บทที่9 การให้ยา

ฉีดยาเข้าใต้ผวิ หนัง (Subcutaneous injection) • เปน การฉีดยาเขาในช้ัน subcutaneous tissue ยาจะถูกดูดซึมไดชากวา การฉีด เขากลามในชนั้ ใตผิวหนังมี pain receptor อาจทาํ ใหผูป ว ยรูสึกเจ็บปวด มากกวา • ยาทีใ่ ชฉ ีดเขา ใตผวิ หนัง ควรมลี ักษณะใส ละลายในนํ้า มคี วามเขม ขนต่ํา และมี ความเปนกลาง ยาทฉี่ ีดเขา ใตผิวหนังสว นมากคอื insulin และ heparin จาํ นวน ยาฉดี ไมเ กนิ ครงั้ ละ 2 cc. ในแตละบริเวณ

วธิ ีฉีดยาเข้าใต้ผวิ หนัง • หาบรเิ วณสําหรับฉดี ยา – บริเวณตนแขนสวนกลางดานนอก – บรเิ วณสว นกลางของหนาขา – บรเิ วณหนาทองทีอ่ ยรู ะหวางแนวใตชายโครงกับแนวของ antierior superior, iliac spine ยกเวน บรเิ วณ รอบสะดอื 1 น้ิว เพราะมี pain receptor มาก – บริเวณสะบัก • ทําผวิ หนงั ใหต งึ กอนแทงเข็ม หรือการใชน ิ้วมอื จับรวบเนอื้ เยื่อบรเิ วณที่จะฉดี เขา หากัน แตวิธี หลงั นี้จะไมใ ชในการฉีด heparin • การแทงเข็มถาใชเขม็ ยาว 5/8 น้วิ ใหแทงเขม็ ทาํ มมุ 45 องศา ถาใชเข็มยาว ½ นว้ิ ใหแทง เข็มทํามุม 90 องศา • การฉีด heparin ไมต อ งทดสอบวา ปลายเข็มอยใู นหลอดเลอื ดหรอื ไม • การฉดี heparin และ insulin หามคลงึ บริเวณทีฉ่ ีดยาแลว

ตาํ แหน่งทีฉีดยา • ไดแ้ ก่ ชนั ไขมนั ใตผ้ วิ หนงั บริเวณหนา้ ทอ้ ง(ห่างจากขอบสะดือ1-2นิว) แขน ตน้ ขา สะโพก เรียงตาม บริเวณทีดูดซึมไดด้ ีทีสุดไปหานอ้ ย • ควรฉีดก่อนอาหาร 1/2ชม. • ตาํ แหน่งทีดูดซึมไดด้ ีทีสุดคอื บริเวณหนา้ ทอ้ งเนืองจากมีเลือดไปหล่อ เลียงมากและมีอุณหภูมิสูงกวา่ บริเวณอืน

การเปลียนตาํ แหน่งทีฉีด • การเปลียนตาํ แหน่งสามารถทาํ ไดโ้ ดยเปลียนจากขา้ งซา้ ยไปขา้ งขวา • หรือเปลียนตาํ แหน่งทีฉีด เช่นจากตน้ ขาไปหนา้ ทอ้ ง • เปลียนบริเวณเดียวกนั คือเปลียนจากขาซา้ ยไปขาขวา • ควรฉีดทีบริเวณเดิม เป็นเวลาอยา่ งนอ้ ย 1-2 สปั ดาห์ แต่ละครังไม่ควรฉีดทีจุดๆเดิม เมือฉีด ครบ 1-2 สปั ดาห์แลว้ จึงค่อยเปลียนตาํ แหน่ง • การฉีดบางครังอาจมีเลือดออกเลก็ นอ้ ย ไม่ควรถหู รือคลึง ใหใ้ ชน้ ิวหรือสาํ ลีชุบแอลกอฮอลก์ ดลง บนจุดทีฉีดกพ็ อ • การยา้ ยตาํ แหน่งทีฉีดจะช่วยลดภาวะ lipohypertrophy ซึงจะลดการดูดซึมของอินซูลิน

การฉดี ยาเขากลามเนื้อ (Intramuscular injection) ตําแหน่งในการฉีดยาเข้ากล้ามเนือ บรเิ วณสําหรบั ฉีดยาเขากลา มเน้ือมดี งั นี้ • Dettoid muscle (กลามเนือ้ ตนแขน) • Glutcal muscle (กลามเนื้อสะโพก) • Ventrogluteal muscle (กลามเน้อื สะโพกสว นหนา ) • Dorsogluteal muscle (กลามเน้ือสะโพกสว นหลงั • Vastus lateralis muscle (กลามเน้อื หนา ขา)

วธิ ีหาบริเวณฉีดยาเขา กลา มเนื้อตนแขน (Deltoid muscle) • บริเวณที่อยูตํ่ากวา ขอบลา งของ acromion precess 2 น้วิ เปน บริเวณที่มีกลามเน้อื มาก ควรฉีด บริเวณสวนกลางของกลา มเนอ้ื ซ่งึ มีขอบเขตเปนรปู สามเหลยี่ ม

วิธีหาบรเิ วณฉีดยาเขา กลามเนือ้ สะโพก (Glutens muscle) • วธิ ีที 1 แบ่งสะโพกออกเป็ น 3 ส่วน • ใช landmark 2 แหง คือ anterior superior iliac spine และ coccyx ลากเสนสมมุติระหวา ง 2 จุด แบงเสนสมมตุ ิ ออกเปน 3 สวนเทา ๆ กัน • ตาํ แหนง ทฉ่ี ดี ยาไดคือสว นแรกนบั จาก anterior superior iliac spine โดยฉดี ตํ่า กวา ระดบั ของ iliac crest ประมาณ 2-3 นวิ้ มือ

วิธีท่ี 2 แบงสะโพกออกเปน 4 สว น โดยมีขอบเขตดงั นี • ดา นบน มีขอบเขตตามแนวของ iliac crest • ดา นลาง มขี อบเขตตามแนวของกนยอย (gluteal fold) • ดานใน (medial) มขี อบเขตตามแนวแบง ครึง่ จากกระดูก Coccyx ขึน้ ไปตามแนว แบง ครึ่งของกระดูก sacrum • ดา นนอก (lateral) มขี อบเขตตามแนว ดานขา งของตน ขาและสะโพก

วธิ ีท่ี 3 การวัด V shape • ตะโพกดานขาง วางฝามอื ซายลงบน บรเิ วณ Greater trochanter ท่ตี ะโพก ดา นขวาใหน้ิวหัวแมมือหนั ไปทางดา น ศรี ษะ โดยนวิ้ ช้ีช้ีไปท่ี anterior superior iliac spine กางนิ้วออกไปให กวางทีส่ ุด จะมรี ูปลกั ษณะตัว V ขึ้น บรเิ วณทใี่ ชฉ ีดยาคอื ก่งึ กลางของตวั V



• วิธที ี่ 4 การฉีดยาทตี่ น ขา • ตน ขาดา นขา ง ใชฝา มอื วางทีส่ ว นบนของ เขา อีกมือหนึง่ วางฝา มอื ตํ่ากวา สว นตน ของ Greater trochanter บริเวณท่ีจะฉีดจะอยู กึง่ กลางของกลามเนือ้ มดั นี้คือตนขาดานขาง • • ตน้ ขาดา้ นหนา้ เป็นกลา้ มเนือทีอยดู่ า้ นหนา้ ของตน้ ขาบริเวณทีใชฉ้ ีดคือตรงกลางของ หนา้ ขาโดยแบ่งความยาวของตน้ ขาจาก หวั เขา่ ถึงขาหนีบออกเป็น 3 ส่วน ฉีดตรง ส่วนกลาง มกั ใชฉ้ ีดในเดก็ เลก็

การฉีดยาเขาหลอดเลือดดํา (intravenous injection) เปนการใหยาทตี่ องการใหอ อกฤทธิ์เร็วหรอื ตองการรักษาระดับของยาในกระแสเลอื ดให สม่ําเสมอ ยาทใ่ี หตอ งมีลักษณะเปนนํ้าใส และไมม ีสวนผสมของนา้ํ มัน มี 4 วิธี คอื • การฉีดยาเขา หลอดเลอื ดดําโดยตรง • การฉีดยาเขาหลอดเลือดดําโดยผานชุด heparin lock • การฉีดยาเขาหลอดเลอื ดดาํ ผานชดุ ใหสารละลายทางหลอดเลือดดาํ • การใหยาทางหลอดเลอื ดดําเปน หยด

ชนิดของสารนาํ ทีใหท้ างหลอดเลือดดาํ ชนดิ ความหมาย ตวั อยา ง Isotonic solution  มีความเขม ขนเทากับนาํ้ นอก  5% dextrose in เซลล (extracellular fluid) water (D5W)  ไมมกี ารเคลอ่ื นทข่ี องนาํ้ เขา  0.9% normal saline หรือออกจากเซลล (0.9% NaCl )  ชว ยเพม่ิ ปริมาตรของน้ําทีอ่ ยู  Lactated Ringer’s นอกเซลล ใชร กั ษาผูท ่ีมีการ solution เสยี นาํ้ นอกเซลลม าก

ชนิดของสารนาํ ทีใหท้ างหลอดเลือดดาํ ชนดิ ความหมาย ตวั อยา ง Hypertonic Solutions  สารละลายชนดิ ท่ีมแี รงดันออสโม  5% dextros in ติก มากกวา blood serum 0.45% Nacl  ทําใหนาํ้ ออกนอกเซลล มาอยใู น  10% dextros in intravascular compartment water (D10W) ทาํ ใหเ ซลลเหี่ยว  5% dextros in  ใหก บั ผปู วยท่มี ีการสญู เสยี โซเดียม 0.9% Nacl (normal จาํ นวนมากๆ และผปู ว ยทีม่ นี ้ําค่ัง saline) ในเซลลเ พื่อชว ยใหมกี ารดึงนาํ้ ออก เซลล

ชนิดของสารนาํ ทีใหท้ างหลอดเลือดดาํ ชนดิ ความหมาย ตัวอยาง • Hypotonic • ความเขม ขนของโซเดยี มคลอไรด เปน 0.45 % NaCl Solutions คร่งึ หนึ่งของ สารละลาย Isotonic มี แรงดนั ออสโมตกิ นอยกวา blood serum • ใหเกิดการเคลอื่ นของนาํ้ เขาสูเซลล • ประโยชนใ นการทดแทนนา้ํ ทีร่ างกาย สญู เสยี โดยไมตอ งการใหร ะดับของ โซเดียมในพลาสมาสูงข้นึ

ตําแหนงหลอดเลอื ดดําท่ใี ชแทง (Venipuncture sites) • หลอดเลอื ดดํา บริเวณทอ งแขน ( Accessory cephalic vein , Median antebrachial vein, Median cubital vein)

ตาํ แหน่งหลอดเลือดดาํ ทีใชแ้ ทง (Venipuncture sites) • หลอดเลอื ดดาํ บรเิ วณหลงั มอื และแขน ( Dorsal venous network ,Cephalic vein, Basilic vein )

ข้อปฏิบตั ใิ นการเลอื กหลอดเลอื ดดาํ สําหรับให้สารนํา • เลือกหลอดเลอื ดดําของแขนขางที่ผปู ว ยไมถนัดกอ น • ตรวจสอบบรเิ วณตําแหนง ทจี่ ะแทงเขม็ วามีสภาพท่ีเหมาะสม • ไมควรใช antecubital vein ถา ยงั มีหลอดเลอื ดอื่นทพี่ อจะหาไดเพราะการงอแขนของผปู ว ย จะทาํ ให IV catheter เล่ือน • ไมค วรใชหลอดเลือดท่ีขาเนือ่ งจากอาจเกดิ อนั ตรายการไหลเวยี นของเลอื ดไมด ีไดงาย • ไมใ ชห ลอดเลือดดําบริเวณทีไ่ ดร บั การผาตัด • ในทารกแรกเกดิ ใหแทงเข็มบรเิ วณ scalp vein • ผูปวยทีใ่ หยาทางหลอดเลือดดํา เชน ยาปฏชิ ีวนะ โปตัสเซยี มคลอไรด อาจมกี ารระคาย เคืองและปวด บรเิ วณหลอดเลือด • ควรเปลย่ี นตาํ แหนง หลอดเลอื ดทกุ 72-96 ชม. • การแทงเข็มใหเ ร่ิมจากตําแหนงสว นปลายของหลอดเลือดเขาหาสว นตน ในทศิ ทางเขา หาหวั ใจ • หลีกเลี่ยงการแทงเขม็ บริเวณขอ ขอ พับ

• การฉดี ยาเขา หลอดเลือดดาํ โดยตรง • แจง ใหผ ปู ว ยทราบ • ใหผปู ว ยกาํ มอื ขางทจ่ี ะฉีดยาใหแ นน ใชสายรัดหามเลอื ดเหนอื บรเิ วณทจี่ ะแทงเขม็ 2- 3 น้ิว • ทาํ ความสะอาดผิวหนงั บรเิ วณทีจ่ ะแทงเขม็ ดวย 70% อลั กอฮอล • ไลอ ากาศจากกระบอกฉดี ยาจนหมด • ทาํ ผิวหนงั บรเิ วณท่จี ะแทงเข็มใหต งึ • แทงเขม็ เขาหลอดเลอื ดดํา โดยหงายปลายตัดเขม็ ขึ้น เม่ือเลือดเขามาในกระบอกฉีดยาใหล ด มุมการแทงเล็กลง ใหเข็มขนานกบั ผิวหนงั ดนั เขม็ เขา ไปในหลอดเลอื ดดาํ ประมาณ 2/3 ของ ความยาวเขม็ ถายังมเี ลือดไหลเขามาในกระบอกฉดี ยา แสดงวา เขม็ ยังอยใู นหลอดเลือดดาํ ให ปลดสาย tourniquet และเดินยาชา ๆ จนหมด สงั เกตอาการผปู วยขณะใหยา • ใชส าํ ลีกดบนตําแหนง ทแ่ี ทงเข็ม ถอนเขม็ ออก กดสาํ ลีไวสักครใู หเลือดหยดุ หรือใชพ ลาสเตอร ปด ทบั สําลีไวใ หแนน

การใหสารนา้ํ ทางหลอดเลอื ดดาํ • วตั ถุประสงค์ของการให้สารนําทางหลอดเลอื ดดาํ 1.รักษาภาวะสมดลุ ของนาํ้ และสารนา้ํ ในรา งกาย 2.ใหส ารอาหาร วติ ามิน และเปนแหลงพลังงานแกผูปว ยทไี่ มสามารถรับประทานอาหารทางปากได 3.รักษาภาวะสมดุลของความเปน กรด-ดา งในรางกาย 4.รกั ษาภาวะสมดุลและปริมาตรของเลือดและสวนประกอบของเลอื ด 5.ใหย าฉีดบางชนิดเขาทางหลอดเลอื ดดาํ

อุปกรณสาํ หรบั ใหส ารละลายทางหลอดเลอื ดดาํ • สารละลายที่ตอ งการใช เชน 5% D/W, 5% D/NSS etc. • ชุดใหสารละลายทางหลอดเลือดดํา (IV set) • เข็มสาํ หรบั ใหส ารละลายทางหลอดเลือดดํา • Tourniquet • อับใสส าํ ลีชุบอลั กอฮอล 70% • Transfer forceps • ใบเล่ือย หลอดยา พลาสเตอร กรรไกร • ไมร องแขน และผา พนั แผล (ถาใหท ่หี ลอดเลอื ดบรเิ วณขอพบั ) • ชามรปู ไต • เสาแขวนขวด

ชดุ ใหสารนํา้ (IV infusion set) roller clamp drip chamber connector Spike



เขม็ แทงหลอดเลือดดาํ • Butterfly needle • IV Catheter ลกั ษณะปลายตัดของเข็ม ขณะแทงหลอดเลอื ดดาํ ให้ถอื เข็มโดยให้หงายปลายตดั อยู่ ด้านบน

หวั ตอ ชนดิ 3 ทาง (3 –way stopcock) • สายต่อจากสารนําขวดที 1 ซึงเปิ ดให้สารนํา • สว นเชือ่ มตอกับ extension tube ซ่ึงจะตอ กบั IV catheter

สายรัดแขน (Tourniquet) ตาํ แหน่งของปลายสาย ตาํ แหน่งทีจะแทงเขม็

วธิ ีการเตรียม • ตรวจชอ่ื สารละลายใหถกู ตอ ง • ปด ปายชื่อขวดสารละลาย (มรี ายละเอยี ดเกย่ี วกบั ชือ่ – สกลุ ผปู วย เบอรเตียงทน่ี อน ชนิดของสารละลาย ยาทผ่ี สม อัตราการไหลของสารละลายตอ นาที ฯลฯ) • ตรวจดคู วามพรอมของเครือ่ งมือ และนําไปทเี่ ตยี งผปู ว ย • แจง และอธบิ ายใหผ ปู ว ยทราบ • ดูแลความสบายของผูปว ยกอ นเร่มิ ใหสารละลายทางหลอดเลือดดาํ เชน การขับถาย ความเรยี บรอยของเส้อื ผา และที่นอน • เตรยี มสายรดั หา มเลอื ดรอบบรเิ วณทีจ่ ะแทงเขม็ เพอ่ื พรอมทจี่ ะใช • ลางมอื ใหส ะอาด

การเตรียมขวดสารนําและการควบคุมอตั ราหยดของสารนํา

Stricker

การทาํ เคร่อื งหมายแสดงระดับสารน้ําตามเวลาทกุ 1 ชั่วโมง

วิธีใหสารละลายทางหลอดเลอื ดดํา • ตรวจสอบคาํ สังการรักษา และเขียนชือนามสกลุ ของผปู้ ่ วย ชนิดของสารนาํ วนั เวลาทีเริมใหอ้ ตั ราการหยดของสารนาํ ลงในแผน่ ฉลากปิ ดขา้ งขวดเพือใหผ้ ปู้ ่ วย ไดร้ ับสารนาํ ในปริมาณทีถกู ตอ้ งสอดคลอ้ งกบั แผนการรักษา • ประเมินตนเองเกียวกบั ความรู้ และเทคนิคการปฎิบตั ิการแทงเขม็ ใหส้ ารนาํ ขอ้ ควรพงึ ระวงั วตั ถุประสงคข์ องการใหส้ ารนาํ ความรู้เกียวกบั ยา ตามแผนการ รักษาเพือใหเ้ กิดความปลอดภยั แก่ผปู้ ่ วยเตรียมสารนาํ ใหถ้ กู ตอ้ ง และปิ ดแผน่ ฉลาก ทีเตรียมไว้ • นาํ อุปกรณ์ทงั หมดไปทีเตียงผปู้ ่ วย เพือประหยดั เวลาและแรงงาน

• ทาํ ความสะอาดจุกขวดสารละลายดว ยสาํ ลชี ุบอัลกอฮอล 70% ถา มแี ผน โลหะ ปด จกุ ยางไวใหด งึ ออกกอน ปลอยใหอ ัลกอฮอลแ หง เอง • เตรยี มชุดใหสารละลายโดย ปด clamp ไว • ตอ ชดุ ใหสารละลายเขากบั ขวดสารละลาย • แขวนขวดสารละลายบนเสาแขวนขวด • บบี drip chamber ใหส ารละลายไหลเขา มาประมาณ ½ ของ chamber • เปดจุกปดบริเวณปลายสายทจี่ ะปลอยสารนาํ้ • เปด clamp ใหส ารละลายไหล ไลอากาศท่ีคา งในชดุ ใหส ารละลายจนหมดลงใน ชามรปู ไตโดยระวังไมใ หปลายสายสมั ผัสชามรูปไต

วธิ ีไล่ฟองอากาศออกจากสายชุดให้สารนํา

• รัด tourniquet เหนือบรเิ วณที่จะแทงเขม็ ประมาณ 2-3 นวิ้ ใหผ ปู วยกาํ มอื ขา ง ที่จะใหสารละลาย • ทาํ ความสะอาดบริเวณท่ีจะแทงเข็มดวย สาํ ลชี บุ อัลกอฮอล 70% • แทงเขม็ เขา หลอดเลือดดาํ โดยหงายปลายตดั เขม็ ขึน้ ทํามมุ ประมาณ 10-30 องศา • เมื่อเลือดเขา มาในเข็ม ใหสอดเขม็ ลึกเขา ไปอีก ปลดสายรดั หามเลือด ดงึ ทอ เหล็ก ออกอยางระมดั ระวัง • ตอชดุ ใหส ารละลายเขากับหัวเข็ม เปด clamp ใหส ารละลายไหลเขา หลอด เลอื ดดํา • วางกอ๊ สปลอดเชือ ขนาดเลก็ ปิ ดทีตาํ แหน่งทีเขม็ แทงแลว้ ปิ ดดว้ ยพลาสเตอร์หรือติด ดว้ ยแผน่ ใสปลอดเชือ และสายสวนปลายของชุดใหส ารละลายใหเ รียบรอ ย • ปรับอตั ราการไหลตามตอ งการ • ถาแทงเข็มบริเวณขอพบั ใชไ มร องแขนใตขอ พับ และพนั ดวยผาพนั แผล

การใหยาทางหลอดเลอื ดดาํ เปนหยด • วิธีการใหยาเหมือนกบั การใหสารละลายทางหลอดเลือดดาํ ทัว่ ไป และตอ้ งนาํ มา ละลายกบั สารละลาย เช่น 5% Dextrose in water ใหย้ าเจือจาง • อาจใหย าเปนระยะสม่ําเสมอ เชน ทุก 4 ชัว่ โมง ซง่ึ จําเปนตองเปดเสนเลอื ดไว โดยไมต องแทงเขม็ ใหมท ุกคร้ัง สามารถใหใ นกรณีท่ีผูปวยไดรบั สารละลายทาง หลอดเลือดดาํ อยแู ลว โดยนําขวดบรรจุยาพรอ มชุดใหส ารละลายนาํ ไปตอ กับชุด สารละลายทางหลอดเลือดดําท่ีผปู วยกาํ ลงั ไดร ับอยู โดยใช three way • ถาผูป วยมี heparin lock คาไวก ส็ ามารถใหผาน heparin lock ได นอกจากนี้ ชุดใหส ารละลายยังมชี นดิ ท่มี กี ระบอกสาํ หรบั บรรจยุ าท่ใี หเปนระยะ ๆ ได

• การฉีดยาเขาหลอดเลือดดาํ โดยผานชดุ heparin lock ถา ใช heparin ใสในชุด heparin lock ถา ใช NSS ใสในชุด heparin lock โดยไม • เตรียมกระบอกฉีดยาบรรจุ heparin 0.5 cc. ใช heparin •เตรยี มกระบอกฉีดยาบรรจุ NSS 1 cc. ไล และกระบอกฉดี ยาบรรจุ NSS 2 cc. (ไลอากาศ อากาศออกจนหมด ออกจนหมด) •ทาํ ความสะอาด medication port • ทาํ ความสะอาด medication port ดว ย •ฉดี ยาท่เี ตรียมมาเขา medication port antiseptic solution ปลอยใหแหง •ฉีด NSS เขา medication port ตาม • ฉดี NSS เขา medication port 1 cc. เพือ่ ไล heparin เกา • ฉีดยาท่ีนาํ มาเขา medication port • ฉดี NSS เขา medication port 1 cc. เพอื่ ไลย า • ฉีด heparin เขา medication port ตาม



การฉดี ยาเขาหลอดเลือดดาํ ผานชดุ ใหสารละลายทางหลอดเลือดดํา ใชในกรณีท่ผี ูปวยไดรับสารละลายทางหลอดเลือดดําอยู แลว • ทําความสะอาด medication port หรือสวนทีเ่ ปน ยางของสายชดุ ใหสารละลายทางหลอดเลอื ดดํา ดวย antiseptic solution ปลอ ยใหแหง • ไลอ ากาศออกจากกระบอกฉีดยาจนหมด แทงเข็มเขา medication port หรอื สวนทเ่ี ปน ยาง • หักพับสายของชดุ ใหส ารละลายเหนือตาํ แหนงฉดี ยา แลว เดินยาชา ๆ จนหมด • สังเกตอาการผูปวยขณะและหลงั ใหย า

การคาํ นวณอตั ราการหยดของสารนําต่อนาที • สูตรการคํานวณ จํานวนหยด / นาที • = ปริมาตรสารนํา (มล.) x drop factor ( หยด / นาที ) เวลา (นาท)ี จํานวนหยด / นาที = ปริมาตรสารนําต่อชัวโมง x drop factor (หยด / นาที ) เวลา ( 60นาที )

ภาวะแทรกซอ น • การติดเชื้อ (infection) อาจเกิดการติดเช้อื ที่ตําแหนงแทงเขม็ หรอื ติดเชือ้ ท่ัวรางกาย (systemic) การให IV นาน ๆ ในตําแหนง เดียวมีโอกาสตดิ เชื้อมากขึ้น ควรเปลีย่ นตาํ แหนง ทกุ 72 ชั่วโมง • Embolism เกิดไดท ง้ั air embolism และ clotembolism • มียาหรอื สารละลายเขา ไปในชั้นใตผ ิวหนังรอบ ๆ (infiltration) เกดิ จากการทีเ่ ข็ม หรือ catheter ทะลุผนังหลอดเลอื ดดาํ • Fluid overload จากการท่ีผูปวยไดร ับสารละลายทางหลอดเลือดดําเร็วเกนิ ไป

Phlebitis (หลอดเลือดดาํ อกั เสบรุนแรง) • การแบง ประเภทหลอดเลอื ดดําอักเสบ Phlebitis อาการ Scale grade ไม่พบอาการ 0 ผวิ หนังบริเวณทีแทงเขม็ แดงมอี าการปวดหรือไม่มกี ไ็ ด้ 1 ปวดบริเวณทีแทงเขม็ ผวิ หนังแดงอาจบวมหรือไม่กไ็ ด้ 2 ปวดบริเวณทีแทงเขม็ ผวิ หนังบวมแดงเป็ นทาง คลาํ ได้หลอด 3 เลอื ดแขง็ เป็ นลาํ ปวดบริเวณทีแทงเขม็ ผวิ หนังบวม แดงเป็ นทาง คลาํ หลอด 4 เลอื ดแขง็ เป็ นลาํ ความยาวมากกว่า 1 นิว มหี นอง

การดแู ลตําแหนงทีแ่ ทงเข็มใหสารนาํ้ • อปุ กรณทุกอยา งและสารนาํ้ ตองปลอดเชอ้ื • วิธีการใหส ารนํา้ ตองใชห ลักของ Aseptic technique และ Standard precaution • โดยเฉพาะสว นตอ ตา งๆ เชน Insertion Spike ทีช่ ดุ ใหสารนํ้า ปลายสายชุดใหสาร นํา้ ปลายเข็มท่ีจะแทงเขาไปในหลอดเลอื ดดํา ตอ งะมดั ระวังการปนเปอ น • ขวดสารน้ําตอ งเปล่ยี นทกุ 24 ช่ัวโมง • ชดุ ใหสารนาํ้ ตองเปลยี่ นทกุ 48-72 ชั่วโมง • ผาปดแผลท่ีตําแหนง ทแ่ี ทงเข็มใหส ารน้ําตอ งเปล่ยี นทกุ 48-72 ชั่วโมง • หมัน่ ตรวจสอบอาการเปลย่ี นแปลงตางๆของผูปวยขณะใหสารน้าํ

การให้เลอื ด (Blood transfusion) • การใหเลอื ด หมายถึงการใหเลือดรวม ( whole blood) หรอื สวนแยกของเลอื ดเขาสรู างกายทางหลอดเลือดดํา • วัตถปุ ระสงค • 1.เพม่ิ ปรมิ าณเลือด ทดแทนการสญู เสยี เลอื ด เชน ผาตดั บาดเจบ็ • 2.เพิม่ จาํ นวนเมด็ เลอื ดแดง และรักษาระดบั ฮีโมโกลบินในผูปวยโลหติ จาง • 3.เพอ่ื ทดแทนปจจยั การแขง็ ตวั ของเลือด (Coagulation factor)

ชนิดของเลอื ด • 1.Whole blood หมายถงึ สว นของเลือดทัง้ หมดประกอบดวย เม็ดเลอื ดแดง เม็ดเลือดขาว เกลด็ เลือด ประมาณ 45% และพลาสมา ประมาณ 55% มักจะให ในผูปวยทมี่ กี ารสญู เสยี เลือดเปนจํานวนมากที่ตอ งไดรับการทดแทนทั้งจาํ นวน เม็ดเลอื ดแดงและปริมาตรของเลือด เลอื ด 1 ถุงจะมีปรมิ าณ 300 -400 มลิ ลลิ ิตร • 2.Fresh blood เปน สวนแยกของเลือด ที่ประกอบดว ยพลาสมาสด ที่เก็บไว ในตเู ยน็ ของธนาคารเลือด นอยกวา 24ชั่วโมง ประกอบดวยปจ จัยการแขง็ ตวั ของเลอื ด จะใหใ นผทู ี่มปี ญหาขาด ซึง่ ทําใหมีภาวะเลอื ดออกงาย

ชนิดของเลอื ด • 3.Packed red cell เปน สว นแยกของเลอื ดทน่ี าํ เอาพลาสมาออกไป เกอื บหมด มีเมด็ เลอื ดแดงเขมขนประมาณ 70-75% มคี วามหนดื สงู เลือด 1 ถุงจะมปี ริมาณ 200-250 มลิ ลิลติ ร Packed red cellจะชวย เพ่ิมการนาํ พาออกซเิ จนไปเลยี้ งสวนตางๆของรา งกาย แตไมไดเพม่ิ ปรมิ าตรของเลือดเหมอื น Whole blood มักใชในผูปว ยทมี่ ภี าวะ โลหติ จางเร้ือรงั • 4.Platelet concentrate เปน สวนแยกของเลอื ดทป่ี ระกอบดวยเกลด็ เลอื ดเขม ขน จะใหใ น ผูปว ยทีม่ ี เกลด็ เลอื ดตา่ํ เพอื่ ชวยในการหาม เลอื ด ทําใหเลือดหยดุ

ชนิดของเลอื ด • 5.Human serum albumin เปนสวนแยกของเลือดที่ประกอบดว ย Albumin ซึ่ง เปนพลาสมา โปรตีน ใชในการรักษาผูป วยที่ตอ งการเพม่ิ ปริมาตรของเลือด เชน ผู ปวยชอ็ คจากการเสยี เลือด หรอื มีบาดแผลไหมน ํ้ารอนลวก เพอ่ื ปอ งกนั ภาวะเลือด เขมขน หรือผูปวยที่มี Albumin ตํ่า • 6.Cryoprecipitate เปนสวนแยกของเลือดท่ีประกอบดว ยพลาสมาโปรตีน มี สว นประกอบของไฟบริโนเจน และ แฟคเตอร VIII ซ่งึ ชวยในการแขง็ ตัวของเลือด ใชร กั ษาผูปวยท่ีมมี ภี าวะเลอื ดออกงาย เชน Hemophilia • 7.Cryoremoved plasma เปน สว นแยกของเลือดที่เหลือจากการเตรียม Cryoprecipitate ไปแลว จงึ ขาดไฟบริโนเจน และ แฟคเตอร VIII ใชรกั ษาผูปวย ท่มี ีภาวะเลือดออกเน่อื งจากขาดปจจัยการแข็งตัวของเลอื ดบางชนิดได และยงั ชว ยใน การเพ่ิมปรมิ าตรของพลาสมาในผปู วยช็อค/มบี าดแผลไหมน ้ํารอนลวกได

ชนิดของหมเู ลอื ดที่เขากนั ได ระบบ A BO RECIPIENT ANTIBODY DONOR A ANTI- B A ,O B ANTI- A B,O AB NO AB ,A ,B ,O O (NO ANTIGEN) ANTI- A , ANTI- B O

Rh factor • สามารถถายทอดทางพนั ธุกรรมได ในระบบ Rh • มียีนของหมเู ลอื ด ถึง 3คู ยนี ตัว D เปน ตวั ท่ีสาํ คญั ที่สุดถา มี ยนี D เรียก Rh positive ถา ไมมี ยนี D เรยี ก Rh negative • ในระบบนี้ ไมม ีแอนตีบอดีเกดิ ขน้ึ ตามธรรมชาติ เหมือนหมูเลือด ระบบ ABO • ถาให Rh + แก Rh - ครงั้ แรกจะสรางแอนตีบอดตี อ Rh +ไวกอ น โดย ไมมีปฏิกริ ยิ าการสลายตัวของเมด็ เลือดแดง แตถาไดรบั อกี จะมปี ฏิกริ ิยา การสลายตัวของเมด็ เลอื ดแดง

การพยาบาลผู้ป่ วยทีได้รับเลอื ด • ก่อนการให้เลอื ด 1.ตรวจสอบประวตั ิของการไดร ับเลอื ดของผปู วย 2.บอกวัตถุประสงคและเหตุผลในการใหเลือด และการเจาะเลอื ดเพือ่ ขอเลอื ด 3.เจาะเลือด (clotted blood) จาํ นวน 5-10 มลิ ลลิ ิตร จากหลอดเลอื ดดําเพื่อสง คลังเลอื ดเพือ่ หาหมูเลอื ด (typing) และหาเลือดท่ีเขา กันได (cross matching) ระหวางเลอื ดของผูใหและผูรับเลือด กอ นเจาะเลือดตองตรวจสอบความถูกตองทงั้ ช่ือ นามสกุล เลขประจาํ ตัวโรงพยาบาล (HN) ของผปู วยใหต รงกับปายขอ มือผปู วย ใบขอ เลือด และหลอดใสเ ลอื ด โดยผูเจาะเลอื ดตองเซ็นชือ่ ในใบขอเลอื ดและหลอดท่ใี สเ ลอื ด ทกุ ครงั้ สงใบขอเลอื ดและหลอดเลอื ดไปยงั คลงั เลอื ด 4. เม่ือไดร ับเลอื ดแลวตรวจสอบหมเู ลือด ชนิดของเลอื ด ชอื่ นามสกุล เลขท่ีผปู วย เลขทร่ี พ. ใหต รงกับใบขอเลอื ดและถงุ เลอื ดกอน อุน เลือดโดยท้ิงไวใ นอณุ หภมู ิหอ งกอ น 20 นาที

การปฏิบัตกิ ารใหเลอื ด • การเตรียมอุปกรณเครื่องมือ • 1. blood transfusion set • 2. IV catheter #18- #20 • 3. disposable gloves • 4. Iv pole • 5. Cleansing swabs (alcohol , povidine - iodine) • 6. Small sterile dressing and tape • 7. Tourniquet • 8.กระบอกฉีดยา 20 มลิ ลิลติ ร บรรจุ 0.9% normal saline ตอกับ extension tube และเขม็ แทงหลอดเลือดดํา