Kursmaterial German Phonetics_1_2021

กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 43 บทท่ี 6 Ausspracheprobleme thailändischer Deutschlernender In diesem Kapitel wird der Inhalt eines wissenschaftlichen Aufsatzes (Attaviriyanupap 2008) dargestellt. Es handelt sich dabei zwar um Ausspracheabweichungen thailändischer Immigrantinnen in der Schweiz, die anders als Studenten ihr Hochdeutscherwerben. Trotzdem können ihre Ausspracheprobleme ebenfalls bei Teilnehmern dieses Kurses auftreten. Im Folgenden sollen neben der kontrastiven Analyse der Ausgangs- und der Zielsprache auf der phonetisch-phonologischen Ebene empirische Belege aufgezeigt und den systematischen Abweichungen zugeordnet werden. Zum Schluss soll noch darüber diskutiert werden, ob man deutsche Äußerungen thailändischer Muttersprachler als „thailändisches Deutsch“ bezeichnen kann. 6.1 Vergleich des deutschen und des thailändischen Lautsystems Die Lautsysteme des Deutschen und des Thailändischen sollen hauptsächlich im Hinblick auf segmentale Elemente, d. h. Vokale, Konsonanten und Töne besprochen werden. Da sich das Thailändische in der Silbenstruktur enorm vom Deutschen unterscheidet und diese Unterschiede zum großen Teil Ausspracheschwierigkeiten verursachen, müssen die Silbenstrukturen der beiden Sprachen besprochen werden. Bei der Darstellung der Vokal- und Konsonantenphoneme der beiden Sprachen lassen sich in der relevanten Literatur jedoch nicht selten Uneinigkeiten finden. Der folgenden Beschreibung liegen die Arbeiten von Hall (2000); Kummer (2004); Naksakul (2002); sowie Kohler (1999) und Tingsabadh/Abramson (1999) zugrunde. Da die Darstellung des thailändischen Lautsystems in dieser Arbeit dem Ansatz von Naksakul (2002) am nächsten liegt, orientiert sich die phonetische Umschrift für alle in dieser Arbeit auftretenden thailändischen Wörter an den von ihr verwendeten Zeichen (ebd.: 42).1 6.1.1 Vokale Die folgende Abbildung soll Gemeinsamkeiten wie auch Unterschiede in den beiden Sprachen sichtbar machen. 1 Ein kleiner Unterschied ist bei den aspirierten Konsonanten zu finden. Dort wird das Aspirationszeichen h bei ph, th, ch und kh nicht hochgestellt.

44 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ 6.1.1.1 Monophthonge Thailändisch (Tingsabadh/Abramson 1999:148) Zu jedem Kurzvokal gibt es einen langen Vokal als Gegenstück Deutsch (Hall 2000: 26) Abbildung 11: Monophthonge im Deutschen und im Thailändischen Die oben angeführten Vokale sind bewusst phonologisch dargestellt. Die deutsche Standardsprache zeichnet sich phonetisch durch Unterscheidung der Vokale in der Muskelspannung aus. Phonetisch beschrieben gibt es deshalb noch drei weitere Vokale: [i], [e] und [y] als kurze Varianten zu den entsprechenden langen gespannten Vokalen, z. B. ideal [], uni [yni], Moral [moral]), jedoch kommen sie nur in unbetonten Silben von Fremdwörtern vor und sind phonologisch nicht relevant. Hingegen hat die Vokalquantität (kurz vs. lang) eindeutig eine bedeutungsunterscheidende Funktion. Muskelspannung und Vokallänge werden häufig als korrelierend angesehen. Im Allgemeinen sind die Vokale im Deutschen entweder lang und gespannt oder kurz und ungespannt. Eine Ausnahme bildet [] , das lang und ungespannt ist. Es gibt deshalb unterschiedliche Arten, den phonologischen Unterschied zu markieren. Die Darstellung des deutschen Vokalsystems hängt von unterschiedlichen theoretischen Ansätzen ab. Aus diesem Grund werden für das Deutsche verschiedene Zeichen für kurze und lange Vokale verwendet, nämlich [ ]. Die meisten thailändischen Vokale haben ihre Entsprechung im Deutschen, jedoch weisen die beiden Vokalsysteme auffällige Unterschiede auf. Das thailändische Vokalsystem ist mit 9 langen und 9 kurzen Monophthongen sehr symmetrisch aufgebaut. Die Vokalquantität hat eine bedeutungsunterscheidende Funktion, korreliert allerdings nicht mit der Muskelspannung. Die langen Vokale unterscheiden sich in der Spannung und im Öffnungsgrad erheblich von den kurzen (vgl. etwa [] (zuhören) vs. [] (Heu). Deshalb wird im thailändischen Lautsystem ein Zeichen immer in zwei Varianten (mit und ohne Länge-Zeichen) dargestellt, z. B. []. Uneinheitliche Darstellungen lassen sich bei den Vokalen [], [], [] und [] finden. Ungerundete Hinterzungenvokale sind schwierig von den zentralisierten Vokalen mit gleicher Zungenhöhe abzugrenzen, deshalb findet man in phonologischer Darstellung der thailändischen Vokale ebenfalls die Verwendung der Zeichen [], [], [] und [] dafür (vgl. z. B. Kelz/Kummer 1989: 22; Kummer 2004: 6). Sie sind allerdings phonologisch äquivalent.

กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 45 Eine besondere Gruppe im Vokalinventar des Deutschen bilden die gerundeten Vorderzungenvokale, die in relativ wenigen Sprachen vorkommen (Dieling 2004: 12). Diese Vokale ([], [] , [],[]) kommen im Thailändischen nicht vor. Dagegen hat das Thailändische bei entsprechenden Zungenhöhen ungerundete Vokale ([], [], [], []). Das Schwa [] nimmt im Deutschen eine Sonderstellung ein, weil es nur in unbetonter Position auftritt. Zwar ist ein ähnlicher Vokal ([]) im Thailändischen ebenfalls vorhanden, aber der Vokal steht nicht nur in unbetonten Endsilben. Es gibt außerdem ein langes Gegenstück dazu (vgl. []). Das [], das im Deutschen bei der Endung -er ausgesprochen wird (z. B. Butter), existiert im Thailändischen nicht. Dieser Vokal hat im Deutschen allerdings keinen Phonemstatus und wurde deshalb nicht mit in das obige Vokalviereck aufgenommen. Entweder wird der Laut als vokalisiertes R (Hall 2000: 71) oder als []-Diphthong (Kohler 1999: 88) bezeichnet. 6.1.1.2 Diphthonge Thailändisch (Tingsabadh/Abramson 1999: 148) Deutsch (Kohler 1999: 87) Abbildung 12: Diphthonge im Deutschen und im Thailändischen Im Deutschen gibt es 3 Diphthonge. Während im Deutschen, wie auch in vielen anderen Sprachen, [] , [], [] als Diphthonge bezeichnet werden, haben die entsprechenden Laute im Thailändischen keinen Status als Diphthonge. Die im Thailändischen als Diphthonge eingeordneten Vokale sind [ia ], [ ] und []. Alle sind fallende Diphthonge. Zu jedem thailändischen Diphthong treten zwei Allophone auf, nämlich kurze und lange Realisierungen. Die den deutschen Diphthongen ähnlichen Laute im Thailändischen werden als eine Silbe mit der Struktur VK bezeichnet, d. h. die Silbe besteht aus einem Monophthong und einem Auslautkonsonanten und wird mit [], [] und [] transkribiert.2 2 Um den Status als Diphthong zu testen, kann man einen Konsonanten im Auslaut hinzufügen. Das thailändische Lautsystem erlaubt keinen Konsonantencluster im Auslaut. Dass sich an die steigenden Diphthonge kein zusätzlicher Konsonant anhängen lässt, ist ein Hinweis darauf, dass der zweite Laut in der Lautverbindung hier den Status eines Konsonanten und nicht den eines Vokals im Diphthong hat. Die hohen Vokale in [] , [] und [] sind in diesem Fall als Allophone der Konsonantenphoneme /w/ und /j/ zu betrachten.

46 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ Zusammenfassend ist das Vokalinventar des Thailändischen mit 18 Monophthongen und 3 Diphthongen im Vergleich zu demjenigen der deutschen Standardsprache mit 16 Monophthongen und 3 Diphthongen zwar ungefähr gleich groß, aber es gibt auffällige Abweichungen in 3 Punkten: - Ein wichtiger Unterschied besteht in der Lippenrundung der höheren und mittleren Vokale. Im Deutschen sind sie gerundet, im Thailändischen hingegen ungerundet: dt. [], [], [], [] vs. th. [], [], [], []. - Die Gespanntheit spielt im thailändischen Vokalsystem keine Rolle. Es gibt im Thailändischen systematisch kurze und lange Varianten zu jedem einzelnen Monophthong. Im Deutschen fallen dagegen zwei Merkmale, d. h. Gespanntheit und Vokalquantität, zusammen, so dass bis auf eine Ausnahme bei [] alle langen Vokale gespannt sind. - Die drei deutschen Diphthonge [], [] und [] werden nach dem thailändischen Lautsystem nicht als Diphthonge, sondern als eine Silbe mit einem Halbvokal im Auslaut bezeichnet: [], [] und []. 6.1.2 Konsonanten Sowohl das Deutsche als auch das Thailändische verfügen im Vergleich zu anderen Sprachen über ein mittelgroßes Konsonanteninventar. Die beiden Sprachen haben einen Bestand von 21 Konsonantenphonemen. Diese sehen jedoch unterschiedlich aus, wie die folgenden Tabellen zeigen: Tabelle 8: Konsonantenphoneme im Deutschen und im Thailändischen Plosiv bilabial labio- Alveolar post- palatal velar Glottal Frikativ dental alveolar Nasal        Vibrant              Lateral            Approximant                                Glottal Plosiv nicht aspiriert bilabial labio- Alveolar post- palatal velar aspiriert dental alveolar             Frikativ            Nasal             Vibrant           Lateral         Approximant                

กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 47 Die beiden kombinatorischen Allophone [] und [x] gibt es im Thailändischen nicht, deshalb werden oben beide Varianten angeführt. Hingegen werden die anderen freien Allophone von [r] nicht aufgezeigt, weil sie aus einer an Minimalpaaren orientierten Perspektive für thailändische Deutschlernende nicht von Belang sind.3 Auch Die Affrikaten sind absichtlich nicht in die obige Tabelle übernommen worden, weil es sich nicht um Einzelkonsonanten, sondern um Konsonantenverbindungen handelt. Im Deutschen gehören zu den Affrikaten die Kombinationen [] (z. B. Pferd), [ ] (z. B. Zahn), [ ] (z. B. Matsch) und [ ] (z. B. Gin). Was das Thailändische betrifft, werden die konsonantischen Laute [] und [], die hier den palatalen Plosiven zugeordnet sind, nicht selten als post-alveolare Affrikaten [] und [] bezeichnet (vgl. z. B. Tingsabadh/Abramson 1999 oder Kummer 2004). Allerdings ist es m. E. sinnvoller, die beiden Laute den Plosiven zuzuordnen, wie es bei Hudak (1987; 1994) oder Naksakul (2002) der Fall ist. Anders als bei den anderen Plosiven wird bei der Artikulation von [] und [] der Verschluss durch das Zungenblatt gebildet. Deshalb wird gleichzeitig ein Zischlaut mitproduziert, so dass sie wie Affrikaten klingen, allerdings weicher artikuliert als etwa im Deutschen. Das Lautinventar des Thailändischen beinhaltet nicht so viele Frikative. Darüber hinaus werden selbst die Plosive im Vergleich zu vielen europäischen Sprachen wie Englisch oder Deutsch weicher ausgelöst. Die Zuordnung dieser zwei Konsonantenlaute zu den Affrikaten ist deshalb m. E. nicht notwendig, zumal ihre Klassifizierung als Plosive, Frikative oder Affrikaten nicht phonemisch relevant ist. Obgleich es im Deutschen bei den stimmlosen Plosiven sowohl aspirierte als auch unaspirierte Varianten gibt, d. h. [], [], [], [], [], [], hat die Aspiration keine bedeutungsunterscheidende Funktion, so dass die jeweiligen aspirierten bzw. unaspirierten Varianten als Allophone zu betrachten sind. Dagegen haben die aspirierten Plosive im Thailändischen Phonemstatus. Man kann aus einem unaspirierten Laut und seinem aspirierten Gegensatz ein Minimalpaar bilden wie z. B. [] (Wald) und [] (aufschneiden); [] (Auge) und [] (einreiben); oder [ ] (Huhn) und [] (Ei). Das Thailändische verfügt im Vergleich zum Deutschen über deutlich weniger stimmhafte Konsonanten. Vor allem bei den Frikativen ist kein einziger stimmhafter Konsonant vorhanden. Erwähnenswert sind weiterhin die Konsonanten [l] und [r]. Im Unterschied zu vielen anderen asiatischen Sprachen (z. B. Japanisch, Koreanisch, Laotisch), wo entweder kein [r] auftritt oder kein phonemischer Unterschied zwischen diesen beiden Lauten besteht, gelten die beiden Laute im Thailändischen als zwei unterschiedliche Phoneme. Jedoch besteht umgangssprachlich die Tendenz, den Lateral [l] anstelle des Vibranten [r] zu realisieren. Hier lässt sich außerdem soziolinguistische Variation feststellen. In den meisten Dialekten kommt der 3 Alle drei r-Allophone []sind standardsprachlich üblich. Deutschlernende können die Form auswählen, die den entsprechenden Lauten ihrer Muttersprache am nächsten kommt und/oder ihnen am besten gefällt (Dieling 2004: 15).

48 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ schwieriger zu artikulierende Laut [r] nicht vor. Der Laut wird hingegen von gebildeten Personen, vor allem beim deutlichen, vorsichtigen und langsamen Sprechen, realisiert. In Bildungsinstitutionen und in den Medien wird die Artikulation von [r] immer angestrebt, weswegen auch die Bildung bei der Realisierung von [r] eine bedeutende Rolle spielt. Nach Hudak (1987: 32f.) befindet sich der phonemische Status von /l/ und /r/ im Wandel. Diese Auffassung teilen auch Tingsabadh/Abramson (1999: 149). Jedoch werden die beiden Konsonanten bei allen Beschreibungen über die thailändische Sprache als zwei separate Phoneme behandelt. Diese Einteilung ist in Zusammenhang mit dem Schriftsystem zu sehen, in dem es dafür zwei verschiedene Buchstaben gibt. Die phonologischen Merkmale des Thailändischen im Kontrast zum Deutschen im Bereich des Konsonantismus lassen sich folgendermaßen zusammenfassen: - Es gibt einerseits Konsonanten, die nur im Thailändischen vorkommen und andererseits diejenigen, die nur im Deutschen vorhanden sind. Konsonanten, die nur im Deutschen auftreten, sind [], [], [], [], [], [], und [], während [], [] und [] nur im Thailändischen vorkommen. Zwar könnten zu [], [], [], [], [], [], und [] ähnliche Laute im Thailändischen gebildet werden, aber sie sind nicht identisch. - [], [], und [] kommen zwar in beiden Sprachen vor, aber sie haben nicht denselben Status. Während es sich bei diesen drei Lauten im Deutschen um Allophone handelt, haben diese aspirierten Plosive im Thailändischen Phonemstatus. 6.1.3 Töne Obwohl die Tonhöhe üblicherweise den Suprasegmentalen zugeordnet wird (vgl. z. B. Pompino-Marschall 1995: 224ff.), lassen sich die Töne im Thailändischen auch segmentieren und gehören deshalb m. E. noch zu den segmentalen Phonemen wie Vokale und Konsonanten. Sie haben im Thailändischen einen Phonemstatus. Diese Funktion der Tonhöhe fehlt im Deutschen als einer atonalen Sprache. Das entscheidende Merkmal für Tonsprachen, denen Thailändisch zugeordnet wird, ist, dass jede Silbe der einzelnen Wörter nicht aus nur einem Vokal oder aus Vokalen und Konsonanten gebildet wird, sondern auch mit einer bestimmten Tonhöhe. Das Thailändische ist also eine Tonsprache mit fünf silbischen Tönen, die eine bedeutungsunterscheidende Funktion haben. Jeder Ton ist ein Phonem, weil man aus zwei Wörtern, die sich nur durch die Tonhöhe voneinander unterscheiden, ein Minimalpaar bilden kann. Die fünf Töne sind je nach ihrer Höhe zu unterscheiden: mittel (kein Zeichen), tief [ ], fallend [ ] , hoch [] , und steigend [] . Eine Silbe, die aus denselben Konsonanten und Vokalen besteht, kann bis zu fünf Bedeutungen (oder sogar mehr bei Homophonen und Homonymen) haben, je nachdem mit welcher Tonhöhe sie ausgesprochen wird:

กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 49 Ton Beispiel Bedeutung mittel [] = stecken bleiben tief [ ] = Galangawurzel fallend [ ] = Sklave, Diener, Wert, töten hoch [ ] = Geschäft treiben steigend [ ] = Bein 6.1.4 Silbenstruktur Die Silbenstruktur einer Sprache bestimmt die Möglichkeiten des Auftretens und der Kombinationen der segmentalen Einheiten; und besonders in dieser Hinsicht besteht ein sehr großer Unterschied zwischen dem Deutschen und dem Thailändischen. Während im Thailändischen alle Konsonanten im Anlaut vorkommen, können nur [], [], [k], [], [], ], [], [] und [] in finaler Position stehen. Bei den finalen Verschlusslauten ist zudem hervorzuheben, dass diese nur im Ansatz gebildet, aber nicht explosiv gelöst werden. Ungelöste Verschlusslaute werden gebildet, indem der Luftstrom blockiert, jedoch der Mund nicht wieder geöffnet wird, wie es sonst bei Plosiven üblich ist. Diese Besonderheit bei den thailändischen Plosivauslauten führt dazu, dass die Stimmhaftigkeit und die Aspiration hier neutralisiert und nicht mehr phonologisch relevant sind. Im Deutschen sind solche Positionsbeschränkungen minimal. Fast alle Konsonanten können sowohl im Anlaut als auch im Auslaut vorkommen. Es gibt nur wenige Ausnahmen. Erstens kommt der Knacklaut [] nur vor einem betonten Vokal vor oder markiert die Silbengrenze, wenn Vokale aus zwei verschiedenen Silben aufeinander treffen. Der Konsonant [] kommt nie im Anlaut vor, während [] niemals in finaler Position zu finden ist. Darüber hinaus tritt im Deutschen das Phänomen der Auslautverhärtung auf, so dass alle stimmhaften Plosive und Frikative im Auslaut stimmlos realisiert werden. Deshalb kommen [], [], [], [] und [] nicht im Auslaut vor. Das Thailändische ist phonotaktisch einfach gebaut. Die im Thailändischen möglichen Verbindungen von Vokalen (V) und Konsonanten (K) sind: V, VK, KV, KKV, KVK und KKVK. Zu jeder Silbe wird außerdem ein bestimmter Ton festgelegt. Die Möglichkeit der Bildung von thailändischen Konsonantenverbindungen ist sehr begrenzt, d. h. sie sind höchstens zweistellig, wobei der zweite entweder der Lateral [l] oder der Vibrant [r] ist, und treten nur im Anlaut auf. Es gibt daher insgesamt nur 12 mögliche Konsonantenkombinationen: []. Im Deutschen gibt es dagegen viel mehr Kombinationsmöglichkeiten. Die Anhäufung der Konsonanten im Auslaut stellt den auffälligsten Unterschied der deutschen Silbenstruktur im Vergleich zum Thailändischen dar, wo an dieser Stelle niemals ein Konsonantencluster zugelassen ist. Der Anteil der Konsonanten innerhalb eines deutschen Wortes ist im Vergleich zu vielen anderen Sprachen sehr hoch. Im

50 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ Silbenanlaut können 0–3, im Silbenauslaut 0–5 Konsonanten stehen, und zwar mit unterschiedlichen Kombinationsmöglichkeiten (vgl. z. B. die Auflistung bei Fischer/Uerpmann 1996: 41f., 52f.). An Silben- und Wortgrenzen, z. B. bei Herbststurm (KVKKKKKKVKK), kann es sogar zu einem regelrechten Konsonanten-„Stau“ kommen (Dieling 2004: 4). Solche Wörter sind besonders für Lernende, in deren Muttersprache nur einfache Silbenstrukturen vorkommen, wie z. B. für thailändische Deutschlernende, schwer bis unmöglich auszusprechen. Zusammenfassend bilden die vielfältigen und vor allem viel komplexeren Silbenstrukturen im Deutschen den größten Unterschied zum Thailändischen, was thailändischen Deutschlernenden tückische Probleme bereiten kann, die schon vorhersagbar sind und des Weiteren noch belegt werden sollen. 6.2 Korpus Im Zeitraum zwischen Juni und Oktober 2004 wurden mit thailändischen Informantinnen insgesamt 10 informelle Gespräche auf Standardarddeutsch geführt. Bei jeder Aufnahmesituation waren mindestens drei Personen anwesend: die Informantin, eine Begleitperson, die nicht über Thai-Kenntnisse verfügt, und die Autorin des vorliegenden Beitrags. Die Anzahl der Informantinnen war allerdings größer als die Anzahl der Gespräche, weil teilweise mehrere thailändische Immigrantinnen an einem Gespräch teilnahmen. Während dieser 10 Tonaufnahmen wurden deutsche Äußerungen von insgesamt 16 thailändischen Immigrantinnen aufgenommen. Die Gespräche wurden mit einem MiniDisc-Gerät (SONY Net MD Walkman MZ-N710) aufgezeichnet. Das Korpus besteht allerdings nur aus der Transkription, die ich für eine andere Studie angefertigt habe. Die Länge der Transkription ist bei jeder Informantin unterschiedlich, sowohl in Bezug auf die zeitliche Länge als auch den Inhalt betreffend. Die kürzeste Transkription umfasst 15 und die längste 40 Minuten. Die Anzahl der Wörter4 reicht von 128 bis 2'404. Da es sich bei dieser Transkription nicht um eine ausführliche phonetische Umschrift handelt, werden die Daten für die vorliegende Arbeit nicht quantitativ ausgewertet, sondern nur beispielhaft zur Beschreibung der Ausspracheabweichungsphänomene verwendet. Die Häufigkeit der jeweiligen vorkommender Abweichungsfälle werden deshalb weder gezählt noch dargestellt. Die Informantinnen waren zum Zeitpunkt der Aufnahme 27 bis 44 Jahre alt. Sie sind mit Schweizern verheiratet und wohnen in der Region Bern. Die Dauer ihres bisherigen Aufenthalts in der Schweiz war sehr unterschiedlich, von ca. 7 Monaten bis zu 15 Jahren. Einige von ihnen besuchten gerade einen Deutschkurs, während andere diese Phase längst hinter sich hatten, weil sie schon sehr lange in der Schweiz leben. Zwei Personen verfügen über keine Englischkenntnisse, während die anderen 4 Es handelt sich hier um automatische Wörterzählung. Als Wortgrenze gilt ein Leerzeichen. Es ist außerdem möglich, dass im Laufe der Gespräche nicht nur Deutsch, sondern auch Thailändisch gesprochen wurde. Beim Zählen der Wörter werden thailändische Wörter nur mit berücksichtigt, wenn sie zu deutschen Äußerungen gehören, d. h. vor allem mitten im Satz und in wenigen Fällen am Anfang oder am Ende einer Äußerung stehen, und nicht weggelassen werden können. Pausenzeichen, unverständliche Wörter sowie längere Äußerungen auf Thailändisch werden nicht mitgezählt.

กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 51 Englisch als erste Fremdsprache gelernt haben, allerdings mit unterschiedlichem Niveau. Nur eine von ihnen kann außer Thailändisch, Deutsch und Englisch noch ein wenig Französisch sprechen. 6.3 Systematische Abweichungen im Hochdeutschen thailändischer Immigrantinnen 6.3.1 Abweichungen im Bereich des Vokalismus Im Bereich des Vokalismus sind die Schwierigkeiten nicht so auffällig. Da das thailändische Vokalinventar ungefähr gleich groß wie das deutsche ist und Unterschiede in der Vokalquantität (kurz vs. lang) eine bedeutungsunterscheidende Rolle spielen, haben die Informantinnen in dieser Hinsicht keine Probleme. Das größte Problem bilden die deutschen gerundeten hohen und Vordervokale ([], [], [], []), die im Thailändischen nicht vorkommen. Meistens werden diese Vokale durch die ungerundeten zentralen thailändischen Vokale mit entsprechender Zungenlage ([],[],[],[]) ersetzt. Solche Abweichungen lassen sich jedoch beim Hören nicht so einfach feststellen. Hingegen ist es auffällig, wenn die Informantinnen diese Vokale als gerundete Hintervokale realisieren, also [], [] anstelle von [], [] und [], [] anstelle von [], [], z. B. [] für Gemüse, [] und [] für persönlich. Noch zwei andere deutsche Vokale kommen im Thailändischen nicht vor: [] und []. Für die thailändischen Immigrantinnen in der Schweiz sind sie allerdings nicht problematisch, weil die beiden Laute selbst bei Schweizern selten als solche realisiert werden. Das -e als Endsilbe wird meist als offenes, schwach betontes [] gesprochen (vgl. z. B. Ammon et al. 2004: XXII), während das /r/ bei Endsilben auf -er meistens nicht in [] vokalisiert wird (Rash 2002: 137). Häufig sprechen die thailändischen Informantinnen anstelle von [] und [] dann [] oder betontes []. Der Erwerb der deutschen Sprache in der diglossischen Deutschschweiz wird unvermeidlich von den Schweizer Mundarten beeinflusst. Der Einfluss des Berndeutschen im Bereich des Vokalismus ist in diesem Korpus ebenfalls zu beobachten. Während in der Standardsprache zwischen kurzem e und ä kein lautlicher Unterschied gemacht wird und beide Vokale üblicherweise phonetisch mit [] transkribiert werden, unterscheidet das Berndeutsche [] und [] (sowohl als lange als auch kurze Vokale), welche den thailändischen Vokalen [e] und [] nahe liegen, weil sie offener sind als ihre deutschen Entsprechungen (vgl. Vergleichstabelle bei Kummer 2004: 6). Im Korpus lassen sich auch berndeutsche Varianten finden, z. B. gärn, sälber, die sich mit [] transkribieren lassen. Es ist außerdem auffallend, dass dieses offene [] bei einigen Personen als [a] wahrgenommen und gesprochen wird, so dass eine andere Variante entstanden ist, z. B. [] an Stelle von [] für berndt. gäll.

52 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ Auch wenn die deutschen Vokale nicht immer richtig ausgesprochen werden, führen Abweichungen in diesem Bereich kaum zu Verständnisproblemen, und wenn, dann zumindest nicht im selben Maße wie bei den Abweichungen im Bereich des Konsonantismus. 6.3.2 Abweichungen im Bereich des Konsonantismus Ein auffallendes Ausspracheproblem bei den Informantinnen besteht darin, dass die meisten das thailändische Lautsystem auf das deutsche übertragen haben. Im Bereich des Konsonantismus lassen sich Abweichungsphänomene in vier Gruppen kategorisieren: - nicht erworbene Konsonanten, - fehlende und abweichende Auslautkonsonanten, - nicht realisierte Konsonantencluster, - fehlende Auslautkonsonanten bei Diphthongen. Das erste Phänomen betrifft die segmentale Ebene. Hingegen betreffen die anderen drei Phänomene sowohl die einzelnen Segmente als auch die Silbenstruktur der Ziel- und Ausgangssprache. 6.3.2.1 Nicht erworbene Konsonanten Ähnlich wie beim Erwerb von Vokalen bereiten Konsonanten, die es in der Muttersprache nicht gibt, den thailändischen Immigrantinnen Schwierigkeiten. Kaum realisiert werden [] und []. Sie werden durch [k] und [s] ersetzt, die zum Lautinventar des Thailändischen gehören. Die ersetzten Realisierungen könnten auch durch die Schweizer Variante (sowohl Mundarten als auch Schweizerhochdeutsch) begünstigt werden, weil in der Deutschschweiz stimmhafte Plosive und Frikative normalerweise stimmlos realisiert werden. Damit sind die Abweichungen der Informantinnen zwar von der orthoepischen Norm gegeben, aber nicht unbedingt von ihrer realen sprachlichen Umgebung. Zwei andere Frikative, die im Thailändischen nicht existieren und die ebenfalls nicht erworben werden, sind [v] und [z]. Der erste Frikativ wird meistens durch den Halbvokal [w] ersetzt. Der zweite Laut kommt selbst im Deutschen nur selten vor, und zwar nur in Fremdwörtern. In den erhobenen Daten liegt kein einziges Wort mit diesem Laut vor. Die Affrikate [ts] ist zwar bei manchen Informantinnen hörbar, aber bei mehreren Personen lässt sich die Abweichung feststellen, dass [s] anstelle von [ts] gesprochen wird. [pf], welches vermutlich auch Ausspracheschwierigkeiten bereiten könnte, kommt im ganzen Korpus nur einmal bei pflegen vor. Die Affrikate wurde allerdings richtig gesprochen.5 Die bis jetzt erwähnten Abweichungen sind allerdings nicht auffällig problematisch, zumal die Stimmhaftigkeit in spontanen Gesprächen oft nicht deutlich zu hören ist. Solche Abweichungen spielen im Hinblick auf die Verständlichkeit keine große Rolle. 5 Die betreffende Informantin arbeitet als Pflegerin in einem Altersheim. Deshalb ist dieses Verb m. E. als ein in ihrem Alltag häufig verwendetes Wort anzusehen, so dass sie dessen Aussprache vermutlich gut geübt hatte.

กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 53 Auch die Ich- und Ach-Laute, [] und [x], die im Standarddeutsch und auch im vorliegenden Korpus häufig vorkommen, müssen bei den meisten Informantinnen in die Kategorie „nicht erworben“ eingeordnet werden. Im Hinblick auf den Erwerb dieser beiden Laute lassen sich die Informantinnen dabei in drei Gruppen gliedern. Die erste Gruppe hat die beiden Laute nie realisiert. Bei der zweiten Gruppe ist der Ach-Laut [x] erworben, der Ich-Laut [] hingegen nicht. Nur zwei Informantinnen können beide Laute richtig sprechen, tun dies jedoch nicht konsequent, d. h. auch bei ihnen kommen häufig Abweichungen vor. Die Abweichungen sind systematisch und vorhersagbar. [x] wird immer durch den am gleichen Artikulationsort realisierten Plosiv, also [k], ersetzt, während anstelle von [] zwei mögliche Varianten vorkommen: [k] oder [x]. Die zweite Variante entsteht wahrscheinlich, weil der Ach- Laut in der von Mundart geprägten Sprachsituation in der Deutschschweiz viel häufiger zu hören ist. Die Abweichungen lassen vermuten, dass die Erwerbsstufe bei allen thailändischen Muttersprachlern in der Schweiz so aussieht: [k]  [x]  []. Dies lässt sich im Rahmen dieser Studie zwar noch nicht bestätigen, scheint aber plausibel, zumal der Input im Alltag dieser Immigrantinnen mehrheitlich von [x] geprägt ist.6 6.3.2.2 Fehlende und abweichende Auslautkonsonanten Da stimmhafte Plosive, Frikative und Affrikaten im Deutschen wegen der Auslautverhärtung nicht im Auslaut vorkommen können, haben thailändische Immigrantinnen hier ein Problem weniger. Man könnte positiv vermuten, dass Auslautkonsonanten mit Ausnahme der Ich- und Ach-Laute problemlos von ihnen gesprochen werden können, weil es die gleichen Konsonanten sind, die auch im Thailändischen vorkommen. Dies ist jedoch nicht der Fall, da im Thailändischen nicht alle Konsonanten an der finalen Position einer Silbe erlaubt sind, wie in 2.4 bereits beschrieben ist. Die Abweichungen im Korpus lassen sich in drei Gruppen gliedern: - Verschlusslaute: Während im Deutschen kein Unterschied zwischen den Plosiven in erster oder finaler Position einer Silbe existiert, müssen im Thailändischen Verschlusslaute im Auslaut getrennt von denen im Anlaut behandelt werden. Verschlusslaute, die an der silbenschließenden Position stehen, werden nicht gelöst. Diese Auslautkonsonanten werden im Gegensatz zu den initialen Plosiven als „Stop“ bezeichnet (Naksakul 2002: 18ff.), weil sie in finaler Position zwar im Ansatz wie die Plosive, d. h. mit Blockierung des Luftstroms am Artikulationsort, gebildet, aber nicht explosiv gelöst werden. Gelöste und ungelöste Verschlusslaute sind als kombinatorische Allophone zu betrachten. Zwar kommen Plosive ohne Verschlusslösung bei schneller Sprachweise auch im Deutschen vor7 und können ebenfalls als Allophone der 6 Der Unterschied zwischen [x] und [] ist in den Schweizer Mundarten nicht gegeben. Es gibt grundsätzlich nur den Ach-Laut. Sogar [k] im Anlaut wird meisten als Ach-Laut gesprochen, vgl. z. B. chrank, choche, d Chue, ds Chino, d Chuchi, dr Chopf usw. (Feuz 1995: 15). 7 Wenn man z. B. Akt oder Abt schnell spricht, wird der Verschluss von [k] bzw. [p] nicht gelöst.

54 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ gelösten Verschlusslaute betrachtet werden, aber als einziger Konsonant in der Koda werden sie immer gelöst. Die nicht gelösten Verschlusslaute gelten als eine phonetische Besonderheit des Thailändischen. Dies führt dazu, dass die Informantinnen die deutschen silbenschließenden Konsonanten nicht deutlich artikulieren, sondern diese Laute entsprechend der thailändischen Realisierung nur ansatzweise bilden und den Verschluss nicht lösen, weshalb häufig schwer zu erkennen ist, ob überhaupt ein Auslautkonsonant artikuliert wurde. - Frikative: Da die Frikative [f] und [s] im Thailändischen nie am Silbenende vorkommen, treten bei diesen Konsonanten im Auslaut Abweichungen auf. Anstelle eines Frikativs wird ein Stop realisiert. Die Strategie, einen Frikativ durch einen Verschlusslaut mit gleichem Artikulationsort zu ersetzen, entspricht also dem oben erwähnten Ersatz von Ich- und Ach-Lauten durch [k]. - Der Lateral [l]: Zwar können alle thailändischen Muttersprachler diesen Laut produzieren, aber für die meisten ist es schwierig, ihn in silbenschließender Position auszusprechen. Unter den 16 Informantinnen gab es nur eine Person, die den Auslautkonsonanten [l] mehrheitlich richtig ausgesprochen hat. Die Abweichungen gehen in zwei Richtungen. Entweder wird der Laut durch den Nasal [n] ersetzt, oder der Konsonant wird als Halbvokal [w] gesprochen. Dieser Halbvokal wird aber nicht bilabial, sondern velar realisiert, wenn er im Auslaut auftritt, so dass er wie der Vokal [u] gesprochen wird. Diese Abweichung wird insbesondere dadurch begünstigt, dass sie dem vokalisierten -l im Berndeutschen entspricht, und kann auf den Einfluss von sowohl der Muttersprache als auch von Schweizer Mundart (hier Berndeutsch) zurückgeführt werden, während der Ersatz durch [n] eindeutig auf den Einfluss der Muttersprache zurückgeht. Wie die deutschen Auslautkonsonanten dem thailändischen Lautsystem angepasst werden, lässt sich folgendermaßen darstellen: Tabelle 9: Abweichende Realisierungen der Auslautkonsonanten Auslautkonsonanten in der Zielsprache      Abweichende Realisierungen bei den      Informantinnen  Um dies zu verdeutlichen werden in der folgenden Tabelle die Belege aus dem untersuchten Korpus der jeweiligen Kategorie der oben beschriebenen systematischen Ausspracheabweichungen von Auslautkonsonanten zugeordnet.

กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 55 Tabelle 10: Belege für systematische Abweichungen im Kosonatenlauslaut Systematische Zielwörter Abweichende Systematische Zielwörter Abweichende Abweichungen Chef Realisierungen April Realisierungen  Abweichungen   lw  (vokalisiert)    scharf  bezahl    have  einmal    live  gäll    alles  Hotel   bis  normal    muss, musst  schnell    nass  sälber    office  viel   service  zweimal   Fisch   einmal  mängisch  Hotel  Tisch  Möbel  ich  Pilze  mich  schnell  mach  Spital  viermal will zweimal 6.3.2.3 Nicht realisierte Konsonantencluster Die Mehrheit der phonetischen Untersuchungen zum Zweitspracherwerb bezieht sich auf Fragen der Produktion und Perzeption einzelner Laute, nicht jedoch auf Distribution und Kombinationsmöglichkeiten. Die oben erwähnten Abweichungen bei den Auslautkonsonanten haben bereits gezeigt, wie wichtig es ist, die gesamte phonologische Struktur der Ausgangs- und Zielsprachen zu berücksichtigen und nicht nur die segmentalen Elemente, denn diese Struktur ist es, die den „phonetischen Filter“ beim Erwerb einer Zweitsprache bildet. Das im Folgenden beschriebene weitere Abweichungsphänomen, das im Korpus beobachtbar ist, fällt ebenfalls in diesen Bereich. Es betrifft die Produktion von Konsonantenclustern. Wie bereits geschildert ist die Bildung von Konsonantenverbindungen im Thailändischen sehr beschränkt. Es gibt insgesamt nur 12 mögliche Konsonantenkombinationen im Anlaut: [pr, pl, phr, phl, tr, thr, kr, khr, kl, khl, kw, khw]. Die Aussprache der beiden Konsonanten wird von Muttersprachlern des Thailändischen jedoch häufig vernachlässigt. Meistens wird der zweite Konsonant weggelassen. Am besten erhalten sind die beiden Kombinationen zwischen dem velaren Plosiv und dem bilabialen Halbvokal [kw, khw], wobei gelegentlich, wenngleich selten, ein Ersatz des zweiten Clusters durch den Frikativ [f] zu finden ist. Die Konsonantenverbindungen von Vibranten und Lateral werden in der informellen Alltagskommunikation oft nicht realisiert oder, falls doch, dann eher mit dem Lateral, weil viele thailändische Muttersprachler ohnehin Probleme haben, den Vibranten auszusprechen. Probleme bei der Aussprache von Konsonantenclustern existieren

56 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ also bereits in der Muttersprache und verstärken sich beim Erwerb einer anderen Sprache mit komplexeren Konsonantenverbindungen. Die für das Deutsche charakteristische Anhäufung von mehreren Konsonanten bereitet den thailändischen Immigrantinnen deshalb große Schwierigkeiten, was von diesem Personenkreis auch häufig thematisiert wird (vgl. Attaviriyanupap 2004). Meistens sind Fehler aufgrund von Vereinfachungsstrategien zu finden. Es handelt sich vor allem um zwei Möglichkeiten: Entweder werden Sprossvokale eingefügt oder die Anzahl der Konsonanten wird reduziert. Obwohl die Anzahl der mit silbeninitialen Clustern im untersuchten Korpus nicht sehr groß ist, lassen sich auch hier Beispiele finden. Selbst die in der Muttersprache vorhandenen Konsonantenkombinationen zwischen Plosiv und Vibranten oder dem Lateral werden nicht immer richtig gesprochen. Wörter mit hinzugefügten Sprossvokalen wie z. B. [] für manchmal und [] für firstmal kommen im Korpus allerdings nur selten vor. Mehrheitlich handelt es sich um reduzierte Kosonantenclster. Im Folgenden werden sie nicht phonetisch sondern nur schriftlich angegeben, indem die weggelassenen Laute geklammert werden: aben(d); ang(st)/angs(t); bestimm(t); Dien(s)tag, fa(s)t, fün(f); gan(z), gel(d), gesun(d); ha(l)b; jeman(d); jet(zt)/jetz(t); Kin(d); Kop(f); Luf(t); Momen(t); of(t); Schwe(s)ter; Spit(z)name; Wal(d). 6.3.2.4 Fehlende Auslautkonsonanten nach Diphthongen Im Zusammenhang mit dem Problem von Konsonantenclustern im Auslaut ist noch eine andere Art der Abweichung zu erwähnen. Sie betrifft die Auslautkonsonanten nach den deutschen Diphthongen [], [] und []. Bei den thailändischen Informantinnen kommt es sehr häufig vor, dass diese weggelassen werden. Wie bereits erwähnt, haben diese Lautkombinationen im Thailändischen nicht den Status von Diphthongen, sondern von Kombination zwischen einem Monophthong und einem Halbvokal [aw], [aj] und []. Da Konsonantencluster im Auslaut im Thailändischen nicht möglich sind, führt es logischerweise auch zu Ausspracheschwierigkeiten, wenn diesen Halbvokalen, die schon als silbenschließende Konsonanten gelten, noch ein weiterer Konsonant folgt. Im Folgenden sind Belege für Wörter mit fehlenden Auslautkonsonanten, die im Korpus vorkommen: - nach []: au(ch); Bau(ch); Hau(s); verkau(ft), - nach []: Arbei(t); ei(n); hei(ß); hei(ßt); kei(n); lei(d); mei(n); nei(n); Schwei(z); viellei(cht); wei(t); wei(ß); wei(ßt); Zei(t), - nach [] : Deu(tsch); Freu(nd); Berndeu(tsch); neu(n). Nicht zuletzt muss darauf hingewiesen werden, dass es mehrere Wörter gibt, die eine Kombination der erwähnten Ausspracheabweichungen aufweisen können, z. B. [] für nicht, [] für muss und/oder musst.

กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 57 6.4 Schlussfolgerung: Thailändisches Deutsch? Dass thailändische Frauen in der Deutschschweiz wegen ihrer mangelhaften Aussprache nicht verstanden werden, ist bekannt und den Sprecherinnen selbst bewusst. Klingt ihr Deutsch einfach zu thailändisch? Der Vergleich des deutschen und des thailändischen Lautsystems und konkrete Beispiele aus dem untersuchten Korpus sollen außer eine Übersicht über die systematischen und vorhersagbaren Abweichungen im Hochdeutsch thailändischer Immigrantinnen in der Deutschschweiz geben auch zeigen, dass von thailändischen Muttersprachlern produzierte Äußerungen auf Deutsch einen typischen Charakter aufweisen. Die bisher besprochenen Ausspracheabweichungen lassen sich sicherlich nicht nur bei dieser Lernergruppe, sondern auch bei anderen thailändischen Muttersprachlern finden. M. E. kann man sogar von „thailändischem Deutsch“ sprechen. Darüber hinaus können solche Ausspracheabweichungen vorkommen, wenn thailändische Muttersprachler andere Fremdsprachen sprechen, die dem Deutschen ähnlich sind oder näher liegen, so (z. B. Englisch). Diese Annahme lässt sich zumindest durch fünf Muttersprachler des Deutschen (3 Deutsche und 2 Schweizer) bestätigen, nachdem ich im Laufe der Überarbeitung meiner Transkription mit ihnen eine Hörprobe gemacht hatte, bei der sie jeweils zwei Ausschnitte der aufgenommenen Äußerungen aller Informantinnen hörten, um die von mir erstellten Lücken auszufüllen. Die Ergebnisse sind spannend. Viele Wörter waren für die Muttersprachler des Deutschen unverständlich. Darüber hinaus haben mir alle Freiwilligen danach mehrmals gesagt, dass sie seitdem thailändische Frauen durch ihre Aussprache in der deutschen Sprache erkennen, denn ihr Deutsch klinge also „thailändisch“ bzw. sehr ähnlich, wie es in meinem Korpus typisch sei. Die kontrastive Analyse der Lautsysteme der beiden Sprachen sowie die Darstellung der im Korpus festgestellten systematischen Ausspracheabweichungen sollten deshalb für den Deutschunterricht für thailändische Muttersprachler nutzbar gemacht werden. Lehrpersonen dürfen sich nicht einfach an solche typische mangelhafte Aussprache gewöhnen und die bequemeren Artikulationsvarianten ihrer Kursteilnehmenden tolerieren, sondern sollen gezielter darauf achten, die Ausspracheprobleme an der Wurzel zu packen und Fehler angemessen zu korrigieren. Im schulischen oder universitären Kontext ist es möglich, dass solche Ausspracheabweichungen nicht in extrem großem Maße vorkommen, wie es bei diesen Informantinnen der Fall ist, die mehrheitlich lernungewohnt sind. Trotzdem soll man diesen Aspekt nie unterschätzen, denn thailändische Deutschlernende haben mit Sicherheit Interesse daran, die „native-like“-Stufe zu erreichen, und wenn sie das nicht schaffen, zumindest ein wenn nicht völlig akzentfreies, so doch möglichst gut verständliches Deutsch zu sprechen.

58 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ

กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 59 ตอนที่ 2 สัทศาสตรภ์ าษาเยอรมัน (ภาคภาษาไทย)

60 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ

กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 61 บทท่ี 7 การศกึ ษาเกยี่ วกบั เสียง 7.1 สัทศาสตรแ์ ละสัทวิทยา มนษุ ยส์ ามารถเปล่งเสียงต่างๆ ออกมาไดม้ ากมาย หลากหลาย ในการออกเสียงคาํ ๆ เดียวกนั ติดตอ่ กนั หลายๆ ครงั้ เสียงท่ีเปลง่ ออกมาแตล่ ะครงั้ ก็ยงั อาจมีความแตกตา่ งกนั ได้ แตแ่ มก้ ระนนั้ มนษุ ยก์ ็ จะสามารถจดจาํ และแยกแยะไดว้ า่ เสียงท่ีเปลง่ ออกมาแตล่ ะครงั้ นนั้ เป็นเสยี งเดยี วกนั หรอื ไม่ หลกั การดงั กล่าวเหมือนกันกับปรากฏการณท่ีเกิดขึน้ ในระบบเขียน ดงั ตวั อย่างจากตวั อกั ษร ขา้ งลา่ งนี้ แมจ้ ะมีรูปรา่ งหนา้ ตาแตกตา่ งกนั ไปบา้ ง เพราะใชต้ วั อกั ษรคนและแบบกนั แตผ่ ทู้ ่ีรูจ้ กั ตวั อกั ษร นีท้ กุ คนยอ่ มดอู อกวา่ ตวั อกั ษรนีเ้ ป็นตวั อกั ษรเดียวกนั คอื ตวั A A aa a a aa ความสามารถดงั กลา่ วเป็นความสามารถทางประสาทของมนษุ ยท์ ่ีทาํ ใหแ้ ยกแยะส่ิงตา่ งๆ ท่ีรบั รู้ ไดท้ งั้ ในระดบั รูปธรรมและนามธรรม จดจาํ ไดว้ ่าเสียงท่ีเปลง่ ออกมาแตะ่ ครงั้ จดั เป็นเสียงเดียวกนั หรอื ไม่ ซง่ึ การจดั ระบบและแยกแยะเสียงของมนษุ ยน์ นั้ ไมจ่ าํ เป็นตอ้ งเหมือนกนั ในทกุ ภาษา ในการศกึ ษาเรอ่ื งของเสียงพดู ในภาษาใดภาษาหน่งึ เราจะตอ้ งพยายามแยกเสียงออกเป็นเสียง ท่ีมีลกั ษณะชดั เจน แตกตา่ งจากเสียงอ่ืนๆ เป็นตน้ ว่า มีลกั ษณะการเปลง่ เสียงอยา่ งไร ลกั ษณะลมท่ีออก จากเสียงนนั้ เป็นอย่างไร ในการเปล่งเสียงนนั้ ตอ้ งเคล่ือนไหวอวยั วะสว่ นใดบา้ ง อยา่ งไร เม่ือศกึ ษาเสียง จนเขา้ ใจแลว้ ก็จะพิจารณาต่อไปว่าความแตกต่างของเสียงแต่ละเสียงนนั้ ทาํ ใหเ้ กิดคาํ ท่ีมีความหมาย แตกตา่ งกนั หรอื ไม่ และในแตล่ ะภาษามีลกั ษณะการเรยี งลาํ ดบั เสียงตา่ งๆ เป็นลาํ ดบั อยา่ งไรบา้ งในการ ประกอบกนั เป็นหน่วยท่ีใหญ่ขึน้ อย่างเช่น พยางค์ คาํ วลี หรือประโยค เป็นตน้ การศกึ ษาเก่ียวกบั เสียง นนั้ จดั เป็นส่วนหน่ึงของการศกึ ษาภาษาทงั้ ระบบหรอื สาขาวิชาภาษาศาสตร์ ศาสตรท์ ่ีวา่ ดว้ ยการศกึ ษา เพ่ือใหเ้ ขา้ ใจองคป์ ระกอบของภาษาในสว่ นท่ีเป็นเสียงพดู นนั้ ประกอบดว้ ย ศาสตรย์ ่อยๆ สองสาขาวิชา ดว้ ยกนั คอื สทั ศาสตร์ (Phonetik) และ สทั วิทยา (Phonologie) สทั ศาสตร์ (Phonetik) เป็นวิชาท่ีว่าดว้ ยการเรยี นรูเ้ ร่อื งเสียงพดู โดยศกึ ษาถึงกระบวนการเปลง่ เสียงพดู และกระบวนการรบั รูเ้ สียงพดู โดยไม่เจาะจงว่าจะตอ้ งเป็นเสียงพดู ในภาษาหนึ่งโดยเฉพาะ หรอื ไม่ และใหค้ วามสาํ คญั แก่รายละเอียดปลีกย่อยของเสียงแตล่ ะเสียง โดยไมค่ าํ นงึ ถึงวา่ เสียงเหลา่ นนั้ จะก่อใหเ้ กิดการเปล่ยี นแปลงทางความหมายหรอื ไม่ จึงจดั วา่ เป็นการศกึ ษาคณุ ลกั ษณะของเสียงในทาง กายภาพ การศกึ ษาเร่อื งเสียงพดู ซ่งึ เป็นเสียงท่ีผพู้ ดู ส่งผ่านไปยงั ผฟู้ ัง และผฟู้ ังรบั รูเ้ สียงพดู ในฐานะของ สารท่ีผพู้ ดู ส่ืออกมา จงึ เก่ียวขอ้ งกบั ทงั้ การเปลง่ เสียง การถ่ายทอดเสียง และการรบั รูเ้ สียง วิชาสทั ศาสตร์

62 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ จึงสามารถแยกย่อยตามแนวทางการศึกษาว่าเก่ียวขอ้ งกบั ส่วนใดของกระบวนการส่ือสารท่ีใชเ้ สียงพดู เป็นส่อื ดงั กลา่ วขา้ งตน้ ไดเ้ ป็น 3 แนวทางดงั นี้ • สรรี สทั ศาสตร์ (Artikulatorische Phonetik) เป็นการศกึ ษาเร่อื งการเปล่งลมเพ่ือออกเสียงพดู และการเคล่ือนไหวของอวัยวะท่ีทาํ ให้เกิดเสียงพูด ลักษณะของเสียงจะอธิบายโดยอาศัย ลกั ษณะของลมและอาการเคล่อื นไหวของอวยั วะท่ีเก่ียวขอ้ งกบั การเปลง่ เสยี งพดู • กลสทั ศาสตร์ (Akustische Phonetik) เป็นการศกึ ษาลกั ษณะของคล่ืนเสียงท่ีผพู้ ดู เปล่งออก มาแลว้ และผฟู้ ังไดย้ ิน การศกึ ษาตามแนวนีต้ อ้ งอาศยั ความรูท้ างวิชาฟิ สิกสเ์ ขา้ ช่วยอธิบาย เช่น อธิบายเก่ียวกบั ลกั ษณะของคล่ืนเสียง ระดบั ความถ่ีของเสียง เป็นตน้ และตอ้ งอาศยั เคร่ืองมือ วทิ ยาศาสตรใ์ นการวเิ คราะห์ • โสตสทั ศาสตร์ (Auditive Phonetik) เป็นการศกึ ษาเก่ียวกบั การรบั เสยี งของผฟู้ ัง สทั วิทยา (Phonologie) หรอื ระบบเสียง เป็นวิชาท่ีว่าดว้ ยการวิเคราะหเ์ สียงพดู ท่ีมีหนา้ ท่ีอย่ใู น ภาษาใดภาษาหน่ึง หลกั การสาํ คัญของวิชาระบบเสียง คือ ภาษาหน่ึงมีหน่วยเสียงอยู่กลุ่มหน่ึงเป็น จาํ นวนจาํ กดั เจา้ ของภาษารูจ้ กั การจดั หน่วยเสยี งเหลา่ นีเ้ ขา้ ประกอบกนั อยา่ งเป็นระบบ ซง่ึ เขา้ ใจรว่ มกนั ในภาษานัน้ ๆ การศึกษาระบบเสียงนนั้ จาํ เป็นตอ้ งอาศยั ความรูท้ าง สรีรสทั ศาสตรเ์ ป็นพืน้ ฐาน แต่ ในขณะท่ีสทั ศาสตรม์ ่งุ ศึกษาเสียงแต่ละเสียง สทั วิทยาจะศึกษารวมไปถึงหน่วยท่ีใหญ่ขึน้ เช่น พยางค์ เป็นคาํ วลี และประโยค ซง่ึ ลว้ นเป็นสว่ นประกอบสาํ คญั ในการพดู ภาษาหนง่ึ ๆ 7.2 สาํ เนียงภาษาเยอรมันมาตรฐาน คาํ ว่า “สาํ เนียงภาษาเยอรมนั มาตรฐาน” มีสองความหมาย โดยนยั หน่ึงหมายถึงการออกเสียง ภาษาเยอรมนั มาตรฐาน (Aussprache der deutschen Standardsprache) หรือ ท่ีเราเรียกกนั ว่า Hochdeutsch สว่ นในอีกทางหนง่ึ ยงั หมายความรวมถึงการออกเสียงภาษาเยอรมนั มาตรฐานนีท้ ่ีถือเป็น บรรทัดฐาน (Norm) ร่วมกันของผูใ้ ชภ้ าษาเยอรมันทั้งหมดดว้ ย (Standardaussprache des Deutschen) ซ่ึงจะว่าไปแลว้ การกาํ หนดบรรทัดฐานดงั กล่าวไม่ใช่เร่ืองง่ายเลย เพราะในหมู่ผูพ้ ูด ภาษาเยอรมนั นนั้ มีความหลากหลายทางภาษาปรากฏอย่ไู มว่ ่าจะเป็นความแตกตา่ งของภาษาในแตล่ ะ ทอ้ งถ่ิน ซง่ึ สะทอ้ นออกมาในรูปภาษาถ่ิน (Dialekte) หรอื ความแตกตา่ งในการพดู ภาษาเยอรมนั ในบรบิ ท ท่ีแตกตา่ งกนั เป็นตน้ ว่า ในการพดู คยุ อยา่ งไมเ่ ป็นทางการอาจออกเสียงไมช่ ดั เจนเท่ากบั ในการอา่ นของ ผปู้ ระกาศขา่ ว หรอื ผแู้ สดงละครเวที เป็นตน้ สาํ เนียงภาษาเยอรมนั มาตรฐานท่ีเป็นท่ียอมรบั กนั ในปัจจบุ นั นนั้ มีวิวฒั นาการมาจากการละคร เน่ืองจากภาษาพดู ท่ีใชเ้ ล่นละครเป็นสาํ เนียงภาษาเยอรมนั ท่ีเป็นกลางมากท่ีสดุ มีสาํ เนียงภาษาถ่ินเจือ ปนนอ้ ยท่ีสดุ และแพรห่ ลายไปในทอ้ งถ่ินตา่ งๆ เน่ืองจากการเดนิ ทางของคณะละคร (พรสรรค์ วฒั นางกรู

กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 63 2548: 28–29) อยา่ งไรก็ตาม ความพยายามท่ีเป็นรูปธรรมมากท่ีสดุ ในการกาํ หนดสาํ เนียงภาษาเยอรมนั มาตรฐานนนั้ เกิดขนึ้ เม่ือนกั อกั ษรศาสตรเ์ ยอรมนั ท่ีช่ือ Theodor Sieb กบั คณะบคุ คลจากสมาคมละคร และนกั วิชาการไดต้ ีพิมพเ์ ผยแพรห่ ลกั วิธีออกเสียงภาษาเยอรมนั สาํ หรบั นกั แสดงออกมาในปี ค.ศ.1898 โดยใชช้ ่ือตาํ ราเลม่ นีว้ า่ “การออกเสียงสาํ หรบั การแสดงบนเวที” (Bühnenaussprache) การออกเสียงภาษาเยอรมนั มาตรฐานซ่ึงแต่เดิมเป็นภาษาเขียนนนั้ มีการเปล่ียนแปลงไปตาม กาลเวลาเช่นกนั โดยเฉพาะในศตวรรษท่ี 20 ซ่ึงส่ือวิทยแุ ละโทรทศั นไ์ ดเ้ ขา้ มามีบทบาทในชีวิตมากขึน้ ดว้ ย ดงั นนั้ ความสาํ คญั ของสาํ เนียงภาษาเยอรมนั มาตรฐานในแง่ของการละครนนั้ ก็ไดล้ ดบทบาทลง และไดม้ ีการเผยแพร่เกณฑก์ ารออกเสียงมาตรฐานออกมาในรูปแบบอ่ืนๆ โดยเฉพาะอย่างย่ิงมีการ ตีพิมพพ์ จนานกุ รมเฉพาะดา้ นการออกเสียง เช่น Aussprachewörterbuch der deutschen Sprache และมกั ใหค้ วามสาํ คญั ต่อสาํ เนียงมาตรฐานแบบผูป้ ระกาศข่าววิทยุและโทรทศั นแ์ ทนแวดวงละครใน สมยั ก่อน โดยเฉพาะอย่างย่ิงพจนานุกรมการออกเสียงของสาํ นกั พิมพ์ DUDEN นนั้ ถือว่าเป็นฉบบั ท่ี แพรห่ ลายท่ีสดุ และไดม้ ีการปรบั ปรุงแกไ้ ขหลายครงั้ ดว้ ยกนั สาํ เนียงท่ีถือว่าเป็นภาษาเยอรมนั มาตรฐานซ่งึ นาํ มาเป็นแนวทางในการจดั ทาํ พจนานุกรมการ ออกเสียงภาษาเยอรมนั มาตรฐานนนั้ จะตอ้ งมีคณุ ลกั ษณะสาํ คญั ตา่ งๆ (DUDEN 2005: 34–35) ดงั นี้ คือ - เป็นบรรทดั ฐานท่ีใกลเ้ คียงความเป็นจรงิ มากท่ีสดุ - เป็นภาษาท่ีใชข้ า้ มทอ้ งถ่ิน และไมม่ ีสาํ เนียงภาษาถ่ินใดๆ ปนอยู่ - เป็นภาษาท่ีเป็นบรรทดั ฐานเดียวกนั ไมม่ ีความหลายหลายแบบใดๆ แทรกอยู่ - ใกลเ้ คียงกบั ภาษาเขียนมากท่ีสดุ - มีความชดั เจน แตไ่ มต่ อ้ งถงึ กบั เนน้ มากเกินไปอยา่ งเชน่ ในการแสดงละคร แมจ้ ะบอกว่าภาษาเยอรมนั มาตรฐานในปัจจบุ นั เป็นสาํ เนียงท่ีเป็นกลาง แต่ก็อาจกล่าวไดว้ ่าเป็น สาํ เนียงท่ีค่อนไปทางสาํ เนียงพดู แถบตอนเหนือ ซง่ึ เป็นท่ียอมรบั ว่าเป็นสาํ เนียงเยอรมนั ท่ีเป็นกลางมาก ท่ีสุด และสาํ เนียงพูดตัวอย่างท่ีนาํ มากาํ หนดมาตรฐานกลางนีโ้ ดยมากแลว้ มาจากผูท้ ่ีทาํ งานดา้ น ส่อื สารมวลชน

64 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ

กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 65 บทท่ี 8 สัทอักษร ภาษาพดู เป็นส่ือพืน้ ฐานท่ีมนุษยใ์ ชใ้ นการส่ือสารกัน จะเห็นไดว้ ่ามนษุ ยท์ กุ คน หากมิไดม้ ีความ พิการท่ีเก่ียวขอ้ งกบั อวยั วะในการเปลง่ เสียงแลว้ จะเรม่ิ ตน้ ฟังและพดู ก่อนท่ีจะอ่านและเขียน นอกจากนี้ ยงั พบว่าภาษาทุกภาษาในโลกนีเ้ ป็นภาษาท่ีใชพ้ ูด และมีภาษาจาํ นวนมากมายท่ียังไม่มีภาษาเขียน ภาษาพดู นนั้ เกิดจากถอ้ ยทาํ ท่ีประกอบดว้ ยเสยี งหลายๆ เสียงเรยี งกนั มาตามระเบียบท่ีมีอยใู่ นภาษา 8.1 เสียง ตวั อักษร และสัทอักษร เสียง (Laut หรอื Phon) ท่ีเกิดจากการพดู ของมนษุ ยน์ นั้ เป็นส่ือท่ีเป็นธรรมชาตทิ ่ีสดุ และใชบ้ อ่ ย ท่ีสุดในการส่ือภาษา แต่แรกเดิมทีนัน้ มนุษยม์ ีแต่ภาษาพูด ต่อมาจึงไดม้ ีวิวฒั นาการและสรา้ งระบบ สญั ลกั ษณอ์ ่ืน ซง่ึ ก็คอื “ภาษาเขียน” ขนึ้ เพ่ือส่อื สารดว้ ย ตัวเขียน (Schrift/Schriftzeichen) เป็นเครอ่ื งมือท่ีมนษุ ยค์ ิดคน้ ขนึ้ เพ่ือบนั ทึกคาํ ตา่ งๆ ในระบบ ภาษาหน่ึง เป็นความพยายามของมนุษยท์ ่ีจะบนั ทึกความคิดหรือขอ้ ความต่างๆ ไวม้ ิใหส้ ูญหายไป โดยง่าย ทัง้ นี้ ตวั อกั ษรหรือส่ิงท่ีขีดเขียนขึน้ อย่างเป็นระบบเพ่ือส่ือความหมายแทนเสียงพูดนนั้ อาจมี หลายลกั ษณะแตกต่างกนั ออกไป เป็นตน้ ว่า ใชต้ วั อกั ษรหน่ึงแทนภาพหรือหน่ึงคาํ (Bildschrift) เช่น ภาษาจีน ใชต้ วั อกั ษรหน่งึ แทนพยางคห์ น่งึ พยางค์ (Silbenschrift) เช่น ภาษาญ่ีป่ นุ หรอื ใชต้ วั อกั ษรหน่งึ ตวั แทนเสียงหน่งึ เสยี ง ซง่ึ เป็นกลมุ่ ท่ีใหญ่ท่ีสดุ ในบรรดาภาษาตา่ งๆ ในโลกนี้ ตวั อยา่ งใกลต้ วั ท่ีเห็นไดช้ ดั ก็ คือ ภาษาไทย ภาษาเยอรมนั ภาษาองั กฤษ ภาษาฝร่งั เศส เป็นตน้ เราเรยี กตวั เขียนแบบนีว้ ่าเป็น ระบบ ตวั อกั ษร (Alphabetische Schrift) การถอดเสียงเป็นสทั อกั ษร (phonetische Transkription) เป็นวิธีการบนั ทกึ เสียงตา่ งๆ ท่ีเปล่ง ออกมาในรูปของตวั อกั ษร นกั สทั ศาสตรไ์ ดพ้ ฒั นาสญั ลกั ษณต์ า่ งๆ ขนึ้ เพ่ือใชแ้ ทนเสียงตา่ งๆ ท่ีเป็นไปได้ ท่ีมนษุ ยจ์ ะเปลง่ ออกมาแตล่ ะเสยี ง ดงั นนั้ จงึ จะไมม่ ีการใชต้ วั อกั ษรหลายตวั ซา้ํ กนั เพ่ือแทนเสียงเดียวกนั หรอื การใชต้ วั อกั ษรเดียวเพ่ือแทนเสียงหลายๆ เสีย แตจ่ ะกาํ หนดสญั ลกั ษณ์ 1 รูป แทนเสียง 1 เสียง เท่านนั้ และเรยี กสญั ลกั ษณน์ ีว้ า่ \"สทั อกั ษร\" สัทอักษร (Phonetische Schrift/Phonetisches Alphabet) เป็นตวั อกั ษรซง่ึ มีคา่ เฉพาะใน ทางการออกเสยี ง ดงั นนั้ เสียงพดู ในภาษามนษุ ยน์ นั้ อาจถ่ายทอดเป็นตวั เขียนได้ 2 ระบบดว้ ยกนั คอื

66 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 1. ระบบตวั เขียน เป็นสญั ลกั ษณท์ ่ีใชก้ นั เฉพาะในแตล่ ะภาษา โดยมกั มีระบบกฎเกณฑใ์ นการเขียน ท่ีชดั เจน วา่ เขียนอยา่ งไรจงึ จะถกู ตอ้ ง ท่ีเรยี กวา่ “อกั ขรวธิ ี” (Rechtschreibung) 2. สทั อกั ษร หรอื อกั ษรแทนเสยี ง เป็นสญั ลกั ษณท์ ่ีนกั ภาษาศาสตรป์ ระดษิ ฐ์ขนึ้ เพ่ือศกึ ษาเรอ่ื งเสียง ในทกุ ภาษา มีความเป็นสากล ความสาํ คัญของสัทอกั ษร โดยท่วั ไปภาษาท่ีมีตวั เขียนท่ีเป็นแบบตวั อกั ษร (Alphabet) จะใชส้ ญั ลกั ษณต์ วั เขียนแตล่ ะตวั แทน เสียงใดเสียงหน่ึงอย่างเช่น กรณีของภาษาไทย และภาษาเยอรมนั นนั้ เม่ือเป็นเช่นนีจ้ ึงอาจมีผตู้ งั้ คาํ ถาม ว่า เหตใุ ดจึงยงั จาํ เป็นตอ้ งใชส้ ทั อกั ษรแทนเสียงในภาษานนั้ ๆ ดว้ ย อย่างไรก็ตามในการศึกษาเก่ียวกบั เสียงนนั้ สทั อกั ษรมีความจาํ เป็นเพ่ือใหส้ ่อื ความหมายไดต้ รงกนั ดว้ ยเหตผุ ลสาํ คญั 2 ประการดงั นี้ คอื 1. ตวั เขียนนนั้ เป็นระบบสญั ลกั ษณท์ ่ีใชส้ าํ หรบั ภาษาใดภาษาหน่ึงโดยเฉพาะ และไม่สามารถส่ือ ความกบั ผทู้ ่ีใชภ้ าษาอ่ืนไดเ้ ขา้ ใจ แมแ้ ต่ในหม่ภู าษาท่ีใชร้ ะบบตวั อกั ษรเดียวกนั (เช่น ตวั อกั ษร ละตินท่ีใชใ้ นภาษายโุ รปหลายภาษา) ความสมั พนั ธร์ ะหว่างตวั อกั ษรซง่ึ เป็นสญั ลกั ษณท์ ่ีปรากฏ ทางสายตากบั เสียงในภาษาแตล่ ะภาษานนั้ ก็ยงั แตกตา่ งกนั ดงั นนั้ คาํ ท่ีสะกดแบบเดียวกนั ถา้ เป็นคาํ จากตา่ งภาษาก็อาจออกเสยี งแตกตา่ งกนั และไมส่ ามารถส่ือความกนั ไดเ้ ขา้ ใจขา้ มภาษา ตวั อย่างเช่น คาํ ว่า spring ในภาษาองั กฤษ กบั ภาษาเยอรมนั แมจ้ ะเขียนเหมือนกนั แต่ออก เสยี งตา่ งกนั 2. แมแ้ ตภ่ ายในระบบภาษาใดภาษาหน่ึง ตวั อกั ษรท่ีใชใ้ นภาษาเขียนนนั้ มิไดเ้ ป็นตวั บ่งบอกเสียงใด เสียงหน่ึงอย่างชดั เจนแตอ่ ยา่ งใด หรอื อาจกลา่ วไดว้ ่าแทบไมม่ ีตวั เขียนในภาษาใดท่ีมีความสมั พนั ธ์ กับเสียงในภาษานัน้ ๆ แบบ 1:1 (ตวั อกั ษรหน่ึงตัวแทนเสียงหน่ึงเสียง) ดังจะเห็นไดจ้ าก ปรากฏการณด์ งั ตอ่ ไปนีค้ อื - ตัวอักษรท่ีใช้แทนเสียง 1 เสียง อาจมีได้หลายตัว เช่น [k] : Kohl, Mokka, Acker, Tag, flaggt, Christ, Camping - ตั ว อั ก ษ ร 1 ตั ว อ า จ แ ท น เ สี ย ง ไ ด้ ห ล า ย เ สี ย ง เ ช่ น <s> : Reis [s], Reise [z], Stand [] - เสียง 1 เสียง อาจต้องแทนด้วยตัวอักษรมากกว่า 1 ตัว เช่น Schule, Chemie, Boot, Philosophie - ตัวอักษรบางตัวไม่ออกเสียง ลักษณะเช่นนีม้ ีน้อยมากในภาษาเยอรมัน เน่ืองจาก ภาษาเยอรมนั นนั้ เรยี กไดว้ า่ เป็นภาษาท่ีออกเสียงตามตวั สะกด คือเขียนอยา่ งไรก็ออกเสียงอยา่ ง นนั้ ยกเวน้ คาํ ยืมจากภาษาต่างประเทศ (พรสรรค์ วฒั นางกูร 2548: 36) แต่อย่างไรก็ตาม

กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 67 ลกั ษณะนีก้ ็ยงั ปรากฏในภาษาเยอรมนั เชน่ กนั โดยเฉพาะตวั อกั ษร h หลงั สระเสียงยาวซง่ึ ไม่ออก เสยี ง เช่น gehen  [], Ehe  []8 - อกั ขรวิธีในหลายๆ ภาษา รวมทงั้ ในภาษาเยอรมนั ไม่สามารถแสดงความสนั้ ยาวของสระซ่ึง เป็นแกนกลางและเป็นตวั กาํ หนดความสนั้ ยาวของพยางคแ์ ตล่ ะพยางคไ์ ด้ เช่น Marmelade (a ตวั แรกออกเสียงสนั้ แต่ a ตวั หลงั ออกเสยี งยาว) 8.2 สัทอักษรสากล การคิดวิธีถ่ายทอดบันทึกเสียงพูดในภาษามนุษย์เพ่ือศึกษาในแง่การเปล่งเสียงหรือในแง่ สทั ศาสตรจ์ ะตอ้ งมีหลกั เกณฑแ์ ละวธิ ีการท่ีเป็นระบบ การพดู ของมนษุ ยน์ นั้ ตามหลกั สทั ศาสตรถ์ ือวา่ เป็น อาการธรรมชาตทิ ่ีเหมือนกนั ไมว่ า่ จะพดู ภาษาอะไร อวยั วะท่ีมนษุ ยใ์ ชใ้ นการเปลง่ เสียงพดู ย่อมทาํ หนา้ ท่ี ไดเ้ หมือนกนั ดว้ ยเหตนุ ีห้ ลกั เกณฑห์ รอื คาํ อธิบายทางสทั ศาสตรจ์ งึ เป็นหลกั สากล ท่ีสามารถอธิบายเสียง ของภาษาไดท้ ุกภาษา และเพ่ือช่วยใหก้ ารศกึ ษาเสียงพดู แต่ละเสียงเป็นไปไดส้ ะดวกขึน้ นกั สทั ศาสตร์ (Phonetiker) จึงไดก้ าํ หนดตวั อกั ษรขึน้ ชดุ หน่ึงเพ่ือใชเ้ ป็นสทั อกั ษร หรอื อกั ษรแทนเสียง (Phonetische Schrift หรือ Phonetisches Alphabet) สทั อกั ษรนนั้ ถกู กาํ หนดใหแ้ สดงลกั ษณะของการออกเสียง มากกว่าจะแสดงเสียงท่ีปรากฏในภาษาใดภาษาหน่ึง (กาญจนา นาคสกลุ 2541: 34) โดยจะเขียนไวใ้ น เครอ่ื งหมายวงเลบ็ เหล่ียม เช่น [b] เป็นสทั อกั ษรแทนเสียงพยญั ชนะระเบิด เสียงกอ้ ง เกิดท่ีรมิ ฝีปาก ถา้ ในภาษาใดมีเสยี งพดู ท่ีเขา้ เกณฑค์ ณุ สมบตั ดิ งั กลา่ วนี้ ก็จะใชต้ วั b บนั ทกึ เสยี งนนั้ ได้ เป็นตน้ การใชส้ ทั อกั ษรเป็นการแทนเสียงท่ีไดย้ ินจรงิ ๆ เป็นเสียงย่อยท่ีเรยี กเป็นภาษาเยอรมนั ไดว้ ่า Phon (พหพู จนใ์ ช้ Phone) แตห่ ากวิเคราะหแ์ ยกแยะซง่ึ เป็นการศกึ ษาเสียงในแง่ของบทบาทและหนา้ ท่ีในระบบ ภาษาหรือสทั วิทยา (Phonologie) แลว้ พบว่าเป็นเสียงท่ีทาํ ใหค้ าํ ๆ หน่ึงเปล่ียนแปลงความหมายได้ จะ เรยี กเสียงนนั้ ๆ วา่ เป็น “หน่วยเสียง” ภาษาเยอรมนั ใชค้ าํ วา่ Phonem (พหพู จนใ์ ช้ Phoneme) เวลาถ่าย ทอดเสียงจะใชเ้ ครอ่ื งหมาย / / ครอบ อยา่ งไรก็ตามในการถอดตวั อกั ษรภาษาตา่ งประเทศใหผ้ เู้ รยี นไดร้ ู้ ว่าแตล่ ะคาํ ตอ้ งอา่ นอย่างไรนนั้ บางครงั้ อาจไม่มีเสน้ แบง่ ในเร่อื งการใหค้ า่ ของเสียงชดั เจนขนาดนี้ จึงมกั พบวา่ บางครงั้ มีการใชเ้ ครอ่ื งหมายทงั้ สองแบบ โดยไมไ่ ดร้ ะบคุ วามแตกตา่ งไวแ้ ตอ่ ยา่ งใด สทั อกั ษรท่ีใชก้ นั เป็นสากลนนั้ มีหลายรูปแบบดว้ ยกนั แตท่ ่ีนิยมใชก้ นั แพรห่ ลายมากท่ีสดุ คือสทั อกั ษรสากลของสมาคมสทั ศาสตรร์ ะหวา่ งชาติ (The International Phonetic Association) ทงั้ สมาคมนี้ และชดุ ตวั อกั ษรท่ีใช้ ซง่ึ เรยี กวา่ International Phonetic Alphabet ใชต้ วั ยอ่ ตวั เดียวกนั คอื IPA 8 พยญั ชนะ h ในลกั ษณะนีซ้ ง่ึ บอ่ ยครงั้ จะไม่ออกเสียงนนั้ แตเ่ ดิมไมม่ ีผลต่อความสนั้ ยาวของเสยี ง แตพ่ ยญั ชนะนีจ้ ะไม่ออกเสยี งก็ตอ่ เม่ือ ตามหลงั สระเสยี งยาว และในภาษาเยอรมนั เองไมม่ ีตวั อกั ษรตวั เขียนตวั ใดท่ีใชแ้ ทนตวั อกั ษรเสียงยาว หรอื ไมม่ ีรูปสระท่ีแตกตา่ งกนั ออกไป ระหวา่ งเสียงสนั้ -ยาวในภาษาเขียน ในลกั ษณะเดยี วกบั ภาษาไทย (เชน่ สระ ะ กบั า) จงึ เรยี กตวั อกั ษร h ท่ีไม่ออกเสียงนีว้ า่ เป็น Dehnungs- h หรอื ตวั h ท่ีป็นตวั ยืดเสียงใหย้ าวออก ราวกบั วา่ พยญั ชนะดงั กลา่ วเป็นตวั ทาํ ใหเ้ สียงสระยาวขนึ้ สาํ หรบั ผเู้ รยี นภาษาเยอรมนั ในฐานะ ภาษาต่างประเทศก็นบั วา่ เป็นตวั หน่งึ ท่ีชว่ ยใหร้ ูว้ า่ จะตอ้ งออกเสยี งสระขา้ งหนา้ อยา่ งไร

68 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ ตวั สทั อกั ษร ของ IPA นนั้ ไดม้ ีการแกไ้ ขปรบั ปรุงมาหลายครงั้ ดว้ ยกนั จนครงั้ ลา่ สดุ คือในปี 2005 ตวั อกั ษรท่ีใชแ้ ทนเสียงเหล่านีย้ ึดหลกั สาํ คญั คือ สทั อกั ษรหน่ึงอ่านออกเสียงแทนหน่ึงเสียง หรือเสียงๆ หน่ึงเขียนแทนดว้ ยสทั อกั ษรหน่ึงตวั ตวั อกั ษรท่ีใชน้ นั้ เป็นตวั อกั ษรโรมนั เป็นส่วนใหญ่ มีอกั ษรกรีก และ เครอ่ื งหมายอ่ืนประกอบบา้ งเพ่ือใหม้ ีตวั อกั ษรเพียงพอท่ีจะจดบนั ทกึ เสยี งพดู ของมนษุ ยไ์ ดท้ ่วั โลก

กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 69 บทท่ี 9 เสียงในภาษาเยอรมัน 9.1 เสียงพูดของมนุษย์ การท่ีมนษุ ยจ์ ะเปลง่ เสียงพดู ตา่ งๆออกมาไดต้ อ้ งอาศยั อวยั วะท่ีใชใ้ นการออกเสียง (Sprechwerkzeugen) อวยั วะเหลา่ นีไ้ ดแ้ ก่ ช่องจมกู (Nasenraum) รมิ ฝีปาก (Lippen) ฟัน (Zähne) ป่ มุ เหงือก (Zahndamm) เพดานแข็ง (harter Gaumen/Vordergaumen) เพดานอ่อน (weicher Gaumen/Hintergaumen/Gaumensegel) ลิน้ ไก่ (Zäpfchen) ช่องปาก (Mundraum), ปลายลิน้ (Zungenspitze) หลงั ลนิ้ (Zungenrücken) โพรงคอ(Rachen)และเสน้ เสียง (Stimmlippen) ท่ีอยู่ในกล่องเสียง (Kehlkopf) นอกจากนีย้ งั มีช่องคอหอย หรือช่องว่างระหว่างเสน้ เสียง (Stimmritze) ดว้ ยดงั ปรากฏในภาพตอ่ ไปนี้ ภาพท่ี 13 อวยั วะท่ีใชใ้ นการออกเสยี ง (Kessel/Reimann 2003: 183) 9.2 เสียงพยญั ชนะ เสียงพยัญชนะกับเสียงสระมีความแตกต่างกันท่ีสาํ คญั ท่ีสุด คือ ขณะเปล่งเสียงพยัญชนะนั้น อวยั วะท่ีใชใ้ นการเปลง่ เสียงตา่ งๆ มีการถกู ปิดหรอื ถกู ทาํ ใหแ้ คบลง ในขณะท่ีเวลาเปลง่ เสียงสระนนั้ ลมจะ มไิ ดถ้ กู กกั หรอื ปิดกนั้ ณ จดุ ใดจดุ หน่งึ ในช่องคอ ช่องปาก หรอื ช่องจมกู ในการเปลง่ เสียงพยญั ชนะนนั้ ลม ท่ีเปล่งออกมาจากปอดผ่านช่องว่างระหว่างเสน้ เสียงจะถกู กกั ณ บรเิ วณใดบรเิ วณหน่ึงของอวยั วะท่ีใชใ้ น การเปลง่ เสียง ไมว่ า่ จะถกู ปิดกนั้ เตม็ ๆ หรอื เป็นเพียงบางสว่ นก็ตาม เวลาท่ีเราจะบรรยายลกั ษณะของเสียงพยญั ชนะนนั้ เราจะบรรยายตามลกั ษณะสาํ คญั 3 ประการ คือ - ความกอ้ งหรอื ไมก่ อ้ ง หรอื การส่นั ของเสน้ เสียง (Stimmhaftigkeit / Phonation) - ตาํ แหนง่ ท่ีเกิดของเสยี ง (Artikulationsstelle / Artikulationsort)

70 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ - ลกั ษณะของลมท่ีผา่ นเสน้ เสยี ง (Artikulationsart / Artikulationsmodus) 9.2.1 ความก้องหรือไม่ก้อง เวลาท่ีเราเปลง่ เสียงจะมีลมออกมาจากปอดผ่านช่องวา่ งระหวา่ งเสน้ เสียง (Glottis) เวลาท่ีเสน้ เสียงเปิด หรอื กลา้ มเนือ้ สองชิน้ นนั้ แยกออกจากกนั เสียงท่ีเปล่งออกมาจะผ่านออกโดยสะดวกโดยท่ีไม่ ทาํ ใหเ้ สน้ เสียง (Stimmlippen/Stimmbänder) ส่นั เราเรียกเสียงเหล่านีว้ ่า เสียงไม่ก้อง (stimmlose Laute) แต่ถา้ เสียงถกู เปล่งออกมาในขณะท่ีช่องว่างระหว่างเสน้ เสียงนีถ้ กู ปิด คือ เสน้ เสียงถกู ดงึ เขา้ มา ใกลก้ ันจนเกือบจะปิดช่องทางลมเสียสนิท ลมท่ีดันขึน้ มาจากปอดจะทาํ ใหเ้ สน้ เสียงทั้งสองตอ้ งส่ัน เสียงพูดท่ีเกิดขึน้ จากการท่ีลมออกมาไม่สะดวกเพราะตอ้ งบีบตวั ผ่านช่องแคบๆ เป็นจงั หวะน่ีเองท่ีเรา เรยี กวา่ เสียงก้อง (stimmhafte Laute) เวลาท่ีเราเปลง่ เสียงกอ้ งออกมาเราจะสมั ผสั ท่ีคอและรูส้ กึ ถึงการ ส่นั ของเสน้ เสยี งได้ (ตวั อยา่ งเช่นในการออกเสยี งคาํ วา่ so ในภาษาเยอรมนั ) เราเรยี กคณุ สมบตั ิของเสียง ท่ีแตกตา่ งกนั (คือ กอ้ งหรอื ไม่กอ้ ง) นีว้ า่ “การส่นั ของเสน้ เสียง” หรอื “ความกอ้ งของเสียง” (Phonation / Stimmhaftigkeit) เม่ือลมผ่านช่องว่างระหว่างเสน้ เสียงมาแลว้ ก็จะไหลเขา้ ส่ชู ่องคอและช่องปาก ซ่งึ ทาํ ใหเ้ กิดเป็น เหมือนกล่องท่ีผลิตเสียงต่างๆ ซ่งึ มีความแตกต่างกนั อนั เน่ืองมาจากการวางตาํ แหน่งของลิน้ ท่ีแตกต่าง กนั น่นั เอง (เช่น แตะป่ มุ เหงือก หรอื แตะเพดานอ่อน ฯลฯ) หรอื การใชร้ มิ ฝีปากในการสรา้ งรูปของเสียงให้ มีลกั ษณะแตกตา่ งกนั ออกไป เป็นตน้ เสน้ ทางเดนิ ของลมในขณะท่ีมนษุ ยเ์ ปลง่ เสียงพดู อาจแสดงไดโ้ ดย รูปตอ่ ไปนี้ ภาพท่ี 14 ทิศทางการเคล่ือนท่ีของลมในรา่ งกายขณะเปลง่ เสยี ง (Pörings/Schmitz 1999: 110) ในการเปล่งเสียงนัน้ กระบวนการดงั กล่าวขา้ งตน้ หรือการขยบั ของเสน้ เสียง (ทงั้ ในการเปล่ง เสียงกอ้ งและเสยี งไมก่ อ้ ง)นนั้ จะเกิดตอ่ เน่ืองกนั ไปเรอ่ื ยๆ ในเวลาอนั รวดเรว็ เสียงท่ีเปลง่ ออกมานนั้ อาจมี ระดบั เสียงสงู หรือต่าํ แตกต่างกนั ซง่ึ สมั พนั ธก์ บั อตั ราการส่นั ของเสน้ เสียงท่ีเรยี กว่าความถ่ีเสียง (Frequenz)

กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 71 นีด้ ว้ ยว่ามีการเคล่ือนท่ีเปิดปิดถ่ีมากนอ้ ยเพียงใด ถา้ ความถ่ีของเสียงต่าํ เสียงต่าํ เสน้ เสียง นอกจากจะ เป็นอวยั วะท่ีทาํ ใหเ้ กิดเสียงกอ้ งแลว้ ยงั เป็นอวยั วะท่ีทาํ ใหเ้ กิดเสียงระดบั สงู และต่าํ ในการพดู ดว้ ย เสียง กอ้ งเป็นเสียงท่ีอาจเปลง่ ออกใหม้ ีระดบั ตา่ งๆ กนั ได้ ในขณะท่ีเวลาท่ีเปลง่ เสียงไม่กอ้ งนนั้ เสน้ เสียงถกู ถึง แยกออกจากกนั ปลอ่ ยใหล้ มเคล่อื นออกมาไดโ้ ดยสะดวก จงึ ไมส่ ามารถบงั คบั เสยี งใหส้ งู ต่าํ แตกตา่ งกนั ได้ เสียงบางเสียงท่ีมนษุ ยเ์ ปล่งออกมาสามารถจดั ไดเ้ ป็นค่ๆู กล่าวคือ เสียงพยญั ชนะซง่ึ มีลกั ษณะ เหมือนกนั ทกุ ประการหากเปลง่ เสียยงในขณะท่ีเสน้ เสียงปิดกบั อีกเสียงหน่ึงเปล่งในขณะท่ีเสน้ เสียงเปิด จะเป็นเสียงท่ีคลา้ ยกนั แต่แตกต่างกนั ตรงท่ีว่าเป็นเสียงกอ้ งหรอื เป็นเสียงไม่กอ้ ง เสียงสระทกุ เสียงเวลา เปลง่ เสียงลมมิไดถ้ กู กกั หรอื ขดั ทางเดนิ ณ ท่ีใด ทาํ ใหเ้ สน้ เสียงส่นั หรอื ปิดตลอดเวลา จงึ จดั วา่ เป็นเสียง กอ้ งทงั้ หมด ในขณะท่ีเสียงพยญั ชนะนนั้ จะมีทงั้ เสียงท่ีกอ้ งและไม่กอ้ ง เราสามารถแยกเสียงพยญั ชนะ กวา้ งๆ ไดเ้ ป็นสองกลมุ่ ดว้ ย ตามลกั ษณะท่ีวา่ เวลาเปลง่ เสียงนนั้ ลมถกู บีบ ณ บรเิ วณช่องว่างระหว่างเสน้ เสียงนีม้ ากนอ้ ยเพียงใดและลมถกู ปิดกนั้ ทางออกมากนอ้ ยเพียงใดไดเ้ ป็น สองกล่มุ คือ กล่มุ ท่ี เรียกว่า Obstruenten ซง่ึ หมายถึง เสียงพยญั ชนะท่ีเกิดขนึ้ เม่ือลมถกู กกั หรอื ดนั ผา่ นช่องแคบๆ ณ จดุ ใดจดุ หน่ึง ในช่องปาก เสียงกลมุ่ นีใ้ นภาษาเยอรมนั มีทงั้ ท่ีเป็นเสยี งกอ้ งและเสยี งไมก่ อ้ ง ดงั นี้ คือ เสียงกอ้ ง เสียงไมก่ อ้ ง [] Bass [] Pass [] Dorf [] Torf [] Garten [] Karten [] Wein [] fein [] reisen [] reißen [] Regie [] rasch กล่มุ ท่ีสอง เรียกว่า Sonoranten เสียงเหลา่ นีจ้ ะถกู ปิดกนั้ ในช่องปากนอ้ ยกว่ากล่มุ แรก และมี คณุ สมบตั ิใกลเ้ คียงเสียงสระมากกว่า กลา่ วคือ เป็นเสียงกอ้ งทงั้ หมด สามารถบงั คบั เสียงท่ีเปลง่ ออกมา ใหส้ งู ต่าํ ได้ เสยี งพยญั ชนะท่ีจดั อยใู่ นกลมุ่ นีท้ ่ีปรากฏในภาษาเยอรมนั ไดแ้ ก่ [] Masse [] Rasse [] lasse [] lange [] nasse [] Jahre เม่ือจะอธิบายเสียงพยญั ชนะเสียงใดก็ตาม ลกั ษณะประการแรกท่ีจะตอ้ งพดู ถึงก็คือ ความ กอ้ งหรือไม่กอ้ งของเสียงนนั้ เพราะมนษุ ยม์ ีการออกเสียงพยญั ชนะบางเสียงเป็นค่ๆู ซ่งึ แตกตา่ งกนั ตรง ความก้องหรือไม่ก้องของเสียงนั้นๆ เสียงพยัญชนะในภาษาเยอรมันท่ีเป็ นเสียงไม่ก้อง ได้แก่ [ เสยี งกอ้ ง ไดแ้ ก่ []

72 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ 9.2.2 ตาํ แหน่งทเ่ี กดิ ของเสียง ลมท่ีใชใ้ นการออกเสียงพยญั ชนะนนั้ จะมาถกู กกั หรือถกู ดดั แปลงในลกั ษณะใดก็ตามจะตอ้ งมี ตาํ แหน่งท่ีเกิดในช่องปากอยู่ดว้ ยเสมอ ตาํ แหน่งสาํ คญั ท่ีเกิดเสียงของพยญั ชนะ ซ่ึงเป็นท่ีมาของการ กาํ หนดใชส้ ทั อกั ษรดว้ ยนนั้ ไดแ้ ก่ รมิ ฝีปาก (Bilabial) ฟัน (Dental) ฟันบนกบั รมิ ฝีปากล่าง (Labio- dental) ป่มุ เหงือก (Alveolar) ปลายลนิ้ มว้ น (Retroflex) ป่มุ เหงือกเพดานแขง็ (Palato-Alveolar) เพดาน แข็ง (Palatal) เพดานอ่อน (Velar) ลนิ้ ไก่ (Uvula) ช่องคอ (Pharyngeal) ช่องว่างระหว่างเสน้ เสียง (Glottal) ดงั ปรากฏในภาพตอ่ ไปนี้ ภาพท่ี 15 ตาํ แหน่งฐานกรณท์ ่ีเกิดเสยี งพยญั ชนะ (Pörings/Schmitz 1999: 113) ตาํ แหน่งหรือฐานกรณท์ เี่ กดิ ของเสียงพยัญชนะในภาษาเยอรมัน  ริมฝี ปากทั้งสอง (Bilabiale) เสียงท่ีเกิดขึน้ ณ ตาํ แหน่งนี้ จะเกิดจากการเขา้ หากนั ของริมฝีปากทงั้ สอง หรอื การกดรมิ ฝีปากทงั้ สองเขา้ หากนั จงึ นบั วา่ เป็นตาํ แหนง่ ท่ีอยดู่ า้ นนอกสดุ เสยี งท่ีเกิดท่ีรมิ ฝีปากทงั้ สองในภาษาเยอรมนั ไดแ้ ก่ [] Bass, [] Pass, [] Mund, [] Pfund.  ฟันบนกับริมฝี ปากล่าง (Labiodentale) เวลาท่ีออกเสียงรมิ ฝีปากลา่ งจะเคล่ือนท่ีเขา้ หาฟันบนจน เกือบชิด แลว้ ปลอ่ ยใหล้ มออกมาตรงช่องแคบนนั้ เสียงท่ีเกิดท่ีฟันบนกบั รมิ ฝีปากล่างในภาษาเยอรมนั นนั้ มี 2 เสียง คือ [] fein และ [] Wein.  ป่ ุมเหงอื ก (Alveolarle) เวลาท่ีออกเสียงจะใชป้ ลายสดุ ของลิน้ หรอื ลิน้ สว่ นปลายไปแตะท่ีป่ มุ เหงือก (สว่ นนนู ท่ีอยหู่ ลงั ฟันบน) ไดแ้ ก่ เสียง [] Tier, [] dir, [] saß, [] sang, [] Nase, [] Rose, [] Lob, [] Zahn.  หลังป่ ุมเหงือก หรือ ป่ ุมเหงือก-เพดานแข็ง (Post-Alveolare หรอื Palato-Alveolare) เวลาท่ี ออกเสียงจะใชล้ ิน้ สว่ นปลายแตะหลงั ป่ มุ เหงือก ปลายสดุ ลิน้ นนั้ อาจจะลดลงมาอย่ดู า้ นหลงั ของฟัน ล่างหรือขึน้ ไปใกลแ้ นวป่ ุมเหงือกก็ได้ แต่ว่าลิน้ ส่วนปลายจะชิดติดกับหลังป่ ุมเหงือกเสมอ เสียง

กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 73 พยญั ชนะท่ีเกิด ณ ตาํ แหน่งนีใ้ นภาษาเยอรมนั ไดแ้ ก่ [] Schaf, [] Garage (เสียงนีม้ กั ปรากฏ เฉพาะในคาํ จากภาษาตา่ งประเทศ) และ [] Rutsch.  เพดานแข็ง (Palatale) เสียงท่ีเกิดขึน้ ณ ตาํ แหน่งนี้ เกิดจากการยกลิน้ ส่วนหลงั ขึน้ ส่เู พดานแข็ง เสียงท่ีเกิดขนึ้ ท่ีเพดานแข็งในภาษาเยอรมนั ไดแ้ ก่ [] ich และ [] ja.  เพดานออ่ น (Velare) เสียงพยญั ชนะท่ีมีตาํ แหนง่ การเกิดเสียงท่ีเพดานออ่ น เกิดจากการใชล้ นิ้ สว่ น หลงั ยกขนึ้ แตะเพดานออ่ น เช่น ในการออกเสียง [] Karten, [] Garten, [] Dach, [] lang  ลิน้ ไก่ (Uvulare) เวลาออกเสียงพยญั ชนะท่ีมีตาํ แหนง่ การเกิดเสยี งท่ีลนิ้ ไก่ จะยกลนิ้ สว่ นหลงั ขนึ้ แตะ ลิน้ ไก่ ท่ีอย่ตู รงปลายสดุ ดา้ นล่างของเพดานอ่อน (อวยั วะขนาดเล็กท่ีหอ้ ยต่ิงลงมา) เช่น เสียง [] Rose และ [] Rache ซง่ึ เป็นเสียงผพู้ ดู ภาษาเยอรมนั บางทอ้ งถ่ินเปลง่ ออกมา  ช่องว่างระหว่างเส้นเสียง (Glottale) เสียงพยญั ชนะท่ีมีตาํ แหน่งการเกิดท่ีช่องว่างระหว่างเสน้ เสียงนนั้ เกิดขนึ้ เม่ือเสน้ เสียงทงั้ สองเคล่ือนท่ีเขา้ ชิดกนั ในภาษาเยอรมนั ไดแ้ ก่เสียง [] alle ซง่ึ เป็น เสียงท่ีจะปรากฏเฉพาะในตาํ แหน่งของพยางคท์ ่ีไม่มีพยัญชนะตน้ คือ ขึน้ ตน้ ดว้ ยสระ และเป็น พยางคท์ ่ีเนน้ หรอื เป็นช่วงรอยตอ่ ระหวา่ งพยางคส์ องพยางค์ และเสยี ง [] Halle 9.2.3 ลักษณะการออกเสียง คณุ สมบตั ิท่ีใชใ้ นการบรรยายหรอื อธิบายเสียงพยญั ชนะแตล่ ะเสียงนอกเหนือไปจาก ความกอ้ ง หรือไม่กอ้ ง และตาํ แหน่งท่ีเกิดเสียงก็คือ ลกั ษณะการออกเสียง (Artikulationsart) ซ่ึงหมายถึงลกั ษณะ ของลมท่ีผา่ นเสน้ เสียงน่นั เอง ลมท่ีผา่ นเสน้ เสียงออกมาเกิดเป็นพยญั ชนะนนั้ อาจจะออกมาทางปากหรอื ทางจมกู ก็ได้ และลมท่ีผ่านออกมาทางปากก็อาจออกดว้ ยอาการแตกต่างกนั ไดห้ ลายแบบ เพราะมีการ สกดั กนั้ ทางเดินของลมในลกั ษณะตา่ งๆ ณ จดุ ตาํ แหน่งท่ีเกิดเสียงในลกั ษณะท่ีต่างกนั นกั สทั ศาสตรจ์ ึง กาํ หนดช่ือเรยี กเสยี งพยญั ชนะไวต้ ามลกั ษณะของลมท่ีทาํ ใหเ้ กิดเสยี งพยญั ชนะ ดงั นี้ คอื  เสียงระเบิด (Plosiv) เกิดขึน้ จากการท่ีลมถกู กกั อยู่ ณ ท่ีใดท่ีหน่ึงในปาก แลว้ ค่อยปล่อยออกมา อย่างแรงและอย่างรวดเรว็ เม่ือเปิดท่ีกกั ลมโดยเรว็ จะทาํ ใหล้ มพ่งุ ออกมาโดยแรง เราจึงเรียกเสียงท่ี เกิดตามลกั ษณะนีว้ ่า เสียงระเบิด การกกั ลมเพ่ือทาํ เสียงระเบดิ นีก้ ระทาํ ไดโ้ ดยการปิดอวยั วะในช่อง ปากตามตาํ แหนง่ ท่ีเกิดเสยี ง อาทิ ปิดรมิ ฝีปากทงั้ สอง [] เอาลิน้ สว่ นหนา้ ปิดไวท้ ่ีป่ มุ เหงือก [] เอาลิน้ สว่ นหลงั ปิดไวท้ ่ีเพดานอ่อน [] หรอื การกกั ลม ณ ช่องว่างระหว่างเสน้ เสียง [] การออก เสียงระเบิดอาจทาํ ไดเ้ ป็น 2 แบบคือ แบบมีลม (aspiriert) และแบบไม่มีลม (unaspiriert) (เช่น การ ออกเสียง ต ในภาษาไทยเป็นเสียงแบบไม่มีลม แต่ เสียง ท เป็นเสียงมีลม) แต่ในภาษาเยอรมนั ไม่ แยกความแตกตา่ งระหวา่ งเสยี งมีลมกบั ไมม่ ีลม เพียงแตว่ า่ หากพยญั ชนะตวั ใดเป็นพยญั ชนะตน้ ก็จะ ออกเสียงแบบมีลมเท่านั้น แต่ถ้าเสียงนั้นตามหลังเสียง [] ก็จะออกเสียงแบบไม่มีลม (ลอง เปรยี บเทียบการออกเสียงระหว่างคาํ ว่า “Tat” กบั “Staat”) นอกจากนี้ ในภาษาไทยจะไม่ออกเสียง

74 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ ระเบิดหากพยญั ชนะนนั้ อย่ใู นตาํ แหน่งพยญั ชนะทา้ ย (จึงเรยี กพยญั ชนะระเบิดในตาํ แหน่งนีว้ ่าเป็น พยัญชนะกัก) แต่ในภาษาเยอรมนั จะตอ้ งออกเสียงระเบิดเสมอ (ลองเปรียบเทียบการออกเสียง ระหวา่ งคาํ วา่ “กอด” กบั “Gott”)  เสียงนาสิก (Nasal) เกิดขนึ้ เม่ือลมท่ีถกู กกั อยใู่ นช่องปากแลว้ ผา่ นไปออกทางจมกู การท่ีจะทาํ ใหล้ ม ออกทางจมกู ไดน้ นั้ เราตอ้ งบงั คบั เพดานอ่อนและลิน้ ไก่ใหอ้ ย่ใู นลกั ษณะพกั และปิดปากไว้ เพ่ือเปิด ช่องดา้ นหลงั ใหล้ มขึน้ ไปทางจมกู นอกจากนีใ้ นการออกเสียงพยญั ชนะซ่ึงเป็นเสียงนาสิกนนั้ ช่อง ปากจะตอ้ งกกั ลมไว้ ณ ท่ีใดท่ีหน่ึงเสมอ เช่น กกั ไวท้ ่ีรมิ ฝีปาก [] ป่ มุ เหงือก [] หรอื เพดานอ่อน []  เสียงรัว หรอื เสียงกระทบ (Vibrant) เกิดขนึ้ โดยการท่ีลมถกู อวยั วะในช่องปากคือ ลิน้ ผลกั ออกไป กระทบอวยั วะอีกสว่ นหน่ึง เช่น ป่ มุ เหงือก [] หรอื ลิน้ ไก่ [] หลายครงั้ ตดิ ตอ่ กนั อยา่ งรวดเรว็ การท่ี ลนิ้ ตอ้ งเคล่อื นไปกระทบกบั สว่ นอ่ืนๆ ในชอ่ งปากหลายครงั้ ทาํ ใหเ้ กิดเป็นอาการรวั  เสียงเสียดแทรก (Frikativ) เกิดขึน้ จากการท่ีลมท่ีผ่านเสน้ เสียงขึน้ มานนั้ ไม่สามารถออกมาได้ สะดวก เพราะตอ้ งผ่านช่องแคบในช่องปาก อนั เน่ืองมาจากอวยั วะท่ีทาํ ใหเ้ กิดเสียงเขา้ ประชิดจน เกือบติดกนั เหลือเพียงช่องว่างเล็กๆ ระหวา่ งฐานกรณ์ เช่น รมิ ฝีปากกบั ฟัน [] ปลายลิน้ กบั ป่ มุ เหงือก [] ปลายลนิ้ กบั ป่ มุ เหงือก-เพดานแข็ง [] หลงั ลนิ้ กบั เพดานแข็ง [] หลงั ลิน้ กบั เพดานอ่อน [] หลงั ลนิ้ กบั ลนิ้ ไก่ [] หรอื ช่องว่างระหวา่ งเสน้ เสียง [] ดงั นนั้ ลมจงึ ผา่ นออกไป ไมไ่ ดส้ ะดวก เม่ือลมเบียดตวั ผา่ นช่องแคบๆ ในปากจงึ ทาํ ใหเ้ กิดการเสยี ดสีหรอื เสียงเสยี ดแทรกขนึ้  เสียงข้าง (Lateral) เกิดขึน้ โดยการท่ีลมออกจากปากทางดา้ นขา้ งของลิน้ เช่น เม่ือลมท่ีผ่านเสน้ เสียงขนึ้ มาถึงช่องปาก แลว้ ใชล้ ิน้ ไปกดไวท้ ่ีบรเิ วณป่ มุ เหงือก ลมก็จะไหลไปออกดา้ นขา้ งๆ จนทาํ ให้ เกิดเสยี ง [] ขนึ้  เสียงเปิ ด (Approximant) หมายถึงเสียงท่ีเกิดจากการท่ีฐานกรณเ์ ขา้ ใกลก้ ันโดยใหล้ มผ่านได้ สะดวก เน่ืองจากช่องเสียงไม่ไดถ้ กู ทาํ ใหแ้ คบลงเท่าไรนกั ตวั อย่างเช่น เวลาท่ียกลิน้ ส่วนหนา้ เขา้ ไป ใกลเ้ พดานแข็งในช่องปาก แต่ไม่ไดย้ กขึน้ ไปใกลพ้ อท่ีจะทาํ ใหเ้ กิดเป็นเสียงเสียดแทรกได้ ก็จะเกิด เป็นเสียง [] การท่ีเสียงพยญั ชนะนีเ้ กิดจากการท่ีลมผา่ นช่องปากออกมาไดส้ ะดวก ทาํ ใหพ้ ยญั ชนะ ดงั กล่าวมีลกั ษณะใกลเ้ คียงกบั สระ (ซ่ึงเวลาออกเสียงลมจะไม่ถกู กกั ณ ท่ีใดเลย) บางครงั้ จึงเรียก เสียงนีว้ ่า เสียงก่ึงสระ (Halbvokal) เราอาจกล่าวไดว้ ่าเวลาออกเสียง [] ก็คลา้ ยกบั การออกเสียง สระ [] ดว้ ย เน่ืองจากเสียงรวั และเสียงขา้ งก็มีลกั ษณะคลา้ ยเสียงเปิดเช่นกนั เพราะเวลาออกเสียง ลมจะไม่ค่อยถกู กกั (ไม่เหมือนกบั กรณีของพยญั ชนะระเบิดและพยญั ชนะเสียดแทรก) บางครงั้ อาจ พบวา่ มีการรวมเรยี กพยญั ชนะสองกลมุ่ นนั้ วา่ เป็นพยญั ชนะเปิดดว้ ย  เสียงกัดเสียดแทรก (Affrikat) เป็นเสียงพยญั ชนะควบท่ีเกิดขนึ้ เม่ือลมท่ีผ่านเสน้ เสียงขนึ้ มาถกู กกั ในช่องปากเช่นเดียวกบั การออกเสียงกกั แต่เม่ืออวยั วะท่ีปิดกนั้ ทางลมแยกออกเพ่ือเปิดลมท่ีกกั นนั้ ไม่ไดแ้ ยกออกโดยเร็ว แต่แยกออกชา้ กว่าเสียงกัก และในการแยกตวั นนั้ ทาํ ใหเ้ กิดเสียงเสียดแทรก

กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 75 ตามหลงั เสียงกกั ออกมาดว้ ย เน่ืองจากเป็นการออกเสียงพยญั ชนะสองตวั ตวั หน่ึงเป็นเสียงระเบิด อีก ตวั หน่ึงเป็นเสียงเสียดแทรก อย่างรวดเรว็ พรอ้ มๆ กนั ลกั ษณะสาํ คญั อีกประการหน่ึงของเสียงกกั เสียด แทรกก็คือ การท่ีเสยี งพยญั ชนะทงั้ สองตวั นนั้ จะตอ้ งเป็นเสียงท่ีมีตาํ แหน่งท่ีเกิดเสียงเดียวกนั หรอื ใกลก้ นั มากๆ และจะตอ้ งออกเสียงพรอ้ มๆ กันจนไม่อาจแยกออกจากกันเป็นสองเสียงไดด้ ว้ ย เสียงกัดเสียด แทรกในภาษาเยอรมนั ไดแ้ ก่ [  ] ซง่ึ เป็นเสยี งไมก่ อ้ งทงั้ หมด เราสามารถบรรยายเสียงพยัญชนะทุกเสียงไดด้ ว้ ยคุณสมบัติหรือเกณฑส์ ามประการ คือ ความกอ้ ง หรอื ไม่กอ้ งของเสียง (Stimmhaftigkeit) ตาํ แหน่งท่ีเกิดเสียง (Artikulationsstelle) และลกั ษณะการเกิด เสียง (Artikulationsart) ในภาษาเยอรมนั นนั้ เวลาท่ีจะบรรยายเสียงพยญั ชนะจะใชค้ ณุ สมบตั ิสอง คณุ สมบตั ิแรกเป็นคาํ คณุ ศพั ท์ และใชช้ ่ือเรียกเสียงพยญั ชนะตามลกั ษณะการเกิดเสียงเป็นคาํ นาม ดงั ตวั อยา่ งเชน่ เสยี ง [] สามารถบรรยายเป็นภาษาเยอรมนั ไดว้ า่ เป็น stimmhafter bilabialer Plosiv นอกจากนี้ ในภาษาเยอรมนั เสยี งพยญั ชนะบางตวั จะมีช่ือเรยี กเฉพาะดงั นี้ - [] = Knacklaut ใชเ้ รยี กเสยี งระเบดิ ท่ีเกิดท่ีช่องวา่ งระหวา่ งเสน้ เสยี ง เสยี งนีเ้ ป็นเสียงไมก่ อ้ ง และ จะปรากฏเฉพาะในพยางคท์ ่ีขนึ้ ตน้ ดว้ ยสระท่ีเป็นพยางคท์ ่ีเนน้ ของคาํ ดว้ ย จงึ อาจกลา่ วไดว้ า่ มกั เป็นเสียงท่ีกัน้ ตรงกลางระหว่างพยางคห์ น่ึงท่ีลงทา้ ยดว้ ยสระกับพยางคท์ ่ีขึน้ ตน้ ดว้ ยสระ เพ่ือ ไมใ่ หเ้ ช่ือมสระทงั้ สองนนั้ เขา้ ดว้ ยกนั เชน่ ในคาํ วา่ Seeente [] - [] = Hauchlaut: ใชเ้ รยี กเสียงเสียดแทรกท่ีเกิดท่ีช่องว่างระหว่างเสน้ เสียง มีลกั ษณะคลา้ ย เสยี งเวลาถอนหายใจ หรอื อาจเรยี กวา่ เป็นเสยี งเสยี ดแทรกท่ีมีลมน่นั เอง - Ach-Laut = []: ใชเ้ รยี กเสยี งเสียดแทรก เพดานออ่ น ไมก่ อ้ ง เช่น ในคาํ วา่ ach - Ich-Laut = []:ใชเ้ รยี กเสียงเสยี ดแทรก เพดานแขง็ ไมก่ อ้ ง เชน่ ในคาํ วา่ ich ตารางท่ี 11 เสยี งพยญั ชนะท่ีปรากฏในภาษาเยอรมนั Plosiv bilabial labio- alveolar post- palatal velar uvular glottal dental alveolar                         Frikativ                  Nasal                   Vibrant         Lateral         Approximant         Affrikaten         หมายเหตุ 1) ในช่องทม่ี เี สยี งพยญั ชนะสองตวั ตวั ทอ่ี ยดู่ า้ นซา้ ยจะเป็นพยญั ชนะเสยี งไม่กอ้ ง สว่ นตวั ทอ่ี ยทู่ างขวาจะเป็น พยญั ชนะเสยี งกอ้ ง 2) [],[],[] จะออกเสยี งเป็นแบบมลี ม [],[],[] หากอยใู่ นตาํ แหน่งพยญั ชนะตน้

76 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 9.3 เสียงสระ เน่ืองจากเสียงสระทกุ เสียงเป็นเสยี งกอ้ ง และเวลาเปลง่ เสียงสระนนั้ ลมจะออกมาโดยไมไ่ ดถ้ กู กกั ณ บรเิ วณใด การบรรยายลกั ษณะเสียงสระจงึ มิอาจทาํ ไดโ้ ดยง่ายหรอื ในแบบเดียวกนั กบั เสียงพยญั ชนะ นอกจากนีต้ าํ แหน่งท่ีเกิดเสียงสระแต่ละเสียงนั้นยังอาจคลาดเคล่ือนไดม้ ากกว่าตาํ แหน่งท่ีเกิดเสียง พยญั ชนะ และผพู้ ดู ภาษายงั เปล่งเสียงสระแตกต่างกนั ดว้ ย หากจะเทียบกับเสียงพยญั ชนะ อย่างไรก็ ตามเราสามารถบรรยายเสียงสระโดยระบตุ าํ แหน่งท่ีเกิดภายในช่องปากไดเ้ ช่นกนั โดยท่วั ไปเราจะอาศยั ขอ้ มลู ท่ีสาํ คญั ๆ ดงั นีค้ ือ  ตาํ แหน่งของลิน้ (Zungenlage) โดยลิน้ อาจอย่ใู นตาํ แหน่งส่วน หนา้ (vorne) กลาง (zentral) หรือ หลงั (hinten) ของช่องปาก หรืออีกนยั หน่ึงคือ ส่วนของลิน้ ท่ียกขึน้ ใกล้ เพดานน่นั เอง ขนึ้ อยกู่ บั วา่ เวลาออกเสียงนนั้ ใชส้ นิ้ สว่ นหนา้ สว่ นกลางหรอื สว่ นหลงั  ระดบั ความสงู ของลิน้ (Zungenhöhe) หรือความห่างระหว่างลิน้ กบั เพดานปากน่นั เอง โดยลนิ้ อาจอย่ใู นระดบั สูง (hoch) กลาง (mitttel) หรอื ต่าํ (tief) และเน่ืองจากระดบั ความสงู ของลิน้ นนั้ สมั พนั ธก์ บั การเปิดปาก หรือระยะระหว่างลิน้ กบั เพดานว่าแคบหรอื กวา้ งน่นั เอง กลา่ วคือ ถา้ เปิดปากนอ้ ยลิน้ ก็จะอย่ใู นตาํ แหน่งท่ีสงู ถา้ เปิดปากมาก ลิน้ ก็ จะอย่ใู นตาํ แหน่งท่ีต่าํ ดงั นนั้ ในบางครงั้ จึงจะเรียกเสียงสระตามลกั ษณะการเปิดของ ปากเป็น ปิด (geschlossen) ก่งึ ปิด (halbgeschlossen) ก่ึงเปิด (halboffen) และเปิด (offen) อยา่ งท่ีเห็นในตารางของ IPA แตใ่ นภาษาเยอรมนั นิยมแบง่ เสียงสระเป็น สระสงู กลาง และต่าํ มากกวา่  ลกั ษณะของรมิ ฝีปาก (Lippenstellung) หรอื การห่อรมิ ฝีปาก (Lippenrundung) ใน การออกเสียงสระนั้นอาจออกโดยท่ีริมฝีปากห่อกลม (gerundet) หรือไม่กลม (ungerundet) ก็ได้ ถา้ ลิน้ อย่ใู นตาํ แหน่งเดียวกนั แตเ่ ปลง่ เสียงสระใหร้ มิ ฝีปากเป็นรูป กลมหน่งึ ครงั้ ไมก่ ลมหนง่ึ ครงั้ ก็จะไดเ้ สยี งสระท่ีตา่ งกนั  ความสนั้ ยาวของเสียงสระหรอื อีกนยั หน่งึ หมายถึงปรมิ าณเสียงสระ (Vokalquantität) ท่ี เปลง่ ออกมาน่นั เอง วา่ เป็นวา่ เปลง่ เสยี งออกมา ยาว (lang) หรอื สนั้ (kurz)  ความเกรง็ (Gespanntheit) ของกลา้ มเนือ้ ในขณะท่ีเปลง่ เสียง ทาํ ใหเ้ ราแบง่ เสียงสระได้ วา่ เกรง็ (gespannt) หรอื คลาย (ungespannt) เราอาจทดสอบคณุ สมบตั ติ ่างๆ ของเสียงสระไดโ้ ดยการทดลองออกเสียงสระท่ีมีความแตกต่าง กนั เพียงคณุ ลกั ษณะใดลกั ษณะหน่งึ ดงั กลา่ วขา้ งตน้ ได้ เชน่ หนา้ – หลงั : Buch – Bücher สงู – กลาง – ต่าํ : Bus – Boss – Bass

กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 77 รมิ ฝีปากหอ่ กลม – ไมก่ ลม: küssen – Kissen เกรง็ – คลาย: Bären – Beeren สนั้ – ยาว: mitten – mieten 9.3.1 ชุดสระมาตรฐาน เน่ืองจากเป็นการยากท่ีจะบอกไดว้ ่าขณะท่ีเปล่งเสียงสระนนั้ ลิน้ ไดม้ ีการเคล่ือนตวั อย่างไรบา้ ง นกั สทั ศาสตรไ์ ม่สามารถบอกตาํ แหน่งของอวยั วะในการออกเสียงสระไดช้ ดั เจนเหมือนกับเวลาบรรยายเสียง พยญั ชนะ ดว้ ยเหตนุ ีน้ กั สทั ศาสตรจ์ งึ พยายามจาํ ลองตาํ แหนง่ ของลนิ้ ในการออกเสยี งออกมาในรูปของจดุ ต่างๆ ท่ีอย่ภู ายในส่ีเหล่ียม โดยท่ีมมุ ทงั้ ส่ีมมุ เป็นตาํ แหน่งแทนจุดปลายสดุ ในการเคล่ือนลิน้ หรือใชส้ ่วน ต่างๆ ของลิน้ ไปมาภายในช่องปากน่ันเอง (หนา้ -หลงั และสูง-ต่าํ ) เม่ือนาํ สองมิตินีม้ าร่วมกันก็จะได้ ตาํ แหน่งของสระ 4 ตาํ แหน่ง เป็นมมุ ส่ีมมุ ดงั นีค้ ือ [] ตาํ แหนง่ สงู สดุ และหนา้ สดุ [] ตาํ แหนง่ สงู สดุ และหลงั สดุ [] ตาํ แหนง่ ต่าํ สดุ และหนา้ สดุ [] ตาํ แหน่งต่าํ สดุ และหลงั สดุ เม่ือไดก้ รอบดงั กลา่ วซง่ึ จาํ ลองช่องปากของเราท่ีใชใ้ นการเปลง่ เสียงสระตา่ งๆ เราก็สามารถปรบั ระดบั ของลนิ้ เคล่ือนลงจากตาํ แหน่งสงู สดุ ลงมาตรงกลางๆ ได้ ดงั นนั้ ถา้ เล่ือนสระหนา้ ลงมาก็จะไดเ้ สียง สระ [e] และ [] สว่ นสระหลงั เม่ือเล่ือนลิน้ ต่าํ ลงมาก็จะไดเ้ สียง [] และ [] เกิดเป็นเสียงสระ 8 เสียงซง่ึ เรยี กว่าเป็น สระมาตรฐานชดุ ปฐมภมู ิ (primäre Kadinalvokale) เน่ืองจากโดยธรรมชาตินนั้ เราจะไม่ ออกเสียง [] โดยท่ีลนิ้ อยขู่ า้ งหนา้ มากเท่ากบั เวลาออกเสียงสระ [] เพราะจะเกิดอาการคลา้ ยลนิ้ จกุ ปาก การโยงจุดท่ีเกิดเสียงทงั้ ส่ีจุดดงั กล่าวนีจ้ ึงมิไดเ้ ป็นรูปส่ีเหล่ียมจตั รุ สั หรือส่ีเหล่ียมผืนผา้ แต่เป็นรูปคลา้ ย ส่เี หล่ยี มคางหมู ดงั ตวั อยา่ งในรูปตอ่ ไปนี้ ภาพท่ี 16 สระมาตรฐานปฐมภมู ิ

78 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ จะสงั เกตไดว้ า่ ในการออกเสียงสระในชดุ นีท้ ่ีเป็นสระหนา้ [] รมิ ฝีปากจะไม่ห่อกลม แต่ ถา้ เป็นสระหลงั [] รมิ ฝีปากจะหอ่ กลม อยา่ งไรก็ตามแมว้ า่ ในภาษาตา่ งๆ จาํ นวนมากจะปรากฏ ลกั ษณะเช่นนี้ แตก่ ็ไมจ่ าํ เป็นวา่ เสียงสระจะตอ้ งเป็นอยา่ งนีเ้ สมอไป ยงั มีเสียงสระมาตรฐานอีกชดุ หน่งึ ท่ีมี ลกั ษณะตรงขา้ มกนั คือ สระหนา้ จะออกเสียงโดยรมิ ฝีปากห่อกลม แตส่ ระหลงั ไมก่ ลม เราเรยี กสระชดุ นี้ วา่ เป็นสระมาตรฐานทตุ ยิ ภมู ิ (sekundäre Kardinalvokale) ดงั ปรากฏในรูปขา้ งลา่ งนี้ ตวั อยา่ งเช่น เสียง [] ในภาษาเยอรมนั ซง่ึ เป็นสระหนา้ แตอ่ อกเสยี งโดยตอ้ งห่อปากใหก้ ลม ภาพท่ี 17 สระมาตรฐานทตุ ิยภมู ิ 9.3.2 สระในภาษาเยอรมัน เม่ือกาํ หนดสระมาตรฐานไวด้ งั กล่าวมาแลว้ นกั สทั ศาสตรก์ ็จะสามารถใชจ้ ดุ ต่างๆ เหล่านีเ้ ป็น แหลง่ อา้ งองิ เวลาท่ีจะบรรยายเสียงสระได้ โดยเพ่ิมเสียงสระตา่ งๆ ท่ีมนษุ ยเ์ ปลง่ ออกมาแตกตา่ งกนั ตาม คุณสมบตั ิท่ีเก่ียวขอ้ งกับเสียงสระทั้ง 5 ประการดงั กล่าวไวใ้ นตอนตน้ จนเกิดเป็นภาพปริภูมิสระ (Vokalviereck) ท่ีสมบรู ณ์ คือ แสดงเสียงสระตา่ งๆ ท่ีปรากฏในภาษาพดู ของมนษุ ยท์ งั้ นี้ IPA จะใชเ้ สน้ แบ่งความสงู ของสระ (ซ่ึงหมายถึง “ตาํ แหน่งของลิน้ ” เวลาเปล่งเสียง) โดยใชเ้ กณฑก์ ารเปิดปาก คือ เรียกเป็น ปิด ก่ึงปิด ก่ึงเปิด และเปิด แต่ในภาษาเยอรมนั นนั้ จะนิยมกาํ หนดแบ่งคณุ สมบตั ิของสระใน สว่ นท่ีเก่ียวกบั ระดบั ของลนิ้ เพียง 3 ระดบั คือ แบง่ สระตามความสงู ของลนิ้ เวลาเปลง่ เสียงออกเป็น สระ สงู (hohe Vokale) กลาง (mittlere Vokale) และต่าํ (tiefe Vokale) มากกว่า เพ่ือแบง่ ใหเ้ สียงท่ีเป็นสระ เสียงสั้นและยาวคู่กันอยู่ในกลุ่มเดียวกัน ดังจะเห็นไดใ้ นปริภูมิสระภาษาเยอรมันท่ีเทียบไวด้ ว้ ยกัน ขา้ งลา่ งนี้ นอกจากนีย้ งั จดั เสียงสระ [] วา่ เป็นสระกลาง ไมถ่ ือว่าเป็นสระหนา้ ดว้ ย เน่ืองจากเวลาท่ีออก เสยี งนีใ้ นภาษาเยอรมนั นนั้ มิไดใ้ ชล้ นิ้ สว่ นหนา้ แตใ่ ชส้ ว่ นกลางมากกวา่

กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 79 ภาพท่ี 18 ปรภิ มู ิสระของ IPA เปรยี บเทียบกบั ปรภิ มู ิสระภาษาเยอรมนั เม่ือเราเปล่ียนการออกเสียงสระจากตวั หน่ึงไปยงั อีกตวั หน่ึง เรากาํ ลงั เปล่ียนคณุ สมบตั ิทางโสต ของเสยี งสระ โดยอาศยั การเคล่อื นลนิ้ และรมิ ฝีปาก แตด่ งั ท่ีกลา่ วไวแ้ ลว้ ในตอนตน้ วา่ เราไม่สามารถบอก ตาํ แหน่งของอวยั วะในการออกเสียงไดช้ ดั เจน การแยกความแตกต่างระหว่างเสียงสระแตล่ ะเสียงจึงมกั เป็นเพียงการประมาณการเท่านนั้ ความแตกตา่ งระหวา่ งเสียงสระท่ีคนๆ หน่ึง หรอื คนในภมู ิภาคหน่ึงพดู จงึ อาจแตกตา่ งจากคนอ่ืนมากกวา่ เวลาท่ีเราพยายามออกเสียงพยญั ชนะโดยการใชล้ นิ้ เขา้ ตาํ แหน่งท่ีเกิด เสยี งซง่ึ เป็นสว่ นตา่ งๆ ภายในชอ่ งปาก หรอื อาจกลา่ วไดว้ า่ เวลาท่ีเราออกเสียงสระ [] ในแตล่ ะภาษา หรอื แมแ้ ต่ภาษาเดียวกนั ก็อาจไม่ไดห้ มายถึงเสียงเดียวกนั อย่างแทจ้ รงิ ดว้ ยเหตนุ ีภ้ าษาแต่ละภาษาจึงอาจ ออกเสียงแตกตา่ งกนั แมเ้ วลาถอดเสียงออกมาจะใชส้ ทั อกั ษรตวั เดียวกนั รวมไปถึงความเป็นจริงท่ีว่าผู้ พดู ภาษาเยอรมนั ในแตล่ ะทอ้ งถ่ินก็อาจออกเสยี งสระสงู -ต่าํ หรอื สนั้ -ยาว คลาดเคล่ือนไปจากกนั และเป็น ตน้ เหตขุ องสาํ เนียงทอ้ งถ่ินตา่ งๆ (อาจเทียบเคียงไดก้ บั การออกเสียงวรรณยกุ ตผ์ ิดเพีย้ นแตกตา่ งๆ ไปจาก กัน จนเกิดสาํ เนียงท่ีเรียกว่า “เหน่อ” ในภาษาไทย) ตวั อย่างต่อไปนีเ้ ป็นเสียงสระเด่ียว (Monophthong) ทงั้ หมดท่ีปรากฏในภาษาเยอรมนั [] ihn [] Bühne [] vital [] düplieren [] Mitte [] Hündin [] Mehl [] schön [] mechanisch [] möblieren [] Mädchen [] möchte [] Mächte [] Ufer [] noch [] kulant [] kann [] Mutter [] Aas [] oben [] Kinder [] Moral [] genau • ในสว่ นท่ีเก่ียวกบั คณุ สมบตั ขิ องเสียงสระในดา้ น “ความตงึ ของกลา้ มเนือ้ ” (Gespanntheit) ซง่ึ ทาํ ให้ จาํ แนกเสียงสระไดเ้ ป็นสระเกรง็ (gespannte Vokale) กบั สระคลาย (ungespannte Vokale) นนั้ มี

80 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ ขอ้ สงั เกตบางประการคอื จะใชส้ ญั ลกั ษณเ์ ป็นอกั ษรโรมนั ตวั เดียวกนั โดยแยกท่ีลกั ษณะตวั เขียน วา่ เป็นแบบตวั พิมพเ์ ลก็ แสดงว่าเป็นสระเกรง็ เช่น ] หรอื ตวั พิมพใ์ หญ่ แสดงว่าเป็นสระคลาย เช่น [] ในปรภิ มู ิสระนนั้ สระเกรง็ จะอยใู่ นตาํ แหน่งท่ีสงู กวา่ สระคลายท่ีใชส้ ญั ลกั ษณต์ วั อกั ษรเดียวกนั เน่ืองจากเวลาออกเสียงลนิ้ จะอยใู่ นตาํ แหน่งสงู กวา่ เลก็ นอ้ ย ลกั ษณะการเกรง็ หรอื คลายของกลา้ มเนือ้ นนั้ ส่วนใหญ่เกิดขึน้ จากบรบิ ทเสียงอ่ืนๆ ท่ีแวดลอ้ มสระนนั้ ๆ อย่ดู ว้ ย ดงั นนั้ คณุ สมบตั ิขอ้ นีจ้ ึงเป็น คณุ สมบตั ิท่ีไม่ไดท้ าํ ใหค้ วามหมายแตกต่างออกไปนกั หากจะออกเสียงสระผิดจากคลายเป็น เกร็งหรือจากเกร็งเป็นคลาย แต่ก็อาจทาํ ใหฟ้ ังดูสาํ เนียงแปลกๆ ไม่เป็นธรรมชาติ (ตามแบบ เยอรมัน) ได้ ทั้งนีเ้ พราะโดยท่ัวไปแลว้ มีกฏเกณฑ์อยู่ว่าเม่ือใดเสียงสระท่ีมีคุณสมบัติอ่ืนๆ เหมือนกัน อย่างเช่น สระ [] จะออกเสียงเป็นตัวใด กล่าวคือ สระตึงท่ีเสียงสั้น (kurze gespannte Vokale) เกือบทงั้ หมดในภาษาเยอรมนั อนั ไดแ้ ก่ [, ,] นนั้ จะปรากฏ เฉพาะในตาํ แหน่งท่ีเป็นพยางคไ์ ม่เนน้ และเป็นพยางคท์ ่ีไม่มีพยญั ชนะทา้ ยเท่านนั้ เช่น ในคาํ ว่า ideal, uni, egal, möblieren, oval, Duplikat สว่ นสระคลายในภาษาเยอรมนั นนั้ สว่ นใหญ่ [, ] จะปรากฏในรูปท่ีเป็นสระเสียงสนั้ เท่านนั้ ยกเวน้ สระ [] เท่านนั้ ท่ีเป็นสระคลาย แตใ่ นภาษาเยอรมนั ปรากฏว่ามีทงั้ ท่ีเป็นเสียงสนั้ และเสียงยาว [] เช่น Wellen กบั wählen สว่ นสระ [] นนั้ ในภาษาเยอรมนั ยงั เป็นท่ีถกเถียงอยวู่ า่ ควรจดั เป็นวา่ เป็นสระท่ีออกเสียงแยกกนั เป็นสระคลายและสระตึงและใชส้ ญั ลกั ษณต์ วั อกั ษรเป็นตวั พิมพเ์ ล็กตวั พิมพใ์ หญ่เหมือนสระคู่ อ่ืนๆ หรือไม่ แต่นักภาษาศาสตรส์ ่วนใหญ่ใหค้ วามเห็นว่าไม่มีความแตกต่างท่ีเห็นไดช้ ัดเจน สาํ หรบั การออกเสียงสระตวั นี้ ดงั นนั้ จงึ พบวา่ สว่ นใหญ่จะเลือกใชต้ วั อกั ษรเดียวกนั และแยกแยะ เพียงแคว่ า่ เป็นเสียงสนั้ หรอื เสียงยาว [] เทา่ นนั้ เสยี ง Schwa ในภาษาเยอรมนั มีสระพิเศษอยู่ 2 ตวั คือ [] และ [] ซง่ึ เรยี กวา่ Schwa (เป็นคาํ ท่ีมาจากภาษา ฮิบรู) และ Tiefschwa ตามลาํ ดบั ทงั้ นีเ้ น่ืองจากเวลาออกเสียงตวั ท่ีสองนนั้ ลนิ้ จะอย่ใู นตาํ แหน่งท่ีต่าํ กว่า เล็กนอ้ ย ทงั้ สองจะปรากฏเฉพาะในตาํ แหน่งท่ีเป็นพยางคซ์ ่ึงไม่เนน้ เท่านนั้ โดยเสียง [] แทนตวั เขียน <e> ในภาษาเยอรมนั สว่ นใหญ่มกั เป็นเสยี งท่ีปรากฏในสว่ นท่ีเป็นคาํ ลงทา้ ย หรอื อปุ สรรคท่ีเตมิ หนา้ ราก ศพั ท์ เช่นในคาํ วา่ genau, Liebe, Hause เวลาออกเสียงนีล้ นิ้ จะอย่ใู นตาํ แหน่งกลางของช่องปากพอดี เราจึงอาจเรียกไดว้ ่าเป็น “สระท่ีเป็นกลาง” (Neutralvokal) หรือ “สระท่ีเหมือนการพึมพาํ ” (Murmelvokal) เพราะลนิ้ แทบไมต่ อ้ งขยบั อะไรเลยเวลาออกเสยี งสระนี้ เสียงสระท่ีเรยี กว่า Tiefschwa [] นนั้ บางครงั้ จะเรยี กเป็นภาษาเยอรมนั ว่า vokalsiertes „r“ เพราะเป็นเสียงสระท่ีเกิดขนึ้ เวลาท่ีไม่ออกเสียง r ในทา้ ยพยางค์ สว่ นใหญ่จะเป็นหน่วยคาํ ลงทา้ ยท่ีเขียน ดว้ ยตวั อกั ษร <er> หรอื <r> ในภาษาเยอรมนั การท่ีไม่อยใู่ นตาํ แหน่งสระตน้ ทาํ ใหผ้ พู้ ดู ไม่กระดกใหไ้ ด้ ยนิ เสียงพยญั ชนะรวั นี้ จนกลายเป็นเสียงสระไปน่นั เอง แตเ่ ม่ือใดก็ตามท่ีมีเสียงสระอ่ืนมาตามหลงั จนทาํ

กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 81 ใหเ้ สียงพยญั ชนะนีก้ ลายเป็นพยญั ชนะตน้ ของพยางคใ์ หม่ท่ีตามมา ก็จะตอ้ งกลบั มาออกเสียง [] เช่น weiter [] - weitere [], Tor [] – Tore [], leer [] – leeren [] มีขอ้ สงั เกตอีกประการหน่ึงคือ ผพู้ ดู ภาษาเยอรมนั บางทอ้ งถ่ิน โดยเฉพาะทางตอนใต้ เช่น ในสวิตเซอรแ์ ลนด์ จะไมน่ ิยมออกเสียง <er> ทา้ ย คาํ เป็นเสียง [] เพราะนิยมออกเสียงตวั [r] ในขณะท่ีคนเยอรมนั ทางตอนเหนือจะออกเสียง [r] ในคาํ เหลา่ นีเ้ ฉพาะกรณีพดู คาํ นนั้ ซา้ํ หรอื ยา้ํ ใหผ้ ฟู้ ังจดใหถ้ กู ตอ้ งเทา่ นนั้ สระประสมในภาษาเยอรมัน (Diphthonge) เราเรียกเสียงสระต่างๆ ท่ีได้กล่าวถึงมาก่อนหน้านี้ทั้งหมดว่า “สระเด่ียว” (Monophthonge) เน่ืองจากเวลาออกเสียงนนั้ ตงั้ แตเ่ รม่ิ ตน้ จนจบลิน้ และปากจะอย่ใู นตาํ แหน่งเดียว แตก่ ารออกเสียงสระท่ี เราเรยี กวา่ เป็น “สระประสม” นนั้ เสยี งสระจะมีการเปล่ียนคณุ ภาพเสียงภายในพยางคเ์ ดียวกนั กลา่ วคือ เรม่ิ จากการออกเสียงโดยท่ีลนิ้ อยใู่ นตาํ แหน่งใดตาํ แหน่งหน่ึงก่อน แตไ่ ปสนิ้ สดุ โดยการท่ีลิน้ และรมิ ฝีปาก กลายเป็นตาํ แหน่งของสระอีกเสียงหน่ึงไป ทั้งนีก้ ารเคล่ือนเปล่ียนตาํ แหน่งการเกิดเสียงจะเกิดอย่าง รวดเร็วจนไม่อาจแยกเสียงออกเป็นพยางคใ์ หม่ได้ จนตอ้ งถือว่าเป็นเสียงสระท่ีเกิดใหม่อีกหน่ึงเสียง โดยท่วั ไปเวลาออกเสียงสระประสมนนั้ เสียงของตวั ใดตวั หน่ึงในนนั้ จะชดั กว่าอีกเสียงหน่ึง อย่างเช่นใน ภาษาเยอรมันเสียงแรกจะออกหนักกว่าเสียงท่ีสอง นอกจากนีก้ ารเคล่ือนเสียงสระในสระประสม ภาษาเยอรมนั ยงั เป็นการเคล่ือนจากสระต่าํ กว่าไปส่สู ระท่ีสงู กว่า เรียกว่าเป็น สระประสมเสียงยกขึน้ (steigende Diphthonge) ซ่งึ สระประสมของแตล่ ะภาษาไม่จาํ เป็นตอ้ งมีลกั ษณะเช่นนีเ้ สมอไป สระ ประสมในภาษาเยอรมนั มี 3 เสียง คือ [ ] เช่น ในคาํ วา่ Brei, neu, grau โดยปกติเวลาถอดสทั อกั ษรสระประสมจะนิยมเขียนเคร่ืองหมายโยงเสียงสระเขา้ ดว้ ยกนั เพ่ือบอกใหร้ ูว้ ่าเป็นพยางคเ์ ดียวกัน ดว้ ย เช่น [] รูปขา้ งลา่ งนีแ้ สดงภาพเสียงสระประสมในภาษาเยอรมนั และทิศทางการเคล่ือนเสียง สระในแตล่ ะพยางคท์ ่ีออกเสียงสระประสม ภาพท่ี 19 สระประสมในภาษาเยอรมนั

82 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ

กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 83 บทท่ี 10 สัทวทิ ยาเบอื้ งตน้ 10.1 นิยามคาํ สาํ คัญ ดงั ท่ีไดก้ ลา่ วถึงในบทก่อนๆ แลว้ ว่า สทั อกั ษรนนั้ กาํ หนดขนึ้ เพ่ือแทนเสียงตา่ งๆ ท่ีมนษุ ยส์ ามารถ เปลง่ ออกมาได้ ซง่ึ สามารถแยกความแตกตา่ งของแตล่ ะเสียงไดต้ ามคณุ สมบตั ติ า่ งๆ อยา่ งไรก็ตามในแต่ ละภาษานนั้ มิไดม้ ีการใชเ้ สียงพยญั ชนะและเสียงสระเหลา่ นนั้ ทกุ เสียง และเสียงแต่ละเสียงท่ีปรากฏใน แต่ละภาษา มกั มีบรบิ ทของการใชเ้ สียงนนั้ ท่ีเป็นระบบ เราสามารถศกึ ษาวิเคราะหร์ ะบบของเสียงได้ ซ่งึ เราเรียกศาสตรน์ ีว้ ่า สทั วิทยา (Phonologie) หรือระบบเสียง เป็นวิชาท่ีว่าดว้ ยการวิเคราะหเ์ สียงพดู ท่ีมี หนา้ ท่ีอย่ใู นภาษาใดภาษาหน่ึง หลกั การสาํ คญั ของวิชาระบบเสียง คือ ภาษาหน่ึงมีหน่วยเสียงอย่กู ล่มุ หน่ึงเป็นจาํ นวนจาํ กดั เจา้ ของภาษารูจ้ กั การจดั หน่วยเสียงเหล่านีเ้ ขา้ ประกอบกนั อย่างเป็นระบบ ส่ิงท่ี นกั วิชาการสทั วิทยาสนใจนนั้ ไม่ใช่รายละเอียดของเสียงต่างๆ ท่ีปรากฏในภาษาเท่านนั้ แต่สนใจในแง่ ของบทบาทและหนา้ ท่ีของเสียงตา่ งๆ ในระบบมากกว่า การศกึ ษาในดา้ นนี้ สามารถศกึ ษาไปในทางลกึ และมีทฤษฎีต่างๆ กนั มากมาย แต่สาํ หรบั ในเบือ้ งตน้ นนั้ มีคาํ นิยามเสียงต่างๆ ในภาษามนุษยท์ ่ีผเู้ รียน ควรรูจ้ กั 3 คาํ คอื “เสียง” (Phon) – “หนว่ ยเสียง” (Phonem) – “หน่วยเสียงยอ่ ย” (Allophon) 10.1.1 เสียงกับหน่วยเสียง เสียงต่างๆ ท่ีมนุษยเ์ ปล่งออกมา ท่ีมีคุณสมบตั ิทางกายภาพแตกต่างกัน (เช่น เกิดท่ีตาํ แหน่ง ตา่ งกนั เสยี งกอ้ งกบั ไมก่ อ้ ง สระสงู กบั สระต่าํ ฯลฯ) ซง่ึ ปรากฏในตารางเสียงพยญั ชนะและปรภิ มู สิ ระท่ีนกั สทั ศาสตรค์ ดิ คน้ ขนึ้ นนั้ ถือว่าเป็นเสียงท่ียงั มิไดน้ าํ มาจดั ระบบวา่ มีบทบาทสาํ คญั ในภาษาหน่งึ ๆหรอื ไม่ เราจะ เรยี กเสียงตา่ งๆเหลา่ นีเ้ป็นภาษาเยอรมนั วา่ “Phon”หรอื Lauteinheit ซง่ึ หมายถงึ “เสียง” ท่ีเป็นเสียงพดู ลกั ษณะ ตา่ งๆ ท่ีมนษุ ยเ์ ปลง่ ออกมาแตล่ ะเสียงท่ีเราสามารถบรรยายแยกแยะไดว้ ่าเกิดอยา่ งไร แตกตา่ งจากเสียง อ่ืนๆ อยา่ งไร สว่ นคาํ วา่ “หน่วยเสียง” (Phonem) นนั้ มีความหมายวา่ “หน่วยท่ีเล็กท่ีสดุ ของภาษาท่ีทาํ ใหค้ าํ ๆ หน่งึ เกิดการเปล่ียนแปลงความหมายได”้ (die kleinste bedeutungsunterscheidende Lauteinheit) หน่วย เสียงจึงเป็นเสียงท่ีมีหนา้ ท่ีและถูกกาํ หนดขึน้ ใชใ้ นภาษาหน่ึงๆ เสียงพูดเสียงเดียวกันหรือมีลกั ษณะทาง สทั ศาสตรเ์ หมือนกนั ทกุ อย่าง อาจเป็นหน่วยเสียงในภาษาหน่ึงแตไ่ ม่ใช่หน่วยเสียงในอีกภาษาหน่ึงก็ได้ หากเสียงนนั้ มิไดม้ ีหนา้ ท่ีทาํ ใหค้ าํ มีความหมายแตกตา่ งกนั การจะพิสจู นว์ ่าเสียงหน่งึ เป็นหน่วยเสียงหรอื ไม่ หรอื อีกนยั หนง่ึ คอื พสิ จู นว์ า่ เสยี งนนั้ ทาํ ใหเ้ กิดการเปล่ยี นแปลงความหมายไดห้ รอื ไมจ่ ะตอ้ งอาศยั การเปรยี บเทียบ คาํ 2 คาํ ท่ีมีความหมายในภาษาและมีส่วนประกอบของคาํ เช่น เสียงพยญั ชนะตน้ หรือเสียงสระ หรอื

84 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ เสียงพยญั ชนะทา้ ย ฯลฯ อย่างใดอย่างหน่ึงแตกต่างกนั เพียงตาํ แหน่งเดียวในโครงสรา้ งเสียงของคาํ ทงั้ สองคาํ นนั้ ตวั อยา่ งเชน่ คาํ วา่ Nase [] ประกอบดว้ ยเสยี ง 4 เสยี ง คือ [] ถา้ เราตอ้ งการจะ ทดสอบว่าเสียง [n] นนั้ เป็นหน่วยเสียงในภาษาเยอรมนั หรือไม่ เราก็ตอ้ งหาคาํ อีกหน่ึงคาํ ท่ีมีโครงสรา้ ง คลา้ ยกันมาเปรียบเทียบ โดยการเปล่ียนเสียง [n] ให้เป็นเสียงอ่ืนแทนเพ่ือดูว่าเม่ือเปล่ียนไปแล้ว ความหมายของคาํ เปล่ียนไปหรอื ไม่ เช่น นาํ เสียง [v] มาแทน เราก็จะไดค้ าํ ใหม่เป็น Vase [] ซง่ึ มี ความหมายเปล่ยี นไป คอื จาก “จมกู ” กลายเป็น “แจกนั ” อยา่ งนีเ้ ป็นตน้ เม่ือพิสจู นไ์ ดเ้ ช่นนีก้ ็จะแสดงวา่ เสียง [n] และ [v] นนั้ ตา่ งเป็นหน่วยเสียงในภาษาเยอรมนั เพราะเป็นเสียงท่ีทาํ ใหค้ วามหมายแตกตา่ งกนั ได้ เราเรียกคาํ สองคาํ ท่ีแตกต่างกนั เพียงหน่วยเดียวท่ีนาํ มาเทียบกนั นีว้ ่า “คเู่ ทียบเสียง” (Minimalpaar) เพราะเป็นคาํ ท่ีนาํ มาเทียบกนั เพ่อื แสดงใหเ้ ห็นวา่ เสยี งท่ีแตกตา่ งกนั นนั้ เป็นหนว่ ยเสยี งสาํ คญั ท่ีช่วยในการ ทาํ ความเขา้ ใจถอ้ ยคาํ ท่ีพูดกันในภาษาเยอรมนั หากผูพ้ ูดไม่สามารถออกเสียงใหเ้ ห็นความแตกต่าง ระหว่างหน่วยเสียงท่ีแตกตา่ งกนั ได้ ก็จะไม่สามารถทาํ ใหผ้ ฟู้ ังเขา้ ใจความหมายของคาํ ท่ีตนพดู ไดต้ ามท่ี ตอ้ งการ เม่ือสามารถหาคู่เทียบเสียงมาพิสจู นห์ นา้ ท่ีในการทาํ ใหเ้ กิดการเปล่ียนแปลงความหมายของ เสียง (Phon) ใดๆ ได้ เราจึงจะสรุปไดว้ า่ เสียงนนั้ เป็น “หน่วยเสียง” (Phonem) กล่าวคือเราไดจ้ ดั ระบบ ใหก้ บั เสียงนนั้ แลว้ น่นั เอง ส่ิงท่ีตอ้ งระวงั ในการหาค่เู ทียบเสียงก็คือ คาํ ทงั้ สองคาํ ท่ีนาํ มาเทียบกนั จะตอ้ ง ต่างกนั ท่ีเสียงใดเพียงเสียงหน่ึงเท่านนั้ และไม่สามารถใชก้ ารปรากฏกับการไม่ปรากฏของเสียงหน่ึงๆ เท่านนั้ มาเป็นตวั เทียบเสียง เช่น จะใชค้ าํ ว่า Kasse [] มาเทียบกบั Klasse [] เพ่ือพิสจู นว์ า่ [l] เป็นหนว่ ยเสยี งไมไ่ ด้ อยา่ งนีเ้ ป็นตน้ สญั ลกั ษณท์ ่ีใชเ้ ขียนกาํ กบั เสียงท่ีจดั วา่ เป็นหนว่ ยเสยี ง คือ /.../ 10.1.2 การหาหน่วยเสียงในภาษาเยอรมัน นอกเหนือจากลกั ษณะของเสียงท่ีปรากฏแลว้ ภาษาแตล่ ะภาษายงั แตกต่างกนั ดว้ ยจาํ นวนของ หน่วยเสียงท่ีปรากฏดว้ ย โดยท่วั ไปภาษาแตล่ ะภาษาจะมีหน่วยเสียงอย่รู ะหว่าง 20–40 หน่วยเสียง ซง่ึ เรา มกั จะเรียกเป็นภาษาเยอรมนั ว่าเป็น “คลงั หน่วยเสียง” หรือ “รายการหน่วยเสียง” (Phoneminventar) ของภาษานนั้ ๆ ซง่ึ มกั จะไดม้ าจากการท่ีนกั สทั วิทยาจดั ระเบียบเสียงท่ีปรากฏในภาษานนั้ ๆ แลว้ แยกแยะ คดั เลือกเฉพาะเสียงท่ีมีความสาํ คญั คือ มีหนา้ ท่ีในการทาํ ใหค้ วามหมายแตกตา่ งมาแสดงว่าเป็นหน่วย เสียงในระบบเสียง เราสามารถจัดทาํ รายการหน่วยเสียงภาษาเยอรมันไดโ้ ดยวิธีการดงั กล่าวไวก้ ่อนหนา้ นีแ้ ลว้ กลา่ วคือ จดั หาคเู่ ทียบเสียงมาเพ่ือหาวา่ เสียงใดเป็นหน่วยเสียง ตวั อย่างเช่น ลองเทียบเสียงจากคาํ ตา่ งๆ ท่ีมีโครงสรา้ งคลา้ ยกนั คอื เป็นเสยี งพยญั ชนะตวั ใดตวั หน่งึ มานาํ หนา้ [ ] จะไดเ้ ป็น

กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 85 Bein – Pein – dein – kein – fein – Wein – sein – Schein – jein – mein – nein – rein – Lein – Hain เน่ืองจากคาํ ตา่ งๆ ขา้ งตน้ นีแ้ ตกตา่ งกนั เพียงเสียงในตาํ แหน่งพยญั ชนะตน้ เท่านนั้ เราจงึ ถือไดว้ า่ หาคู่เทียบเสียงสาํ หรบั เสียงพยญั ชนะเหล่านีไ้ ดแ้ ลว้ ในการใชโ้ ครงสรา้ งคาํ ดงั กล่าว เราจึงพบว่าใน ภาษาเยอรมนั มีหน่วยเสียงตอ่ ไปนี้ คือ  และ  เราสามารถหาค่เู ทียบเสียงท่ีมีโครงสรา้ งอ่ืนๆ ไดอ้ ีก เพ่ือจะหาว่ามีหน่วยเสียงอ่ืนๆ ปรากฏใน ภาษาเยอรมนั อีกหรอื ไม่ เช่น หาคาํ ท่ีมีโครงสรา้ งเป็น [ ] ท่ีมีพยญั ชนะตน้ แตกตา่ งกนั ออกไปก็จะได้ เป็น Beil – Teil – geil – Keil – feil – weil – Seil – heil จากการเปรยี บเทียบคาํ ชดุ นีท้ าํ ใหไ้ ดห้ นว่ ยเสียงในภาษาเยอรมนั เพ่ิมมาอีกสองหน่วยเสยี งคอื // และ // เน่ืองจากเสียงพยญั ชนะบางเสียงในภาษาเยอรมนั ไม่มีปรากฏในตาํ แหน่งแรกของคาํ หรือใน ตาํ แหน่งพยญั ชนะตน้ ของพยางคแ์ รก เราจึงตอ้ งใชโ้ ครงสรา้ งคาํ แบบอ่ืนมาช่วยหาหน่วยเสียงเพ่ิม เช่น เทียบคาํ ตา่ งๆ ดงั นี้ Mappe – Matte – Macke – Manne – Mange – Masche – mache การเทียบคาํ ชุดขา้ งตน้ นีท้ าํ ใหห้ าหน่วยเสียงเพ่ิมไดอ้ ีก 3 หน่วยเสียง คือ //, // และ // นอกจากนีเ้ รายงั สามารถหาค่เู ทียบเสียงเพ่ือหาว่า [] เป็นหน่วยเสียงหรือไม่ โดยการเทียบคาํ ว่า verreisen [] กบั คาํ ว่า vereisen [] อย่างไรก็ตาม นกั ภาษาศาสตรบ์ างท่านไมจ่ ดั วา่ เสียงนีเ้ ป็นหนว่ ยเสยี งในภาษาเยอรมนั เพราะจะปรากฏเฉพาะในตาํ แหน่งท่ีเฉพาะเจาะจงมากๆ คือ ตอ้ ง ปรากฏหนา้ สระซง่ึ อย่ใู นพยางคท์ ่ีเนน้ เท่านนั้ และการไมอ่ อกเสียง Knacklaut นีอ้ ย่างชดั เจนก็มิไดท้ าํ ให้ ความหมายของคาํ เปล่ียนแปลงแตอ่ ยา่ งใด จะสงั เกตไดว้ า่ ในรายการหนว่ ยเสียงท่ีคน้ พบขา้ งตน้ นนั้ มีเสียงพยญั ชนะหลายเสยี งท่ีเคยปรากฏ ในตารางเสียงพยญั ชนะในบทแรกๆ นนั้ หายไป ไดแ้ ก่เสียง [], [], [],และ [] ตลอดจนเสียง [], [] ซง่ึ อนั ท่ีจรงิ ในภาษาเยอรมนั มีการออกเสียงเป็นสองแบบคือ แบบมีลม [ph, th,kh], กบั แบบไม่มีลม [, ] ท่ีเป็น เช่นนี้ มีเหตผุ ลแตกตา่ งกนั ไป เป็นตน้ ว่า [] ปรากฏเฉพาะในคาํ ท่ีมาจากภาษาตา่ งประเทศเท่านนั้ จึงไม่ สามารถหาค่เู ทียบเสียงในภาษาเยอรมนั ได้ นกั วิชาการบางคนจึงไม่นบั เป็นหน่วยเสียงในภาษาเยอรมนั ในขณะท่ีเสียงอ่ืนๆ อนั ไดแ้ ก่ [], [], [], [ph], [th] และ [kh] นนั้ นกั วิชาการลว้ นเห็นพอ้ งตอ้ งกนั วา่ สาํ หรบั ในระบบ เสียงภาษาเยอรมนั แลว้ ไม่จดั ว่าเป็นหน่วยเสียง แต่ถือว่าเป็นเพียง “หน่วยเสียงย่อย” (Allophon) ใน ภาษาเยอรมนั เท่านนั้

86 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 10.1.3 หน่วยเสียงกับหน่วยเสียงย่อย ผู้พูดภาษาเยอรมันในแต่ละท้องถ่ินมักออกเสียงพยัญชนะรัว ซ่ึงเขียนด้วยตัวอักษร <r> แตกต่างกนั ไป คือ มีทงั้ ท่ีเป็นเสียงพยญั ชนะรวั ท่ีเกิด ณ ป่ มุ เหงือก [] หรือลิน้ ไก่ [] หรือไม่ก็ออกเป็น เสียงเสียงแทรกท่ีลิน้ ไก่ [] แต่ไม่ว่าจะออกเป็นเสียงใดก็จะไมท่ าํ ใหค้ วามหมายของคาํ เปล่ียนแปลงไป เช่น คาํ วา่ Rachen อาจออกเสียงเป็น [], [] หรอื [] ก็ได้ โดยท่ีคาํ ยงั คงมีความหมาย เหมือนเดมิ นอกจากนีบ้ างครงั้ สระท่ีปรากฏรว่ มกบั เสียงพยญั ชนะนีก้ ็มีสว่ นทาํ ใหเ้ สียงท่ีออกมาเปล่ียนไป คือมีตาํ แหน่งท่ีเกิดอย่ดู า้ นหนา้ หรือดา้ นหลงั ของช่องปากมากกว่าดว้ ย เราจึงจดั ว่าทงั้ สามเสียงนีเ้ ป็น เพียง “หน่วยเสียงย่อย” (Allophon) หรอื เสียงแปรของหน่วยเสียง (Phonemvariante) ซง่ึ หมายความว่า เป็นชุดหน่วยเสียงย่อยท่ีไม่ทาํ ใหเ้ กิดการเปล่ียนแปลงความหมายของคาํ และแต่ละหน่วยเสียงย่อยมี ลกั ษณะคลา้ ยคลึงกนั โดยท่วั ไป นกั สทั วิทยาอาจเลือกสญั ลกั ษณต์ วั ใดตวั หน่ึงในสามตวั นีม้ าใชก้ ็แทน หน่วยเสียงนีก้ ็ได้ ในท่ีนีจ้ ะใชห้ น่วยเสียง /r/ เพราะเป็นสญั ลกั ษณซ์ ง่ึ ใชแ้ ทนเสียง “ร” ในภาษาไทยดว้ ย เชน่ กนั ดว้ ยเหตนุ ี้ ตามหลกั การทางสทั วทิ ยานนั้ ผเู้ รยี นภาษาเยอรมนั เป็นภาษาตา่ งประเทศจะเลอื กออก เสยี งเป็นตวั ใดในสามเสยี งนีก้ ็ได้ ตามท่ีตวั เองถนดั ในภาษาเยอรมนั เสียง “p“ ท่ีปรากฏในคาํ ว่า Pass กบั ท่ีปรากฏในคาํ ว่า Spaß นนั้ ออกเสียง แตกต่างกนั กล่าวคือตวั แรกจะตอ้ งออกเสียงแบบมีลม (aspiriert) เทียบไดก้ บั เสียง “พ” ในภาษาไทย สว่ นในตวั ท่ีสองเป็นเสียงแบบไม่มีลม (unaspiriert) เทียบไดก้ บั เสียง “ป” ในภาษาไทย คือเป็น [] กบั [] อย่างไรก็ตามเราไม่สามารถหาค่เู ทียบเสียงระหว่าง [] กบั [] ในภาษาเยอรมนั ได้ เพราะ ถึงแมว้ า่ เราจะออกเสียงสลบั กนั เป็น [] กบั [] ก็ไมไ่ ดท้ าํ ใหค้ าํ สองคาํ นีม้ ีความหมายแตกตา่ งไป จากเดิม ตา่ งกบั ในภาษาไทยซ่งึ เราสามารถหาค่เู ทียบเสียงระหว่างสองเสียงนีไ้ ด้ เช่น คาํ ว่า ป่ า กบั ผ่า ซ่งึ มีความหมายแตกตา่ งกนั ลกั ษณะดงั กลา่ วเกิดขึน้ กบั เสียงพยญั ชนะระเบิดไม่กอ้ ง ทีเกิดท่ีป่ มุ เหงือก คือ เสียง “t” และท่ีเพดานอ่อน คือเสียง “k” ในลกั ษณะเดียวกนั ในภาษาเยอรมนั เราจึงไม่จดั ว่ามีหน่วย เสียงเพ่มิ ไปจาก /p/, /t/ และ /k/ แตถ่ ือวา่ แตล่ ะหนว่ ยเสยี งมีหน่วยเสยี งยอ่ ยเป็นเสียงแบบมีลมกบั ไม่มีลม เท่านนั้ มีหลกั เกณฑส์ าํ หรบั การออกเสียงใหถ้ กู ตอ้ งตามมาตรฐาน หรือท่ีเรียกว่ากฎการแปรของหน่วย เสียงย่อยไดว้ ่าเม่ือใดก็ตามท่ีเป็นพยญั ชนะตน้ เสียงระเบิดทงั้ สามเสียงนีจ้ ะออกเสียงแบบมีลม เช่น Pass, Tasse, Kasse เป็นตน้ แตถ่ า้ ตามหลงั เสียงเสียดแทรก เช่น [] หรอื [] จะออกเสียงเป็นแบบไมม่ ี ลม เช่น spielen, stehen, Skandal เป็นตน้ ในขณะท่ีภาษาไทยจดั วา่ เป็นหน่วยเสยี งทงั้ หกเสยี ง 10.1.4 หน่วยเสียงย่อยอสิ ระกับหน่วยเสียงยอ่ ยเสริมกัน แมว้ ่าการออกเสียงหน่วยเสียงย่อยหน่ึงแทนอีกหน่วยเสียงย่อยหน่ึงจะไม่ทาํ ใหค้ วามหมาย แตกต่างกัน แต่ในความเป็นจริงแลว้ หน่วยเสียงย่อยต่างๆ นั้น ยังอาจจัดแบ่งประเภทไดอ้ ีกเป็นสอง ประเภทคือ หน่วยเสียงย่อยอิสระ กบั หน่วยเสียงย่อยท่ีปรากฏตา่ งบรบิ ทกนั ตวั อย่างเช่น การออกเสียง

กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 87 “r” จะออกเสียงเป็นเสียงใด [] แทนกนั ก็ได้ โดยไม่มีกฎการออกเสียงใดๆ มาบงั คบั วา่ เม่ือใดตอ้ ง ออกเสียงเป็นตวั ใด หนว่ ยเสียงยอ่ ยท่ีมีลกั ษณะเช่นนี้ เรยี กวา่ หน่วยเสียงยอ่ ยอิสระ (freie Allophone) ในทางตรงกนั ขา้ ม หน่วยเสียงบางหนว่ ยเสยี งมีลกั ษณะการปรากฏไมอ่ สิ ระ เน่ืองจากหนว่ ยเสยี ง หน่ึงจะปรากฏในบรบิ ทตรงกนั ขา้ มกบั อีกบรบิ ทหน่ึง โดยมีกฎเกณฑก์ ารออกเสียงชดั เจน มิใช่เป็นเพียง สาํ เนียงของผพู้ ดู จากตา่ งทอ้ งถ่ินเท่านนั้ เพราะเม่ือใดก็ตามท่ีออกเสียงผิดไปโดยใชห้ น่วยเสียงอีกหน่วย เสียงหน่ึงแทนกันจะถือว่าผู้พูดผู้นั้นใช้ภาษาไม่ถูกต้องตามหลักของการออกเสียงภาษาเยอรมัน มาตรฐาน หน่วยเสยี งดงั กลา่ วในภาษาเยอรมนั จึงถือวา่ เป็น หน่วยเสียงย่อยเสรมิ กนั (kombinatorische Allophone) หน่วยเสียงย่อยท่ีมีลกั ษณะเช่นนีใ้ นภาษาเยอรมนั ซง่ึ จะมีบรบิ ทในการออกเสียงตา่ งกนั คือ [] และ [] โดยหน่วยเสียง [] จะปรากฏเฉพาะหลงั สระ a, o, u, au ในภาษาเขียนเท่านนั้ เช่น ในคาํ วา่ ach, Loch, Buch และ Rauch และไม่ปรากฏในตาํ แหน่งแรกของคาํ โดยเดด็ ขาด ในขณะท่ีหน่วยเสียง [] จะปรากฏในบรบิ ทอ่ืนๆ ทงั้ หมดนอกเหนือไปจากนี้ เช่น ในคาํ ว่า recht, ich, nüchtern, Küche, Milch, Chemie เสียง [p, t, k] ซง่ึ แตล่ ะตวั มีหน่วยเสียงยอ่ ยเป็นเสียงแบบมีลมกบั แบบไมม่ ีลม ก็จดั วา่ เป็น หน่วยเสียงย่อยแบบนีเ้ ช่นกนั เพราะมีกฎการออกเสียงอยู่ว่าจะออกเสียงมีลมเวลาท่ีเป็นพยญั ชนะตน้ เช่น ในคาํ ว่า pur, Tour, Kanne และออกเป็นแบบไม่มีลมเฉพาะเวลาปรากฏเป็นพยญั ชนะควบหลงั พยญั ชนะเสยี ดแทรก [] และ [] เท่านนั้ เช่น Spur, stur, Skandal 10.2 บริบทการปรากฏของหน่วยเสียง ปรากฏการณท์ ่ีว่าเสียงต่างๆ อาจปรากฏเพียงเฉพาะในบริบทเท่านนั้ มิไดเ้ กิดกบั เฉพาะหน่วย เสียงย่อยดงั ยกตวั อย่างมาขา้ งตน้ เท่านั้น แต่บริบทการปรากฏของหน่วยเสียง (Distribution von Phonemen) ในภาษาเยอรมนั มีหลายกรณีท่ีสาํ คญั ดงั ตอ่ ไปนี้ Auslautverhärtung อาจแปลตรงๆ ตวั ไดว้ า่ “การท่ีเสยี งทา้ ยพยางคแ์ ข็งขนึ้ ” หมายถงึ การท่ีเสยี ง พยญั ชนะระเบิดท่ีเป็นเสียงกอ้ งในภาษาเยอรมนั คือ [], [], [] จะไม่ปรากฏในตาํ แหน่งทา้ ยพยางค์ (Auslaut) การท่ีเรียกว่า “เสียงแข็ง” นนั้ เป็นเพราะคณุ สมบตั ิความกอ้ งของเสียง (Stimmhaftigkeit) พยญั ชนะเหล่านีจ้ ะหายไป คือ กลายเป็นเสียงไม่กอ้ ง [], [], [] แทน ซ่ึงฟังดแู ลว้ เสียงแข็งขึน้ ตวั อย่างเช่น ในคาํ ว่า Korb [], Hund [], Weg [] ดงั นนั้ จึงสามารถบอกเป็นกฎไดเ้ ลยว่า ใน ภาษาเยอรมนั นนั้ หนว่ ยเสียงพยญั ชนะกอ้ งทงั้ หมดจะไมป่ รากฏในตาํ แหน่งทา้ ยคาํ หรอื ทา้ ยพยางค์ ดว้ ย เหตนุ ี้ จึงมีการตงั้ ขอ้ สงสยั วา่ ทาํ ไมไ่ มจ่ ดั ว่าเสียง [], [], [] กบั [], [], [] เป็นหน่วยเสียงยอ่ ยของหน่วย เสยี งเดียวกนั ซง่ึ แนวคดิ ดงั กลา่ วไมน่ า่ เป็นไปไดเ้ พราะเราสามารถหาคเู่ ทียบเสียงเพ่ือพิสจู นส์ ถานะความ เป็นหน่วยเสียงของแตล่ ะเสียงเหลา่ นีไ้ ดช้ ดั เจน เช่น Dorf [] – Torf [] นอกจากนีจ้ ะพบว่าเสียงไม่ กอ้ งเหล่านีจ้ ะกลบั กลายเป็นเสียงกอ้ งตามเดิมทนั ทีทีมีเสียงสระตามมา เช่น Körbe [], Hunde

88 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ [], Wege [] ดงั นนั้ จึงตอ้ งถือว่าทงั้ 6 เสียงเป็นหน่วยเสียงในภาษาเยอรมนั เพียงแต่ว่าคน เยอรมนั มีการออกเสียงพยญั ชนะเหลา่ นีท้ ่ีอยใู่ นตาํ แหน่งทา้ ยพยางคเ์ ป็นเสียงไมก่ อ้ ง หน่วยเสียง // และ // ในภาษาเยอรมนั มีบรบิ ทการปรากฏท่ีชดั เจนเช่นกนั กลา่ วคือเป็นหน่วย เสียงท่ีเขียนดว้ ยตวั อกั ษรคลา้ ยๆ กัน คือ <s>, <ss> และ <ß> อย่างไรก็ตาม เราสามารถบอก กฎเกณฑก์ ารปรากฏของแต่ละหน่วยเสียงไดช้ ดั เจนเช่นกนั ว่า ทงั้ สองเสียงเป็นหน่วยเสียง สามารถหาคู่ เทียบเสยี งได้ แตต่ อ้ งเป็นการเทียบเสียงในตาํ แหน่งท่ีอยรู่ ะหวา่ งพยางคส์ องพยางค์ (Inlaut) เท่านนั้ ทงั้ นี้ เน่ืองจากหน่วยเสียง /z/ นัน้ จะปรากฏเฉพาะในตาํ แหน่งตน้ พยางค์ (Anlaut) และระหว่างพยางค์ (Inlaut) เท่านนั้ เช่น ในคาํ ว่า Sonne, sagenhaft, verseuchen, besuchen ในขณะท่ีหน่วยเสียง /s/ จะ ปรากฏเฉพาะในตาํ แหน่งระหวา่ งพยางค์ (Inlaut) และตาํ แหน่งทา้ ยพยางค์ (Auslaut) เท่านนั้ เช่น ในคาํ ว่า Haus, Hass, heißen, vergessen นอกจากนีย้ งั มีกฎการออกเสียงท่ีเก่ียวขอ้ งกบั การเขียนดว้ ย กลา่ วคอื เม่ือใดก็ตามท่ีเขียนดว้ ย <ss> และ <ß> จะออกเสียงเป็น [] เสมอ หน่วยเสียง // และ // ปรากฏในตาํ แหน่งท่ีแตกต่างกัน โดยท่ีเสียง [] จะปรากฏเฉพาะใน ตาํ แหน่งตน้ พยางคเ์ ท่านนั้ เช่น Hass [] ในขณะท่ีสียง [] จะปรากฏเฉพาะในตาํ แหน่งระหว่าง พยางคแ์ ละทา้ ยพยางค์ เช่น Menge [], Hang [] ดว้ ยเหตนุ ีเ้ ราจึงไม่สามารถหาค่เู ทียบเสียงได้ อย่างไรก็ตามเราจัดว่าทั้งสองเป็นหน่วยเสียงในภาษาเยอรมันเพราะเสียงทั้งสองเสียงนีม้ ีลักษณะ แตกต่างกนั มาก และต่างก็มีคู่เทียบเสียงกับเสียงพยญั ชนะอ่ืนๆ ในภาษาเยอรมนั นอกจากนี้ ทงั้ สอง เสียงยงั ไมส่ ามารถใชแ้ ทนท่ีกนั ไดแ้ บบเดยี วกบั หนว่ ยเสียงยอ่ ยคอู่ ่ืนๆ อีกดว้ ย 10.3 จาํ นวนหน่วยเสียงในภาษาเยอรมัน การหาหน่วยเสียงต่างๆ เป็นวิธีการท่ีทาํ ใหน้ กั สทั วิทยาสามารถสรุปออกมาไดว้ ่าเสียงใดบา้ งมี หนา้ ท่ีสาํ คญั ในระบบเสียงของภาษาหน่ึง จนสามารถกาํ หนด “คลงั หน่วยเสียง” หรือ “รายการหน่วย เสียง” ซ่งึ เราเรียกเป็นภาษาเยอรมนั ว่า Phoneminventar ได้ อยา่ งไรก็ตาม มิใช่ว่านกั วิชาการแตล่ ะคน จะเห็นพอ้ งตอ้ งกนั ในเรอ่ื งนี้ เน่ืองจากมีเสียงบางเสียงท่ีในภาษาหน่ึงๆ อาจมีบทบาทหนา้ ท่ีไมช่ ดั เจนพอ จนทาํ ใหเ้ กิดการถกเถียงกันทางวิชาการว่าเป็นหน่วยเสียงหรือไม่ สาํ หรบั ภาษาเยอรมนั เองก็เช่นกัน ตาํ ราวชิ าการแตล่ ะเลม่ มไิ ดบ้ อกจาํ นวนของหนว่ ยเสียงไวเ้ ทา่ กนั โดยท่วั ไปจะระบไุ วว้ า่ มีหนว่ ยเสียงสระท่ี เป็นสระเด่ียวประมาณ 15–17 หน่วยเสียง (มกั ขนึ้ อย่กู บั วา่ นบั เสียง [] และ [] เป็นหน่วยเสียงหรอื ไม่) และมีหน่วยเสยี งพยญั ชนะประมาณ 19–24 หน่วยเสียง (ทงั้ นีข้ นึ้ อยกู่ บั วา่ นบั พยญั ชนะท่ีปรากฏเฉพาะในคาํ ภาษาตา่ งประเทศอย่าง []ดว้ ยหรอื ไม่ นบั พยญั ชนะควบ หรอื Affrikaten เป็นหน่วยเสียงเดียว หรอื นบั วา่ เป็น การนาํ หน่วยเสียงสองหน่วยเสียงมาผสมกัน สถานะของ []บางตาํ รานบั เป็นหน่วยเสียงแต่บางตาํ ราไม่นบั เน่ืองจากอนั ท่ีจรงิ จะออกเสียงหรอื ไมอ่ อกเสยี งก็มิไดท้ าํ ใหค้ วามหมายเปล่ยี นแปลงเสมอไป)

กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 89 การเลือกใชส้ ญั ลกั ษณแ์ ทนหน่วยเสียงนนั้ ในแตล่ ะตาํ ราก็ไม่จาํ เป็นตอ้ งใชเ้ ครอ่ื งหมายเดียวกนั เสมอไป ขึน้ อยู่กับผูใ้ ชก้ าํ หนด ดังนั้นรายการหน่วยเสียงท่ีจะนาํ เสนอในหนา้ ถัดไปจึงมิไดเ้ ป็นส่ิงท่ี จาํ เป็นตอ้ งเหมือนกับตาํ ราอ่ืนๆ แต่ในท่ีนีใ้ ชเ้ กณฑก์ ารกาํ หนดเสียงท่ีมีบทบาทสาํ คญั สาํ หรบั ผูเ้ รียน ภาษาเยอรมนั ท่ีเป็นคนไทยเป็นหลกั ดงั นัน้ จึงจะนบั หน่วยเสียงท่ีปรากฏในคาํ ภาษาต่างประเทศดว้ ย เพราะในการเรยี นภาษาเยอรมนั ผเู้ รยี นก็จะตอ้ งออกเสยี งเหลา่ นีใ้ หถ้ กู ตอ้ งเชน่ กนั 10.4 หลักการในการบนั ทกึ เสียงพูดดว้ ยสัทอักษร วิธีการบนั ทึกเสียงพดู ดว้ ยสทั อกั ษร (Transkription) นนั้ เกิดขนึ้ จากการท่ีนกั ภาษาศาสตรศ์ กึ ษา ลกั ษณะของเสียงพดู และวิธีการออกเสียงพดู ของมนษุ ยท์ ุกเสียงทกุ แบบท่ีเป็นไปได้ และอาจปรากฏใน ภาษาตา่ งๆ ในโลกนี้ จากนนั้ จงึ กาํ หนดคา่ ของตวั สทั อกั ษรแทนเสียงแตล่ ะตวั ว่าอกั ษรตวั ใดใชแ้ ทนเสียง ใด เกิดท่ีตาํ แหน่งไหน และฝึกใชใ้ หค้ ล่อง เพ่ือท่ีจะสามารถถ่ายทอดเสียงพดู ท่ีตนไดย้ ินทุกเสียงลงเป็น ตวั อกั ษรได้ ไม่ว่าภาษาท่ีไดย้ ินนนั้ จะมีภาษาตวั เขียนอยู่แลว้ หรือไม่ การทาํ เช่นนีเ้ รียกว่าการถ่ายถอด เสยี งพดู ดว้ ยสทั อกั ษร (Phonetische Tranksription) ซง่ึ อาจบนั ทกึ ความแตกตา่ งของเสียงทกุ เสียงอยา่ ง ถกู ตอ้ งและละเอียดก็ได้ เรยี กว่า การถอดเสียงแบบละเอียด (enge Transkription) หรืออาจถ่ายทอด เสยี งพดู อยา่ งหยาบๆ แสดงเฉพาะเสียงท่ีทาํ ใหเ้ กิดความแตกตา่ งทางความหมายของคาํ ตา่ งๆ ในแตล่ ะ ภาษาเท่านนั้ ก็ได้ เรยี กว่า การถอดเสียงแบบหยาบ (weite Transkription) (ดู กาญจนา นาคสกลุ 2541: 34–35) ปกติแลว้ สทั อกั ษรท่ีบนั ทึกความแตกตา่ งของเสียงโดยละเอียด โดยท่ียงั ไม่คาํ นึงถึงว่าเสียงย่อยๆ แต่ละเสียงนนั้ มีความสาํ คญั ในแง่ทาํ ใหค้ วามหมายของคาํ ๆ หน่ึงเปล่ียนแปลงไดห้ รือไม่จะเขียนโดยใช้ เคร่ืองหมายวงเล็บเหล่ียม [ ] ครอบ เป็นการแทนเสียงท่ีไดย้ ินจริงๆ นับเป็นเสียงย่อยๆ ท่ีเรียกเป็น ภาษาเยอรมนั ไดว้ ่า Phon (พหูพจนใ์ ช้ Phone) แต่ถา้ เสียงนนั้ ๆ หลงั จากวิเคราะหแ์ ยกแยะซ่ึงเป็น การศกึ ษาเสยี งในแง่ของบทบาทและหนา้ ท่ีในระบบภาษาหรอื สทั วิทยา (Phonologie) แลว้ ปรากฏว่าเป็น เสียงท่ีทาํ ใหค้ าํ ๆ หน่ึงเปล่ียนแปลงความหมายได้ จะเรยี กเสียงนนั้ วา่ เป็น “หน่วยเสียง” ภาษาเยอรมนั ใช้ คาํ วา่ Phonem (พหพู จนใ์ ช้ Phoneme) เวลาถ่ายทอดเสียงจะใชเ้ ครอ่ื งหมาย / / ครอบ อยา่ งไรก็ตามในการ ถอดตวั อกั ษรภาษาต่างประเทศใหผ้ เู้ รียนไดร้ ูว้ ่าแตล่ ะคาํ ตอ้ งอ่านอย่างไรนนั้ บางครงั้ อาจไม่มีเสน้ แบ่งใน เรอ่ื งการใหค้ า่ ของเสยี งชดั เจนขนาดนี้ จงึ มกั พบวา่ บางครงั้ มีการใชเ้ ครอ่ื งหมายทงั้ สองแบบ โดยไมไ่ ดร้ ะบุ ความแตกตา่ งไวแ้ ตอ่ ยา่ งใด

90 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวริ ยิ ะนภุ าพ ตารางท่ี 112 หนว่ ยเสยี งพยญั ชนะในระบบเสียงภาษาเยอรมนั หลงั ป่มุ เพดานแขง็ เพดานออ่ น ช่อง รมิ ฝีปาก รมิ ฝีปาก ป่มุ เหงือก เหงือก ระหวา่ ง กบั ฟัน    เสน้ เสยี ง  พยญั ชนะระเบดิ               พยญั ชนะเสยี ดแทรก               พยญั ชนะนาสกิ                 พยญั ชนะรวั             พยญั ชนะขา้ ง          พยญั ชนะกง่ึ สระ          พยญั ชนะควบ         สระเด่ียว สระประสม ภาพท่ี 20 หน่วยเสียงสระเด่ียวและสระประสมในระบบเสยี งภาษาเยอรมนั

กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั 91 บทท่ี 11 สัทสัมพนั ธลักษณ์ ในระบบภาษาหน่งึ ๆ มิไดม้ ีแตเ่ พียงหน่วยเสียงเท่านนั้ ท่ีมีความสาํ คญั ลกั ษณะทางเสียงหรอื สทั ลกั ษณท์ ่ีเป็นคุณสมบตั ิครอบคลุมมากกว่าเสียงพยัญชนะ หรือเสียงสระเพียงเสียงเดียว ซ่ึงเรียกว่า “สทั สมั พนั ธลกั ษณ”์ (Suprasegmentalia หรอื suprasegmentale Merkmale) นนั้ ก็มีความสาํ คญั และ การท่ีจะเรียนพดู ภาษาหน่ึงๆ ผูเ้ รียนจาํ เป็นตอ้ งมีความรูใ้ นเร่ืองต่างๆ เหล่านีด้ ว้ ยเช่นกนั เป็นตน้ ว่า มี เสียงใดท่ีปรากฏรว่ มกันไดบ้ า้ ง มีเสียงพยญั ชนะปรากฏไดก้ ่ีเสียงในพยางคห์ น่ึง หรือจะตอ้ งมีการออก เสียงเนน้ คาํ ใด หรอื ทาํ นองเสียงของประโยคแตล่ ะประโยคแตกตา่ งกนั อยา่ งไรบา้ งเป็นตน้ สทั ลกั ษณะท่ีมี คณุ สมบตั ิครอบคลมุ มากกว่าหน่วยเสียงเหลา่ นีท้ ่ีสาํ คญั ไดแ้ ก่ พยางคแ์ ละโครงสรา้ งพยางค์ (เป็นตน้ ว่า ทาํ ไมคาํ ว่า mpob เป็นพยางคท์ ่ีเป็นไปไม่ไดใ้ นภาษาเยอรมัน) ระดบั เสียงสงู ต่าํ (เช่น ระดบั เสียง วรรณยกุ ตใ์ ภาษาไทย) การเนน้ พยางคใ์ นคาํ หน่ึง (เช่น 'modern กบั mo'dern และ 'übersetzen กบั über'setzen มีความหมายแตกตา่ งกนั หากเนน้ ตา่ งพยางคก์ นั ) และ ทาํ นองเสียง (เช่น การเนน้ สว่ นของ ประโยคบางสว่ น การขนึ้ เสยี งสงู ลงเสียงต่าํ ฯลฯ) 11.1 พยางค์ พยางคเ์ ป็นส่วนท่ีเล็กท่ีสดุ ในบรรดาสทั สมั พนั ธลกั ษณ์ เพราะเป็นสว่ นท่ีเล็กท่ีสดุ ของภาษาพดู ในทุกถอ้ ยคาํ จะตอ้ งมีพยางคอ์ ย่างนอ้ ยหน่ึงพยางค์ เป็นหน่วยของเสียงท่ีใหญ่ถัดไปจากหน่วยเสียง ย่อยๆ แต่ละเสียงน่นั เอง พยางคเ์ กิดจากการปรากฏรว่ มกนั ของหน่วยเสียงพยญั ชนะและสระ ก่อนท่ีจะ ประกอบกนั เป็นคาํ โดยคาํ ๆ หน่ึงจะประกอบดว้ ยพยางคอ์ ย่างนอ้ ยหน่ึงพยางคข์ ึน้ ไป พยางคห์ น่ึงอาจ ประกอบดว้ ยหน่วยเสียงเพียงหน่วยเสียงเดียวก็ได้ โดยส่วนใหญ่แลว้ มกั จะเป็นเสียงสระ เช่น ใน ภาษาเยอรมันถือว่า // เป็นหน่วยเสียงเดียว และก็เป็นพยางคด์ ว้ ย นอกจากนี้ คาํ ๆ หน่ึงก็อาจ ประกอบดว้ ยพยางคเ์ พียงพยางคเ์ ดียวซง่ึ ประกอบดว้ ยหน่วยเสียงเดียวก็ได้ ดงั เช่น คาํ ว่า A ซง่ึ หมายถึง ตวั อกั ษรละตนิ ตวั แรก เป็นตน้ อยา่ งไรก็ตาม มีคาํ และพยางคจ์ าํ นวนนอ้ ยมากท่ีประกอบดว้ ยหน่วยเสียง เพียงหน่วยเสียงเดียวเช่นนี้ เม่ือศึกษาเก่ียวกับระบบเสียงจึงตอ้ งมีการศึกษาดว้ ยว่าหน่วยเสียงใดปรากฏ รว่ มกนั ไดบ้ า้ งในพยางคๆ์ หน่งึ และปรากฏในตาํ แหน่งใดไดบ้ า้ งในแตล่ ะพยางค์ เสน้ แบง่ ของพยางคน์ นั้ ไม่ จาํ เป็นจะตอ้ งผกู กับการแบ่งคาํ ออกตามหนา้ ท่ีทางไวยากรณ์ เป็นตน้ ว่า คาํ ว่า lehren ถา้ จะขีดแบ่ง พยางคจ์ ะแบ่งเป็น leh-ren [] แต่ถา้ จะแบ่งคาํ ๆ นีต้ ามลกั ษณะรูปคาํ หรือหนา้ ท่ีทางไวยากรณก์ ็ จะตอ้ งแบง่ เป็น lehr-en เพราะถือสว่ นแรกเป็นรากคาํ และสว่ นท่ีสองเป็นหน่วยคาํ ลงทา้ ย อยา่ งนีเ้ ป็นตน้

92 414205 สทั ศาสตรภ์ าษาเยอรมนั กรกช อตั ตวิรยิ ะนภุ าพ 11.1.1 โครงสร้างพยางค์ พยางคม์ ีโครงสรา้ ง (Silbenstruktur) ภายในท่ีมีสามารถจดั ลาํ ดบั ไดว้ ่าหน่วยเสียงใดมาก่อนมาหลงั เน่ืองจากเราออกเสียงแตล่ ะเสียงเรยี งกนั เป็นลกู โซท่ ่ีประกอบกนั เป็นพยางคต์ า่ งๆ ภาษาแตล่ ะภาษาจะมี ลกั ษณะพยางคท์ ่ีเป็นโครงสรา้ งเฉพาะเจาะจง หรือเป็นโครงสรา้ งพยางคท์ ่ีนิยมในภาษานนั้ เราอาจนึก วาดภาพพยางคว์ า่ เหมือนกบั วตั ถชุ ิน้ หน่งึ ท่ีป่ องตรงกลาง โดยปลายแตล่ ะดา้ นอาจสนั้ ยาวแตกตา่ งกนั ไป สว่ นท่ีป่องถือเป็นยอดแหลมหรอื ตรงท่ีคล่นื เสยี งถ่ีท่ีสดุ น่นั เอง ทงั้ นีเ้ น่ืองจากเวลาท่ีเราพดู เราจะเปลง่ เสยี ง ออกมาเป็นคล่ืน แตล่ ะเสียงมีพลงั เสียง (Sonorität) ไม่เท่ากนั สลบั กนั ไปมาอย่ตู ลอดเวลา เสียงท่ีมีพลงั มากจะมีความดงั มากกว่า เสียงลกั ษณะเช่นนีจ้ ึงมกั ทาํ หนา้ ท่ีเป็นจุดรวมของพยางคท์ ่ีป่ องตรงกลาง ดงั กลา่ วขา้ งตน้ น่นั เอง โดยท่วั ไปหน่วยเสียงท่ีทาํ หนา้ ท่ีนีม้ กั เป็นหน่วยเสียงสระ เพราะเป็นเสียงกอ้ งมี พลงั มากกว่า เราเรียกส่วนท่ีอยู่ตรงกลางนีว้ ่าเป็น “แกนพยางค”์ (Kern) หรือ “ยอดของคล่ืนเสียง” (Gipfel der Schallfülle) พยางคท์ กุ พยางคจ์ ะตอ้ งประกอบดว้ ยแกนพยางคเ์ สมอ นอกจากนีย้ งั อาจมี เสียงพยญั ชนะเป็นส่วนประกอบเพ่ิมเติมไดอ้ ีก ไดแ้ ก่ “พยญั ชนะตน้ ” (Onset หรือ Anfangsrand, Silbenkopf) และ “พยญั ชนะทา้ ย” (Coda หรอื Endrand) ในการวิเคราะหโ์ ครงสรา้ งพยางคเ์ ราจึงใช้ หลกั การท่ีเรยี กวา่ “โครงสรา้ งหน่วยเสียงพยญั ชนะและหน่วยเสียงสระ” (KV-Struktur) มากาํ กบั โดยให้ ตวั อกั ษร K แทนหน่วยเสียงพยญั ชนะ และ V แทนหน่วยเสียงสระ ในภาษาเยอรมนั จะมีการเรียกประเภทของพยางคต์ ามลกั ษณะการปรากฏและไม่ปรากฏของ พยญั ชนะตน้ และพยญั ชนะทา้ ย ดงั นี้ คือ ถา้ ไมม่ ีพยญั ชนะทา้ ยเรยี กว่าเป็น “พยางคเ์ ปิด” (offene Silbe) ถา้ มีพยญั ชนะทา้ ยเรยี ก “พยางคป์ ิด” (geschlossene Silbe) สว่ นพยางคท์ ่ีไม่มีพยญั ชนะตน้ เรยี กว่า “พยางคเ์ ปิดหนา้ ” (nackte Silbe) และเรยี กพยางคท์ ่ีมีพยญั ชนะตน้ นาํ ว่า “พยางคป์ ิดหนา้ ” (bedeckte Silbe) ตอ่ ไปนีเ้ ป็นตวั อยา่ งคาํ แบบตา่ งๆ จาํ แนกตามเกณฑด์ งั กลา่ วขา้ งตน้ เ ปิ ด ห น้ า /เ ปิ ด ห ลั ง : Ei ปิ ด ห น้ า /เ ปิ ด ห ลั ง : bei เ ปิ ด ห น้ า /ปิ ด ห ลั ง : ein ปิดหนา้ /ปิดหลงั : Bein โครงสรา้ งพยางคท์ ่ีจัดว่าเป็นรูปแบบพยางคท์ ่ีปรากฏบ่อยท่ีสุดในภาษาต่างๆ ในโลกนีค้ ือ โครงสรา้ งพยางคท์ ่ีมีหน่วยเสียงพยญั ชนะตน้ หน่ึงตวั ตามดว้ ยหน่วยเสียงสระหน่ึงตวั (KV) จงึ มกั พบว่า เป็นโครงสรา้ งแรกท่ีเดก็ ทารกจะพดู ไดด้ ว้ ย ตวั อยา่ งเช่น คาํ ว่า [pa-pa], [ma-ma] ลาํ ดบั การเรยี งกนั ของ หน่วยเสียงต่างๆ นนั้ เป็นส่ิงท่ีตายตวั ในแต่ละภาษา เพียงแต่ว่าผทู้ ่ีเป็นเจา้ ของภาษาจะซึมซบั กฎเกณฑ์ เหล่านีเ้ ขา้ ไปโดยไม่รูต้ ัวเท่านัน้ เอง ดงั นั้น เราจึงสามารถคิดหาคาํ สมมติซ่ึงไม่มีความหมายใดๆ มา ทดสอบโครงสรา้ งพยางคไ์ ดว้ า่ เป็นโครงสรา้ งท่ียอมรบั ไดห้ รอื ไมใ่ นภาษาหน่ึง เช่น คาํ วา่ bmop เป็นไป ไม่ไดท้ ่ีจะเป็นภาษาเยอรมัน แต่คาํ ว่า pfliegst อาจเป็นคาํ ภาษาเยอรมันได้ ทั้งๆ ท่ีคาํ หลังก็มิไดม้ ี