pdf24_merged

Ἀριστερά: Τό «Σύστημα τοῦ Παντός κατά τόν Πτολεμαῖο» (γεωκεντρικό). ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2019 Δεξιά: Τό «Σύστημα τοῦ Παντός κατά τόν Κοπέρνικο» (ἡλιοκεντρικό). νικου. Ἔτσι ἡ «Εἰσαγωγή», ἐκτός τοῦ ὅτι προβλήματα στό ὑπόδουλο Γένος. Πάντως εἶναι τό πρῶτο ἀστρονομικό σύγγραμμα, ἀξίζει νά σημειώσουμε τήν παρακάτω ἀντί- εἶναι καί ἡ ἀρχή τῆς σύγχρονης ἀστρονο- θεση. Ἀπ’ τή μία ὁ ἐπιστήμονας Γαλιλαῖος, μίας στόν ἑλληνικό χῶρο, μιά πού σ’ αὐτό πού διώχθηκε ἀπό τή Δυτική Ἐκκλησία γίνεται, ἔστω καί ἔμμεσα, ἡ πρώτη παρου- γιά τίς ἐπιστημονικές του ἀπόψεις καί ἀπ’ σίαση τοῦ ἡλιοκεντρικοῦ συστήματος στόν τήν ἄλλη, ὁ Χρύσανθος, Πατριάρχης Ἱε- προαναφερθέντα χῶρο. ροσολύμων, ἐκπρόσωπος τῆς Ἀνατολικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, ὁ ὁποῖος προβάλλει Ἐκεῖνα τά χρόνια ἡ ἀστρονομία ἀκόμη καί προωθεῖ ἐπιστημονικές ἀπόψεις περί διδασκόταν μέ ἀριστοτελικούς κανόνες ἡλιοκεντρικοῦ συστήματος, αὐτές γιά τίς ἀναμεμειγμένους μέ τήν πτολεμαϊκή θεω- ὁποῖες ἡ Δυτική Ἐκκλησία δίωξε τό Γα- ρία γιά τήν κίνηση τῶν πλανητῶν. Ἀργό- λιλαῖο. Στό βιβλίο, ἀπό τά ἐννιά σχήματα τερα, στίς ἀρχές τοῦ 19ου αἰώνα, ἄρχισαν πού ἔχει ὁ Χρύσανθος μέ τά κοσμολογικά νά ἐπικρατοῦν οἱ ἀπόψεις τοῦ Νεύτωνα. συστήματα, ἕνα εἶναι κατά τό Πτολεμαϊκό Ἀξίζει νά σημειωθεῖ, ὅτι τό σύστημα τοῦ γεωκεντρικό σύστημα, ἑπτά κατά τό νέο Κοπέρνικου δέν τολμοῦσαν νά τό διδάξουν τότε κοπερνίκειο ἡλιοκεντρικό σύστημα καί οὔτε καί στή Γαλλία κατά τή διάρκεια τοῦ ἕνα κατά τόν Τύχωνα (Τύχο Μπράχε), τό 17ου αἰώνα. Ἀκόμη καί ὁ Cassini ποτέ δέν ὁποῖο εἶναι ἐνδιάμεσο τοῦ ἡλιοκεντρικοῦ τό δίδαξε ἀπερίφραστα καί μέ παρρησία. καί τοῦ γεωκεντρικοῦ συστήματος. Μέ ἐπιχειρήματα λογικά, οἱ Ἕλληνες λόγιοι ἐπιχειροῦν, μέχρι τά μέσα του 18ου αἰώνα, Αὐτό πού δέν λέει ὁ Χρύσανθος γιά τόν νά στηρίξουν τό γεωκεντρικό - πτολεμαϊκό Κοπέρνικο μέ τά λόγια, τό λέει μέ τά σχή- σύστημα. ματα, δηλαδή μέ τίς θέσεις τῶν πλανητῶν, τίς συζυγίες τῶν ἄστρων, τήν προβολή τοῦ Βέβαια ὁ Χρύσανθος, πού ἦταν καί ζωδιακοῦ κύκλου, τήν κλίση τοῦ ἄξονα τῆς ὑπεύθυνη ἐκκλησιαστική προσωπικότη- Γῆς σέ σχέση μέ τήν ἐκλειπτική, καθώς καί τα, δέν θά ἤθελε νά δημιουργήσει καί ἄλλα 91

μέ τούς τέσσερις τότε γνωστούς δορυφόρους σύμφωνα μέ τά ὅσα χαρακτηριστικά ὑπο- τοῦ Δία. Ὁ ἀναγνώστης ἐντυπωσιάζεται καί στήριζε, δέν ἀντίκειται στά φυσικά φαινό- στό μυαλό του ἀποτυπώνεται τό κοπερνίκειο μενα, ὅπως τό Πτολεμαϊκό σύστημα, οὔτε σύστημα. Θά μπορούσαμε νά ποῦμε πώς τά στίς «ἱερές σελίδες», ὅπως τό σύστημα τοῦ παραπάνω ἀποτελοῦν δείγματα ἔμμεσης Κοπερνίκου. ἀποδοχῆς τοῦ κοπερνικείου συστήματος, ἔστω καί ἄν δέν τό προωθεῖ φανερά. Τό 1742, ἔγινε διευθυντής τῆς Μαρου- τσαίας Σχολῆς τῶν Ἰωαννίνων καί τό 1750 Ὁ κληρικός Εὐγένιος μιᾶς ἄλλης σχολῆς στήν Κοζάνη. Ἐκεῖ δί- Βούλγαρις δασκε τούς κύριους κλάδους τῆς νεότερης φιλοσοφίας καί τῶν φυσιογνωστικῶν ἐπι- Ὁ Εὐγένιος Βούλγαρις (1716-1806) ἦταν στημῶν καί ἔγινε στόχος ἐχθρότητας τῶν κληρικός, διδάσκαλος τοῦ Γένους, πού δί- πιό συντηρητικῶν δασκάλων τοῦ Γένους, δαξε στά Γιάννενα, Κοζάνη, Ἀθωνιάδα, μεταξύ τῶν ὁποίων ἦταν καί ὁ μαθηματικός Κωνσταντινούπολη κ.ἀ. Ἔγραψε μεταξύ Μπαλάνος Βασιλόπουλος. Τό 1753, ἀνέλαβε τῶν ἄλλων καί τά βιβλία: Τά ἀρέσκοντα τή διεύθυνση τῆς Ἀθωνιάδας Ἀκαδημίας, τοῖς φιλοσόφοις, μέ φυσική καί κοσμολο- ὅπου δίδαξε λογική, φιλοσοφία, μεταφυσι- γία καί Περί τοῦ συστήματος τοῦ παντός, κή, ἀριθμητική, γεωμετρία, φυσική καί κο- στό ὁποῖο δέχεται ὡς σύστημα τοῦ κόσμου σμογραφία. Ὡς ἐγχειρίδια χρησιμοποιοῦσε ἐκεῖνο πού διατύπωσε ὁ Τύχωνας, ἐπειδή, ἐπίτομες μεταφράσεις ἐπιστημονικῶν ἔργων τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης, τίς ὁποῖες ὁ ἴδιος εἶχε ἐκπονήσει. Ἔτσι μετέφρασε με- ταξύ τῶν ἄλλων: Στοιχεῖα ἀριθμητικῆς καί γεωμετρίας τοῦ Christian Wolf, Στοιχεῖα γεω- μετρίας τοῦ A. Tacquet καί ἕνα μέρος ἀπό τό ἔργο τοῦ J. Senger μέ τόν τίτλο: Δοκίμια περί τῶν στοιχείων τῶν μαθηματικῶν. Τό 1759, διορίστηκε διδάσκαλος στήν Πατριαρχική Ἀκαδημία τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὅπου, ὅμως, εἶχε προστριβές μέ τόν φανατικό ἀρι- στοτελικό πατριάρχη Σαμουήλ Χαντζερῆ καί ἀποχώρησε μετά τριετία. Ὁ διδάσκαλος τοῦ Γένους Περιεχόμενα τῶν Εὐγένιος Βούλγαρις ἀστρονομικῶν ἔργων του Τό ὀγκῶδες ἔργο τοῦ Βούλγαρι Τα ἀρέ- σκοντα τοῦ φιλοσόφοις (Βιέννη 1805) ἀφο- ροῦσε τήν κοσμολογία καί τήν φυσική. Σκο- πός του ἦταν περισσότερο ἡ συστηματική ἑρμηνεία τῶν σπουδαιότερων συγγραμ- μάτων φυσικῆς μέ τίς διάφορες παραλ- λαγές τῆς θεωρίας τῆς ὕλης, τοῦ φυσικοῦ σώματος καί τῶν ἐννοιῶν τοῦ χρόνου, τοῦ χώρου καί τοῦ κενοῦ, τῆς κίνησης καί τῆς ἀδράνειας τῆς μάζας καί τῆς βαρύτητας. 92

Πάντως ἡ νεότερη φυσική θεωρία βασίζεται Ὁ κληρικός καί διδάσκαλος τοῦ Γένους ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2019 κατά τόν Βούλγαρι στά ἔργα τοῦ Νεύτωνα Νικηφόρος Θεοτόκης (Κέρκυρα 1731 - Μό- καί τοῦ Musschenbroek. σχα 1800) ἀσχολήθηκε μέ τήν ἀστρονομία στά βιβλία του Στοιχεῖα Φυσικῆς 2 τόμοι Τόν ἴδιο χρόνο, 1805, ὁ Βούλγαρις ἐξέ- (Λειψία 1766), πού ἦταν τό πρῶτο στήν δωσε στή Βιέννη τό Περί τοῦ συστήματος ἑλληνική γλῶσσα, βασισμένο στούς «νε- τοῦ παντός ἔργο του, τό ὁποῖο δέχεται τή ότερους», ὅπως δηλώνεται στόν τίτλο του θεωρία τοῦ Τύχωνα Μπράχε καί ὄχι τό ἡλι- (Κοπέρνικο, Γαλιλαῖο, Βόλφ κ.ἄ.) καί Στοι- οκεντρικό σύστημα τοῦ Κοπέρνικου, μέ τό χεῖα Γεωγραφίας (Βιέννη, 1804). Δέχτηκε ἐπιχείρημα ὅτι: οὐχί τῇ φύσει ἀντίκειται, ὡς τό ἡλιοκεντρικό σύστημα καί τό ἀπέδωσε τό Πτολεμαϊκόν, οὐδέ ταῖς ἱεραῖς σελίσιν, ὡς τό στούς ἀρχαίους Ἕλληνες καί μάλιστα στόν Κοπερνικαῖον. Ἡ ἐπαμφοτερίζουσα στάση Ἀρίσταρχο τό Σάμιο. τοῦ Εὐγενίου Βούλγαρι ἀπέναντι στή νεό- τερη φιλοσοφία καί τή νεότερη ἐπιστήμη Ὁ Νικηφόρος Θεοτόκης πῆρε τήν ἐγκύ- δίνεται παραστατικά ἀπό τό βιογράφο του κλια μόρφωση στή γενέτειρά του, ἀπό τόν Γ. Αἰνιάνα, ὁ ὁποῖος σημειώνει: «Ἐφαίνετο περίφημο γιά τήν ἐποχή ἐκείνη ἑλληνοδιδά- Ἀριστοτέλης ὁμιλῶν τάς ἀνεπτυγμένας ἀρχάς σκαλο Ἱερεμία Καβαδία. Σπούδασε κατόπιν τοῦ Νεύτωνος, ἤ Καρτέσιος Πλανωτίζων κατά (1749-1754) φιλοσοφία, ἰατρική, φυσική καί τήν ἔννοιαν καί τήν φωνήν». Στά ἄλλα πε- μαθηματικά στά πανεπιστήμια τῆς Μπολό- ριεχόμενα τοῦ βιβλίου περιλαμβάνονται: νιας καί τῆς Πάντοβας. Ὅταν γύρισε στήν παράλλαξη, ἀπλανεῖς καί πλανῆτες, Ἥλιος, Κέρκυρα ἵδρυσε μέ τόν πρώην δάσκαλό του Σελήνη, ἀποστάσεις πλανητῶν, ἀνατολή καί τό Κοινόν Φροντιστήριον, ὅπου οἱ νέοι δι- δύση ἀστέρων, κομῆτες κ.λπ. δάσκονταν δωρεάν. Τό 1764, τοῦ ἀνατέθηκε ἡ διεύθυνση τῆς ἀνακαινισμένης Ἀκαδημί- Ὁ κληρικός ας τοῦ Ἰασίου. Τό 1772, ἀρνήθηκε τή θέση Νικηφόρος Θεοτόκης τοῦ μητροπολίτη, πού τοῦ προσέφερε ἡ ἑλληνική παροικία τῆς Βενετίας. Ὁ διδάσκαλος τοῦ Γένους Ὁ ἱερομόναχος Νικηφόρος Θεοτόκης Θεόφιλος Καΐρης Ὁ ἱερομόναχος διδάσκαλος τοῦ Γένους Θεόφιλος Καΐρης(1784-1853) γεννήθηκε στήν Ἄνδρο καί δίδαξε στίς σχολές τῶν Κυδωνιῶν, τῆς Σμύρνης καί τῆς πατρίδας του τῆς Ἀνδρου, τή Σχολή τῆς ὁποίας ὁ ἴδιος ἵδρυσε. Δίδαξε ἀκόμη καί σέ ἄλλες ἑλληνικές σχολές καί ἔγραψε μεταξύ τῶν ἄλλων τό διδακτικό βιβλίο Μηχανικό μέ- ρος τῆς φυσικῆς, ἕνα μεγάλο τμῆμα τοῦ ὁποίου εἶναι καί ἡ Ἀστρονομία. Τά μαθήματα ἦταν πειραματική φυσική, μαθηματικά καί ἀστρονομία, ὅλα πανεπιστημιακοῦ χαρα- κτήρα. Φωτοτυπία τῆς πρώτης σελίδας τῆς Ἀστρονομίας τοῦ Θεόφιλου Καΐρη, ἀπό τό 93

Ὁ διδάσκαλος τοῦ Γένους Φωτοτυπία τῆς πρώτης σελίδας Θεόφιλος Καΐρης τῆς Ἀστρονομίας τοῦ Θεόφιλου Καΐρη χειρόγραφο βιβλίο τοῦ μαθητῆ του Ἀδα- Κεφάλαιον Α΄. Ἡ ἀστρονομία περί τά ὁλικά μαντίου Μολοχάδη, μετέπειτα ἐπισκόπου τοῦ παντός μόρια ἐνασχολουμένη, τά διάφορα Φωκίδος Δαβίδ. Γράφει: ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ τούτων μεγέθη, τάς διαφόρους ἀποστάσεις, καί ἐν γένει τάς διαφόρους αὐτῶν πρός ἄλληλα σχέσεις διερευνᾶ. Ὅθεν ὁ Ἥλι- ος, οἱ λοιποί ἀστέρες, ἡ Γῆ, ἡ Σελήνη, τό σύμπαν ὁλόκληρόν ἐστι τῆς ἐπιστήμης ταύτης τό ἀντικείμενον. Ὁ Ἥλιος, οἱ λοιποί ἀστέρες, ἡ Σελήνη, πότε μέν ὑπεράνω ἡμῶν κινούμενοι φαίνονται, ποτέ δέ ὑπό τήν Γῆν κρύπτονται. Σπούδασε στήν Πίζα τῆς Ἰταλίας καί στό Παρίσι. Τό ἀστρονομικό ἔργο του περι- έχει τά κεφάλαια: Εἰσαγωγή, κίνηση Ἡλίου, Σελήνης καί πλανητῶν, ἀπλανεῖς ἀστέ- ρες, περί χρονολογίας, περί τηλεσκοπίων, περί ἀερολίθων καί κοσμολογία. Ὁλόκληρο τό ἔργο αὐτό περιέχεται στό βι- βλίο: Ἡ ἀστρονομία τοῦ Θεόφι- λου Καΐρη, πού ἐξέδωσε τό 1ο Λύκειο Βόλου, τό 1989. 94

Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΡΟΣΙΝΗΣ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Τοῦ κ. Ἀναστάσιου Ἀγγ. Στέφου, δ.φ., Ἐπίτιμου Σχολικοῦ Συμβούλου, Εἰδικοῦ Γραμματέα τῆς Π.Ε.Φ. Ὁ Γεώργιος Δροσίνης Μέ ἐπίκεντρο τόν Πύργο ὁ Δροσίνης ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2019 (1859-1951). Ἀκαδημαϊκός, ποιη- γράφει τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ ποιητικοῦ καί πεζογραφικοῦ του ἔργου (Τά σκόρπια τής, δημοσιογράφος, μεταφραστής, ἐκδότης, φύλλα τῆς ζωῆς μου, Ἀγροτικαί Ἐπιστολαί, ἐπιμελητής καί συνεργάτης περιοδικῶν καί Ἀμαρυλλίς, Τό βοτάνι τῆς ἀγάπης, τό ἐλεγεῖο ἐφημερίδων, Τμηματάρχης τοῦ Ὑπουργείου τό Μοιρολόι τῆς Ὄμορφης) δίνοντας, συγ- Ἐκκλησιαστικῶν καί Δημοσίας Ἐκπαιδεύ- χρόνως, μιά θεσπέσια περιγραφή καί ἐξει- σεως (Παιδείας), μέ ρηξικέλευθες καινοτο- κόνιση τοῦ ἐξαίρετου φυσικοῦ περιβάλλο- μίες στήν Ἐκπαίδευση, εἶναι μιά σημαντική ντος τῆς περιοχῆς, τῆς ἀγροτικῆς ζωῆς τῶν μορφή τῶν γραμμάτων μας, μιά πολυδιά- κατοίκων καί τοῦ ἄφθονου λαογραφικοῦ στατη προσωπικότητα μέ πολυσχιδές ἔργο καί ἀξιόλογη πνευματική, ἐκπαιδευτική καί κοινωνική προσφορά. Συνομήλικος καί συνοδοιπόρος τοῦ Κωστῆ Παλαμᾶ, μεσολογγίτικης καταγωγῆς, γεννήθηκε στήν Ἀθήνα, καί ἔζησε τά ἐφηβικά καί μετεφηβικά του χρόνια, τούς καλοκαιρινούς μῆνες, στόν ἰδιόκτητο, πατρογονικό Πύργο τῶν Γουβῶν Ἰστιαίας, πού ἀνακαινίσθηκε πρόσφα- τα, χάρη στίς προσπάθειες τοῦ Συλλόγου «Οἱ Φίλοι τοῦ Μουσείου Γ. Δροσίνη» στήν Κηφισιά (Πρόεδρος Ἑλένη Βαχάρη). Ὁ Πύργος εἶναι ἤδη ἐπισκέψιμος καί λειτουργεῖ ὡς Μουσεῖο, ἀποτελώντας, ὡς ἱστορικό μνημεῖο, σημαντικό τμῆμα τῆς πολιτιστικῆς μας κλη- ρονομιᾶς. 95

ὑλικοῦ (παραδόσεις, ἤθη καί ἔθιμα, τραγού- βαναν περί τά 77 κυρίως λυρικά καί ἐπι- δια). Ὅ,τι εἶναι ἡ Σκιάθος γιά τόν Παπα- κολυρικά ποιήματα, ἀπό δέκα ποιητικές διαμάντη εἶναι οἱ Γοῦβες γιά τόν Δροσίνη. συλλογές, ὡς ἀκολούθως: Γαλήνη, Κλειστά Βλέφαρα, Φωτερά Σκοτάδια, Πύρινη Ρομφαία - Ἡ παρουσία τοῦ Γ. Δροσίνη στά σχολικά Ἁλκυονίδες, Ἀμάραντα, Φευγάτα Χελιδόνια, Θά ἐγχειρίδια ἦταν ἀνέκαθεν ποσοτικά εὐά- Βραδιάζη, Εἰδύλλια, Σταλακτίται, Εἶπε. ριθμη, ἐφάμιλλη τοῦ ὁμοτέχνου του Κωστῆ Παράλληλα, εἶχαν ἀνθολογηθεῖ, ὡς ἀνα- Παλαμᾶ καί περιλάμβανε ποιήματα λυρικά γνώσματα καθαρευούσης ἤ ὡς ἐθνικοπα- καί ἐπικολυρικά, ἀπό ὅλες τίς ποιητικές του τριωτικά κείμενα, ἀποσπάσματα ἀπό τίς συλλογές, ἀναφερόμενα στή θρησκευτική, Ἀγροτικές Ἐπιστολές, Τό βοτάνι τῆς ἀγάπης, οἰκογενειακή καί κοινωνική ζωή, τήν ἐθνι- Διηγήματα καί ἀναμνήσεις, Αἱ μέλισσαι, Παι- κή ἱστορία καί τήν ἑλληνική φύση μέ τά δικά Παραμύθια, Ἑλληνική Χαλιμά, Ὁδοιπορι- ὁποῖα γενιές ὁλόκληρες Ἑλληνοπαίδων κές ἀναμνήσεις, ὁ Μπαρμπαδῆμος - Διηγήσεις εἶχαν γαλουχηθεῖ. ἀγωνιστοῦ. Γιά τό διάστημα αὐτό, Συγκεκριμένα στό διάστημα 1884-1977 τά ἀνθολογημένα κείμενα ἡ παρουσία τοῦ Γ.Δ. στά Νεοελληνικά Ἀνα- τοῦ Γ.Δ. στίς γυμνασιακές γνώσματα ἦταν ἐξαιρετικά ὑψηλή. Μέ βάση τάξεις, μετά τίς ἀλλεπάλλη- τίς σχετικές καταγραφές καί ἀποδελτιώσεις1 λες προσθαφαιρέσεις, ἐξαι- τά Νεοελληνικά Ἀναγνώσματα περιλάμ- τίας τῆς πολλαπλῆς ἐπανά- ληψης τῶν ἴδιων κειμένων, 1. Χρυσάνθη Κουμπάρου-Χανιώτη, Τά Νεοελληνικά ἐνίοτε ἁπλῶς μέ διαφορετι- Ἀναγνώσματα στή Μέση Ἐκπαίδευση. Συγγραφεῖς καί κό τίτλο, καί τίς ἀναγκαῖες ἀνθολογημένα κείμενα (1884-1977). Ἀθήνα 2003. βελτιωτικές παρεμβάσεις, Βλ. ἰστοσελίδα http:/users.sch.gr/chkoumpar καί ἦταν 33 κείμενα ἐπιμερι- Λάμπρου Βαρελᾶ, Ἡ νεοελληνική καί μεταφρασμένη ζόμενα ἀπό τούς ἑκάστοτε λογοτεχνία στήν ἑλλαδική δευτεροβάθμια ἐκπαίδευση ἀνθολόγους σέ τομεῖς. (1884-2001). Συνοπτική ἱστορική θεώρηση καί ἀπο- Μετά τό 1977 ἀρχίζει δελτίωση τῶν διδακτικῶν ἐγχειριδίων, Θεσσαλονίκη σταδιακά ἡ ἀντικατάσταση 2007. τῶν Ν.Α. μέ νέα σχολικά ἐγχειρίδια γιά ὅλες τίς τά- ξεις τῆς Μέσης Ἐκπαίδευ- σης, ὅταν ἤδη καθιερώνεται, ὡς γλωσσικό ὄργανο, ἡ «νέα ἑλληνική ὁμιλούμενη». Τό 1977, ἐπί πρωθυπουργίας Γ. Ράλλη καί μέ πρωτοβουλία τοῦ Κέντρου Μελετῶν καί Ἐπιμόρφωσης (ΚΕΜΕ) τοῦ Παιδαγωγικοῦ Ἰνστιτούτου πού ἔχει πλέον καταργηθεῖ, λσόυγγοκυρςοτ-ήἐθκηπκαειὁδμευάτδιακοἐύρςγ2α. σἡίαὁςμἀάπδόα φιλο- αὐτή συνέταξε τά νέα τότε σχολικά ἐγχειρίδια, πού ὁλοκληρώθηκαν τό 1982, γιά τό μάθη- μα τῆς νεοελληνικῆς λογοτεχνίας, πού φέ- 2. Ν. Γρηγοριάδης - Γ. Παγανός - Χρ. Μηλιώτης - Τ. Καρβέλης - Κ. Μπαλάσκας - Γ. Παπακώστας. 96

ρουν ἐφεξῆς τόν τίτλο Κείμενα Νεοελληνικῆς μα «Τά πρωτοβρόχια» (Θά Βραδιάζη), ὅπου ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2019 Λογοτεχνίας, καί ἀποτελοῦν σταθμό γιά τή καί πάλι ὁ ποιητής ἐκφράζει, μέ γραφικές διδασκαλία τοῦ μαθήματος, πού προσλαμ- καί εἰδυλλιακές εἰκόνες, τήν ἀγάπη του βάνει νέες διαστάσεις, καί τήν ἱστορία τῆς γιά τήν ἑλληνική φύση καί τή ζωή του στό ἐκπαίδευσης, γενικότερα. Παράλληλα, μετο- χωριό καί δή τό εὐβοϊκό, πλημμυρισμένη νομάζεται σέ μάθημα Νεοελληνική Γλώσσα ἀπό τή νοσταλγική ἀναπόληση τῆς νιότης καί Γραμματεία μέ δύο κλάδους: α) γλωσ- του καί τήν ὀμορφιά τῆς ἀγροτικῆς ζωῆς, ἡ σική διδασκαλία - ἔκθεση, β) διδασκαλία ὁποία χαρίζει τό αἴσθημα τῆς πληρότητας. κειμένων νεοελληνικῶν, μέ διαφορετικά Ἀποτελούμενο ἀπό τέσσερις τετράστιχες διδακτικά βιβλία, ἀνά τάξη. στροφές, μέ στίχους τροχαϊκούς, 11/10σύλ- λαβους, ἐναλλασσόμενους, προβάλλει ἀνά- Στή σειρά αὐτή συμπεριλήφθηκαν, γιά γλυφα τίς φθινοπωρινές εἰκόνες (βροχή, πρώτη φορά, πολλοί νεότεροι συγγραφεῖς, θολό ποτάμι, ξερά φύλλα, ψυχρή ἀτμόσφαι- ἐνῶ ἀφαιρέθηκαν πολλά κείμενα, κυρίως ρα, μακριές νύχτες, κούμαρα, κυκλάμινα, τῆς μεσαιωνικῆς ἑλληνικῆς γραμματείας, ἀποδημία χελιδονιῶν, κλείσιμο στά σπίτια ἀλλά καί παλαιότερων συγγραφέων. Ἔτσι, - νυχτέρια), οἱ ὁποῖες προοιωνίζονται τήν ἀπό τό σύνολο τῶν 33 περίπου λυρικῶν, ἤρεμη προσμονή τοῦ ἐπερχόμενου χειμώνα ἀλλά καί ἐπικολυρικῶν ποιημάτων, ἐλά- καί παραλληλίζονται μέ τήν καρτερική στά- χιστα κείμενα τοῦ ποιητῆ ἀνθολογοῦνται. ση ἀπέναντι στόν αἰώνιο νόμο τοῦ κύκλου Συγκεκριμένα, στήν Α΄ Γυμνασίου ἀνθολο- τῆς ζωῆς. γεῖται τό ποίημα « Ἑσπερινός»3 (ἀπό τή συλ- Ὤ χαρά μας! Τό χειμώνα θά προσμένουμε λογή Γαλήνη), ἕνα σονέτο πού φανερώνει δίχους πάγους καί χιονιές νά φοβηθοῦμε: τήν εὐαισθησία, τή δημιουργική φαντασία τῆς ζωῆς μας τό στερνό ταξίδι κάναμε καί τή θρησκευτική πίστη τοῦ Ποιητῆ. καί τήν Ἄνοιξη ἄλλων τόπων δέν ποθοῦμε. Στό ρημαγμένο παρακλῆσι Τό ποίημα αὐτό, στήν ἀναθεώρηση Τῆς Ἄνοιξης τό θεῖο κοντύλι τοῦ 2001, μετακινήθηκε στό δ.β. τῆς Α΄ Εἰκόνες ἔχει ζωγραφίση Λυκείου, ἐνῶ στά δ.β. τοῦ Γυμνασίου, πού Μέ τ’ ἀγριολούλουδα τ’ Ἀπρίλη… ἀντικαταστάθηκαν τό 2006-07, μέ εὐρύτερη Στή Β΄ Γυμνασίου «Τό φτάσιμο», τό ἀναθεώρηση τοῦ περιεχομένου τους, μέ πρῶτο ποίημα τῆς συλλογῆς, Θά Βραδιάζη, τήν εὐθύνη τοῦ Παιδαγωγικοῦ Ἰνστιτούτου, μέ πέντε στροφές, ἀποτελεῖ μιά ὡραία «ζω- ἀνθολογεῖται μόνο ἕνα! Στά Κ.Ν.Λ. τῆς Α΄ γραφική εἰσαγωγή», στόν ὅλο εἰδυλλιακό Γυμνασίου, οἱ συντάκτες4 τοῦ ἐγχειριδί- διάκοσμο τῆς συλλογῆς, πού ἀπαρτίζεται ου ἐπέλεξαν τά «Θαλασσινά τραγούδια». ἀπό λυρικά ποιήματα μέ ἠθογραφικό χα- (Εἰδύλλια), πρῶτο στό δ.β. καί στήν ἑνότητα: ρακτήρα καί νοσταλγική ὀνειρική διάθεση. ὁ ἄνθρωπος καί ἡ φύση - πόλη - ὕπαιθρος. Θά βραδιάζη ἡ μέρα, ὅταν θά φτάνωμε Τό ποίημα, μέ τέσσερις στροφές, ἐμπνευ- Στοῦ χωριοῦ τ’ ἀποσκιωμένα ἁλώνια· σμένο ἀπό τό νησιώτικο χῶρο καί τό θα- Θά φανοῦν λευκά τα χωριατόσπιτα λασσινό κόσμο, ἀποτελεῖται ἀπό μιά σειρά Πίσω ἀπό τῶν πεύκων τ’ ἀκροκλώνια… εἰκόνων στίς ὁποῖες κυριαρχοῦν ἡ εἰδυλλι- Στήν Β΄ Λυκείου ἀνθολογεῖται τό ποίη- ακή διάσταση καί ἡ ἁρμονική συνύπαρξη ὅλων των μερῶν τοῦ θαλασσινοῦ τοπίου, 3. Βλ. Χριστίνα Ἀργυροπούλου, Ἡ ἀνθολογημένη ποίηση 4. Θεοδόσης Πυλαρινός - Σοφία Χατζηδημητρίου - στό γυμνάσιο καί τό λύκειο. Ταξιδευτής, Ἀθήνα 2006. Λάμπρος Βαρελᾶς. 97

λίαν προσφιλοῦς, ἄλλωστε, στόν Ποιητή. Παράλληλα, στά Κείμενα Λογοτεχνίας Β΄ Ἀσφαλῶς, κριτήριο τῶν ἀνθολόγων ὑπῆρξε Γυμνασίου τῆς Κύπρου7, μέ τόν ἐρεθιστι- ἡ μεγάλη ἀγάπη τοῦ ποιητῆ γιά τή θάλασ- κό τίτλο Ὁ λόγος ἀνάγκη τῆς ψυχῆς, ἀνθο- σα καί οἱ βιωματικές του ἐμπειρίες ἀπό τίς λογεῖται τό ἑξάστροφο ποίημα «Θάλασσα Γοῦβες Ἰστιαίας Εὐβοίας, Χορευτό Πηλίου, καί δάση» (Θά Βραδιάζη), ἐμπνευσμένο ἀπό Σκάλα Ὠρωποῦ. θέματα καί τοπία κατεξοχήν ἑλληνικά: Τί χαριτωμένο ταίριασμα καί ἀδέλφωμα; Εἰρήσθω ἐν παρόδω, στό βιβλίο τοῦ θάλασσα καί δάση καθηγητῆ5 προτείνονται, ὡς παράλληλα Κι ἀπ’ τό δρόμο τοῦ βουνοῦ ξαπόσταμα κείμενα, περιγραφές τῆς θάλασσας καί δι- Στ’ ἀκροθαλάσσι. ηγήματα τῶν: Ἀνδρέα Καρκαβίτσα, Λόγια …………………………………………………………… τῆς πλώρης, Ἀλεξ. Παπαδιαμάντη, Κόκκινη καί στ’ αὐτί μας, ψιθυρίζοντας, ροδοπλαστό θάλασσα, Τά λιμανάκια, καθώς καί τό τρα- σά Νεράιδας χείλη. γούδι «Ὁ γλάρος» ἀπό Τά ρῶ τοῦ ἔρωτα, τοῦ θά μᾶς λέει τά μυστικά της θάλασσας Ὀδυσ. Ἐλύτη. ἕνα κοχύλι. Μέ τήν ἀνθολόγηση μόνο τῶν δύο Ἡ εἰσαγωγή ἐπιλεγμένων ἀποσπασμά- αὐτῶν ποιημάτων στά Κ.Ν.Λ. οἱ μαθητές/ των, πεζῶν καί ποιητικῶν, στά Κ.Ν.Λ., σέ τριες τῆς Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης προσεχῆ ἀναθεώρησή τους, θά ἀποτελέσει ἐλάχιστα γνωρίζουν σήμερα γιά τόν Γ.Δ., ἀσφαλῶς δίκαιη ἀναγνώριση τῆς μεγάλης ὁ ὁποῖος μέ τό ἔργο του ἀναδείχθηκε σέ προσφορᾶς τοῦ Γ.Δ. στή νεοελληνική λογοτε- σημαίνουσα μορφή τῆς νεοελληνικῆς λο- χνία, ἀλλά καί στό ἀναγνωστικό κοινό, πού γοτεχνίας καί τοῦ ὁποίου ἡ ποίησή του, ἀγάπησε ἰδιαίτερα τά ποιήματά του, ἀπό τά στή δημοτική γλώσσα, ἐμπνευσμένη κατ’ ὁποῖα ὁρισμένα μάλιστα μελοποιήθηκαν καί ἐξοχήν ἀπό θέματα τῆς ἑλληνικῆς φύσης, τραγουδιοῦνται ἀκόμα καί σήμερα. χαρακτηρίζεται ἀπό λεπτότητα, εὐγένεια, ἁπλότητα καί φυσικότητα στήν ἔκφραση καί λυρική διάθεση. Ὡς ἀντιστάθμισμα, ὅμως, στήν ἀπουσία κειμένων καί σέ ἀντίθεση μέ ἄλλους λογο- τέχνες καί ποιητές, τό ὄνομά του καλύπτει ἕνα μικρό λῆμμα τοῦ διαταξικοῦ βιβλίου Α΄, Β΄, Γ΄, Γυμνασίου, Ἱστορία τῆς Νεοελληνικῆς Λογοτεχνίας 6. 5. Κείμενα Νεοελληνικῆς Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου. 7. Ὑπουργεῖο Παιδείας καί Πολιτισμοῦ Κύπρου. Παι- Βιβλίο ἐκπαιδευτικοῦ. ΟΕΔΒ, Ἀθήνα 2006, σσ. 9-10. δαγωγικό Ἰνστιτοῦτο Κύπρου, Ὑπηρεσία Ἀνάπτυξης Προγραμμάτων, 2012. 6. Εὐάγγελος Ἀθανασόπουλος - Εἰρήνη Κοκκινάκη - Πολυξένη Μπίστα, ΟΕΔΒ, Ἀθήνα 2006. 98

Βιβλίο-παρουσιάσεις Ρίζου Δ. Κωνσταντίνου, ἐπιτ. Σχ. Συμβούλου † Ἀρχιμ. Γεώργιος Π. Στέφας 1931-2017. Ἕνας ἐκλεκτός τοῦ Θεοῦ Καλαμπάκα, 2019, σελ. 352. Ὁ ἀρχιμ. Γεώργιος Στέφας, Θεολόγος - Μουσικολόγος, γνωστότατος ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2019 σέ ὅλους μας, προερχόμενος ἀπό τήν Ἀδελφότητα θεολόγων «ΖΩΗ», ὑπῆρξε πραγματικά ἕνας ἐκλεκτός συνεργάτης τοῦ Θεοῦ. Μετοίκησε τό 2017 στή βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἡ μορφή του παρουσιάζεται ἔντονη μπροστά μας καί τά ἴχνη του καί τό κοινωνι- κό καί ἐκκλησιαστικό καί ἱεραποστολικό ἔργο, πού προβάλλεται ὡς ἀξιομίμητο πρότυπο γιά τούς πιστούς κληρικούς καί λαϊκούς. Πολύ καλά ἔπραξε ὁ συνεργάτης καί πνευματικό τέκνο του κ. Κων- σταντῖνος Ρίζος, ἐπ. Σχ. Σύμβουλος, καί συνέθεσε τό προαναφερόμενο βιβλίο ἐκ 352 σελίδων μέ τή συμμετοχή τοῦ τ. Λυκειάρχη - φιλολόγου κ. Βασιλείου Κ. Ἀρβανίτη. Παρουσιάζουν λεπτομερῶς τή ζωή καί τό ἔργο τοῦ π. Γεωργίου Στέφα, τήν νεανική του ζωή, τή φοιτητική του δραστηριότητα καί τήν ἀφιέρωσή του στήν Ἀδελφότητα, τήν ἱεραποστολή του στή Σεούλ, τή συμπαράσταση σέ ἱερές Μονές, τό ἔργο του ὡς ἀρχιμανδρίτης πρω- τοσύγγελος, τή συνεργασία του μέ σεβαστούς ἐπισκόπους ὅπως οἱ: Διονύσιος Τρίκκης, Σεραφείμ Τρίκκης και κατόπιν Σταγῶν καί Μετεώρων κ.λπ. Οἱ πολλές φωτογραφίες, πού συνοδεύουν τό κείμενο καί τό παράρ- τημα 72 σελίδων φωτογραφιῶν καθιστοῦν τό βιβλίο πολύ ἐνδιαφέρον. Ἄξια ἐπαίνων ἡ μεγάλη αὐτή προσπάθεια τοῦ κ. Κων. Ρίζου καί τοῦ συνεργάτη του κ. Ἀρβανίτη. Δημ. Γ. Κουτρούμπας Δρ. Φ. Συνέχεια ἀπὸ τὴ σελίδα 66 τήν χάραξη τῆς ἐκπ/κῆς πολιτικῆς Ἡ πολιτεία δέν πρέπει νά καλλι- ἀντιλαμβάνονται σέ τί εἴδους ἀδιέξο- εργεῖ ψευδεῖς προσδοκίες στά νέα δα ὁδηγοῦν τόσες χιλιάδες νέες καί παιδιά καί νά τά ὁδηγεῖ σέ ἀποφά- νέους πού ἀγνοοῦν τά ἀριθμητικά σεις γιά σπουδές χωρίς ὁρίζοντα δεδομένα καί τίς προοπτικές ἐπαγ- ἐπαγγελματικῆς ἀποκατάστασης. γελματικῆς τους ἀποκατάστασης. Σχετίζεται μέ τήν εὐρύτερη ἠθική ὑποχρέωση τῆς πολιτείας στούς Ἀντιλαμβανόμαστε τήν ἀνάγκη πολίτες της, τόσο στούς νέους γιά νά δοθεῖ διέξοδος γιά σπουδές, ἀλλά τή μόρφωσή τους, ὅσο καί πρός τίς καί ἡ ρεαλιστική προσέγγιση καί οἱ οἰκογένειές τους πού θά ἔχουν τήν ἀνάγκες γιά ἐκπ/κό δυναμικό δέν οἰκονομική ἐπιβάρυνση. πρέπει νά ἐκφεύγει τοῦ σχεδιασμοῦ. 99

Προτεραιότητες τῆς Παιδείας «Κατὰ τοὺς Χριστιανοὺς παιδαγωγοὺς τοῦ Βυζαντίου, ὁ ἄνθρωπος ὀφείλει νὰ ἀντι- ληφθῇ καὶ πιστεύσῃ ὅτι εἶναι προωρισμένος διὰ τὴν αἰωνιότητα, καὶ ὅτι ἡ παροῦσα ζωὴ ἀποτελεῖ τὴν ἀ φ ε τ η ρ ί α ν καὶ τὸν στίβον ἐν ᾧ δέον νὰ ἀγωνισθῇ οὗτος ἵνα ἀποβῇ ὄντως τέλειος, ἥτοι κάτοχος τῆς κρείττονος ἀρετῆς, ἥτις θὰ ἐξασφαλίσῃ εἰς αὐτὸν ἀρίστην ἐπὶ τῆς γῆς πολιτείαν καὶ μετὰ θάνατον τὴν αἰωνίαν μακαριότητα. Ἐντεῦθεν καὶ ἡ ἀντίληψις, ὅτι μία ἁπλῆ ἠθικὴ μόρφωσις –μακρὰν τῆς ἠθικῆς τοῦ Εὐαγγελίου– δὲν συνιστᾷ ἐπαρκὲς ἐφόδιον, ὅτι δηλαδὴ “τὸ ἐπιμεληθῆναι ἠ θ ῶ ν οὐκ αὔταρκές ἐστιν ἀγαθόν, ἀλλὰ ὁδὸς εἰς τ έ λ ο ς”, ὡς εἶπεν ὁ Μιχαὴλ Ψελλός. Ὡς “τέλος” δὲ θεωρητέον ἐνταῦθα ἡ “κρείττων ἀρετή”, ἡ χριστιανικὴ ἀρετή, διὰ τὴν κατοχὴν τῆς ὁποίας τόσον πολὺ ἐπαινεῖται παρὰ τοῦ Ψελλοῦ ὁ σύγχρονός του πατριάρχης Κηρουλάριος. Τήν εἰκόνα τέλος τοῦ τελείου ἀνθρώπου, τοῦ πραγματικοῦ Χριστιανοῦ παρέχουν ἡμῖν κατὰ τρόπον λίαν ἐναργῆ μεταξὺ πολλῶν ἄλλων παιδαγωγῶν τῶν Βυζαντινῶν οἱ κορυφαῖοι παιδαγωγοὶ Χρυσόστομος καὶ Πηλουσιώτης. Κατὰ τὸ ἱερὸν Χρυσό- στομον ὡλοκληρωμένος “ἄνθρωπός ἐστιν οὐχ ὅστις ἁπλῶς χεῖρας καὶ πόδας ἔχει ἀνθρώπου, οὐδ’ ὅστις ἐστὶ λ ο γ ι κ ὸ ς μόνον, ἀλλὰ ..... ε ὐ σ έ β ε ι α ν καὶ ἀ ρ ε τ ὴ ν μετὰ παρρησίας ἀσκεῖ” ( Ἰω. Χρυσοστόμου: “Κατήχησις δευτέρα πρὸς τοὺς μέλλοντας φωτίζεσθαι”, Ε.Π. 49, 232). Καὶ κατὰ τὸν ὀλίγον βραδύτερον ζήσαντα Ἰσίδωρον τὸν Πηλουσιώτην, ὅστις ἐπαξίως ἔπλεξε τὸ ἐγκώμιον τοῦ “λόγου”, κατὰ τὸ πρότυπον τοῦ ἀποστόλου Παύλου, ὡς θείου δώρου πρὸς ἡμᾶς, “θεῖον μὲν οὗν τι χρῆμα ὁ λ ό γ ο ς , θειότερον δὲ ἡ ἀ ρ ε τ ή , θειότατον δέ ἡ π ί σ τ ι ς ” . Οὕτω πως δὲ ἀξιολογεῖ τὴν θέσιν τῶν ὡς ἄνω τριῶν κοσμημάτων εἰς τὴν δημιουργίαν καὶ ἀπεικόνισιν τοῦ τελείου ἀνθρώπου: “καὶ τὸν μὲν ὁρίζομαι εἶναι ὡς κ ό σ μ ο ν, τὴν δὲ ὡς σ ῶ μ α , τὴν δὲ ὡς ψ υ χ ή ν” καὶ καταλήγει μὲ τὴν ὑπέροχον σκέψιν ὅτι “ᾧ μὲν οὖν τὰ τρία πρόσεστιν οὗτος ἀ ν υ π έ ρ β λ η τ ό ς ἐστι καὶ τ έ λ ε ι ο ς” (Ε.Π. 78, 1417) ( Ἰσιδ. Πηλουσιώτου, Ἐπιστολαί: Βιβλ. 5, ἐπιστ. 162, P.G. 78, 1417). Θὰ συναντήσωμεν τὰς ἀντιλήψεις αὐτὰς πολλοὺς αἰῶνας βραδύτερον εἰς τὴν “Με- γάλην Διδακτικὴν” τοῦ Κομενίου καὶ εἰς τὸ περὶ Ἐκπαιδεύσεως δοκίμιον τοῦ Λώκ, ὡς καὶ εἰς ἄλλους δοκίμους παιδαγωγοὺς καὶ φιλοσόφους τῆς Δύσεως, οἵτινες τὴν πνευματικὴν (λόγος), ἠθικὴν (αρετὴ) καὶ θρησκευτικὴν (πίστις) ἀγωγὴν θεωροῦν ὡς τὴν πληρεστέραν καὶ πλέον ἐπιθυμητὴν διὰ τὸ μορφούμενον ἄτομον». Πρακτικὰ Θ΄ Παιδ. Συνεδρίου Χ.Ε.Λ., σελ. 65-66 100

Ἀξίζει νά διαβάζετε ΕΤΟΣ 65ο • Ἰούλιος - Αὔγουστος 2019 • Ἀρ. 634 ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ m «Μικρές, ἀθόρυβες πράξεις ἀρετῆς» m «Δεκαπενταύγουστος. Προσδοκώντας τὸ θαῦμα» m «Αἰδὼς Ἀργεῖοι!» m «45 χρόνια Ἀττίλα στὴ μαρτυρικὴ Κύπρο» Τὸ μηνιαῖο Ὀρθόδοξο Χριστιανικὸ Περιοδικὸ Περιοδικὸ μὲ ἱστορία μεγαλύτερη τῶν 50 ἐτῶν, μὲ τὴν ἱστορία τῶν 100 χρόνων του κοντὰ στὸν ποὺ ἀπευθύνεται στὴ γυναῖκα, στὴν πνευματικὴ ἑλληνικὸ λαό. καὶ κοινωνική της παρουσία. ΕΠΙΣΤΗΜΗ-ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ-ΓΡΑΜΜΑΤΑ-ΤΕΧΝΗ ΕΤΟΣ 82ο= | ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2019 | ΑΡΙΘ. 776 «Ἡ θέση τοῦ ἀνθρώπου στὸ Σύμπαν» «Ἠθικοδογματικὴ θεώρησις τῶν ἐκτρώσεων» «Εἰσαγωγὴ στὴ φιλοσοφικὴ ἔννοια τῆς Ὀντολογίας» Τὸ περιοδικὸ γιὰ τὴν Ἐπι- Νεανικὸ περιοδικὸ τῆς “Χρι- Τὸ μηνιαῖο παιδικὸ περιοδικὸ στήμη, τὰ Γράμματα καὶ τὴν στιανικῆς Φοιτητικῆς Ἑνώσεως” ποὺ κυκλοφορεῖ ἀπὸ τὸ 1946 Τέχνη, μὲ τὸ ἔνδοξο πα- – μὲ τὸν ἐνθουσιασμὸ τῆς νεότη- – ἕνας πολύτιμος πνευμα- ρελθὸν καὶ τὸ δυναμικό “πα- τας καὶ τὴ σφραγῖδα τῆς πίστης τικὸς φίλος γιὰ τὰ Ἑλληνό- ρών” στὶς μάχες του κατὰ τοῦ καὶ τῆς παιδείας. πουλα. ὑλισμοῦ καὶ τῆς ἀπιστίας.

ST RESS PO «EΛΛΗΝΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ» P ΚΑΡΥΤΣΗ 14, Τ.Τ. 10561 X+7 ΑΘΗΝΑ ΚΩΔΙΚΟΣ: RESS POS 01 1213 KEMΠ. Κ. P 540 T EKΔΟΣΕΙΣ Χριστιανικῆς Ἑνώσεως Ἐκπαιδευτικῶν Λειτουργῶν • Σπυρ. Καλλιάφα: ΤΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΗΣΙΟΥ ΟΡΜΗΣ_______________________ 3,00 € ΕΘΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ, ΦΥΣΙΚΟΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΑΙ & ΠΑΙΔΕΙΑ___________ 3,00 € ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΠΡΩΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΕΤΗ ἔκδοσις Γ΄_____________________________________ 5,00 € • Ἰ. Θ. Κολιτσάρα: ΠΑΡΟΙΜΙΑΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ τόμοι Β΄ & Γ΄ ἕκαστος_______________________ 6,00 € Η ΑΠΑ ΓΡΑΦΗ ΔΙΑ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΟΡΦΩΣΙΝ ΤΟΥ_________________________ 3,00 € Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΗΓΕΤΗΣ____________________________________________________ 10,00 € • Β. Χαραλαμποπούλου: Η ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ_____________________________________________________ 3,00 € Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ ΤΟΥ ΥΠΟΔΟΥΛΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ________________ 3,00 € ΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ_____________________________________________ 3,00 € • Μ. Debesse: ΣΤΑΘΜΟΙ ΑΓΩΓΗΣ____________________________________________________________ 5,00 € • G. Allport: ΤΟ ΑΤΟΜΟΝ ΚΑΙ Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΤΟΥ____________________________________________ 6,00 € • Ίωάν. Ἀντωνίου: ΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΩΜΕΝ ΤΑΣ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΑΣ ΑΠΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΑΠΟΨΕΩΣ____________________________________________________ 3,00 € • ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΩΝ ΤΗΣ Χ.Ε.Ε.Λ.: ΤΑ ΕΛΛΗΝΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΙΔΑΝΙΚΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑΝ ΜΑΣ____________________ 6,00 € Η ΜΟΡΦΩΣΙΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΟΣ_________________________________________ 6,00 € Η ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ ΩΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑ_________________________________ 6,00 € Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗΝ ΤΟΥ______________________________________ 6,00 € Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ_______________________________________ 6,00 € ΟΔΗΓΉΤΙΚΗ, ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ___________________________________________________ 6,00 € ΤΑ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ____________________________________ 6,00 € ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ_____________________________________________ 6,00 € ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΔΟΣ____________________________________________________ 6,00 € ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΝ ΠΝΕΥΜΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΙΝ__________________________ 6,00 € ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΑΞΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ__________________________________________ 6,00 € Η ΕΘΝΙΚΗ ΜΑΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ___________________________________________________ 6,00 € ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ____________________ 6,00 € ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑ______________________________________________________ 6,00 € ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ__________________________________________ 6,00 € Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ______________________________________ 6,00 € Η ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ___________________________________________ 6,00 € ΠΡΟΣΩΠΟ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑ_______________________________________________________ 6,00 € ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑ_____________________________________________ 6,00 € ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΑΠΟΤΥΧΙΩΝ______________________________________ 6,00 € ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ______________________________ 10,00 € ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ______________ 10,00 €

Έτος ΞΘ΄ • ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019 • ΑΡΙΘ. 635 ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ì ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ì Η ΑΛΛΟΙΩΣΙΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ì Επιβεβλημένη και γόνιμη η συνεργασία εκπαιδευτικών με τους γονείς ì Ο ΑΙΣΩΠΟΣ, ΜΕΓΑΣ ΜΥΘΟΠΟΙΟΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ

Περιεχόμενα 103 ΣΧΟΛΙΑ.................................................................................... 101 «Στό ἑξῆς δέν θά λέμε 110 ὅτι οἱ Ἕλληνες πολε- 115 ΟΡΘΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΑ μοῦν σάν ἥρωες, ἀλλά (ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ)..................................103 ὅτι οἱ ἥρωες πολεμοῦν σάν Ἕλληνες», δήλωσε ὁ ΗΜΕΡΙΔΑ Χ.Ε.Ε.Λ. - Χ.Ε.Ε...............................104 Winston Churchill ἀνα- γνωρίζοντας τήν ἀνδρεία ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ τῶν Ἑλλήνων. Μετά τό ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΟΧΙ, ἡ Ἑλλάδα καί ἡ Βρε- ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ τανία μόνες στά ἄκρα τῆς Τοῦ κ. Δημητρίου Βογιατζῆ .................................................. 106 Εὐρώπης συνέχιζαν νά ἀντιστέκονται στή ναζι- Η ΑΛΛΟΙΩΣΙΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ στική πλημμυρίδα. ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ Τοῦ κ. Ἰωάννη Ἀγγελόπουλου .............................................. 111 Χαιρετισμός ἀπό τήν Kate Smith, ΠΡΟΣΩΠΟ ΚΑι Παιδεια...................................113 πρέσβειρα Επιβεβλημένη και γόνιμη Μ. Βρετανίας η συνεργασία εκπαιδευτικών στήν Ἑλλάδα, με τους γονείς Τοῦ κ. Παύλου Ἀθ. Παλούκα................................................. 117 28-10-2018 Ο ΑΙΣΩΠΟΣ, ΜΕΓΑΣ ΜΥΘΟΠΟΙΟΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ Τοῦ κ. Κωνσταντίνου Ρίζου.................................................... 122 ΕΙΣ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ...............................................127 ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Ὄργανο τῆς Χριστιανικῆς Ἑνώσεως Ἐκπαιδευτικῶν Λειτουργῶν Ἐγκεκριμένο ἀπό τό Ὑπουργεῖο Παιδείας. Ἀριθμός Ἐγκρ. 1717/15.2.1952 Ἱδρυτής: Ἰ. Θ. Κολιτσάρας (†1989) Ἐκδότης - Ἰδιοκτήτης: Χ.Ε.Ε.Λ. Καρύτση 14, 105 61 Ἀθήνα, Τηλ.-Fax: 210 32.27.100 Ὑπεύθυνος σύμφωνα μέ τό νόμο καί ἐπιμελητής ἐκδόσεως: Ἰωάννης Μαρκότσης, Διαγόρα 35, 153 44 Γέρακας, Τηλ.: 210 66.12.399 Διευθύνεται ἀπό Συντακτική Ἐπιτροπή Δημιουργικό - Ἐκτύπωση «Λυχνία Α.Ε.» Ἀνδραβίδας 7, 136 71 Χαμόμυλο Ἀχαρνῶν Τ. 210 3410436, F. 210 3425967 • www.lyhnia.com, [email protected] Τιμή τεύχους 1,50€ Ἐτήσια συνδρομή: Ἐσωτερικοῦ-Κύπρου 10€, Ἐξωτερικοῦ 20€ • 25$ Ἀθήνα - Ὀκτώβριος 2019 ΟΔΗΓΙΕΣ: Ἐπιστολές, συνεργασίες, ἐπιταγές, βιβλία καί ἄλλα ἔντυπα νά στέλνονται στό γραφεῖο τῆς Χ.Ε.Ε.Λ., Καρύτση 14, 10561 Ἀθῆνα. • Τό Γραφεῖο εἶναι ἀνοικτό κάθε ἐργάσιμη ἡμέρα ἀπό 9 π.μ. ἕως 1 μ.μ. Τεύχη τοῦ περιοδικοῦ πωλοῦνται στά βιβλιοπωλεῖα τῆς «ΖΩΗΣ» στήν Ἀθήνα καί σέ ἄλλες ἐπαρχιακές πόλεις, καθώς καί στό γραφεῖο τῆς Χ.Ε.Ε.Λ. στήν Ἀθήνα. • Ἡ δημοσίευση τῶν ἄρθρων ἐγκρίνεται ἀπό τή Συντακτική Ἐπιτροπή. Μή δημοσιευμένα ἄρθρα δέν ἐπιστρέφονται. Ἡ Συντακτική Ἐπιτροπή διατηρεῖ τό δικαίωμα νά συντομεύει τά κείμενα ἤ νά δημοσιεύει τμηματικά τά μακρά κείμενα. Γι’ αὐτό πρέπει τά ἀποστελλόμενα ἄρθρα νά μήν ὑπερβαίνουν τίς 6-8 σελίδες. Στό περιοδικό δημοσιεύονται ἐργασίες σχετικές μέ θέματα Παιδαγωγικῆς καί Διδακτικῆς, ἀλλά καί μέ ἱστορικά ἤ ἄλλα ἐπίκαιρα θέματα. Ὅσοι θέλουν παρουσίαση τοῦ βιβλίου τους, παρακαλοῦνται νά ἀποστέλουν δύο ἀντίτυπα, ἕνα γιά ἁπλή ἀγγελία καί γιά τή βιβλιοθήκη τῆς Ἑνώσεως καί ἄλλο γιά τόν μέλλοντα νά κάμει τήν βιβλιοπαρουσίαση. Ἡ Συντακτική Ἐπιτροπή ἔχει τό δικαίωμα νά μήν ἐγκρίνει τή δημοσίευση βιβλιοκρισιῶν γιά βιβλία ἄσχετα μέ τό περιεχόμενο καί τή γραμμή τοῦ περιοδικοῦ. Τήν εὐθύνη γιά τά δημοσιευμένα κείμενα φέρουν οἱ συγγραφεῖς τους.

ΣΧΟΛΙΑ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ μνήμη τους, νά τούς ὁδηγεῖ σέ μιά ἀπολυτο- ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019 ποίηση. Ἀκόμα πιό ἄδικη εἶναι ἡ κατηγορία, Στήν κριτική πού ἀσκεῖται γιά τήν ποιό- ὅτι οἱ μαθητές αὐτοί στεροῦνται κριτικῆς τητα τῆς Ἑλληνικῆς Ἐκπαίδευσης, κυριαρχεῖ σκέψεως. ἡ κατηγορία ὅτι τό Σχολεῖο εἶναι δέσμιο τῆς ἀποστήθισης, τοῦ κατά τόν ἐπικρατήσαντα Σέ ὅ,τι δέ σχετίζεται μέ τήν ὑπόθεση ὁρισμό «παπαγαλισμοῦ». αὐτή, πρέπει νά ἐπισημανθεῖ τό, φαινο- μενικῶς ἄσχετο, «ὑμνολόγιο» γιά χιλιάδες Ἡ κατηγορία αὐτή χρήζει ἀπαντήσε- ἐπιστήμονες πού ἔφυγαν ἤ φεύγουν στό ως, γιατί στήν οὐσία ἀπομακρύνει ἀπό τά ἐξωτερικό. Τό ἁπλό ἐρώτημα εἶναι ποιοῦ πραγματικά προβλήματα, δείχνει δέ καί τήν ἐκπαιδευτικοῦ συστήματος ἀποτέλεσμα ἄγνοια τῶν κριτῶν. Τό πλέον ἀνησυχητικό εἶναι αὐτά τά μυαλά. Προφανῶς τοῦ καταγ- εἶναι ὅτι καί ἀπό χείλη θεσμικῶν φορέων, γελλομένου. Πῶς λοιπόν ἕνα ἀπαξιούμενο συχνά-πυκνά ἀκούγεται τό ἴδιο. σύστημα παράγει τέτοια ἀποτελέσματα; Ἡ ἀντίφαση εἶναι προφανής.Ἡ ἀποστήθιση Ἄς δοῦμε ὅμως πιό συστηματικά τά δέν εἶναι κακή. Κακή χρήση της γίνεται πράγματα. Ἡ ἀποστήθιση, σχετίζεται μέ ὅταν οἱ ἐκπαιδευτικοί καλύπτονται πίσω τή μνήμη. Ποιός μπορεῖ νά ἰσχυριστεῖ ὅτι ἀπό τά αὐτονόητα καί δέν ἐπιδιώκουν τήν ἡ ἀποστήθιση εἶναι ἐχθρός τῆς ἐπιστήμης; ἐμβάθυνση, τήν κριτική σκέψη κ.ἄ. Ἡ κριτι- Ἀπό τούς κανόνες γραμματικῆς, τήν προ- κή σκέψη, ἡ δημιουργική σκέψη καί ὅλοι οἱ παίδεια, τούς τύπους τῶν μαθηματικῶν, σχετικοί ὅροι πού ἔχουν ἐπικρατήσει, ἔχουν τῆς φυσικῆς, τῆς χημείας, τήν ἀλληλουχία ὡς προαπαιτούμενο πρίν τά σύνθετα, τούς ἱστορικῶν γεγονότων στή βασική ἐκπαίδευ- ἐπιθετικούς προσδιορισμούς κ.λπ. τόν ὅρο ση, μέχρι τήν ἀποστήθιση ἐπιστημονικῶν «σκέψη». Ἡ σκέψη προϋποθέτει τή γνώση, ὅρων καί τῆς ὁρολογίας στήν ἀνώτατη τή μάθηση. Γι’ αὐτό καί προκαλεῖ ἐντύπωση ἐκπαίδευση, δομεῖται ἡ ὅλη ἐπιστημονι- τό γεγονός, πῶς μπορεῖ νά ἔχει κάποιος κή συγκρότηση τοῦ ἐγγράμματου-μορφω- γνώμη, χωρίς νά ἔχει γνώση. μένου ἀνθρώπου. Ἄς φανταστοῦμε κάθε ἄνθρωπο νά θέλει νά ἑρμηνεύει μέ δικά του Πρός ἐπίρρωσιν δέ τῶν ἀνωτέρω, εἶναι λόγια, μέ δική του σημειογραφία, μέ δική πλήρως ἀντιεπιστημονικό νά κρίνεται ὡς του ὁρολογία, ἔννοιες μέ ἱστορία χιλιάδων δεινό ἡ ἀποστήθιση, καί νά ἐπιχαίρουμε χρόνων. Νά ἀναφερθοῦμε στήν διατύπωση ὅλοι μέ ἐξέταση τῶν μαθητῶν μέ «ἐρωτή- τοῦ πυθαγορείου θεωρήματος; Στίς ἀποφά- σεις» ἤ θέματα τοῦ τύπου: «σωστό-λάθος», σεις Διεθνῶν συνθηκῶν; Στή διατύπωση «συμπλήρωσε τό κενό», «ἀντιστοίχισε τά τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως; Σέ κανόνες παρακάτω», «διάλεξε τή σωστή ἀπάντηση» γραμματικῆς; Σέ ἐξαιρέσεις τῶν κανόνων καί ἄλλα παρόμοια. γραμματικῆς; Σέ φιλοσοφικές διατυπώσεις; Σέ τύπους θετικῶν ἐπιστημῶν; ... Εἶναι περίεργο νά προτιμοῦμε ὡς προ- σφορότερο τρόπο γιά τόν ἔλεγχο ἐπίτευξης Ἔτσι, δέν γίνεται ἀντιληπτό τί ἀκριβῶς τῶν διδακτικῶν στόχων ἤ ἀξιολόγηση τή ἐνοχλεῖ. Τό πιό πιθανό εἶναι, ἡ ἀδυναμία λοταρία, ἀπό τήν ἐνδεχόμενη χρήση τῆς κάποιων νά πιέσουν καί ἐξασκήσουν τήν ἀποστήθισης. Γι’ αὐτό, ἔχουμε ὁδηγηθεῖ στήν ἀδυναμία πολλῶν μαθητῶν, νά ἐκφρά- σουν σωστά μιά πλήρη πρόταση. Πρέπει 101

ὅλοι οἱ σχετιζόμενοι μέ τήν διδακτική νά καί ἰδιαιτερότητες (κυρίως σέ μεγάλα κράτη προβληματιστοῦν καί νά ἐγκαταλείψουν μέ τοπικές κυβερνήσεις) καί πολλά ἄλλα ἐπί εὔκολους δρόμους, πού μπορεῖ νά μή ζη- μέρους κριτήρια. μιώνουν τούς ἄριστους μαθητές, βυθίζουν ὅμως τούς μέτριους καί τούς ἀδρανοποιοῦν. Ἡ συγκριτική παιδαγωγική ὡς ἰδιαίτερος κλάδος, ἔχει ἀναδείξει θετικά καί ἀρνητικά ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ σημεῖα τόσο τοῦ δικοῦ μας συστήματος ὅσο καί τῶν ἄλλων χωρῶν. Δέν εἶναι κακό νά τά Ἕνα ἀπό τά κύρια θέματα στίς συζητήσεις γνωρίσουμε καλύτερα καί ἴσως κάποια στοι- μεταξύ ἐκπαιδευτικῶν ἀλλά καί μεταξύ τῶν χεῖα ἐφαρμόσιμα στό σύστημά μας νά τά ἐχόντων κυβερνητικές ἤ θεσμικές θέσεις υἱοθετήσουμε. Ἡ ἄμεση ἐπίδραση ὅμως στό στελεχῶν ἐκπαίδευσης, εἶναι ἡ σύγκριση δικό μας σύστημα πρέπει νά γίνει κάτω ἀπό τοῦ δικοῦ μας ἐκπαιδευτικοῦ συστήματος μέ συγκεκριμένες προϋποθέσεις καί ἀναγκαῖες ἀντίστοιχα ἄλλων χωρῶν. Κατακλείδα τῶν συνθῆκες. Ἐπίσης, ἡ διαρκής ἐνασχόληση μέ συζητήσεων εἶναι συνήθως ἡ ἀντιπαράθεση συγκρίσεις συστημάτων, ἀναβάλλει τίς ὅποιες μεταξύ τῶν διαλεγομένων, ὡς πρός τό ποιό ἀποφάσεις καί τήν ἀνάγκη ἐφαρμογῆς τους. σύστημα εἶναι τό προσφορότερο γιά νά τό υἱοθετήσουμε. Τό πιό σημαντικό ὅμως κατά τή γνώμη μας εἶναι ἡ ἄγνοια τῶν παραμέτρων καί τό Κατ’ ἀρχήν, τό ὅλο θέμα στήν ἑλλαδική βάθος τῆς ἱστορίας. Δηλαδή, χῶρες μέ γλῶσσα πραγματικότητα τείνει νά λάβει τή μορφή «ψύ- πού δέν ἔχουν τό βάθος χρόνου πού ἔχει ἡ χωσης». Γιατί δέν νοεῖται συζήτηση χωρίς ἑλληνική, τί ἀκριβῶς μποροῦν νά συνεισφέ- τίς ἀναγκαῖες συγκρίσεις μέ τά ἐκπαιδευτικά ρουν στό πρόγραμμα γλωσσικῆς διδασκαλίας; συστήματα ἄλλων. Δεύτερο ζήτημα εἶναι ἄν Χῶρες χωρίς βάθος ἱστορίας τριῶν χιλιετη- εἶναι ἀπαγορευτικές οἱ συγκρίσεις. Ἡ ἁπλή ρίδων ὅπως ἡ ἱστορία μας, πόσο μποροῦν ἀπάντηση εἶναι ὄχι. Τό ζήτημα δέν εἶναι νά νά ἐπιδράσουν στό ὡρολόγιο, ἀναλυτικό καί συγκρίνεις. Εἶναι νά συγκρίνεις ὁμοειδῆ πράγ- πρόγραμμα σπουδῶν τοῦ δικοῦ μας ἐκπαιδευ- ματα. Καί τά ὁμοειδῆ αὐτά, σχετίζονται μέ τικοῦ συστήματος; Χῶρες πού δίνουν δυνατό- τήν ἱστορία τῶν συστημάτων, μέ τήν ἰδιομορ- τητα ποικίλων διεξόδων στούς μαθητές κατά φία ἑνός ἑκάστου λαοῦ, μέ τούς στόχους τῆς τή διάρκεια σπουδῶν στή Δευτεροβάθμια ἐκπαίδευσης, μέ τόν χαρακτῆρα της, δηλαδή Ἐκπαίδευση, πόσο μποροῦν νά βοηθήσουν δημόσιο ἤ ἰδιωτικό, ἐξαρτώμενο ἄμεσα ἀπό στό δικό μας σύστημα πού σχεδόν σέ ἀπόλυτο τήν κεντρική ἐξουσία ἤ μέ αὐξημένο συντε- βαθμό ἔχει τούς μαθητές στό Γενικό Λύκειο; λεστή αὐτονομίας καί ἀνεξαρτησίας, σύστημα πού λαμβάνει ὑπόψη τίς τοπικές παραδόσεις Τέλος, αὐτό πού χαρακτηρίζει τό ἐκπαι- δευτικό μας σύστημα εἶναι –ὁ ἔστω καί στά λόγια– ἑλληνοχριστιανικός προσανατολισμός. Ἀπό ὅσο ὅμως γνωρίζουμε, ἀνάλογο σύστημα κάπου ἀλλοῦ δέν ὑπάρχει. Ὑπενθυμίζουμε στούς συνδρομητές καί συνδρομήτριες τοῦ περιοδικοῦ μας, τήν ἀνανέωση τῶν συνδρομῶν τους, ὥστε νά συνεχιστεῖ ἡ ἔκδοση τοῦ περιοδικοῦ μας. Ἡ καταβολή μπορεῖ νά γίνει στά κατά τόπους βιβλιοπωλεῖα τῆς «ΖΩΗΣ» ἤ στούς ἀντιπροσώπους. Ἄν ἡ συνδρομή καταβληθεῖ μέσω ἠλεκτρονικῆς πληρωμῆς νά σημειώνεται τό ὄνομα τοῦ συνδρομητῆ. Τό ΙΒΑΝ γιά τραπεζική πληρωμή (Τράπεζα Eurobank) εἶναι: GR 8002602010000930100366731 102

Γι’ αὐτό, ἄν ἀθροίσουμε τίς ὧρες πού οἱ «ἑλληνική ἰδιαιτερότητα» δέν πρέπει νά ἀνα- ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019 μαθητές στό γλωσσικό μάθημα πρέπει νά μά- φέρεται μόνο στά πολιτικά πράγματα ὅπως θουν τή γλῶσσα τους καί τήν γραμματεία τους συνήθως καί κατά κανόνα γίνεται. Πρέπει νά σέ ὅλο τό ἱστορικό της βάθος, τήν τρισχιλιετή ἀναφέρεται στίς ἰδιαιτερότητες τῆς ἑλληνικῆς ἱστορία τους, τήν πολιτισμική ἐπίδραση αὐτῆς παράδοσης πού γιά κανένα ὠφελιμιστικό ἤ ἀνά τούς αἰῶνες, κυρίως δέ τήν ἐπίδραση διά μιμητικό ἄλλων προτύπων λόγο δέν πρέπει νά τῆς ἐπιρροῆς στόν Δυτικό Πολιτισμό καί τῆς ἀπεμπολήσουμε. Ἀκόμα καί ὅταν ὁ ἑλληνισμός σύνθεσης τῶν δύο πυλώνων τοῦ πολιτισμοῦ ἦταν ὑπόδουλος, κατόρθωσε τή σύγκραση πα- μας (ἑλληνικοῦ καί χριστιανισμοῦ), βλέπου- λαιοῦ, δηλ.παραδοσιακοῦ καί νέου, δηλαδή με ὅτι τέτοια προγράμματα σπουδῶν σέ ἄλλα νέες ἐπιστῆμες καί ἰδέες. Θά ἦταν ἱστορικό συστήματα δέν ὑπάρχουν καί κατά συνέπεια παράδοξο, ἡ σκλαβιά νά μήν ἀλλοτριώσει τήν δέν ὑπάρχει πρόσφορο σύστημα πρός «υἱο- παιδεία μας, καί ἡ ἐλευθερία νά ἐκχωρήσει τόν θεσία». Ἡ ἐπικέντρωσή μας, πρέπει νά ἀφορᾶ πλοῦτο της σέ ἐπικαιρικά συστήματα, πού ὅταν διορθωτικές παρεμβάσεις καί ὄχι δομικές. Ἡ τά υἱοθετοῦμε ἐμεῖς, οἱ ἄλλοι τά ἐγκαταλείπουν. ΟΡΘΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ Ἑρμηνευτική προσέγγιση ΟΡΘΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΑΣ «Ἀλλά ὅπως στά σώματα (ἐνν. οἱ θεράποντες) δέν «Ἀλλ’ ὥσπερ τοῖς σώμασιν οὐ τὴν αὐτὴν δίνουν τήν ἴδια φαρμακευτική ἀγωγή, οὔτε καί τήν ἴδια τροφή, ἀλλά κατά περίπτωση, ἀνάλογα μέ τό ἄν φαρμακείαν τε καὶ τροφὴν προσφέρονται, εἶναι ὑγιεῖς ἤ ἀσθενεῖς, ἔτσι καί μέ τήν τῶν ψυχῶν θεραπεία, χρησιμοποιοῦν (θεραπεύουν μέ) διαφορετικό ἄλλοι δὲ ἄλλην, ἢ εὐεκτοῦντες ἢ κάμνοντες, τρόπο καί διαφορετική (θεραπευτική) ἀγωγή... Ἄλλοι θεραπεύονται μέ τόν λόγο καί ἄλλοι μέ τά παραδείγματα οὕτω καὶ τὰς ψυχὰς διαφόρῳ λόγῳ καὶ ἀγωγῇ (πρότυπα). Ἄλλοι ἔχουν ἀνάγκη ἀπό κίνητρα (βουκέ- ντρα) καί ἄλλοι ἀπό χαλινάρι. Οἱ μέν εἶναι νωθροί καί ῥθυερθαμπίζεούνοτανιταπια..ρ. αΤδοεὺίγςμμαέτνι. ἄγει λόγος, οἱ δὲ δυσκίνητοι πρός τό καλό, καί αὐτούς πρέπει μέ κάποιο οἱ μέν δέονται κέ- κτύπημα διά τοῦ λόγου (προσβολή;) νά τούς παρακινή- σεις. Ἄλλοι δέ εἶναι παραπάνω ἀπό τό μέσο ὅρο θερμοί ντρων, οἱ δὲ χαλινοῦ. Οἱ μέν γάρ εἰσι νωθεῖς, στά πνευματικά, καί ὑποκύπτουν δύσκολα στίς ὁρμές, ὅπως ἀκριβῶς θερμόαιμα ἄλογα τρέχουν ἀκόμα καί καὶ δλυόσγκοίυνηδτιεογιεπρρτὸέοςντ.ὸοκἱ αδλὲόνθ,εορὓμςόττεῇροπιλητογῇῦ μετά τή σήμανση τοῦ τέλους τῆς ἱπποδρομίας, καί τούς τοῦ ὁποίους μπορεῖ νά ἀναχαιτίσει καί ἀνακόψει ὁ λόγος. μετρίου τῷ πνεύματι, καὶ δυσκάθεκτοι ταῖς Ἄλλους μέν ὠφέλησε ὁ ἔπαινος, ἄλλους ἡ ἐπίπλη- ξη. Τό καθένα στήν κατάλληλη συγκυρία. Ἀντίθετα ὁρμαῖς, καθάπερ πῶλοι γενναῖοι πόῤῥω τῆς ὅμως, ἔβλαψε ἡ παράκαιρη καί παράλογη χρήση τους. Ἄλλους μέν διορθώνει ἡ παραμυθία, ἄλλους ἡ προσβο- νύσσης θέοντες, οὓς βελτίους ἂν ποιήσειεν λή. Καί αὐτή πάλι (εἶναι ἀποτελεσματική) ὅταν ἄλλους τούς ἐλέγχει φανερά, ἄλλους δέ ὅταν διακριτικά τούς ἄγχων καὶ ἀνακόπτων ὁ λόγος. νουθετεῖ. Διότι ἀρέσκονται μέν κάποιοι νά περιφρο- νοῦν τίς κατ’ ἴδίαν νουθεσίες, ἀλλά συνετίζονται ὅταν ἀμφΤόοτὺερςαμμέεντὰἔπταοῦινκοαςιρὤονῦη. σἢετ,οτὐονὺαςνδτίὲονψόἔβγλοας-, αὐτό γίνεται ἀπό τό πλῆθος. Ἄλλοι ἀπό τούς δημόσιους ἐλέγχους καθίστανται πιό πολύ ἀναίσχυντοι, ἀλλά ψράεκνλἔηξσωιςτοκῦατκοαριθροοῖῦ, τκοαὺίςτδοὲῦἐλπόιγτοίμυη. σΤοιςύ. ςκαμὶέανὕπταη-, ὅταν τούς γίνει ἐπίπληξη καί παρατήρηση κατ’ ἰδίαν σωφρονίζονται καί ἀνταποδίδουν –λόγω τῆς συμπα- τοὺς μέν ἐν τῷ κοινῷ διελεγχομένους, τοὺς δὲ θείας πού τούς δείχτηκε– τήν συμμόρφωσή τους». κρύβδην νουθετουμένους. Φιλοῦσι γὰρ οἱ μέν κκααττααφγνρώονσεεῖινστῷωνφρἰδοίνᾳιζνόομυεθνεοτηι.μοάἱτδωὲν,ππρλὸήςθτοὴυνς ἐλευθερίαν τῶν ἐλέγχων ἀναισχυντεῖν, τῷ τῆς ἐπιτιμήσεως μυστηρίῳ παιδαγωγούμενοι, καὶ ἀντιδιδόντες τῆς συμπαθείας τὴν εὐπείθειαν» (Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγ. Β΄, Ἀπολογητικός τῆς εἰς Πόντον φυγῆς, P.G., 35, 44). 103

ΗΜΕΡΙΔΑ Χ.Ε.Ε.Λ. - Χ.Ε.Ε. Μέ ἀφορμή τήν δημοσιοποίηση τῶν ἀποφάσεων τοῦ ΣτΕ γιά τό μάθημα τῶν θρη- σκευτικῶν, οἱ: Χριστιανική Ἕνωση Ἐκπαιδευτικῶν Λειτουργῶν καί Χριστιανική Ἕνωση Ἐπιστημόνων, ἀποφάσισαν νά ἀφιερώσουν τήν ἐκδήλωση τῆς πρώτης Κυριακῆς τοῦ Νοεμβρίου 2019, στήν προσέγγιση καί σημασία τῶν ἀποφάσεων αὐτῶν. Ἔτσι, μετά τήν κοινή Θεία Λειτουργία κατά τήν πρώτη Κυριακή ἑκάστου μηνός πού τελεῖται γιά τά μέλη τῶν ἀνωτέρω Ἑνώσεων, πραγματοποιήθηκε ἐκδήλωση μέ θέμα « Ἐξελίξεις στό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν». Κρίθηκε σκόπιμο νά ἐνημερωθοῦν τά μέλη καί οἱ συνεργάτες τῶν ἀνωτέρω Ἑνώσεων ἀλλά καί κάθε ἐνδιαφερόμενος/η, γιά τό περιεχόμενο τῶν ἀποφάσε- ων τοῦ ΣτΕ, τή σημασία τους καί τἰς ἀλλαγές πού αὐτές θά ἐπιφέρουν. Τήν ἐκδήλωση συντόνισε ὁ Πρόεδρος τῆς Χ.Ε.Ε.Λ. καί εἰσηγήσεις παρουσίασαν οἱ κ.κ. Βογιατζῆς Δημ. (δρ. θεολ., Θεολόγος Καθηγητής) καί Ἀγγελόπουλος Ἰωάννης (δρ. θεολ., Θεολόγος, Δ/ντής Λυκείου). Δημοσιεύονται στό τεῦχος αὐτό τόσο ἡ εἰσαγωγική τοποθέτηση τοῦ συντονιστῆ κ. Ἰωάννη Μαρκότση, (mr Θεολ., Θεολόγου, Δ/ντῆ Λυκείου) ὅσο καί οἱ εἰσηγήσεις τῶν δύο εἰσηγητῶν, μέ κάποιες περικοπές ὡς πρός τήν ἔκτασή τους. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ λάθος μήνυμα ἀπό τήν ἑλλαδική Ἐκκλη- σία, δηλ. ἀπό μιά ὁμάδα ἱεραρχῶν. Δείχνει Ἡ σημερινή μας συνάντηση, ἔρχεται διχασμό στό σῶμα τῆς ἱεραρχίας, γιατί στόν ἀπόηχο τῶν δύο ἀποφάσεων τοῦ ἐπίσκοποι συμφωνοῦντες μέ τήν «ἀπο- Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας. χριστιανοποίηση, ἀπό-ορθοδοξοποίηση» τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν πού Πλῆθος δημοσιευμάτων, ἡμερίδες, συνέ- ἐπιδιώχθηκε νά ἐπικρατήσει καί ἐν τέλει δρια,ἀρθρογραφία κατά τῶν νέων προγραμ- ἐπικράτησε, συγκρούονται μέ γραπτά κείμε- μάτων τῶν Θρησκευτικῶν, ἵσταται ἔναντι να, δημοσιεύσεις σέ ἐφημερίδες, περιοδικά, ἡμῶν καί ἔναντι τῶν ἀποφάσεων αὐτῶν. ἱστοσελίδες καί ὅπου ἀλλοῦ, μέ ἄλλους πού διαφωνοῦν μέ τό νέο πλαίσιο καί ἐμμένουν Ἀπό ὅποια πλευρά καί ἄν τό δεῖ κανείς, σταθερά στήν τήρηση τῶν προβλεπομένων τό γεγονός αὐτό καθ’ ἑαυτό προξενεῖ θλίψη. ἀπό τούς ὑφιστάμενους νόμους (1566/85). Καί τοῦτο γιά τούς κάτωθι λόγους: Γ. Στέλνει ἕνα λάθος μήνυμα στήν Α. Δείχνει σύγκρουση μεταξύ τῶν θεο- ἑλληνική κοινωνία, πού σχετίζεται μέ τό λόγων. Παραταξιοποίηση, ἀντιπαράθεσεις γεγονός, ὅτι οἱ παραδοσιακές ἀξίες καί τά μεταξύ αὐτῶν, ἐπιχειρηματολογία πού δίνει βιώματα τοῦ λαοῦ μας, σχετίζονται μέ συ- λάθος μηνύματα, ἐγωϊσμοί καί ἄλλα δυσά- ντεχνιακές προσεγγίσεις, εἶναι ἀνοιχτές σέ ρεστα, μεταξύ τῶν ὁποίων –κατά τήν ταπει- ἀλλαγές κατά βούληση, σέ περιστασιακές νή μου γνώμη- τό χειρότερο, ἡ προσφυγή πλειοψηφίες μιᾶς ἐποχῆς, ἔχουν ἀπωλέσει στήν κοσμική δικαιοσύνη γιά νά κρίνει τό τή διαχρονική τους σημασία καί τήν σφρα- περιεχόμενο τοῦ μαθήματος. Νά ἐκδικάσει γίδα τους στήν κατανόηση τῆς ἐθνικῆς μας θέματα γιά τά ὁποῖα ἡ λύση ἔπρεπε νά εἶχε αὐτοσυνειδησίας. δοθεῖ «ἔνδον» τοῦ θεολογικοῦ κόσμου. Δ. Ἡ προσπάθεια μιᾶς συντεχνίας (Θεο- Β. Δείχνει στόν ἑλληνικό λαό καί κατά λόγων) νά διατηρήσουν τήν θέση ἐργασίας συνέπεια καί στόν θρησκευόμενο λαό, ἕνα 104

τους, πού κάποιοι φοβοῦνται ὅτι θά χάσουν, θεολογία, δέχονται νά τούς ἐπαναφέρει ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019 τούς καθιστᾶ πρόθυμους νά προβοῦν στήν στήν δογματική τάξη ἕνα δικαστήριο, ἀντί ὁποιασδήποτε μορφή μετάλλαξης τοῦ ὀρθο- αὐτοί νά προηγοῦνται καί νά δίνουν τήν δόξου χριστιανικοῦ μαθήματος, δηλαδή δογματική ἀκρίβεια; στήν εἰσαγωγή ἑνός οὐδετερόθρησκου μα- θήματος πού δέν θά λέει ἀπολύτως τίποτα Αὐτά τά πρωτόγνωρα ζοῦμε καί βιώνου- στήν νέα ἑλληνική γενιά. με, θέλοντας νά ὑπερκεράσουμε σέ προο- δευτισμό τήν παραδοσιακή μας ταυτότητα, Ε. Τό πιό ἐνδιαφέρον ὅμως εἶναι ὅτι ἡ ἴσως δέ καί νά θέλουμε νά δείξουμε ἕνα προσφυγή στό ΣτΕ, οἱ ἀποφάσεις του πού αἴσθημα μειονεξίας γιά τίς ἀλήθειες πού ἐπαναφέρουν στήν «τάξη» αὐτούς πού τήν κληθήκαμε νά διακονήσουμε. διασάλευσαν, ἐμφανίζει ὡς ἐπιδιαιτητή τό ΣτΕ. Ἐπειδή ὅμως ἐκτός τοῦ διχασμοῦ Περιττό νά ὑπομνησθεῖ εἰσαγωγικά, ὅτι τοῦ θεολογικοῦ κόσμου, τῶν θεολογικῶν κανείς δέν θέλει νά προσκολληθοῦμε ἀμετα- σχολῶν, πού θά μποροῦσε στό πλαίσιο τοῦ κίνητοι σέ φόρμες τοῦ παρελθόντος. Ἄλλο ἡ ἐπιστημονικοῦ ἐνδιαφέροντος νά γίνει ἀνε- μορφή καί ἄλλο τό περιεχόμενο. Κανείς θεο- κτό ἤ καί νά εἶναι θεμιτό νά διευρευνᾶται λόγος δέν ἐμποδίσθηκε νά χρησιμοποιήσει (ὁ πειραματισμός καί ὁ προβληματισμός νέες μεθόδους καί μοντέλα διδασκαλίας ἤ εἶναι ἐπιβεβλημένος εἰδικά στήν τριτο- νέες μορφές παρουσίασης τοῦ μαθήματος. βάθμια ἐκπαίδευση), ἡ συστράτευση καί Στό πλαίσιο τῆς σοβαρότητος τοῦ διδακτικοῦ ἀποδοχή τοῦ νέου πλαισίου τοῦ μαθήμα- ἀντικειμένου μπορεῖ νά χρησιμοποιήσει τήν τος ἀπό ὁμάδα ἱεραρχῶν, θέτει τό θέμα εὑρηματικότητά του γιά νά εἶναι ἀποτελε- τῆς ἀκριβείας τῆς ὀρθόδοξης παιδείας καί σματικός καί ἀποδοτικός. Ἐδώ ὅμως, μέ τό τοῦ περιεχομένου της. Ὅταν λοιπόν, ἕνας πρόσχημα ὅτι ἡ κοινωνία ἀλλάζει, ὅτι οἱ ξέ- ἀριθμός μελῶν μιᾶς ἐν τοῖς πράγμασι δι- νοι (μετανάστες καί πρόσφυγες) αὐξάνονται, χασμένης στό θέμα αὐτό ἱεραρχίας, θεωρεῖ ἀκουμπήσαμε τόν πυρήνα, τό περιεχόμενο. ὡς ὀρθόδοξο μάθημα αὐτό πού ἐπιβλήθη- Καί αὐτό, διά τοῦ ΣτΕ ἡ ἑλληνική κοινωνία κε ἀπό τήν πολιτεία καί ἔρχεται τό ΣτΕ μέ δείχνει νά μήν τό ἀνέχεται. τίς ἀποφάσεις του νά ἀποφανθεῖ ὅτι αὐτό δέν εἶναι ὀρθόδοξο μάθημα, καί δέν εἶναι Κατόπιν τούτου, οἱ πάντες καλοῦνται αὐτό πού ἡ πολιτεία θέλει νά παρέχεται σέ ἀναστοχασμό. Μιά ἐπανεκτίμηση τῆς στά παιδιά, γιατί δέν ἔχει τό περιεχόμενο πορείας τῶν πραγμάτων εἶναι ἀναγκαία πού ἔχει ἀποφασιστεῖ καί πού προβλέπεται σέ ὅλα τά ἐπίπεδα τῶν ἐμπλεκομένων. Φυ- στό Σύνταγμα καί στούς Νόμους, δέν ἔρχε- σικά, κατά τήν ταπεινή μας γνώμη, πρέπει ται ὡς ἀνώτερος τῆς Συνόδου θεσμός νά νά ὑπάρξει καί ἀπόδοση εὐθυνῶν. Ποιός ἐπαναφέρει στήν ἔννοια τῆς ὀρθῆς πίστης ἤ ποιοί ἀπεμπόλησαν τίς ἀξίες καί τό θη- κάποιους; Αὐτοί πού συστρατεύτηκαν μέ σαυρό πού τούς ἔδωσαν πρός ἀξιοποίηση τήν νέα πραγματικότητα, πῶς δέχονται νά ἤ πρός φύλαξη. Καί στίς ἀντιπαραθέσεις ἔρχεται ἕνας κοσμικός ὀργανισμός (στήν αὐτές, καλό εἶναι νά θυμόμαστε τήν μέ πολ- προκειμένη περίπτωση ἕνα δικαστήριο) καί λές παραλλαγές ἐκφραζομένη ἀρχαία παροι- νά τούς λέει ὅτι αὐτό δέν εἶναι ὀρθόδοξο μία «τίς ἤρξατο χειρῶν ἀδίκων». Ἔχουμε μάθημα; Καί πῶς θεολόγοι καί ἱερωμένοι τήν αἴσθηση, ὅτι ἄν πρυτανεύσει ὁ στόχος (κάθε βαθμοῦ) πού σπούδασαν ὀρθόδοξη νά εἶναι τό περιεχόμενο τοῦ μαθήματος μέ ὀρθόδοξο χαρακτήρα, ὅλα τά ἄλλα μποροῦν νά τακτοποιηθοῦν. 105

ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ Τοῦ κ. Δημητρίου Βογιατζῆ, δρ. Θεολογίας, Θεολόγου Καθηγητοῦ Οἱ πρόσφατες ἀποφάσεις β. Δέν εἶναι ἰσότιμο μέ τά ὑπόλοιπα, δηλαδή δέν ἔχει ἐγχειρίδια, διδακτέα καί 1749 καί 1750 /2019 τοῦ ΣτΕ, ἀκυρώνουν ἐξεταστέα ὕλη καί συνεπῶς δέν μπορεῖ νά ὁριστικά τά ἰσχύοντα σήμερα προγράμ- ἐξετάζεται γραπτά, ἀφοῦ διδάσκεται μόνο ματα Θρησκευτικῶν καί δικαιώνουν τούς μέ ἐρευνητικές καί βιωματικές μεθόδους. ἀγῶνες τῶν θεολόγων ἐνάντια στήν ἀλλοί- ωση καί τήν ὑποβάθμιση τοῦ μαθήματος. γ. Ὑποχρεώνει τούς μαθητές νά ὑπο- Οἱ ἀποφάσεις αὐτές ἐλήφθησαν μέ μεγάλη στοῦν μιά κοσμική ἰδεολογική καί ἠθική καί διευρυμένη, σέ σχέση μέ τίς προηγού- ἀγωγή, μέ στόχο τή διαμόρφωση μιᾶς συγ- μενες1 πλειοψηφία, 24 ἔναντι 6 δικαστῶν. κρητιστικῆς οἰκουμενικῆς συνείδησης. Δύο διαφορετικές ὁλομέλειες, μείζων καί Ἡ ἀγωγή τοῦ μαθήματος αὐτοῦ καί ὄχι ἐλάσσων, τοῦ δικαστηρίου κατοχύρωσαν μόνο δέν εἶναι οὐδέτερη, ἀλλά βασίζεται τό μάθημα στό συνταγματικό καί νομικό σέ ἰδεολογικές ἀρχές καί ἀξίες πού ἀντι- του πλαίσιο, ὅπου σέ σύνολο 41 δικαστῶν στρατεύονται τή χριστιανική διδασκαλία (οἱ 11 μετεῖχαν καί στά δύο σώματα), οἱ 32 καί ἑπομένως συνιστᾶ σοβαρή περίπτωση τάχθηκαν ὑπέρ τοῦ ὀρθοδόξου μαθήματος προσηλυτισμοῦ σέ μιά ἀντιχριστιανική σχε- καί οἱ 9 κατά. Οἱ ἀποφάσεις αὐτές ξεκαθά- τικιστική κοσμική ἰδεολογία καί πρόταση ρισαν ὁριστικά τό τοπίο καί μέ τά δεδομέ- ζωής2. να αὐτά, ἀφοῦ καταγράψουμε τή σημερινή κατάσταση, θά διατυπώσουμε στή συνέχεια Ἡ παραπάνω κατάσταση συνδυάστη- ὁρισμένες σκέψεις γιά τίς προοπτικές καί κε μέ τήν ἀπελευθέρωση τῶν ἀπαλλαγῶν τό μέλλον τοῦ μαθήματος. ἀπό τό διαθρησκειακό μάθημα, ἡ ὁποία, γιά νά μήν ἐκτεθεῖ ἐνόψει ἐκλογῶν ὁ τότε 1. Τό μάθημα σήμερα Ὑπ. Παιδείας κ. Γαβρόγλου, μεθοδεύθηκε μέσω τῆς Ἕνωσης Ἄθεων καί τῆς Ἀρχῆς Ἡ προσπάθεια γιά τήν ἀποδόμηση τοῦ Προστασίας Δεδομένων Προσωπικοῦ Χα- ΜτΘ κατέληξε, μετά ἀπό μιά δεκαετία σέ ρακτήρα (ΑΠΔΠΧ). Ἡ ἀπόφαση 28/2019 ἕνα μάθημα τό ὁποῖο: τῆς Ἀρχῆς βρίσκεται σέ εὐθεία ἀντίθεση μέ τίς ἀποφάσεις τοῦ ΣτΕ καί ἐπαναφέρει α. Δέν εἶναι μάθημα Θρησκευτικῶν ἀλλά τίς γνωστές ἀπόψεις Καμίνη ὅτι «δικαίωμα ἕνα project διαθρησκειακῆς ἐκπαίδευσης μέ ἀπαλλαγῆς ἀπό τό μάθημα αὐτό (ἐνν. τῶν στόχο τήν ἠθική καί κοινωνική διαπαιδαγώ- Θρησκευτικῶν) δέν ἔχουν μόνο οἱ “ἀλλό- γηση σέ κοσμικές ἀξίες. Τέτοιο μάθημα δέν θρησκοι ἤ ἑτερόδοξοι”, ἀλλά ὅλοι οἱ μαθη- ὑπάρχει σήμερα σέ καμιά χώρα τοῦ κόσμου. τές, ἀνεξάρτητα ἀπό τίς θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, ὅταν οἱ γονεῖς τους ἤ οἱ ἴδιοι 1. 660 καί 926/2018. 2. ΣτΕ, 660/2018, σκ. 13. 106

–ὅταν εἶναι ἐνήλικοι– ἐπικαλοῦνται λόγους β. Οἱ διδάσκοντες εἶναι πτυχιοῦχοι τῶν ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019 συνείδησης μέ ὑπεύθυνή τους δήλωση»3. Θεολογικῶν σχολῶν, οἱ ὁποῖες δέν ἀνή- Ἐπιπρόσθετα, ἡ προηγούμενη κυβέρνηση κουν στήν Ἐκκλησία, ἀλλά λειτουργοῦν μείωσε τίς ὧρες τοῦ μαθήματος στήν Ε΄ αὐτόνομα στά πλαίσια τοῦ Πανεπιστημίου. καί Στ΄ Δημοτικοῦ καί ἀνέθεσε –γιά πρώτη Ἡ ἑλληνική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δέν ἔχει φορά στήν ἱστορία– τή διδασκαλία του σέ ἀνάμειξη στήν κατάρτιση τῶν Ἀναλυτικῶν φιλολόγους. προγραμμάτων τοῦ μαθήματος οὔτε στόν διορισμό καί τήν ἐπιλογή τῶν καθηγητῶν. Ἔτσι τό μάθημα τοῦ ΣΥΡΙΖΑ εἶναι ἕνα Ἡ διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας ἔχει μόνο τό διαθρησκειακό project με δυνατότητα δικαίωμα νά «παρακολουθεῖ τό δογματι- ἀπαλλαγῆς καί γιά τούς ὀρθόδοξους μα- κόν περιεχόμενον τῶν διά τά Σχολεῖα τῆς θητές. Μέ τόν τρόπο αὐτό ὁλοκληρώθηκε ἡ στόχευση ὅσων ἐπί Στοιχειώδους καί Μέσης Ἐκπαιδεύσεως δεκαετίες ἐπιδιώκουν προοριζομένων διδακτικῶν βιβλίων τοῦ τήν ὑποβάθμιση καί μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν»5. Συνεπῶς, τελικά τή διάλυση καί τό ἑλληνικό μάθημα δέν εἶναι ὁμολογιακό, τήν οὐσιαστική κατάρ- μέ τήν ἔννοια πού χρησιμοποιεῖται γιά νά γησή του. Βεβαίως, οἱ χαρακτηρίσει ἕνα μάθημα τοῦ ὁποίου τήν αὐτουργοί τῆς κατάστα- εὐθύνη ἔχουν οἱ θρησκευτικές κοινότητες, σης αὐτῆς ὑπόσχονταν ἀλλά ἔχει ὀρθόδοξο προσανατολισμό καί κύ- μάθημα ὑποχρεωτικό ριο ἀντικείμενο τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία. γιά ὅλους, ἀλλά ὅπως εἶναι γνωστό, στό χῶρο γ. Ἡ μέθοδος καί ὁ τρόπος διδασκαλίας αὐτό, τά ψέματα εἶναι τοῦ μαθήματος, ἔτσι ὅπως στοιχειοθετεῖται δεύτερη φύση. καί προσφέρεται στά μαθήματα τῆς Γενικῆς Παιδαγωγικῆς καί τῆς Διδακτικῆς τῶν Θρη- 2. Τά Θρησκευτικά σκευτικῶν, στίς ἀποκλειστικά ἁρμόδιες γιά τοῦ 2021 τήν κατάρτιση τῶν καθηγητῶν Θεολογικές σχολές, δέν ἔχει καμιά σχέση μέ ὁποιαδή- Ἡ νέα περίοδος τοῦ μαθήματος, μετά ποτε λογική κατηχητισμοῦ ἤ δογματικοῦ τήν πολύχρονη περιπέτεια πρέπει νά βασι- διαποτισμοῦ6. Οι διδάσκοντες τό μάθημα στεῖ στό παρακάτω πλαίσιο, πού εἶναι ἀπο- λύτως συμβατό μέ τίς ἀποφάσεις τοῦ ΣτΕ4: 5. Νόμος 590/1977, ἄρθρο 9 παρ. ε΄ (Καταστατικός Χάρτης τῆς Ἐκκλησίας.) α. Τό ἑλληνικό μάθημα ἔχει ὡς βασικό κορμό τή βαθύτερη γνωριμία μέ τήν ὀρθό- 6. Ἡ. Ρεράκη, «Τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν σήμερα», δοξη πίστη καί ζωή. Διδάσκονται ἀκόμη θέματα σχετικά με τίς ἄλλες χριστιανικές ἐκκλησίες καί ὁμολογίες, τά κυριότερα ἀπό τά ἄλλα θρησκεύματα, καθώς καί θέματα φιλοσοφίας, ἠθικῆς καί πολιτισμοῦ. Εἶναι, δηλαδή, ἕνα ὀρθόδοξο θεολογικό μάθημα πού ἀσχολεῖται, κατά τό δυνατόν, μέ ὅλους τούς τομεῖς τῆς θεολογικῆς ἐπιστήμης. 3. ΣτΠ, Δελτίο Τύπου: 17.11.2008. 4. ΣτΕ, ἀποφ. 1750 /2019, σκέψεις 15, 16. 107

διέπονται ἀπό τό ἦθος τοῦ διαλόγου καί τῆς σύγχρονες διδακτικές μέθοδοι, ἀνάλογα ἀνοιχτῆς συνείδησης. Με τό πνεῦμα αὐτό μέ τίς δυνατότητες καί τήν ὑποδομή τῶν τό μάθημα ἀπευθύνεται, ἐκτός ἀπό τούς σχολικῶν μονάδων. Ἡ ἐπιλογή τοῦ τρόπου ὀρθόδοξους, καί σέ ὅλους τούς καλοπρο- διδασκαλίας ἀνήκει στόν διδάσκοντα, ὁ αίρετους γονεῖς καί μαθητές, ἀνεξάρτητα ὁποῖος κρίνεται ἀπό τά μαθησιακά ἀποτε- ἀπό τίς θρησκευτικές καί φιλοσοφικές τους λέσματα, ὅπως ὁρίζουν οἱ ἀρχές τῆς σύγ- πεποιθήσεις, καί ζητᾶ νά τό ἀποδεχθοῦν ὡς χρονης διδακτικῆς. παιδεία ἐλευθερίας. στ. Ἐπειδή οἱ συνάδελφοι δέν ἀντέ- Τό ΣτΕ ἔκρινε ὅτι χουν ἄλλο νά γίνονται πειραματόζωα στίς ἡ καθιέρωση ἐμπνεύσεις μαθητευόμενων μάγων τῆς διαθρησκειακοῦ συμφορᾶς, τό νέο πρόγραμμα τοῦ μαθή- μαθήματος ματος πρέπει νά εἶναι ἁπλό καί σύντομο γιά τούς ὀρθόδοξους στή διατύπωση, μέ συγκεκριμένους ἐφι- παραβίασε κτούς μαθησιακούς στόχους, χωρίς περιττές τή συνταγματική ἀρχή ὁδηγίες καί λεπτομερειακές ὑποδείξεις ἔτσι τῆς ἰσότητας. ὥστε νά ἀφήνει μεγάλα περιθώρια στόν Καθηγητή καί τό Δάσκαλο νά χρησιμοποι- δ. Τά Θρησκευτικά εἶναι ἕνα μάθημα ήσει τίς γνώσεις, τή δημιουργικότητα καί ἰσότιμο μέ τά ὑπόλοιπα ὡς πρός τή διδα- τήν ἐμπειρία του. Τά ἐγχειρίδια πρέπει νά σκαλία καί τήν ἐξέταση, ὅπως ἐπιτάσσει καί εἶναι γλωσσικά καί ἐκφραστικά ἄψογα καί τό ΣτΕ7. Ὁρίζεται διδακτέα καί ἐξεταστέα νά ἐνσωματώνουν ὅλες τίς καλές πρακτικές ὕλη καί διανέμονται τά ἀντίστοιχα ἐγχει- διδασκαλίας, τῶν ὁποίων ἡ χρήση θά εἶναι ρίδια. Χρησιμοποιοῦνται γιά τή διδασκαλία στή διακριτική εὐχέρεια τοῦ διδάσκοντος. του ὅλες οἱ διδακτικές μέθοδοι (μετωπική διδασκαλία-διάλεξη, διάλογος, ἐρευνητικές ζ. Ἡ σύγχρονη τεχνολογία δίνει τίς δυ- ἐργασίες, δραστηριότητες) καί ὄχι μόνο οἱ νατότητες προσαρμογῆς τοῦ προγράμμα- βιωματικές-ἐρευνητικές. Μέ τόν τρόπο αὐτό τος καί τῶν βιβλίων σέ σύντομα χρονικά μπορεῖ νά ἐξεταστεῖ στό Λύκειο μέ Τράπεζα διαστήματα, μετά ἀπό ἀξιολόγηση. Αὐτό Θεμάτων, πράγμα ἀδύνατο μέ τό ἰσχῦον βεβαίως προϋποθέτει τή δημιουργία ἑνός πρόγραμμα. ὀργάνου πού θά ἀντικαταστήσει τό ἁμαρ- τωλό ΙΕΠ, στελεχωμένου μέ ἀξιοκρατικά καί ε. Στά νέα προγράμματα πού θά ἐκπο- ὄχι κομματικά κριτήρια, γιά νά μπορεῖ νά νηθοῦν θά γίνει ἀναδιάταξη τῆς ὕλης καί ὑποστηρίξει τό διδακτικό καί παιδαγωγικό θά ἐνταχθοῦν νέες διδακτικές ἑνότητες μέ ἔργο μαζί μέ τούς Σχολικούς Συμβούλους. θρησκειολογικό περιεχόμενο καί σύγχρονα Θά πρέπει, ἐπίσης, νά καταργηθοῦν οἱ δι- θέματα σέ ὅλες τίς τάξεις. Θά διευθετηθεῖ άφορες «ἐπιμορφώσεις» τοῦ ΕΣΠΑ καί νά ἡ διδακτέα ὕλη, ἔτσι ὥστε νά δοθεῖ χρόνος ἀντικατασταθοῦν μέ ἐτήσια ἐπιμόρφωση γιά συνεργατικές καί βιωματικές δραστη- καί μέ ὑποδειγματικές διδασκαλίες στά ριότητες καί θά χρησιμοποιηθοῦν ὅλες οἱ σχολεῖα μέ τήν εὐθύνη τῶν Σχ. Συμβούλων. Κοινωνία (2009), τ.1, 28. 3. Οἱ ἀπαλλαγές 7. ΣτΕ, ἀποφ. 1750 /2019, σκ. 15. Σύμφωνα μέ τίς ἀποφάσεις τοῦ ΣτΕ τό μάθημα εἶναι ὑποχρεωτικό γιά τούς ὀρθό- δοξους μαθητές καί δικαίωμα ἀπαλλαγῆς ἔχουν μόνο οἱ ἑτερόδοξοι, οἱ ἀλλόδοξοι καί 108

οἱ ἄθεοι. Τό δικαίωμα αὐτό ἀσκεῖται μέ τήν (καί σέ εὐρύτητα καί σέ βάθος) γιά τό ἔργο ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019 ἐπίκληση τῆς θρησκευτικῆς τους συνείδη- αὐτό. Ἡ ὕπαρξη ἐναλλακτικοῦ μαθήματος σης καί ὄχι ἁπλῶς τῆς συνείδησης, ὅπως θά περιορίσει τίς προσχηματικές ἀπαλλα- προτείνει ἡ ΑΠΔΠΧ. Εἶναι ἐπίσης γνωστό γές, ὅπως συμβαίνει στά κράτη πού αὐτό ἀπό τήν ἑλληνική καί εὐρωπαϊκή νομολογία διδάσκεται. Ἐνδεικτικά ἀναφέρουμε ὅτι στή ὅτι ἡ ἀπαλλαγή ἀπό τά Θρησκευτικά δέν Φινλανδία, μέ μοντέλο μαθήματος παρόμοιο συνιστᾶ δικαίωμα ἐπιλογῆς χωρίς προϋ- μέ τό ἑλληνικό, ὅπου τό 27% τῶν πολιτῶν ποθέσεις, ἀλλά προϋποθέτει σοβαρή καί δηλώνουν ἄθρησκοι, τό 92% τῶν μαθητῶν σπουδαία δήλωση (;) ὅτι ζητεῖται γιά λόγους παρακολουθεῖ τό Λουθηρανικό μάθημα, τό θρησκευτικῶν πεποιθήσεων. Ὁ ὅρος «πε- 1,5 τό ὀρθόδοξο, τό 1,7 τό Ἰσλαμικό καί τό ποιθήσεις», σύμφωνα μέ τήν νομολογία τοῦ 4,8 τό ἐναλλακτικό μάθημα Ἠθικῆς. Εὐρωπαϊκοῦ Δικαστηρίου Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου (ΕΔΔΑ) δέν εἶναι συνώνυμος μέ β. Εἶναι γνωστό ὅτι ἐδῶ καί πολλές δε- τίς λέξεις «γνῶμες» καί «ἰδέες». Ὡς πεποιθή- καετίες, ὁ νόμος προβλέπει τόν διορισμό σεις ὁρίζονται οἱ ἀντιλήψεις τοῦ ἀτόμου πού εἰδικοῦ δασκάλου γιά τό μάθημα τῶν θρη- συγκεντρώνουν ἕνα συγκεκριμένο ἐπαρκή σκευτικῶν στά σχολεῖα μέ ἱκανό ἀριθμό βαθμό πειστικότητας, σοβαρότητας, συνοχῆς ἑτερόδοξων ἤ ἀλλοδόξων μαθητῶν9. Ἐπί- καί σπουδαιότητας8. Συνεπῶς οἱ περιορισμοί σης ὁ ν. 1566 / ἄρ. 14, παρ.17 προβλέπει στίς ἀπαλλαγές διατηροῦνται ὡς ἔχουν. ὅτι μπορεῖ νά ἀνατίθεται ἠ διδασκαλία τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν σέ ἀξιόλο- 4. Τό ἐναλλακτικό γο ἀριθμό ἀλλόδοξων μαθητῶν τῶν σχο- μάθημα καί τά λείων τῆς δευτεροβάθμιας ἐκπαίδευσης, σέ ἰδιῶτες πού ἔχουν πτυχίο Θεολογικῆς μαθήματα ἄλλων σχολῆς ἀντίστοιχου δόγματος Α.Ε.Ι. τῆς θρησκευτικῶν ἀλλοδαπῆς καί ἀπολυτήριο ἑλληνικοῦ λυ- κοινοτήτων κείου ἤ ἑξατάξιου γυμνασίου. Βάσει τῶν προβλέψεων τοῦ παραπάνω νόμου καί τοῦ α. Η Πανελλήνια Ἕνωση Θεολόγων ἔχει ἑλληνοτουρκικοῦ μορφωτικοῦ πρωτοκόλλου προτείνει ἀπό καιρό, ὅπου συντρέχουν ὁρι- τοῦ 1968 λειτουργοῦν καί τά μειονοτικά σμένες προϋποθέσεις (κατώτερος ἀπαιτη- σχολεῖα τῆς Δυτικῆς Θράκης. Ἡ διδασκα- τός ἀριθμός μαθητῶν) καί προκειμένου νά λία τῶν Θρησκευτικῶν στά σχολεῖα αὐτά μήν ὑπάρχει ἡ ἔννοια τῆς ἀπαλλαγῆς, τήν γίνεται ἀπό ἐκπαιδευτικούς καί δέν διδά- εἰσαγωγή ἑνός ἐναλλακτικοῦ μαθήματος σκεται τό κοράνιο, ἀλλά τά βιβλία καί τό πολιτιστικοῦ, μέ στοιχεῖα ἱστορίας τῶν θρη- ἀναλυτικό πρόγραμμα τοῦ θρησκευτικοῦ σκειῶν, πολιτισμοῦ καί ἠθικῆς, τό ὁποῖο θά μαθήματος τῆς Τουρκίας10. Τό μάθημα αὐτό διδάσκονται παράλληλα, ὅσοι δέν παρακο- ἔχει τόν τίτλο «Θρησκευτικός πολιτισμός λουθοῦν τό ὀρθόδοξο μάθημα. Τό μάθημα καί Ἠθική» καί, σύμφωνα μέ τό ἀναλυ- αὐτό θά διδάσκεται, θά ἐξετάζεται καί θά τικό του πρόγραμμα, διδάσκεται μέ βάση βαθμολογεῖται κανονικά. Διδάσκοντες θά τίς ἀρχές τοῦ κοσμικοῦ κράτους καί τῆς πρέπει νά εἶναι οἱ Θεολόγοι καθηγητές τοῦ ἐλευθερίας τῆς συνείδησης, τῆς σκέψης καί κλάδου ΠΕ01, ἀφοῦ οἱ σπουδές τους στίς τῆς θρησκευτικῆς ἔκφρασης καί στοχεύει Θεολογικές Σχολές τούς καθιστοῦν ἱκανούς στήν προώθηση τῆς εἰρήνης καί τῆς ἀνεκτι- 8. Γιάννη Κτιστάκι, Θρησκευτική Ἐλευθερία καί Εὐρωπαϊ- 9. Ν όμοι 4862/1931, 3379/1955. κή Σύμβαση Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου, Ἀθήνα, σ. 61. 10. Ἀ. Χατζόπουλος, Ἡ θρησκευτική ἐκπαίδευση στά μειονοτικά σχολεῖα τῆς Θράκης, στήν ἱστοσελίδα www.theologika.gr. 109

κότητας, γι’ αὐτό καί παρέχει γνώσεις γιά Συμπέρασμα ὅλες τίς μεγάλες θρησκεῖες. Τά βιβλία, ὅπως καί τῶν ἄλλων κοινοτήτων, ἐλέγχονται καί Τό Νέο Μτθ πατάει γερά στήν παράδοση ἐγκρίνονται ἀπό τό Ὑπουργεῖο Παιδείας. Τό πού δημιούργησαν οἱ προηγούμενες γενιές καθεστώς αὐτό δέν ἄλλαξε ἀλλά ἐνισχύθηκε τῶν θεολόγων, εἶναι ἀνοιχτό καί ἀφουγκρά- ἐπί ΣΥΡΙΖΑ, γι’ αὐτό τό ΣτΕ ἔκρινε ὅτι ἡ ζεται τή σύγχρονη πραγματικότητα, ἐξε- καθιέρωση διαθρησκειακοῦ μαθήματος γιά λίσσεται καί βελτιώνεται ἀνάλογα μέ τίς τούς ὀρθόδοξους παραβίασε τή συνταγμα- ἀνάγκες τῶν μαθητῶν, δέ χάνει ὅμως τό τική ἀρχή τῆς ἰσότητας. Μέ βάση τήν ἴδια βασικό σκοπό καί λόγο τῆς ὕπαρξής του, ἀρχή ἡ ὀργάνωση μαθήματος γιά κάποια τόν ὁποῖο εὔστοχα διατυπώνουν οἱ Ἕλλη- θρησκευτική κοινότητα πρέπει νά γίνεται νες δικαστές: «Ἡ “ἀγωγή τῶν Ἑλλήνων”, μέ τίς ἴδιες προϋποθέσεις τοῦ ὀρθόδοξου. ὀφείλει, μεταξύ των ἄλλων, νά συμβάλλει στήν “ἀνάπτυξη τῆς ἐθνικῆς καί θρησκευτικῆς Συμπερασματικά, τό μάθημα δέν γίνε- τους συνείδησης”. Ὡς συμβάλλουσα δέ στήν ται προαιρετικό, δέν ἀπελευθερώνονται οἱ ἀπαλλαγές καί δέν θά μποῦν στά σχολεῖα ἰμάμηδες γιά νά διδάξουν τό κοράνι. Σέ “Ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνείδησης αὐτούς πού ἰσχυρίζονται τό ἀντίθετο, συνι- τῶν Ἑλλήνων”, νοεῖται ἡ ἀγωγή ἐκείνη πού στοῦμε τήν ἀνάγνωση τῶν ἀποφάσεων τοῦ ἔχει ὡς ἀντικείμενο νά εἰσαγάγει τούς μα- ΣτΕ καί τῆς κείμενης νομοθεσίας. Ἐπίσης, θητές καί νά τούς ἐξοικειώσει μέ τήν ἔννοια τή μελέτη τοῦ καθεστῶτος τοῦ μαθήματος τοῦ ἱεροῦ ὡς ἔγκυρης πρότασης νοηματο- στήν Εὐρώπη, γιά νά κατανοήσουν ὅτι τό δότησης τοῦ βίου. Καί δή, ὅπως ἡ πρόταση ὁμολογιακό μάθημα κυριαρχεῖ καί ὅτι τό αὐτή ἔχει διαμορφωθεῖ ἀπό τήν χριστιανική μάθημα πού ὑποστηρίζουν εἶναι ἄλλη μιά ὀρθοδοξία καί ἀναδειχθεῖ ἱστορικά στήν ἀποτυχημένη ἑλληνική πατέντα. Ἑλλάδα ὡς τό “ἐπικρατέστερο” τουτέστιν τό ἀμεσότερα ψηλαφητό, συλλογικό θρη- σκευτικό βίωμα»11. 11. ΣτΕ, ἀποφ. 1750 /2019, σκ. 17. 110

Η ΑΛΛΟΙΩΣΙΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ Τοῦ κ. Ἰωάννη Ἀγγελόπουλου, Θεολόγου, δρ. Θεολογίας, Δ/ντῆ Λυκείου Στὰ τέλη Σεπτεμβρίου 2019 θεσμικὲς θέσεις στὸ Παιδαγωγικὸ Ἰνστι- ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019 τοῦτο καὶ ἤρχισαν νὰ ἐπεξεργάζωνται καὶ ἐξεδόθησαν ἀπὸ τὸ Συμβούλιο τῆς Ἐπι- νὰ σχεδιάζουν τὴν ἀλλαγὴ τῆς φυσιογνω- κρατείας δύο σπουδαιότατες ἀποφάσεις μίας τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν σχετικὰ μὲ τὸ περιεχόμενο τοῦ μαθήματος ἀπὸ «κατηχητικό, μονοφωνικό» σὲ «ἀνοιχτὸ τῶν Θρησκευτικῶν. Μὲ τὶς ἀποφάσεις αὐτὲς καὶ πολυφωνικό». Κάποια χρονικὴ στιγμὴ (1749 καὶ 1750/2019) ἀκυρώθησαν, γιὰ δευ- ἐθεώρησαν ἐπιβεβλημένη τὴν ἵδρυσι ἑνὸς τέρα φορά1, τὰ προγράμματα σπουδῶν τοῦ νέου Συλλόγου Θεολόγων σὲ ἀντιδιαστολὴ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν α) γιὰ τὸ μὲ τὴν Πανελλήνια Ἕνωσι Θεολόγων, τὴν Δημοτικὸ - Γυμνάσιο καὶ β) γιὰ τὸ Λύκειο ὁποία ἐθεώρουν ὡς συντηρητικὴ καὶ ἀρτη- (Προγράμματα Γαβρόγλου)2. ριοσκληρωτική. Ὁ νέος Σύλλογος ἔλαβε τὴν ὀνομασία «Καιρός, γιὰ τὴν ἀναβάθμιση τοῦ Γιὰ τὴν πληροφόρησι τῶν ἀναγνωστῶν θρησκευτικοῦ μαθήματος». τοῦ περιοδικοῦ μας, ἀναφέρομε δι’ ὀλίγων τὴν προϊστορία τοῦ ζητήματος. Τὸ ἔτος 2011, μὲ ἀπορρόφησι εὐρωπαϊ- κοῦ κονδυλίου, συντάσσονται νέα, πιλοτικὰ Στὰ τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 1990 μία ἀρχικῶς, προγράμματα σπουδῶν τοῦ μαθή- ὁμὰς θεολόγων ἐκπαιδευτικῶν ἠθέλησε νὰ ματος τῶν Θρησκευτικῶν γιὰ τὸ Δημοτικὸ ἐκφράση τὸν προβληματισμὸ καὶ τὶς ἀνη- καὶ τὸ Γυμνάσιο. Μαζὶ μὲ τὰ προγράμματα συχίες τῶν θεολόγων τῆς ἕδρας γιὰ τὸν ἐξεδόθη καὶ Ὁδηγὸς τοῦ Ἐκπαιδευτικοῦ. Τὰ τρόπο καὶ τὸ περιεχόμενο τῆς διδασκαλίας πιλοτικὰ αὐτὰ προγράμματα εἰσήχθησαν τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν, κυρί- σὲ περιορισμένο ἀριθμὸ Δημοτικῶν Σχο- ως στὴν Μέση Ἐκπαίδευσι. Ἔγιναν τρεῖς λείων καὶ Γυμνασίων καὶ παρὰ τὶς ἐπιμορ- συναντήσεις-συνέδρια θεολόγων, ἡ πρώτη φωτικὲς συναντήσεις γιὰ τοὺς διδάσκοντες στὸν Βόλο, ἡ δευτέρα στὸ προσκύνημα τῆς καθηγητὲς καὶ δασκάλους εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς Παναγίας Σουμελᾶ καὶ ἡ τρίτη στὴν Ἀθήνα, ἀνέδειξαν τὰ μεθοδολογικά, παιδαγωγικὰ στὴν Γερμανικὴ Σχολή. Ἀπὸ τὶς τρεῖς συνα- καὶ θεολογικά τους προβλήματα. ντήσεις ἐξεδόθησαν τὰ Πρακτικὰ τῶν δύο3. Μέλη τῆς ὁμάδος τοῦ Βόλου κατέκτησαν Μὲ τὴν δημοσίευσι τῶν νέων αὐτῶν πι- λοτικῶν προγραμμάτων ἤρχισε μία διαρκῶς 1. Βλ. τὶς ἀποφάσεις ΣτΕ 660/2018 γιὰ τὸ Δημοτικὸ αὐξανομένη ἀντίδρασις ἀπὸ μεμονωμένα καὶ Γυμνάσιο καὶ 926/2018 γιὰ τὸ Λύκειο γιὰ τὰ πρόσωπα ἀρχικῶς κληρικῶν καὶ λαϊκῶν ἀντίστοιχα προγράμματα Φίλη. θεολόγων καὶ ἀπὸ τὴν Πανελλήνια Ἕνωσι Θεολόγων κατὰ δεύτερον. Οἱ ἀντιδράσεις 2. Ἀποφάσεις ΣτΕ 1749/2019 γιὰ τὸ Δημοτικὸ καὶ αὐτὲς εἶχαν τὴν μορφὴ ἀρθρογραφίας σὲ Γυμνάσιο καὶ 1750/2019 γιὰ τὸ Λύκειο. περιοδικὰ καὶ στὸ διαδίκτυο, στὴν ὁποία 3. Γιατί «Θρησκευτικά» σήμερα; ( Ἀθήνα: Δόμος, 2000) καὶ Θρησκευτικὴ Παιδεία καὶ σύγχρονη κοινωνία. Θέ- σεις καὶ ἀντιθέσεις (Ἀθήνα: Ἐν πλῷ, 2006). 111

ἐπεσημαίνοντο τὰ μεγάλα καὶ πολλὰ θεολο- μέχρις ὅτου τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 2016 ἐκδο- γικὰ ἀτοπήματα τῶν νέων προγραμμάτων θοῦν καὶ πάλι σὲ νέα ΦΕΚ μὲ τὴν ὑπογραφὴ σπουδῶν. Ἡ ἱστοσελὶς zoiforos.gr συνεκέ- τοῦ ὑπουργοῦ Παιδείας Νίκου Φίλη. Αὐτὰ ντρωσε ὅλα αὐτὰ τὰ ἄρθρα καὶ τὰ ἐκτύπωσε τὰ προγράμματα ἐχαρακτήρισε δημοσίως ὁ σὲ πολυσέλιδο τόμο, ἀποστέλλοντάς τον Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν «ἀπαράδεκτα καὶ σὲ πρόσωπα, τὰ ὁποῖα ἐκ τῆς θέσεώς τους ἐπικίνδυνα» καὶ ὑπῆρξε ἡ ἀφορμὴ γιὰ τὴν ἔπρεπε νὰ πληροφορηθοῦν γιὰ τὴν ἀλήθεια ἀποπομπὴ τοῦ ὑπουργοῦ ἀπὸ τὴν κυβέρ- τοῦ πράγματος. Τὰ προγράμματα αὐτὰ παρὰ νησι. Τὴν πρώτη χρονιὰ ὑπῆρχαν νέα προ- τὶς ἀντιδράσεις συνεχίσθησαν νὰ ἐφαρμό- γράμματα ἀλλὰ χωρὶς νέα βιβλία. Τὸ 2017 ζωνται σὲ κάποια σχολεῖα. ἐξετυπώθησαν τὰ νέα βιβλία, ὀνομαζόμενα Φάκελλοι μαθήματος. Ἐπιτροπὴ τῆς Ἐκκλη- Τὸ 2013 διεξήχθη στὴν Θεσσαλονίκη σίας τῆς Ἑλλάδος ἀνέλαβε τὴν ὑποχρέωσι ἕνα μεγάλο ἐπιστημονικὸ θεολογικὸ συνέ- νὰ μελετήση τὰ προγράμματα σπουδῶν καὶ δριο μὲ κύριο σκοπὸ τὴν κριτικὴ προσέγγι- νὰ εἰσηγηθῆ σχετικῶς γιὰ τὴν διόρθωσι τῶν σι καὶ τὴν θεολογικὴ ἀποδόμησι τοῦ νέου ἐσφαλμένων. Τὰ νέα προγράμματα τὰ ὁποῖα προγράμματος σπουδῶν. Τὰ Πρακτικὰ τοῦ ὑπέγραψε ὁ ὑπουργὸς Κώστας Γαβρόγλου Συνεδρίου ἐξεδόθησαν τὸ ἑπόμενο ἔτος σὲ ἐθεωρήθησαν ἀπὸ τὴν ἀνωτέρω Ἐπιτροπὴ ὀγκώδη τόμο4 καὶ ἀπεστάλησαν σὲ πρόσω- ὅτι συμπεριέλαβαν τὶς προτάσεις της καὶ ὅτι πα μὲ καίριες θέσεις στὸ Ὑπουργεῖο Παιδεί- ἐδιόρθωσαν τὰ παλαιότερα. Αὐτὰ τὰ προ- ας καὶ στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος. γράμματα ἀκυρώθησαν ἀπὸ τὶς πρόσφατες ἀποφάσεις τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας Οἱ συντάκτες τοῦ νέου προγράμματος ὡς ἀντισυνταγματικά, ἐπειδὴ δὲν ἐκφρά- ἀντέδρασαν σὲ αὐτὸ τὸ Συνέδριο μὲ μία ζουν τὴν ὀρθόδοξο πίστι καὶ ζωή. δική τους ἔκδοσι ἀναλόγου ὄγκου σελίδων γραμμένη ἀπὸ τοὺς ἰδίους καὶ ὑπογραφο- Γι’ αὐτὸ καὶ εἶναι ἀφ’ ἑνὸς μὲν ἰδιαιτέ- μένη ὡς Ὁμὰς ἐμπειρογνωμόνων5. Εἶναι ρως λυπηρὸ τὸ γεγονὸς θεολόγοι καὶ Ἐπί- χαρακτηριστικὸ ὅτι ἐλάχιστοι ἄλλοι, πλὴν σκοποι νὰ θεωροῦν τὰ ἀκυρωθέντα προ- τῶν συντακτῶν τοῦ νέου προγράμματος, γράμματα ὡς σύγχρονα καὶ ὀρθόδοξα καὶ τὰ ὑπερασπίσθησαν μὲ κείμενά τους. Συγ- ἀφ’ ἑτέρου ἐλπιδοφόρο ὅτι οἱ δικαστὲς τοῦ χρόνως προβαίνουν καὶ στὴν σύνταξι νέου Ἀνωτάτου Δικαστηρίου ὀρθοτόμησαν τὸν προγράμματος σπουδῶν γιὰ τὸ Λύκειο μὲ λόγον τῆς ἀληθείας. παρομοία φιλοσοφία καὶ σκεπτικὸ ὅπως καὶ στὸ προηγούμενο τοῦ Δημοτικοῦ - Γυμνα- Μετὰ τὴν ἔκθεσι τῶν ἀνωτέρω κατανοεῖ σίου. Τὰ προγράμματα αὐτὰ ἐξεδόθησαν ὁ καθένας ὅτι ἡ ἀλλοίωσις τοῦ μαθήματος σὲ ΦΕΚ ὡς νέα προγράμματα σπουδῶν γιὰ τῶν θρησκευτικῶν ἐσχεδιάσθη καὶ ὑλοποι- ὅλες τὶς βαθμίδες τὸν Ἰανουάριο τοῦ 2015 ήθη ἀπὸ κύκλους, οἱ ὁποῖοι ἐπιδιώκουν τὴν ἐπὶ ὑπουργίας Ἀνδρέου Λοβέρδου. Ἐπειδὴ ἀποχριστιανοποίησι τῆς ἑλληνικῆς παιδεί- ἐδημοσιεύθησαν στὸ μέσον τῆς σχολικῆς ας καὶ κοινωνίας καὶ ὅτι ἐὰν δὲν ὑπάρχη χρονιᾶς καὶ κυρίως ἐπειδὴ ὑπῆρξε κυβερ- συνεχὴς ἐπαγρύπνησις οἱ προσπάθειές νητικὴ ἀλλαγή, περιέπεσαν σὲ ἀδράνεια, τους πρόκειται νὰ ἐπαναληφθοῦν στὸ προ- σεχὲς μέλλον. 4. Σωτηρίου Μιχελουδάκη - Εὐαγγέλου Πεπέ (ἐπιμέ- λεια), Τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν. Προβληματισμοὶ - ἐπισημάνσεις - προτάσεις (Θεσσαλονίκη 2014). 5. Σταύρου Γιαγκάζογλου, Ἀθανασίου Νευροκοπλῆ, Γεωργίου Στριλιγκᾶ (ἐπιμέλεια), Τὰ Θρησκευτικὰ στὸ σύγχρονο σχολεῖο. Ὁ διάλογος καὶ ἡ κριτικὴ γιὰ τὸ νέο Πρόγραμμα Σπουδῶν στὰ Θρησκευτικὰ Δημοτικοῦ καὶ Γυμνασίου (Ἀθήνα: Ἁρμός, 2013). 112

ΠΡΟΣΩΠΟ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑ* Ὁ ὅρος «Πρόσωπο καί ἐκφράσεων. Ἡ Παιδεία μπορεῖ νά ἐκφρα- ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019 Παιδεία» δέν χρησιμοποιεῖτο ἐπί σθεῖ καί ὡς ἀγωγή, μπορεῖ νά ἐκφρασθεῖ ὡς μόρφωσις. Καί ἡ μόρφωσις θά ταίριαζε χρόνια, γιά τό Παιδαγωγικό ἰδεῶδες. περισσότερο ἴσως πρός τό πρόσωπον, πού Δέν χρησιμοποιοῦσαμε ἐπίσης τή λέξη εἶχε τήν μορφήν. Μόρφωσις ἄλλωστε εἶναι αὐτό, νά πάρει ἡ ψυχοσωματική ὕπαρξις «πρόσωπο» ἀλλά τίς λέξεις ἄνθρωπος, οἱ τοῦ ἀνθρώπου τήν μορφήν πού τῆς ταιριά- ἄνθρωποι, οἱ ἀξίες καί ἡ Παιδεία ἤ τά ζει. Λοιπόν ἐπαναλαμβάνω νά μήν ἀπολυ- ἀγαθά καί ἡ Παιδεία, ἀνθρωπολογία καί τοποιοῦμε τούς ὅρους καί τίς λέξεις. Αὐτό Παιδεία κ.λπ. πού εἶναι τό ἴδιο πράγμα κατ’ ἔχει σημασία καί γιά τή Θεολογία. οὐσίαν. Φαίνεται κι ἀπό τό πρόγραμμα τοῦ Συνεδρίου, ἡ δέ Καινή Διαθήκη χρησιμο- Π.χ. ἡ λέξις «ὁμοούσιος» εἶχε καταδικα- ποιεῖ ἑβδαμήντα περίπου φορές τή λέξη σθεῖ ὡς αἱρετική, ἀπό σύνοδον Ἐπισκόπων «πρόσωπο», ἀλλά οἱ πενήντα εἶναι μέ ἄλλη στήν Ἀντιόχεια. Ἄλλαξε τό νόημά της ἡ Α΄ σημασία ἀπό τή σημερινή. Ἔχει σχέση μέ Οἰκουμενική σύνοδος καί τήν ἐπέβαλε. Γι’ τή σημασία τῆς ἐποχῆς ἐκείνης: τήν ὄψιν, αὐτό ἐπαναλαμβάνω δέν πρέπει νά ἀπολυ- τήν μορφήν, ὄχι τήν ὁλότητα τήν ψυχοπνευ- τοποιοῦμε τούς ὅρους. ματικήν τοῦ ἀνθρώπου. Τώρα ἔρχομαι στό θέμα. Οἱ εἰσηγήσεις Ὁ ὅρος «Πρόσωπο καί Παιδεία» φαίνεται πού ἔγιναν ἔδειξαν ὅτι ὑπάρχει πάνω-κάτω νά εἶναι ἐπηρεασμένος ἀπό τίς σημερινές μακρά ἐξέλιξις εἰς τήν λέξιν «πρόσωπον». περσοναλιστικές ἀπόψεις πού ὑπάρχουν Ἀπό τή μορφή, ἀπό τή μάσκα, ἀπό τό προ- στήν Ψυχολογία, στή Φιλοσοφία καί στή σωπεῖον, μέχρι τίς νεώτερες περσοναλιστι- Θεολογία ἀκόμη. Νομίζω ὅτι δέν πρέπει νά κές θεωρίες, οἱ ὁποῖες μπορεῖ νά πεῖ κανείς ἀπολυτοποιοῦμε τούς ὅρους. Οἱ ὅροι εἶναι ὅτι ἔχουν ὁρισμένους σταθμούς στήν ἱστο- λέξεις καί οἱ λέξεις ἔχουν σημασία, ἡ ὁποία ρία. Πρῶτος σταθμός θά ἔλεγα εἶναι ὁ Βο- πολλές φορές μεταβάλλεται. Δέν πρέπει νά ήθιος, 5ος αἰ. ὁ ὁποῖος ἔλεγε ὅτι: “Persona ἀπολυτοποιοῦμε τούς ὅρους. Ὁ Μ. Ἀθανά- est natural rationalis individua substantia” σιος ἔλεγε χαρακτηριστικά «Οὐ πρότεραι (= Τό πρόσωπο εἶναι τῆς λογικῆς φύσεως τῶν οὐσιῶν αἱ λέξεις, ἀλλ’ αἱ οὐσίαι πρῶται καί δεύτεραι τούτων αἱ λέξεις». Τό κέντρον εἶναι ὁ ἄνθρωπος, γιατί «Ἄνθρωπός ἐστι ποίημα λογικόν κατ’ εἰκό- να γενόμενον τοῦ Κτίσαντος αὐτόν, κατ’ εἰκόνα Θεοῦ γέγονεν ἄνθρωπος». Καί γιά τήν Παιδεία ἐπίσης ὑπάρχει μιά πληθώρα * Ἐπί τῆς συζητήσεως τῆς σχετικῆς μέ τό νόημα τῆς Παιδείας, νομίζουμε ὅτι καθίσταται ἄκρως ἐπίκαι- ρη ἡ δημοσίευση τῆς ἀνωτέρω παρέμβασης τοῦ ἀειμνήστου ὁμοτίμου Κυπ/τοῦ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Παν. Ἀθηνῶν Ἐναγ. Θεοδώρου, σέ παλαιό- τερο Συνέδριο τῆς Χ.Ε.Ε.Λ., Ἡ παρέμβαση μέ κάποιες τροποποιήσεις, εἶναι ἀπό τό ἀπομαγνητοφωνημένο ἀρχεῖο τῆς Ἑνώσεώς μας. 113

ἡ ἀδιαίρετος οὐσία). Αὐτό ἐπέδρασε πάρα αφέρει τό ζητούμενον εἶναι νά βροῦμε τόν πολύ στήν ἀνάπτυξη τῶν νεωτέρων περ- κοινό παρονομαστή περί τοῦ προσώπου, σοναλιστικῶν θεωριῶν. τή συνισταμένη. Ἦρθε κατόπιν ὁ Θωμᾶς ὁ Ἀκινάτης, Κατά συνέπειαν, πρέπει τό πρόσωπο νά ὁ ὁποῖος καί αὐτός ἐπέδρασε πολύ στή ἔχει αὐτοσυνειδησία, νά ἔχει ὑπευθυνότητα, Δύση στήν διαμόρφωση τῶν περσοναλι- νά ἔχει πνευματικότητα, νά εἶναι σκεπτό- στικῶν θεωριῶν καί εἶπε: “Persona est per μενο. Ὁ Μάξ Σέλερ ἔλεγε ὅτι τό πρόσωπο se existere”, δηλαδή τό πρόσωπο εἶναι νά πρέπει νά εἶναι “ens amans” (= πρόσωπον εἶναι κανείς αὐτόνομος, νά ὑπάρχει αὐτο- ἀγαπῶν), νά ἔχει ἀγάπη, τότε μπορεῖ νά τελῶς, “per se unum” νά εἶναι ἕνας καθ’ ἔχει καί διαλογική ὕπαρξη ὁ ἄνθρωπος. Καί ἑαυτόν καί “per se agere” καί νά δρᾶ μέ τήν τό σπουδαιότερο, νά ἔχει “ordo amoris” (= ἐλευθέραν θέλησίν του πάλι μέ αὐτοπροσ- τάξη ἀγάπης), ὅπως ἐτόνισε ὁ Αὐγουστῖνος, διορισμόν καί αὐτοπροαίρετον ἐκλογήν καί αὐτά δηλαδή πού ἀγαπάει ὁ ἄνθρωπος νά ἀπόφασιν. Καί ἔρχονται οἱ νεώτερες περ- τά ἱεραρχεῖ, νά τά ταξινομεῖ. Ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώ- Καί ἐδῶ βρίσκεται τό θέμα τῆς ἱεραρχίας που, ὅταν ἔχει πνευ- τῶν ἀξιῶν, τῆς ὁποίας ἱεραρχίας ἡ ἐφαρμο- ματικό δαλτωνισμό, γή πρέπει νά εἶναι ὁ σκοπός τῆς Παιδείας. ἀξιολογική μυωπία καί τύφλωση, τότε Ἡ Παιδεία σ’ αὐτό ἀποβλέπει, στό νά ἀληθεύει πολλές κάνει τόν ἄνθρωπο ἀληθινά ἄνθρωπο, νά φορές ἐκεῖνο τό ὁποῖο ἐφαρμόζει τό γνήσιο ἀνθρωπιστικό ἰδεῶδες. ἔλεγεν ὁ Κύριος Νά ἐφαρμόζεται ἐκεῖνο τοῦ Μενάνδρου: «βλέπει ὁ ἄνθρωπος «Ὡς χαρίεν ἔστ’ ἄνθρωπος, ὅταν ἄνθρωπος καί δέν βλέπει ᾖ». Καί πότε ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἰδανικός καί ἀκούει καί ἄνθρωπος; Ὅταν ἀξιοποιήσει μέσα στόν δέν καταλαβαίνει». κοινωνικό βίο ὅλες τίς ἐκλεκτές προδιαθέ- σεις πού τοῦ ἔβαλε μέσα του ὁ Δημιουρ- σοναλιστικές θεωρίες τῆς διαλογικῆς φιλο- γός, πού τόν ἔπλασε κατ’ εἰκόνα Του καί σοφίας καί ὑποστηρίζουν ὅτι τό πρόσωπο καθ’ ὁμοίωσιν. Διότι Ἐκεῖνος εἶναι ἡ πηγή εἶναι κοινωνικόν, τό Ἐγώ τοῦ ἀνθρώπου ὅλων τῶν ἀγαθῶν. «Πᾶσα δόσις ἀγαθή καί πρέπει νά ἔχει ἀπέναντί του κάποιο Σύ, πᾶν δώρημα τέλειον ἄνωθέν ἐστι καταβαῖνον». εἴτε τό θεῖο εἴτε τό ἀνθρώπινο. Καί ἔρχεται Ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀξιολογικές προδιαθέσεις. καί ἡ Ἀξιολογική Φιλοσοφία μέ τόν Μάξ Αὐτές οἱ προδιαθέσεις εἶναι τρόπον τινά Σέλερ καί ἄλλους πού τονίζει τόν πνευμα- ἀνταύγειες τοῦ θείου φωτός, πού ἔρχονται τικό χαρακτήρα τοῦ προσώπου καί ὅτι τό ἐδῶ εἰς τόν κόσμον. πρόσωπον εἶναι ἀξιολογικόν ὄν προσανα- τολισμένο στίς διάφορες ἀξίες. Καί νομίζω Ὁ Θεός δέν εἶναι μόνο ὁ Ὤν, ἡ ὕψιστη ὅτι ἀπό ἄποψη παιδαγωγική πού μᾶς ἐνδι- ὀντολογική πραγματικότης, ἀλλά εἶναι καί ἡ ὑψίστη ἀξιολογική πραγματικότης. Εἶναι τό “summum bonum”, τό ὕψιστον ἀγαθόν. Ἀπό Αὐτόν ἀπορρέουν ὅλες οἱ ἀξιολογι- κές προδιαθέσεις, τίς ὁποῖες πρέπει νά καλλιεργήσει καί νά ἀναπτύξει ἡ Παιδεία κατά τρόπον ὅμως ἱεραρχημένον. Νά τίς συναναπτύξει, ὥστε νά μή ἀναπτύσσεται ἡ μία ὑπερτροφικά εἰς βάρος τῆς ἄλλης. Δέν πρέπει νά ἀναπτύσσονται οἱ ὑλικές 114

καί οἰκονομικές ἀξίες ὑπερτροφικά ἔναντι Ὁ Κύριος καί τίς βιολογικές ἀξίες, τίς τῶν πνευματικῶν, διότι ζητεῖται ἀνατροπή σωματικές, εὐλόγησε: ἦταν «ὁ ἰατρός τῶν τῶν ἀξιῶν. ψυχῶν καί τῶν σωμάτων», πολλές φορές θε- Ἐδῶ βρίσκεται τό μυστικό τῆς ἐπιτυχη- ράπευσεν ἀσθενεῖς. Ἦταν ὁ κοινωνικός μένης ΠΔέανιδθεάίαγςί,νἡουσμωεσἀτήπόἱκεροάσρμχοηι.σκιςαίτῶτίνς ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος συναναστρεφόταν ἀκό- ἀξιῶν. μα μέ τούς «τελῶνες, μέ τίς πόρνες, μέ τούς ὑλικές ἀξίες θά ἀγαπήσουμε καί τίς οἰκονο- ἁμαρτωλούς», γιά νά τούς ὁδηγήσει ἀπό τό μικές θά δεχθοῦμε. Ἄλλωστε τά προβλήματα σκοτάδι στό φῶς. Ἦταν γεμάτος ἀγάπη, τῶν ἀνθρώπων (μαθητῶν καί ἐκπαιδευ- ἐκήρυξε τήν ἀγάπη. Τίς γνωστικές ἀξίες τικῶν, γονέων κ.λπ.) ἀναφέρθηκαν σήμερα ἐκήρυξε μέ τό «ἐρευνᾶτε τάς γραφᾶς, ...αὗται σχετίζονται καί μέ τίς οἰκονομικές ἀξίες, τίς γάρ μαρτυροῦσι περί ἐμοῦ»4. «Γνώσεσθε τήν βιολογικές ἀξίες, τήν ὑγεία θά προβάλλομε, ἀλήθειαν»5, ἔλεγε. ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019 τή γνώση θά προβάλλομε, τίς γνωστικές ἀξίες, τό Ὡραῖο, τήν Ὀμορφιά, τήν Τέχνη Θά ἐρωτήσετε ἴσως: «κατέ- φάσκε καί θά προβάλλομε, τίς αἰσθητικές ἀξίες. Τήν τίς αἰσθητικές ἀξίες;». ἀγάπη στό συνάνθρωπό μας θά προβάλλομε μέ τίς κοινωνικές ἀξίες, τήν ἀγάπη πρός τήν Μάλιστα! Κι ἐκεῖνες. Ἦταν Ἐκεῖνος πού Πολιτεία καί τήν ἀνακαίνιση τῆς Πολιτείας μᾶς εἶπε: «καταμάθετε τά κρίνα τοῦ ἀγροῦ» θά προβάλλομε μέ τίς πολιτειακές ἀξίες. Τίς πόσο ὄμορφα εἶναι; «Οὐδέ Σολομῶν ἐν πάσῃ ἠθικές ἀξίες καί στήν κορυφή ὅλων τῶν τῇ δόξη αὐτοῦ περιεβάλετο ὡς ἕν τούτων»6. Καί ἀξιῶν τίς θρησκευτικές ἀξίες. Αὐτή εἶναι ἡ πόσον κυριολεκτοῦσε, ὅταν τό ἔλεγε αὐτό! ordo amoris (= ἡ τάξις τῆς ἀγάπης). Ἡ πηγή Διότι ἄν ἐξετάσομε τή βασιλική πορφύρα ὅλων τῶν ἀξιῶν εἶναι τό Ἅγιον, τό θεῖον. ὁποιουδήποτε Σολομῶντος κάτω ἀπό τό Αὐτά εἶναι ἡ σωστή Παιδεία. Δέν ὑπάρχει μακροσκόπιον, θά δοῦμε ἀκανόνιστα σχή- παιδεία ἔξω ἀπ’ τά πλαίσια αὐτά. Μόνο τότε ματα, ὅπως λέγουν οἱ εἰδικοί; Ἄν δοῦμε ὁ ἄνθρωπος θά γίνει ἀληθινά ἄνθρωπος. ὅμως καί τό πιό μικρό ἀγριολούλουδο κάτω Καί νά προσθέσω κάτι, πού ὅλοι ἔχουμε ἀπό τό μικροσκόπιο, θά θαυμάσομε τήν ὑπόψη μας, τό αἰώνιον πρότυπον, τό ἀΐδι- ἁρμονίαν τῶν σχημάτων. Στήν κυριολεξία ον πρότυπον τῆς Ἀγωγῆς καί τῆς Παιδείας λοιπόν «οὐδέ Σολομών περιεβάλετο ὡς ἕν εἶναι ὁ Κύριος. Ὁ Κύριος, τόν ὁποῖον πρέπει τούτων». Ἦταν ἐκεῖνος πού δέν ἀπηξίωσε νά μιμούμεθα κατά τήν ἀνθρωπίνην πλευ- νά δεχθεῖ τό πολύτιμο μύρο στά πόδια του. ράν τῆς ὑπάρξεώς Του, ἐνεσάρκωνε τήν Ἦταν ἐκεῖνος πού δέν ἀπηξίωσε νά φορεΐ ἱεραρχημένην κατάφασιν ὅλων τῶν ἀξιῶν. ὡραῖον χιτώνα, πολύτιμον, «ὑφαντόν δι’ Ὁ Κύριος καί τίς θρησκευτικές ἀξίες ἀνε- ὅλου»7, ὑφανθέντα ἀπό τά χέρια μιᾶς γυναι- γνώριξεν ὡς ἄνθρωπος, ὅταν διενυκτέρευεν κός. Ἦταν ἐκεῖνος πού γιά τελευταία φορά ἐν τῇ προσευχῇ καί ἐπικοινωνοῦσε μέ τόν ἤθελε νά συμφάγει μέ τούς μαθητάς του καί οὐράνιον πατέρα Του. Καί τίς ὑλικές ἀξίες νά τούς παραδώσει τό μυστήριον τῆς θείας εὐλογοῦσε, τόν σῖτον, τόν οἶνον, τό ἔλαι- κοινωνίας σέ «ἀνώγαιον μέγα ἐστρωμένον»8. ον, πολλαπλασίασε τούς πέντε ἄρτους καί Ἔστειλε ἀπό πρίν τούς μαθητάς του νά πη- ἐχόρτασε τούς πεντάκις χιλίους ἄνδρες ἐν γαίνουν νά τό εὐπρεπήσουν, γιά νά ὑπάρχει, τῇ ἐρήμῳ. Δεχόταν προσκλήσεις σέ φιλικά θά ἔλεγα, ἀκόμη ὁ κατάλληλος αἰσθητικός γεύματα καί ἑστιάσεις, ὥστε οἱ ἐχθροί Του διάκοσμος, ἐκεῖ ὅπου θά παρέδιδε τό μυστή- τόν χαρακτήριζαν ὡς «φάγον καί οἰνοπό- την»3. 4. Ἰω., 5, 39, 5. Ἰω., 8, 32. 3. Μτ., 11, 19, 6. Μτ., 6, 29. 7. Ἰω., 19, 23. 8. Μκ., 14, 15. 115

ριον τῆς θείας εὐχαριστίας ὁ Κύριος. Ἦταν ρώδης, τότε παραμορφώνει τά ἀντικείμενα καί ἠθικός ἄνθρωπος, ἦταν ὁ ἀναμάρτητος, τῆς ἀκτῆς, ἄλλοτε τά ἐπιμηκύνει, ἄλλοτε τά ὁ ἅγιος, ὁ ἀμίαντος, ὁ «κεχωρισμένος ἀπό ἐπιβραχύνει, ἄλλοτε τά καθιστᾶ τελείως ἀό- τῶν ἁμαρτωλῶν»9. Ἦταν ἐκεῖνος πού τολ- ρατα. Ἔτσι καί ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, ὅταν μοῦσε νά πεῖ: «Τίς ἐξ ὑμῶν ἐλέγχει μέ περί ἔχει πνευματικό δαλτωνισμό, ἀξιολογική ἁμαρτίας;»10. Καί πόσο κυριολεκτοῦσε, ὅταν μυωπία καί τύφλωση, τότε ἀληθεύει πολλές τό ἔλεγε αὐτό! Διότι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος εἶχε φορές ἐκεῖνο τό ὁποῖο ἔλεγεν ὁ Κύριος «βλέ- τόσον αὐστηρά κριτήρια, ὥστε νά λέγει ὅτι πει ὁ ἄνθρωπος καί δέν βλέπει καί ἀκούει μία ὀργή μπορεῖ νά ὁδηγήσει τόν ἄνθρωπο καί δέν καταλαβαίνει». Λοιπόν ὁ παιδαγω- σέ φόνο, ἐκεῖνος πού ἔλεγε ὅτι μιά πονηρή γός πρέπει νά εἶναι πρότυπον καταπολεμή- ματιά μπορεῖ νά προσάψει στόν ἄνθρωπο σεως ἀξιολογικοῦ δαλτωνισμοῦ. Νά μεταδί- τήν ἐνοχήν τῆς μοιχείας. Καί αὐτή ἡ ἁγιό- δει σωστά τή στάση ἀπέναντι στίς διάφορες της Του ἔλαμψεν τίς τελευταῖες του στιγμές ἀξίες. Διότι οἱ ἀξίες δέν συλλαμβάνονται πάνω στό σταυρό κατ’ ἀπαράμιλλον τρόπον. κυρίως μέ τή λογικήν, δέν εἶναι “ordres de Τίς δυσκολοτέρες ἀρετές πού ἐκήρυξε, μέ- la raison” (= τάξεις τῆς καρδιᾶς). Τίς ἀξίες χρι καί τή συγχώρηση τῶν ἐχθρῶν του, τήν τίς συλλαμβάνομε, ὅταν ἐκεῖνες πρῶτες ἀνά- ἔδειξε κατ’ ἀπαράμιλλον τρόπον. Ἑπομένως βουν μέσα μας τό φῶς τους. Ὅπως τό αὐτί εἶναι ὁ ἀπαράμιλλος ἄνθρωπος, τό αἰώνιον δέ συλλαμβάνει τά χρώματα καί τό μάτι δέ πρότυπον, εἰς τά ἴχνη τοῦ ὁποίου καλοῦνται συλλαμβάνει τούς ἀκουστικούς τόνους, ἔτσι νά ἀκολουθοῦν ὅλοι οἱ Παιδαγωγοί. Κάθε ἡ γνῶσις, ἡ διάνοια, δέν μπορεῖ νά συλλά- Παιδαγωγός πρέπει νά μπορεῖ νά λέγει βει τίς ἀξίες. Τίς ἀξίες πρέπει νά τίς δοῦμε στούς μαθητάς του κατά τινα τρόπον μαζί ν’ ἀκτινοβολοῦνται ἀπό ζωντανά πρότυπα μέ τόν ἀπ. Παῦλο «μιμηταί μου γίνεσθε καθώς καί συναισθηματικά νά μᾶς κερδίσουν νά κἀγώ Χριστοῦ»11. Ἡ μετάδοσις τῶν ἀξιῶν στραφοῦμε πρός αὐτές. Λοιπόν εὔχομαι δέν εἶναι γνωσιολογική, δέν εἶναι γνωστική, ὁλοψύχως ὅπως ἡ Παιδεία καλλιεργήσει ὅταν εἴπαμε ὅτι θά μεταδώσομε τίς ἀξίες. ὀρθά τό πρόσωπο τοῦ ἀνθρώπου, τό ὁποῖο Εἶναι συναισθηματική. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος γιά μένα ἔχει ὀντολογική διάσταση. Νά ὁδη- ζεῖ τίς διάφορες ἀξίες, ἡ ψυχή του δέν γήσει στήν ἀνάπτυξη τῆς προσωπικότητας, μοιάζει μέ τόν καθαρό ἐκεῖνο καθρέφτη, πού εἶναι ἡ δεοντολογική διάσταση καί νά πού μποροῦμε νά τή δοῦμε μπροστά του ἐναρμονίζει ὅλες τίς ἀξίες ὑπό τό φῶς τοῦ πιστά, ἀλλά μοιάζει σάν τήν ἐπιφάνεια τῆς Χριστοῦ εἰς τρόπον ὥστε καί διά παιδαγω- λίμνης ἤ τῆς θάλασσας πού εἶναι ἀνήσυχη, γούς καί διά παιδαγωγούμενους νά ἰσχύει ταραγμένη, κυματώδης, βρώμικη, βορβο- τό «τά πάντα καί ἐν πᾶσι Χριστός»12. 9. Ἑβρ., 7, 26. 12. Κολ., 3, 11. 10. Ἰω., 8, 46. 11. Α΄ Κορ., 11, 1. 116

Επιβεβλημένη ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019 και γόνιμη η συνεργασία εκπαιδευτικών με τους γονείς Τοῦ κ. Παύλου Ἀθ. Παλούκα, Θεολόγου, Ἐπιτ. Σχολικοῦ Συμβούλου Δ.Ε. 1. Ἀπαραίτητη ση, ἐπίδοση καί διαγωγή τῶν μαθητῶν ἡ συνεργασία τους1. Σχολείου - Γονέων Οἱ Σύλλογοι τῶν ἐκπαιδευτικῶν (καί τῶν Ὁ ἰσχύων ἀπό τό 1985 Ν. 1566/85, πού δύο βαθμίδων), στό πλαίσιο συνεργασίας ἀφορᾶ σέ ὅλα τά τῆς ἐκπαιδεύσεως, περι- Σχολείου - Γονέων, θά μποροῦσαν νά προ- λαμβάνει καί τήν ὑποχρέωση τοῦ ἐκπαι- σφέρουν θετικό ἔργο μέ εἰδικότερες ὁμιλίες δευτικοῦ νά συνεργάζεται καί μέ τούς γο- καί ἀνάπτυξη θεμάτων γιά: νεῖς τῶν μαθητῶν του. Μάλιστα ὁ ἐν λόγῳ • τά προβλήματα τῆς ἐφηβικῆς ἡλικίας καί νόμος ἔχει διευρύνει τόν ρόλο καί τή συμβολή τῶν γονέων στήν ὅλη σχολι- τούς κινδύνους πού ἀπειλοῦν τούς νέους κή διαδικασία. Ἡ συνεργασία, λοιπόν, τῶν μἀνααςρσχήιμσεμρόας,κAαIίDεἶSνακι..ἄπ.ο).λλοί (ναρκωτικά, ἐκπαιδευτικῶν μέ τούς γονεῖς γίνεται σέ • τήν ψυχολογία τοῦ ἐφήβου, τίς ἀντιδρά- δύο ἐπίπεδα: ἕνα ἀτομικό (σχέσεις ἑνός σμεπιεςρτιοφυορκάα.ί τήν τυχόν ἀποκλίνουσα συ- καθηγητῆ μέ τούς γονεῖς τῶν μαθητῶν) • τό ὑπερβολικό «φόρτωμα» τοῦ μαθητῆ κι ἕνα συλλογικό (σχέσεις τοῦ Συλλόγου σήμερα (πολλές ἐργασίες ἀπό τό σχολεῖο, Καθηγητῶν μέ τούς γονεῖς καί κηδεμόνες φροντιστήρια κ.ἄ.) μέ ἀποτέλεσμα τή στέ- τῶν μαθητῶν). Τό ἴδιο ἰσχύει, ἀντίστροφα, ρηση τοῦ ἐλεύθερου χρόνου γιά παιχνίδι καί γιά τούς γονεῖς, στούς ὁποίους μάλιστα • λκτόο.λγπἄικ.γ,χάμοέτςοστυυῶνπνέρπἐοξεβειλατήάτμσόαεἄωταγνχ..ος καί τά ψυχο- ἀναγνωρίζεται τό δικαίωμα νά ἔχουν λόγο • τόν ἐπαγγελματικό προσανατολισμό καί πάνω στή μόρφωση τῶν παιδιῶν τους. τδόέςπτροόυβςλ.ημα τῆς ἀνεργίας μετά τίς σπου- • γτόενἀεῶνενπ. ίτρεπτο ἐν πολλοῖς χάσμα τῶν Ἡ συνεργασία ἀμφοτέρων, Συλλόγου Γο- • τά τρέχοντα προβλήματα τοῦ Σχολείου νέων καί τοῦ Σχολείου, κρίνεται πολύ ἐποι- κοδομητική καί εὐεργετική γιά τά παιδιά, 1. Ἀπόφαση ΥΠΕΠΘ ὑπ’ ἀρ. Φ. 353.1/324/105657/ ἀφοῦ καλοῦνται νά ἀντιμετωπίσουν ἀπό Δ1/8-10-2002 (ΦΕΚ ἀρ. φ. 1340/τ.Β΄/16-10-2002), κοινοῦ μεγάλα προβλήματα σχετικά μέ τή ἄρθρο 39 § 12 καί ἄρθρο 28 § ζ). μάθηση καί τή συμπεριφορά τῶν μαθητῶν. Οἱ γονεῖς καί κηδεμόνες ἐνημερώνονται ὑποχρεωτικά ἀπό τό Σχολεῖο γιά τή φοίτη- 117

(κτηριακές ἐγκαταστάσεις, ἐλλείψεις, δυ- φοίτηση, τήν πρόοδο τῶν μαθητῶν καί τήν σκολία συνεργασίας κ.ἄ.). ἐν γένει συμπεριφορά τους μέσα στό σχο- λικό χῶρο. Ἡ ἐνημέρωση αὐτή τῶν γονέων Καί πολλά ἄλλα πού δέν συγκαταλέ- μπορεῖ νά γίνεται μέ δύο τρόπους: πρῶτον, γονται στόν κατάλογο τοῦτο καί ἴσως νά σέ προγραμματισμένη συγκέντρωσή τους ἔχουν κάποια ἰδιαιτερότητα σέ κάθε σχο- καί δεύτερον, μεμονωμένα (κατ’ ἰδίαν) ἀνά- λεῖο χωριστά. λογα μέ τίς περιπτώσεις καί τά ἰδιαίτερα προβλήματα πού παρουσιάζονται στή ροή 2. Πῶς καί γιά ποιά τοῦ σχολικοῦ χρόνου. θέματα νά ἐνημερώνει Ἐνδεικτικά, θά πρέπει νά ἐνημερώνει ὁ ἐκπαιδευτικός τούς γονεῖς γιά τά ἑξῆς θέματα: τους γονεῖς • Πῶς μαθαίνει τό παιδί νά μαθαίνει. • Πῶς ἐργάζεται στό μάθημα πού δι- Οἱ γονεῖς καί τό σχολεῖο εἶναι οἱ πλέον σημαντικοί παράγοντες, πού ἐπηρεάζουν τή δάσκει, καί τί στόχους ἐπιδιώκει νά μάθηση τῶν παιδιῶν καί καθορίζουν ἀποφα- πετύχει μ’ αὐτό (λ.χ. τί ἀπαιτήσεις μπο- σιστικά τήν ποιότητα αὐτῆς καί τό εὖρος της. ρεῖ νά ἔχει ἡ προσέγγιση κάθε μαθήμα- Ἐπιπλέον συμβάλλουν στήν ἐν γένει ψυχι- τος, τῆς κάθε εἰδικότητας, ἀνάλογα μέ τή κή, σωματική καί πνευματική ἀνάπτυξη τοῦ φύση του καί τίς ἰδιαιτερότητές του, ὅπως νέου ἀνθρώπου. Ἄρα πρέπει νά ὑπάρχει ἕνα π.χ. τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν). πλέγμα σχέσεων καί μιά προσπάθεια κοινή. • Πῶς πρέπει νά βοηθοῦν τό παιδί στό Τό σχολεῖο τό ἐκπροσωπεῖ ὁ ἐκπαιδευτικός/ σπίτι στά μαθήματα τῆς ἑπόμενης δάσκαλος, στόν ὁποῖο προσωποποιεῖται ἡ μέρας (π.χ. νά βοηθοῦν τόν μαθητή, ὄχι εὐθύνη ἔναντι τῶν παιδιῶν, τῶν γονέων καί ὅμως νά τοῦ παρέχουν ἕτοιμες τίς ἐργα- τῆς κοινωνίας γενικότερα. σίες γιά τό σχολεῖο). • Ποιό εἶναι τό ἐπίπεδο τῆς τάξης πού Ὁ ἐκπαιδευτικός, εἴπαμε καί πιό πάνω, συγκαταλέγεται καί τό παιδί τους (λ.χ. ὀφείλει νά ἐνημερώνει τούς γονεῖς γιά τή ἄν κινεῖται «ψηλά», ὁπότε ὑπάρχει ἡ εὐγε- νής ἅμιλλα). • Ποιά βοηθήματα μποροῦν νά συμ- βουλεύονται οἱ γονεῖς καί τά παιδιά τους στό σπίτι (λ.χ. Λεξικά, βιβλία – πη- γές, λογοτεχνία, ἐπιστημονικά βιβλία κα- θοδηγητικά γιά τούς γονεῖς κ.ἄ.). • Πῶς μποροῦν νά βοηθήσουν οἱ γο- νεῖς τό πρόβλημα τῆς ἐπιλεκτικῆς παρουσίας-ἀπουσίας (κατά τή συνθι- σμένη ἔκφραση τῆς «κοπάνας») ἀπό τό σχολεῖο… Πῶς νά τό μάθουν τό παιδί τους ἤ καλύ- τερα πῶς νά τό πείσουν νά μήν ἀπουσι- άζει χωρίς ἰδιαίτερο σοβαρό λόγο ἀπό τό σχολεῖο (λ.χ. ἀσθένειας). Καί ἄν ἀπουσιάσει δικαιολογημένα, πῶς νά συμπληρώσει τά μαθήματα πού ἔχασε, καί ὅτι πρέπει νά τά ἀναπληρώσει, γιά νά μή τοῦ μείνουν κενά καί κατόπιν δέν 118

καταλαβαίνει τά ἑπόμενα, ἀφοῦ ἡ δομή ματα τοῦ πολιτισμοῦ ὡς ἐλεύθεροι ἀνε- ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019 τῆς ὕλης τῶν μαθημάτων ἔχει κάποια ξάρτητοι καί ὑπεύθυνοι πολίτες! ἀλληλουχία ἐννοιῶν. Πέραν τούτου πρέπει νά μάθει ὁ μαθητής, 3. Ποιά τά κυριότερα ὅτι ἔχει εὐθύνη ἀπέναντι στήν ἀνελλιπή προβλήματα στίς σχέσεις φοίτησή του στό καθημερινό πρόγραμμα τοῦ σχολείου. Καλλιεργεῖται ἔτσι καί ἡ καθηγητῶν - γονέων κοινωνικοποίησή του. καί πῶς ἀντιμετωπίζονται • Κοινωνικοποιεῖται, ἐπίσης, ὁ μαθητής, ὅταν μαθαίνει ἀπό τά παιδικά του α. Ἡ συμπεριφορά τῶν ἐκπαιδευτικῶν ἀκόμη χρόνια, στήν πειθαρχία, στήν στούς γονεῖς τήρηση τῶν νόμων, τήν εὐταξία, τήν εὐπρέπεια, τόν σεβασμό τοῦ προσώ- α1. Ἀρνητική – κακή συμπεριφορά που τῶν ἄλλων, τήν καθαριότητα κ.ἄ. Μιά βασική αἰτία, πού δέν λειτουργοῦν Ἔτσι, λ.χ. δέν θά ἀντιδράσουν οἱ γονεῖς καί δέν θά διαμαρτυρηθοῦν, γιατί βά- σωστά οἱ διαπροσωπικές σχέσεις (διατα- λαμε τά παιδιά τους γιά νά καθαρίσουν ράσσονται) καθηγητῶν - γονέων, εἶναι ἡ τόν σχολικό περιβάλλοντα χῶρο ἤ γιατί κακή συμπεριφορά ὁρισμένων ἐκπαιδευ- «τιμωρήθηκε» μαθητής παιδαγωγικά γιά τικῶν στούς γονεῖς, πού ἐπισκέπτονται ἀπρεπῆ συμπεριφορά πρός τόν καθηγητή/ τό σχολεῖο γιά νά ζητήσουν πληροφορίες δάσκαλο ἤ τόν συμμαθητή του. γιά τά παιδιά τους. Αὐτή ἡ συμπεριφορά Ἀκόμη, ὁ γονιός μπορεῖ νά συνεργασθεῖ ἀποτελεῖ σημαντική αἰτία συγκρούσεων κάλλιστα καί θαυμάσια μέ τούς Καθηγη- γονέων - καθηγητῶν. τές τοῦ παιδιοῦ του, ὅπως: – Νά τούς ἐνημερώσει γιά τυχόν ὑπάρ- Πολλοί γονεῖς, δηλαδή, ἔρχονται στό σχολεῖο, χαιρετοῦν εὐγενέστατα –μερικοί χοντα προβλήματα στήν οἰκογένειά του δέ ντρέπονται– συστέλλονται ἀπευθυνό- (ψυχολογικά, οἰκονομικά, ἀσθένεια, χω- μενοι δειλά-δειλά (ἰδίως στά σχολεῖα τῶν ρισμένοι γονεῖς κ.ἄ.) πού ἐπηρεάζουν ἐπαρχιακῶν κωμοπόλεων) στούς καθηγητές ἀρνητικά το παιδί στήν ψυχολογία του τῶν παιδιῶν τους καί ζητοῦν πληροφορίες. καί στήν ἐπίδοσή του. – Ν ά συζητήσουν, στό πλαίσιο τῶν κει- Μερικές λοιπόν φορές συναντοῦν ἕναν μένων διατάξεων, γιά τήν ἐπίδοση καί ἀπαθέστατο καθηγητή, πού μιλάει ἀπό θέ- τή διαγωγή τοῦ παιδιοῦ στό σχολεῖο. σεως ἰσχύος καί –τό σπουδαιότερο– ἀντί – Ν ά ἀναζητήσουν ἀπό κοινοῦ (γονιός νά εἶναι σαφής καί οὐσιαστικός στίς πλη- - καθηγητής) τά αἴτια τῆς ἀπότομης/ ροφορίες του, δίνει γενικές καί ἀόριστες ξαφνικῆς ἀδιαφορίας τοῦ μαθητῆ στά πληροφορίες». μαθήματα, τίς συχνές ἀπουσίες του ἀπό τό σχολεῖο, τό ἐριστικό ἤ μελαγχολικό Χωρίς ἀμφιβολία, αὐτή ἡ στάση τοῦ κα- ὕφος πού παρουσιάζει κ.λπ. θηγητῆ εἶναι ἀπορριπτέα καί καταδικαστέα. Ὡς ἀπώτερος στόχος τοῦ σχολείου καί α2. Ἡ καλή, ἐνδεδειγμένη τῆς οἰκογένειας, ἐπιβάλλεται νά τίθεται ἡ σωστή ἐκπαίδευση τῶν νέων, ὥστε καί πρέπουσα συμπεριφορά ἐκεῖνοι νά καταστοῦν ἱκανοί, ἐργαζόμε- Καθηγητῶν στούς γονεῖς νοι συστηματικά καί προγραμματίζοντας Ἕνας, λοιπόν, σωστός καί εὐγενής ἐκπαι- μέ σύνεση καί γνώση τή ζωή τους, νά δευτικός ξέρει πῶς νά φέρεται καί πῶς νά ἀπολαμβάνουν τά ἀγαθά καί τά ἐπιτεύγ- ἀντιμετωπίζει τούς γονεῖς τῶν παιδιῶν. Ἡ ὑποδοχή τῶν κατεχομένων ἀπό ἀγω- νία γονέων καί κηδεμόνων πρέπει νά γί- 119

νεται μέ προθυμία, εὐγένεια, σεβασμό τό παιδί του (κάποιο καλό θά ἔχει κι ἄν καί προσήνεια. Μή «ξεσηκώνουμε» τή δέν εἶναι τέλειο) καί γιά τόν ἴδιο τόν γο- συμπεριφορά κάποιων ἄλλων δημοσίων νιό. Θά ποῦμε, λοιπόν, ἕνα καλό λόγο, νά ὑπαλλήλων, πού δέν εἶναι λίγες οἱ φορές, ἱκανοποιήσουμε τούς γονεῖς τοῦ παιδιοῦ, πού συμπεριφέρονται σκαιότατα στόν πο- πού σίγουρα θά ποῦνε αὐθόρμητα: «Τό λίτη σάν σατραπίσκοι, δέν τόν ὑπολογίζουν, ἀγαπάει τό παιδί μου καί ἐνδιαφέρεται…». ἀδιαφοροῦν καί καθυστεροῦν στήν ἐξυ- Κατανόηση εἶναι, νά πεῖ ὁ καθηγητής: «Ἄ! πηρέτησή του. Ἀλλά πρέπει, νά δείχνουμε εἶναι πολύ καλό, πολύ προσεκτικό καί φιλό- καλή συμπεριφορά, ὅπως ἁρμόζει σέ πνευ- τιμο παιδί. Βέβαια, ὑπάρχουν καί κάποιες ματικούς καί μορφωμένους ἀνθρώπους. ἐλλείψεις, ἔχουμε καί περιθώριο βελτιώσεως… Ἐρχόμενοι λοιπόν οἱ γονεῖς στό σχολεῖο, ἀλλά θά τό βοηθήσετε καί σεῖς, σάν γονεῖς, ἄς τούς προσφέρουμε κάθισμα καί νά τούς θά τό βοηθήσει καί τό Σχολεῖο ὅσο μπορεῖ». δοῦμε χωρίς καθυστέρηση, γιατί καί αὐτῶν • Νά χαιρετοῦμε τούς γονεῖς, ὅποιοι κι ἄν μπορεῖ νά εἶναι περιορισμένος ὁ χρόνος εἶναι αὐτοί, ὅ,τι κι ἄν φορᾶνε, ὅ,τι κι ἄν ἀπουσίας ἀπό τή δουλειά ἤ τό σπίτι τους. πιστεύουν…, μέ εὐγένεια. Καί στό δρόμο ἄν τούς συναντήσουμε, πάλι εὐγενικά Οἱ ἀπαντήσεις πρός τούς γονεῖς νά εἶναι καί πρόθυμα νά τούς χαιρετίσουμε καί «σαφεῖς, συγκεκριμένες καί χωρίς ἄσκοπες πα- νά ρωτήσουμε γιά τόν μαθητή, τί κάνει, ραπομπές σέ ἄλλους συναδέλφους». Ἄν δέν πού βρίσκεται κ.λπ. Αὐτή ἡ στάση εἶναι μπορεῖ νά ἱκανοποιηθεῖ ἕνα αἴτημά τους, καί ἀπόδοση τιμῆς. Ἡ τιμή, ἡ ἀπόδοση τότε ἄς δοθοῦν ἐπαρκεῖς ἐξηγήσεις καί ἄς τῆς τιμῆς, ὅτι καί τό παιδί μου τό ἀγαπᾶ ἀποφεύγονται οἱ ἀντεγκλήσεις, οἱ ἀντιδι- ὁ καθηγητής, κι ἐμένα μέ σέβεται καί μέ κίες καί πολύ περισσότερο οἱ προσωπι- ἐκτιμᾶ. Αὐτό εἶναι τό ὑπόβαθρο, ὁ σεβα- κές προστριβές. Μερικοί γονεῖς πού εἶναι σμός, ἡ εὐγένεια, ἡ κατανόηση, ἡ προθυ- ἀπό τή φύση τους ἐριστικοί, φλύαροι καί μία καί … ἡ τιμή. Γιά νά προχωρήσουμε προκατειλημμένοι, ἔρχονται μέ πρόθεση στήν ἱκανοποίηση τοῦ γονιοῦ. νά μαλώσουν καί νά μειώσουν κάποιον • Νά προσφέρουμε ἱκανοποίηση στόν ἐκπαιδευτικό (διότι λ.χ. ἀδίκησε στή βαθ- γονέα. Δηλαδή, νά βλέπει τό παιδί του μολογία τό παιδί του). νά προάγεται, νά ἀναπτύσσεται στά Γράμ- ματα, νά ἔχει πάρει ἀγωγή, νά σέβεται Ἐδῶ χρειάζεται νά δείξει ὁ ἐκπαιδευτι- γονεῖς καί δασκάλους. Αὐτό εἶναι μιά κός τήν ἀρετή τῆς αὐτοκυριαρχίας του, νά ἱκανοποίηση καί ὀφείλεται στήν ἀγαστή σταματήσει εὐγενικά τόν διάλογο μέ τόν συνεργασία ἐκπαιδευτικῶν καί γονιῶν. γονέα καί νά τόν παραπέμψει στόν Διευ- Εἶναι ἱκανοποίηση, νά συντελοῦν οἱ θυντή τοῦ Σχολείου. ἐκπαιδευτικοί στήν προσπάθεια τῶν γο- νέων γιά οἰκοδόμηση τοῦ χαρακτήρα τῶν Ἀνακεφαλαιωτικά θά λέγαμε ὅτι τά κυρι- παιδιῶν, καί νά τούς βεβαιώνουν, ὅτι τά ότερα στοιχεῖα καλῆς συμπεριφορᾶς εἶναι παιδιά τους θά ἐξελιχθοῦν καλά. τά ἀκόλουθα: • Νά προσφέρουμε βοήθεια παιδαγω- • Οἱ ἐκπαιδευτικοί νά συμπεριφέρονται μέ γική καί μιά βοήθεια ἠθική, πού τήν ἔχουν ἀνάγκη οἱ γονεῖς, οἱ ὁποῖοι εἶναι σεβασμό, μέ εὐγένεια ἔναντι τῆς προσω- φορτωμένοι ἀπό τόσες βιοτικές καί κο- πικότητας τοῦ γονιοῦ. σμικές φροντίδες, καί στά παιδιά τους • Μέ σεβασμό ἀλλά καί πολλή κατανόηση. δέν ἐπαρκοῦν νά δώσουν τόση προσοχή. • Γιά τόν γονιό τό καλύτερο παιδί τοῦ κό- Ἄλλωστε, αὐτό εἶναι τό παράπονο τῶν πε- σμου εἶναι τό δικό του. Γι’ αὐτό, ὁ γο- ρισσοτέρων παιδιῶν στή σημερινή ἐποχή. νιός ἐρχόμενος σέ ἐπικοινωνία μέ τόν ἐκπαιδευτικό, περιμένει ν’ ἀκούσει ἕναν λόγο ἐνθαρρυντικό/ἐνισχυτικό, καί γιά 120

• Δέν εἶναι σπουδαία ἡ βοήθεια πρός τούς Ὡς συμπέρασμα ὅλων των ἀνωτέρω ἄς ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019 ἄπειρους καί πολυάσχολους γονεῖς, ἄν ἐπισημανθεῖ ἡ νέα σχέση πού πρέπει νά ποῦν οἱ ἐκπαιδευτικοί / παιδαγωγοί στόν διέπει σήμερα γονιό, δάσκαλο καί μαθητή, πατέρα καί στή μητέρα, ὅτι τό σπουδαι- ὅπως ἀκριβῶς τήν περιέγραψε σύγχρονος ότερο ἀπ’ ὅλα εἶναι ἡ ἐπικοινωνία μέ τό διευθυντής Γυμνασίου σέ παιδαγωγική συ- παιδί, εἶναι ἡ ἀγκαλιά καί τό φιλί στό νάντηση μέ τούς γονεῖς: παιδί; – Σήμερα ἡ ἀνατροφή τοῦ παιδιοῦ ἀπαιτεῖ β. Τ ό πρόβλημα τῆς ἄδικης ὑπομονή, ἐπιμονή, ἀγάπη, διάλογο καί δύναμη βαθμολογίας ψυχῆς. Εἶναι σύνηθες φαινόμενο πλέον, καί Ὁ αὐτοσεβασμός καί ἡ γλυκύτητα ἔχουν κάτω ἀπό τό πνεῦμα τοῦ κυνηγιοῦ τῆς μεγαλύτερη ἐπίδραση ἀπό τόν φόβο ἤ τήν ὑψηλῆς βαθμολογίας, ὅτι πολλοί γονεῖς, αὐστηρότητα. Ὁ δάσκαλος καί ὁ γονιός ἐκεῖνος, ἐπηρεασμένοι ἀπό τά παιδιά τους, νομί- πού στηρίζει τό κύρος του στή βία, πρέπει νά ζουν ὅτι τά ἔχουν ἀδικήσει οἱ καθηγητές θεωρηθεῖ ὅτι ἔχει χρεωκοπήσει. Οἱ σχέσεις στή βαθμολογία. δασκάλου καί γονιοῦ μέ τόν μαθητή θά πρέπει νά στηρίζονται στήν εἰλικρίνεια καί τή γνησι- Ἔτσι, διαμαρτύρονται στόν καθηγητή, ότητα, στή νηφαλιότητα καί τή δικαιοσύνη, καί μάλιστα σέ ἔντονο ὕφος μερικές φο- στήν καταδεχτικότητα καί τή φιλοτιμία, στήν ρές, νομίζοντας ὅτι ἔχει προσωπικά μέ τό καλοσύνη καί τήν ἀνθρωπιά, στήν κατανόηση παιδί τους, ὅτι τό ἔχει «βάλει στό μάτι», ὅτι καί τήν παραδοχή. τό «κυνηγάει» κ.τ.ὅ. Ἀπαιτεῖται μιά καινούρια σχέση, ἡ ὁποία Ὁπωσδήποτε αὐτοῦ τοῦ εἴδους τά προ- θά ἀντανακλᾶ τήν ἀμοιβαία ἐμπιστοσύνη καί βλήματα δηλητηριάζουν τίς σχέσεις γονέων τόν ἀμοιβαῖο σεβασμό. - καθηγητῶν. Πρέπει τό παιδί νά νιώθει πάντα ὅτι εἴμα- Ὁ καθηγητής πάντως ἄς μή πέσει στό στε φίλοι του, ἀλλά καί ὅτι δέν πρόκειται νά ἐπίπεδό τους, καί ὡς πνευματικός καί μορ- ἀνεχθοῦμε ὁρισμένα εἴδη συμπεριφορᾶς. Τό φωμένος ἄνθρωπος, ἄς δείξει ἀνωτερότητα. σπίτι καί τό σχολεῖο πρέπει νά εἶναι χῶροι ἐκπαίδευσης ἐλευθέρων Ἀνθρώπων. Δέν εἶναι πρέπον νά κατέβει ὁ ἐκπαι- δευτικός στό ἐπίπεδο τοῦ ὁποιουδήποτε Οἱ ἀληθινοί δάσκαλοι διαμορφώνουν τό γονιοῦ, ὁ ὁποῖος τοῦ φέρθηκε μέ ἄσχημο χαρακτήρα καί καλλιεργοῦν τήν ψυχή τοῦ τρόπο. Πρέπει νά ἐξετάσει μέ προσοχή τήν παιδιοῦ. περίπτωση καί ἄν ἔκανε λάθος, νά τό ὁμο- λογήσει. Δέν ἐπιτρέπονται ἀντιπάθειες μέ Οἱ ἀληθινοί γονεῖς ἕνα δρόμο γνωρίζουν, τούς μαθητές μας σέ τέτοιες περιπτώσεις. τό δρόμο τῆς θυσίας! Ἄν δέν εἴμαστε σέ θέση νά τούς συγχωρή- σουμε, δέν τούς ἀγαπᾶμε ἀληθινά. Τό ἔργο τοῦ Παιδαγωγοῦ εἴτε εἶναι Δάσκα- λος, εἴτε εἶναι Πατέρας, εἴτε εἶναι Μητέρα εἶναι Οἱ καθηγητές/παιδαγωγοί πρέπει νά ἕνα: νά βελτιώνει, νά θεραπεύει, νά σώζει. Τό ἐνεργοῦν κατά τέτοιο τρόπο, ὥστε ὁ κάθε παιδί διαπαιδαγωγεῖται ὄχι μονάχα ἀπό φω- γονιός νά ἔχει συνειδητοποιήσει καλά ὅτι τισμένους δασκάλους, ἀλλά καί ἀπό ὁλοκλη- κοντά τους θά βρεῖ «τόν συμπαραστάτη, τόν ρωμένους γονεῖς. παιδαγωγό, τόν σύμβουλο». 121

Ο ΑΙΣΩΠΟΣ, ΜΕΓΑΣ ΜΥΘΟΠΟΙΟΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ Τοῦ κ. Κωνσταντίνου Ρίζου, Οἰκονομολόγου, πρ. Σχολ. Συμβ. Οἰκον/γων Η ζωή του κάνουν ἐπίσης, µεταξύ ἄλλων, ὁ Πλάτων4, ὁ Διόδωρος Σικελιώτης5, ὁ Ἠρόδοτος6 καί Ὁ Αἴσωπος ὑπῆρξε ὁ µεγαλύτερος καί ὁ Ἀριστοφάνης7. γνωστότερος µυθογράφος παγκοσµίως. Οἱ πληροφορίες γι’ αὐτόν συµπλέκουν τό µύθο Ὁ Αἴσωπος ἦταν κατά τήν ὄψη δυσµορ- µέ τήν ἱστορία. Λέγεται ὅτι γεννήθηκε τό φος, καθότι µαυριδερός, καµπούρης, μέ με- 625 π.Χ. Ὅπως µέ τόν Ὅµηρο, ἔτσι καί γάλη κοιλιά, τραυλός, κοντόλαιµος, στραβο- µέ τόν Αἴσωπο πολλές πόλεις καί χῶρες πόδης, µέ ἐξογκωµένο κεφάλι καί µέ πλα- διεκδικοῦν τήν καταγωγή του. Ἄλλοι λένε κουτσωτή µύτη. Ἐπίσης, εἶχε ἀφωνία, ἀρχι- ὅτι γεννήθηκε στή Φρυγία (περιοχή τῆς κά, ἀλλά κατά «θαυµαστό» τρόπο ἀνέκτησε σηµερινῆς βορειοκεντρικῆς Τουρκίας), τή φωνή του. Σέ ἀντίθεση µέ τήν ἐξωτερική ἄλλοι στή Σάµο, στή Θράκη, στίς Σάρδεις, του δυσµορφία, ἦταν πολύ εὐφυής, ὀξυδερ- στήν Αἴγυπτο ἤ σέ περιοχές τῆς Ἀφρικῆς, κής καί ἑτοιµόλογος. Αὐτό ἀποδεικνύεται ὅπως τήν Αἰθιοπία. ἀπό διάφορα ἀνέκδοτα πού καταγράφουν οἱ βιογράφοι του. Εἶναι χαρακτηριστικός ὁ Ὁρισµένοι ἀµφισβητοῦν καί τήν ἴδια τήν ἀκόλουθος διάλογος τοῦ Αἰσώπου µέ τόν ὕπαρξή του. Ὡστόσο, ὑπάρχουν µαρτυρίες φιλόσοφο Ξάνθο, ὅταν ἐκεῖνος θέλησε νά πολλῶν ἀρχαίων συγγραφέων. Ὁ Διογένης1 τόν ἀγοράσει ὡς δοῦλο. ὁ Λαέρτιος ἀναφέρει ὅτι ὁ Αἴσωπος ἤκµασε κατά τήν 52η Ὀλυµπιάδα. Ὁ Πλούταρχος Ὁ Ξάνθος, ὅταν θέλησε νά ἀγοράσει στό ἔργο του «Βίοι Παράλληλοι»2 κάνει δούλους, πλησίασε µεταξύ ἄλλων καί τόν ἀναφορά τουλάχιστον τέσσερις φορές γιά Αἴσωπο καί τόν χαιρέτησε λέγοντάς του τόν Αἴσωπο. Ἐπίσης, στό ἔργο του «Ἑπτά «χαῖρε». Ὁ Αἴσωπος, ἑτοιµόλογος, τοῦ σοφῶν συµπόσιον» ὁ Αἴσωπος παρουσιάζε- ἀπάντησε: «Μήπως λυπᾶµαι καί µοῦ λές ται νά παίρνει µέρος σέ συµπόσιο τῶν ἑπτά νά χαίροµαι;» Ρώτησε πάλι ὁ Ξάνθος: «Τί σοφῶν καί νά συζητᾶ ἐπί ἴσοις ὅροις µαζί ἄνθρωπος εἶσαι;» «Μαῦρος» ἀπάντησε ὁ τους. Ὁ Ἀριστοτέλης3 ἀναφέρει τόν µύθο Αἴσωπος. «Δέν σέ ἐρωτῶ αὐτό, ἀλλά ἀπό τοῦ Αἰσώπου «ἡ ἀλεποῦ καί ὁ σκαντζό- πού γεννήθηκες», εἶπε ὁ Ξάνθος. «Ἀπό τήν χοιρος». Ἀναφορά στόν µεγάλο µυθοποιό κοιλιά τῆς µάνας µου» ἀπάντησε ὁ Αἴσω- πος. «Ἐννοῶ σέ ποιόν τόπο γεννήθηκες» ρώτησε ὁ Ξάνθος. «Δέν µοῦ τό εἶπε ἡ µάνα µου, ἤ σέ ἀνώγειο ἤ σέ κατώγειο µέ γέν- 1. Ἅπαντα, Βιβλίο 1, 72. 4. Φ αίδων 60c. 2. Β ίοι Παράλληλοι, Σόλων κεφ. 28,1, Πελοπίδας κεφ. 5. Ἅ παντα, Βίβλος 9 κεφ. 28. 6. Βιβλίο Β΄ ΕΥΤΕΡΠΗ 134, 135. 34,5, Κράσσος κεφ. 32,5, Ἄρατος κεφ. 30,8. 7. Σφῆκες, σελ. 82, 83. 3. Ρητορική Β΄ 1393b,23-30. 122

νησε» ἀπάντησε ὁ Αἴσωπος. «Ποιά δουλειά π.Χ. µέ δῶρα γιά τόν ναό τοῦ Ἀπόλλωνα καί ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019 ξέρεις;» ρώτησε πάλι ὁ Ξάνθος. «Καµία» γιά νά λάβει χρησµό. Πάντως ὁ Αἴσωπος ἀπάντησε ὁ Αἴσωπος. «Γιατί;» ξαναρώτησε µέ κάποιο τρόπο βρέθηκε στό Μαντεῖο τῶν ὁ Ξάνθος. «Διότι τοῦτοι (ἐννοοῦσε οἱ ἄλλοι Δελφῶν. δοῦλοι) εἶπαν ὅτι ξέρουν ὅλες τίς δουλειές, ἐµένα Φτάνοντας στόν ναό τοῦ Ἀπόλλωνα γιά δέν µοῦ ἔµεινε καµία νά νά πάρει τόν χρησµό, ἀηδίασε µέ τήν ἀπλη- µάθω!» ἀπάντησε ὁ Αἴσω- στία καί τή φιλαργυρία τῶν ἱερέων. Τούς πος. Καί θαύµασαν πολύ κατηγόρησε γιά ἀπάτη καί ἀπληστία καί µέ τίς ἀπαντήσεις του, τούς εἰρωνεύτηκε, λέγοντας ὅτι µαντεύουν ὅσοι παρακολουθοῦσαν γιά νά πλουτίζουν. Τούς κατοίκους τούς κα- τή συζήτηση. Ἡ ζωή του, τουλά- χιστον στήν ἀρχή της, ἦταν δύσκολη, ἀφοῦ ἦταν δοῦλος. Λέγεται ὅτι ὄντας βοσκός, δοῦλος ἑνός κτηµατία, εἶδε ἕναν ἐπιστάτη νά χτυπᾶ ἄδι- κα ἕναν ἄλλο δοῦλο καί ἔτρεξε νά τόν βοηθήσει. Ὁ ἐπιστάτης, ἐκνευρισµέ- νος καί γιά νά τόν ἐκδικη- θεῖ, τόν κατηγόρησε στόν κτηµατία καί ἐκεῖνος τόν πῆγε στήν ἀγορά τῆς Ἐφέ- σου γιά νά τόν πουλήσει. Ἐκεῖ τόν ἀγόρασε ἕνας σοφός, ὁ Ξάνθος ἀπό τή Σάµο, πού τόν ἐκτίµησε, τόν πῆρε µαζί του σάν δοῦλο καί ταξίδεψαν µαζί σέ ὅλο τόν κόσµο. Στή συ- νέχεια τόν πούλησε στόν σοφό Ἰάδµονα τόν Σάµιο. Αὐτός ὅµως ἐκτιµώντας τά πνευµατικά του χα- ρίσµατα, τή σοφία καί τήν εὐφυΐα του τόν ἀπε- λευθέρωσε. Ὁ Αἴσωπος ταξίδεψε ἀρκετά καί ἔτσι κάποτε ἔφτασε στό Μαντεῖο τῶν Δελφῶν. Σύµφωνα µέ µία ἄλλη ἐκδοχή ὁ βασιλιάς Κροῖσος ἦταν ἐκεῖνος πού τόν ἔστειλε στό Μαντεῖο τῶν Δελφῶν τό 564 π.Χ. ἤ τό 560 123

τηγόρησε ὅτι ζοῦσαν ἀπό τά ἀφιερώµατα Μόνο ποιητικές ἐπεξεργασίες τοῦ Βαβρίου, τῶν προσκυνητῶν ἀντί νά καλλιεργοῦν τά τοῦ Φαίδρου καί ἄλλων διέσωσαν τό ὑλικό κτήµατά τους καί νά φροντίζουν τά ζῶα αὐτό. Οἱ σωζόµενες σήµερα συλλογές εἶναι τους. µεταγενέστερες (ἀπό τόν 1ο ἤ 2ο µ.Χ. αἰώνα καί ἑξῆς). Πρώτη φορά ἐκτυπώθηκαν στό Οἱ ἱερεῖς θύµωσαν, ἐξοργίστηκαν καί Μιλάνο τό 1479, στή Βενετία τό 1525 καί σκέφτηκαν νά τόν θανατώσουν µέ δόλο. 1543 ἀπό τήν οἰκογένεια τῶν τυπογράφων Ἔτσι τόν παγίδεψαν, λίγο πρίν φύγει, βάζο- Damiano di Santa Maria. Ἀκολούθησε µία ντας στίς ἀποσκευές του ἕνα χρυσό ποτήρι. ἔκδοση στό Παρίσι τό 1547. Ὁ Κοραής Κατόπιν τόν κατηγόρησαν γιά κλέφτη καί τούς τύπωσε τό 1810 στό Παρίσι. Ἔκτοτε ἱερόσυλο. Τόν δίκασαν ἄδικα καί τόν κα- οἱ Αἰσώπειοι Μύθοι ἔχουν γνωρίσει πολλές ταδίκασαν σέ θάνατο8, ρίχνοντάς τον ἀπό ἐκδόσεις, ἰδιαίτερα γιά παιδιά. Λέγεται ὅτι τήν Ὑάµπεια Πέτρα τῶν κορυφῶν τοῦ Παρ- ἔχουν διαβαστεῖ σχεδόν ὅσο καί ἡ Βίβλος. νασσοῦ. Λέγεται πάντως πώς τήν ἄδικη δολοφονία τοῦ Αἰσώπου τήν ἐκδικήθηκαν Οἱ µύθοι τοῦ Αἰσώπου εἶναι σύντοµες ἀργότερα οἱ Σάµιοι. Ἐπίσης, σύµφωνα µέ ἀφηγήσεις παραδειγµατικοῦ χαρακτήρα. τήν παράδοση, ὁ θεός Ἀπόλλωνας τιµώρησε Ἥρωές του εἶναι συνήθως διάφορα ζῶα, τήν ἀδικία στέλνοντας στούς κατοίκους τῶν ὅπως ἡ ἀλεποῦ, ὁ λύκος, τό λιοντάρι, τό Δελφῶν λιµό. Αὐτοί τότε γιά νά ἐξιλεωθοῦν ἐλάφι, ὁ λαγός κ.ἄ., ἀλλά καί ἄνθρωποι καί ἔστησαν µαρµάρινη στήλη πρός τιµήν τοῦ θεοί, κυρίως ὁ Δίας, οἱ ὁποῖοι ἐπιστρατεύ- Αἰσώπου. ονται γιά νά µεταφέρουν τό ἠθοπλαστικό του δίδαγµα. Βιογραφία τοῦ Αἰσώπου συνέγραψε τόν 14ο µ.Χ. αἰώνα ὁ µοναχός Μάξιµος Πλανού- Ὁ Αἴσωπος θεωρεῖται ἱδρυτής τοῦ λο- δης. Σ’ αὐτήν περιέχονται πολλά ἀνέκδοτα γοτεχνικοῦ εἴδους, πού σήµερα ὀνοµάζεται γιά τή ζωή καί τήν ἐν γένει δράση του. «παραβολή» ἤ «ἀλληγορία» καί διακρίνεται γιά τό ἠθικό καί διδακτικό περιεχόµενό του. Τό ἔργο του Οἱ παραβολές εἶναι µικρές ἱστορίες, πού ἀφηγοῦνται φανταστικές ἤ πραγµατικές Ὁ Αἴσωπος ὑπῆρξε µεγάλος µυθοποιός. ἱστορίες µέ µεταφορικό τρόπο ἤ ἀλληγορίες. Δηµιούργησε, συνέθεσε 550 µύθους, ἀρκε- Εἶναι ἐπίσης ὁ πρῶτος πού χρησιµοποίη- τοί ἀπό τούς ὁποίους παρουσιάζονται µέ σε πεζό λόγο στά ἔργα του. Μέχρι τότε οἱ παραλλαγές. Ἀξίζει νά σηµειωθεῖ ὅτι δέν συγγραφεῖς χρησιµοποιοῦσαν ἀποκλειστικά ἔγραψε οὔτε µία λέξη, ἀλλά ὅλους τούς µύ- ἔµµετρο λόγο. θους του τούς διηγοῦνταν προφορικά. Μέ τόν τρόπο αὐτό οἱ µύθοι ἔγιναν γνωστοί Τίς παραβολές, λόγω τῆς µεγάλης παι- σέ ὅλα τά µέρη πού ταξίδεψε. Ἀπό στόµα δευτικῆς ἀξίας τους, χρησιµοποίησε καί σέ στόµα διατηρήθηκαν µέχρι τόν 4ο π.Χ. ὁ Ἰησοῦς Χριστός κατά τή διδασκαλία του αἰώνα στίς ἡµέρες τοῦ Δηµητρίου Φαλη- ἀρκετούς αἰῶνες ἀργότερα. Ἡ θεµατολογία ρέα9, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ πρῶτος πού τούς κα- τοῦ Χριστοῦ εἶναι τελείως διαφορετική, ἀνά- τέγραψε. Ἡ συλλογή αὐτή δέν διασώθηκε. λογη µέ τόν σκοπό πού χρησιµοποιοῦνταν. 8. Τά τοῦ θανάτου τοῦ Αἰσώπου καταγράφει ὁ Πλού- Ὑπάρχει µία µερίδα ἱστορικῶν πού ταρχος στό ἔργο του «Περί τῶν ὑπό τοῦ θείου βρα- ὑποστηρίζουν ὅτι ὁ Αἴσωπος δέν ἔφτια- δέως τιμωρουμένων» 556F, 557A. ξε δικούς του µύθους, ἀλλά συγκέντρωσε, συµπλήρωσε καί τελειοποίησε ὅσους βρῆκε 9. Ὁ Δημήτριος Φαληρέας (350-280 π.Χ.) ἦταν Ἀθη- στήν ἐποχή του καί στά µέρη ὅπου γύρισε. ναῖος πολιτικός καί περιπατητικός φιλόσοφος, μα- Δέν ἀποκλείεται βέβαια νά ἐπινόησε καί ὁ θητής τοῦ Ἀριστοτέλη. ἴδιος µερικούς. 124

Ἐκτός ἀπό τούς µύθους ὁ Αἴσωπος µᾶς στή σφαίρα τοῦ φανταστικοῦ καί ὄχι τοῦ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019 ἄφησε καί ἄλλα ἐνδιαφέροντα ἔργα, πού πραγµατικοῦ, δοσµένου µέ ἕναν ξεχωριστό, δείχνουν τή βαθιά του σοφία. Ἔχουν κα- εὐχάριστο, ἑλκυστικό καί εὔληπτο τρόπο, ταγραφεῖ10 περί τίς 200 παροιµίες µέ τούς πού διεγείρει τό ἐνδιαφέρον. Μέ τούς πολύ τίτλους «Αἰσώπου Λόγοι», «Παροιµίες» καί διδακτικούς του µύθους συνέβαλε σηµα- «Αἰσώπου Κοσµικές Κωµωδίες». Ὁρισµένες ντικά στή δηµιουργία «καλῶν καγαθῶν ἀπό αὐτές τίς παροιµίες ταιριάζουν ἀπό- πολιτῶν» στήν ἐποχή του, καί ὄχι µόνο. λυτα µέ παροιµίες πού λέγονται καί στίς ἡµέρες µας (ἴσως ἔχουν τήν ἀρχή τους Ἀρκετοί µύθοι, ὅπως «ὁ λαγός καί ἡ στόν Αἴσωπο). Παραδείγµατα: Ὁ Αἴσωπος χελώνα», «ὁ βοριάς καί ὁ ἥλιος», «ἡ κο- ἔλεγε: «Τά νυκτερινά ἔργα ἐν ἡµέρᾳ εὐκα- λοβή ἀλεποῦ» κ.ἄ., εἶναι εὐρέως γνωστοί. ταγέλαστα». Σήµερα λέµε: «Τῆς νύχτας τά Ὑπάρχουν ὡστόσο πολλοί ἄλλοι, ἄγνωστοι καµώµατα τά βλέπει ἡ µέρα καί γελάει». στούς πολλούς, οἱ ὁποῖοι εἶναι ἐξαιρετικοί Ὁ Αἴσωπος ἔλεγε: «Τούς φίλους ἔχε µετά καί ἐκπέµπουν πολύ σηµαντικά µηνύµατα. τῶν ἐλαττωµάτων». Σήµερα λέµε: «Ἀγάπα τούς φίλους σου µέ τά ἐλαττώµατά τους». Τά θέµατα τῶν µύθων τοῦ Αἰσώπου Ὁ Αἴσωπος ἔλεγε: «Τό ταχύ καί χάριν ἔχει». εἶναι πολυποίκιλα. Ὁρισµένα ἀπό τά πιό Σήµερα λέµε: «τό γοργόν καί χάριν ἔχει». χαρακτηριστικά θέµατα µέ τούς ἀντίστοι- χους µύθους παρατίθενται στή συνέχεια. Ἡ παιδευτική ἀξία • Συνέπεια λόγων καί ἔργων, µύθος «ἡ ἀλε- τῶν µύθων του ποῦ καί ὁ ξυλοκόπος». Ὁ Αἴσωπος δέν εἶναι ἁπλά ἕνας µυθο- • Ἀληθινή φιλία, µύθοι «οἱ ὁδοιπόροι καί ποιός, ἀλλά ἕνας µεγάλος δάσκαλος τῆς ἠθικῆς πού ὑπερασπίζεται τήν ἀρετή καί ἡ ἀρκούδα», «τά δυό σκαθάρια» καί «ὁ ἐχθρεύεται τήν κακία. Οἱ µύθοι του κυκλο- γιατρός καί ἄρρωστος». φοροῦν σέ ὅλο τόν κόσµο καί διαβάζονται • Ἐπιορκία, µύθος «οἱ νεαροί καί ὁ κρεο- µέ πολύ ἐνδιαφέρον ἀπό ἀνθρώπους κάθε πώλης». µορφωτικοῦ ἐπιπέδου. Ἐπιδίωξή του εἶναι • Εὐγνωµοσύνη καί ἀχαριστία, µύθος «ὁ νά κάνει τούς ἀκροατές ἤ ἀναγνῶστες του κηπουρός καί ὁ σκύλος». νά γελάσουν, µέσα ἀπό εὐτράπελα περιστα- • Λαιµαργία, µύθος «οἱ µύγες». τικά, κωµικές καταστάσεις καί χιουµορι- • Πλεονεξία καί ἀπληστία, µύθος «ἡ χήνα στικές περιγραφές, ὥστε νά δεχτοῦν εὐκο- πού γεννοῦσε χρυσά αὐγά». λότερα τά πανανθρώπινα µηνύµατά του. • Κλοπή, µύθος «ὁ Ἑρµῆς καί ὁ Τειρεσίας». Χρησιµοποιεῖ τούς µύθους γιά νά ἐξάρει ἤ • Αἰσχροκέρδεια, µύθος «ὁ ἀγαλµατοπώ- νά στηλιτεύσει χαρακτῆρες ἤ συµπεριφο- λης». ρές. Ἐπιδοκιµάζει τό καλό, ἐνῶ ἀντίθετα • Ψευδολογία, µύθοι «ὁ Ἑρµῆς» καί «ὁ χω- ἀποδοκιµάζει τό κακό κάθε µορφῆς. ρατατζής βοσκός». • Φλυαρία, µύθος «τό λιοντάρι καί ὁ βά- Ὁ Αἴσωπος ἀναδείχθηκε σέ ἕναν ἀπό τραχος». τούς µεγαλύτερους παιδαγωγούς ὅλων τῶν • Ζηλοφθονία, µύθος «οἱ µέλισσες καί ὁ ἐποχῶν παγκοσµίως. Πετυχαίνει τό σκο- Δίας». πό του µέσα ἀπό τή διήγηση ἑνός ἁπλοῦ • Ματαιοδοξία, µύθος «οἱ ποντικοί καί οἱ καί σύντοµου περιστατικοῦ, καί µάλιστα γάτες». • Τεµπελιά, µύθοι «ὁ γάϊδαρος καί οἱ βά- 10. Ἐκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, Αἰσώπου Μύθοι, τρεῖς τόμοι. τραχοι» καί «τό µυρµήγκι καί τό τζιτζίκι». • Κολακεία, µύθος «ὁ βοσκός καί ὁ σκύλος». • Ἀλαζονεία, µύθος «ὁ τυφλοπόντικας». 125

• Τιµηµένος θάνατος ἤ ἀτιµασµένη ζωή, • Τό µικρό παραπτωµα γίνεται µεγάλο, µύ- µύθος «ὁ γεωργός καί τά γαϊδουράκια». θος «τό παιδί πού ἔκλεβε καί ἡ µητέρα του». • Προσευχή καί ἐνέργεια, µύθος «ὁ ναυα- Τέλος, ὁ Αἴσωπος µπορεῖ νά ἀποτελέσει γός» (ἀπό αὐτόν τόν µύθο εἶναι παρµένο καί τό γνωστό ρητό «σύν Ἀθηνᾷ καί χείρα παράδειγµα καί πρότυπο γιά ἐκπαιδευτι- κίνει»). κούς καί ὁµιλητές πάσης φύσεως. Δείχνει πώς ἡ διδασκαλία ἤ µία ὁµιλία µπορεῖ νά • Ἀγάπη γιά τή ζωή, µύθος «ὁ γέρος καί ὁ γίνει ἐνδιαφέρουσα ὥστε νά µήν κουρά- Θάνατος». σει τό ἀκροατήριο, ἄν γίνει µέ σύντοµο, περιεκτικό καί µεστό λόγο, µέ τή χρήση • Σύνεση, µύθος «ἡ ἀλεποῦ καί ὁ πίθηκος». κατάλληλων παραδειγµάτων ἀπό τήν κα- • Προνοητικότητα, µύθος «τό µυρµήγκι καί θηµερινή ζωή. τό σκαθάρι». • Ἐνασχόληση µέ πράγµατα πού δέν γνω- ρίζει κάποιος, µύθος «ὁ γάϊδαρος καί ὁ λύκος». ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • Αισωποσ, Μύθοι 1, Ἐκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, Ἀθήνα 1998. • Αισωποσ, Μύθοι 2, Ἐκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, Ἀθήνα 1998. • Αισωποσ, Μύθοι 3, Ἐκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, Ἀθήνα 1998. • Αριστοφανη, ΣΦΗΚΕΣ, Ἐκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, Ἀθήνα 1992. • Ηροδοτου, ΙΣΤΟΡΙΑ 2, ΕΥΤΕΡΠΗ, Ἐκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, Ἀθήνα 1994. • Πλουταρχου, ΕΠΤΑ ΣΟΦΩΝ ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ, Ἐκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, Ἀθήνα 1995. • Πλουταρχου, ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΥΠΟ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ ΒΡΑΔΕΩΣ ΤΙΜΩΡΟΥΜΕΝΩΝ, Ἐκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, Ἀθήνα 1995. • ΝΕΩΤΕΡΟΝ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ ΗΛΙΟΥ, Τόµος Β΄, σελ. 298-299. • Γεωργιαδου Αντιγονη, ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΑΙΣΩΠΟΥ. • Γιακου Δηµητρη, ΕΝΑΣ ΓΕΡΟΣ ΑΠ’ ΤΗ ΦΡΥΓΙΑ, ΑΙΣΩΠΟΣ, Ἐκδόσεις ΑΤΛΑΝΤΙΣ - Μ.ΠΕΧΛΙΒΑΝΙ- ΔΗΣ & ΣΙΑ Α.Ε., Ἀθήνα χχ. • Παπαθωµόπουλου Μανολη, Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΑΙΣΩΠΟΥ, Ἰωάννινα 1990. • ΒΙΟΣ ΑΙΣΩΠΟΥ ΤΟΥ ΦΡΥΓΟΣ, Ἐκ τοῦ Τυπογραφείου τῶν καταστηµάτων Ἀνέστη Κωνσταντινίδου, Ἀθῆναι 1890. 126

εισ Μνημοσυνον Κωνσταντίνος Γ. Πασσάκος (1926-2919) Στίς 6 Νοεμβρίου ἔφυγε γιά τόν οὐρανό Παιδείας. Ἐξελέγη Σύμβουλος τοῦ ΚΕΜΕ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019 ὁ Κωνσταντῖνος Γ. Πασσάκος, μία ἀπώλεια καί τοῦ Παιδαγωγικοῦ Ἰνστιτούτου, ὅπου μεγάλη γιά τήν ἐπιστήμη καί τήν παιδεία. ἐργάστηκε ἐπί μία δεκαετία, σέ ὑψηλοῦ Πλήρης ἡμερῶν καί γεμάτος ἀπό πλούσια ἐπιπέδου ἀντικείμενα, συμβουλευτικά τῆς καί πολυδιάστατη πνευματική δημιουργία, ἐκπαιδευτικῆς πολιτικῆς τοῦ Ὑπουργείου ἔφτασε ἐκεῖ, πού ἀπό μικρός εἶχε προσανα- Παιδείας. τολίσει τόν ἑαυτόν του, ὡς τήν κορυφαία κατάκτηση τῆς ζωῆς του. Ἐξελέγη στή βαθμίδα τοῦ καθηγητῆ Ψυχολογίας στό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν Ὁ ὁμότιμος καθηγητής Ψυχολογίας τοῦ καί δίδαξε ἐκεῖ τά γνωστικά ἀντικείμενα Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, γεννήθηκε στό χω- Ψυχολογία Ἀτομικῶν Διαφορῶν καί Ψυχο- ριό Καλλιθέα Δωρίδος τοῦ νομοῦ Φωκίδος, λογία Προσωπικότητας, πραγματοποιώντας ἀπό ἀγροτική οἰκογένεια, τόν Ἰανουάριο τοῦ παράλληλα μελέτες καί ἔρευνες, καθώς καί 1926. Ἐργαζόμενος ἀπό μικρός, φοίτησε σέ δημοσιεύσεις συναφεῖς. νυχτερινά σχολεῖα τῆς γενικῆς ἐκπαίδευσης τοῦ τόπου του. Στή συνέχεια σπούδασε σέ Ἔχει συμμετάσχει σέ ἑλληνικά, εὐρωπαϊ- σχολές τῆς Τριτοβάθμιας Ἐκπαίδευσης τοῦ κά καί διεθνῆ ἐπιστημονικά συνέδρια Παι- ἐσωτερικοῦ καί τοῦ ἐξωτερικοῦ καί ἀπέκτη- δαγωγικῆς καί Ψυχολογίας παρουσιάζοντας σε συνολικῶς ἕξι πτυχία. Στίς σχολές αὐτές σχετικές ἔρευνες. Ἐξελέγη ὡς μόνιμο μέλος περιλαμβάνονται ἡ Παιδαγωγική Ἀκαδη- τῆς Βρετανικῆς Ψυχολογικῆς Ἑταιρείας καί μία Θεσσαλονίκης, ἡ Μετεκπαίδευση στό τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως Ψυχολογίας τῆς Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν, τό Πανεπιστήμιο Προσωπικότητος. Θεσσαλονίκης γιά τό πτυχίο Φιλολογί- ας, τό Πανεπιστήμιο Ἐδιμβούργου γιά τά Ὑπῆρξε γιά δεκαετίες ὑπεύθυνος Κύκλων μεταπτυχιακά Diploma in Education καί καί Συντροφιῶν Ἐκπαιδευτικῶν. Γιά τούς Master of Education, καί τό Πανεπιστήμιο κύκλους καί τίς συντροφιές αὐτές, μαζί μέ Θεσσαλονίκης γιά τό διδακτορικό δίπλωμα ἄλλους ἐκπαιδευτικούς τῆς τριτοβάθμιας Ψυχολογίας. ἐκπαίδευσης, ἐπιμελήθηκε καί συνέγραψε δεκάδες θεμάτων μέ μεθοδικότητα, ἐπιστη- Νυμφεύθηκε τή σύζυγό του Πηνελό- μοσύνη καί προσανατολισμό στίς αἰώνιες πη, φιλόλογο καθηγήτρια δευτεροβάθμι- ἀξίες τῆς πατρίδας μας ἀλλά κυρίως τῆς ας ἐκπαίδευσης, ἡ ὁποία κοιμήθηκε τρία χριστιανικῆς μας πίστης. χρόνια πρίν. Ἀπό τό γάμο τους ἀπέκτησαν τέσσερα παιδιά, τρία ἀγόρια καί ἕνα κορί- Ὑπῆρξε εἰσηγητής σέ πολλά Συνέδρια τσι, ὅλα καταξιωμένους ἐπιστήμονες καί τῆς Χ.Ε.Ε.Λ. καί διεκρίνετο γιά τήν μετριο- μέ σταδιοδρομία κυρίως στήν ἐκπαίδευση. πάθειά του καί τήν ἔμφυτη εὐγένεια. Ἐπί μακράν σειρά ἐτῶν δίδαξε σέ ὅλες Δημοσίευσε ἄρθρα καί μελέτες σέ ἑλλη- τίς βαθμίδες καί σέ ὅλους τούς τύπους νικά καί ξένα περιοδικά. Στά αὐτοτελῆ του ἐπιμόρφωσης ἐκπαιδευτικῶν τῆς Γενικῆς ἔργα πού μᾶς ἄφησε περιλαμβάνονται τά ὀγκώδη καί περισπούδαστα βιβλία Ψυχο- λογία Ἀτομικῶν Διαφορῶν, Ἡ δημιουργική 127

σκέψη εἰς τήν ἐφηβεία, Εἰσαγωγή εἰς τήν Παι- τικά ἀποτελέσματα στήν ψυχική ζωή τοῦ δαγωγική Ψυχολογία (2 τόμοι), Τό πρόσωπο ἀνθρώπου. Ὅπως καταλήγει ὁ συγγραφέας, στήν πορεία τοῦ γίγνεσθαι - εἰσαγωγή στήν «ὁ Freud ὑπῆρξε συνεπής πιστός στήν ἀπι- σύγχρονη Ψυχολογία τῆς Προσωπικότητας. στία του. Οἱ πιστεύοντες ἄνθρωποι εἶναι ὄντως πιστοί στήν πίστη τους. Πάντως Τό τελευταῖο του βιβλίο, Ὁ Freud στήν ὁ ἴδιος ἐφάρμοσε τό «γίνου πιστός μέχρι Ἐπιστήμη καί στήν Ζωή μας (Ἁρμός 2016), θανάτου, καί δώσω σοί τόν στέφανον τῆς ἕνα οἰονεί κύκνειο ἇσμα του, ἀποτελεῖ ζωῆς» (Ἀποκ. β10). Τό ὑπογράφει στό τέλος ἐμβριθή καί τεκμηριωμένη κριτική στή τοῦ βιβλίου του. «ΤΕΛΟΣ Εὐχαριστῶ τόν φροϋδική ψυχανάλυση. Ἐπισημαίνει τά Θεό μου, πού μέ ἔφερε ὡς ἐδῶ». θετικά της σημεῖα, ἀλλά συγχρόνως κάνει μία αὐστηρή ἀποκάλυψη τῶν ἀντιεπιστημο- Αἰωνία του ἡ μνήμη. νικῶν της κενῶν. Κυρίως ἀναφέρεται στόν Αλέξανδρος Κακαβούλης Freud, ὁ ὁποῖος ἄν καί ἄθεος, ἀσχολήθηκε μέ τήν θρησκεία, τήν ὁποία θεώρησε, ἀπό Καθηγητής Πανεπιστημίου πλευρᾶς ψυχανάλυσης, ὅτι προκαλεῖ ἀρνη- 128

Ἀξίζει νά διαβάζετε ΕΤΟΣ 65ο • Σεπτέμβριος - Ὀκτώβριος 2019 • Ἀρ. 635 ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ m « Ἥρωες, σηκωθεῖτε!» m « Ἡ σπουδαιότητα τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας» m «Τί γίνεται μὲ τὰ Θρησκευτικά;» m «Πῶς νὰ μεγαλώσουμε ἕνα συναισθηματικὰ ὑγιὲς παιδί» Τὸ μηνιαῖο Ὀρθόδοξο Χριστιανικὸ Περιοδικὸ Περιοδικὸ μὲ ἱστορία μεγαλύτερη τῶν 50 ἐτῶν, μὲ τὴν ἱστορία τῶν 100 χρόνων του κοντὰ στὸν ποὺ ἀπευθύνεται στὴ γυναῖκα, στὴν πνευματικὴ ἑλληνικὸ λαό. καὶ κοινωνική της παρουσία. Τὸ περιοδικὸ γιὰ τὴν Ἐπι- Νεανικὸ περιοδικὸ τῆς “Χρι- Τὸ μηνιαῖο παιδικὸ περιοδικὸ στήμη, τὰ Γράμματα καὶ τὴν στιανικῆς Φοιτητικῆς Ἑνώσεως” ποὺ κυκλοφορεῖ ἀπὸ τὸ 1946 Τέχνη, μὲ τὸ ἔνδοξο πα- – μὲ τὸν ἐνθουσιασμὸ τῆς νεότη- – ἕνας πολύτιμος πνευμα- ρελθὸν καὶ τὸ δυναμικό “πα- τας καὶ τὴ σφραγῖδα τῆς πίστης τικὸς φίλος γιὰ τὰ Ἑλληνό- ρών” στὶς μάχες του κατὰ τοῦ καὶ τῆς παιδείας. πουλα. ὑλισμοῦ καὶ τῆς ἀπιστίας.

ST RESS PO «EΛΛΗΝΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ» P ΚΑΡΥΤΣΗ 14, Τ.Τ. 10561 X+7 ΑΘΗΝΑ ΚΩΔΙΚΟΣ: RESS POS 01 1213 KEMΠ. Κ. P 540 T EKΔΟΣΕΙΣ Χριστιανικῆς Ἑνώσεως Ἐκπαιδευτικῶν Λειτουργῶν • Σπυρ. Καλλιάφα: ΤΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΗΣΙΟΥ ΟΡΜΗΣ_______________________ 3,00 € ΕΘΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ, ΦΥΣΙΚΟΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΑΙ & ΠΑΙΔΕΙΑ___________ 3,00 € ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΠΡΩΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΕΤΗ ἔκδοσις Γ΄_____________________________________ 5,00 € • Ἰ. Θ. Κολιτσάρα: ΠΑΡΟΙΜΙΑΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ τόμοι Β΄ & Γ΄ ἕκαστος_______________________ 6,00 € Η ΑΠΑ ΓΡΑΦΗ ΔΙΑ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΟΡΦΩΣΙΝ ΤΟΥ_________________________ 3,00 € Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΗΓΕΤΗΣ____________________________________________________ 10,00 € • Β. Χαραλαμποπούλου: Η ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ_____________________________________________________ 3,00 € Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ ΤΟΥ ΥΠΟΔΟΥΛΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ________________ 3,00 € ΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ_____________________________________________ 3,00 € • Μ. Debesse: ΣΤΑΘΜΟΙ ΑΓΩΓΗΣ____________________________________________________________ 5,00 € • G. Allport: ΤΟ ΑΤΟΜΟΝ ΚΑΙ Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΤΟΥ____________________________________________ 6,00 € • Ίωάν. Ἀντωνίου: ΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΩΜΕΝ ΤΑΣ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΑΣ ΑΠΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΑΠΟΨΕΩΣ____________________________________________________ 3,00 € • ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΩΝ ΤΗΣ Χ.Ε.Ε.Λ.: ΤΑ ΕΛΛΗΝΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΙΔΑΝΙΚΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑΝ ΜΑΣ____________________ 6,00 € Η ΜΟΡΦΩΣΙΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΟΣ_________________________________________ 6,00 € Η ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ ΩΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑ_________________________________ 6,00 € Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗΝ ΤΟΥ______________________________________ 6,00 € Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ_______________________________________ 6,00 € ΟΔΗΓΉΤΙΚΗ, ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ___________________________________________________ 6,00 € ΤΑ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ____________________________________ 6,00 € ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ_____________________________________________ 6,00 € ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΔΟΣ____________________________________________________ 6,00 € ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΝ ΠΝΕΥΜΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΙΝ__________________________ 6,00 € ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΑΞΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ__________________________________________ 6,00 € Η ΕΘΝΙΚΗ ΜΑΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ___________________________________________________ 6,00 € ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ____________________ 6,00 € ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑ______________________________________________________ 6,00 € ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ__________________________________________ 6,00 € Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ______________________________________ 6,00 € Η ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ___________________________________________ 6,00 € ΠΡΟΣΩΠΟ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑ_______________________________________________________ 6,00 € ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑ_____________________________________________ 6,00 € ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΑΠΟΤΥΧΙΩΝ______________________________________ 6,00 € ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ______________________________ 10,00 € ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ______________ 10,00 €

Έτος ΞΘ΄ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2019 • ΑΡΙΘ. 636 ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ì Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗ ì Η ΩΦΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΤΩΝ αλλόθρησκΩΝ μαθητΩΝ Από το Μάθημα των Θρησκευτικών ì Η Επιστημονική Παιδεία και η Εκκλησία κατά την Τουρκοκρατία ì ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ Ο ΣΑΜΙΟΣ (570-490 π.Χ.) ΚΑΙ Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ì Η Αμοιβή και η Ποινή ως «Μέσο Αγωγής» ì Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘµΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Η ΣΗµΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ

Περιεχόμενα 141 ΣΧΟΛΙΑ.................................................................................... 129 Ἀγαπητοί μας 145 ἀναγνῶστες Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗ ....................131 Λόγω τῶν ἐκτάκτων Η ΩΦΕΛΕΙΑ και ΤΩΝ αλλόθρησκΩΝ γεγονότων καί τῆς μαθητΩΝ Από το Μάθημα διασπορᾶς τῆς παν- των Θρησκευτικών δημίας, γιά λόγους Τοῦ κ. Παύλου Ἀθ. Παλούκα................................................. 133 ὑπεράνω τῆς θελήσε- ώς μας, δέν κατέστη Η Επιστημονική Παιδεία και η δυνατή ἡ σύνταξη καί Εκκλησία κατά την Τουρκοκρατία ἡ διεκπεραίωση τοῦ Τοῦ π. Γεωργίου Μποροβίλου.............................................. 141 τεύχους ἐντός τῶν ἐπιθυμητῶν χρονοδι- ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ Ο ΣΑΜΙΟΣ (570-490 π.Χ.) αγραμμάτων. ΚΑΙ Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΟΡΑ Τοῦ κ. Δημ. Ν. Παπαθανασόπουλου ................................. 145 Εὐχόμαστε νά εἶστε ὅλοι/ες ὑγιεῖς, καί ὁ Η Αμοιβή και η Ποινή Θεός νά μᾶς ἐνδυνα- ως «Μέσο Αγωγής» μώνει στήν δύσκολη Τῆς κ. Ἀγγελικῆς Κυριάκου.................................................... 149 αὐτή περίοδο. Η περιβαλλοντική αγωγή Ἡ Σ.Ε. τοῦ περιοδικοῦ στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση: Η σημασία της και οι προοπτικές της Τοῦ κ. Γεωργίου Κυριακούλη .............................................. 156 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ....................................... 163 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΤΟΥΣ 2019........................164 ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Ὄργανο τῆς Χριστιανικῆς Ἑνώσεως Ἐκπαιδευτικῶν Λειτουργῶν Ἐγκεκριμένο ἀπό τό Ὑπουργεῖο Παιδείας. Ἀριθμός Ἐγκρ. 1717/15.2.1952 Ἱδρυτής: Ἰ. Θ. Κολιτσάρας (†1989) Ἐκδότης - Ἰδιοκτήτης: Χ.Ε.Ε.Λ. Καρύτση 14, 105 61 Ἀθήνα, Τηλ.-Fax: 210 32.27.100 Ὑπεύθυνος σύμφωνα μέ τό νόμο καί ἐπιμελητής ἐκδόσεως: Ἰωάννης Μαρκότσης, Διαγόρα 35, 153 44 Γέρακας, Τηλ.: 210 66.12.399 Διευθύνεται ἀπό Συντακτική Ἐπιτροπή Δημιουργικό - Ἐκτύπωση «Λυχνία Α.Ε.» Ἀνδραβίδας 7, 136 71 Χαμόμυλο Ἀχαρνῶν Τ. 210 3410436, F. 210 3425967 • www.lyhnia.com, [email protected] Τιμή τεύχους 1,50€ Ἐτήσια συνδρομή: Ἐσωτερικοῦ-Κύπρου 10€, Ἐξωτερικοῦ 20€ • 25$ Ἀθήνα - Δεκέμβριος 2019 ΟΔΗΓΙΕΣ: Ἐπιστολές, συνεργασίες, ἐπιταγές, βιβλία καί ἄλλα ἔντυπα νά στέλνονται στό γραφεῖο τῆς Χ.Ε.Ε.Λ., Καρύτση 14, 10561 Ἀθῆνα. • Τό Γραφεῖο εἶναι ἀνοικτό κάθε ἐργάσιμη ἡμέρα ἀπό 9 π.μ. ἕως 1 μ.μ. Τεύχη τοῦ περιοδικοῦ πωλοῦνται στά βιβλιοπωλεῖα τῆς «ΖΩΗΣ» στήν Ἀθήνα καί σέ ἄλλες ἐπαρχιακές πόλεις, καθώς καί στό γραφεῖο τῆς Χ.Ε.Ε.Λ. στήν Ἀθήνα. • Ἡ δημοσίευση τῶν ἄρθρων ἐγκρίνεται ἀπό τή Συντακτική Ἐπιτροπή. Μή δημοσιευμένα ἄρθρα δέν ἐπιστρέφονται. Ἡ Συντακτική Ἐπιτροπή διατηρεῖ τό δικαίωμα νά συντομεύει τά κείμενα ἤ νά δημοσιεύει τμηματικά τά μακρά κείμενα. Γι’ αὐτό πρέπει τά ἀποστελλόμενα ἄρθρα νά μήν ὑπερβαίνουν τίς 6-8 σελίδες. Στό περιοδικό δημοσιεύονται ἐργασίες σχετικές μέ θέματα Παιδαγωγικῆς καί Διδακτικῆς, ἀλλά καί μέ ἱστορικά ἤ ἄλλα ἐπίκαιρα θέματα. Ὅσοι θέλουν παρουσίαση τοῦ βιβλίου τους, παρακαλοῦνται νά ἀποστέλουν δύο ἀντίτυπα, ἕνα γιά ἁπλή ἀγγελία καί γιά τή βιβλιοθήκη τῆς Ἑνώσεως καί ἄλλο γιά τόν μέλλοντα νά κάμει τήν βιβλιοπαρουσίαση. Ἡ Συντακτική Ἐπιτροπή ἔχει τό δικαίωμα νά μήν ἐγκρίνει τή δημοσίευση βιβλιοκρισιῶν γιά βιβλία ἄσχετα μέ τό περιεχόμενο καί τή γραμμή τοῦ περιοδικοῦ. Τήν εὐθύνη γιά τά δημοσιευμένα κείμενα φέρουν οἱ συγγραφεῖς τους.

ΣΧΟΛΙΑ Περιεχόμενο ἀφορᾶ δέ τό περιεχόμενο ὄχι τῶν Α.Π. ἀλλά ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2019 καί Α.Π. Θρησκευτικῶν τοῦ δογματικοῦ περιεχομένου τῶν σχολικῶν βιβλίων, εἶναι ἐνδεικτικό τό ρῆμα: «παρακο- α. Εἰσαγωγικά λουθεῖ». Κάποιοι ἴσως νά τό θεωροῦν σημα- Πολλοί χριστιανοί, καί προσφάτως ἀλλά ντικό. Ὅμως, πρέπει πρωτίστως νά μείνουμε στό γεγονός ὅτι λόγος τῆς Ἐκκλησίας πέφτει καί κατά τό παρελθόν, ἔχουν τήν ἄποψη ὅτι μόνο γιά τό δογματικό περιεχόμενο, τό ὁποῖο ἡ (ὅπως καταχρηστικά ἔχει ἐπικρατήσει ὁ οὕτως ἤ ἄλλως σέ μιά ὀρθόδοξη χώρα, δέν ὅρος) Διοικοῦσα Ἐκκλησία ( Δ.Ε.) πρέπει μπορεῖ νά διαφοροποιηθεῖ σέ βαθμό τέτοιο νά ἀναλάβει δραστικό ρόλο στήν διαμόρ- πού νά χρήζει παρέμβασης τῆς Ἐκκλησίας φωση τῶν Ἀναλυτικῶν Προγραμμάτων τοῦ γιά διόρθωση. Στίς ὑπόλοιπες ὅμως θεμα- μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν, καί συνα- τικές ἑνότητες, πού ἀφήνεται χῶρος γιά κόλουθα, τῶν σχολικῶν ἐγχειριδίων. Ὅπως ἑρμηνεῖες, οὔτε λόγος νά γίνεται. εἶναι γνωστό, ὁ νομοθέτης, στόν καταστα- τικό χάρτη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ν. β. Ἡ πραγματικότητα Ι 590/1977, ἔχει ὁρίσει τόν τρόπο διά τοῦ Ἡ πρόταση λοιπόν γιά εὐρύτερη ἐμπλοκή ὁποίου παρέχεται στήν Ἐκκλησία ρόλος καί λόγος στό συγκεκριμένο θέμα. Ἡ διατύπωση στό θέμα ἤ τήν ἀνάληψη εὐθύνης ἐκ μέρους εἶναι σαφῶς περιοριστική. Στό ἄρθρο 2 τοῦ τῆς Δ.Ε. πρέπει νά κριθεῖ καί μέ τήν πραγ- ἀνωτέρω νόμου, τό ρῆμα «συνεργάζεται», ματικότητα τοῦ τί συμβαίνει στήν ζωή τῆς κατηγορηματικά ἀποκλείει κάθε αὐτόνομη ἰδίας. Ἔτσι βλέπουμε, ὅτι δέν ὑπάρχει ἐνιαῖο παρέμβαση. Ἡ πλήρης φράση ἔχει ὡς ἑξῆς: κήρυγμα. Κάθε ἐπίσκοπος, κάθε Μητρόπολη, «Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος συνεργάζεται μετά ἀρθρώνει ὅπως λέμε, τόν δικό της λόγο. Μέ τῆς πολιτείας προκειμένου περί θεμάτων τά προσωπικά γνωρίσματα ἑνός ἑκάστου. κοινοῦ ἐνδιαφέροντος, ὡς τά τῆς χριστια- Πῶς λοιπόν θά ἀφαιρέσουμε ἀπό τούς διδά- νικῆς ἀγωγῆς τῆς νεότητος». Ὁμοίως, στήν σκοντες τήν δυνατότητα τῆς αὐτενέργειας, παρ. ε΄ τοῦ ἄρ. 9, ἀκόμα πιό ἀνώδυνα, ἡ τήν ὁποία μάλιστα θά τήν ἀφαιρέσουν αὐτοί Ἐκκλησία περιορίζεται ἀπό τό νομοθέτη οἱ ὁποῖοι τήν ἀπολαμβάνουν; Ἄν μάλιστα στήν θέση τοῦ θεατῆ. Κατά γράμμα «πα- κοιτάξουμε τό κατά κυριολεξία ἀνάλογο τοῦ ρακολουθεῖ τό δογματικό περιεχόμενο τῶν μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν, πού εἶναι τό διά τά σχολεῖα τῆς Στοιχειώδους και Μέσης κατηχητικό ἔργο τῆς κάθε τοπικῆς ἐκκλη- Ἐκπαιδεύσεως προοριζομένων διδακτικῶν σίας, βλέπουμε σχεδόν κάθε μητρόπολη βιβλίων τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν». νά χρησιμοποιεῖ δικά της βοηθήματα, πα- Βεβαίως, ἀπό πλευρᾶς σεβασμοῦ πρός τόν ραβλέποντας τό γεγονός ὅτι ἡ Ἀποστολική θεσμό, κάποιες προτάσεις ἤ ὑποδείξεις τῆς Διακονία ἔχει ἐκδώσει σχετικά κατηχητικά Ἐκκλησίας γνωρίζουμε ὅτι κατά τό παρελθόν βοηθήματα. Ἐπί τοῦ αὐτοῦ θέματος, στό πρό- ἔγιναν σεβαστές καί τά πράγματα διορθώθη- σφατο παρελθόν, ἐπίσκοποι τῆς ἑλλαδικῆς καν. Γνωρίζουμε ὅμως καί ἄλλες, στίς ὁποῖες Ἐκκλησίας, κληρικοί τῆς ἰδίας, λαϊκοί κ.λπ. , δέν δόθηκε καμιά σημασία καί ἀντιμετωπί- ἔχουν ἐκδώσει βοηθήματα γιά τό κατηχητικό στηκαν ἀπαξιωτικά ἀπό τήν πολιτεία. Σέ ὅ,τι ἔργο, δίνοντας διά τοῦ τρόπου αὐτοῦ τήν κα- λύτερη ἀπάντηση τῆς ποικιλίας καί τῆς ἐλευ- 129

θερίας πού πρέπει νά χαρακτηρίζει τό ἔργο τῆς Δ.Ε., θέλουμε νά ὑπενθυμίσουμε ὅτι αὐτό, ὑπό τήν προϋπόθεση τῆς τήρησης τῶν στό ἐπίκαιρο ζήτημα τῶν τελευταίων ἐτῶν, δογματικῶν θέσεων. Μέ ποιά λογική λοιπόν πού βρίσκει τήν πλειονότητα διαφωνούσα ἡ Δ.Ε. θά ἐπιβάλλει στήν πολιτεία καί τό Ὑπ. μέ τήν εἰσαγωγή τοῦ νέου τύπου μαθήματος, Παιδείας τή βούλησή της, ὅταν ἡ ἴδια ἐπι- ἀρκετοί ἱεράρχες –γιά νά μήν ποῦμε ὅτι τό τρέπει ἤ ἀνέχεται τήν πολυφωνία. Πρέπει προκάλεσαν– ἀποδέχτηκαν τό νέο μοντέλο ἐπίσης νά ληφθεῖ ὑπόψη, ὅτι ἀδελφότητες καί ἔδειξαν ἀπροθυμία νά τό καταδικάσουν. καί ὀργανώσεις πιστῶν, πού ἔχουν ἱστορία Συνεπῶς, ποιά γραμμή θά ἀκολουθήσει ἡ στήν χριστιανική ἀγωγή τῆς νεολαίας διά Δ.Ε.; Στή χώρα μας ἔχουμε εἰδικούς παιδα- τῆς κατηχήσεως, χρησιμοποιοῦν δικά τους γωγούς, ἔχουμε πανεπιστημιακούς μέ ἐξει- βοηθήματα γι’ αὐτά, χωρίς κανείς –καί πολύ δίκευση, ἔχουμε λαό πού ἐπαγρυπνεῖ, καί σωστά- νά ἐνοχλεῖται. ἔχουμε τή βεβαιότητα, ὅτι σέ περιπτώσεις πού τά ὅρια ξεπερνιοῦνται, ἡ λύση δέν εἶναι γ. Ἡ πραγματικότητα ΙΙ στήν ἀνάμειξη τῆς Δ.Ε. πού στά μάτια τῶν Ὁ σύγχρονος κόσμος ἔχει κάνει βήματα κοσμικῶν μπορεῖ νά εἶναι παρεξηγήσιμη, ἀλλά σ’ αὐτό πού συνέβη στήν πρόσφατη μπροστά, γιατί ἀποδέχτηκε τήν ἐξειδίκευση. ἱστορική συγκυρία καί πού εἶναι παγκοί- Ἡ πολιτεία, ἔχει συστήσει εἰδικούς φορεῖς νως ἀποδεκτό, στήν προσφυγή στή Δικαι- γιά τήν μελέτη τῶν θεμάτων τῆς παιδείας οσύνη γιά νά ἑρμηνεύσει καί τούς νόμους καί τοῦ ἐν γένει προγράμματος τῆς ἐκπαί- καί τό Σύνταγμα. Τότε, οἱ πάντες καλοῦνται δευσης, πρώην Παιδαγωγικό Ἰνστιτοῦτο νά εὐθυγραμμιστοῦν μέ τή νομιμότητα, μέ καί νῦν Ι.Ε.Π., ἔχει Πανεπιστημιακές Σχο- τήν ἐπάνοδο στήν κανονικότητα καί κυρίως λές πού ἐκπαιδεύουν τούς Θεολόγους καί στήν ὀρθή παιδαγωγική μέθοδο. Ὁ κόσμος Πανεπιστημιακούς δασκάλους μέ εἰδικές δέν εἶναι ἀγγελικά πλασμένος, καί ὅσοι νο- σπουδές καί διδακτική ἐμπερία. Δέν σημαί- μίζουν ὅτι θά περάσουν τούς δύσκολους νει ὅτι εἶναι τέλεια ὅλα, ἀλλά εἶναι δομημένα κάβους ἀβρόχοις ποσί, κάνουν λάθος. Ὁ δι- καίἀντιπροσωπευτικά. Οἱ διακριτοί ρόλοι αρκής ἀγώνας γιά τήν θρησκευτική ἀγωγή, Ἐκκλησίας καί Πολιτείας πρέπει νά γίνουν δέν θά λυθεῖ μέ τό νά καταστήσουμε τήν ἀποδεκτοί καί στό θέμα τῶν Α.Π. τῶν θρη- Δ.Ε. μέρος τῆς ἀντιπαράθεσης. Εἶναι μη- σκευτικῶν. τέρα καί στήν στοργική ἀγκάλη της ἔχουν χῶρο ὅλοι γιά νά εἰρηνεύουν καί ὄχι γιά νά Ἐπειδή ὅμως ὑπάρχουν ἀρκετοί πού ἀντιπαρατίθενται. ἀρθρογραφοῦν καί ἐμμένουν στήν ἀνάγκη τῆς ἀνάληψης πρωτοβουλιῶν ἐκ μέρους Ὑπενθυμίζουμε στούς συνδρομητές καί συνδρομήτριες τοῦ περιοδικοῦ μας, τήν ἀνανέωση τῶν συνδρομῶν τους, ὥστε νά συνεχιστεῖ ἡ ἔκδοση τοῦ περιοδικοῦ μας. Ἡ καταβολή μπορεῖ νά γίνει στά κατά τόπους βιβλιοπωλεῖα τῆς «ΖΩΗΣ» ἤ στούς ἀντιπροσώπους. Ἄν ἡ συνδρομή καταβληθεῖ μέσω ἠλεκτρονικῆς πληρωμῆς νά σημειώνεται τό ὄνομα τοῦ συνδρομητῆ. Τό ΙΒΑΝ γιά τραπεζική πληρωμή (Τράπεζα Eurobank) εἶναι: GR 8002602010000930100366731 130

Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2019 «... Ὁ μὲν γὰρ Θεὸς οὐ μόνον ἐξ οὐκ ὄντων ἡμᾶς πεποίηκεν, ἀλλὰ καὶ τὸ κατὰ Θεὸν ζῆν ἡμῖν ἐχαρίσατο τῇ τοῦ Λόγου χάριτι. Οἱ δὲ ἄνθρωποι, ἀποστραφέντες τὰ αἰώνια, καὶ συμβουλίᾳ τοῦ διαβόλου εἰς τὰ τῆς φθορᾶς ἐπιστραφέντες, ἑαυτοῖς αἴτιοι τῆς ἐν τῷ θανάτῳ φθορᾶς γεγόνασιν, ὄντες μὲν ὡς προεῖπον κατὰ φύσιν φθαρτοί, χάριτι δὲ τῆς τοῦ Λόγου μετουσίας τοῦ κατὰ φύσιν ἐκφυγόντες, εἰ μεμενήκεισαν καλοί. Διὰ γὰρ τὸν συνόντα τούτοις Λόγον, καὶ ἡ κατὰ φύσιν φθορὰ τούτων οὐκ ἤγγιζε, καθὼς καὶ ἡ σοφία φησίν “ Ὁ Θεὸς ἔκτισε τὸν ἄνθρωπον ἐπὶ ἀφθαρσίᾳ, καὶ εἰκόνα τῆς ἰδίας ἀϊδιότητος· φθόνῳ δὲ διαβόλου θάνατος εἰσῆλθεν εἰς τὸν κόσμον” (Σοφ. Σολ., 2,23)· τούτου δὲ γενομένου οἱ μὲν ἄνθρωποι ἀπέθνῃσκον, ἡ δὲ φθορὰ λοιπὸν κατ’ αὐτῶν ἤκμαζε, καὶ πλεῖον τοῦ κατὰ φύσιν ἰσχύουσα καθ’ ὅλου τοῦ γένους, ὅσῳ καὶ τὴν ἀπειλὴν τοῦ θείου διὰ τὴν παράβασιν τῆς ἐντολῆς κατ’ αὐτῶν προειλήφει. Καὶ γὰρ καὶ ἐν τοῖς πλημμελήμασιν οἱ ἄνθρωποι οὐκ ἄχρις ὅρων ὡρισμένων εἱστήκεισαν, ἀλλὰ κατ’ ὀλίγον ἐπεκτεινόμενοι λοιπὸν καὶ εἰς ἄμετρον ἐληλύθασιν, ἐξ ἀρχῆς μὲν εὑρεταὶ τῆς κακίας γενόμενοι, καὶ καθ’ ἑαυτῶν τὸν θάνατον προκαλεσάμενοι καὶ τὴν φθοράν· ὕστερον δὲ εἰς ἀδικίαν ἐκτραπέντες καὶ παρανομίαν πᾶσαν ὑπερβαλόντες, καὶ μὴ ἑνὶ κακῷ ἱστάμενοι, ἀλλὰ πάντα καινὰ καινοῖς ἐπινοοῦντες, ἀκόρεστοι περὶ τὸ ἁμαρτάνειν γεγόνασι. ... Συνιδὼν γὰρ ὁ Λόγος ὅτι ἄλλως οὐκ ἂν λυθείη τῶν ἀνθρώπων ἡ φθορὰ εἰ μὴ διὰ τοῦ πάντως ἀποθανεῖν, οὐχ οἷόν τε δὲ ἦν τὸν Λόγον ἀποθανεῖν ἀθάνατον ὄντα καὶ τοῦ Πατρὸς Υἱόν, τούτου ἕνεκεν τὸ δυνάμενον ἀποθανεῖν ἑαυτῷ λαμβάνει σῶμα, ἵνα τοῦτο τοῦ ἐπὶ πάντων Λόγου μεταλαβὸν ἀντὶ πάντων ἱκανὸν γένηται τῷ θανάτῳ, καὶ διὰ τὸν ἐνοικήσαντα Λόγον ἄφθαρτον διαμείνῃ, καὶ λοιπὸν ἀπὸ πάντων ἡ φθορὰ παύσηται τῇ τῆς ἀναστάσεως χάριτι. Ὅθεν ὡς ἱερεῖον καὶ θῦμα παντὸς ἐλεύθερον σπίλου, ὃ αὐτὸς ἑαυτῷ ἔλαβε σῶμα προσάγων εἰς θάνατον, ἀπὸ πάντων εὐθὺς τῶν ὁμοίων ἠφάνιζε τὸν θάνατον τῇ προσφορᾷ τοῦ καταλλήλου. 131

Ὑπὲρ πάντας γὰρ ὢν ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ εἰκότως τὸν ἑαυτοῦ ναὸν καὶ τὸ σωματικὸν ὄργανον προσάγων ἀντίψυχον ὑπὲρ πάντων ἐπλήρου τὸ ὀφειλόμενον ἐν τῷ θανάτῳ· καὶ ὡς συνὼν δὲ διὰ τοῦ ὁμοίου τοῖς πᾶσιν ὁ ἄφθαρτος τοῦ Θεοῦ Υἱὸς εἰκότως τοὺς πάντας ἐνέδυσεν ἀφθαρσίαν ἐν τῇ περὶ τῆς ἀναστάσεως ἐπαγγελίᾳ. Καὶ αὐτὴ γὰρ ἡ ἐν τῷ θανάτῳ φθορὰ κατὰ τῶν ἀνθρώπων οὐκέτι χώραν ἔχει διὰ τὸν ἐνοικήσαντα Λόγον ἐν τούτοις διὰ τοῦ ἑνὸς σώματος. ... Οὐκέτι γὰρ νῦν ὡς κατακρινόμενοι ἀποθνῄσκομεν, ἀλλ’ ὡς ἐγειρόμενοι περιμένομεν τὴν κοινὴν πάντων ἀνάστασιν, “ἣν καιροῖς ἰδίοις δείξει” (Α΄ Τιμ. 6,15) ὁ καὶ ταύτην ἐργασάμενος καὶ χαρισάμενος Θεός». Μ. Ἀθανασίου, Λόγος περὶ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου, καὶ τῆς διὰ σώματος πρὸς ἡμᾶς ἐπιφανείας αὐτοῦ, M.P.G. 25, στ. 104 (§ 5 ἑξ.) 132