຫາສ່ີິງແວດລ້ອມ............................................................. 24 1.1 ຄວາມໝາຍຂອງສີິ່ງແວດລອ້ ມ...................................................................... 24 1.2 ປະເພດຂອງສີ່ິງແວດລ້ອມ........................................................................... 24-25 1.3 ສະພາບ ແລະ ບນັ ຫາສິງ່ີ ແວດລ້ອມ................................................................ 25 2. ຄຸນປະໂຫຍດຂອງຊັບພະຍາກອນ........................................................................ 25 2.1 ຄນຸ ປະໂຫຍດຂອງປາ່ ໄມ້.............................................................................. 25-26 2.2 ຄຸນປະໂຫຍດຂອງດນິ ............................................................................... 27 2.3 ຄນຸ ປະໂຫຍດຂອງນາໍ້ ................................................................................ 27-28 2.4 ຄຸນປະໂຫຍດຂອງແຮູທ່ າດ......................................................................... 28 2.5 ປະເພດຂອງແຮູ່...................................................................................... 28-29 2.6 ປະໂຫຍດຂອງແຮ່.ູ ................................................................................... 29-30 3. ການສນູ ເສຍຊບັ ພະຍາກອນທໍາມະຊາດ................................................................. 30 3.1 ການສນູ ເສຍຊບັ ພະຍາກອນປ່າໄມ້.................................................................. 30-31 3.2 ການສູນເສຍຊັບພະຍາກອນນາ້ໍ .................................................................... 31-32 3.3 ການສນູ ເສຍຊັບພະຍາກອນແຮູ່ທາດ............................................................. 32-33 3.4 ສະພາບການເຊ່ີອມໂຊມຂອງດນິ .................................................................. 33-34 3.5 ການສູນເສຍຊັບພະຍາກອນພະລັງງານ........................................................... 34-35 4. ການອະນລຸ ກັ ຊບັ ພະຍາກອນທໍາມະຊາດ................................................................ 36 4.1 ການອະນຸລກັ ປ່າໄມ້.................................................................................... 36 4.2 ການອະນລຸ ັກຊັບພະຍາກອນນໍາ້ ..................................................................... 36-37 4.3 ການອະນຸລກັ ແຮທູ່ າດ................................................................................ 37 4.4 ການອະນລຸ ກັ ຊັບພະຍາກອນດນິ .................................................................... 37-38 4.5 ການອະນລຸ ັກຊັບພະຍາກອນພະລັງງານ............................................................. 38 5. ໃຈຄວາມ...................................................................................................... 38 6. ວຽກບາ້ ນ...................................................................................................... 38 ບົດທີ 4 ການຮຽນຮຂູ້ ອງເດັກກູຽ່ ວກັບສະພາບແວດລ້ອມ........................................................... 39 1. ຄວາມຮູ້ຂອງເດັກກຽູ່ ວກັບສະພາບແວດລ້ອມອອ້ ມຂ້າງ................................................... 39 2. ຈດຸ ພເິ ສດຂອງເດກັ ຕກໍ່ ັບສະພາບແວດລອ້ ມອອ້ ມຂ້າງ................................................... 39 2.1 ເດັກອາຍຸ ປີ 3-4........................................................................................39-40 2.2 ເດັກອາຍຸ ປີ 4-5........................................................................................ 40 2.3 ເດັກອາຍຸ ປີ 5-6........................................................................................40-41 3. ການຮບັ ຮູສ້ ະພາບແວດລ້ອມແບບສໍາພດັ ຖານ ແລະ ປະຈກັ ຕາ......................................... 41 4. ໃຈຄວາມ..................................................................................................... 42 e

5. ວຽກບ້ານ..................................................................................................... 42 ບົດທີ 5 ສານພິດ ແລະ ມນົ ລະພດິ .................................................................................... 43 1. ຄວາມໝາຍຂອງສານພິດ ແລະ ມົນລະພິດ .............................................................. 43 2. ສານກໍາມັນຕະພາບລງັ ສີໃນສິີ່ງແວດລອ້ ມ................................................................ 43-44 2.1 ລັງສອີ ານຟາ............................................................................................. 44 2.2 ລງັ ສີເບຕູາ່ ............................................................................................... 44 2.3 ລັງສກີ າຼ ມາ............................................................................................... 44 2.4 ການໃຊ້ປະໂຫຍດຈາກລັງສີ.......................................................................... 44 2.5 ອນັ ຕະລາຍຈາກລັງສີ..................................................................................44-45 2.6 ຜນົ ຂອງລງັ ສຕີ ່ໍສງີ່ິ ມຊີ ີວິດ.............................................................................. 45 2.7 ການປອ້ ງກນັ ລັງສີ..................................................................................... 45-48 3. ມນົ ລະພິດເຈອປົນໃນນໍາ້ .................................................................................... 48 3.1ແຫງຼູ່ ກາໍ ເນດີ ນໍ້າເສຍ.................................................................................... 48-49 3.2ສາເຫດຂອງມນົ ລະພິດທາງນ້ໍາ........................................................................ 49-50 3.3 ຜົນກະທົບຂອງມນົ ລະພດິ ທາງນໍາ້ ....................................................................50-51 3.4 ວທິ ກີ ານປອ້ ງກັນມົນລະພິດທາງນາໍ້ ............................................................... 51-52 3.5 ແຫ່ງູຼ ກໍາເນດີ ນໍາ້ ເສຍ................................................................................... 52 3.6 ຜົນກະທບົ ຂອງນໍ້າເສຍ................................................................................ 52 3.7 ຫຼັກການປອ້ ງກນັ ມົນລະພດິ ທາງນໍາ້ ..................................................................52-53 4. ມນົ ລະພດິ ເຈອປນົ ໃນອາກາດ............................................................................. 53-57 5. ມົນລະພດິ ເຈອປົນໃນດິນ................................................................................. 57-58 5.1 ຄວາມໝາຍຂອງມົນລະພິດທາງດນິ ................................................................... 58 5.2 ອັນຕະລາຍຈາກມົນລະພິດທາງດິນ..................................................................58-59 5.3 ສາເຫດການເກດີ ມົນລະພິດທາງດິນ................................................................... 59 6. ມນົ ລະພດິ ເຈອປນົ ໃນອາຫານ............................................................................ 59-61 7. ມນົ ລະພດິ ຈາກສງິີ່ ເສດເຫອຼ ................................................................................ 61 7.1 ສາເຫດຂອງມົນລະພດິ ທາງຂີ້ເຫຍ້ີອ................................................................. 61 7.2 ຜົນກະທົບຈາກມົນລະພິດທາງຂ້ີເຫຍີອ້ ........................................................... 61-62 7.3 ແນວທາງການແກໄ້ ຂຂີ້ເຫຍ້ອີ ........................................................................ 62 ບດົ ທີ 6 ຄວາມໝາຍ, ຈດຸ ປະສົງ, ໜາ້ ທີກ່ ານຈດັ ສະພາບແວດລອ້ ມ............................................... 63 1. ຄວາມໝາຍຂອງການຈັດສະພາບແວດລອ້ ມ............................................................... 63 1.1 ຄວາມໝາຍ.............................................................................................. 63 1.2 ຄວາມສໍາຄັນ............................................................................................ 63 2. ຈດຸ ປະສງົ ຂອງການຈດັ ສະພາບແວດລ້ອມ................................................................ 63-64 f

3. ໜ້າທ່ີຂອງການຈັດສະພາບແວດລ້ອມ..................................................................... 64 3.1 ພດັ ທະນາອນິ ຊສີ າໍ ພັດຂອງເດກັ ກັບບັນດາສິງ່ີ ຕູ່າງໆ.................................................64-65 3.2 ພັດທະນາການດ້ານສະຕິປນັ ຍາ ແລະ ກະຕນຸ້ ຄວາມຢາກຮຢູ້ າກເຫັນ........................... 65-67 3.3 ພດັ ທະນາການດາ້ ນສງັ ຄມົ ............................................................................ 67-68 4. ໃຈຄວາມ....................................................................................................... 69 5. ວຽກບາ້ ນ........................................................................................................ 69 ບົດທີ 7 ການຈັດສະພາບແວດລອ້ ມໃນໂຮງຮຽນລຽ້ ງເດັກ-ອະນບຸ ານ............................................. 70 1. ຄວາມສໍາຄນັ ຂອງການຈັດສະພາບແວດລ້ອມ............................................................. 70 2. ການຈດັ ສະພາບແວດລອ້ ມນອກຫ້ອງຮຽນ............................................................. 70 2.1 ສະພາບແວດລອ້ ມນອກຫອ້ ງຮຽນ................................................................. 70-71 2.2 ການຈັດສະພາບແວດລອ້ ມນອກຫອ້ ງຮຽນ........................................................ 71-72 3. ການຈດັ ສະພາບແວດລ້ອມໃນຫອ້ ງຮຽນ................................................................ 72 3.1 ສະພາບແວດລ້ອມໃນຫອ້ ງຮຽນ..................................................................... 72-76 4. ວທິ ກີ ານຈັດມູມຫີຼນ້ ໃນຫອ້ ງຮຽນ.......................................................................... 76 4.1 ຈຸດປະສົງຂອງການຈດັ ມູມຫີຼ້ນ ຫຼ ຫອ້ ງຫສ້ີຼ ໍາລັບເດກັ ............................................. 76 4.2 ວທິ ຈີ ັດມູມຕູ່າງໆ...................................................................................... 77-83 5. ການຈດັ ມູມຫ້ຼີນແຕູ່ລະມູມໃນຫອ້ ງ....................................................................... 83 5.1 ຂ້ໍຄວນຄໍານງຶ ເຖງິ ການຈັດມູມຫ້ີຼນ....................................................................83-84 5.2 ສ່ີິງທີ່ຄວນເອົາໃຈໃສ່.ູ ................................................................................... 84 5.3 ການຈັດຫາ ແລະ ຜະລິດອປຸ ະກອນປະກອບມູມການຫີ້ນຼ ........................................ 84 5.4 ການນໍາໃຊ້ ແລະ ວິທຮີ ັກສາມູມຫີ້ຼນ................................................................. 84-85 6. ໃຈຄວາມ...................................................................................................... 85 7. ວຽກບາ້ ນ....................................................................................................... 85 ບດົ ທີ 8 ການປກູ ຝງັ ຈິດສໍານກຶ ໃນການອະນລຸ ັກສ່ງີິ ແວດລ້ອມ..................................................... 86 1. ການຮັກສາສະພາບແວດລອ້ ມອອ້ ມຂ້າງ.................................................................... 86 1.1 ການຮັກສາສະພາບແວດລອ້ ມໃຫສ້ ະອາດ ແລະ ສວຍງາມ........................................ 86 1.2 ການຮັກສາ ແລະ ຈັດສນັ ສະພາບແວດລອ້ ມໃຫຢ້ ູ່ໃນສະພາບດີ ແລະ ໜ້າຢູ່...................86-87 2. ການຮັກສາສະພາບແວດລ້ອມບໍ່ໃຫສ້ ູນເສຍໄປ........................................................ 87 3. ການຈດັ ສນັ ສີິງ່ ເສດເຫຼອ.................................................................................... 87 4. ໃຈຄວາມ...................................................................................................... 88 5. ວຽກບາ້ ນ....................................................................................................... 88 ບົດທີ 9 ບົດບາດບຸກຄນົ ແລະ ຊມຸ ຊົນຕໍ່ການອະນລຸ ັກສ່ີິງແວດລ້ອມ............................................ 89 1. ບດົ ບາດບກຸ ຄົນຕໍ່ການອະນລຸ ກັ ສງີ່ິ ແວດລອ້ ມ............................................................ 89-91 2. ບົດບາດຊຸມຊົນຕ່ກໍ ານອະນຸລັກສິີ່ງແວດລ້ອມ.......................................................... 91 g

2.1 ບົດບາດຂອງໜ້າທີສ່ ່ີມວນຊນົ ........................................................................ 91 2.2 ບດົ ບາດໜ້າທີຂ່ ອງໜູ່ວຍງານ ຫຼ ອງົ ການຕກ່ໍ ານອະນລຸ ັກສງິີ່ ແວດລ້ອມ........................ 91-92 3. ຈຸດປະສົງ ແລະ ເງອີ່ ນໄຂໃຫ້ເດກັ ຊອກຮູ້ສະພາບແວດລ້ອມ.......................................... 93 3.1 ການກໍານົດຈດຸ ປະສງົ ................................................................................... 93 3.2 ເງອ່ີ ນໄຂໃຫເ້ ດັກຊອກຮູ້ສະພາບແວດລ້ອມ..........................................................93-95 4. ວິທີປກູ ຝງັ ຈດິ ສໍານກຶ ໃນການອະນຸລັກສີ່ິງແວດລ້ອມ..................................................... 95 4.1 ໃຫເ້ ດັກສງັ ເກດຮູບພາບຕູ່າງໆ......................................................................... 95 4.2 ການສ້າງຈດິ ສໍານກຶ ໃຫເ້ ດກັ ........................................................................... 96 5. ໃຈຄວາມ...................................................................................................... 96 6. ວຽກບ້ານ....................................................................................................... 96 ບດົ ທີ 10 ການນໍາສ່ງິີ ເສດເຫອຼ ມາໃຊຄ້ ນໃໝ.ູ່ ........................................................................... 97 1. ຄວາມໝາຍຂອງສິີ່ງເສດເຫອຼ ................................................................................. 97 2. ແຫູ່ງຼ ທ່ີມາຂອງສີິງ່ ເສດເຫອຼ .................................................................................. 97 3. ການແຍກສິ່ີງເສດເຫອຼ .......................................................................................97-98 3.1 ການແຍກກອງໄວ້ໃຫເ້ ນົ່າເປ່ືອຍ....................................................................... 98 3.2 ການແຍກຝັງ............................................................................................ 98 3.3 ການແຍກຈູດ........................................................................................... 98-99 3.4 ການແຍກເພ່ອີ ນາໍ ໃຊ.້ .................................................................................. 99 4. ການນາໍ ສງິີ່ ເສດເຫຼອມາໃຊຄ້ ນໃໝູ່....................................................................... 99-106 5.ໃຈຄວາມ....................................................................................................... 107 6. ວຽກບ້ານ...................................................................................................... 107 ເອກະສານອ້າງອີງ h

ບດົ ທີ 1 ການປຽ່ ນແປງດິນຟາ້ ອາກາດໃນໂລກ ແລະ ໃນລາວ ຊີວິດທຸກໆ ຊີວິດຕູ່າງມີຄວາມປາຖະໜາຄົງຕົວຢູ່ດວ້ ຍເປ້ົຶາໝາຍດຽວກັນຄ ການກິນດີ, ຢູ່ດີໃນສັງຄມົ ທີ່ອາໄສຢູ່ ແລະ ດ້ວຍເປຶົ້າໝາຍດົັ່ງກູ່າວນີ້ທີ່ເຮັດໃຫ້ແຕູ່ລະຄົນຕູ່າງກສະແຫວງຫາໃຫ້ໄດ້ມາໃນສິີ່ງທີ່ຕ້ອງການ ຈີ່ຶງເກີດມີການ ຄີ້ົນຄວ້າວິທີການທັງໃນດ້ານປະລິມານ ແລະ ຄຸນນະພາບຢູ່ຕະຫລອດເວລາ ຊີຶ່ງແນູ່ນອນທີ່ສຸດຜູ້ທີ່ມີໂອກາດຫຼາຍ ກວູ່າຄຜູ້ທີ່ໄດ້ມາໃນສ່ີິງທ່ີສັງຄົມຜະລິດຂຶີ້ນໄດ້ຫຼາຍກວູ່າໃນທູ່າມກາງຄວາມຢູ່ດີກິນດີ ມະນຸດຍີິ່ງມີຄວາມແຕກຕູ່າງ ກັນຫຼາຍຂ້ີຶນ, ການແຂູ່ງຂັນກັນໃນການຜະລິດເພີ່ອຕອບສະໜອງຄວາມຕ້ອງການກເປັນຕົວການສໍາຄັນກໍ່ໃຫ້ເກີດ ຄວາມເຊີ່ອມໂຊມຂ້ີຶນກັບຊັບພະຍາກອນທໍາມະຊາດ ຊີ່ຶງເປັນປັດໄຈພ້ີນຖານຂອງການຜະລິດ ແລະ ເກີດບັນຫາ ສີ່ງິ ແວດລອ້ ມເປນັ ພິດ ຊ່ຶີງມີຜນົ ກະທົບຕທ່ໍ ຸກສ່ງີິ ທີ່ມີຊີວິດໃນໂລກ ແລະ ໃນລາວໄປພອ້ ມໆ ກນັ . 1. ການປ່ຽນແປງດິນຟ້າອາກາດໃນໂລກ ປັດຈຸບັນການປ່ຽນແປງດິນຟ້າອາກາດໃນໂລກຜິດປົກກະຕິ ແລະ ຮຸນແຮງຂຶ້ີນຕະຫລອດໂດຍສະເພາະສະຕະວັດ ທີ 21 ເຊ່ັົນ ຊັີ້ນບັນຍາກາດຂອງໂລກເຮົາໄດ້ຮັບຄວາມກົດດັນຫຼາຍຂີຶ້ນ ຍ້ອນປະກົດການຄວາມຮ້ອນຈາກອຸດ ສາຫະກໍາ ແລະ ອ່ີນໆ ຊ່ີຶງຂົ່ມຂູ່ ແລະ ຈະນໍາໄປສູ່ການປ່ຽນແປງຂອງພູມອາກາດ, ພ້ອມນ້ັີນ ຄວາມກົດດັນຕໍ່ບັນຍາ ກາດໄດກ້ ໍຕ່ ມໍ່ າຈາກທາດເຄມຕີ ່າູ ງໆ ຮບູ ທີ 1 ການປອ່ ຍຄວນັ ຈາກໂຮງງານສທູ່ ອ້ ງຟາ້ 1

ຮບູ ທີ 2 ການປຽ່ ນແປງອາກາດ ບັນຫາມົນລະພິດ ແລະ ສີ່ິງແວດລ້ອມໃນປັດຈຸບັນມີຄວາມສໍາຄັນຕ່ໍທຸກປະເທດໃນໂລກ ມົນລະພິດອັນເກີດມາ ຈາກການກະທໍາຂອງມະນຸດໄດ້ແກູ່ການຕັດໄມ້ທໍາລາຍປ່າ, ການໃຊ້ສານເຄມີໃນອຸດສະຫະກໍາ ແລະ ການເຜົາໄໝ້ ເຊີ້ອເພີງ ໂດຍສະເພາະພວກຖູ່ານຫີນ, ນໍ້າມັນກໃຫ້ເກີດແກ໊ດຕູ່າງໆ ເຊ່ົັນ ອົກຊິດມາດ ( So ), ເມຕານ ( CH 4 ) ທາດເຫຼົ່ານ້ີເປັນແກ໊ດເຮັດໃຫ້ເກີດການປ່ຽນແປງຕໍ່ອຸນຫະພູມຂອງໂລກ, ແກ໊ດເຫຼ່ົານີ້ຈະສະສົມກັນຢູ່ໃນຊ້ັີນບັນຍາ ກາດຊຶີ່ງເຮັດໃຫ້ອາກາດຮ້ອນອົບເອ້ົີາຄຢູ່ໃນເຮອນແກ້ວ, ອົກຊິດກາກບອນ ( CO2 ) ເປັນທາດແກ໊ດທີ່ເຮັດໃຫ້ເກີດ ຄວາມຮ້ອນໃນໂລກຫຼາຍທ່ີສຸດ. ເວົີ້າຢ່າງໜຶີ່ງວູ່າ ມີເຖິງເຄິີ່ງໜ່ີຶງຂອງແກ໊ດທັງໝົດທີ່ເຮັດໃຫ້ໂລກຮ້ອນ ແລະ ກໃຫ້ ເກີດພາວະເຮອນແກວ້ (greenhouse effect) ສູວ່ ນໃຫຍເູ່ ກີດຂນ້ີຶ ຈາກການເຜາົ ໄໝ້ຂອງຖູ່ານຫນີ ແລະ ນໍ້າມນັ . ນກັ ວິທະຍາສາດໄດ້ເວົີ້າວູ່າ ຖ້າຫາກປ່ອຍໄວ້ບໍ່ມີການແກ້ໄຂອຸນຫະພູມໂລກຈະປ່ຽນ ແລະ ສູງກວູ່າຍຸກໃດໆ ໃນ ປະຫວັດສາດຄ 1.5 ເຖິງ 4.5 ໃນ 40 ປີຂ້າງໜ້າຈະເຮັດໃຫ້ເກີດມີການປ່ຽນແປງດິນຟ້າອາກາດ, ກະແສນໍ້າໃນ ມະຫາສະມຸດ ແລະ ນໍ້າກ້ອນທີ່ປົກຄຸມໂລກຈະຫຼາຍຂີ້ຶນ, ລະດັບນໍ້າທະເລອາດຈະຂີ້ຶນເຖິງ 0,5 ເຖິງ 2,0 ແມັດ ຈໍາ ພວກສານເຄມີ ໂດຍສະເພາະພວກ ( CFC5 ) ກໂລຟູໂອໂລກາກບອນ ( CFC5 ) ເປັນທາດທ່ີທໍາລາຍຊີັ້ນໂອໂຊນ ເຮັດໃຫ້ແສງອູຕາໄວໂອເລດ (UV ) ຈາກດວງຕາເວັນສາມາດສູ່ອງມາເຖິງໂລກຫຼາຍຂີ້ຶນຊີຶ່ງເປັນອັນຕະລາຍຕໍ່ຊີວິດ ມະນຸດ, ສັດ, ພດຊະນິດຕູ່າງໆ, ສານຊະນິດນ້ີໃຊ້ໃນອຸດສະຫະກໍາຫຼາຍຢ່າງເຊົັ່ນ ການຜະລິດຕູ້ເຢັນ, ແອເຢັນ ຫຼ ເຄ່ອີ ງປບັ ອາກາດຕູ່າງໆ. ບນັ ຫາການປຽ່ ນແປງດິນຟ້າອາກາດໃນໂລກເປັນບັນຫາໃຫ້ແກູ່ຊາວໂລກ. ດັ່ົງນີ້ັນ, ໃນຊູ່ວງປີ 1990-1992ໄດ້ ມີການຈັດຕີ້ັງໜູ່ວຍງານສະເພາະກິດເພີ່ອຮູ່າງສົນທິສັນຍາວູ່າດ້ວຍ ການປ່ຽນແປງດິນຟ້າອາກາດໃນເດອນມິຖຸນາປີ 1992 ກອງປະຊຸມສຸດຍອດທີ່ລີໂອ ປະເທດຕູ່າງໆ ເຂົີ້າຮູ່ວມລົງນາມສົນທິສັນຍາດົ່ັງກູ່າວຈໍານວນ 181 ປະເທດ ແລະ ຖກນາໍ ໃຊ້ໃນເດອນເມສາ 1994. 1.1 ພາວະເຮອນແກ້ວ ກ. ຄວາມໝາຍຂອງເຮອນແກ້ວ ເຮອນແກ້ວໝາຍເຖິງຊີັ້ນບັນຍາກາດຊຶ່ີງມີທີ່ຕ້ີັງຢູ່ລຸູ່ມຊີັ້ນໂອໂຊນ ( O3 ) ຖ້ານັບຈາກໜ້າໂລກຂ້ີຶນໄປ ປະມານ 18-20 ກິໂລແມັດ, ໝາຍວາູ່ ຊັ້ີນໂອໂຊນ ( O3 ) ໄດສ້ ູງກວູ່າຊນັີ້ ເຮອນແກວ້ ປະມານ 20-30 ກໂິ ລແມັດ. 2

ຮບູ ທີ 3 ແຜນວາດອາຍພດິ ເຮອນແກວ້ ຈາກການພະຍາຍາມສ້າງ ແລະ ພັດທະນາຄວາມຈະເລີນໃຫ້ສັງຄົມຂອງຕົນທີ່ອາໄສຢູ່ໂດຍນໍາເອົາຊັບພະ ຍາກອນທ່ີມີຢູ່ຕາມທໍາມະຊາດມາໃຊ້ຢ່າງບໍ່ລະມັດລະວັງ ເຮັດໃຫ້ຄວາມສົມດູນທາງທໍາມະຊາດເສຍໄປ ແລະ ເກີດ ຄວາມຜິດປົກກະຕິຂຶ້ີນໃນການປ່ຽນແປງດິນຟ້າອາກາດຂອງໂລກ ຜູ້ຊູ່ຽວຊານຫຼາຍຄົນເຊ່ີອວູ່າ ຄວາມຮ້ອນຂອງອາ ກາດທີ່ມີຢູ່ໃນໂລກຈະເພີ່ມສູງຂ້ີຶນເລີ້ອຍໆ, ຄວາມຮ້ອນດ່ົັງກູ່າວເກີດຂ້ຶີນຈາກການສະສົມຂອງດີອົກຊິດກາກບອນ ( CO2 ) ແລະ ແກ໊ດອ່ີນໆ ຊຶ່ີງເພ່ີມຂີຶ້ນຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍໃນບັນຍາກາດລະດັບຕ່ໍາ ແລະ ເຮັດໃຫ້ແສງດວງຕາເວັນ ສອູ່ ງມາເຖິງໂລກເຮົາໄດ້ ພອ້ ມນີ້ນັ ຊ້ນັີ ເຮອນແກວ້ ໄດ້ກັກເອາົ ຄວາມຮອ້ ນລະບາຍຈາກໂລກເອາົ ໄວ.້ ຢ່ໃູ ນບັນດາປະເທດທ່ີໜາວໃນເວລາປູກຕີົ້ນໄມ້ພວກເຂົາໄດ້ໃຊ້ຜ້າຢາງປົກຄຸມສະຖານທ່ີປູກພດເພ່ີອເກັບ ຄວາມຮອ້ ນໄວ້ປຽບເໝອນຊນັີ້ ເຮອນແກ້ວທເີ່ ກບັ ຄວາມຮ້ອນຈາກໂລກໄວ.້ 1.2 ການທໍາລາຍຊ້ັີນໂອໂຊນ ໂອໂຊນເກີດຂ້ີຶນຫຼາຍໃນຊັີ້ນບັນຍາກາດສູງໆ ທີ່ຫູ່າງຈາກໂລກຂ້ີຶນໄປປະມານ 22 ເຖິງ 30 ກິໂລແມັດ ຄວາມເຂ້ີັມຂຸ້ນອົກຊີແຊນໃນຊີ້ັນບນັ ຍາກາດນ້ມີ ີປະມານ 10 ສູ່ວນຕ່ໍລ້ານສູ່ວນຂອງໂອໂຊນທ່ີເກີດຈາກປະຕິກິລິຍາ ການ ລວມຕົວກັນລະຫວູ່າງໂມເລກຸນຂອງອົກຊີແຊນ ( O2 ) ກັບອາຕອມອົກຊີແຊນໂດຍມີແສງອູຕາໄວໂອເລດ ( UV ) ເປັນຕວົ ເລົັງ່ ປະຕກິ ິລິຍາດງົັ່ ນ້ີ: ແສງ UV O2  O  O3 ແສງອູຕາໄວໂອເລດອາດທໍາລາຍ ( NO ), ( SO2 ) ໃຫ້ເປັນອາຕອມ ( O ) ຊ່ີຶງອາຕອມ ( O ) ຈະລວມກັນ ເຂ້າົີ ເປນັ ໂອໂຊນ ( O3 ). ກ. ຄວາມເປນັ ພິດຂອງໂອໂຊນ ໂອໂຊນເປັນສານອົດຊິດໄດ (Oxidizer) ຢ່າງແຮງຊ່ຶີງສາມາດທໍາລາຍອາຊີດໄຂມັນທີ່ບໍ່ອີ່ມຕົວກາຍເປັນ ອາຊີດຕູ່າງໆ ໃນປະຕິກິລິຍາຕູ່າງໆ ມັກເກີດບູ່ອນທີ່ມີໄຂມັນຂອງເຫຍີ່ອຫຸ້ມແຊນ ແລະ ເຮັດໃຫ້ເຫຍີ່ອຫຸ້ມແຊນ ເຊີອ່ ມສະພາບໄປເປັນແຊນຕາຍດນົ ໆ ໄປສາມາດເປັນມະເຮງັ ໄດ.້ 3

ຂ. ການທໍາລາຍຊັີນ້ ໂອໂຊນໃນບນັ ຍາກາດຫຸ້ມໂລກ - ບ່ໍແມ່ນູ ວູ່າໂອໂຊນຈະມີໂທດອັນຕະລາຍຢ່າງດຽວເທ່ົານີັ້ນ ມັນມີຄຸນປະໂຫຍດຕ່ໍສິີ່ງທີ່ມີຊີວິດແບບບໍ່ໄດ້ ຄາດຄິດມາກູ່ອນ, ຖ້າຂາດຊັີ້ນໂອໂຊນໃນຊັີ້ນບັນຍາກາດສູງສຸດຂອງໂລກອາດຈະເກີດມະຫັນຕະໄພຢ່າງຫີຼກລຽງບ່ໍ ໄດ້. ດັົ່ງທ່ີໄດ້ກູ່າວມາແລ້ວວູ່າຊັີ້ນໂອໂຊນຢູ່ໃນລະດັບສູງຈາກພີ້ນດິນປະມານ 22-30 ກິໂລແມັດ ( Km ) ປຽບ ເໝອນດ່ັົງຫຼັງຄາ ຫຼ ກັນຊົນທີ່ຄຸ້ມກັນໂລກໃຫ້ປອດໄພ ໂດຍບໍ່ໃຫ້ລັງສີອູຕາໄວໂອເລດ (UV ) ຊ່ຶີງມາຈາກດວງ ຕາເວນັ ແລະ ເປັນອນັ ຕະລາຍຕສ່ໍ ່ີິງທມີ່ ຊີ ີວດິ ທງັ ຫຼາຍນັ້ີນລົງມາສູ່ຜວີ ໂລກຫຼາຍເກີນໄປ. ສະນີັ້ນ, ຫາກມີການທໍາລາຍຊັີ້ນໂອໂຊນໃຫ້ບາງລົງຈາກເດີມ ຄວາມເຂ້ີັມຂຸ້ນຂອງລັງສີ (UV ) ກຈະ ເພີ່ມຂນ້ຶີ ຢູ່ບນົ ໜ້າໂລກ, ຈ່ງີຶ ເປັນເລ່ີອງທີ່ຈະຕ້ອງພຈິ າລະນາວູ່າສານເຄມີອນັ ໃດແດູ່ໃນສ່ງີິ ແວດລ້ອມທີ່ຈະທາໍ ລາຍຊີັ້ນ ໂອໂຊນເພີ່ອຫາທາງປ້ອງກັນອນັ ຕະລາຍອັນເກີດຈາກແສງ (UV ) ຕ່ໄໍ ປ. - ຖ້າປະລິມານໂອໂຊນ ( O3 ) ຖກທໍາລາຍ 10% ຄາດວູ່າຈະມີຄົນເປັນມະເຮັງຜວີ ໜັງເພ່ີມຂີ້ນຶ ເຖິງ 20- 30% ແລະ ຫາກປະລິມານໂອໂຊນໃນອາກາດຫາກລຸດລົງ 50% ແສງ (UV ) ຈະລົງມາບົນໂລກເຖິງ 10 ເທົ່າ ແລະ ຈະເຮດັ ໃຫຄ້ ົນເກີດເປັນມະເຮງັ ຜວີ ໜງັ ຈະເພີມ່ ຂຶີ້ນທະວຄີ ນູ . - ໂອໂຊນມີຄຸນສົມບັດດດູ ແສງອຕູ າໄວໂອເລດ (UV ) ໄວ້ໃນໂມເລກຸນຂອງມັນໄດ້ຢ່າງມີປະສດິ ທິພາບ, ຫຼັງຈາກດດູ ເອົາພະລງັ ງານແສງມາໄວແ້ ລ້ວໂອໂຊນຈະສະລາຍຕວົ ມັນເອງໃຫເ້ ປນັ ອາຕອມອົກຊແີ ຊນອິດສະຫຼະ ແລະ ທາດອົກຊີແຊນທັນທີ. O3 + ແສງ UV ໂມເລກນຸ O3 O2 + O ທາດໂອໂຊນຖກກະຕຸນ້ ໂອໂຊນ ທາດອົກຊແີ ຊນ + ອາຕອມອກົ ຊແີ ຊນອິດສະຫະຼ ຮບູ ທີ 4 ການທາໍ ລາຍຊນ້ີັ ໂອໂຊນໃນບນັ ຍາກາດຫມຸ້ ຫໍ່ 2. ການປຽ່ ນແປງດິນຟ້າອາກາດໃນລາວ ຢູ່ໃນລາວເຮົາໄດ້ມີການເຄີ່ອນໄຫວກູ່ຽວກັບສ່ີິງແວດລ້ອມມາ ຕີ້ັງແຕູ່ລາວເຮົາໄດ້ເຂົີ້າຮູ່ວມກອງປະຊຸມສຸດຍອດ ທ່ີ ລໂີ ອປະເທດບຼາຊິນໃນປີ 1992 ເປັນຕ້ນີົ ມາ, ບັນຫາດນິ ຟ້າອາກາດເປັນບັນຫາໃຫຍ່ສູ າໍ ລບັ ປະເທດຂອງພວກເຮົາ ລດັ ຖະບານລາວໄດ້ໃຫສ້ ັດຕະຍາບັນສົນທິສນັ ຍາວາູ່ ດວ້ ຍ ການປ່ຽນແປງດນິ ຟາ້ ອາກາດຢູ່ໃນ ສ.ປ.ປ.ລາວ ໃນວັນທີ 5/1/1995 ມາຮອດກາງປີ 1997 ລາວເຮົາໄດ້ເລ່ີມຈັດຕີ້ັງປະຕບິ ັດໂຄງການສໍາຫຼວດທາດພິດເຮອນແກ້ວ ໂດຍສໍາ ເລັດ 4 ວຽກໃຫຍທູ່ ່ີສາໍ ຄັນຄ: 1) ແບບສາໍ ຫຼວດແຫູຼ່ງກາໍ ເນີດທາດພດິ ເຮອນແກ້ວ. 4

2) ແບບວທິ ຫີ ຸດຼ ຜູ່ອນທາດອາຍພດິ ເຮອນແກວ້ . 3) ຍຸດທະສາດ ແລະ ການຈັດຕ້ັີງປະຕິບດັ ທາດອາຍພິດເຮອນແກວ້ . 4) ບົດລາຍງານກູ່ຽວກບັ ການປຽ່ ນແປງດິນຟ້າອາກາດສະບັບທາໍ ອິດໃນລາວ. 2.1 ແຫູງຼ່ ກາໍ ເນີດການປອ່ ຍທາດອາຍພິດເຮອນແກວ້ ໃນລາວ ກ. ດ້ານພະລັງງານ ເກີດຈາກການໃຊ້ນໍ້າມັນປະເພດຕູ່າງໆ ໃນລົດ, ການໃຊ້ແກ໊ດ, ຖູ່ານຫີນ ແລະ ການໃຊ້ເຊ້ີອໄຟແບບດັົ່ງ ເດີມ (ໃຊຟ້ ນ ແລະ ໃຊຖ້ ູ່ານໄມ)້ . ຂ. ເກດີ ຈາກການກະສິກໍາ ປູກເຂີ້າົ ໃນພ້ີນທີ່ນາໍ້ ຂງັ ຢ່ຕູ ະຫລອດປີ, ເກີດຈາກການລ້ຽງສັດປະເພດຕ່າູ ງໆ ຄ. ເກີດຈາກການນໍາໃຊ້ດນິ ແລະ ປາ່ ໄມ້ ປັດຈບຸ ນັ ມກີ ານຈູດປາ່ ແລະ ຕັດໄມ້ແບບຊະຊາຍ ງ. ເກີດຈາກສ່ິງີ ເສດເຫອຼ ທາດພິດແມູ່ນເກີດຈາກປະຕິກິລິຍາຂອງສ່ີິງເສດເຫຼອໃນສະຖານທ່ີຖີ້ມຂີ້ເຫຍ້ີອຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍ, ເກີດ ຈາກນ້າໍ ເປຶ້ອນທປ່ີ ອ່ ຍອອກຈາກເຮອນ ແລະ ໂຮງງານຕ່າູ ງໆ 2.2 ແບບວິທີຫດຼຸ ຜອູ່ ນທາດອາຍພດິ ເຮອນແກວ້ ໃນລາວ ກ. ດາ້ ນພະລງັ ງານ ອະນລຸ ັກພະລັງງານ, ນາໍ ໃຊ້ແຫ່ງຼູ ພະລັງງານທດົ ແທນ ແລະ ຊຸກຍູສ້ ງ່ົ ເສມີ ການນໍາໃຊນ້ າ້ໍ ມນັ ຢ່າງປະຢດັ ຂ. ດາ້ ນກະສກິ າໍ ນໍາໃຊ້ເຕັກນິກການຖູ່າຍເທນໍ້າອອກຈາກເນີ້ອທີ່ກະສິກໍາເພ່ີອບໍ່ໃຫ້ນໍ້າຂັງຢູ່ຕະຫລອດ, ເພີ່ມເນ້ີອທີ່ປ່າ ສະຫງວນ, ຄຸ້ມຄອງປາ່ ໄມ,້ ປູກປ່າທດົ ແທນ ແລະ ອີນ່ ໆ... ໃນປັດຈຸບັນປະເທດລາວເຮົາໄດ້ມີປ່າສະຫງວນແຫູ່ງຊາດຈໍານວນ 20 ແຫູ່ງທົ່ວປະເທດຊີ່ຶງມີລະອຽດດັົ່ງ ລມູຸ່ ນ:ີ້ 5

ຮບູ ທີ 5 ປາ່ ສະຫງວນແຫງູ່ ຊາດ 6

ຮບູ ທີ 6 ແຜນທປີ່ າ່ ສະຫງວນ 3. ໃຈຄວາມ ບັນຫາສ່ີິງແວດລ້ອມບໍ່ວູ່າໃນໂລກ ແລະ ໃນລາວລ້ວນແຕູ່ມີຜົນກະທົບບ່ໍວູ່າຈະທາງກົງ ແລະ ທາງອ້ອມ. ດົ່ັງ ນັີນ້ , ທຸກໆ ປະເທດໃນໂລກຕ້ອງໄດ້ຮູ່ວມມກັນໂດຍສະເພາະການນໍາໃຊ້ຊັບພະຍາກອນທໍາມະຊາດຢ່າງປະຢັດ, ຖກ ແຜນການ ເພ່ີອບ່ໍໃຫ້ເກີດທາດພິດຕູ່າງໆ ຖ້າຫາກທາດພິດຫາກຫຼາຍເກີນຄວນ ມັນຈະເຮັດໃຫ້ສະພາບດິນຟ້າອາ ກາດມກີ ານປຽ່ ນແປງ ແລະ ມີຜນົ ສະທ້ອນຕໍ່ສີງ່ິ ທ່ີມີຊີວດິ ຕະຫລອດໄປ. 7

4. ວຽກມອບໝາຍ ຄໃູ ຫ້ນັກຮຽນສງັ ເກດເລີ່ອງທາດພິດໃນຫພກັ , ຫອ້ ງການ, ທ່ົງນາ, ຫົນທາງ, ເຮອນຄວົ , ພ້ອມທັງຂຽນບດົ ລາຍ ງານສົງ່ ເພອ່ີ ເອາົ ຄະແນນ ຕາມຮູ່າງດົງ່ັ ລູຸ່ມນີ:້ ຮາູ່ ງບດົ ລາຍງານ 1) ສະຖານທ່ລີ ົງສັງເກດ............................................................................................ 2) ທາດພດິ ອາດຈະເກີດຂນີຶ້ ໃນສະຖານທສ່ີ ັງເກດ................................................................. 3) ຜນົ ສະທອ້ ນຂອງທາດພິດທີ່ມີຕ່ໍມະນຸດ.............................................................................. 4) ວິທຫີ ຸດຼ ຜູ່ອນເພ່ີອບ່ໍໃຫເ້ ກດີ ທາດພິດ............................................................................ ວນັ ທ.ີ ........................... ຜລູ້ າຍງານ 8

ບດົ ທີ 2 ຊບັ ພະຍາກອນທາໍ ມະຊາດ 1. ຊບັ ພະຍາກອນນ້າໍ 1.1. ຄວາມສໍາຄນັ ຂອງນໍາ້ ຕໍ່ການດາໍ ລົງຊີວດິ ຂອງຊາວລາວ ນ້ໍາແມູ່ນຊັບພະຍາກອນປະເພດໜຶ່ີງທ່ີມີຄວາມສໍາຄັນຢ່າງຍ່ິີງຕໍ່ການດໍາລົງຊີວິດ ແລະ ຕໍ່ເສດຖະກິດຂອງຄົນ ລາວຕີັ້ງແຕູ່ໃດໆ ມາ. ຄົນລາວໄດ້ອາໄສນ້ໍາເພ່ີອໃຊ້ດີ່ມ, ໃຊ້ອາບ, ຕໍາເຂີ້ົາ, ອິ້ີວອ້ອຍ...ນໍ້າເປັນແຫູຼ່ງທໍາມາຫາກິນ ແລະ ເປັນແຫູ່ຼງທີ່ຢູ່ອາໄສອັນຕົີ້ນຕຢ່າງໜ່ີຶງຂອງຄົນລາວ, ຈະເຫັນໄດ້ວູ່າຊາວລາວສູ່ວນໃຫຍູ່ມັກຕີ້ັງຖີ່ິນຖານຢູ່ຕາມ ແຄມແມູ່ນ້ໍາ, ໜອງໃຫຍູ່. ເຂດໃດມີແຫຼູ່ງນ້ໍາທໍາມະຊາດອຸດົມສົມບູນ ເຂດນີ້ັນກມັກຈະມີປະຊາກອນອາໄສຢູ່ຢ່າງ ໜາແໜນ້ . ນ້ໍາຍັງເປນັ ແຫຼງູ່ ທູອ່ ງທູຽ່ ວ ແລະ ເປນັ ເສນັີ້ ທາງຄົມມະນາຄມົ ທີ່ສໍາຄນັ ຂອງປະຊາຊົນລາວມາແຕູ່ບຮູ ານນະ ການ. 1.2. ແຫງຼູ່ ນໍ້າໃນປະເທດລາວ ແມູ່ນາໍ້ ໃນປະເທດລາວມີຢູ່ຢ່າງຫວຼ ງຫຼາຍ ເຊ່ີິງສາຍນາ້ໍ ຕົ້ີນຕນີ້ັນແມູ່ນແມູ່ນໍ້າຂອງ. ແມູ່ນ້ໍາສາຍນ້ີໄຫຼມາແຕູ່ພູ ພຽງຕີເບດ ແລ້ວໄຫຼປ່ອງໃສູ່ທະເລຈີນໃຕ້, ໄຫຼຜູ່ານ ແລະ ລຽບຊາຍແດນປະເທດຕູ່າງໆ ຄ ຈີນ, ມຽນມາ, ລາວ, ໄທ, ກໍາປູເຈຍ ແລະ ຫວຽດນາມໂດຍມີຄວາມຍາວທັງໝົດ ປະມານ 4.200 ກມ, ໃນນີ້ສູ່ວນທີ່ຢູ່ໃນເຂດປະເທດ ລາວແມູ່ນມີຄວາມຍາວເຖິງ 1.865 ກມ. ແມູ່ນໍ້າຂອງເປັນແມູ່ນ້ໍາໃຫຍູ່ ເຊ່ີິງປະລິມານນໍ້າໄຫຼສະເລູ່ຍມີ 25.000 ມ3 - 30.000ມ3/ວິນາທີ, ໃນລະດູຝົນມີ 50.000ມ3 /ວິນາທີ, ລະດູແລ້ງມີ 15.000ມ3/ວິນາທີ. ບູ່ອນທ່ີແມູ່ນ້ໍາຂອງ ແຄບກວູ່າໝູ່ແມູ່ນ ນັບແຕູ່ເມອງສິງຫາເມອງຊະນະຄາມ ເຊ່ີງິ ກວາ້ ງປະມານ 100-300 ມ ແລະ ບອູ່ນທ່ີກວາ້ ງກວູ່າ ໝູ່ຢູ່ພາກໃຕ້ (ຈໍາປາສັກ) ກວ້າງແຕູ່ 800-3.000 ມ. ກູ່ອນຈະໄຫຼລົງສູ່ປະເທດກໍາປູເຈຍ. ແມູ່ນໍ້າຂອງໄດ້ໄຫຼຜູ່ານ ຄອນພະເພັງເຊີິ່ງເປັນຕາດທີ່ໃຫຍູ່ທ່ີສຸດໃນທະວີບອາຊີມີຄວາມສູງເຖິງ 15 ມ. ລ້ອງແມູ່ນໍ້າຂອງໃນລາວມີເນ້ີອທີ່ ກວ້າງເຖິງ 213.060 ກມ2 (ເນ້ີອທີ່ທັງໝົດມີຢູ່ປະມານ 795.000 ກມ2) ເຊ່ິີງ ເປັນແຫຼູ່ງເຕົ້ີາໂຮມນໍ້າຈາກສາຂາ ຕາູ່ ງໆ ຂອງມນັ ທີແ່ ຈກຢາຍຢແູ່ ຕູ່ເໜອຮອດໃຕ.້ 9

ຮບູ ທີ 8: ແຜນທແີ່ ມນູ່ າໍ້ ລາໍ ເຊຂອງປະເທດລາວ ຕາຕະລາງທີ 1: ສາຍນາໍ້ ຕາູ່ ງໆຢໃູ່ ນລາວທມ່ີ ລີ ວງຍາວແຕູ່ 100 ກມ ຂນ້ີຶ ໄປ ລ/ດ ຊ່ສີ າຍນໍາ້ ລວງຍາວ ເນ້ອີ ທອີ່ ່າູ ງ ບລິມາດນໍາ້ 1 ແມູ່ນໍ້າຂອງ ຕອນທໄີ່ ຫຜຼ ູ່ານດິນລາວ) (ກມ) (ກມ2) (106 ມ3) 1 .865 213.000 2 ນ້ໍາອູ 390 25.800 331.240 3 ນໍ້າງີ່ມ 350 16.500 - 300 - ເຊບັີ້ງຫຽງ 24.868 4 ນາ້ໍ ກະດິງ - 10

5 ນ້າໍ ທາ 265 - - 6 ເຊກອງ (ຕອນໄຫຼຜູາ່ ນດິນລາວ) 290 2.750 - 7 ເຊໂດນ 236 - - 195 - - ເຊບັງີ້ ໄຟ 190 8.500 7.728 8 ນໍ້າຄານ 175 6.100 741.4 9 ນໍ້າລີກ 155 - - 10 ນໍ້າເຊອງ 150 - - 11 ນໍ້າງຽບ 140 - - 140 - - ເຊຈາໍ ພອນ 130 - - 12 ນ້ໍາຫນີ ບູນ 125 - - 13 ນ້ໍາແບງ 115 - - 14 ນໍ້າຊນັ 110 - - 110 - - ເຊກະໝານ 110 - - 15 ເຊນ້ອຍ 110 - - 16 ນໍ້າແອດ 100 - - 17 ນໍ້າເນີນ 18 ນໍ້າຊໍາ 19 20 21 22 ສາຂາທີ່ສໍາຄັນຂອງແມູ່ນໍ້າຂອງມີຄ ນໍ້າທາ, ນໍ້າແບງ, ນໍ້າອູ, ນໍ້າເຊອງ, ນ້ໍາຄານ, ນ້ໍາງ່ີມ, ນໍ້າງຽບ, ນໍ້າຊັນ, ນໍ້າກະດິງ, ນໍ້າຫີນບູນ, ເຊບ້ັີງໄຟ, ເຊບີັ້ງຫຽງ, ເຊໂດນ ແລະ ເຊກອງ. ນອກຈາກແມູ່ນ້ໍາຂອງ ແລະ ສາຂາຂອງມັນ ແລວ້ , ຢໃູ່ ນລາວຍງັ ມແີ ມູ່ນາໍ້ ຈາໍ ນວນໜງ່ີຶ ທ່ີໄຫຼປ່ອງໃສູ່ທະເລຫວຽດນາມຄ ນ້ໍາມາ້ , ນໍ້າຊາໍ ແລະ ນາ້ໍ ເນີນ. ໜອງ ແລະ ບຶງຢູ່ປະເທດລາວກມີຢູ່ຢ່າງຫຼວງຫຼາຍ, ແຕູ່ສູ່ວນຫຼາຍເປັນໜອງບ່ໍໃຫຍູ່. ໜອງເຫ່ຼົານ້ັີນແຈກ ຢາຍຢູ່ທົວ່ ປະເທດ, ໃນນ້ັນີ ຫາຼ ຍກວູ່າໝູ່ແມນູ່ ຢແູ່ ຂວງສະຫວັນນະເຂດ ແລະ ແຂວງວຽງຈັນ. ສາໍ ລັບແຂວງ ສະຫວັນ ນະເຂດນ້ັີນ, ເພ່ິີນພົບວູ່າມີໜອງເຖິງ 20 ກວູ່າໜອງ ເຊ່ີິງສູ່ວນຫຼາຍເຕ້ີົາໂຮມຢູ່ເຂດເມອງສອງຄອນ ແລະ ເມອງຈໍາ ພອນ. ໜອງທີ່ໃຫຍູ່ກວູ່າໝູ່ (ທັງໃນແຂວງ ແລະ ທົ່ວປະເທດ) ແມູ່ນໜອງຫຼວງຢູ່ເຂດບ້ານໜອງບົວເມອງສອງ ຄອນ. ສູ່ວນຢູ່ແຂວງວຽງຈັນ, ໜອງໄດ້ແຈກຢາຍຢູ່ເຂດລ້ອງງີ່ມເປັນສູ່ວນຫຼາຍ. ນອກຈາກແຂວງສະຫວັນນະເຂດ ແລະ ວຽງຈັນແລ້ວ, ຍັງມີໜອງຕູ່າງໆ ຢູ່ພູພຽງນາກາຍ, ໜອງຢອນ (ຊຽງຂວາງ), ໜອງສະໝານ (ບລິຄໍາໄຊ), 11

ໜອງຟ້າ (ອັດຕະປ) ແລະ ໜອງອີ່ນໆ ອີກ. ສໍາລັບບຶງນັີ້ນ, ໃຫຍູ່ກວູ່າໝູ່ ແມູ່ນບຶງທາດຫຼວງ (ກພ.ວຽງຈັນ). ນອກ ນີັ້ນກມີບຶງກະພຽງ (ເຂດເຊບ້ັີງໄຟ), ບຶງຊ້າງ (ສະຫວັນນະເຂດ), ບຶງພະໂພ, ບຶງກຽດໂງ້ງ (ອັດຕະປ). ໜອງ ແລະ ບຶງຕູ່າງໆ ເຫ່ົຼານີ້ ເປັນແຫຼູ່ງເກັບກັກນໍ້າທີ່ສໍາຄັນເພີ່ອສະໜອງນໍ້າໃຫ້ແກູ່ການປູກຝັງລ້ຽງສັດ ແລະ ກິດຈະການອີ່ນໆ ໃນທອ້ ງຖິີນ່ ທີ່ກຽູ່ ວຂ້ອງ, ເປັນແຫງູ່ຼ ຫາປາ ແລະ ເປັນແຫ່ງຼູ ນໍາ້ ອາບ, ນໍາ້ ດມີ່ ສໍາລບັ ສັດປາ່ ໃນບລິເວນນ້ັີນໆ ດ້ວຍ. ນ້ໍາໃຕ້ດິນ ກເປັນພາກສູ່ວນໜຶີ່ງທີ່ສໍາຄັນຂອງລະບົບນໍ້າທີ່ມີຢູ່ທ່ົວໄປໃນປະເທດລາວ. ມັນມີຄຸນປະໂຫຍດ ໃຫຍູ່ຫຼວງສໍາລັບຊີວິດການເປັນຢູ່ຂອງປວງຊົນຊາວລາວ ປະມານ 90% ຂອງພົນລະເມອງລາວຍັງໃຊ້ນ້ໍາສ້າງ, ນໍ້າ ບາດານ ແລະ ນໍ້າລິນຕາມທໍາມະຊາດ ເພີ່ອລ້ຽງຊີວິດປະຈໍາວັນ. ໃນບາງເຂດ, ນ້ໍາໃຕ້ດິນໄດ້ໄຫຼອອກສູ່ໜ້າດິນໃນພາ ວະຂອງນໍ້າຮ້ອນ ເຊິີ່ງເພ່ີິນສາມາດນໍາໃຊ້ເຂົີ້າໃນການປ່ືນປົວພະຍາດບາງຊະນິດໄດ້. ນໍ້າໃຕ້ດິນຢູ່ລາວມີຫຼາຍ ແລະ ແຈກ ຢາຍຢູ່ທຸກບູ່ອນ, ແຕູ່ມັນຍັງບໍ່ທັນຖກຂຸດຄີ້ົນ ແລະ ນໍາໃຊ້ຢ່າງກວ້າງຂວາງເທີ່ອ, ສູ່ວນຫຼາຍນໍາໃຊ້ເພ່ີອຊີວິດປະຈໍາວັນ ເທົ່ານນັີ້ . 2. ຊບັ ພະຍາກອນດິນ 1.1 ບດົ ບາດ ແລະ ຄວາມສໍາຄັນຂອງດິນ ດິນ ແມູ່ນຊັບພະຍາກອນທໍາມະຊາດ ທີ່ມີຄວາມສໍາຄັນຕ່ໍການຕັ້ີງຖ່ີິນຖານ ກຄການດໍາເນີນການຜະລິດກະສິ ກໍາ ເຊິ່ີງປະຊາຊົນລາວໄດ້ທໍາການບຸກເບີກມາແຕູ່ດົນນານ. ດິນເປັນສູ່ວນປະກອບດ້ວຍບັນດາທາດຫຼໍ່ລຽ້ ງໃຫ້ແກູ່ການ ມີຊີວິດຂອງພດ ໂດຍສະເພາະແມູນ່ ທາດອາຊດົ (N2), ໂປຕາຊຽມ, ຟົດສະຟາດ. ເຊີ່ິງເປັນທາດອາຫານຕນ້ີົ ຕຂອງພດ ຊະນິດຕູ່າງໆ. ນອກນນີັ້ , ຢູ່ໃນດິນຍັງມີແຮູ່ທາດອ່ີນໆ ທີເ່ ປັນພ້ີນຖານໃຫ້ແກູ່ການຂະຫຍາຍເສດຖະກິດ ແລະ ການດໍາ ລງົ ຊວີ ດິ ຂອງມະນຸດ. 1.2 ລັກສະນະ ແລະ ປະເພດຂອງດນິ ຕ້ົນີ ຕໃນລາວ ດິນ ທີ່ປາກົດຢູ່ໃນລາວ ເປັນປະເພດດິນທ່ີກໍາເນີດຂຶີ້ນຕາມລັກສະນະທາງທລະນີສາດ ແລະ ໄດ້ຮັບຜົນກະ ທບົ ຈາກຫຼາຍປັດໄຈທາງພມູ ີສາດເຊົ່ນັ ພມູ ສັນຖານ, ອາກາດ, ນ້າໍ , ຊີວະສາດເຫຼ່າົ ນີ້ເປັນຕົ້ນີ ອນັ ໄດ້ເຮັດໃຫດ້ ິນຢປູ່ ະ ເທດລາວມຫີ າຼ ຍປະເພດທແີ່ ຕກຕູ່າງກນັ ດງັົ່ ນີ:້ ກ. ດິນສນັ ດອນ ເປັນປະເພດດິນສັນດອນໃໝູ່ທີ່ຖກກະແສນໍ້ານໍາມາທັບຖົມເປັນປະຈໍາທຸກໆ ປີ, ດິນປະເພດນີ້ມີເນີ້ອທີ່ ປະມານ 1,2 ລ້ານເຮັກຕາ ເຊ່ິີງສູ່ວນໃຫຍູ່ແມູ່ນເຕີ້ົາໂຮມຢູ່ຕາມເຂດແຄມແມູ່ນໍ້າຂອງເຊ່ົັນ ທົ່ງພຽງວຽງຈັນ, ສະ ຫວັນນະເຂດ, ຈໍາປາສັກ. ນອກນີ້ັນຍັງປາກົດຢູ່ຕາມທົ່ງພຽງຮູ່ອມພູ, ຕີນພູ ແລະ ເຂດແຄມລ້ອງແມູ່ນ້ໍາຕູ່າງໆ. ດິນ ສັນດອນໃໝູ່ເປັນປະເພດດິນຝຸ່ນປ່າທີ່ມີລັກສະນະຜຸຜູຸ່ຍ, ຊຶມຊັບນໍ້າໄດ້ດີ, ດິນສັນດອນເກ່ົາກມີຫຼາຍຢູ່ຕາມທົ່ງພຽງ ລຽບແຄມແມູ່ນໍ້າສາຍຕູ່າງໆ ແຕູ່ຢູ່ຫູ່າງໄກຈາກແມູ່ນໍ້າຄ ເລ່ີມແຕູ່ເຂດຕາຝ່ັງສູງຂອງແມູ່ນໍ້າທີ່ເປັນຂອບເຂດຂອງ ທົ່ງພຽງຕູ່າງໆ. ດິນສນັ ດອນເກົາ່ ມີລກັ ສະນະເປນັ ດິນຜຜຸ ຸ່ຍູ ແຕມູ່ ັນແໜນ້ ໜາກວູ່າດິນສັນດອນໃໝ່.ູ ດນິ ສັນດອນເກ່ົາ ຢູ່ບາງແຫູ່ງໄດ້ຖກເຊາະລ້າງ ແລະ ເຈອປົນກັບຫີນໜາມໜໍ່, ບາງບູ່ອນຖກປະຊາຊົນນໍາໃຊ້ຫຼາຍກາຍເປັນດິນເສ່ີອມ ທາດ, ເນ້ີອດິນສ້ົີມ, ຊ້ີັນດິນບາງ ແລະ ເປັນສີແດງຊ້ໍາ ຫຼ ສີເຫຼອງ. ດິນສັນດອນເປັນດິນປະເພດທີ່ມີຄວາມອຸດົມ ສົມບູນດ້ານທາດຫຼໍ່ລ້ຽງແກູ່ການຈະເລີນພັນຂອງພດນາໆ ຊະນິດ ແລະ ເປັນດິນທ່ີສາມາດນໍາໃຊ້ເຂ້ີົາໃນວຽກງານ ການປູກຝງັ ໄດ້ດີພສົມຄວນ. 12

ຮບູ ທີ 6: ແຜນທດີ່ ນິ ສ.ປ.ປ.ລາວ ຂ. ດນິ ພດູ ອຍ (ດິນແຟລາລດິ ) ເປັນດິນທຢີ່ ູ່ໃນເຂດພູມສັນຖານສງູ ແຕູ່ 500 ແມັດຂຶີ້ນໄປ ເຊີ່ງິ ສູວ່ ນຫຼາຍເປນັ ດິນປະເພດທ່ີເສີ່ອມທາດ ໄດ້ງູ່າຍ, ຖ້ານໍາໃຊ້ຕ້ອງໄດ້ໃສູ່ຝຸ່ນເພ່ີມເພາະມັນເປັນດິນຢູ່ໃນເຂດພູດອຍທ່ີຖກເຊາະລ້າງຫຼາຍ ເຮັດໃຫ້ດິນເສີ່ອມ ທາດໄວກາຍເປັນດິນສີົ້ມ, ຊ້ີນັ ດິນບາງ ສູວ່ ນຫຼາຍເປນັ ສແີ ດງຊາໍ້ (ສກີ ະເບົາ) ຫຼ ສສີ ີ້ົມ. 13

ຄ. ດິນພູໄຟ (ດນິ ບາຊານ): ມີຫຼາຍຢູ່ທາງພາກໃຕ້ ໂດຍສະເພາະແມູ່ນເຂດພູພຽງບລະເວນ ມີເນີ້ອທີ່ປະມານ 650.000 ເຮກັ ຕາ. ດິນ ພູໄຟເປັນດິນປະເພດດີ ມີຄວາມອຸດົມສົມບູນດ້ວຍ ທາດຫຼໍ່ລ້ຽງ, ຊີ້ັນດິນໜາ, ດິນມີລັກສະນະຜຸຜຸູ່ຍດີ ສາມາດຮັກສາ ຄວາມຊຸູ່ມໄດ້ດົນ, ເປັນດິນທີ່ເໝາະສົມກັບການປູກພດອຸດສາຫະກໍາ (ຊາ, ກາເຟ, ໝາກແໜູ່ງ...) ທ່ີມີສະມັດຖະ ພາບ ແລະ ປະລິມານຫາຼ ຍ. ນອກນ້ີັນ, ຍັງມີປະເພດດິນດໍາຂອງເຂດພູມສັນຖານຫີນປູນທີ່ມີເນ້ີອທີ່ກວ້າງສົມຄວນຄ ມີ ປະມານ 249.000 ເຮັກຕາ. ດິນປະເພດນ້ີມີຫຼາຍຢູ່ເຂດພູພຽງນາກາຍ, ນາໄກູ່, ຫຼວງພະບາງ ແລະ ບູ່ອນອ່ີນໆ ອີກ ເປັນປະ ເພດດນິ ທ່ີອດຸ ົມສມົ ບນູ , ເນີ້ອດນິ ຜຜຸ ງົ ດີແຕູ່ເປັນດນິ ປະເພດທ່ີຂາດນາ້ໍ . ດິນຢູ່ປະເທດລາວລວ້ ນແຕເູ່ ໝາະສົມກັບການປກູ ພດຫາຼ ຍຊະນດິ ເຊ່ັນົ ພດອດຸ ສາຫະກໍາພດໃຫ້ໝາກ, ພດ ແປ້ງຊະນິດຕູ່າງໆ ເພີ່ອເຮັດໃຫ້ດິນມີຄຸນປະໂຫຍດສູງ ສາມາດນໍາໃຊ້ໄດ້ຍາວນານ ພວກເຮົາຄວນມີວິທີການນໍາໃຊ້ ດິນໃຫຖ້ ກຕ້ອງຄນາໍ ໃຊຄຽງຄກູ່ ັບການປກົ ປກັ ຮັກສາ ແລະ ຖະນບຸ າໍ ລຸງດິນຢ່ສູ ະເໝີ. 3. ຊັບພະຍາກອນອາກາດ 3.1 ຄວາມໝາຍຂອງອາກາດ - ອາກາດ (Air) ຄ ທາດປະສົມທ່ີເກີດຈາກກ໊າດຫຼາຍຊະນິດ ອາກາດບລິສຸດຈະບ່ໍມີສີ ບໍ່ມີກິ່ີນ ແລະ ບໍ່ມີລົດ ສູ່ວນປະສົມທີ່ສໍາຄັນໂດຍປະມານ ໄດ້ແກູ່ ໄນໂຕເຈນ ຈໍານວນ 78.09 ເປີເຊັນ, ອອກຊີເຈນ 20.94 ເປີເຊັນ, ກ໊າດເສ່ີອຍ ເຊ່ີິງສູ່ວນໃຫຍູ່ໄດ້ແກູ່ ກ໊າດອາຕອມ 0.93 ເປີເຊັນ ຄາບອນໄຕອອກໄຊ ເປີເຊັນ0.03 ແລະ ສູ່ວນປະ ສມົ ຂອງກ໊າດຣິລຽມ ໄຮໂຕເຈນ ນິອອນ ຄຣິບຕອນຊິນອນ ໂອໂຊນ ມິເທນ ອາຍນ້ໍາ ແລະ ສີິ່ງອ່ີນລວມກັນ 0.01 ເປເີ ຊັນ. ອາກາດໃກ້ຜິວໂລກຈະມີຢູ່ຢ່າງໜາແໜ້ນຫຼາຍທີ່ສຸດເພາະແຮງດງຶ ດດູ ຂອງໂລກປະລິມານ ແລະ ການປະກົດ ຂອງ ກ໊າດຈະປ່ຽນແປງໄປຕາມເວລາ ແລະ ສະຖານທ່ີ ກ໊າດອອກຊີເຈນທີ່ພເໝາະແກູ່ການດໍາລົງຊີວິດຈະຢູ່ສູງຈາກ ພີ້ນໂລກ 5 – 6 ກິໂລແມັດ ຕາມທໍາມະຊາດແລ້ວອາກາດທີ່ບລິສຸດຈະຊອກຫາໄດ້ຍາກຫຼາຍ ແລະ ການທ່ີອາກາດ ລອຍປົນຢກູ່ ັບ ມລີ ກັ ສະນະທາງກາຍະພາບຈງຶ່ີ ເຮດັ ໃຫ້ມກີ ານປ່ຽນແປງໄດ້. - ບັນຍາກາດ (Atmosphere) ຄ ມວນກ໊າດທ່ີຫໍ່ ຫຸ້ ມ ຕ້ີັງແຕູ່ຜິວໂລກ ຈົນສູງຂຶີ້ນໄປປະມານ 900 ກໂິ ລແມັດ ໂດຍຈະເກີດຮູວ່ ມກັບລກັ ສະນະທາງກາຍະພາບອນີ່ ໄດແ້ ກູ່ ອນຸ ຫະພູມ ຄວາມກົດອາກາດ ຄວາມຊນີ້ ຊູຸ່ມ ລົມ ແລະ ອະນຸພາກຝຸ່ນຜົງ ຫຼ ມົນລະສານ (Pollutant) ຊີ່ຶງຢູ່ໃນລະດັບຕ່ໍາ ແລະ ຢູ່ໄດ້ດ້ວຍແຮງໂນ້ມຖູ່ວງຂອງ ໂລກ ບັນຍາກາດທີ່ສູງຂຶີ້ນ ປະມານ 80 ກິໂລແມັດຈະມີສູ່ວນປະສົມຂອງກ໊າດຄ້າຍຄກັນ ຄົນໃນສະຖານຄວາມສໍາ ຄນັ ຂອງອາກາດ. 3.2 ຄວາມສາໍ ຄນັ ຂອງອາກາດ ແລະ ບນັ ຍາກາດ ອາກາດ ແລະ ບັນຍາກາດມຄີ ວາມສາໍ ຄນັ ດ່ັົງນີ້ 1. ມີກາ໊ ດທຈີ່ ໍາເປັນຕໍ່ການມຊີ ວີ ິດຂອງມະນຸດ, ສດັ ແລະ ພດ. 2. ມີອິດທພິ ນົ ຕກ່ໍ ານເກດີ ປະລມິ ານ ແລະຄນຸ ນະພາບຂອງຊັບພະຍາກອນອີນ່ ເຊ່ນົັ ປ່າໄມ້ ແລະ ແຮ່ທູ າດ 3. ຊ່ວູ ຍປັບອນຸ ຫະພມູ ຂອງໂລກ ໂດຍສະເພາະອາຍນ້ໍາ ແລະ ຄາບອນໄຕອອກໄຊຊີ່ຶງຈະຊວູ່ ຍປອ້ ງກັນການ ສູນເສຍ ຄວາມຮ້ອນຈາກພີ້ນດນິ ເຮດັ ໃຫ້ຄວາມແຕກຕູ່າງຂອງອນຸ ຫະພມູ ລະຫວູ່າງກາງເວນັ ກັບກາງຄນ ແລະ ລະດູ 14

ຮ້ອນກບັ ລະດໜູ າວບໍ່ແຕກຕູ່າງກນັ ຫຼາຍ ແລະ ເຮັດໃຫ້ບລິເວນຜິວໂລກມີຄວາມອບົ ອຸູ່ນຂີຶ້ນ. 4. ເຮດັ ໃຫ້ເກດີ ລມົ ແລະ ຝົນ. 5. ມີຜົນຕ່ໍການດໍາລົງຊີວິດ, ສະພາບຈິດໃຈ ແລະ ຮູ່າງກາຍຂອງມະນຸດ. ຖ້າສະພາບອາກາດບ່ໍເໝາະສົມ ເຊັ່ນົ ແຫ້ງແລງ້ ຫຼ ໜາວເຢັນເກນີ ໄປຄົນຈະຢູ່ອາໄສດວ້ ຍຄວາມຍາກລໍາບາກ. 6. ຊູ່ວຍປ້ອງກັນອັນຕະລາຍຈາກລັງສີຂອງດວງອາທິດ ໂດຍກ໊າດໂອໂຊນໃນບັນຍາກາດຈະກົ່ັນຕອງ ຫຼ ດດູ ຊຶມລງັ ສີ ອັດຕາໄວໂອເລດ ຊຶງີ່ ເຮັດໃຫ້ຜິວໄໝ້ ເປນັ ໂລກມະເຮງັ ຜວິ ໜັງ ແລະ ໂລກຕາຕ້ໍ. 7. ຊວູ່ ຍເຜົາໄໝວ້ ດັ ຖຸທ່ີຕກົ ມາຈາກຟາ້ ຫຼ ອກຸ ກາບາດໃຫ້ກາຍເປນັ ອະນຸພາກນ້ອຍໆ ຈົນບ່ເໍ ປນັ ອັນຕະລາຍ ຕໍມ່ ະນຸດ ແລະ ຊບັ ສິນ. 8. ເຮດັ ໃຫ້ທອ້ ງຟ້າມີສສີ ວຍງາມ ໂດຍອະນຸພາກຂອງສງິີ່ ອ່ີນທປ່ີ ນົ ຢູ່ກັບກ໊າດໃນບນັ ຍາກາດຈະເຮດັ ໃຫ້ແສງ ຫັກ ເຮົາຈ່ີຶງເບິ່ີງເຫັນທ້ອງຟ້າມີແສງສີທ່ີງົດງາມແທນທີ່ຈະເຫັນເປັນສີດໍາມດ. ນອກຈາກນີ້, ກ໊າດໂອໂຊນຊຶີ່ງມີສີຟ້າ ຍງັ ຊ່ວູ ຍໃຫ້ເບ່ງີິ ເຫນັ ທອ້ ງຟ້າເປນັ ສຄີ າມ ຫຼ ສີຟ້າສດົ ໃສອີກດ້ວຍ. 3.3 ສູ່ວນປະກອບຂອງອາກາດ ອາກາດ ເປັນຂອງປະສົມທີ່ປະກອບດ້ວຍສວູ່ ນປະກອບຫັກຼ ທີສ່ າໍ ຄັນ ດັ່ງົ ນ:ີ້ 1. ແກ໊ດ ເປັນອົງປະກອບສູ່ວນໃຫຍູ່ຂອງອາກາດ ແກ໊ດ ໃນອາກາດແຫ້ງ 100 ສູ່ວນປະກອບດ້ວຍແກ໊ດ ຕາູ່ ງໆ ດງົັ່ ນ້ີ 78.084 ເປີເຊນັ . - ແກ໊ດໄນໂຕເຈ - ແກດ໊ ອອກຊເີ ຈນ 20.946 ເປີເຊັນ. - ແກດ໊ ອາກອນ 0.924 ເປີເຊັນ. - ແກ໊ດຄາບອນໄຕອອກໄຊ 0.033 ເປີເຊັນ. - ແກ໊ດນິອອນ 0.00182 ເປເີ ຊັນ. - ແກດ໊ ຣລິ ຽມ 0.00520 ເປເີ ຊນັ . - ແກ໊ດອີນ່ ໆ 0.000598 ເປເີ ຊັນ. 2. ຂອງແຫຼວ ໃນອາກາດ ໄດ້ແກູ່ ອາຍນໍ້າ ຊ່ີຶງເກີດຈາກການລະເຫີຍຂອງນ້ໍາຈາກແຫຼູ່ງນໍ້າບົນພີ້ນຜິວໂລກ ລວມທັງການຄາຍນ້ໍາຂອງພດ ແລະ ການຫາຍໃຈຂອງສ່ີິງມີຊີວິດຕູ່າງໆ ເມີ່ອອາຍນໍ້າທີ່ຖກປ່ອຍອອກມາປວຂີຶ້ນສູ່ ອາກາດ ຈະເຮັດໃຫ້ເກີດເປັນປາກົດການຕູ່າງໆ ເຊົ່ັນ ຝົນ ເມກ ໝອກ ແລະ ນ້ໍາໝອກ ເຮັດໃຫ້ອາກາດມີຄວາມ ຊ້ີນ. 3. ຂອງແຂງ ນອກຈາກອາກາດປະກອບດ້ວຍແກ໊ດ ແລະ ຂອງແຫຼວ ເຊ່ົັນ ອາຍນ້ໍາ ອາກາດຍັງປະກອບ ດ້ວຍອະນຸພາກຂອງຝຸ່ນລະອອງຕາູ່ ງໆ ຊຶງີ່ ອາດເປັນອະນຸພາກທ່ີເກີດຂີຶ້ນເອງຕາມທໍາມະຊາດ ເຊ່ັົນ ຝຸ່ນດິນ, ຝຸ່ນຫີນ, ລະອອງເກສອນດອກໄມ້ ຫຼ ອະນຸພາກທີ່ເກີດຂ້ຶີນຈາກການກະທໍາຂອງມະນຸດ ເຊ່ົັນ ອະນຸພາກຂອງຝຸ່ນລະອອງຈາກ ຂະບວນການອຸດສາຫະກໍາ ການຄົມມະນາຄົມ ການເຜົາໄໝ້ ລວມທັງຈຸລິນຊີຕູ່າງໆ ທີ່ປົນຢູ່ໃນອາກາດ ອະນຸພາກ ຂອງຝຸ່ນລະອອງທ່ີມີຢູ່ໃນອາກາດເປັນບູ່ອນເກາະຕິດຂອງຢົດນໍ້າທ່ີເກີດຈາກການ ກົ່ັນຕອງຂອງອາຍນໍ້າໃນບັນຍາ 15

ກາດ ຖ້າບ່ໍມີຝຸ່ນລະອອງກຈະບ່ໍມີຢົດນ້ໍາໃນອາກາດ ດັ່ົງນີ້ັນ ສະພາບອາກາດໃນທີ່ຕູ່າງໆ ຈຶີ່ງມີຄວາມແຕກຕູ່າງກັນ ໄປ. 3.4 ຊີັນ້ ບນັ ຍາກາດ ຊ້ນັີ ບັນຍາກາດຄ ຊີ້ນັ ຂອງອາກາດທລີ່ ້ອມຮອບໂລກ ແລະ ດ້ວຍແຮງດຶງດູດຂອງໂລກເຮັດໃຫ້ຊັນີ້ ບນັ ຍາກາດ ຄົງສະພາບຢູ່ໄດ້ ຊີ້ັນບັນຍາກາດມີຄວາມໜາລວມແລ້ວປະມານ 500 ກິໂລແມັດຈາກພ້ີນໂລກ ອາກາດໃນຊ້ັີນບັນ ຍາກາດແຕູ່ລະຊ້ີັນຈະແຕກຕູ່າງກັນ ແຕູ່ໃນທຸກໆ ຊີັ້ນລ້ວນເປັນສູ່ວນສໍາຄັນຂອງສັບພະຍາກອນທາງທໍາມະຊາດທັງ ສ້ນິີ . ຊັີນ້ ຂອງບັນຍາກາດແບງູ່ ໂດຍໃຊ້ອຸນຫະພມູ ເປັນເກນແບູ່ງໄດ້ 4 ຊ້ັີນ ດົງັ່ ນ້ີ 1. ໂທໂພສເພຍ (Troposhere) ຢູ່ລະຫວູາ່ ງ 0- 10 ກິໂລແມດັ ເປັນບັນຍາກາດຊ້ັີນລຸູ່ມສດຸ ທ່ີເຮາົ ອາໄສ ຢູ່ ມລີ ະດບັ ຄວາມສງູ ຈາກຜິວໂລກຂຶ້ີນໄປບໍເ່ ກີນ 15 ກິໂລແມັດ, 80 ເປເີ ຊນັ ຂອງມວນອາກາດທັງໝົດຢູ່ໃນບັນຍາ ກາດຊີັ້ນນ້ີ. ແຫູ່ຼງກໍາເນີດຄວາມຮ້ອນຂອງໂທໂພສເພຍຄ ພີ້ນຜິວໂລກຊີຶ່ງດູດກນລັງສີຄ້ີນສີັ້ນຈາກດວງອາທິດ ແລະ ແຜູ່ລັງສີອິນຟາເຮດອອກມາ ດ່ົັງນີັ້ນຍິີ່ງສູງຂ້ີຶນໄປອຸນຫະພູມຈະລຸດຕໍ່າລົງໃນອັດຕາ 6.5 ອົງສາຕໍ່ 1 ກິໂລແມັດ ຈົນ ເຖິງໄລຍະສູງປະມານ 12 ກິໂລແມັດ ອຸນຫະພູມຈະຄົງທີ່ປະມານ - 60 ອົງສາທີ່ຮອຍຕໍ່ຊ້ີັນບົນຊີ່ຶງເອີ້ນວູ່າ ໂທຼ ໂພພອສ (Tropopause). ຊີ້ັນໂທໂພສເພຍມີອາຍນໍ້າຢູ່ຈໍານວນຫຼາຍ ສົ່ງຜົນຕໍ່ຄວາມປ່ຽນແປງຂອງອາກາດຈຶີ່ງເຮັດໃຫ້ເກີດປາກົດ ການທາງລົມ, ຟ້າ, ອາກາດ ຕູ່າງໆເຊົັ່ນ ເມກ ພາຍຸຝົນຟ້າຄະນອງ ເປັນຕົີ້ນ. ບັນຍາກາດຊ້ີັນນ້ີມັກປາກົດສະພາບອາ ກາດຮຸນແຮງ ເນີ່ອງຈາກມີມວນອາກາດຢູ່ໜາແໜ້ນ ແລະ ການດູດຄາຍຄວາມຮ້ອນແຝງ ເນ່ີອງມາຈາກການປ່ຽນ ສະຖານະຂອງນ້ໍາໃນອາກາດ ລວມທັງອິດທິພົນທາງພູມສາດຂອງພີ້ນຜິວໂລກ ອາກາດໃນຊ້ີັນໃນສຸດຂອງ ບັນຍາກາດປະກອບດ້ວຍ ແກ໊ດອອກຊີເຈນ 20.94 ເປີເຊັນ, ໄນໂຕເຈນ 78.08 ເປີເຊັນ. ນອກຈາກນ້ີັນອີກ ປະມານ 1 ເປີ ເຊັນ ປະກອບດ້ວຍແກ໊ດອາກອນ ຄາບອນໄຕອອກໄຊ ນິອອນ ຣິລຽມ ລະອອງນ້ໍາ ແລະ ຝຸ່ນລະອອງ ຕູ່າງໆ ແກ໊ດເຫ່ຼົານີ້ຈະມີປະລິມານຫຼາຍທີ່ສຸດໃນບັນຍາກາດເໜອໂລກປະມານ 9- 16 ກິໂລແມັດ ຄູ່າສະເລູ່ຍຂອງ ອຸນຫະພູມ ຂອງບັນຍາກາດຊັີ້ນນີ້ຢູ່ທີ່ປະມານ 10- 40 ອົງສາສູ່ວນຄວາມດັນຂອງບັນຍາກາດຈະມີຄູ່າຢູ່ລະຫວູ່າງ 100-900 ມິນລີບາ ໂດຍທລີ່ ະດບັ ຄວາມສງູ ທີເ່ ພີ່ມຂີ້ນຶ ຄວາມດັນບັນຍາກາດຈະລດຸ ລົງ. 2. ສະຕຣາໂຕເຟຍ (Stratoshere) ເປັນຊັີ້ນບັນຍາກາດທີ່ຢູ່ເໜອຊີ້ັນໂທໂພສເພຍຂີຶ້ນໄປຈົນເຖິງລະດັບ ຄວາມສູງປະມານ 50 ກິໂລແມັດ ເປັນຊ້ີັນທ່ີບ່ໍມີເມກ ໝອກ ອາຍນໍ້າ ແລະ ຝຸ່ນລະອອງ ມັກໃຊ້ໃນການເດິນທາງ ທາງອາກາດ ໂດຍອຸນຫະພູມຈະຄົງທີ່ ຈົນເຖິງຄວາມສູງ 50 ກິໂລແມັດ ແລະ ຈະເພີ່ມຂີ້ຶນຢ່າງວູ່ອງໄວໃນອັດຕາ 0.5 ອົງສາຕ່ໍ 1 ກິໂລແມັດ ມວນອາກາດໃນຊີ້ັນຈະເບົາບາງລົງກວູ່າຊ້ີັນທໍາອິດ ມີພຽງ 19.9 ເປີເຊັນ ຂອງມວນອາ ກາດທັງໝົດ ເໜອລະດັບໂທຼໂພພອສຂ້ີຶນໄປ ອຸນຫະພູມຍີ່ິງສູງຂ້ີຶນໃນອັດຕາ 2 ອົງສາຕໍ່ 1 ກິໂລແມັດ ເນີ່ອງຈາກ ໂອໂຊນ ທ່ີໄລຍະຄວາມສູງ 48 ກິໂລແມັດ ດູດກນລັງສີອັດຕາໄວໂອເລດຈາກດວງອາທິດໄດ້ 95 ເປີເຊັນ ບັນຍາກາດຊັີ້ນສະຕຣາໂຕເຟຍມີຄວາມສະຫງົບຫຼາຍກວູ່າຊ້ັີນໂທໂພສເພຍ, ເຮອບິນອາຍພົ່ນຈີ່ຶງນິຍົມບິນໃນຕອນ ລູຸ່ມຂອງບັນຍາກາດຊ້ີນັ ນີ້ ເພີ່ອຫຼີກລຽງສະພາບອາກາດທຮີ່ ນຸ ແຮງໃນຊນີ້ັ ໂທໂພສເພຍ. 16

3. ມີໂຊເຟຍ (Mesosphere) ເປັນຊັ້ີນບັນຍາກາດທ່ີຢູ່ເໜອຊັີ້ນສະຕຣາໂຕເຟຍຂີ້ຶນໄປຈົນເຖິງລະດັບ ຄວາມສູງປະມານ 80 ກິໂລແມັດ ໂດຍອຸນຫະພູມຈະລຸດລົງຕາມຄວາມສູງ ເໜອສະຕຣາໂຕເຟຍຂ້ຶີນໄປ ອຸນຫະພູມ ລຸດຕ່ໍາລົງອີກຄັ້ີງ ຈົນເຖິງ - 100 - 138 ອົງສາ ທ່ີໄລຍະສູງ 80 ກິໂລແມັດ ທັງນີ້ເນີ່ອງຈາກຫູ່າງຈາກແຫຼູ່ງຄວາມ ຮ້ອນໃນຊີ້ັນໂອໂຊນອອກໄປ ມວນອາກາດໃນຊ້ັີນນ້ີມີບໍ່ເຖິງເປີເຊັນ 0.1 ຂອງມວນອາກາດທັງໝົດ ຄວາມດັນໃນ ບນັ ຍາກາດຊ້ັນີ ນຈ້ີ ະຂ້ອນຂາ້ ງຄົງທີ່. 4. ເທິໂມສເຟຍ (Thermoshere) ເປັນຊ້ີັນທີ່ຢູ່ເໜອຊ້ັີນມີໂຊເຟຍຂ້ຶີນໄປຈົນເຖິງລະດັບຄວາມສູງ 400-500 ກິໂລແມັດ ອຸນຫະພູມຈະສູງຂ້ີຶນຢ່າງວູ່ອງໄວໃນຊູ່ວງທໍາອິດແລ້ວອັດຕາການສູງຂ້ີຶນຈະລຸດລົງ ອຸນຫະ ພູມຈະຢູ່ລະຫວູ່າງ 227-1,727 ອົງສາ ໂດຍຊີັ້ນນ້ີຈະມີຄວາມໜາແໜ້ນຂອງອະນຸພາກຕູ່າງໆຈາງຫຼາຍ ແຕູ່ແກ໊ດ ຕາູ່ ງໆ ໃນຊ້ນັີ ນຈີ້ ະຢໃູ່ ນລກັ ສະນະທເ່ີ ປັນອະນພຸ າກທເີ່ ປັນໄຟຟາ້ ບັນຈຸເອີ້ນວູ່າ ອິອົງ ສາມາດສະທອ້ ນຄີ້ນວທິ ະຍຸໄດ.້ ມວນອາກາດໃນຊີ້ັນເທິໂມສເຟຍບໍ່ໄດ້ຢູ່ໃນສະຖານະຂອງແກ໊ດ ແຕູ່ຢູ່ໃນສະຖານະຂອງໄຟຟ້າບັນຈຸ ເນ່ີອງ ຈາກອາຕອມຂອງແກ໊ດ ໄນໂຕເຈນແລະອອກຊເີ ຈນ ໃນບັນຍາກາດຊີນ້ັ ເທິງ ໄດ້ຮັບລັງສີຄ້ີນສີ້ັນຈາກດວງອາທິດ ເຊ່ົັນ ລັງສີເອັກ ແລະ ແຕກຕົວເປັນປະຈຸ ແນວ ໃດກຕາມແມູ່ນວູ່າບັນຍາກາດຊ້ີັນນີ້ຈະມີອຸນຫະພູມສູງຫຼາຍ ແຕູ່ກບໄດ້ມີຄວາມຮ້ອນຫຼາຍ ເນ່ີອງຈາກມີອາຕອມ ຂອງແກ໊ດຢູ່ເບົາບາງຫຼາຍ (ອຸນຫະພູມເປັນພຽງຄູ່າສະເລູ່ຍຂອງພະລັງງານໃນແຕູ່ລະອາຕອມປະລິມານຄວາມຮ້ອນ ຂຶີ້ນຢູກ່ ບັ ມວນທງັ ໝດົ ຂອງສານ). ເໜອຊ້ນີັ ເທິໂມສເຟຍຂຶີ້ນໄປ ທ່ີໄລຍະຄວາມສູງປະມານ 500 ກິໂລແມັດ ໂມເລກຸນຂອງອາກາດຢູ່ຫູ່າງໄກ ກັນຫຼາຍ ຈົນອາດບ່ໍສາມາດແລູ່ນຕໍາກັບໂມເລກຸນອີ່ນໄດ້. ໃນບາງຄັີ້ງໂມເລກຸນຊ່ຶີງເຄ່ີອນທີ່ເປັນເສັີ້ນຊ່ີເຫ່ົຼານີ້ ອາດ ຫຼຸດພ້ີົນອິດທິພົນຂອງແຮງໂນ້ມຖູ່ວງໂລກ ເຮົາເອ້ີນບັນຍາກາດໃນຊ້ີັນທີ່ອາຕອມ ຫຼ ໂມເລກຸນຂອງອາກາດມີແນວ ໂນ້ມຈະຫດຼຸ ໜີໄປສອູ່ າວະກາດນວ້ີ າູ່ “ ເອັກໂຊເຟຍ ” (Exosphere). ນອກຈາກນີ້ຍັງເອີນ້ ຊັີ້ນໂຮໂມສເຟຍ ຄ ຊີ່ເອີນ້ ບັນຍາກາດຊັນ້ີ ໂທໂພສເພຍສຕຣາໂຕເຟຍ ແລະ ມີໂຊເຟຍ ລວມກັນ ບາງຄີ້ັງເຮົາເອີ້ນບັນຍາກາດທີ່ລະດັບຄວາມສູງ 80-400 ກິໂລແມັດ ວູ່າ“ ໄອໂອໂນສເຟຍ” (Ionos phere). ເນອີ່ ງຈາກແກ໊ດໃນບັນຍາກາດຊນ້ັີ ນມີ້ ີສະຖານະເປັນໄຟຟາ້ ບັນຈຸຊຶ່ີງມີປະໂຫຍດໃນການສະທ້ອນຄ່ີນວິທະຍຸ ສາໍ ຫັຼບການສີ່ສານໂທລະຄົມມະນາຄມົ ຊີນ້ັ ບນັ ຍາກາດທີ່ມແີ ກ໊ດອອກຊີເຈນພຽງພຕກ່ໍ ານດາໍ ລົງຊວີ ິດຂອງສີ່ິງມີຊີວິດ ຈະຢສູ່ ູງຈາກຜວິ ໂລກ 5-6 ກິໂລແມດັ ເທົ່ານີນ້ັ . 3.5 ການອານລຸ ັກສບັ ພະຍາກອນອາກາດ ເນີ່ອງຈາກໂລກເຮົາມີຄວາມກວ້າງໃຫຍູ່ ການແກ້ໄຂບັນຫາຊ່ີຶງເກີດຂຶີ້ນກັບບັນຍາກາດ ຈີ່ຶງເປັນເລ່ີອງທ່ີເຮັດ ໄດ້ຍາກ. ດ່ົັງນ້ີັນ, ຫຼັກສໍາຄັນໃນການອານຸລັກຈີຶ່ງໄດ້ແກູ່ການປ້ອງກັນບ່ໍໃຫ້ເກີດບັນຫາ ແນວໃດກຕາມ ຫັຼກ ແລະ ວທິ ກີ ານ ອານຸລັກສັບພະຍາກອນອາກາດລວມເຖງິ ການແກ້ໄຂບັນຫາສະຫຼຸບໄດດ້ ົ່ງັ ນ້ີ 1. ງົດ ຫຼ ລຸດກດິ ຈະກໍາທີ່ກມ່ໍ ນົ ລະສານ. 1) ລດຸ ປະລມິ ານມົນລະສານທ່ເີ ຮັດໃຫ້ອາກາດເສຍ ເຊົັນ່ ຝ່ນຸ ລະອອງ ແລະ ສານພດິ . 2) ລຸດປະລິມານກ໊າດເຮອນແກ້ວ ເຊັົ່ນ ບ່ໍຈູດປ່າ, ເຟອງ ຫຼ ຂ້ີເຫຍີ້ອມຸູ່ນເພີ່ອ ລຸດປະລິມານກ໊າດຄາບອນ ໄດອອກໄຊ, ແກ້ໄຂລົດຄັວນດໍາ ເພີ່ອລຸດປະລິມານກ໊າດຄາບອນ-ມນອກໄຊ, ລຸດປະລິມານຂີ້ເຫຍີ້ອປຽກ ແລະ 17

ການເຮັດໃຫ້ເກີດການໝັກໝົມຂອງຊາກອິນຊີວັດຖຸ ຊຶີ່ງເຮັດໃຫ້ເກີດກ໊າດມິເທນ ແລະ ບໍ່ຄວນໃຊ້ປຸຍ ໄນໂຕເຈນ ຫຼາຍເກີນຄວາມຈໍາເປນັ ເພາະຈະເຮັດໃຫ້ເກີດກາ໊ ດໄນຕັສອອກໄຊ. 3) ລຸດປະລິມານກ໊າດທີ່ທໍາລາຍຊັີ້ນໂອໂຊນ ຕາມຂ້ໍຕົກລົງຂອງປະຊາຄົມໂລກໃນ ”ພິທິສາມມອນທຣີ ອອນ” ຊີ່ຶງລະບຸວູ່າແຕູ່ລະປະເທດຈະຕ້ອງຄວບຄຸມການໃຊ້ສານທີ່ມີຜົນທໍາລາຍຊັີ້ນໂອໂຊນ ໂດຍລຸດການໃຊ້ສານຊີ ເອບຊີ. 2. ອານຸລັກປ່າໄມເ້ ພ່ີອຊວູ່ ຍລຸດບນັ ຫາອາກາດເສຍ ທັງນ້ີ ເພາະຕົີ້ນໄມ້ຈະໃຊ້ກ໊າດຄາບອນໄຕອອກໄຊ ເພ່ີອ ການສັງເຄາະແສງ ການມີຕ້ີົນໄມ້ຫຼາຍຈຶ່ີງຊູ່ວຍລດຸ ບັນຫາພາວະເຮອນແກ້ວທີ່ເກີດຈາກກ໊າດນີ້ໄດ້. ນອກຈາກນີ້, ຕີ້ົນ ໄມ້ຍັງຊູວ່ ຍກັນົ່ ຕອງຝຸ່ນຜົງ ແລະ ລະອອງຕູາ່ ງໆ ທ່ີເຮດັ ໃຫ້ອາກາດເສຍ ລວມທັງຊວູ່ ຍປະທະ ແລະ ລດຸ ຄວາມຮຸນ ແຮງຂອງ ລົມພາຍຸອີກດວ້ ຍ. 3. ກວດສອບອາກາດເພີ່ອກຽມແກ້ໄຂບັນຫາ ການກວດສອບຄຸນນະພາບອາກາດຢ່າງຕ່ໍເນີ່ອງເພີ່ອໃຫ້ ສາ ມາດຮູ້ ແລະ ຫາທາງແກໄ້ ຂບັນຫາໄດ້ວອູ່ ງໄວຂີ້ຶນ. 4. ການປອ້ ງກນັ ແລະ ຮັກສາ 1) ການປ້ອງກນັ ຜວິ ໜງັ ໄໝ້ ຫຼ ແຫູ່ວແຫ້ງເນີ່ອງຈາກແສງແດດ ໃນກລະນຈີ ະຕ້ອງຢູ່ກາງແຈ້ງນານໆ ນີ້ັນ ຄວນໃສູ່ ເສີ້ອຜ້າທີ່ໜາ ແລະ ມສີ ີເຂ້ັມີ ຫຼ ໃສໝູ່ ວກໃບກວ້າງເພີ່ອບ່ໍໃຫ້ຜິວໜັງຖກແສງແດດໂດຍກງົ (ແພດ ຜິວໜັ ງ ແນະນໍາວູ່າຫາກຕ້ອງການປ້ອງກັນຜິວໜັງ ຊີຶ່ງໄດ້ແກູ່ ແສງແດດ, ຄວາມຮ້ອນ, ຄັວນ, ຢາສູບ, ເຫົຼີ້າ ແລະ ສານເຄ ມີ ທີ່ຄາຍຜວິ ) 2) ປອ້ ງກັນມະເຮັງຜິວໜັງ - ເລອກຮັບປະທານອາຫານທ່ີຊູ່ວຍປ້ອງກັນໂລກ ຜູ້ທີ່ແພ້ແສງແດດງູ່າຍ ຜິວຂາວ ຫຼ ຜູ້ທ່ີຕ້ອງຢູ່ກາງ ແຈ້ງເປັນປະຈໍາຄວນບລິໂພກແຕູ່ອາຫານທ່ີມີໄຂມັນຕ່ໍາ ຜັກ ແລະ ໝາກໄມ້ທີ່ມີທາດເຊເລນຽມ (ເຊົ່ັນ ເຫັດ ປາທູ ນູ່າ ແລະ ແປ້ງສາລີ) ເບຕາແຄໂຮທິນ (ເຊົ່ັນ ຫົວຜັກກາດແດງກະລໍາປີ ແລະ ຜັກຫົມ) ແລະ ວິຕາມິນຊີ (ໝາກກ້ຽງ ແລະ ໝາກນາວ) ເພາະຈະຊູວ່ ຍປ້ອງກນັ ໂລກມະເຮງັ ຜິວໜັງໄດຫ້ ຼາຍ ເຖງິ 96 ເປເີ ຊັນ. - ໃຊ້ຄີມທາກນັ ແດດເຊົ່ັນ ຄມີ ທາກັນແດດເບີ 15 ແຕູ່ຈະປອ້ ງກັນໃຊ້ສະເພາະລັງສີອັດຕາໄວໂອເລດ ເອ ແລະ ບີ ເທົ່ານັ້ີນ ໂດຍບ່ໍອາດປ້ອງກັນລັງສີອິນຟາເຮດທ່ີເຮັດໃຫ້ຮູ້ສຶກຮ້ອນໄດ້ ການໃສູ່ເສີ້ອຜາ້ ໜາໆ ແລະ ມີສີເຂີ້ັມ ຈະຊວູ່ ຍ ປ້ອງກັນອນັ ຕະລາຍຈາກແສງແດດໄດດ້ ກີ ວາູ່ . 3) ປັບສະພາບອາກາດໃຫ້ເໝາະສົມຕໍ່ການດໍາລົງຊີວິດ ຫາກອາກາດຮ້ອນຈົນບ່ໍໜ້າຢູ່ ພັກຜູ່ອນ ຫຼປະຕິ ບັດວຽກງານ ແລະ ຈະເຮດັ ໃຫ້ສິີ່ງຂອງເຄ່ີອງໃຊເ້ ກດີ ຄວາມເສຍຫາຍ ຄວນແກ້ໄຂໂດຍການຕດິ ຕີ້ັງເຄ່ີອງປັບອາກາດ ແຕູ່ຄວນຈະຫີກຼ ລຽູ່ ງການໃຊ້ເຄ່ອີ ງປັບອາກາດທີ່ກບ່ໍ ນັ ຫາສານຊີເອບຊີ. 4) ຮັກສາອາການຕຸູ່ມຄັນຄາຍທີ່ເກີດຈາກອາກາດຮ້ອນ ໃຫ້ທາດ້ວຍພວກຄາລາໄມໂລຊັນ ຫາກມີ ອາການຄນັ ຫຼາຍຕອ້ ງ ຮບັ ປະທານຢາຄເຟນິຣາມນິ ຫຼ ບອມເຟນິຣາມິນ. 5) ສັງຄົມໂລກຕ້ອງຮູ່ວມມກັນອານຸລັກຢ່າງຈິງຈງັ ແລະ ເກີດຜົນຢ່າງຊດັ ເຈນ ໂດຍທີ່ປາກົດການ ເຮອນ ແກ້ວ ແລະ ການທໍາລາຍຊ້ັີນໂອໂຊນໃນບັນຍາກາດມີຜົນກະທົບຕ່ໍຊີວະມົນທົນ. ດັ່ົງນີ້ັນ, ຈຶ່ີງຈໍາເປັນທ່ີທຸກປະເທດ ຈະຕອ້ ງຊວູ່ ຍກັນແກໄ້ ຂບັນຫານຢ້ີ ່າງມີປະສິດທິຜນົ . 18

4. ຊບັ ພະຍາກອນປ່າໄມ້ 4.1 ບົດບາດ ແລະ ຄວາມສໍາຄັນຂອງປ່າໄມ້ ພ້ີນທີ່ໂດຍທ່ົວໄປຂອງປະເທດລາວແມູ່ນຖກປົກຫຸ້ມດ້ວຍພົມພດຕູ່າງໆ ເຊິີ່ງປະກອບດ້ວຍຕີ້ົນໄມ້ນາໆ ຊະ ນິດ. ພດຕູ່າງໆ ເຫຼ່ົານ້ີ, ນອກຈາກເປັນສິ່ີງຮັກສາຄວາມດູນດູ່ຽງຂອງທໍາມະຊາດແລ້ວ ມັນຍັງເປັນປັດໄຈອັນຂາດບ່ໍ ໄດ້ໃນການດໍາລົງຊີວິດຂອງປະຊາຊົນລາວ ເຊີ່ິງນໍາໃຊ້ໄມ້ຢ່າງກວ້າງຂວາງເພີ່ອເປັນວັດສະດຸກໍ່ສ້າງ, ເປັນວັດຖຸດິບສໍາ ລັບການຫັດຖະກາໍ ແລະ ອດຸ ສາຫະກໍາ, ເຮັດຟນ ແລະ ອີ່ນໆ. ການນາໍ ໃຊໄ້ ມ້ແມູ່ນເອກະລັກສະເພາະຢ່າງໜີ່ຶງຂອງອາ ລິຍະທໍາລາວຄ ສ້າງເຮອນ, ເລ້ົີາເຂີົ້າ, ພາຫະນະການຜະລິດ, ເຄ່ີອງມໃຊ້ສອຍ ຕະຫຼອດຮອດເຄ່ີອງສິລະປະດົນຕີກ ແມູ່ນເຮັດດ້ວຍໄມ້ເປນັ ຕົ້ີນຕ. ນອກຈາກນີ້ັນ, ປ່າໄມ້ຍັງເປັນແຫ່ຼູງສະໜອງເຄ່ີອງປ່າຫຼາຍຢ່າງເຊົັ່ນ ຍານ, ຄ່ົັງ, ຂ້ີຊີ, ໝາກແໜູ່ງ, ຫວາຍ, ຢາງບົງ, ຕັງ, ບູຸ່ນ, ຢາຫົວ, ໄມ້ເກດສະໜາ, ເຄອຕັງຕຸູ່ນ, ມັນອ້ອນລີງ, ໄມ້ຈນັ ຫອມ ຫຼາຍຊະນິດກ ເປັນອາຫານທີ່ ສໍາຄັນຂອງປະຊາຊົນລາວເຊັົ່ນ: ໜໍ່ໄມ້, ໝາກໄມ້, ມັນຕູ່າງໆ, ເຫັດ, ຕາວ, ຜັກ ຫຼາຍຊະນິດກເປັນວັດຖຸດິບສໍາລັບ ປຸງແຕ່ງູ ຢາພີ້ນເມອງ. 4.2 ລກັ ສະນະ ແລະ ປະເພດຂອງປາ່ ໃນປະເທດລາວ ປາ່ ໄມ້ຂອງປະເທດລາວປະກອບດ້ວຍປາ່ ປະເພດຕ່າູ ງໆດງັົ່ ນ:ີ້ - ປ່າດົງດິບ ເປັນປ່າຕຶບດົງໜາທ່ີປະກອບດ້ວຍຕົ້ີນໄມ້ໃຫຍູ່ ແລະ ສູງຫຼາຍຊະນິດເຊ່ັົນ ໄມ້ຍາງ, ໄມ້ບາກ, ໄມ້ແຄນ, ໄມ້ຄະຍູງ, ໄມ້ເປອຍ. ປ່າປະເພດດ່ົັງກູ່າວແບູ່ງເປັນ 3 ຊ້ີັນຄ ຊ້ີັນຕ້ົີນໄມ້ໃຫຍູ່-ສູງ (ຊັີ້ນເທິງ), ຊີັ້ນຕີ້ົນໄມ້ ໃຫຍູ່ປານກາງ (ຊນີັ້ ກາງ) ແລະ ຊັີ້ນພີ້ນປ່າ (ຊັີ້ນຈໍາດນິ ) ເຊິ່ງີ ແຕູ່ລະຊນ້ີັ ນມີ້ ັກມີເຄອເຂົາກ້ຽວຕິດຕໃ່ໍ ສູ່ກັນ. ປາ່ ດົງດິບ ໃນລາວຖກພົບເຫັນຢູ່ຫຼາຍບູ່ອນ. ໃນເຂດທ່ົງພຽງ ຫຼ ຢູ່ຕາມແຄມແມູ່ນໍ້າ, ປ່າປະເພດນີ້ມີຫຼາຍຢູ່ແຂວງວຽງຈັນ, ຫຼວງນ້ໍາທາ, ບລິຄໍາໄຊ, ຄໍາມູ່ວນ, ສາລະວັນ, ເຊກອງ ແລະ ຈໍາປາສກັ . ນອກນີັ້ນ, ຍັງມີຢູ່ເຂດພູມສັນຖານສູງເຊັ່ົນ ເປຶ້ີນພຫູ ວຼ ງ, ພພູ ຽງເມອງພວນ ແລະ ເດົັນ່ ທີ່ສຸດແມນູ່ ຢູ່ເຂດພພູ ຽງຕ່າູ ງໆທາງພາກໃຕ້. A: ປາ່ ດົງດບິ B: ປາ່ ປະສມົ ຫຼ ປ່າສົງ C: ປາ່ ຄງັ 19

- ປ່າສົງ ປ່າສົງເປັນປ່າຕຶບປານກາງ ຫຼ ເຄ່ິີງຕຶບເຊ່ີິງມີຫຼາຍກວູ່າໝູ່ຢູ່ໃນລາວ ຄ ກວມເນ້ີອທີ່ເຖິງເຄີ່ິງໜ່ຶີງ ຂອງເນ້ີອທີ່ປ່າທັງໝົດ, ມີຢູ່ເກອບທກຸ ໆ ແຂວງ ແຕູ່ຫຼາຍກວູ່າໝູ່ແມູ່ນຢູ່ແຂວງຫຼວງນ້ໍາທາ, ໄຊຍະບູລີ, ວຽງຈັນ, ບ ລິຄໍາໄຊ, ຄໍາມູ່ວນ, ສະຫວັນນະເຂດ ແລະ ສາລະວັນ. ປ່າສົງເປັນປ່າທີ່ມີລັກສະນະເຊີ່ອມຕໍ່ລະຫວູ່າງປ່າດົງກັບປ່າ ໂຄກ ແລະ ປະກອບດ້ວຍໄມ້ຊະນິດຕູ່າງໆ ເຊີິ່ງມີທັງຊະນິດທີ່ໃບຫົຼ່ນ ໃນລະດູແລ້ງ ແລະ ຊະນິດທີ່ມີໃບຂຽວຢູ່ຕະ ຫຼອດປີ, ບາງທ້ອງຖ່ິີນກມີທັງໄມ້ປ່ອງປະປົນຢູ່. ດ້ວຍເຫດນ້ີ ເພິ່ີນຈິີ່ງມັກເອີ້ນວູ່າປ່າປະສົມ. ປ່າປະເພດນີ້ມີໄມ້ໃຫຍູ່ ເຊົ່ນັ ໄມ້ແຕ້ຂູ່າ, ໄມ້ແດງ, ໄມ້ດ,ູ່ ໄມ້ເປອຍ. ພິເສດ ປ່າສົງໃນເຂດຫ້ວຍຊາຍ, ປາກລາຍ ແລະ ຫຼວງພະບາງມີໄມ້ສັກ ກວມຈາໍ ນວນຫວຼ ງຫາຼ ຍ. - ໂຄກ ໂຄກເປັນປ່າຫູ່າງທີ່ຂະຫຍາຍຕົວດີໃນເຂດທີ່ເປັນດິນຫີນແຮູ່, ມີຝົນຕົກບ່ໍຫຼາຍປານໃດ ແລະ ມີລະ ດູແລ້ງແກູ່ຍາວ ແຕູ່ 6-7 ເດອນ. ມັນປະກອບດ້ວຍໄມ້ນາໆ ຊະນິດ ເຊີ່ິງສູ່ວນຫຼາຍມີໃບຫຼົ່ນຕາມລະດູການ ແລະ ມີຄວາມທົນທານຕໍ່ຄວາມແຫ້ງແລ້ງ. ປ່າໂຄກມີໂຄງສ້າງເປັນຫຼາຍໆ ຊັ້ີນຄ ຊີ້ັນຕ້ົີນໄມ້ໃຫຍູ່ (ສູງບ່ໍກາຍ 20 ມ, ລໍາ ຕົ້ີນຄົດໂງ, ມີງູ່າຫຼາຍ), ຊັ້ີນພຸູ່ມໄມ້, ຊັ້ີນຫຍ້າ ແລະ ເຄອເຂົາຕູ່າງໆ. ຕ້ົີນໄມ້ໃຫຍູ່ທີ່ມັກພົບເຫັນຢູ່ຕາມໂຄກນີ້ມີໄມ້ ສະແບງ, ໄມ້ກຸງ, ໄມ້ຊາດ, ໄມ້ເຊອກ, ໄມ້ຈິກ, ໄມ້ຮັງ. ປ່າປະເພດນີ້ມີຫຼາຍຢູ່ແຂວງກໍາແພງນະຄອນວຽງຈັນ, ສະ ຫວັນນະເຂດ, ຈໍາປາສກັ , ສາລະວນັ ແລະ ອດັ ຕະປ. - ປ່າໄມ້ໃບເຂັມ ໄມ້ໃບເຂັມຢູ່ລາວລວມມີຊະນິດຕູ່າງໆ ເຊ່ົັນໄມ້ແປກ, ໄມ້ຮິີ້ງ, ໄມ້ສົນ.ໃນນ້ັີນ ໄມ້ແປກ (ແປກແດງ ແລະ ແປກຄົວ) ກວມປະລິມານຫຼາຍກວູ່າໝູ່. ໄມ້ແປກມີຄວາມທົນທານຕ່ໍອາກາດໜາວ ແລະ ແຫ້ງ ແລງ້ ແລະ ທົນຕ່ໍຄວາມຈດຈາງຂອງດິນໄດ້ດ.ີ ເຂດທມີ່ ີປ່າແປກຫຼາຍແມນູ່ ແຂວງຫວົ ພັນ, ຊຽງຂວາງ, ຄາໍ ມູ່ວນ, ເຊ ກອງ, ສະຫວັນນະເຂດ, ພູພຽງຕະໂອ້ຍ, ພູພຽງບລະເວນ ຢູ່ຕາມປ່າແປກນີ້ກມັກມີຕົີ້ນໄມ້ໃບໃຫຍູ່ປະປົນນໍາ ເຊ່ີິງ ສູ່ວນຫຼາຍແມນູ່ ໄມ້ດຄູ່ ູ່າງ ແລະ ໄມ້ກໍ.່ ຢພູ່ ີ້ນປ່າແປກສູ່ວນຫາຼ ຍມັກມີຫຍ້າຄາ. - ຄັງ ແລະ ປາ່ ເລາົ່ ຄັງຕູ່າງກບັ ໂຄກຢູ່ບູ່ອນວູ່າມີຫຍາ້ ເປນັ ສູ່ວນຫາຼ ຍ. ຄັງມີຢທູ່ ົ່ວໆ ໄປໃນປະເທດລາວ ເຊີ່ິງ ຫຼາຍກວູ່າໝູ່ແມູ່ນຢູ່ແຂວງຜີ້ົງສາລີ, ຫຼວງນ້ໍາທາ, ອຸດົມໄຊ, ຫົວພັນ, ຫຼວງພະບາງ, ຊຽງຂວາງ ແລະ ຈໍາປາສັກ (ບ ລະເວນ). ຄັງເປັນພົມພດທີ່ເກີດທົດແທນປ່າໄມ້ທີ່ຖກຈູດເຜາົ ຫຼາຍເທ່ີອ. ຄັງມີຢູ່ 3 ປະເພດຄ: ຄັງທີ່ມີຕົ້ີນໄມ້ ແລະ ພຸູ່ມໄມ້ປະປົນ, ຄັງຫຍ້າສູງເຊິີ່ງມີແຕູ່ຫຍ້າລ້ວນໆ (ຫຍ້າແຝກ, ຫຍ້າຄາ) ແລະ ຄັງຫຍ້າຫ້ຽນ ເຊ່ີິງມີຫຍ້າເກີດເປັນ ຍູ່ອມໆ ແລະ ມັກມີກເລົາສັບປົນຢູ່ນໍາ. ສູ່ວນປ່າເລົ່າກຄ້າຍຄກັບຄັງ ເຊີ່ິງຜັນແປມາຈາກປ່າທ່ີຖກໄຟລາມເຜົາຫຼາຍ ເທອ່ີ , ແຕູ່ມີລັກສະນະຂອງໄຮູ່ຮົກເຮອີ້ ເຊີງິ່ ປະກອບດ້ວຍກເລາົ , ຕົ້ີນຫຍາ້ ຂີວ, ຫຍາ້ ໝາດ, ຕົ້ີນໜາມຫັນ, ອລ້ໍ ະນາດ ເຊິີ່ງເປນັ ພດປະເພດທນົ ທານຕຄ່ໍ ວາມແຫງ້ ແລງ້ . 4.3 ການປ່ຽນແປງຂອງປາ່ ໄມ້ໃນປະເທດລາວ ມາຮອດປັດຈຸບັນນີ້, ເຖິງວູ່າເນ້ີອທີ່ຜນປ່າຂອງປະເທດລາວຍັງກວມເອົາເນ້ີອທີ່ອັນກວ້າງຂວາງພສົມຄວນ ແລະ ເຖິງວູ່າຜນປ່າດົັ່ງກູ່າວຍັງຖກຮັກສາລກັ ສະນະອັນດັີ້ງເດີມຂອງມັນໄວ້ໄດດ້ ີກວູ່າຢູ່ໃນຫຼາຍປະເທດທີ່ຢູ່ໃກ້ຄຽງກ 20

ຕາມ, ແຕູ່ກນັບວູ່າປ່າໄມ້ໃນປະເທດລາວໄດ້ຖກບຸກລຸກທໍາລາຍໄປຢ່າງຫຼວງຫຼາຍ ຈົນພາໃຫ້ເນີ້ອທີ່ຂອງມັນຫຸຼດ ນອ້ ຍຖອຍລງົ ຢາ່ ງໜ້າວຕິ ົກ. ການຫຼຸດລົງຂອງເນ້ອີ ທປ່ີ າ່ ໄມໃ້ ນລາວ ແມ່ນູ ເກີດຈາກຫຼາຍສາເຫດ ເຊັນ່ົ : - ການຖາງປ່າເຮດັ ໄຮູ່ ຍອ້ ນຄວາມຈໍາເປນັ ໃນການທໍາມາຫາລຽ້ ງຊີບຂອງຕົນ, ປະຊາຊນົ ລາວຈໍານວນ ໜີງ່ຶ ໄດດ້ າໍ ເນນີ ການຖາງປ່າເພີ່ອເຮັດໄຮູ່ ພາໃຫ້ເນີອ້ ທປີ່ າ່ ໄມຖ້ ກທໍາລາຍລງົ ໃນແຕູ່ລະປີ. - ສົງຄາມ ໃນປາງທີ່ເກີດສົງຄາມເຊີິ່ງຍດເຍີ້ອຍາວນານເປນັ ຕັ້ີງຫຼາຍສິບປນີ ້ັີນ, ປ່າໄມ້ຂອງປະເທດລາວໄດ້ ຖກລູກປນໃຫຍູ່ ແລະ ລູກລະເບີດທໍາລາຍຢ່າງຮ້າຍແຮງ ເປັນຕີົ້ນແມູ່ນຢູ່ແຂວງຊຽງຂວາງ, ຫົວພັນ, ຫຼວງພະບາງ, ສະຫວັນນະເຂດ, ສາລະວັນ, ເຊກອງ ແລະ ອດັ ຕະປ. ບໍ່ພຽງແຕຖູ່ ກທາໍ ລາຍໂດຍລູກປນໃຫຍູ່ ແລະ ລກູ ລະເບີດເທາົ່ ນັີ້ນ , ປ່າໄມ້ໃນຫຼາຍພ້ີນທີ່ຍັງຖກທໍາລາຍໂດຍທາດເຄມີເຊ່ີິງເປັນເຫດໃຫ້ຕ້ົີນໄມ້ຖກໄຟເຄມີລວກ ແລະ ຕາຍຢນເປັນຈໍາ ນວນມະຫາສານ ເປັນຕ້ົີນແມູ່ນຢູ່ເຂດສາຍພູຫຼວງ ເຊິ່ີງຢູ່ຫຼາຍບູ່ອນກບໍ່ສາມາດຈະມີໄມ້ເກີດ ແລະ ຂະຫຍາຍຕົວຕ່ໍໄປ ໄດອ້ ີກເລຍີ . ສວູ່ ນໜງ່ີຶ ຂອງການຕດັ ໄມທ້ າໍ ລາຍປາ່ ຢລູ່ າວ - ການຂຸດຄີົນ້ ໄມ້ເພີ່ອການຄາ້ : ປະເທດລາວຍັງມີຜນປ່າກວ້າງຂວາງ ແລະ ມີໄມ້ຢ່າງອຸດົມສົມບູນ. ການທີ່ລາວມີສິນຊັບລໍ້າຄູ່າຢ່າງ ຫຼວງຫຼາຍເຊົ່ັນນ້ີ ເປັນສີິ່ງທ່ີດຶງດູດ ແລະ ສ້າງຄວາມສົນໃຈໃຫ້ແກູ່ນັກທຸລະກິດຕູ່າງໆ. ເນ່ີອງຈາກຄວາມຮຽກຮ້ອງ ຕ້ອງການຂອງຕະຫຼາດໂລກຈິ່ີງພາໃຫ້ເກີດການຂຸດຄ້ີົນໄມ້ຢ່າງແຜູ່ຫຼາຍໃນທ່ົວປະເທດ ອັນພາໃຫ້ພີ້ນທີ່ປ່າໄມ້ຂອງ ລາວຫດຸຼ ລົງຢາ່ ງວອູ່ ງໄວໃນຊ່ວົ ໄລຍະບພ່ໍ ເທາ່ົ ໃດປີມານ.້ີ - ການພັດທະນາເສດຖະກິດ-ສງັ ຄມົ : ການຫຸຼດນ້ອຍຖອຍລົງຂອງເນີ້ອທີ່ປ່າໄມ້ຢູ່ລາວ ສູ່ວນໜີ່ຶງກເກີດຈາກການພັດທະນາເສດຖະກິດ-ສັງ ຄົມເຊ່ັົນ ການສ້າງເຂ່ີອນ, ການສ້າງຖະໜົນຫົນທາງ, ການຕ້ີັງໂຮງງານ ອຸດສາຫະກໍາໃໝູ່, ການຕີັ້ງບ້ານໃໝູ່ ຫຼ ການຂະຫຍາຍຖີິ່ນຖານ, ການຂຸດຄີ້ນົ ຊັບພະຍາກອນ ເປັນຕົ້ີນ. 21

ນອກຈາກນີ້ແລ້ວ, ປ່າໄມ້ຂອງລາວຍັງຖກບຸກລຸກທໍາລາຍຈາກໄຟໄໝ້ປ່າ, ຈາກການຕັດຟນ, ການ ຕັດໄມ້ເພ່ອີ ສ້າງເປນັ ທ່ີຢູ່ອາໄສ ແລະ ເຮັດອປຸ ະກອນໃຊ້ສອຍຕູາ່ ງໆ, ການຕັດໄມເ້ ພ່ອີ ລາູ່ ສດັ ແລະ ອນີ່ ໆອກີ . 4.4 ການຟ້ຶນຟູ ແລະ ການອະນລຸ ັກປາ່ ໄມ້ໃນລາວ ເພ່ີອແກ້ໄຂບັນຫາທີ່ປ່າໄມ້ຢູ່ລາວຖກບຸກລຸກທໍາລາຍມານັ້ີນ, ລັດຖະບານ ສ.ປ.ປ.ລາວ ໄດ້ກໍານົດ ແຜນ ຍຸດທະສາດຕູ່າງໆອອກດົັ່ງນີ້: ຈັດສັນອາຊີບຄົງທີ່ໃຫ້ແກູ່ປະຊາຊົນບັນດາເຜ່ົາ; ປົກປັກຮັກສາ, ຟຶ້ນຟູບູລະນະ ແລະ ປູກຂະຫຍາຍປ່າໄມ້; ນໍາໃຊ້ຄຸນປະໂຫຍດຂອງຊັບພະຍາກອນປ່າ ແລະ ອຸດສາຫະກໍາໄມ້; ກໍ່ສ້າງພະນັກງານ ແລະ ຄົນ້ີ ຄວ້າວທິ ະຍາສາດ, ນາໍ ໃຊ້ຜນົ ສໍາເລັດດາ້ ນວິທະຍາສາດເຕກັ ນິກ. ຈາກການຈັດຕ້ີັງປະຕິບັດ 4 ແຜນຍຸດທະສາດດົ່ັງກູ່າວ ຈິ່ີງມີແຜນງານ ແລະ ໂຄງການຕູ່າງໆ ເກີດຂີ້ຶນເຊັ່ົນ ແຜນງານຜະລດິ ເປັນສິນຄ້າ, ແຜນງານຢຸດຕິການຖາງປ່າເຮັດໄຮູ,່ ແຜນງານສຶກສາ-ພັດທະນາບຸກຄະລາກອນ, ໂຄງການ ຟ້ຶນຟູປ່າທໍາມະຊາດ, ໂຄງການປູກໄມ້, ໂຄງການຄຸ້ມຄອງປ່າສະຫງວນ ແລະ ອ່ີນໆ ອີກ. ໝາກຜົນຕົວຈິງຂອງການ ປະຕິບັດແຜນງານ ແລະ ໂຄງການຕູ່າງໆເຫຼົ່ານ້ີ ມີຄ ສາມາດປູກໄມ້ໄດຫ້ ຼາຍສບິ ພັນເຮັກຕາ, ສາມາດຫຸຼດຜອູ່ ນເນອີ້ ທ່ີ ໄຮູ່ລງົ ໄດຫ້ ຼາຍແສນເຮກັ ຕາ, ປະກາດປາ່ ສະຫງວນໄດ້ 20 ແຫູ່ງ. 5.ຊັບພະຍາກອນແຮທູ່ າດ 5.1 ຊບັ ພະຍາກອນໃຕດ້ ນິ ປະເພດໂລຫະ ກ. ເຫກຼັ (Fe) ເປັນໂລຫະທມ່ີ ຄີ ວາມໜຽວແໜນ້ , ທນົ ທານ, ແຂູ່ງແກນູ່ ທງັ ໄດ້ນໍາໃຊ້ຫຼາຍໃນທຸກຂງົ ເຂດ ວຽກງານເຊ່ົັນ ນໍາໃຊ້ຫຼາຍໃນອຸດສາຫະກໍາຜະລິດເຄ່ີອງກົນຈັກ, ເຄ່ີອງກໍ່ສ້າງ, ອຸປະກອນໃຊ້ສອຍປະຈໍາວັນ. ຢູ່ປະ ເທດລາວມີຫຼາຍຢູ່ແຂວງຊຽງຂວາງ (ພູຍວນ, ຜາເຫຼັກ) ແຮູ່ເຫຼັກຢູ່ເຂດນີ້ ເປັນແຮູ່ປະເພດເອມາຕິດ ເຊິ່ີງບັນຈຸມູນ ສູ່ວນທາດເຫັຼກແຕູ່ 65-75% ຊ້ັີນເຫຼັກຢູ່ຕ້ີນສາມາດດໍາເນີນການຂຸດຄົີ້ນກາງແຈ້ງໄດ້. ນອກນ້ັີນ, ຍັງປາກົດຢູ່ ແຂວງຫວົ ພັນ, ຫຼວງພະບາງ, ອັດຕະປ. ຂ. ທອງ (Cu) ທອງເປັນໂລຫະທ່ີອູ່ອນໜຽວ, ທົນທານໄດ້ນໍາໃຊ້ຫຼາຍໃນຂະແໜງ ການອຸດສາຫະກໍາເປັນ ຕົີ້ນ ແມູ່ນການຜະລິດສາຍໄຟຟາ້ , ເຄ່ີອງດົນຕີ, ເຄອີ່ ງໃຊສ້ ອຍປະຈໍາວັນ. ເພິ່ີນໄດ້ຄ້ີົນພົບບໍ່ທອງຢູ່ຫາຼ ຍແຂວງ ໂດຍສະ ເພາະແມູ່ນ ແຂວງຫຼວງພະບາງ, ຊຽງຂວາງ, ສະຫວັນນະເຂດ, ຈໍາປາສັກ. ບ່ໍທອງເຫ່ົຼານ້ີ ໄດ້ປະກອບສ້າງຂີຶ້ນໃນຊີ້ັນ ຫນີ ຊາ ໃນສະໄໝອນິ ໂດຊີນີອາດ. ຄ. ຊນ (Pb) ຊນເປັນໂລຫະທີ່ອູ່ອນໜຽວ ໄດ້ນໍາໃຊ້ໃນຂະແໜງອຸດສາຫະກໍາເປັນຕົ້ີນແມູ່ນ ຜະລິດໝໍ້ໄຟ, ລກູ ປນ, ເຄ່ອີ ງໃຊ້ສອຍປະຈໍາວັນ. ເພີິ່ນຄົີນ້ ພົບບໍ່ຊນຢແູ່ ຂວງຊຽງຂວາງ, ຫຼວງພະບາງ, ວຽງຈນັ (ເຂດຜາຫຼວງ), ເຊ ໂປນ. ງ. ກົ່ວ (Sn) ເປັນໂລຫະທີ່ອູ່ອນໜຽວ ໄດ້ນໍາໃຊ້ຫຼາຍໃນຂະແໜງອຸດສາຫະກໍາເປັນຕີ້ົນແມູ່ນ ຜະລິດເຄ່ີອງ ກົນຈັກ, ເຄ່ີອງກ່ໍສ້າງ, ເຄ່ີອງໃຊ້ສອຍປະຈໍາວັນ. ແຮູ່ກົ່ວທີ່ມີປະລິມານຫຼາຍກ່ົວໝູ່ແມູ່ນ ເຂດບໍ່ແໜູ່ງ, ໂພນຕີ້ວ (ເຂດເໝອເມອງທູ່າແຂກ ແຂວງຄໍາມູ່ວນ) ເຊ່ີິງໄດ້ສໍາຫຼວດ ແລະ ລົງມຂຸດຄົ້ີນໃນປີ 1923 ສະໄໝເປັນຫົວເມອງ ຂີນຶ້ ຂອງຈັກກະພດັ ຝຣັ່ງົ ແລະ ຖກພວກລູ່າເມອງຂີຶນ້ ຝຣົ່ັງຂຸດຄນົ້ີ ເອົາໄປຢາ່ ງຫຼວງຫຼາຍ. ນອກນີ້ັນ, ຍັງພົບຢູ່ຫຼວງນ້ໍາ ທາ, ຊຽງຂວາງ, ສາລະວນັ , ຈາໍ ປາສັກ ແລະ ອັດຕະປ. 22

ຈ. ບົກຊິດ ແຮູ່ບົກຊິດປາກົດຢູ່ໃນເຂດພູພຽງບລະເວນ ເຊິ່ີງເປັນແຮູ່ທີ່ມີຄຸນນະພາບສູງ, ມູນສູ່ວນບັນຈຸອົກ ຊິດອາລມູ ນິ (Al2 O3) ມເີ ຖິງ 46% ເຊ່ງິີ ຈດັ ຢູ່ໃນລະດບັ ດກີ ວູ່າໝູ່ໃນເຂດອິນດູຈນີ . ສ. ສັງກະສີ (Zn) ເປັນໂລຫະທີ່ອູ່ອນໜຽວ, ມີຄວາມທົນທານ ໄດ້ນໍາໃຊ້ຫຼາຍໃນອຸດສາຫະກໍາຜະລິດເຄ່ີອງ ກໍສ່ ້າງ ແລະ ເຄ່ີອງໃຊ້ສອຍປະຈໍາວັນ. ເພິີ່ນຄົ້ີນພບົ ຫຼາຍຢເູ່ ຂດແຂວງຊຽງຂວາງ, ຫວຼ ງພະບາງ, ວຽງຈັນ, ສະຫວນັ ນະ ເຂດ, ອັດຕະປ. ຊ. ຄາໍ (Au) ເປັນໂລຫະທີ່ອູ່ອນໜຽວ, ທົນທານ ແລະ ຊັກນໍາໄຟຟາ້ ໄດດ້ ີ ທງັ ເປນັ ປະເພດໂລຫະທ່ນີ ິຍມົ ກັນ ໃຊ້ເປັນເຄີ່ອງເອ້ຢ້ອງທ່ີມີລາຄາແພງ, ມີຄວາມເຫຼີ້ອມໃສ, ງົດງາມ. ມີຢູ່ຫຼາຍແຫູ່ງໃນລາວ ສູ່ວນຫຼາຍພົບເຫັນເປັນ ລັກສະນະເປັນເມັດນ້ອຍໆ ເຈອປົນຢູ່ຕາມດິນສັນດອນຂອງລ້ອງແມູ່ນ້ໍາຂອງ ແລະ ບາງສາຂາຂອງມັນ. ນອກຈາກ ນີັນ້ , ຍັງສັນນິຖານວູ່າ ບໍຄ່ ໍາສັບຊ້ອນຢ່ໃູ ນຊັີ້ນຫີນກວາກ ເຊົັ່ນ ຢູທ່ າງພາກຕາເວັນອອກສຽງໃຕ້ຂອງເມອງຫ້ວຍຊາຍ , ຢ່ຫູ ຼວງພະບາງ, ຊຽງຂວາງ, ຜົີ້ງສາລ,ີ ເມອງປາກລາຍ, ສະຫວນັ ນະເຂດ, ຈໍາປາສກັ ແລະ ອດັ ຕະປ. ຍ. ເງິນ (Ag): ເປັນໂລຫະທີ່ອູ່ອນໜຽວ, ທົນທານ ມີສີຂາວ ທັງເປັນປະເພດໂລຫະທີ່ມີລາຄາແພງ ເຊ່ິີງນິ ຍົມກັນໃຊເ້ ປັນເຄ່ີອງເອ້ຢອ້ ງປະດັບທ່ີມຄີ ວາມເຫຼີ້ອມໃສ, ງົດງາມ. ມີຢຫູ່ ຼາຍແຫູ່ງໃນລາວເຊົັ່ນ ແຂວງຜ້ົີງສາລີ, ຫຼວງ ພະບາງ, ວຽງຈັນ, ຈໍາປາສກັ , ອັດຕະປ. ດ. ແກ້ວປະເສີດ ນິຍົມກັນໃຊ້ເປັນເຄີ່ອງເອ້ຢ້ອງ ທີ່ມີຄວາມເຫີ້ຼອໃສ, ງດົ ງາມ ມີລາຄາແພງ. ມີຫຼາຍຢູ່ຫ້ວຍ ຊາຍ (ແຂວງບ່ແໍ ກ້ວ), ຜີົງ້ ສາລ,ີ ຈາໍ ປາສກັ . 5.2 ຊບັ ພະຍາກອນໃຕດ້ ນິ ປະເພດອະໂລຫະ ກ. ປີລິດ (Fes2) ຈູ່ານປີລິດເປັນໜຶີ່ງໃນບັນດາວັດຖຸດິບພ້ີນຖານເພ່ີອປຸງແຕູ່ງອາຊິດຊູນຟູລິກ. ຈູ່ານນ້ີມີ ຫາຼ ຍສົມຄວນຢູ່ໃນປະເທດລາວ ໂດຍສະເພາະຢູ່ເຂດເມອງຊາໍ ເໜອ ແຂວງຫົວພັນ, ເມອງພູກູດ (ເມອງສຸຍ) ແຂວງ ຊຽງຂວາງ, ເຂດຕອນໃຕ້ລ້ອງນາໍ້ ຄານ ແຂວງຫວຼ ງພະບາງ. ຂ. ກຼາຟດ (ຖູ່ານຫີນດໍາ) ຖູ່ານກາຼ ຟດນ້ີ ມຫີ າຼ ຍຢແູ່ ຂວງວຽງຈນັ ໂດຍສະເພາະແມູ່ນ ເຂດເມອງຊະນະຄາມ. ຄ. ເກອ ມີຢູ່ເກອບທຸກແຂວງ ແຕູ່ໃດໆ ມາ ປະຊາຊນົ ລາວເຄີຍຕັກເອົານໍ້າເຄັມຈາກ ນ້ໍາສ້າງມາຕ້ີົມກ່ົັນເອົາ ເກອເຊົນ່ັ ແຂວງຜ້ີົງສາລ,ີ ອດຸ ມົ ໄຊ, ວຽງຈນັ . ນອກຈາກເກອນ້ໍາສ້າງແລວ້ ຍງັ ມເີ ກອທາູ່ ທີເ່ ປນັ ບໍ່ຢູແ່ ຂວງຫຼວງນໍາ້ ທາ , ເຂດທົງ່ ພຽງວຽງຈັນ, ແຂວງສະຫວັນນະເຂດ, ອັດຕະປ. ງ. ໂປຕາດ ບ່ໍໂປຕາດ ມີຢູ່ແຂວງວຽງຈັນ, ນະຄອນຫຼວງ ເຊ່ີິງມີປະລິມານສະສົມຫຼາຍລ້ານໂຕນ. ປັດຈຸບັນ ໄດມ້ ກີ ານສາໍ ຫວຼ ດເພີ່ອຂຸດຄີນົ້ ມານໍາໃຊ້. 6. ຊັບພະຍາກອນພະລັງງານ 6.1 ຊບັ ພະຍາກອນໃຕດ້ ນິ ປະເພດພະລງັ ງານ ກ. ຖູ່ານຫີນອັງຕຣາຊິດ (Aotracite) ຜູ່ານການສໍາຫຼວດທາງດ້ານທລະນີວິທະຍາຂອງລາວໄດ້ສະແດງໃຫ້ ເຫັນວູ່າ ປະເທດລາວມີບໍ່ຖູ່ານຫີນອັງຕຣາຊິດ (ຖູ່ານຫີນມັນ) ປາກົດຢູ່ຫຼາຍແຫູ່ງເຊົັ່ນ ເຂດລ້ອງນໍ້າລີກ, ນໍ້າຊອງ (ແຂວງວຽງຈັນ), ທາງຕາເວັນອອກສຽງເໜອຂອງແຂວງຫຼວງພະບາງ, ເຂດເມອງຜີ້ົງສາລີ ແລະ ຢູ່ທາງພາກຕາເວັນ ອອກຂອງເມອງສາລະວັນ. ຖູ່ານຫີນອັງຕຣາຊິດໄດ້ປະກອບສ້າງຂຶີ້ນໃນຕີົ້ນສະໄໝກາກໂບນີແຟ (Cabonifere, ກູ່ອນນີ້ປະມານ 340 ລ້ານປີ) ພາຍຫຼັງການປະກອບສ້າງຂອງລະບົບສາຍພູແຮກຊີນີ ເຊິີ່ງແມູ່ນໄລຍະແຫູ່ງການປະ ກອບສາ້ ງເປັນຖູາ່ ນຫນີ ຄ້ັງີ ທໍາອດິ ຢູ່ລາວທ່ໃີ ຊເ້ ວລານານ. ສະນ້ັນີ , ຈີ່ິງມີປະລມິ ານສະສມົ ຢ່າງຫວຼ ງຫຼາຍ. ຂ. ຖູ່ານຫີນລີຢດ (Lignite) ຫຼ ຖູ່ານຫີນກະເບົາ ໄດ້ປາກົດເປັນຫຼບໆ ສັບຊ້ອນໃນເຂດຫີນຊາ ແລະ ຫີນ ດິນໜຽວຂອງເຂດຫຸຼບຕູ່າງໆ ໃນສະໄໝເນໂອແຊນ (Neocene) ເຊ່ັົນ ເຂດບ້ານບານ, ເຂດຫຼວງນໍ້າທາ. ຖູ່ານຫີນ 23

ຊະນິດນີ້ໄດ້ປະກອບສ້າງຂຶ້ີນພາຍຫຼັງການເຄ່ີອນເໜັງທີ່ປະກອບສ້າງສາຍພູອິນໂດຊີນີອາດ ເຊິ່ີງເປັນໄລຍະທ່ີເລຕຣີ ອາດຖອຍອອກຈາກພາກເໜອຂອງລາວ. ບັນດາພດພັນໃນໄລຍະນີ້ ມີການຂະຫຍາຍຕົວຫຼາຍ ໄດ້ສ້າງເງອ່ີ ນໄຂໃຫ້ ແກູ່ການກາໍ ເນດີ ຂອງຖ່າູ ນຫນີ ນີ້. ຄ. ຖາູ່ ນຫີນຕົມ (Tourbe) ມີຢ່ເູ ຂດວງັ ວຽງ ແຂວງວຽງຈັນ, ເມອງຫ້ວຍຊາຍ ແຂວງບ່ແໍ ກວ້ , ແຂວງຜົີງ້ ສາ ລີ. ຖູ່ານຫີນນີ້ ໄດ້ປະກອບຂຶ້ີນໃນສະໄໝເນໂອແຊນ ຍ້ອນຜົນສະທ້ອນຈາກການປະກອບສ້າງຂອງລະບົບສາຍພູຫິ ມາໄລ ເຊ່ີິງໄດ້ເຮັດໃຫ້ນໍ້າທະເລຖອຍ. ດ່ັົງນັີ້ນ, ຈີ່ິງເຮັດໃຫ້ມີຖູ່ານຫີນຕົມບັນຈຸຢູ່ເຂດຫຼຸບ ແລະ ບູຸ່ງຕູ່າງໆ ໃນສະ ໄໝນ້ນັີ . ງ. ນໍ້າມັນເຊີ້ອໄຟ ໃນສະໄໝກູ່ອນສົງຄາມໂລກຄ້ັີງທີ່ 2, ການຄົນ້ີ ຄວ້າຂອງຝຣ່ັົງໃນເບອ້ີ ງຕົ້ີນໄດ້ໃຫ້ຮູ້ວູ່າ ປະ ເທດລາວໄດ້ມີຈຸດບໍ່ນໍ້າມັນເຊ້ີອໄຟ ຫຼາຍກວູ່າໝູ່ແມູ່ນເຂດເມອງເຊໂປນ ແຂວງສະຫວັນນະເຂດ ແຕູ່ມາຮອດປັດຈຸ ບັນຍງັ ບໍ່ສາມາດຂຸດຄ້ົນີ ລາຍລະອຽດໄດ້ເທ່ີອ. ດ່ົັງນ້ັີນ, ຈງິີ່ ບໍ່ສາມາດຕີລາຄາເຖງິ ປະລມິ ານ ແລະ ຄຸນນະພາບໄດ້ຢ່າງ ຊັດເຈນ. 24

ບດົ ທີ 3 ສີ່ິງແວດລອ້ ມ ແລະ ການປກົ ປກັ ຮກັ ສາສງ່ີິ ແວດລອ້ ມ 1. ສງ່ິີ ແວດລອ້ ມ ແລະ ບນັ ຫາສງິີ່ ແວດລອ້ ມ 1.1 ຄວາມໝາຍຂອງສງິີ່ ແວດລອ້ ມ ຄວາມໝາຍໂດຍທົ່ວໄປເມີ່ອເວົ້ີາເຖິງຄໍາວູ່າ ສ່ິີງແວດລ້ອມກຈະມັກມີຜູ້ເຂົີ້າໃຈກັນໄປເຖິງເລ່ີອງຂອງນ້ໍາເສຍ ຄນຸ , ຄວັນພິດຈາກລົດຍົນ ແລະ ຂີ້ເຫຍ້ີອ ແຕູ່ໃນຄວາມເປັນຈິງແລ້ວສີ່ິງແວດລ້ອມເປັນເລ່ີອງທີ່ມີຄວາມໝາຍ ແລະ ຂອບເຂດກວ້າງກວູ່ານັ້ີນຫຼາຍ ເນີ່ອງຈາກສ່ິີງແວດລ້ອມເປັນບັນຫາໃນເລ່ີອງຄວາມສົມດູນຂອງທໍາມະຊາດ ຊ່ີຶງເປັນ ຜນົ ສບເນີ່ອງມາຈາກການໃຊ້ຊັບພະຍາກອນທໍາມະຊາດບໍ່ຖກຕອ້ ງຂອງມະນຸດນນັີ້ ເອງ. ນັກວິຊາການທາງດາ້ ນສງ່ີິ ແວດລອ້ ມໄດພ້ ະຍາຍາມໃຫ້ຄາໍ ຈໍາກັດຄວາມໝາຍຂອງຄາໍ ວູ່າ “ ສິງ່ີ ແວດລອ້ ມ ” ແຕູ່ດ້ວຍເຫດວູ່າສີິ່ງແວດລ້ອມເປັນເລີ່ອງກວ້າງຂວາງຈ່ີຶງເຮັດໃຫ້ການຈໍາກັດຄວາມແຕກຕູ່າງກັນໄປ ເຖິງຢ່າງໃດກ ຕາມບັນດານັກວຊິ າການກໄດ້ຍຶດຖຫັຼກການດຽວກັນ ແລະ ເຂົີ້າໃຈກັນເພ່ີອທີ່ຈະໃຫ້ເກີດຄວາມເຂາີ້ົ ໃຈໃນເລ່ີອງສີິ່ງ ແວດລອ້ ມທົວ່ ໄປ ແລະ ອາດສະຫຼຸບຄວາມໝາຍຢາ່ ງງາູ່ ຍກູ່ຽວກັບສ່ີງິ ແວດລ້ອມໄດ້ວູ່າ: << ສ່ິີງແວດລອ້ ມຄທຸກສີ່ງທກຸ ຢ່າງທີຢ່ ູ່ອອ້ ມຕົວຄນົ ເຮົາ>> 1.2 ປະເພດຂອງສິີ່ງແວດລອ້ ມ ສງ່ີິ ແວດລ້ອມມີ 2 ປະເພດ: ກ. ສີິ່ງທີ່ທໍາມະຊາດສ້າງຂ້ຶີນ ມດີ ນິ , ນໍ້າ, ລມົ , ໄຟ, ປ່າໄມ,້ ພເູ ຂົາ, ຕະຫລອດຊບັ ພະຍາກອນຕ່າູ ງໆ ຮບູ ທີ 1: ທາໍ ມະຊາດສາ້ ງຂນ້ີຶ ຂ. ສ່ີິງທມ່ີ ະນດຸ ສາ້ ງຂນີຶ້ ແມູ່ນສ່ິີງທີ່ມະນຸດໄດ້ເສີມສ້າງ ຫຼ ປະດິດແຕູ່ງຂຶີ້ນມາເຊັົ່ນ: ສິລະປະວັດທະນະທໍາ, ຮີດຄອງປະເພນີຕະ ຫລອດເຖິງກດິ ຈະກາໍ ກໍ່ສ້າງຕ່າູ ງໆ. 25

ຮບູ ທີ 2: ສງີ່ິ ທມີ່ ະນດຸ ສາ້ ງຂນຶີ້ 1.3 ສະພາບ ແລະ ບັນຫາສິ່ີງແວດລອ້ ມ ໃນທົດສະວດັ ທີ່ຜູ່ານມາ (ໄລຍະ 10 ປີ) ນີ້ເຊິ່ີງຮອ້ ງວາູ່ ທົດສະວັດຂອງການພັດທະນາ ເຫັນວູ່າເກຮດມບີ ັນ ຫາຢ່າງຮຸນແຮງທາງດ້ານສ່ິີງແວດລອ້ ມຂຶີນ້ ໃນບາງສູ່ວນຂອງໂລກ ແລະ ໃນລັກສະນະດ່ົັງກູ່າວນ້ີກມີລັກສະນະຄ້າຍຄ ກັນໃນທຸກປະເທດທີ່ພັດທະນາ ແລະ ກໍາລັງພັດທະນາເຊ່ົັນ ບັນຫາດ້ານມົນລະພິດທາງນ້ໍາ, ບັນຫາຊັບພະຍາກອນ ທໍາມະຊາດເຊີ່ອມໂຊມ ແລະ ໝົດໄປຢ່າງໄວວາເຊັົ່ນ ນ້ໍາມັນ, ແຮູ່ທາດ, ປ່າໄມ້, ພດ, ສັດ. ບັນຫາການຕ້ີັງຖີິ່ນຖານ ແລະ ຊຸມຊົນຂອງມະນຸດເຊົ່ັນ ການວາງຜັງເມອງຂອງຊຸມຊົນບ່ໍຖກຕ້ອງເຮັດໃຫ້ເກີດການໜາແໜ້ນ ໃຊ້ຊັບພະຍາ ກອນຫຼາຍຈົນເຮັດໃຫ້ມີສິ່ງີ ເສດເຫອຼ ຫາຼ ຍຂນຶີ້ . ຊບັ ພະຍາກອນທາໍ ມະຊາດ ຊບັ ພະຍາກອນທີ່ໃຊ້ໄປຕະຫຼອດ ຊັບພະຍາກອນທີ່ໃຊ້ແລວ້ ໝົດໄປ ພະລງັ ງານແສງ ລມົ , ນໍ້າ ແຮຊູ່ ນ ໂລຫະສງັ ກະສີ, ແຮຟູ່ ດົ ສຟັດ ອາທິດ ອາລຍຸ ມິຍົມ ຊບັ ພະຍາກອນທີ່ເກດີ ໃໝູ່ທົດແທນ ມະນດຸ ສດັ ພດ ຄວາມອຸດົມສົມບນູ ຮບູ ທີ 3: ແຜນວາດການແບງູ່ ຊບັ ພະຍາກອນທາໍ ມະຊາດຕາມລກັ ສະນະ 2. ຄນຸ ປະໂຫຍດຂອງຊບັ ພະຍາກອນ 2.1 ຄນຸ ປະໂຫຍດຂອງປາ່ ໄມ້ ກ. ຄນຸ ປະໂຫຍດຂອງປາ່ ໄມ້ (ທາງກງົ ) ປ່າໄມ້ ເປັນສັບພະຍາກອນທໍາມະຊາດທີ່ໃຫ້ປະໂຫຍດແກູ່ມະນຸດທັງທາງກົງ ແລະ ທາງອ້ອມປະໂຫຍດ ທາງກົງຄເປັນແຫຼູ່ງຜະລິດໄມ້ເພີ່ອໃຊ້ໃນການກໍ່ສ້າງ, ເຄ່ີອງເຮອນ ແລະ ເຄີ່ອງມເຄີ່ອງໃຊ້ຕູ່າງໆ ເປັນເຊ້ີອເພີງ, ນໍ້າ 26

ມັນໄມ້ ແລະ ຢາງໄມ້ ເປັນວັດຖຸດິບຂອງການຜະລິດອຸດສາຫະກໍາບາງຊະນິດ ເຊັ່ົນ ເຈ້ຍ, ໄໝທຽມ ເປັນແຫຼູ່ງ ອາຫານຂອງມະນດຸ ແລະ ສັດ. ຂ. ຄຸນປະໂຫຍດຂອງປາ່ ໄມ້ (ທາງອອ້ ມ) ປະໂຫຍດທາງອ້ອມເຊ່ົັນ ປ່າໄມ້ຊູ່ວຍຜະລິດອອກຊີເຈນ ແລະ ລຸດມົນລະພິດທາງອາກາດ ປ້ອງກັນການ ເກີດອຸທົກກະໄພເພາະຮາກຂອງຕ້ີົນໄມ້ຈະຊູ່ວຍອຸ້ມນໍ້າ ແລະ ກັກເກັບນໍ້າໄວ້ຊູ່ວຍປ້ອງກັນບ່ໍໃຫ້ໜ້າດິນເກີດການພັງ ທະລາຍ. 27

2.2 ຄນຸ ປະໂຫຍດຂອງດນິ ດິນມີປະໂຫຍດມາກມາຍມະຫາສານຕໍ່ມະນຸດ ແລະ ສີ່ິງມີຊີວິດອນີ່ ໆ ຄ 1. ປະໂຫຍດຕ່ໍການກະເສດ ເພາະດິນເປັນຕ້ົີນກໍາເນີດຂອງການກະເສດເປັນແຫູ່ຼງຜະລິດອາຫານຂອງມະ ນຸດ ໃນດິນຈະມີອິນຊີວັດຖຸ ແລະ ທາດອາຫານລວມທັງນໍ້າທີ່ຈໍາເປັນຕໍ່ການຈະເລີນເຕີບໂຕຂອງພດ, ອາຫານທີ່ຄົນ ເຮາົ ບລິໂພກໃນທກຸ ວນັ ນມ້ີ າຈາກການກະເສດເຖງິ 90%. 2. ການລ້ຽງສດັ ດິນເປັນແຫຼູ່ງອາຫານສັດທັງພດ ແລະ ຫຍ້າທ່ີຂນ້ີຶ ຢູ່ ຕະຫຼອດຈົນເປັນແຫູ່ຼງທີ່ຢູ່ອາໄສຂອງ ສັດບາງຊະນດິ ເຊນ່ົັ ງູ, ແມງໄມ້ ອ່ນີ ໆ. 3. ເປັນແຫຼູ່ງທຢີ່ ູ່ອາໄສ ແຜູ່ນດິນເປັນທີ່ຕັີ້ງຂອງເມອງ, ບາ້ ນ, ເຮອນ ເຮັດໃຫ້ເກີດວັດທະນະທາໍ ແລະ ອະລິ ຍະທໍາຂອງຊຸມຊົນຕູ່າງໆ ຫຼວງຫຼາຍ. 4. ເປັນແຫູ່ຼງເກບັ ນໍ້າ ເນີອ້ ດິນຈະມີສູ່ວນປະກອບສໍາຄັນໆ ຄ ສູ່ວນທີ່ເປັນຂອງແຂງ ໄດແ້ ກູ່ ແຮູ່, ຊາຍ, ຕົມ ແລະ ທ່ີເປັນຂອງແຫຼວຄນໍ້າ ຊ່ຶີງຢູ່ໃນຮູບຂອງຄວາມຊູຸ່ມປຽກໃນດິນຊີ່ຶງຖ້າມີຢູ່ຫຼາຍໆ ກຈະກາຍເປັນນ້ໍາຊຶມຢູ່ຄນໍ້າ ໃຕ້ດິນ ນ້ໍາເຫຼົາ່ ນຈ້ີ ະຄອູ່ ຍໆ ຊຶມລົງທ່ີຕໍ່າ ເຊ່ນັົ ແມູ່ນໍາ້ ລາໍ ເຊ ເຮັດໃຫ້ເຮົາມນີ ້າໍ ໃຊ້ໄດຕ້ ະຫອຼ ດປີ. 2.3 ຄນຸ ປະໂຫຍດຂອງນາໍ້ ນໍ້າເປັນແຫຼູ່ງກໍາເນີດຊີວິດຂອງສັດ ແລະ ພດຄົນເຮົາມີຊີວິດຢູ່ໂດຍຂາດນໍ້າໄດ້ບ່ໍເກີນ 3 ວັນ ແລະ ນ້ໍາຍັງມີ ຄວາມຈໍາເປັນທັງໃນດ້ານການກະເສດ ແລະ ອຸດສາຫະກໍາ ຊ່ຶີງມີຄວາມສໍາຄັນຢ່າງຍິີ່ງໃນການພັດທະນາປະເທດ ປະ ໂຫຍດຂອງນໍ້າ ໄດ້ແກູ່ - ນໍ້າເປັນສີ່ງິ ຈໍາເປັນທີ່ເຮາົ ໃຊ້ສໍາຫບັຼ ການດ່ີມກິນ, ການປະກອບອາຫານ, ໃຊ້ອາບ ອ່ນີ ໆ. - ນໍ້າມີຄວາມຈໍາເປັນສໍາຫັຼບການປູກ, ລ້ຽງສັດ ແຫູ່ຼງນໍ້າເປັນທີ່ຢູ່ອາໄສຂອງປາ ແລະ ສັດນ້ໍາອີ່ນໆ ຊີ່ຶງຄົນ ເຮົາໃຊເ້ ປນັ ອາຫານ. - ໃນການອຸດສາຫະກໍາ ຕ້ອງໃຊ້ນໍ້າໃນຂະບວນການຜະລິດ, ໃຊ້ລ້າງຂອງເສຍ, ໃຊ້ຫ່ໍຼລ້ຽງເຄ່ີອງຈັກ ແລະ ລະບາຍຄວາມຮອ້ ນ ອີ່ນໆ. - ການເຮັດນາເກອໂດຍການລະເຫຍີ ນ້ໍາເຄັມຈາກທະເລ. - ນໍ້າເປນັ ແຫູງ່ຼ ພະລງັ ງານ ພະລງັ ງານຈາກນໍາ້ ໃຊ້ເຮັດເຂອ່ີ ນຜະລດິ ກະແສໄຟຟາ້ ໄດ.້ - ແມນູ່ ໍ້າ, ລາໍ ເຊ, ທະເລ, ມະຫາສະມດຸ ເປນັ ເສັີນ້ ທາງຄົມມະນາຄມົ ຂົນສົງ່ ທີ່ສາໍ ຄນັ . - ທັດສະນຍີ ະພາບຂອງແຄມທະເລ ແລະ ນໍ້າທໃີ່ ສສະອາດເປັນແຫູງຼ່ ທູອ່ ງທ່ຽູ ວຂອງມະນດຸ . 28

2.4 ຄນຸ ປະໂຫຍດຂອງແຮທູ່ າດ ແຮູ່ເປັນສັບພະຍາກອນທີ່ເກີດຂີຶ້ນເອງຕາມທໍາມະຊາດມີຄວາມສໍາຄັນ ແລະ ມີບົດບາດທີ່ສະໜອງຄວາມ ຕ້ອງການ ທາງດ້ານປັດໄຈຕູ່າງໆ ຂອງປະຊາກອນ ທັງທາງດ້ານອຸດສາຫະກໍາ ແລະ ພະລັງງານ. ຄວາມສໍາຄັນ ແລະ ປະໂຫຍດຂອງແຮູ່ທາດທ່ີຈະນໍາມາໃຊ້ຂ້ຶີນຢູ່ກັບໄລຍະເວລາຄວາມຈະເລີນທາງເທັກໂນໂລຊີຕະຫຼອດຈົນຄວາມຕ້ອງ ການໃນການນໍາໄປໃຊ້ຂອງມະນດຸ . ສບັ ພະຍາກອນແຮູ່ທາດ ທ່ີມະນຸດເຮົາໃຊ້ສູ່ວນໃຫຍູ່ມາຈາກແຜູ່ນດິນ ຊ່ີຶງຄູ່ອຍໆ ລຸດຈໍານວນລົງເຮັດໃຫ້ມີ ການສໍາຫຼວດ, ຄົີ້ນຄວ້າຫາແຫຼູ່ງສັບພະຍາກອນແຮູ່ທາດໃໝູ່ໆ ຢູ່ສະເໝີ. ປະຈຸບັນໄດ້ມີການບຸກເບີກຫາແຫູ່ຼງສັບພະ ຍາກອນແຮທູ່ າດໃນທະເລ ເຊ່ນົັ ນາ້ໍ ມັນ ແລະ ກ໊າດທໍາມະຊາດ. ຄວາມຈະເລນີ ກ້າວໜ້າທາງເທັກໂນໂລຊີ ແລະ ໄລຍະເວລາເຮັດໃຫ້ຄວາມສໍາຄນັ ຂອງແຮູ່ທາດປ່ຽນແປງໄປ ຈາກຊະນິດໜ່ີຶງໄປໃຊ້ອີກຊະນິດໜຶ່ີງ ເຊັົ່ນ ຈາກການໃຊ້ຖູ່ານຫີນມາໃຊ້ນ້ໍາມັນ ແລະ ກ໊າດທໍາມະຊາດຈາກການໃຊ້ ເຫກຼັ ມາໃຊ້ອະລມູ ີນຽມແທນ. 2.5 ປະເພດຂອງແຮູ່ ແຮູ່ເປັນສບັ ພະຍາກອນທີມ່ ະນດຸ ນາໍ ມາໃຊ້ປະໂຫຍດຫຼວງຫຼາຍ ແບງູ່ ເປັນ 3 ປະເພດ ຄ 29

1. ແຮູ່ໂລຫະ ເປັນແຮູ່ທ່ີມີຄວາມໜຽວເປັນຕົວທົນຄວາມຮ້ອນ ແລະ ໄຟຟ້າໄດ້ດີ ຫຼອມຕົວໄດ້ ແລະ ມີ ຄວາມທຶບແສງໄດ້ແກູ່ ແຮູ່ດິບກຸ , ເຫຼັກ, ແມງການິສ, ທອງແດງ, ກົ່ວ, ອະລູມນີ ຽມ, ແມກນິຊຽມ, ຄໍາ, ເງນິ ອ່ນີ ໆ. 2. ແຮູ່ອະໂລຫະ ເປັນແຮູ່ທ່ີບ່ໍເປັນຕົວຊັກນໍາຄວາມຮ້ອນ ມີລັກສະນະໂປ່ງແສງ, ແຕກຫັກງູ່າຍ ໄດ້ແກູ່ ຟູອ ລາຍຟອສຟາສ, ຫນິ ຊາຍເກອ, ໂປແຕສຊຽມແຄຊຽມ, ດິນຂາວ ອີ່ນໆ. 3. ແຮູ່ພະລັງງານ ຫຼ ແຮູ່ເຊ້ີອເພີງເປັນແຮູ່ທ່ີສໍາຄັນຖກນໍາມາໃຊ້ຫຼາຍເກີດຈາກຊາກສີິ່ງມີຊີວິດໃນອາດິດ ໄດແ້ ກູ່ ຖູາ່ ນຫີນ, ນາໍ້ ມນັ ດບິ , ກ໊າດທາໍ ມະຊາດ. 2.6 ປະໂຫຍດຂອງແຮູ່ 1. ປະໂຫຍດທາງດ້ານຄວາມໝ້ີັນຄົງ ແລະ ຮ່ັົງມີຂອງປະເທດ ປະເທດທີ່ມີແຮູ່ທາດຕູ່າງໆ ຫຼວງຫຼາຍ ແລະ ສາມາດນາໍ ໄປໃຊ້ແປຮບູ ເປນັ ຜນົ ຜະລິດຕາູ່ ງໆ ທເີ່ ຮດັ ປະໂຫຍດຕ່ມໍ ະນດຸ ເຊນ່ົັ ດ້ານອາວຸດ, ດາ້ ນອດຸ ສາຫະກາໍ . 2. ປະໂຫຍດດ້ານຄວາມເປັນຢູ່ຂອງມະນຸດນໍາແຮູ່ທາດຕູ່າງໆ ມາສ້າງຂີຶ້ນເປັນພາຫະນະ, ໃຊ້ພາຫະນະທີ່ ຊວູ່ ຍໃນການຄມົ ມະນາຄົມ, ອາຄານບ້ານເຮອນ, ກາ໊ ດ, ພະລງັ ງານໄຟຟາ້ . 3. ປະໂຫຍດດ້ານການສາ້ ງວຽກງານໃຫແ້ ກູ່ປະຊາຊນົ ເຮັດໃຫ້ປະຊາຊົນມລີ າຍໄດຈ້ າກການຂຸດແຮູ່ ໄປຈົນ ເຖິງແປຮບູ ເປັນຜະລິດຕະພນັ ໄປສູ່ຜູ້ບລິໂພກ. ນອກຈາກນີ້, ແຮູ່ທາດຊະນິດຕູ່າງໆ ມີຄຸນສົມບັດລັກສະນະຕູ່າງກັນ ຈ່ີຶງມີປະໂຫຍດແຕກຕູ່າງກັນ ເຊັ່ົນ ແຮູ່ວຸນແຟມ ນໍາມາເຮັດໄສ້ຫຼອດໄຟຟ້າ, ໃຊ້ໃນອຸດສາຫະກໍາເຄີ່ອງແກ້ວ, ແຮູ່ພວງນໍາມາໃຊ້ເຮັດຕົວພິມໜັງສ ເຮັດ ສີ ແບດເຕີລ.ີ ລັດຕະນະຊາດ ເປັນແຮູ່ທີ່ມລີ ກັ ສະນະສີສນັ ງົດງາມ ນາໍ ມາໃຊ້ເຮັດເຄີອ່ ງປະດັບຕູ່າງໆ ຫຼວງຫາຼ ຍ. 30

3. ການສນູ ເສຍຊບັ ພະຍາກອນທາໍ ມະຊາດ ອີງໃສູ່ການສູນເສຍຂອງຊັບພະຍາກອນທໍາມະຊາດໃນເວລານໍາໃຊ້ ເພິີ່ນໄດ້ແບູ່ງອອກເປັນຊັບພະຍາກອນທີ່ສູນ ເສຍ ແລະ ຊັບພະຍາກອນທ່ີບສ່ໍ ູນເສຍ. ຊບັ ພະຍາກອນທສີ່ ູນເສຍໄດ້ແບູ່ງອອກເປນັ 3 ລັກສະນະຄ ຊບັ ພະຍາກອນທີ່ໃຊ້ແລວ້ ສາມາດທົດແທນໄດເ້ ຊົັ່ນ ຊີວະນາໆພັນ (ຕົີ້ນໄມ້, ສັດນໍ້າ, ສັດປ່າ) ແຮູ່ທາດບາງແຮູ່ທາດເຊົ່ັນ ແຮູ່ເກອທີ່ຈົມລົງທ້ອງທະເລ ເຊິ່ີງສາມາດປະ ກອບສ້າງຂີຶ້ນດ້ວຍເວລາອັນສີັ້ນເປັນແຕູ່ລະປີ, ຊັບພະຍາກອນທີ່ສູນເສຍແລ້ວສາມາດທົດແທນແບບທຽບຕົວ ໝາຍ ຄວາມວູ່າ ເສຍໄປແຕູ່ສາມາດທົດແທນຄນໄດ້ໂດຍໃຊ້ເວລາດົນນານເປັນຫຼາຍພັນປີເຊ່ັົນ ດິນທີ່ເປັນຊັີ້ນພຸຜຸູ່ຍຂອງ ໜາ້ ໂລກທ່ໃີ ຫ້ຜົນຜະລິດກະສກິ ໍາ-ປ່າໄມ້ ທ່ສີ າມາດທໍາລາຍໄດ້ໄວພຽງປໜີ ຶີ່ງ-ສອງປີ ແລະ ກ່ອູ ນຈະກໍາເນີດເກດີ ເປັນ ດນິ ໃໝູ່ຕ້ອງໃຊ້ເວລາດົນເປັນພັນໆປີ, ຊັບພະຍາກອນທີ່ສູນເສຍໂດຍບໍ່ສາມາດທົດແທນຄນໄດ້ເຊ່ັົນ: ບໍ່ແຮູ່ໃຕ້ດິນ ທໝີ່ ົດໄປ ໂດຍບສໍ່ າມາດເກດີ ຂນຶ້ີ ມາອີກບທໍ່ ັນກັບຄວາມຕອ້ ງການຂອງຄົນ. ຊັບພະຍາກອນທ່ີບໍ່ສູນເສຍເຊ່ັົນ ນໍ້າ, ອາກາດ ໂດຍສະເພາະດ້ານປະລິມານ ເພາະມັນຂີ້ຶນກັບສະພາບທາງອາ ກາດ, ຂ້ນີຶ ກບັ ດວງຕາເວນັ , ຂີຶ້ນກັບສະພາບພູມອາກາດ, ແຕູ່ອາດສາມາດປ່ຽນທາງດ້ານຄຸນນະພາບ ຖ້າບພ່ໍ ິຈາລະນາ ການປ້ອງກັນຜນົ ກະທບົ ເວລານໍາໃຊ້. ກົດໝາຍວາູ່ ດ້ວຍການປກົ ປກັ ຮັກສາສ່ິີງແວດລ້ອມຂອງ ສ.ປ.ປ.ລາວ ມາດຕາ 12 ໄດ້ກາໍ ນົດວູ່າ ຊັບພະຍາກອນ ທາໍ ມະຊາດແບູງ່ ອອກເປນັ ສອງ ປະເພດຄ: ກ. ຊັບພະຍາກອນທາໍ ມະຊາດທ່ທີ ດົ ແທນຄນໄດ້ ແມູ່ນຊັບພະຍາກອນທີ່ບ່ໍໝົດເປັນເຊັ່ົນ ນ້ໍາ, ອາກາດ, ປ່າໄມ້, ຊີວະນາໆພັນ, ຖາ້ ຫາກມີການຄຸ້ມຄອງ, ການ ປົກປັກຮັກສາ, ການຂຸດຄີ້ົນ ແລະ ການນໍາໃຊ້ຊັບພະຍາກອນດົ່ັງກູ່າວຢ່າງຖກຕ້ອງຕາມແຜນການ ແລະ ຕາມຫັຼກ ການວິຊາການຈ່ີຶງບໍບ່ ກົ ແຫ້ງເປນັ ຈກັ ເທອີ່ . ຂ. ຊັບພະຍາກອນທໍາມະຊາດທ່ີທດົ ແທນຄນບໄ່ໍ ດ້ ແມູ່ນຊັບພະຍາກອນທີ່ໝົດເປັນເຊັ່ົນ ບ່ໍແຮູ່, ຖູ່ານຫີນ. ຖ້າຫາກມີການຄຸ້ມຄອງ ແລະ ການປົກປັກຮັກສາ ຕາມແຜນການ, ການຂຸດຄີົ້ນ ແລະ ນາໍ ໃຊຊ້ ັບພະຍາກອນດັົ່ງກູ່າວຢ່າງສົມເຫດສມົ ຜົນຈີງ່ຶ ສາມາດຍນຍົງໄປຫາຼ ຍເຊົັ່ນ ຄົນ. 3.1 ການສນູ ເສຍຊບັ ພະຍາກອນປາ່ ໄມ້ - ການລັກລອບຕດັ ໄມ້ທາໍ ລາຍປາ່ ຈາກພຄໍ່ ້າໄມ້, ເຈ້ີົາຂອງໂຮງເລອີ່ ຍ, ເຈ້າີົ ຂອງໂຮງງານໄມ້ແປຮູບ ແລະ ປະຊາຊນົ ນາໍ ໃຊບ້ ຖໍ່ ກຕອ້ ງ. - ການບຸກລຸກພນີ້ ທີ່ປາ່ ໄມ້ເພ່ີອເຂີ້ົາມາຄອບຄອງ ເມອີ່ ປະຊາຊນົ ເພມີ່ ຂນຶີ້ ກຕອ້ ງການດິນປກຸ ສ້າງທຢີ່ ູ່ອາໄສ. - ການບກຸ ເບີກເພ່ອີ ການກະສິກາໍ . 31

- ການກໍານດົ ແລວປ່າສະຫງວນຍັງບທໍ່ ນັ ຊດັ ເຈນ. - ການສ້າງເຂ່ີອນໄຟຟ້າກເປນັ ການທາໍ ລາຍປ່າໄມຈ້ ໍານວນຫຼວງຫາຼ ຍ. - ໄຟໄໝປ້ ່າກເປນັ ການທໍາລາຍປາ່ ໄມ້. - ການຂດຸ ຄ້ນົີ ບແ່ໍ ຮູ່ກເປນັ ການທາໍ ລາຍປ່າໄມ້ ເຊິງ່ີ ບາງບູ່ອນບແໍ່ ຮຢູ່ ່ເູ ຂດປ່າໄມທ້ ອ່ີ ຸດົມສົມບນູ . ຮບູ ທີ 5: ການຈດູ ທາໍ ລາຍປາ່ ໄມ້ ຮບູ ທີ 6: ການຕດັ ໄມທ້ າໍ ລາຍປາ່ 3.2 ການສນູ ເສຍຊບັ ພະຍາກອນນາໍ້ - ເກດີ ຈາກການຕັດໄມ້ທໍາລາຍປ່າເຮັດໃຫປ້ ະລິມານນາ້ໍ ຝົນໜ້ອຍ ເກດີ ຄວາມແຫ້ງແລ້ງ. - ບັນຫານ້ໍາເປຶ້ອນ, ນາໍ້ ເຊີອ່ ມຄຸນນະພາບເກດີ ຈາກການປ່ອຍນໍາ້ ເປ້ອຶ ນອອກຈາກເຮອນ, ການຖ້ມີ ຂີ້ເຫຍອ້ີ ແລະ ເສດຂອງເສດຕູ່າງໆ ລງົ ສູ່ແມູ່ນໍ້າ. - ການປ່ອຍນາໍ້ ເປອຶ້ ນອອກຈາກໂຮງງານລົງແມູ່ນາ້ໍ . 32

- ນາ້ໍ ຝົນພັດເອາົ ທາດພິດທີຕ່ ົກຄ້າງຈາກແຫຼູ່ງການກະສກິ ໍາຕູ່າງໆລົງສແູ່ ມ່ນູ ້ໍາ. ຮບູ ທີ 6: ຖອກຂເີ້ ຫຍອີ້ ລງົ ແມນູ່ າໍ້ ຮບູ ທີ 7: ປກຸ ເຮອນແຄມແມນູ່ າ້ໍ 3.3 ການສນູ ເສຍຊບັ ພະຍາກອນແຮທູ່ າດ ໃນຂອບເຂດທີ່ຂຸດຄ້ີົນບໍ່ແຮູ່ຈະທໍາລາຍສີິ່ງແວດລ້ອມ ດິນຂາດຄວາມອຸດົມສົມບຸນ, ເປຶ້ອນ, ໃນຂອບເຂດ ມີໜອງ, ມຫີ ບຼຸ , ມີໂນນບ່ໍງາມຕາ. - ການນໍາໃຊແ້ ຮທູ່ າດບາງປະເພດໃຊ້ຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍເຊ່ັົນ ຖູ່ານຫີນ ນໍາ້ ມນັ ແລະ ອີ່ນໆ... - ການໃຊແ້ ຮູ່ທາດທີ່ຄຸ້ມຄູ່າບາງຊະນິດໃຊ້ແລວ້ ນໍາມາໃຊ້ຄນໃໝູ່ຄ ເຫຼັກ, ສູ່ວນແຮທູ່ າດທີ່ໃຊ້ແລ້ວໝົດໄປ ຄ ພວກຖາູ່ ນຫີນ, ນາ້ໍ ມັນ. 33

ຮບູ ທີ 8: ເໝອງແຮຖູ່ າູ່ ນຫນີ ຮບູ ທີ 9: ເໝອງແຮທູ່ ຢ່ີ ດຸ ການໃຊງ້ ານແລວ້ 3.4 ສະພາບການເຊອ່ີ ມໂຊມຂອງດນິ ດນິ ສ່ວູ ນຫຼາຍຖກທາໍ ລາຍໃຫເ້ ສຍຄວາມອດຸ ົມສົມບູນ, ການສນູ ເສຍດນິ ເກີດຈາກຫຼາຍກລະນີເຊ່ົັນ: - ການເຊາະເຈອ່ີ ນ ການພັງທະລາຍຂອງໜາ້ ດິນດວ້ ຍນໍາ້ ເປັນຈໍານວນຫວຼ ງຫຼາຍເຮັດໃຫ້ໜາ້ ດິນ (ຜວີ ດິນ) ໄຫຼໄປຕາມນ້າໍ ເຊງິີ່ ເກດີ ຈາກນໍາ້ ປ່າໄຫແຼ ຮງ. - ການຕດັ ໄມທ້ ໍາລາຍປາ່ , ການຈດູ ປາ່ , ການຖາງປ່າເຮັດໄຮູ່ ເມີ່ອຝົນຕກົ ລງົ ມາເຮດັ ໃຫ້ນ້ໍາຝົນເຊາະລາ້ ງເອົາ ໜາ້ ດນິ ທີ່ອຸດົມສົມບູນໄດ້ຖກພັດໄປກບັ ນ້ໍາ ເຮດັ ໃຫດ້ ນິ ທ່ມີ ຄີ ຸນນະພາບເຊອີ່ ມໂຊມລງົ . - ການປູກຝັງ ການຕຽມດິນບ່ໍຖກຕ້ອງກຈະເຮັດໃຫ້ດິນເຊີ່ອມໂຊມເຊັ່ົນ: ການໄຖດິນແຫ້ງເຮັດໃຫ້ດິນ ອຸດມົ ສົມບູນຖກລມົ ພັດໄປ. 34

ຮບູ ທີ 10: ສະພາບດນິ ຈາກເຮດັ ນາແລວ້ ຮບູ ທີ 11: ການກຽມດນິ ເພອີ່ ເຮດັ ນາ 3.5 ການສນູ ເສຍຊບັ ພະຍາກອນພະລງັ ງານ ການສນູ ເສຍພະລັງງານເກດີ ຂີ້ຶນຈາກຫາຼ ຍສາເຫດເຊງ່ີິ ສະຫຸບຼ ໄດ້ດງ່ົັ ນ້ີ ການຂາດຄວາມຮູ້ຄວາມເຂ້ີົາໃຈ ແລະ ຂໍ້ມູນຜູ້ບລິໂພກຈໍານວນບ່ໍນ້ອຍຕັດສິນໃຈເລອກໃຊ້ເທັກໂນໂລຊີ ໂດຍພິຈາລະນາລັກສະນະພາຍນອກ, ລາຄາ, ການໂຄສະນາເຖິງວູ່າເປັນຜະລິດຕະພັນ ຫຼ ເທັກໂນໂລຊີທ່ີມີ ຫຼ ບໍ່ມີ ສະຫຼາກທ່ີຖກຕ້ອງກຕາມ ໂດຍທ່ົວໄປສະຫຼາກກໍາກັບສິນຄ້າຈະລະບຸຄວາມສີ້ິນເປອງພະລັງງານຂອງສິນຄ້າແຕູ່ລະ ຊະນິດ ເພ່ີອໃຫ້ຜູ້ບລິໂພກຕັດສິນໃຈໄດ້ຢ່າງຖກຕ້ອງ ຜູ້ບລິໂພກສູ່ວນໃຫຍູ່ຂາດຂ້ໍມູນ ແລະ ຄວາມເຂົ້ີາໃຈໃນເທັກ ໂນໂລຊີ ຫຼ ຜະລິດຕະພັນທ່ີຊ້ີ ຫຼ ເລອກຊ້ີ ແລະ ວິທີການໃຊ້ ການບໍາລຸງຮັກສາຢ່າງຖກຕ້ອງ ເຮັດໃຫ້ມີການໃຊ້ ພະລັງ ງານຫາຼ ຍ ມກີ ານສູນເສຍພະລັງງານຫາຼ ຍກວູ່າປກົ ກະຕິ. ການຕັດສິນໃຈທີ່ລາຄາເມ່ີອຊີ້ໂດຍບ່ໍຄໍານຶີ່ງເຖິງຄູ່າໃຊ້ຈູ່າຍ ແລະ ການສິີ້ນເປອງພະລັງງານໃນການໃຊ້ເທັກ ໂນໂລຊີເຫົ່າຼ ນັີ້ນ ເຊນ່ັົ ການເລອກຊ້ີ ຫຼອດໄຟແສງສະຫວູ່າງ, ເຕາົ ລີດ, ຕູ້ແຊູ່, ໄດເປົັ່າຜົມ, ໝໍ້ຫຸງເຂ້ີົາ, ລດົ ຍົນ ອ່ີນໆ ໂດຍທົ່ວໄປເທກັ ໂນໂລຊີປະສດິ ທິພາບຕໍ່າຈະມລີ າຄາຖກກວາູ່ . ເທັກໂນໂລຊີທີ່ມີຄຸນນະພາບຕ່ໍາ ຂາດການຄວບຄຸມຄຸນນະພາບການຜະລິດໂດຍໜູ່ວຍງານຂອງລັດ ແລະ ເອກະຊົນຢ່າງເໝາະສົມ, ຂາດການກໍານົດມາດຕະຖານຜະລິດຕະພັນ ເຊ່ນັົ ຈັກປ້ໍານໍ້າ, ລົດໄຖ, ຕູ້ແຊູ່, ລົດຍົນ ແລະ ອນ່ີ ໆ ເຮັດໃຫ້ມີການຜະລດິ ເທກັ ໂນໂລຊີທີ່ມປີ ະສດິ ທິພາບພະລັງງານຕໍ່າອອກມາຈາໍ ໜາູ່ ຍ. 35

ການສູນເສຍທເີ່ ກດີ ຈາກການໃຊ້ເທັກໂນໂລຊີທີ່ມີຂະໜາດໃຫຍູ່ ຫຼ ນ້ອຍເກນີ ຄວາມຈໍາເປັນ ເຊັ່ົນ ລດົ ຍົນ ທີ່ສາມາດຂົນສົ່ງໄດ້ຫຼາຍຄົນ ແຕູ່ໃຊ້ເດີນທາງພຽງຄົນດຽວ, ເຄ່ີອງປັບອາກາດ, ມເຕີ, ຄອມພິວເຕີ, ຕູ້ເຢັນ, ໝ້ໍຫຸງ ເຂາ້ີົ ໝໍໄ້ ຟຟາ້ , ປໍ້ານ້ໍາອນ່ີ ໆ ເຮດັ ໃຫ້ມີການໃຊ້ພະລັງງານຫຼາຍເກີນຄວາມຈໍາເປັນ. ຂາດການວາງແຜນການໃນການໃຊ້ເທັກໂນໂລຊີ ເຮັດໃຫ້ເກີດການສູນເສຍພະລັງງານຫຼາຍ ເຊັົ່ນ ການ ຄວບຄຸມການເປີດ-ປດຫຼອດໄຟແສງສະຫວູ່າງ, ເຄ່ີອງທໍາຄວາມເຢັນ, ພັດລົມ, ເຄ່ີອງໃຊ້ໄຟຟ້າ ລວມທັງເຄ່ີອງຮັບ ໂທລະ ທັດ. ການປຸງອາຫານໂດຍຂາດການກະກຽມທີ່ດີ ຈະເຮັດໃຫ້ການໃຊ້ພະລັງງານຫຼາຍກວູ່າປົກກະຕິ, ການ ເດີນທາງທີ່ຂາດການວາງແຜນ, ເສີັ້ນທາງ ແລະ ກິດຈະກໍາຈະເຮັດໃຫ້ຕ້ອງໃຊ້ທັງເວລາ ແລະ ພະລັງງານຢ່າງສີ້ິນ ເປອງຫຼາຍ. ການຂາດການບໍາລຸງຮັກສາຢ່າງສະໝໍ່າສະເໝີ ເຮັດໃຫ້ເທັກໂນໂລຊີເຊ່ີອມ ແລະ ເສີ່ອມປະສິດທິພາບໄວ ເປັນຜົນໃຫ້ມີການໃຊ້ພະລັງງານສ້ິີນເປອງຫຼາຍ ເຊົັ່ນ ລົດຍົນ, ຫຼອດ ແລະ ຊຸດໂຄມໄຟແສງສະຫວູ່າງ, ເຄ່ີອງປັບອາ ກາດ, ຕູ້ເຢັນ, ເຄ່ີອງຮັບໂທລະທັດ ແລະ ອ່ີນໆ. ຜູ້ບລິໂພກສູ່ວນໃຫຍູ່ຂາດຄວາມສົນໃຈເອົາໃຈໃສູ່ ແລະ ບໍ່ຮູ້ວິທີ ການບໍາລຸງຮັກສາເຄ່ີອງໃຊ້ໄຟຟ້າ ແລະ ເທັກໂນໂລຊີຢ່າງສະໝໍ່າສະເໝີ ແລະ ຖກວິທີ ໂດຍສະເພາະເທັກໂນໂລຊີທ່ີ ໃຊ້ຄວບຄຸມໂດຍຜູ້ໃຊ້ທ່ີຂາດຄວາມສົນໃຈໃນເທັກໂນໂລຊີ ເຮັດໃຫ້ມີການເຊ່ີອມໂຊມໄວກວູ່າປົກກະຕິ ເປັນຜົນ ໃຫມ້ ີການສູນເສຍພະລັງງານຫຼາຍ. ພດຶ ຕິກາໍ ການໃຊພ້ ະລງັ ງານທ່ີບເໍ່ ໝາະສມົ ເຖິງວ່າູ ຈະມີເທັກໂນໂລຊີປະສິດທິພາບພະລັງງານ ທ່ີມີຂະໜາດທີ່ ເໝາະສົມສອດຄູ່ອງກັບຄວາມຈໍາເປັນ ຜູ້ໃຊ້ມີຄວາມຮູ້ ແລະ ຄວາມເຂົີ້າໃຈ ແຕູ່ຂາດຈິດສໍານຶກໃນການໃຊ້ຊັບພະ ຍາກອນ ແລະ ປ່ອຍໃຫ້ມີການສູນເສຍພະລັງງານໃນຫຼາຍກິດຈະກໍາ. ການໃຊ້ປະໂຫຍດບາງສູ່ວນປ່ອຍໃຫ້ມີການ ສນູ ເສຍພະລັງງານດວ້ ຍຄວາມບໍ່ສົນໃຈ, ເອົາໃຈໃສູ່ ແລະ ດວ້ ຍຄວາມສະດວກທປ່ີ ະຕິບດັ ເປນັ ປະຈໍາ ເຊົັ່ນ ການເປີດ ເຄ່ີອງໂທລະທັດປະໄວ້ໂດຍບໍ່ໄດ້ເບີິ່ງ, ການເປີດໄຟແສງສະຫວູ່າງໄວ້ໂດຍບ່ໍໄດ້ໃຊ້ງານ, ການຂົນເຄ່ີອງທ່ີບ່ໍໄດ້ໃຊ້ໄປ ໃນທກຸ ຖ້ຽວການເດນີ ທາງ, ການຂັບລດົ ດ້ວຍຄວາມໄວບໍ່ສະໝໍາ່ ສະເໝີ ເປນັ ຕົີ້ນ. ແນວໂນມ້ ການປ່ຽນແປງ ແລະ ການແກ້ໄຂເພອ່ີ ລຸດການສູນເສຍພະລັງງານ ຈະຕ້ອງເຮັດພອ້ ມໆ ກັນທັງທ່ີ ບ້ານເຮອນ ແລະ ທີ່ເຮັດວຽກງານ ໂດຍການເຜີຍແຜູ່ຄວາມຮູ້ ແລະ ຄວາມເຂ້ີົາໃຈທ່ີຖກຕ້ອງ. ເພ່ີອໃຫ້ເກີດຈິດສໍາ ນຶກໃນການໃຊ້ພະລັງງານຢ່າງຮູ້ຄຸນຄູ່າ ແລະ ປະສິດທິພາບ. ກໍານົດມາດຕະການທາງກົດໝາຍໃນການບັງຄັບໃຫ້ຜູ້ ຜະລິດ ແລະ ຈໍາໜູ່າຍເທັກໂນໂລຊີ, ໃຫ້ຂໍ້ມນູ ທຖີ່ ກຕອ້ ງ ແລະ ຊດັ ເຈນແກູ່ຜບູ້ ລິໂພກ. ດໍາເນີນການໃຫ້ມີການຄວບ ຄຸມມາດຕະຖານຜະລິດຕະພັນເທັກໂນໂລຊີທ່ີມີໂອກາດ ເຮັດໃຫ້ເກີດການສູນເສຍພະລັງງານຫຼາຍ ມີການໃຊ້ກັນ ຢາ່ ງກວ້າງຂວາງ ທັງໃນການຜະລິດ ແລະ ຊວີ ດິ ປະຈໍາວນັ . ຜູ້ບລິໂພກຈະມີສູ່ວນຊູ່ວຍລຸດການສູນເສຍພະລັງງານໄດ້ໂດຍການທໍາຄວາມເຂ້ີົາໃຈບັນຫາ ແລະ ສ້າງຈິດ ສໍານຶກໃນການໃຊພ້ ະລັງງານ ເພອີ່ ປັບປ່ຽນວິທີການ ແລະ ພຶດຕິກາໍ ການໃຊພ້ ະລັງງານໃຫ້ເໝາະສົມ ແລະ ມີການສູນ ເສຍນ້ອຍທສີ່ ດຸ . 4. ການອະນລຸ ກັ ຊບັ ພະຍາກອນທາໍ ມະຊາດ 4.1 ການອະນລຸ ກັ ປາ່ ໄມ້ ປາ່ ໄມກ້ າຍເປັນມລະດກົ ອັນລາໍ້ ຄາູ່ ຂອງຊາດ ດງ່ັົ ນີນັ້ , ເຮາົ ຄວນປົກປກັ ຮກັ ສາຢາ່ ງຖກຕ້ອງຄ: - ບ່ຄໍ ວນຖາງ ຫຼ ຈູດປ່າເຮັດໄຮ່ເູ ພີອ່ ປ້ອງກັນບໍໃ່ ຫ້ໄຟໄໝ້ປ່າ. - ເອົາໃຈໃສູ່ພດພັນທີຍ່ ງັ ອອູ່ ນບໃໍ່ ຫສ້ ູນພນັ . - ຈັດຕັງີ້ ປກູ ຕນີ້ົ ໄມ້ທົດແທນທີ່ຖກຕັດໄປ. 36

- ຈັດຕີ້ງັ ປູກພດຍາວນານໃຫກ້ ານປັນສວນອທຸ ິຍານ ແລະ ການເປນັ ມລະດົກຂອງຊາດ. - ກາໍ ນົດເຂດນໍາໃຊປ້ ່າໄມ,້ ເຂດທາໍ ມາຫາກິນຂອງປະຊາຊົນ. ຮບູ ທີ 12: ປາ່ ສະຫງວນ ຮບູ ທີ 13: ປາ່ ດງົ ດບິ 4.2 ການອະນລຸ ກັ ຊບັ ພະຍາກອນນາ້ໍ ຄໄດ້ກູ່າວມາແລ້ວນໍ້າມີຄວາມສໍາຄັນ ແລະ ມີປະໂຫຍດມະຫາສານຈຶ່ີງຄວນຊູ່ວຍກັນແກ້ບັນຫານໍ້າເສຍ ຫຼ ການສູນເສຍຊບັ ພະຍາກອນນໍາ້ ດ້ວຍການອະນລຸ ັກນໍ້າດົງ່ັ ນີ:້ - ໃຊ້ນໍ້າຢ່າງປະຢັດ ນອກຈາກການລຸດການໃຊ້ຈູ່າຍລົງແລ້ວຍັງຫຸຼດຜູ່ອນການປ່ອຍນ້ໍາເປຶ້ອນລົງສູ່ແມູ່ນໍ້າ, ປ້ອງກັນການຂາດແຄນນາໍ້ . - ການສະຫງວນນ້ໍາໄວ້ໃນໄລຍະນໍ້າມີຫຼາຍຄວນເກັບນໍ້າໄວ້ໃນອູ່າງ, ໃນໜອງ, ໃນແຫຼູ່ງນໍ້າ, ລະບົບຊົນລະ ປະທານ. - ປບັ ປຸງພັດທະນາແຫູຼ່ງນໍາ້ ບາງບ່ອູ ນທີ່ຂາດແຄນນ້ໍາ. - ປ້ອງກັນນໍ້າເສຍຄຸນບໍ່ຄວນຖ້ີມຂີ້ເຫຍ້ີອ, ບໍ່ປ່ອຍນໍ້າເປ້ຶອນຈາກໂຮງງານລົງສູ່ແມູ່ນ້ໍາ, ຕ້ອງມີກ ານບໍາ ບັດນ້ໍາເປອຶ້ ນກອູ່ ນປອ່ ຍລງົ ສູ່ແມູ່ນາ້ໍ . - ນາໍ ເອົານາໍ້ ເສຍມາໃຊ້ຄນໃໝູເ່ ຊັົ່ນ: ນາໍ້ ຈາກການລ້າງຈານອາຫານຕູ່າງໆ ສາມາດນໍາໄປຫົດຕນີົ້ ໄມ້ໄດ້. ຮບູ ທີ 14: ການອະນລຸ ກັ ແຫງຼູ່ ນາໍ້ 4.3 ການອະນລຸ ກັ ແຮທູ່ າດ ແຮູ່ທາດແມູ່ນຊບັ ພະຍາກອນທ່ີສາໍ ຄັນ ດັ່ງົ ນັີ້ນ, ຈໍາເປນັ ທ່ສີ ດຸ ຕອ້ ງໄດອ້ ະນລຸ ກັ ຄ: 37

- ໃຊແ້ ຮ່ທູ າດຢ່າງປະຢດັ , ແຮທູ່ າດບໜ່ໍ ຶ່ງີ ອາດມຫີ ຼາຍຊະນິດ, ແຕລູ່ ະຊະນດິ ຕ້ອງໃຊໃ້ ຫ້ຄຸ້ມຄາູ່ ແລະ ປະຢັດ - ການສໍາຫຼວດແຮູ່ທາດຕອ້ ງຄວບຄຸມທົວ່ ປະເທດເພ່ອີ ປະໂຫຍດກູ່ອນການວາງແຜນ - ການໃຊແ້ ຮູ່ທາດອີ່ນທດົ ແທນເຊັນົ່ ໃຊ້ອາລູມິນຽມ ແທນເຫັຼກ - ນາໍ ແຮທູ່ າດທ່ີໃຊ້ແລ້ວກັບມາໃຊ້ຄນໃໝູ່ ຮບູ ທີ 15: ໂຮງງານຜະລດິ ແກດ໊ 4.4 ການອະນຸລກັ ຊບັ ພະຍາກອນດນິ ບັນຫາທ່ີເກີດຈາກການພງັ ທະລາຍ ຫຼ ການສູນເສຍຄວາມອຸດົມສມົ ບູນຂອງໜາ້ ດິນນນັ້ີ ຈະເຮັດໃຫ້ເກີດບັນ ຫາອ່ີນໆ ຕາມມາເຊັ່ົນ: ດິນຂາດຄວາມອຸດົມສົມບູນໃຫ້ແກູ່ການກະສກິ ໍາ. ສະນີ້ັນ, ຕອ້ ງໄດ້ຊ້ີປຸຍບໍາລຸງດິນ ຖ້າຫາກ ດນິ ຖກເຊາະເຈ່ີອນຖົມແມູ່ນໍ້າລໍາທານຈະຕ້ອງຂຸດລວງໃໝູ່ ດ້ວຍເຫດນ້ີັນຈາໍ ເປັນທີ່ສຸດຕ້ອງໄດປ້ ້ອງກັນບ່ໍໃຫ້ດິນພັງ ທະລາຍ, ເພອີ່ ບ່ໃໍ ຫ້ດິນເສຍຄນຸ ຄວນປະຕບິ ດັ ດ່ງົັ ນ້ີ: - ໃຊດ້ ນິ ຢ່າງຖກຕອ້ ງເໝາະສມົ ການປູກພດ ຄວນຄໍານຶງເຖງິ ຊະນດິ ຂອງພດເໝາະສົມກັບດິນ. - ມີການບໍາລຸງດິນເພີ່ມທາດອາຫານໃຫແ້ ກູ່ດິນ ການໃສປູ່ ຍຸ ຂາວໃນດິນທີ່ເປັນອາຊີດ. - ປ້ອງກັນການເຊີ່ອມໂຊມຂອງດິນໄດ້ແກູ່ການປູກພດຄຸມດິນ, ປກູ ພດໝູນວຽນ, ປກູ ພດບັງລົມ ເຮັດຄັນ ການປອ້ ງກນັ ການເຊາະເຈ່ີອນຂອງໜາ້ ດນິ . ຮບູ ທີ 16: ຫຍາ້ ແຝກຮກັ ສາສະພາບດນິ 38

4.5 ການອະນລຸ ັກຊັບພະຍາກອນພະລັງງານ 1) ການໃຊ້ພະລງັ ງານຢາ່ ງປະຢັດ ແລະ ຄຸ້ມຄ່າູ ໂດຍການສ້າງຄາູ່ ນຍິ ມົ ແລະ ຈດິ ສໍານກຶ ການໃຊ້ພະລງັ ງານ. 2) ການໃຊ້ພະລັງງານຢາ່ ງຮູ້ຄນຸ ຄູ່າຈະຕ້ອງມີການວາງແຜນ ແລະ ຄວບຄມຸ ການໃຊ້ຢ່າງເຕັມປະສິດທພິ າບ ແລະ ເກີດປະໂຫຍດຫຼາຍສຸດມີການລຸດການສູນເສຍພະລັງງານ. ທຸກຂັີ້ນຕອນ ມີການກວດສອບ ແລະ ດູແລການ ໃຊ້ເຄ່ີອງໃຊ້ໄຟຟາ້ ຕະຫອຼ ດເວລາ ເພີ່ອລຸດການຮວ່ົ ໄຫຼຂອງພະລັງງານ ເປນັ ຕົີ້ນ. 3) ການໃຊ້ພະລັງງານທົດແທນໂດຍສະເພາະພະລັງງານທີ່ໄດ້ຈາກທໍາມະຊາດ ເຊົັ່ນ ພະລັງງານແສງອາທິດ, ພະລັງງານລົມ, ພະລງັ ງານນໍ້າ ແລະ ອີ່ນໆ. 4) ການເລອກໃຊ້ເຄີ່ອງມ ແລະ ອຸປະກອນທີ່ມີປະສິດທິພາບສູງ ເຊົ່ັນ ເຄ່ີອງໃຊ້ໄຟຟ້າເບີ 5, ຫຼອດຈູ່ອຍ ປະຢດັ ໄຟ ເປັນຕົ້ີນ. 5) ການເພີ່ມປະສິດທິພາບເຊີ້ອເພີງ ເຊັ່ົນ ການປ່ຽນແປງໂຄງສ້າງເຮັດໃຫ້ເຊີ້ອເພີງໃຫ້ພະລັງງານໄດ້ຫຼາຍ ຂນຶີ້ . 5. ໃຈຄວາມ ສີງ່ິ ແວດລ້ອມແມູ່ນທຸກສ່ິງີ ຢ່າງທ່ີຢອູ່ ້ອມຂ້າງຕວົ ເຮົາ ສີ່ງິ ແວດລ້ອມມີທັງສ່ິີງທີ່ມະນຸດສ້າງຂ້ີຶນ ແລະ ສີ່ິງທ່ເີ ກີດຂຶ້ີນ ເອງຕາມທໍາມະຊາດ ຖ້າຫາກວາູ່ ມະນຸດເຮາົ ຫາກໃຊ້ຊບັ ພະຍາກອນທໍາມະຊາດແມູ່ນບຖ່ໍ ກຕ້ອງ ໃຊ້ຟູມເຟອຍຈະເຮັດ ໃຫ້ຊັບພະຍາກອນໝົດໄປ, ຈະມີຜົນສະທ້ອນຕໍ່ການດໍາລົງຊີວິດຂອງມະນຸດ ແລະ ທຸກສ່ີິງທີ່ມີຊີວິດໄດ້ຮັບຄວາມ ເດອດຮ້ອນ. ດ່ັົງນ້ັີນ, ຈໍາເປັນທີ່ສຸດຈະຕ້ອງໄດ້ມີການອະນຸລັກຊັບພະຍາກອນທໍາມະຊາດໄວ້ໂດຍມີການໃຊ້ຢ່າງ ປະຢັດ ແລະ ຄຸ້ມຄ່າູ ມີການຄຸ້ມຄອງອອກລະບຽບກົດໝາຍ ແລະ ອ່ນີ ໆ. 6. ວຽກບາ້ ນ 1) ການສນູ ເສຍຊບັ ພະຍາກອນປາ່ ໄມ້ ນາໍ້ ແຮູທ່ າດ ດິນ ພະລັງງານ ເກີດຈາກສາເຫດໃດແດ?ູ່ 2) ຖ້າບໍ່ຢາກໃຫ້ຊັບພະຍາກອນປ່າໄມ້ ນໍ້າ ແຮູ່ທາດ ດິນ ພະລັງງານ ສູນເສຍໄປເຮົາຄວນມີການອະນຸລັກຄ ແນວໃດ? 39

ບດົ ທີ 4 ການຮຽນຮູຂ້ ອງເດກັ ກຽູ່ ວກບັ ສະພາບແວດລອ້ ມ 1. ຄວາມຮຂູ້ ອງເດກັ ກຽູ່ ວກບັ ສະພາບແວດລອ້ ມອອ້ ມຂາ້ ງ ທຸກໆ ມີ້ເດັກມີການຕິດພັນກັບສະພາບແວດລ້ອມໃນການດໍາລົງຊີວິດຂອງເດັກ, ບາດກ້າວເບ້ີອງຕ້ົີນເດັກໄດ້ມີ ຄວາມຮັບຮຕູ້ ່ສໍ ິີ່ງອອ້ ມຂ້າງທີ່ມລີ ກັ ສະນະເປັນຮູບປະທໍາ ແຕູ່ບ່ແໍ ມນູ່ ນາມມະທາໍ . ຢາກໃຫ້ເດັກມີຄວາມຮັບຮູ້ຕໍ່ກັບສ່ີິງແວດລ້ອມອ້ອມຂ້າງຕ້ອງມີການຈັດຕີັ້ງ ແລະ ສຶກສາເດັກ, ແຕູ່ການສຶກສາ ນັີ້ນເດັກຮັບຮູພ້ ຽງແຕູ່ໃນລະດັບຮູບປະທໍາ. ຕົວຢ່າງ: ເດັກໃນໄວອະນຸບານຈະຮັບຮູໄ້ ດ້ຟາ້ ຮ້ອງຟ້າເຫຼ້ີອມ ໃນເມີ່ອມຝີ ົນຕົກແຮງໂດຍຜາູ່ ນຫູ ແລະ ຕາ, ເດັກບ່ໍ ທັນເຂ້ີົາໃຈທາດແທ້ຂອງປະກົດການຟ້າຮ້ອງ ຟ້າເຫ້ຼີອມ ຟ້າຜູ່າ ດ້ວຍເຫດນ້ັີນ, ການໃຫ້ເດັກຊອກຮູ້ສະພາບແວດ ລ້ອມ, ການເພີ່ມຄວາມຮູ້ກູ່ຽວກັບບັນດາສັດ, ສີິ່ງປະກົດການພຽງແຕູ່ຢຸດຢູ່ໃນລະດັບບຄວາມສໍານຶກສັນຍານທາງ ນອກ ຫຼ ສງັ ລວມແບບງູ່າຍດາຍ. ເດັກຈີ່ຈໍາໄດ້ງູ່າຍ ແລະ ຈີ່ຈໍາປະກົດການອອກມາບາງສ່ີິງ ແລະ ປະກົດການທີ່ແປກໆ. ດົ່ັງນ້ີັນ, ໃນວິວັດການຈັດ ຕັີ້ງໃຫ້ເດັກຮູ້ສະພາບແວດລ້ອມຄວນໝູນໃຊ້ເງ່ີອນໄຂຮູບພາບແບບປະຈກັ ຕາ ແລະ ມີຊີວິດຊີວາ ເພາະເດັກໃນໄວນີ້ ກໍາລງັ ຢາກຮຢູ້ າກເຫນັ ສິີ່ງໃໝູ່ໆ ເມອີ່ ເຂາົ ໄດສ້ ໍາພັດກັບສີງ່ິ ນີັນ້ ເດກັ ອາດສະແດງອອກດ້ວຍສີໜ້າ. ດ່ງົັ ນ້ັີນ, ໝາກຜົນຂອງຄວາມຮັບຮ້ຂູ ອງເດກັ ຕ້ນົີ ຕແມູ່ນຜູ່ານການເຄ່ີອນໄຫວໂດຍກົງ ເມີ່ອການເຄອີ່ ນໄຫວຂອງ ເດັກໄດ້ເຮັດກັບໄປກັບມາຫຼາຍເທ່ີອ ແລະ ຈີ່ຈໍາໄດ້ຢ່າງເລິກເຊ່ີງແມູ່ນເດັກມັກສະແດງຄນ ແລະ ເລ່ົາຄນຕາມທ່ີຜູ້ ໃຫຍູ່ເວົີ້າມາ. 2. ຈດຸ ພເິ ສດຂອງເດກັ ຕກໍ່ ບັ ສະພາບແວດລອ້ ມອອ້ ມຂາ້ ງ ເດກັ ສູ່ວນຫາຼ ຍດໍາລົງຊີວດິ ຢູ່ນໍາໝູ່ເພີ່ອນແມນູ່ ເດັກຮັບຮູ້ໄດ້ທາງນອກ, ສີສັນ ແລະ ວັດຖຸຕວົ ຈິງ, ເດັກຮ້ຮູ ູບພາບ ໝາກໄມ້ ແລະ ຊີ່ໝາກໄມ້ເຊ່ົັນ: ເດັກລບູ ຄໍາເບີ່ິງວູ່າກ້ຽງ ແລະ ຮູ້ວາູ່ ມັນກ້ຽງ ຫຼ ວູາ່ ເປັນຕູດ, ມີເປອກ, ໃນຂອງມັນ ເປັນກີບ, ມີແກູ່ນ, ລົດຊາດຫວານ ແລະ ສີົ້ມ, ເດັກຮັບຮູ້ສິີ່ງຕູ່າງໆດ້ວຍອິນຊີທັງ 5 ເດັກຈະໄດ້ໃສູ່ໃຈຈີ່ຈໍາເມ່ີອເຂົາ ໄດ້ເຫັນສີ່ງວດັ ຖຸປະກດົ ອອກໃຫ້ເຫັນ ເດກັ ໄດ້ເຄີ່ອນໄຫວຕົວຈິງຫຼາຍເທ່ີອເດັກຈະຈີ່ຈໍາໄດ້ເອງ, ເດັກມັກຟງັ ເຄ່ີອງທີ່ ມສີ ຽງ, ເດັກຈະເຂ້າົີ ໃຈຫາຼ ຍກວາູ່ ໃນເມ່ອີ ຄນູ ໍາໃຊວ້ ັດຖຈຸ ິງ ຫຼ ຈໍາລອງເຂົ້ີາໃນການສອນ. 2.1 ເດກັ ອາຍຸ 3-4 ປີ ເດັກຮູ້ຈາໍ ແນກດ້ວຍສັນຍາລັກທາງນອກ ແລະ ປະກດົ ການໃນຈຸດທີ່ແຕກຕາູ່ ງກັນທາງດ້ານສີສັນ ແລະ ຮູບ ຊົງໄດຢ້ ່າງຊດັ ເຈນ. ຕວົ ຢ່າງ 1: ເດັກຮູ້ໄດ້ 3 ສີພ້ີນຖານແດງ ຟ້າ ເຫຼອງ, ເດກັ ຈະຮູທ້ ່ີຕັີ້ງຂອງຕົນເອງວາູ່ ເປັນລູກຫຼ້າ ຫຼ ລກູ ກົກ ໃນຄອບຄວົ ຕົວຢ່າງ 2: ເດັກຮູ້ພ່ໍ ແມູ່ ອ້າຍ ເອ້ີອຍຂອງຕົນເອງ, ເດັກມີແບບແຜນ ແລະ ມີການຈັດຕ້ີັງດີໃນການດໍາລົງ ຊີ ວດິ ເຊົ່ັນ ກູ່ອນຈະອອກຫອ້ ງເດັກຂອະນຍຸ າດຈາກຄ,ູ ເດກັ ຮບັ ຮູ້ ແລະ ເຂາ້ົີ ໃຈບາງຂກໍ້ ໍານົດທີ່ງູ່າຍດາຍໃນການເຄ່ອີ ນ ໄຫວໃນຄອບຄວົ ແລະ ສງັ ຄົມ. ຕວົ ຢ່າງ 3: ກອູ່ ນຈະກນິ ເຂົາີ້ ຕອ້ ງລ້າງມ, ເຫັນແຂກມາຢ້ຽມຢາມຕ້ອງຢນຖາມສະບາຍດ,ີ ເດກັ ຈະມ່ວູ ນ ຊ່ີນເມ່ີອໄດຫ້ ຼີິ້ນ ຫຼ ສັງເກດວດັ ຖຸ ແລະ ປະກົດການອອ້ ມຂາ້ ງ, ເດັກມັກຮຽນແບບເອົາສາໍ ນຽງນ້ໍາສຽງຄນົ ອ່ີນ ແລະ 40

ການເຄ່ີອນໄຫວຕູ່າງໆທຢີ່ ູ່ອ້ອມຂ້າງ. 2.2 ເດກັ ອາຍຸ 4-5 ປີ ເດັກຮັບຮູ້ໄດ້ຈຸດພິເສດແຕກຕູ່າງກັນຂອງສິີ່ງວັດຖຸ ແລະ ປະກົດການ, ຮູ້ປຽບທຽບຮູບຮູ່າງ ຂະໜາດ ແລະ ສີສັນ, ເດັກມັກເຄີ່ອນໄຫວປະຈໍາວັນໃນຄອບຄົວ ແລະ ໂຮງຮຽນ, ເດັກມີຄວາມຮັບຮູ້ນັບມ້ີນັບສູງຂຶ້ີນ ຄວນສອນ ໃຫ້ເດັກຮບັ ຮູ້ກູ່ຽວກັບການຈະເລີນເຕີບໂຕຂອງຕົີ້ນໄມ້ທີມ່ ີຄວາມແຕກຕູາ່ ງກັນເຊັ່ົນ ບາງຕົີ້ນເກີດຢນູ່ ໍ້າ, ບາງຕນີົ້ ເກີດ ຢບູ່ ົກ, ເດກັ ຈະຮບັ ຮພູ້ ດຶ ຕກິ ໍາໃດດີ ແລະ ພດຶ ຕິກາໍ ໃດບດ່ໍ ີ. 2.3 ເດກັ ອາຍຸ 5-6 ປີ ເດັກມີຄວາມຮັບຮູ້ປະກົດການນັບມີ້ນັບສູງຂ້ຶີນ, ມີຄວາມສາມາດສັງລວມໂດຍຫຍໍ້ແບບງູ່າຍດາຍ, ຮູ້ເຄີ່ອງ ໝາຍທາງນອກຂອງສງິ່ີ ທແ່ີ ຕກຕາູ່ ງກນັ ແລະ ຄກນັ , ຮຈູ້ ກັ ຈດັ ປະເພດຂອງສ່ິີງວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການທີຢ່ ່ອູ ອ້ ມຂ້າງ ຕົວຢ່າງ 1: ຄູນໍາເອົາເຄ່ີອງຫິຼ້ີນຫຼາຍຢ່າງມາໃຫ້ເດັກເບີິ່ງ ແລະ ຫີິຼ້ນແລ້ວຄູບອກເດັກຈັດເຄີ່ອງຫ້ີິຼນໃຫ້ຖກ ໝວດເຊົັ່ນ: ຊະນິດໝາກໄມ້, ຊະນິດຜັກ, ຊະນິດດອກໄມ້, ເດັກມີຄວາມສາມາດນໍາໃຊ້ສິ່ີງທີ່ຮັບຮູ້ເຂົ້ີາໃນການພົວ ພັນກບັ ຊີວິດປະຈໍາວັນຢ່າງກວາ້ ງຂວາງ ແລະ ເລກິ ເຊີ່ງິ . ຕົວຢ່າງ 2: ເດັກປູກດອກໄມ້ ເດັກຈະຮູ້ຮັກສາບົວລະບັດ ເພ່ີອເກັບດອກໄມ້ໄປຕ້ອນສາວຄູ ຫຼ ແມູ່ໃນວັນ ບນຸ ຫຼ ງານຕາູ່ ງໆ. ຮບູ ທີ 1: ເດກັ ບວົ ລະບດັ ຕນີົ້ ໄມ້ ເດັກຮັບຮູ້ ແລະ ເຂີົ້າໃຈການອອກແຮງງານວູ່າມັນມີຄວາມໝາຍສໍາຄັນໃນການຄົງຕົວຂອງສັງຄົມມະນຸດ, ໃນການດໍາລົງຊີວິດປະຈໍາວັນເດັກມີຄວາມຮັບຮູ້ ແລະ ເຂີ້ົາໃຈດີເຖິງການເຄີ່ອນໄຫວອັນບລິສຸດຂາວສະອາດ ເຊິ່ີງ ມນັ ສະແດງເຖງິ ວັດທະນະທໍາທດີ່ ງີ າມ. ດັົງ່ ນນີ້ັ , ຈະສອນໃຫ້ເດັກຮູ້ຮີດຄອງປະເພນີ, ມູນເຊ້ີອຂອງປະເທດ (ຂອງ ທ້ອງຖິ່ນີ ), ເຮັດໃຫ້ເດກັ ລີ້ງເຄຍີ ກັບຮູບແຕມ້ , ພາບແຕ້ມຄຕົວຈິງ, ພ້ອມນັ້ີນຕ້ອງສອນໃຫ້ເດກັ ກູ່ຽວກັບເວລາ ແລະ ເຄ່ີອງໝາຍກາໍ ນົດໃນການສນັ ຈອນໄປມາເຊນັ່ົ ຮູ້ໄຟແດງ, ໄຟຂຽວ, ໄຟເຫອຼ ງ ແລະ ອ່ີນໆ. 41

ຮບູ ທີ 2: ໄຟແດງ 3. ການຮບັ ຮສູ້ ະພາບແວດລອ້ ມແບບສາໍ ພດັ ຖານ ແລະ ປະຈກັ ຕາ ການຈັດຕັ້ີງໃຫ້ເດັກໃກ້ຊິດຕິດແທດກັບສະພາບແວດລ້ອມອ້ອມຂ້າງໃນເບ້ີອງຕ້ີົນເດັກຈະຮັບຮູ້ໄດ້ພຽງຮູບຮູ່າງ ລັກສະນະເບີ້ອງນອກ, ສູ່ວນທາດແທ້ຂອງວັດຖຸສີິ່ງຂອງ ແລະ ປະກົດການແມູ່ນເດັກຍັງບໍ່ທັນເຂົ້ີາໃຈ, ຢາກໃຫ້ເດັກ ເຂົີ້າໃຈສີ່ິງດົ່ັງກູ່າວຕ້ອງມີການຈັດຕ້ັີງການຮຽນ-ການສອນ ແລະ ສຶກສາເດັກດ້ວຍຫຼາຍຮູບການ ແລະ ຫຼາຍຄີັ້ງ, ຫຼາຍຫົນ ແລະ ເຮັດໃຫເ້ ດັກໄດ້ສໍາພັດກັບສ່ິີງຕູ່າງໆ ເຫົຼາ່ ນັີ້ນດ້ວຍຕນົ ເອງຈີ່ຶງຈະຮູ້ໄດ້ເຖິງທາດແທ້ພາຍໃນຂອງວັດຖຸ ສງ່ິີ ຂອງ ແລະ ປະກົດການ. ຕວົ ຢາ່ ງ 1: ເຫກຼັ ກາ້ ດດູ ທາດເຫັກຼ ເດັກຈະຮັບຮູ້ວູາ່ ເຫກຼັ ກາ້ ສາມາດດູດທາດເຫຼັກໄດ້ ກຕເ່ໍ ມີ່ອໄດ້ສາໍ ພດັ ທດົ ລອງດ້ວຍຕົວເຂົາເອງ ຕົວຢ່າງ 2: ປະກົດການຝົນ ຖ້າເດັກເຫັນປະກົດການຟ້າຮ້ອງ, ຟ້າເຫີຼ້ອມ, ຟ້າຜູ່າ ແມູ່ນໝາກຜົນຂອງການກະທົບລະຫວູ່າງສອງ ກອ້ ນເມກທີ່ມີກະແສໄຟຟ້າ, ກົງກັນຂ້າມກັນເດັກຈະເຂີ້ົາໃຈເຖິງທາດແທ້ຜູ່ານການສໍາພດັ ດ້ວຍຕົນເອງຈາກການຟັງ ແລະ ການສັງເກດຂອງຕົນເອງ ຈງຶ່ີ ເຂົາ້ີ ໃຈກຽູ່ ວກັບບັນຫານນີ້ັ ໄດດ້ ີ. ຕໍ່ກັບບັນຫາປະກົດການສ່ີິງວັດຖຸ ຫຼ ການເຄ່ີອນໄຫວທີ່ແປກປະຫຼາດ ເປັນໜ້າຈັບອົກຈັບໃຈ ດງດູດ ຄວາມຈົດຈ່ໍຂອງເດັກຕ່ໍສ່ີິງເຫຼ່ົານ້ີັນຈະຖກຝັງແໜ້ນຈິດໃຈຂອງເດັກຢ່າງເລິກເຊີ່ິງ, ມັນຈະເຮັດໃຫ້ເດັກຮຽນແບບ ແລະ ສະແດງອອກໃນການເຄອ່ີ ນໄຫວປະຈາໍ ວັນຂອງເດກັ .  ຈດຸ ພິເສດຂ້າງເທງິ ສາມາດສະຫຼຸບໄດ້: ກ. ຜາູ່ ນຂະບວນການວິວດັ ທະນາການ ໄດຊ້ ວູ່ ຍໃຫ້ເດກັ ທໍາຄວາມລງີ້ ເຄີຍກັບສະພາບແວດລອ້ ມອອ້ ມ ຂ້າງຢູ່ໃນລະດບັ ຄວາມຮບັ ຮູ້ບນັ ຫາພຽງຮູບນອກ ຫຼ ສັງລວມແບບງູາ່ ຍດາຍ. ຂ. ເວລາໃຫເ້ ດກັ ຮບັ ຮູບ້ ັນຫາ ຄວນນໍາໃຊວ້ ັດຖຸປະຈກັ ຕາທີ່ມີຊີວດິ ຊວີ າ ແລະ ປະທັບໃຈຂອງເດກັ . ຄ. ການເຮັດໃຫ້ເດັກລ້ີງເຄຍີ ກັບສະພາບແວດລອ້ ມ ຄວນດໍາເນີນຜູ່ານການເຄີ່ອນໄຫວຕົວຈິງຂອງເດັກ ເອງ ຫກີຼ ເວນີ້ັ ການດໍາເນີນແບບກົນຈັກ, ຕາມຄອງເດີມ ຫຼ ບບີ ບງັ ຄບັ . 4. ໃຈຄວາມ ເດັກໃນໄວນ້ີມີຄວາມສົນໃຈ ຄວາມສາມາດໃນການຮັບຮູ້ສິີ່ງວັດຖຸດ່ົັງກູ່າວເປັນບັນຫາຕົີ້ນຕ ແລະ ສໍາຄັນທີ່ສຸດ ມັນຊູ່ວຍໃຫ້ເດັກໄດ້ເຄ່ີອນໄຫວທຸກດ້ານ ແລະ ຊູ່ວຍພັດທະນາທັງ 4 ດ້ານຄ: ດ້ານຮູ່າງກາຍ, ອາລົມ, ສັງຄົມ ແລະ 42