7. เอกสารประกอบการอบรมสัมมนาหน่วยอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมธรรมชาติและศิลปกรรมท้องถิ่นจังหวัดสกลนคร

๙๑ ภาพ : ภาพถา่ ยทางอากาศ อาเภอเมืองสกลนคร จงั หวัดสกลนคร เมอื่ พุทธศกั ราช ๒๔๘๙ โดย ปีเตอร์ วลิ เลย่ี มส์ ฮันท์ แสดงใหเ้ ห็นถงึ ร่องรอยคนู ้าคนั ดิน ภาพ : สานักหอจดหมายเหตแุ หง่ ชาติ กรมศลิ ปากร

๙๒ บารายประจาเมอื งโบราณสกลนคร สระน้าโบราณสระพังทอง หรือตระพังทอง เรียกอีกอย่างหน่ึงว่า สระอโนดาต เป็น “บาราย” ประจาเมืองโบราณสกลนคร เป็นสระน้า รูปส่ีเหล่ียมผืนผ้าขนาดใหญ่ ต้ังอยู่ห่างจากวัดพระธาตุเชิงชุม ไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ประมาณ ๓๐๐ เมตร ลักษณะของสระ มีผังทางยาวอยู่ในแนวทิศตะวันออกและตะวันตก คันสระอยู่สูงจาก ระดับน้าทะเลปานกลางราว ๑๗๐ เมตร และสูงกว่าพ้ืนดินโดยรอบ ประมาณ ๒ เมตร มีน้าขังอยู่ตลอดปี นับเป็นองค์ประกอบหนึ่ง ของการวางผังเมืองในวัฒนธรรมเขมร โดยมีวัตถุประสงค์ เพ่ือใช้ในการเป็นสระน้าศักดิ์สิทธ์ิประจาศาสนสถานและเพื่อการอุปโภค บรโิ ภคในชมุ ชนด้วย ชาวสกลนครเชื่อว่า สระพังทองเป็นสระน้าทิพย์มงคล ที่พญาสุวรรณนาค ผู้พิทักษ์รอยพระพุทธบาทของพระพุทธเจ้า นาน้าจากสระแห่งน้ีใส่ในนา้ เต้าทองคาไปรดสรงอภิเษกให้ “เจ้าภิงคาร กุมาร” ราชบุตรของพญาสุรอุทก เป็น “พญาสุวรรณภิงคาร” ขึน้ ปกครองเมอื งหนองหานหลวง

๙๓ ภาพ : ที่ต้ังสระโบราณสระพังทอง หรือตระพังทอง บารายประจาเมืองโบราณสกลนคร ต้ังอยู่ไม่ไกลจากวัดพระธาตุเชิงชุม วรวิหาร เป็นแหล่งน้าศักดิ์สิทธิ์ประจาศาสนสถาน รวมถงึ เพอ่ื การอปุ โภคบรโิ ภค ภาพ : พพิ ธิ ภัณฑ์เมอื งสกลนคร มหาวทิ ยาลัยราชภัฏสกลนคร

๙๔ สะพานหนิ หรือสะพานขอม สะพานหินหรือสะพานขอม ตั้งอยู่นอกตัวเมืองโบราณสกลนครไป ทางด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือ เป็นสถาปัตยกรรมในวัฒนธรรมเขมร โบราณปัจจุบันพบเพียงแห่งเดียวในประเทศไทย มีโครงสร้างก่อด้วย หินศิลาแลง ขนาดสะพานมีความกว้าง ๔ เมตร ยาว ๑๖ เมตร สูง ๓ เมตรก่อฐานทาซ่องสาหรับน้าไหลผ่านจานวน ๑๑ ซ่อง ด้านบนเป็นพ้ืน เรียบยกขอบราวสะพานท้ังสองข้าง โดยสะพานแห่งนี้เป็นส่วนหนึ่งของ ของคันดินถนนโบราณที่นักโบราณคดีสันนิษฐานว่า คงเป็นเส้นทาง สัญจรระหว่างชุมชนภายในเมอื งโบราณสกลนครกับชุมชนภายนอกท่ีอยู่ บรเิ วณปราสาทนารายณเ์ จงเวง.

๙๕ บรรณานุกรม หนังสือ กรมศลิ ปากร.สานักศิลปากรที่ ๑๐ รอ้ ยเอ็ด. ร้อยรอยเก่าสกลนคร. กรงุ เทพฯ : บริษทั รุ่งศิลป์การพมิ พ์ (๑๙๗๗) จากดั , ๒๕๕๕. จงั หวดั สกลนคร. จดหมายเหตุการณ์บรู ณปฏิสังขรณ์พระธาตุเชิงชมุ จงั หวดั สกลนคร พุทธศกั ราช ๒๕๕๘. กรุงเทพฯ : บรษิ ัท อมรนิ ทร์พริ้นต้ิง แอนดพ์ บั ลิชช่งิ จากัด (มหาชน), ๒๕๕๗. ธวัช ปณุ โณทก. ศลิ าจารกึ อีสานสมยั ไทย – ลาว : ศกึ ษาทางดา้ น อักขรวิทยาและประวัติศาสตร์อีสาน. กรงุ เทพฯ : คุณพนิ อักษรกิจ, ๒๕๓๐. ประเวท แดงดา (บรรณาธิการ). นิทานโบราณคดี พระนิพนธ์ : สมเดจ็ ฯ กรมพระยาดารงราชานภุ าพ. นนทบรุ ี : สานกั พิมพด์ อกหญา้ 2000. 2559. พมิ พน์ ารา กจิ โชตปิ ระเสรฐิ . โบราณคดีลุม่ นา้ สงคราม กา่ ชีตอนล่าง มลู ตอนกลาง. ขอนแก่น : บริษทั เพ็ญ พรินติ้ง จากดั . 2557. รุ่งโรจน์ ธรรมรุ่งเรือง. ปราสาทขอมในดนิ แดนไทย : ความเปน็ มา และข้อมลู ดา้ นประวัติศาสตร์ศลิ ปะ. กรุงเทพฯ : มตชิ น, ๒๕๔๘.

๙๖ วลัยลกั ษณ์ ทรงศริ .ิ บรรณาธิการ. ปฏิบัติการประวตั ศิ าสตร์ทอ้ งถ่นิ . กรงุ เทพฯ : มลู นธิ เิ ล็ก – ประไพ วิริยะพันธุ์, 2557. สพสนั ต์ิ เพชรคา. บรรณาธกิ าร. ทรี่ ะลกึ พิธีเปิดหอ้ งสมุดประชาชน “เฉลิมราชกมุ ารี” อาเภอเมืองสกลนคร. กรงุ เทพฯ : อ๊ิง ฟายด์ อารต์ . 2559. สุริยวฒุ ิ สขุ สวสั ดิ์, มรว. รอยอดีตสกลนคร. ขอนแก่น : โรงพิมพ์คลงั นานาวิทยา, ๒๕๔๐ สรุ ตั น์ วรางคร์ ตั น์. ประวตั ศิ าสตรส์ กลนคร. สกลนคร : ภาควชิ าประวตั ิศาสตร์ สถาบันราชภฏั สกสลนคร, ๒๕๔๔. (เอกสารเพือ่ การเผยแพรค่ วามรู้ศิลปวัฒนธรรมและประวตั ิศาสตร์ ทอ้ งถ่นิ ). สกลนคร : สกลนครการพิมพ์, ๒๕๒๓. บทความในวารสาร สพสันติ์ เพชรคา. หนองหานหลวง จากเมอื งขอม...เชยี งใหม่หนองหาน สเู่ มอื งสกลนคร. ทางอศี าน, ปีท่ี ๒ ฉบับท่ี ๑๙ (พฤศจกิ ายน ๒๕๕๖) : หนา้ ๒๔ อรณุ ศกั ดิ์ ก่งิ มณี. “พระธาตุเชงิ ชมุ ...พระธาตุค่เู มืองสกลนคร.” สารกรมศิลปากร. ปีที่ ๑๒, ฉบบั ท่ี ๕ มถิ ุนายน ๒๕๔๒) : หนา้ ๖ – ๙.

๙๗ เอกสารอ่ืน ๆ จีราวรรณ แสงเพช็ ร.์ “พุทธศิลปกรรม วัดพระธาตเุ ชิงชุมวรวหิ าร” กรงุ เทพ : ภาควิชาทัศนศิลป์ คณะศลิ ปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ราชวทิ ยาลัย, ๒๕๕๖ (เอกสารอดั สาเนา) ข้อมูลในอนิ เตอร์เน็ต ศนู ย์มานษุ ยวทิ ยาสิรินธร (องค์การมหาชน). “จารึกวัดพระธาตเุ ชิงชุม” [ออนไลน]์ . เขา้ ถึงเมอ่ื ๒๑ มกราคม ๒๕๕๙. เขา้ ถงึ ไดจ้ าก http://www.sac.or.th/ ศูนยม์ านษุ ยวิทยาสิรินธร (องคก์ ารมหาชน) “จารึกถา้ พระ” [ออนไลน์]. เข้าถึงเม่ือ ๒๑ มกราคม ๒๕๕๙. เข้าถงึ ไดจ้ ากhttp://www.sac.or.th/

๙๘ ----------------------------- พพิ ธิ ภัณฑ์เมืองสกลนคร งานวิชาการและวิจัย สถาบนั ภาษา ศิลปะและวัฒนธรรม มหาวทิ ยาลัยราชภัฏสกลนคร เลขที่ ๖๘๐ ถนนนิตโย ตาบลธาตุเชิงชุม อาเภอเมอื งสกลนคร จังหวดั สกลนคร โทร. ๐ ๔๒๗๔ ๔๐๐๙

๙๙