Kể chuyện Bác Hồ ở Tuyên Quang

Gi÷ bÝ mËt* D­¬ng thuý liªn kÓ ph¹m thÞ lai ghi B¸c th­êng d¹y chóng t«i trong c«ng t¸c c¸ch m¹ng ph¶i hÕt søc gi÷ bÝ mËt. Vµ chÝnh B¸c còng b¶o ®¶m nguyªn t¾c nµy ®Ó lµm g­¬ng vµ gi¸o dôc chóng t«i. Mét lÇn t«i vÒ quª ë Phó Thä lµm ®­îc mét hò m¾m tÐp rÊt ngon. T«i ®em göi biÕu B¸c. B¸c ®i v¾ng. C¸c ®ång chÝ phôc vô vµ b¶o vÖ B¸c ¨n hÕt, nh­ng nãi víi t«i lµ: - M¾m chÞ lµm ngon, B¸c ¨n khen ®Êy. Sau ®ã t«i míi biÕt, c¸c anh nãi thÕ th«i chø lóc t«i göi hò m¾m lªn, B¸c ®i v¾ng ®Ó l©u sî háng, c¸c anh ®· ®em dïng, song ®Ó gi÷ bÝ mËt viÖc B¸c ®i c«ng t¸c, c¸c anh nãi vËy ®Ó t«i vui. N¨m 1950 B¸c cã chuyÕn ®i sang Trung Quèc. Chång t«i (b¸c sÜ Lª V¨n Ch¸nh) b¶o vÖ søc kháe cho B¸c còng ®i theo, t«i lµ vî mµ kh«ng biÕt anh Êy ®i ®©u. Th­êng sau mçi chuyÕn ®i vÒ t«i míi ®­îc biÕt. __________ * ChuyÖn kÓ cña nh÷ng ng­êi gióp viÖc B¸c Hå, Nxb. Th«ng tÊn, Hµ Néi, 2003, tr. 49-50. 99

Mét ngµy lµm viÖc cña B¸c* hoµng h÷u kh¸ng kÓ chu ®øc tÝnh ghi Lµ ng­êi b¶o vÖ B¸c, t«i thÊy B¸c cã thãi quen lµm viÖc rÊt ®óng giê. B¸c chñ ®éng ®Æt ra thêi gian lµm viÖc vµ thi hµnh nghiªm tóc kh«ng thay ®æi giê giÊc sinh ho¹t, kÓ c¶ mïa ®«ng. H»ng ngµy B¸c dËy tõ 5 giê, 5 giê 15 tËp thÓ dôc, 6 giê ¨n s¸ng, sau ®ã B¸c b¾t ®Çu lµm viÖc, v× vËy ng­êi phôc vô B¸c còng rÊt dÔ dµng. Cã mét lÇn ë ViÖt B¾c, B¸c ®ang èm, ®óng 7 giê s¸ng B¸c nãi: - C¸c chó chuÈn bÞ ®­a B¸c ®i häp Héi ®ång ChÝnh phñ. T«i ng¹c nhiªn, v× thÊy B¸c ®ang èm kh«ng dËy ®­îc. ThÕ nh­ng B¸c nãi b»ng mäi c¸ch B¸c ph¶i ®i häp. Chóng t«i ®µnh ph¶i chuÈn bÞ c¸ng ®­a B¸c ®i. __________ * ChuyÖn kÓ cña nh÷ng ng­êi gióp viÖc B¸c Hå, Nxb. Th«ng tÊn, Hµ Néi, 2003, tr. 127-129. 100

Khi ®i B¸c dù tÝnh sÏ ®i ®­êng trong bao l©u ®Ó kÞp giê häp. V× vËy B¸c ®Õn rÊt ®óng giê. B¸c lµm viÖc suèt ngµy, ngµy th­êng còng nh­ chñ nhËt. Sau mçi b÷a ¨n, Ng­êi nghØ mét l¸t råi lµm viÖc ngay. Nh÷ng viÖc mµ B¸c ®· ®Þnh trong kÕ ho¹ch ®Òu gi¶i quyÕt hÕt. Buæi s¸ng B¸c gi¶i quyÕt nh÷ng c«ng v¨n giÊy tê h«m tr­íc ®Ó ®ång chÝ giao th«ng mang ®i. TiÕp ®ã B¸c tranh thñ ®äc c¸c t¸c phÈm kinh ®iÓn. Khi giao th«ng vÒ B¸c xem c¸c c«ng v¨n, xem xong ngåi viÕt, ®¸nh m¸y, suy nghÜ ®Ó tr¶ lêi c¸c n¬i. Phßng lµm viÖc cña B¸c ë ViÖt B¾c cã khi chØ lµ chiÕc chiÕu r¶i xuèng sµn nhµ, nh÷ng g× ph¶i viÕt B¸c ®Ó lªn ®ïi. Bµi viÕt nµo dµi B¸c ®¸nh m¸y. V× vËy nh÷ng bµi viÕt dµi th­êng cã b¶n th¶o ®¸nh m¸y. Nh÷ng lóc mái, B¸c kÐo vâng n»m suy nghÜ råi l¹i dËy ®¸nh m¸y tiÕp. Khi xong c«ng viÖc B¸c ®äc b¸o. B¸o ®Õn nhiÒu, B¸c xem rÊt nhanh, xem xong ®Ó ra bªn c¹nh, sau ®ã gÊp l¹i cho ng­êi chuyÓn ®i. B¸c xem b¸o nhanh nh­ng rÊt kü. Nh÷ng môc cÇn ®äc, B¸c kh«ng bá qua. C«ng viÖc xong mµ ch­a ®Õn giê ngñ B¸c l¹i ®äc s¸ch, b¸o. Chñ nhËt, ngµy lÔ còng cã ch­¬ng tr×nh. V× vËy kh«ng mÊy khi B¸c cã thêi gian r¶nh. Cã nh÷ng chñ nhËt cã ng­êi ®Õn th¨m, hái t«i t¹i sao c¸c cËu kh«ng ®­a B¸c ®i ch¬i, chóng t«i nghÜ: B¸c lµm viÖc 101

g× ®Òu ®· cã ch­¬ng tr×nh, chóng t«i ®©u d¸m tù ý mêi B¸c ®i. B¸c kh«ng muèn ai ngåi ch¬i kh«ng. Cã nh÷ng lÇn hÕt giê g¸c, chóng t«i n»m t¸n chuyÖn víi nhau. Lóc gi¶i lao B¸c ®i th¨m anh em. Mét h«m B¸c gÆp chóng t«i ®ang n»m ch¬i, B¸c nãi: - C¸c chó kh«ng cã viÖc g× lµm µ? NÕu kh«ng cã viÖc th× mang chiÕc gi­êng dì ra råi l¾p l¹i, nÕu cßn th× giê th× ra ngoµi kia vËt nhau hay t¨ng gia. ý B¸c muèn nãi lµ ph¶i t×m viÖc mµ lµm, kh«ng nªn ngåi t¸n gÉu... B¸c cã nÕp sèng rÊt gän gµng. B¸c nãi: Trong lóc kh¸ng chiÕn, c¸c chó ph¶i lu«n lu«n gän gµng, lóc cã lÖnh lµ ®i ngay. Nghe lêi B¸c, chóng t«i mçi ng­êi mét ba l«, s½n sµng khi cã lÖnh lµ ®i. Gän gµng lµ thãi quen cña B¸c nªn phßng lµm viÖc cña B¸c kh«ng bao giê trang trÝ cÇu kú; chØ cã mét chiÕc chiÕu vµ mét chiÕc m¸y ch÷. Bµn lµm viÖc cã mét ®Ìn dÇu, mét bót ch×, mét bót mùc, mét Ýt giÊy vµ phong b×. GiÊy tê, s¸ch, b¸o sau khi ®äc vµ dïng xong B¸c ®Òu cho mang xuèng V¨n phßng. 102

B¸c víi viÖc t¨ng gia s¶n xuÊt* hoµng h÷u kh¸ng kÓ chu ®øc tÝnh ghi B¸c rÊt chó ý ®Õn viÖc t¨ng gia s¶n xuÊt vµ b¶n th©n ng­êi còng tÝch cùc tham gia. Thêi kú kh¸ng chiÕn, lóc míi lªn rõng khã kh¨n nhiÒu, thãc g¹o hiÕm, nh©n d©n ®ãi, c¸n bé còng ®ãi, c¬ quan di chuyÓn lu«n. B¸c th­êng ®éng viªn chóng t«i t¨ng gia s¶n xuÊt, B¸c nãi: - C¸c chó lµm mµ kh«ng ¨n th× d©n ¨n, ®i ®©u mµ thiÖt. B¸c cßn chØ thÞ ph¶i häc vµ lµm theo nh÷ng ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng, B¸c nãi: - C¸c chó ph¶i ph¸t n­¬ng, muèn ph¸t ®­îc n­¬ng th× ph¶i hái d©n. Chóng t«i häc tËp kinh nghiÖm ph¸t n­¬ng, trång m­íp, khoai lang, ®Ëu, rau vµ b¾p. KÕt qu¶ lµ ch¼ng __________ * ChuyÖn kÓ cña nh÷ng ng­êi gióp viÖc B¸c Hå, Nxb. Th«ng tÊn, Hµ Néi, 2003, tr. 136-138. 103

thiÕu thø g×. H»ng ngµy, ®Õn giê t¨ng gia, B¸c còng tham gia. B¸c thÝch ¨n hoa qu¶ vµ l¸ bÝ. Håi ë th¸c KhÊu LÊu1 n¨m 1949-1950, chóng t«i trång rÊt nhiÒu bÝ ®á, cã lÇn B¸c hái: - BÝ cña c¸c chó cã bao nhiªu qu¶. Chóng t«i tr¶ lêi kh«ng biÕt. B¸c b¶o: - S¸ng mai c¸c chó cho chÆt mét Ýt que nøa, vãt nhän råi ®Õm xem cã bao nhiªu que, ®Õn chç nµo thÊy qu¶ bÝ th× c¾m mét que, sau ®ã ®Õm sè que cßn l¹i th× ra sè bÝ. Nghe lêi B¸c, chóng t«i ®Õm ®­îc ba tr¨m qu¶. Khi thu ho¹ch B¸c b¶o ®em sang biÕu V¨n phßng Trung ­¬ng vµ c¸c ®ång chÝ c«ng an. KÕt qu¶ ®· khuyÕn khÝch ®­îc viÖc t¨ng gia s¶n xuÊt, phong trµo nh©n réng vµ ph¸t triÓn m¹nh. Chóng t«i ¨n s¸ng b»ng bÝ ®á tho¶i m¸i. Anh C¶ ®­a 200 v¹n tµi chÝnh chØ ®Ó mua g¹o, muèi vµ m¾m. Anh Dòng vµ anh §Þnh ®i c©u c¸ ë suèi. Chóng t«i vµo lµng mua thãc, xay gi· ¨n dÇn, cã c¸m nu«i gµ, trøng ®ñ ®Ó B¸c ¨n th­êng xuyªn kh«ng ph¶i mua. VËy lµ sinh ho¹t còng t¹m ®ñ. ë chiÕn khu, c«ng viÖc kh¸ng chiÕn bËn rén. Tuy vËy __________ 1. Thuéc x· T©n Trµo, huyÖn S¬n D­¬ng, tØnh Tuyªn Quang. 104

®«i lóc B¸c còng t×m ®­îc cho m×nh mét chót th­ gi·n, ®ã lµ th¶ m×nh trong c¶nh vËt thiªn nhiªn cña nói rõng. B¸c nu«i mét ®«i chim bå c©u tr¾ng. B¸c cho chim ¨n. §«i chim quÊn quýt c¹nh Ng­êi, cã khi ®Ëu lªn hai vai. Chóng t«i ng¾m B¸c, gi÷a khung c¶nh cña nói rõng ViÖt B¾c tr«ng B¸c nh­ mét «ng tiªn, t¹m thêi quªn hÕt mäi viÖc nhäc nh»n, khã kh¨n cña nh÷ng ngµy kh¸ng chiÕn. Khi vÒ Hµ Néi, ph¸t ®Êt trång rau, trång chuèi, B¸c còng tham gia, v­ên nhµi B¸c gãp nhiÒu c«ng ch¨m sãc. Ao c¸ chóng t«i vÐt bïn c¶i t¹o l¹i, B¸c nhËn cho c¸ ¨n. Lóc ®Çu B¸c luyÖn cho c¸ ¨n b»ng mâ, sau vç tay. ThÕ lµ cø nghe tiÕng vç tay lµ c¸ b¬i ®Õn ¨n dµy ®Æc c¶ bê ao. 105

“Ngã mÝ ch¾c lè”* ma v¨n tr­êng kÓ hå vò ghi Cuèi n¨m 1950, cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta b­íc sang giai ®o¹n quyÕt liÖt. Phñ Chñ tÞch ®­îc ®Æt t¹i mét vïng rõng giµ thuéc huyÖn Chiªm Ho¸, tØnh Tuyªn Quang. Tuy gäi lµ Phñ Chñ tÞch, nh­ng thùc ra nhµ cöa ch¼ng kh¸c g× nhµ cöa cña d©n b¶n: mét c¨n nhµ sµn nhá lµ n¬i B¸c ë vµ lµm viÖc, xung quanh lµ n¬i ë vµ lµm viÖc cña th­ ký, c¸n bé V¨n phßng vµ anh em b¶o vÖ; tÊt c¶ ®Òu khuÊt trong lïm c©y. §Õn ®Þa ®iÓm nµo, B¸c còng ch¨m lo ®êi sèng cña anh em nh­ chç ¨n, chç ë, nhµ t¾m, nhµ vÖ sinh, n¬i t¨ng gia vµ ®Æc biÖt lµ gi÷ g×n bÝ mËt. B¸c bao giê còng g­¬ng mÉu thùc hiÖn nghiªm tóc. __________ * B¸c Hå con ng­êi vµ phong c¸ch, Nxb. Lao ®éng, Hµ Néi, 1999, tr. 184-186. 106

Trong ®éi b¶o vÖ cña chóng t«i, ®a sè lµ anh em ng­êi Tµy. Mét sè quª ngay t¹i huyÖn Chiªm Ho¸. Mét buæi s¸ng mïa ®«ng, trêi n¾ng ®Ñp, vµo kho¶ng 10 giê, B¸c xuèng ngåi ®äc b¸o ngay d­íi b·i cá, c¸ch nhµ sµn kho¶ng hai - ba chôc mÐt. Mét bµ cô ng­êi Tµy ngoµi 50 tuæi, tay x¸ch chiÕc lµn ®an b»ng nøa, ®Çu ®éi nãn, bÊt ngê xuÊt hiÖn trong khu vùc Phñ Chñ tÞch. ThÊy «ng giµ gÇy gß, mÆc quÇn ¸o chµm ®ang ngåi ®äc b¸o, bµ ®inh ninh ®ã lµ «ng KÐ ng­êi Tµy. Bµ ®Õn tËn n¬i vç vai vµ cÊt giäng hái: - KÐ ch¾c c¬ quan Phñ Chñ tÞch dó hÇu? («ng cã biÕt c¬ quan Phñ Chñ tÞch ë ®©u kh«ng?). B¸c biÕt lµ bµ giµ ®Õn th¨m con trai ®ang c«ng t¸c trong ®éi b¶o vÖ Phñ Chñ tÞch, song B¸c vÉn gi÷ nguyªn t¾c vµ th¶n nhiªn tr¶ lêi: - Ngã mÝ ch¾c lè! (T«i kh«ng biÕt ®©u). T«i ®øng khuÊt gÇn ®ã còng ph¶i ph× c­êi. §Ó bµ giµ ®i qua, B¸c vÉy tay gäi t«i l¹i råi dÆn: - Chó theo bµ cô, hái xem bµ lµ mÑ chó nµo, ®­a bµ cô tíi nhµ kh¸ch, lo ¨n ngñ chu ®¸o, råi b¸o cho con trai bµ cô ra. Nhí dÆn chó Êy lµ ph¶i gi÷ bÝ mËt. T«i v©ng lêi vµ lµm theo. S¸ng h«m sau B¸c l¹i hái t«i xem bµ cô ®· gÆp con trai ch­a vµ chç ¨n ë cña bµ cô cã chu ®¸o kh«ng? 107

T«i b¸o c¸o B¸c lµ mäi viÖc anh em ®· lo chu ®¸o. B¸c nãi nh­ t©m sù: - §· lµ ®ång bµo, ®ång chÝ th× mét lßng mét d¹, sèng chÕt cã nhau. MÑ cña b¹n ®Õn còng nh­ mÑ cña m×nh ®Õn, ph¶i s¨n sãc ©n cÇn. Cã thÕ th× b¹n m×nh míi yªn t©m c«ng t¸c. T«i c¶m ®éng vµ ®inh ninh nhí lêi B¸c trong suèt ®o¹n ®­êng theo B¸c ®i kh¸ng chiÕn. 108

Con chã, con mÌo vµ con khØ* diÖp minh ch©u T«i ë Nam Bé ra, ®­îc B¸c Hå cho vÒ ë cïng nhµ trong chiÕn khu (Chiªm Hãa, Tuyªn Quang) ®Ó s¸ng t¸c. Nh÷ng lóc nghØ viÖc, B¸c th­êng ®Õn xem vÏ. Mét h«m, xem tranh, B¸c nãi: - B¸c cã ý kiÕn, chó ®ång ý kh«ng? - Ch¸u xin B¸c cho ý kiÕn ¹. B¸c chØ vµo bøc tranh: - Chó vÏ nhµ B¸c chç nµy cßn trèng qu¸. Chó cho thªm con chã nhá vµo ®©y nhÐ. Th­êng ngµy, nã vÉn n»m ®©y. Cã ng­êi, cã vËt cho nã vui. §Ó B¸c gi÷ nã l¹i cho chó vÏ. B¸c vuèt ve cho con chã n»m yªn. Ho¹ sÜ sî B¸c mÊt th× giê, bÌn chÊm mµu vÏ qua mét vßng lµm dÊu ®Ó sau vÏ kü l¹i. - Th­a B¸c, xong råi ¹. __________ * T¹p chÝ T¸c phÈm míi, sè 7, 1970. 109

- Kh«ng, chó cø vÏ n÷a ®i, ®Ó B¸c ngåi gi÷ nã l¹i ®©y cho... Con chã nµy lµ con cña con chã mÑ bÐcgiª chÝnh cèng. §ªm nµo hai mÑ con nã còng n»m ngoµi cöa hang, canh chç ë cña B¸c. Mét h«m, hæ ®Õn, chã mÑ x«ng ra sña, bÞ hæ vå mÊt. Chã con sî qu¸, ch¹y trèn vµo rõng, mÊy th¸ng sau míi trë vÒ, to lín, nhanh nhÑn vµ khoÎ l¾m. Nã l¹i n»m canh nhµ cho B¸c. Ngoµi con chã, B¸c cßn nu«i mét con khØ vµ mét con mÌo. Kh«ng hiÓu B¸c huÊn luyÖn thÕ nµo mµ ba con vËt vèn kh«ng ­a g× nhau, l¹i sèng rÊt hoµ thuËn. Mçi lÇn rêi c¬ quan ®i ®Õn n¬i kh¸c, th× khØ nh¶y phãc c­ìi lªn l­ng chã. Chã ®i chËm, khØ n¾m tai giËt giËt; chã ch¹y s¶i, khØ gß l­ng nh­ ng­êi phi ngùa. Chã ch¹y tÕ, khØ bu«ng thâng hai tay, ngåi ngóc nga ngóc ng¾c, qua suèi n­íc ngËp l­ng, khØ ngåi lªn ®Ønh ®Çu chã. Cßn con mÌo ®en tr¾ng võa ch¹y l÷ng th÷ng theo sau, võa kªu ngao ngao. Ai tr«ng thÊy ba con vËt còng ph¶i c­êi... 110

B¸c còng ph¶i cã giÊy mµ* an qu©n ChiÕn sÜ Lý Phóc Nha ®­îc ®¹i ®éi tr­ëng ph©n c«ng b¶o vÖ mét khu vùc quan träng trong ®Þa ®iÓm tæ chøc §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø II n¨m 1951 t¹i Kim B×nh, Chiªm Hãa. §¹i ®éi tr­ëng dÆn: “khu vùc ®¬n vÞ ta b¶o vÖ lµ c¶ con ng­êi, th× n¬i nµy lµ bé ãc. MÆc dÇu c¸c ®¹i biÓu ®· cã giÊy ra vµo vµ phï hiÖu, nh­ng ph¶i kiÓm tra thËt kü ®Ó b¶o ®¶m nghiªm mËt”. Lóc sau, Nha thÊy mét cô giµ ng­êi cao, ®éi c¸i nãn cò, quÇn x¾n ®Õn ®Çu gèi, ch©n ®i dÐp cao su, vai mang tói v¶i, x¨m x¨m ®i vÒ phÝa m×nh. ¤ng cô hiÒn tõ hái: - Chó g¸c ®©y µ? - D¹. ThÊy «ng cô ®Þnh b­íc vµo khu vùc cÊm, Nha bèi rèi, véi nãi: - Cô cho ch¸u xem giÊy ra vµo ¹. - B¸c ®©y mµ, chó còng hái giÊy ­? __________ * KÓ chuyÖn vÒ B¸c Hå, Nxb. NghÖ An, 2000, t. I, tr. 64-65. 111

Mét c¸n bé võa ®i ®Õn, thÊy thÕ còng b¶o: - B¸c ®Êy, thÕ mµ ®ång chÝ còng hái giÊy th× l¹ thËt! - B¸c còng ph¶i cã giÊy mµ! Cã giÊy míi ®­îc vµo mµ! Ng­êi c¸n bé toan g¾t víi Nha, th× «ng cô ®· b¶o anh ta ®i gäi c¸n bé ®¹i ®éi, vµ «n tån hái: - Chó ng­êi d©n téc g×? Quª ë ®©u? Vµo bé ®éi l©u ch­a? Lóc nµy Nha míi thÊy «ng cô cã vÎ quen quen, l¹i hái han th©n mËt, bÌn th­a: - D¹, ch¸u ng­êi S¸n ChØ, quª ë Th¸i Nguyªn, vµo bé ®éi ®­îc h¬n mét n¨m råi ¹. Gi÷a lóc Êy, ®¹i ®éi tr­ëng ch¹y tíi, vÎ hèt ho¶ng: - B¸c Hå ®Êy mµ, sao ®ång chÝ kh«ng ®Ó B¸c vµo nhµ cña B¸c? Nha sung s­íng v× ®­îc gÆp B¸c Hå, nh­ng l¹i bèi rèi tù tr¸ch sao m×nh l¹i ®i hái giÊy B¸c. B¸c t­¬i c­êi: - Chó lµm nhiÖm vô nh­ vËy lµ tèt. Nghe B¸c nãi thÕ, Nha míi hÕt lo. S¸ng h«m sau, hÕt giê thÓ dôc, B¸c cho gäi Nha vµ c¸n bé chØ huy lªn gÆp. B¸c b¶o mäi ng­êi ngåi, råi B¸c tù tay rãt n­íc mêi. §o¹n, B¸c lÊy trong cuèn s¸ch ra mét tÊm ¶nh cña B¸c, cÇm bót ghi mÊy dßng ch÷ phÝa sau, trao cho Lý Phóc Nha vµ nãi: - Chó Nha míi vµo bé ®éi ch­a biÕt B¸c. H«m qua thÊy B¸c kh«ng cã giÊy nªn kh«ng cho vµo n¬i quy ®Þnh, 112

nh­ vËy lµ ®óng vµ ®¸ng khen. B¸c th­ëng chó Nha chiÕc ¶nh cña B¸c. Cßn ®¹i ®éi tr­ëng vµ chÝnh trÞ viªn trao nhiÖm vô cho chiÕn sÜ ch­a râ, l¹i ch­a giíi thiÖu cho chiÕn sÜ biÕt B¸c, lµm trë ng¹i ®Õn c«ng viÖc, B¸c phª b×nh. C¸c chó cã ®ång ý kh«ng? Tõ chç B¸c trë vÒ, Nha sung s­íng vµ c¶m ®éng, nh­ng cø th­¬ng ®¹i ®éi tr­ëng vµ chÝnh trÞ viªn v× m×nh mµ bÞ phª b×nh. 113

Ng­êi cËn vÖ vµ bøc ¶nh* l­u quang huyÒn §ång chÝ Phan Ch©u, nguyªn lµ Tr­ëng c«ng an ATK c¨n cø cña Trung ­¬ng nh÷ng n¨m ®Çu kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, cßn nhí rÊt râ vÒ chuyÕn ®i b¶o vÖ B¸c Hå tíi th¨m c¸c S­ ®oµn 304, 308, 312, th¨m ®ång bµo ë thÞ x· Tuyªn Quang, Th¸i Nguyªn vµ mét sè n¬i kh¸c, th¨m ®ång chÝ Xuphanuv«ng, l·nh tô Lµo ®ang ë t¹i rõng ViÖt B¾c. ChuyÕn ®i khëi hµnh tõ ®Þa ®iÓm häp §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø II. B¸c cïng c¸c cËn vÖ, trong ®ã cã ®ång chÝ Phan Ch©u xuèng ®ß ra bÕn Soi Chinh, råi B¸c ®i ngùa, ®i bé vµ cã lóc ®i «t« do ®ång chÝ NguyÔn ChÝ Thanh ®Õn ®ãn, ®­a B¸c ®i th¨m c¸c s­ ®oµn. Nh÷ng ®ªm ngñ víi B¸c Hå t¹i ng· ba Hiªn, t¹i khu vùc kil«mÐt sè 31 trªn ®­êng tõ Tuyªn Quang ®i Hµ Giang, v.v. ®· in s©u trong ký øc chµng trai cËn vÖ Phan Ch©u. __________ * T¹p chÝ Sù kiÖn vµ Nh©n chøng, sè 17, 1995. 114

- Th­êng lµ anh T¹ Quang ChiÕn vµ §Þnh b¶o vÖ n»m c¹nh chung gi­êng, chung chiÕu tr¶i nhµ sµn víi B¸c, cßn t«i th× n»m ë gi­êng bªn hoÆc ë sµn phÝa gÇn cöa ra vµo ®Ó b¶o vÖ B¸c trong ®ªm. Nh­ng còng cã nhiÒu lÇn t«i n»m c¹nh B¸c. B¸c Hå rÊt nghiªm tóc trong viÖc phßng gian, b¶o mËt. Tr­íc khi ®i ngñ B¸c th­êng nh¾c ®ång chÝ Phan Ch©u nhí kiÓm qu©n sè. Mét lÇn B¸c hái ®ång chÝ Phan Ch©u: - Tèi nay ®oµn ta ngñ ®©y cã bao nhiªu ng­êi? - Th­a B¸c cã 12 ng­êi ¹! - ThÕ chó kia lµ ai, cã ngñ l¹i ®©y kh«ng? - Th­a B¸c ®©y lµ ®ång chÝ L­¬ng V¨n Long, Tr­ëng ban trËt tù, Ty C«ng an Tuyªn Quang ®Õn phèi hîp b¶o vÖ, cã ngñ l¹i ®©y ¹! - VËy th× sao l¹i lµ 12? §ång chÝ Phan Ch©u chît nhí ra sù lÇm lÉn chØ ®Õm vµ tÝnh ng­êi, chø kh«ng tÝnh ®Õn m×nh, thµnh thö b¸o c¸o víi B¸c lµ 12. Dï chØ lµ s¬ suÊt nhá nh­ng B¸c vÉn lu«n nh¾c nhë ®Ó luyÖn rÌn. H«m Êy, sau ®ît ®i c«ng t¸c dµi ngµy, B¸c Hå vµ c¸c ®ång chÝ b¶o vÖ trë vÒ c¨n cø ®ang ë t¹i x· Yªn Nguyªn, huyÖn Chiªm Ho¸, tØnh Tuyªn Quang. Sau khi ¨n uèng xong, mÊy B¸c ch¸u n»m nghØ trªn mét nhµ sµn tho¸ng ®·ng, B¸c Hå liÒn gîi ý cïng nhau phª b×nh ®Ó rót kinh nghiÖm trong chuyÕn ®i xa nµy. B¸c khen chóng t«i cã nhiÒu 115

s¸ng kiÕn, cã tr¸ch nhiÖm vµ linh ho¹t, th¸o v¸t trong c«ng t¸c, song B¸c còng chØ ra mét sè thiÕu sãt, trong ®ã cã sù ®·ng trÝ s¬ suÊt cña t«i, råi B¸c b¶o: - Råi ®Õn l­ît ch¸u phª b×nh B¸c ®i! - D¹ th­a B¸c! B¸c tèt qu¸! Ch¸u ch¼ng thÊy B¸c cã khuyÕt ®iÓm g×. - Ng­êi ta ai mµ ch¶ cã khuyÕt ®iÓm, chØ Ýt, hoÆc nhiÒu, ch¸u suy nghÜ kü ®i råi phª b×nh B¸c. ThÊy B¸c ch©n t×nh cëi më qu¸, t«i m¹nh d¹n “phª”, cho ®Õn nay t«i vÉn cã c¶m t­ëng nh­ con c¸i nãi lªn ®iÒu hên giËn víi cha mÑ, th× ®óng h¬n lµ sù phª b×nh: - Th­a B¸c, ®· bèn n¨m nay ch¸u ®­îc ë gÇn B¸c, B¸c cho ch¸u vµ anh em b¶o vÖ ®­îc ¨n uèng nhiÒu thø, cã c¶ nh÷ng thø mµ bµ con biÕu B¸c, hoÆc Trung ­¬ng dµnh riªng cho B¸c, chóng ch¸u rÊt c¶m ®éng. Nh­ng c¸i viÖc chôp ¶nh th× B¸c l¹i b¶o anh §inh §¨ng §Þnh, hÔ thÊy ¶nh nµo cã chóng ch¸u th× ph¶i lµm cho mê, cho ®en ®i, thµnh thö ch¸u ch¼ng cã ¶nh nµo chôp víi B¸c s¸ng ®Ñp c¶. B¸c c­êi th«ng c¶m gi¶i thÝch cho ®ång chÝ Phan Ch©u vµ anh em râ vÒ nguyªn t¾c b¶o vÖ l·nh tô, kh«ng bao giê ®­îc ®Ó lé diÖn m¹o, lé tung tÝch ng­êi cËn vÖ, ®Æc biÖt lµ cËn vÖ bÝ mËt. V× ®Ó lé nh­ vËy, sÏ lµ kÏ hë cho t×nh b¸o, gi¸n ®iÖp cña ®Þch lîi dông m­u s¸t l·nh tô, ¸m h¹i cËn vÖ. Nh­ng råi B¸c còng rÊt c¶m th«ng víi ®iÒu mong muèn chÝnh ®¸ng cña ®ång chÝ Phan Ch©u, 116

nªn ngay h«m Êy, khi ®ång chÝ cïng ®ång chÝ T¹ Quang ChiÕn ®­a B¸c ra suèi C¶ t¾m, th× tr­íc lóc xuèng suèi, B¸c gäi riªng ®ång chÝ Phan Ch©u ®Õn ®øng bªn c¹nh, kho¸c tay B¸c, h­íng vÒ h­íng mÆt trêi, chôp mét kiÓu ¶nh chÝnh diÖn cho s¸ng, ®Ñp, song B¸c vÉn nh¾c ®ång chÝ ChiÕn gi÷ g×n phim ¶nh thËt cÈn thËn. Nh­ng mét ®iÒu kh«ng may x¶y ra víi ®ång chÝ Phan Ch©u lµ ngay sau ®ã, ch­a cã dÞp xem ¶nh th× ®ång chÝ bÞ èm nÆng. èm nÆng ®Õn møc tæ chøc ®­a ®ång chÝ vÒ vïng biÓn Thanh Ho¸ ®iÒu trÞ vµ an d­ìng míi khái. Råi mÊy chôc n¨m sau ®ã tiÕp tôc c«ng t¸c vµ chiÕn ®Êu, víi l¹i c¸i sù chôp ¶nh trôc trÆc kü thuËt lµ chuyÖn th­êng x¶y ra, nªn ®ång chÝ còng ch¼ng l­u t©m tíi n÷a. Bçng, cho ®Õn ngµy 7-1-1995, sau khi t×nh cê hái biÕt ®ång chÝ Phan Ch©u cßn sèng vµ ë t¹i sè 3 ®­êng §iÖn Biªn Phñ, Hµ Néi, ®ång chÝ T¹ Quang ChiÕn ®· ®Õn th¨m vµ tÆng ¶nh nµy. ThÕ lµ tÝnh tõ khi chôp tíi nay, sau 44 n¨m, tøc lµ gÇn 1 v¹n, 6 ngµn ngµy ®ång chÝ Phan Ch©u míi ®­îc xem tÊm ¶nh ®éc nhÊt v« nhÞ chôp bªn c¹nh B¸c Hå râ c¶ mÆt mµy, s¸ng ®Ñp. ThÕ lµ chuçi håi øc thêi ®Çu chèng Ph¸p, ®­îc sèng vµ c«ng t¸c bªn B¸c, cø nh­ mét cuèn phim dµi nhiÒu tËp, lÇn l­ît hiÖn lªn tr­íc m¾t ®ång chÝ Phan Ch©u nay ®ang ë tuæi 73. 117

Nh¶y mét nh¶y!* quang ®¹m ... Mét h«m, trong mét cuéc häp cña MÆt trËn Liªn ViÖt cã ®ñ c¸c giíi c«ng, n«ng, thanh, phô, giµ, trÎ, g¸i, trai, ®Õn giê nghØ, ®ång chÝ ®iÒu khiÓn héi nghÞ còng ®Ò nghÞ mäi ng­êi nh¶y móa cho vui. Ra s©n, c¸c giíi thanh niªn, trung niªn, tõng tèp, tõng tèp, võa vç tay võa diÔn ­¬ng ca1. Mét sè ®ång chÝ ®¶ng viªn nh÷ng n¨m ba m­¬i vµ mét sè vÞ nh©n sÜ, th©n sÜ ®øng nh×n, biÓu thÞ nhiÖt t×nh ñng hé vµ cæ vò b»ng nh÷ng ¸nh m¾t nô c­êi. Trong sè nµy cã bµ Thôc Viªn, mét nhµ gi¸o d¹y häc ®· nhiÒu n¨m ë Hµ Néi vµ lµ ®¹i biÓu Quèc héi kho¸ ®Çu tiªn, ®­îc nh©n d©n Thñ ®« tin cËy, quý mÕn. Bçng ®©u, B¸c Hå tõ trong phßng häp b­íc ra, ®i th¼ng tíi chç c¸c vÞ cao niªn, vui vÎ mêi: “Chóng ta cïng nh¶y mét nh¶y chø?”. Råi B¸c ®Õn kho¸c tay bµ Thôc Viªn... __________ * B¸c Hå con ng­êi vµ phong c¸ch, Nxb. Lao ®éng, Hµ Néi, 1999, tr. 35-37. 1. §iÖu móa cæ truyÒn cña Trung Quèc (BT). 118

BÊt ngê, bÞ ®éng vµ còng hµo høng, bµ Thôc Viªn ngo¾c chÆt khuûu tay cña B¸c. B¸c b­íc dån dËp vµ quay trßn. Bµ hèi h¶ theo vµ quay theo. Gi÷a s©n, c¸c tèp nh¶y trÎ trung ®Òu nh×n vÒ phÝa B¸c. TiÕng vç tay ®¸nh nhÞp vµ tiÕng “sol la sol” chuyÓn thµnh l¹c ®iÖu vµ lén xén. Ngoµi hµng rµo, sau mét bôi tre, mÊy c« g¸i ng­êi Tµy ®øng nh×n say s­a vµ cã phÇn ng¬ ng¸c. ChØ mét chèc, bµ Thôc Viªn luèng cuèng “b¾n” c¶ mét chiÕc dÐp vµo ch©n B¸c Hå... Còng lµ võa lóc cã chu«ng vµo häp l¹i. MÊy tuÇn sau, t«i theo anh Tr­êng Chinh ®Õn dù mét cuéc häp thi ®ua ¸i quèc tæ chøc t¹i V¨n L·ng, d­íi ch©n §Ìo KhÕ. Häp ®Õn gÇn nöa buæi, cuéc th¶o luËn trë thµnh tranh c·i rÊt gay go. §ång chÝ ®iÒu khiÓn héi nghÞ lóng tóng. B¸c T«n §øc Th¾ng, ngåi ë gi÷a hµng ghÕ ®Çu, bçng ®øng ph¾t lªn, nãi to: “Th«i, nh¶y mét nh¶y ®· nµo”. Mäi ng­êi vç tay ran råi ïa ra s©n. ChØ trong chèc l¸t ®· cã c¶nh t­îng nhén nhÞp sol la sol.. §ång chÝ Tr­êng Chinh, ®ang võa nghe võa xem l¹i b¶n ®¸nh m¸y bµi nãi chuyÖn cña m×nh, quay l¹i c­êi víi t«i: - Hay nhØ! Vui nhØ! - Th­a anh, còng lµ mét b­íc nh¶y “bµi phong” gi¶n dÞ. - §óng, B¸c Hå cæ vò cho ®êi sèng míi, v¨n ho¸ míi, gi¶n dÞ vµ hiÖu qu¶ nh­ thÕ ®Êy. 119

Häc ë ®©u th× thuËn h¬n c¶* ®øc v­îng Häc ®i ®«i víi hµnh, lý luËn g¾n víi thùc tÕ lµ ph­¬ng ph¸p huÊn luyÖn c¬ b¶n cña Hå ChÝ Minh. ChuyÖn kÓ r»ng, trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, trªn nói rõng ViÖt B¾c, cã lÇn ®i dù Héi nghÞ vÒ, B¸c Hå gÆp mét tèp thanh niªn vµ phô n÷ ngåi nghØ ë mét ®Çu dèc. B¸c hái hä ®i ®©u, hä b¶o ®i dù líp huÊn luyÖn vÒ, B¸c hái: - Häc cã vui kh«ng? - Vui l¾m! - ThÕ häc nh÷ng g×? - C¸c M¸c. - Häc thÕ råi cã biÕt g× kh«ng? Hä Êp óng nãi: - Kh«ng ¹! B¸c l¾c ®Çu: - ThÕ lµ phÝ c«ng, phÝ cña, v« Ých. __________ * Hå ChÝ Minh víi vÊn ®Ò ®µo t¹o c¸n bé, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1995, tr. 56-57. 120

Cã ®ång chÝ c¸n bé hái B¸c: “Th­a B¸c, häc ë ®©u th× thuËn h¬n c¶”. B¸c nãi: “Häc ë tr­êng, häc s¸ch vë, häc lÉn nhau vµ häc nh©n d©n, kh«ng häc nh©n d©n lµ mét thiÕu sãt rÊt lín”. 121

§êi sèng cña d©n quan träng h¬n* nguyÔn v¨n khoan N¨m 1951, hai nhµ quay phim chiÕn sÜ miÒn Nam NguyÔn ThÕ §oµn, Lª Minh HiÒn ®­îc tham gia vµo ®oµn c¸n bé miÒn Nam ra ViÖt B¾c. §oµn ®· ®­îc B¸c Hå tiÕp th©n mËt vµ tæ chøc ®ãn tiÕp long träng t¹i V¨n phßng Chñ tÞch n­íc. Riªng mÊy anh em ®iÖn ¶nh miÒn Nam cßn ®­îc B¸c mêi ®Õn trong mét cuéc liªn hoan löa tr¹i ®Çm Êm. Anh em ®Ò nghÞ B¸c cho phÐp “quay” mét sè c¶nh lµm viÖc, sinh ho¹t cña B¸c. B¸c ®ång ý. Víi chiÕc m¸y quay phim “cæ lç sÜ” vµ sè mÐt phim Ýt ái, Lª Minh HiÒn ®· ghi ®­îc mét sè h×nh ¶nh rÊt quý gi¸ - cho ®Õn ngµy nay lµ v« gi¸ - vÒ B¸c Hå. §ång chÝ HiÒn vµ ®ång chÝ §oµn vÉn cßn ¸y n¸y lµ B¸c mÆc quÇn ¸o gi¶n dÞ qu¸, sî mang vÒ miÒn Nam chiÕu lªn, ®ång bµo cã thÓ hoÆc lµ qu¸ xóc ®éng, hoÆc lµ __________ * B¸c Hå víi chiÕn sÜ, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi, 2001, t. II, tr. 141-142. 122

chª tr¸ch ng­êi quay phim. §ång chÝ §oµn bµn víi ®ång chÝ HiÒn lµ ®Ò nghÞ B¸c mÆc bé kaki ®¹i c¸n, kiÓu T«n Trung S¬n, bé ®éc nhÊt cña B¸c ®Ó quay “cho ®Ñp”. T­ëng B¸c ®ång ý, nµo ngê B¸c nãi: - B¸c nh­ thÕ ®Êy, cã thÕ nµo c¸c chó cø thÕ mµ quay. “Thua” keo nµy, l¹i bµy keo kh¸c. L©u l©u hai anh em l¹i “xin” B¸c mÆc ®¹i c¸n “cho”. ThÊy c¸c nghÖ sÜ n¨n nØ m·i, B¸c còng ®µnh mÆc “cho” ®«i ba lÇn, nh÷ng khi cÇn thiÕt... Tæ lµm phim cßn quay ®­îc mét sè c¶nh B¸c ®¸nh m¸y ch÷, trång rau xanh, ®i c«ng t¸c léi suèi, c­ìi ngùa. Anh em cßn ®Þnh xin quay mét sè c¶nh n÷a vÒ ®êi sèng h»ng ngµy cña B¸c. B¸c nãi: - Th«i! §êi sèng cña B¸c lóc nµy kh«ng quan träng b»ng ®êi sèng cña nh©n d©n. 123

Trong kh¸ng chiÕn chèng ph¸p, b¸c hå ®· “bay” ®Õn miÒn nam* hoµng ®¹o thuý kÓ viÖt hång ghi Trªn ViÖt B¾c, t¹i ATK (An toµn khu) nhiÒu lÇn trong nh÷ng n¨m chèng Ph¸p, sau buæi häp Héi ®ång ChÝnh phñ, B¸c Hå th­êng gîi ý ®ång chÝ Hoµng §¹o Thuý: “Tèi nay ta ®èt löa tr¹i nhД. ThÕ lµ anh em c¶nh vÖ kiÕm mét gãc rõng kÝn, xÕp vµi bã cñi, lÊy nøa kh« lµm måi, næi löa lªn. B¸c cïng c¸c vÞ trong Héi ®ång, giµ cã, trung niªn cã, c¶ anh em phôc vô qu©y quÇn nghe B¸c kÓ chuyÖn... Mét lÇn, B¸c nãi víi ®ång chÝ Thuý: - Tèi nay l¹i lµm löa tr¹i nhÐ! §ång chÝ Thuý hãm hØnh tr¶ lêi: - Th­a Cô, löa tr¹i ph¶i cã “Chóa löa” chø! - Th× chó lµm chóa. __________ * B¸c Hå con ng­êi vµ phong c¸ch, Nxb. Lao ®éng, Hµ Néi, 1999, tr. 189-191. 124

- T«i lµm, sî chØ ®Þnh ai ®Êy hä kh«ng nghe th× mÊt vui. - Ph¶i tu©n thñ luËt rõng chø! ThÕ lµ löa ®­îc nhãm lªn. Chóa löa Hoµng §¹o Thuý, ®i vßng quanh ®èng löa, gi¬ tay lªn trêi, quay ng­êi ®i bèn h­íng... råi chØ ®óng vµo B¸c Hå: “yªu cÇu h¸t mét bµi”. B¸c ®ang ngåi c¹nh cô Bïi, ®øng dËy, tiÕn ra, võa ®i vßng quanh ®èng löa võa h¸t “anh hïng x­a, nhí håi lµ håi niªn thiÕu, dÊy binh lÊy lau lµm cê...”. (Bµi h¸t nãi vÒ §inh Bé LÜnh - TG.) Mäi ng­êi hoan h« nhiÖt liÖt, vç tay hoan nghªnh ng­êi h¸t. Cô Bïi hái: - Cô häc bµi nµy håi nµo thÕ? - Êy, H­íng §¹o hä d¹y t«i. Cô còng ph¶i chuÈn bÞ “tiÕt môc”, lì chóa tr¹i chØ vµo mµ kh«ng cã th× nguy ®Êy... LÇn kh¸c, ®èt löa lªn, b¸c sÜ TrÇn Duy H­ng ®­îc bÇu lµm Chóa löa. Sau nh÷ng ®éng t¸c theo thñ tôc, Chóa löa tuyªn bè: - Cô Chñ tÞch rêi Sµi Gßn ®· h¬n 40 n¨m. Nay, m¸y bay sÏ ®­a Cô vµo miÒn Nam gÆp gì ®ång bµo, nãi chuyÖn víi ®ång bµo... ThÕ lµ cã hai ng­êi ®· ®­îc bè trÝ s½n, kho¸c tay, ®an vµo nhau lµm mét c¸i “kiÖu” c«ng kªnh B¸c lªn. Mäi ng­êi trong löa tr¹i ®Òu “ï ï” ra c¸i vÎ m¸y bay ®ang bay... 125

Ch¹y hai vßng löa, “c¶ m¸y bay” vµ hµnh kh¸ch “cïng ph¶i “ï ï” nªn còng mÖt”. M¸y bay “ngõng”, ®éng c¬ “ï ï” t¾t. §øng tr­íc Chóa löa, “gi¶ vê lµ ®ång bµo miÒn Nam” B¸c Hå nãi: - KÝnh th­a ®ång bµo miÒn Nam. T«i ®­îc ®Õn ®©y vui mõng kh«n xiÕt. Nh­ng v× ®i “m¸y bay” cò nªn ch­a ®­îc khoÎ. T«i xin nhê ®ång chÝ TrÇn Duy H­ng thay t«i th­a chuyÖn tr­íc víi ®ång bµo... TÊt c¶ c¸c tr¹i viªn ®Òu nh¶y ®øng lªn c­êi vang trong tiÕng vç tay, hoan h« Çm Ü. Mét vÞ cao tuæi nãi: - TrÇn Duy H­ng “chÕt” ch­a? 126

Cïng B¸c qua suèi* ngäc ch©u Mét lÇn ®i c«ng t¸c cïng B¸c qua suèi, hai chiÕn sÜ c¶nh vÖ véi l¹i gÇn toan ®ì B¸c, B¸c b¶o: - B¸c ®i ®­îc, c¸c chó cø ®i ®i. Nãi råi, tay chèng gËy, tay x¾n quÇn, B¸c b­íc xuèng suèi. Hai chiÕn sÜ c¶nh vÖ ®i hai bªn, phßng gióp B¸c khi gÆp khã kh¨n. B¸c võa cÈn thËn ®i tõng b­íc võa lÊy gËy dß mÆt n­íc. ThØnh tho¶ng B¸c nh¾c c¸c ®ång chÝ ®i sau: “Chç nµy s©u, khÐo ­ít quÇn!”, “chç nµy rªu tr¬n ®i cÈn thËn”... GÇn qua hÕt suèi, chît B¸c tr­ît ch©n suýt ng·. Ho¶ng qu¸, c¸c chiÕn sÜ véi ®Õn ®ì B¸c. ThÊy B¸c ®· ®øng v÷ng, anh em míi yªn t©m. B¸c vÉn ch­a ®i. Ng­êi cói xuèng xem l¹i chç võa tr­ît ch©n vµ nãi: - Hßn ®¸ ®· trßn l¹i cã nhiÒu rªu tr¬n, h¬n n÷a chç nµy s¾p ®Õn bê, th­êng dÔ sinh ra chñ quan, nªn rÊt cã thÓ bÞ ng·. __________ * T¹p chÝ Sù kiÖn vµ Nh©n chøng, sè 17, 1995. 127

Nãi xong, B¸c cói xuèng võa vøt hßn ®¸ Êy ®i n¬i kh¸c võa nãi: - Ph¶i tr¸nh cho ng­êi ®i sau khái ng·. Mét lÇn kh¸c, B¸c ch¸u l¹i léi qua suèi. ë ®©y cã nh÷ng hßn ®¸ to næi lªn trªn mÆt n­íc, chØ viÖc b­íc tõ hßn ®¸ nµy sang hßn ®¸ kia mµ ®i mét c¸ch dÔ dµng. Khi B¸c qua hÕt suèi, mét chiÕn sÜ ®i sau chît s¶y ch©n bÞ ng·. ThÊy vËy, B¸c dõng l¹i bªn bê ®îi, ®ång chÝ chiÕn sÜ ®i tíi, B¸c hái: - Chó ng· cã ®au kh«ng? - D¹ kh«ng sao ¹! - ThÕ chó cã biÕt t¹i sao bÞ ng· kh«ng? - T¹i hßn ®¸ bÞ kªnh ¹! - CÇn ph¶i kª l¹i ®Ó ng­êi kh¸c qua suèi kh«ng cßn bÞ ng· n÷a. V©ng lêi B¸c, ®ång chÝ chiÕn sÜ véi quay lui kª l¹i hßn ®¸. Võa ®i B¸c võa dÆn: - Khi ng· cÇn ph¶i xem t¹i sao m×nh bÞ ng·, ®Ó lÇn sau mµ tr¸nh. C¸i g× ®· lµm cho m×nh ng· th× ph¶i vøt bá nã ®i ®Ó tr¸nh cho ng­êi sau. 128

ChiÕc ¸o Êm* §ång chÝ TiÖn kÓ nguyÔn kim dung ghi Mét ®ªm mïa ®«ng n¨m 1951, giã bÊc trµn vÒ mang theo nh÷ng h¹t m­a l©m th©m lµm cho khÝ trêi cµng thªm gi¸ l¹nh. Thung lòng b¶n Ty co m×nh l¹i trong yªn giÊc, trõ mét ng«i nhµ sµn nhá cßn ph¸t ra ¸nh s¸ng. ë ®©y, B¸c vÉn thøc, vÉn lµm viÖc khuya nh­ bao ®ªm b×nh th­êng kh¸c. Bçng c¸nh cöa nhµ sµn hÐ më, bãng B¸c hiÖn ra. B¸c b­íc xuèng cÇu thang, ®i th¼ng vÒ phÝa gèc c©y, chç t«i ®ang ®øng g¸c: - Chó lµm nhiÖm vô ë ®©y cã ph¶i kh«ng? - Th­a B¸c, v©ng ¹! - Chó kh«ng cã ¸o m­a? T«i ngËp ngõng nh­ng m¹nh d¹n ®¸p: - D¹ th­a B¸c, ch¸u kh«ng cã ¹! __________ * B¸c Hå con ng­êi vµ phong c¸ch, Nxb. Lao ®éng, Hµ Néi, 1999, tr. 131-134. 129

B¸c nh×n t«i tõ ®Çu ®Õn ch©n ¸i ng¹i: - G¸c ®ªm, cã ¸o m­a, kh«ng ­ít, ®ì l¹nh h¬n. Sau ®ã B¸c tõ tõ ®i vµo nhµ, d¸ng suy nghÜ... Mét tuÇn sau, anh BÈy cïng mÊy ng­êi n÷a ®em ®Õn cho chóng t«i 12 chiÕc ¸o d¹ dµi chiÕn lîi phÈm. Anh nãi: - B¸c b¶o ph¶i cè g¾ng t×m ¸o m­a cho anh em. H«m nay cã mÊy chiÕc ¸o nµy, chóng t«i mang l¹i cho c¸c ®ång chÝ. §­îc mét chiÕc ¸o nh­ thÕ nµy lµ mét ®iÒu quý, nh­ng ®èi víi chóng t«i cßn quý gi¸ vµ h¹nh phóc h¬n khi B¸c trùc tiÕp ch¨m lo, s¨n sãc víi c¶ tÊm lßng th­¬ng yªu cña mét ng­êi cha. S¸ng h«m sau, t«i mÆc chiÕc ¸o míi nhËn ®­îc ®Õn g¸c n¬i B¸c lµm viÖc. ThÊy t«i, B¸c c­êi vµ khen: - H«m nay chó cã ¸o råi. - D¹ th­a B¸c, ®©y lµ ¸o anh BÈy ®em ®Õn cho tiÓu ®éi ch¸u mçi ng­êi mét chiÕc ¹. Nghe t«i th­a l¹i, B¸c rÊt vui. B¸c ©n cÇn dÆn dß thªm: - Trêi l¹nh, chó cÇn gi÷ g×n søc khoÎ vµ cè g¾ng lµm tèt c«ng t¸c. DÆn dß xong, B¸c trë l¹i ng«i nhµ sµn ®Ó lµm viÖc. Lßng t«i xiÕt bao xóc ®éng. B¸c ®· dµnh ¸o Êm cho chóng t«i trong lóc B¸c chØ mÆc mét chiÕc ¸o b«ng máng ®· cò. §¸ng lÏ chóng t«i ph¶i ch¨m lo cho B¸c 130

nhiÒu h¬n, cßn B¸c, B¸c l¹i lo nghÜ ®Õn chóng t«i nhiÒu qu¸. Tõ ®Êy, chóng t«i còng tr©n träng gi÷ g×n chiÕc ¸o B¸c cho nh­ gi÷ lÊy h¬i Êm cña B¸c. H¬i Êm Êy ®· truyÒn thªm cho chóng t«i søc m¹nh trong mçi chÆng ®­êng c«ng t¸c. 131

Chó ra xem bé ®éi cã bÞ ­ít kh«ng?* vò hång ChiÒu ngµy 27-2-1951, khi §¹i ®oµn 304 tËp kÕt vÒ vÞ trÝ ®ãng qu©n ®Çy ®ñ th× B¸c Hå vµ mét c¸n bé ®i ngùa ®Õn. Trêi m­a r¶ rÝch, ®­êng s¸ lÇy léi. Bé ®éi chØ ®o¸n chõng lµ kh¸ch cÊp trªn cña §¹i ®oµn ®Õn th¨m ®¬n vÞ tr­íc khi ®i chiÕn dÞch Th­îng Lµo. Tèi, B¸c xuèng nhµ bÕp cña §¹i ®oµn bé. ThÊy c¸c ®ång chÝ nu«i qu©n, tuy trêi ®ang tiÕt l¹nh mµ må h«i ®Çm ®×a bªn bÕp löa, Ng­êi lÊy ra trong tói mét qu¶ cam råi nãi: - Anh nu«i vÊt v¶ nhiÒu, B¸c th­ëng c¸c chó... C¸c chiÕn sÜ nhËn ra B¸c, cÇm qu¶ cam ch­a nãi ®­îc g×, B¸c ®· b­íc xa. §ªm Êy, B¸c vÉn lµm viÖc. Khuya l¾m B¸c míi ng¶ l­ng nghØ trªn sµn nøa, trong mét c¸i l¸n dùng t¹m, lîp l¸ cä. S¸ng sím, trêi vÉn m­a. Chît tØnh giÊc nghe thÊy tiÕng m­a, B¸c gäi ®ång chÝ ChÝnh uû §¹i ®oµn: - Chó Quang ®©u! Ra xem bé ®éi cã ­ít kh«ng? __________ * B¸c Hå víi chiÕn sÜ, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi, 2001, t. II, tr. 24. 132

C©u chuyÖn vÒ ba chiÕc ba l«* TrÇn thÞ lîi s­u tÇm Trong nh÷ng ngµy sèng ë ViÖt B¾c, mçi lÇn B¸c ®i c«ng t¸c, th­êng cã hai ®ång chÝ ®i cïng. V× sî B¸c mÖt, nªn hai ®ång chÝ ®Þnh mang hé ba l« cho B¸c, nh­ng B¸c nãi: - §i ®­êng rõng, leo nói ai mµ ch¼ng mÖt, tËp trung ®å vËt cho mét ng­êi mang ®i th× ng­êi ®ã cµng chãng mÖt. Cø ph©n ra mçi ng­êi mang mét Ýt. Khi mäi thø ®· ®­îc ph©n ra cho vµo ba l« råi, B¸c cßn hái thªm: - C¸c chó ®· chia ®Òu råi chø? Hai ®ång chÝ tr¶ lêi: - Th­a B¸c, råi ¹. Ba ng­êi lªn ®­êng, qua mét chÆng, mäi ng­êi dõng ch©n. B¸c ®Õn chç ®ång chÝ bªn c¹nh, x¸ch chiÕc ba l« lªn. __________ * B¸c Hå víi chiÕn sÜ, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi, 2001, t. I, tr. 20. 133

- T¹i sao ba l« cña chó nÆng mµ cña B¸c l¹i nhÑ? Sau ®ã, B¸c më c¶ ba chiÕc ba l« ra xem th× thÊy ba l« cña B¸c nhÑ nhÊt chØ cã ch¨n, mµn. B¸c kh«ng ®ång ý vµ nãi: - ChØ cã lao ®éng thËt sù míi ®em l¹i h¹nh phóc cho con ng­êi. Hai ®ång chÝ kia l¹i ph¶i san ®Òu c¸c thø vµo ba chiÕc ba l«. 134

Theo ch©n b¸c* anh linh 1. con ®­êng míi Håi ®ã, t«i ®­îc ph©n c«ng lµm b¶o vÖ cho B¸c. Mét h«m, trªn ®­êng c«ng t¸c trë vÒ c¬ quan, ®Õn mét ng· ba ®­êng, ®ét nhiªn B¸c dõng l¹i hái t«i: - §­êng nµy ®i ®©u? NhiÒu n¨m sèng gÇn B¸c, ®­îc B¸c chØ b¶o, dÇn dÇn t«i ®· rÌn luyÖn ®­îc cho m×nh ý thøc chñ ®éng trong c«ng t¸c b¶o vÖ. Tuy míi vÒ ®©y, t«i ®· biÕt ®­îc c¸c con ®­êng lín, nhá ®i ®Õn lµng Thia – n¬i ë vµ lµm viÖc cña B¸c lóc bÊy giê. Nhê ®ã, t«i ®· tr¶ lêi ®­îc c©u hái cña B¸c ngay: - Th­a B¸c, ®­êng nµy còng vÒ ®Õn chç ta ë nh­ng khã ®i h¬n. - ThÕ th× ta ®i ®­êng nµy th«i, kh«ng nªn ®i ®­êng cò. Võa nãi, B¸c võa rÏ vµo ®­êng míi, lµm t«i còng ph¶i véi vµng b­íc theo. __________ * B¸c Hå ë ViÖt B¾c, Nxb. ViÖt B¾c, 1975, tr. 143-148, 151-152. 135

“Kh«ng nªn ®i ®­êng cò”, t«i võa ®i võa ngÉm nghÜ m·i c©u nãi cña B¸c. Con ®­êng míi nµy l©u ch¼ng mÊy ai qua l¹i nªn c©y cèi rËm rËp cho¸n c¶ lèi ®i, gÇn nh­ kh«ng thµnh ®­êng n÷a. Nh÷ng th©n c©y ®æ, cµnh kh«, gai gãc tr¶i lung tung trªn mÆt ®­êng. Tuy vËy, B¸c vÉn nhanh nhÑn l¸ch m×nh ®i rÊt khoÎ. T«i võa ®i võa liÕc m¾t quan s¸t xung quanh vµ l¾ng nghe xem cã ®éng tÜnh g× kh«ng? ThØnh tho¶ng gÆp chç khã, B¸c l¹i dÆn t«i ®i cÈn thËn. ChiÒu h«m ®ã, B¸c vÒ ®Õn c¬ quan ®óng thêi gian ®· ®Þnh. §©y lµ mét viÖc lµm b×nh th­êng cña B¸c, nh­ng ®èi víi t«i l¹i lµ mét bµi häc lín. §­êng khã ®i, Ýt ng­êi qua l¹i, tuy cã vÊt v¶ nh­ng b¶o ®¶m ®­îc bÝ mËt vµ cã nhiÒu thuËn lîi trong c«ng t¸c b¶o vÖ. T«i l¹i nghÜ: con ®­êng cña B¸c ®i bao giê còng lµ con ®­êng míi, con ®­êng s¸ng t¹o, tuy nhiÒu ch«ng gai, nh­ng sÏ ®Õn ®Ých víi mu«n ngµn th¾ng lîi vÎ vang. Bçng nhiªn t«i cµng thÊy vui s­íng vµ tù hµo ®· ®­îc theo ch©n B¸c trªn con ®­êng Êy - con ®­êng c¸ch m¹ng. 2. C¸c chó cÊt ®i ®Ó sau mµ dïng Th¸ng 5-1952, B¸c chuyÓn vÒ lµm viÖc ë Gèc Thuþ, Tuyªn Quang. Sau khi æn ®Þnh chç ë, t«i liÒn viÕt giÊy cö anh em ®Õn kho nhËn g¹o. §ang hÝ ho¸y ngåi viÕt, B¸c ®Õn lóc nµo kh«ng biÕt. Võa ngÈng lªn, B¸c ®· 136

®øng ngay c¹nh t«i råi! Nh­ ®· thµnh lÖ, mçi khi ®Õn chç ë míi, B¸c th­êng ®i xem xÐt kiÓm tra chç ¨n, ë cña c¸c chiÕn sÜ b¶o vÖ. Nh­ng B¸c ®Õn lÇn ®ã h¬i ®ét ngét lµm cho t«i kh«ng khái lóng tóng. T«i gÊp m·i kh«ng xong m¶nh giÊy võa viÕt, cßn ®ang cÇm trong tay, B¸c t­¬i c­êi “gi¶i tho¸t” cho t«i ngay. - Chó viÕt g× ®Êy? - Th­a B¸c, ch¸u viÕt giÊy ®Õn kho xin nhËn g¹o. - §­a B¸c xem cã ®­îc kh«ng? “Mét viÖc nhá nh­ thÕ mµ B¸c còng quan t©m ®Õn ­?” - T«i thÇm nghÜ vµ kÝnh cÈn ®­a m¶nh giÊy cho B¸c. Míi liÕc nh×n qua, B¸c ®· hái: - Chó thÊy nh­ thÕ nµy cã l·ng phÝ kh«ng? T«i ch­a kÞp tr¶ lêi ra sao th× B¸c l¹i hái tiÕp: - Chó cã dao ®ã kh«ng? - Th­a B¸c kh«ng ¹. - §­a cho B¸c mét que nøa còng ®­îc. V× võa míi dùng l¸n nªn nøa vôn kh«ng thiÕu. T«i chän ngay mét que ®­a cho B¸c. B¸c gÊp tê giÊy l¹i, cÈn thËn dïng ngãn tay miÕt theo ®­êng nÕp råi lÊy que nøa räc thµnh hai phÇn. B¸c ®­a cho t«i phÇn giÊy tr¾ng cßn l¹i, ©n cÇn dÆn: - Chó cÊt ®i ®Ó sau mµ dïng. Lóc bÊy giê t«i míi nhËn ra mÊy dßng ch÷ ng¾n ngñi cña m×nh chØ n»m gän trong mét phÇn cña trang giÊy. PhÇn cßn l¹i, lín h¬n, lµ giÊy tr¾ng. T«i c¶m ®éng nh×n B¸c mµ kh«ng nãi nªn lêi. Tõ ®ã, t«i ghi nhí m·i 137

lêi dÆn cña B¸c. B¸c dÆn t«i chØ cã mét lÇn nh­ng t«i ®· kÓ l¹i chuyÖn ®ã nhiÒu lÇn, ë nhiÒu n¬i, qua tõng thêi gian kh¸c nhau, vµ lÇn nµo còng c¶m ®éng, thÊm thÝa. C©u chuyÖn kh«ng nh÷ng ®· gi¸o dôc cho b¶n th©n t«i vµ cho nhiÒu ng­êi vÒ viÖc tiÕt kiÖm giÊy mµ cßn lµ mét bµi häc s©u s¾c vÒ ý thøc tiÕt kiÖm nãi chung. 3. Bµi häc ®Þa lý ®Çu tiªn Lóc nµy, chóng t«i ë víi B¸c ë Gèc Thuþ (Tuyªn Quang). Tr­a h«m Êy, chóng t«i s¨n ®­îc h­¬u, l¹i ®­îc B¸c cho mÊy chai r­îu, nªn b÷a ¨n kÐo dµi h¬n th­êng ngµy. ¡n xong, nh×n vÒ phÝa nhµ sµn, kh«ng thÊy B¸c, chóng t«i t­ëng lµ B¸c ®· nghØ tr­a. Nh­ng khi vÒ l¸n cña m×nh, chóng t«i ®· tr«ng thÊy B¸c ë ®©y tõ lóc nµo råi! B¸c ®ang nh×n vµo tÊm b¶n ®å §«ng D­¬ng treo trªn v¸ch nøa. Chóng t«i ®Õn gÇn, B¸c ngo¶nh l¹i, vui vÎ hái: - C¸c chó cã hiÓu vÒ b¶n ®å kh«ng? Chóng t«i ®­a m¾t nh×n nhau, ch­a ®ång chÝ nµo d¸m tr¶ lêi th¼ng vµo c©u hái cña B¸c. B¸c l¹i hái tiÕp: - N­íc ta ë chç nµo? Chó Hëi chØ b¶n ®å xem. Lóc bÊy giê lµ n¨m 1952, nh­ng tr×nh ®é v¨n ho¸ cña chóng t«i còng chØ míi biÕt ®äc biÕt viÕt hay cao l¾m còng chØ líp hai, líp ba; nh÷ng kiÕn thøc s¬ ®¼ng vÒ ®Þa lý l¹i ch­a biÕt. TÊm b¶n ®å ®ang treo ë v¸ch l¹i lµ b¶n ®å cò, c¸c ch÷ chó thÝch ®Òu b»ng tiÕng Ph¸p. 138

§­îc chØ ®Þnh bÊt ngê, Hëi cµng lóng tóng. Hëi rª m·i ngãn tay trá cña m×nh trªn b¶n ®å mµ ch­a biÕt chØ vµo ®©u cho chÝnh x¸c. Cuèi cïng, Hëi dõng l¹i vµ nãi: - Th­a B¸c ®©y ¹. - Kh«ng ph¶i råi. §©y lµ n­íc Lµo - B¸c nhÑ nhµng b¶o. Råi B¸c gi¶ng gi¶i cho chóng t«i nghe vÒ vÞ trÝ cña n­íc ta, n­íc Lµo vµ n­íc Cao Miªn (nay gäi lµ Campuchia). B¸c nãi: tr­íc ®©y c¶ ba n­íc ®Òu bÞ thùc d©n Ph¸p ®« hé. Nay kh«ng nh÷ng ViÖt Nam mµ c¶ Lµo, Miªn còng cã phong trµo kh¸ng chiÕn m¹nh mÏ... Nãi xong, B¸c tr×u mÕn nh×n chóng t«i. Trong ¸nh m¾t t­¬i vui cña B¸c, ®ét nhiªn chóng t«i thÊy nh­ tho¸ng hiÖn lªn mét nÐt suy nghÜ. Ch¾c ch¾n lµ B¸c ®ang nghÜ vÒ chóng t«i – nh÷ng con ng­êi tr­íc ®©y v× bÞ ¸p bøc bãc lét d­íi ¸ch thùc d©n mµ bÞ thÊt häc, nay l¹i b­íc vµo cuéc kh¸ng chiÕn, ch­a cã ®iÒu kiÖn ®Ó häc tËp ®Çy ®ñ. B¸c b­íc ®Õn gÇn chóng t«i h¬n vµ ©n cÇn nh¾c nhñ: - Tõ nay c¸c chó ph¶i cè g¾ng häc, ®iÒu g× kh«ng biÕt th× hái ng­êi bªn c¹nh, nhê c¸c chó ë c¬ quan chØ thªm cho. C¸c chó ë gÇn B¸c, tuy B¸c bËn nhiÒu viÖc, nh­ng B¸c thÊy còng cßn thiÕu sãt ®èi víi c¸c chó. Nghe B¸c nãi, chóng t«i ai nÊy ®Òu lÆng ng­êi ®i, tù tr¸ch m×nh sao ch­a chÞu khã häc tËp ®Ó B¸c ph¶i 139

bËn t©m. KhuyÕt ®iÓm cña chóng t«i mµ ®Ó B¸c tù nhËn thiÕu sãt ­?... Tõ ®ã, c¶ tiÓu ®éi b¶o vÖ chóng t«i ai còng t¹o ®iÒu kiÖn tranh thñ mäi thêi gian ®Ó häc tËp. Tr×nh ®é mäi mÆt cña chóng t«i dÇn dÇn ®­îc n©ng lªn. Sau nµy, nhiÒu ®ång chÝ ®· tr­ëng thµnh, gi÷ nh÷ng c­¬ng vÞ míi, hiÓu biÕt thªm nhiÒu vÒ m«n ®Þa lý, vÏ vµ sö dông thµnh th¹o b¶n ®å t¸c chiÕn, b¶o vÖ, nh­ng kh«ng mét ai trong chóng t«i l¹i cã thÓ quªn ®­îc bµi häc ®Þa lý ®Çu tiªn mµ B¸c ®· d¹y vÒ vÞ trÝ cña n­íc ViÖt Nam. ... 5. Sang s«ng Tõ lµng Thia1 - n¬i ë vµ lµm viÖc cña B¸c trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p - sang ®×nh Hång Th¸i ph¶i qua mét con s«ng nhá. B×nh th­êng, mäi ng­êi ®i l¹i cã thÓ léi qua s«ng dÔ dµng. H«m ®ã, B¸c ®i häp Héi ®ång ChÝnh phñ t¹i ®×nh Hång Th¸i. T«i vµ ba ®ång chÝ ®i theo B¸c. T«i ®Õn bê s«ng tr­íc. §ªm tr­íc trêi m­a, n­íc s«ng d©ng lªn, bÌo bät ®ang trµn vÒ. “B¶o vÖ B¸c, kh«ng thÓ tuú tiÖn, s¬ suÊt ®­îc; trong tr­êng hîp nµy cã nªn ®­a B¸c sang s«ng kh«ng?” - T«i ®ang suy nghÜ th× B¸c vµ c¸c ®ång chÝ cïng ®i ®· ®Õn. Nh×n dßng s«ng vµ nh­ ®o¸n ®óng ý nghÜ cña t«i, víi giäng nãi Êm ¸p nh­ng kiªn quyÕt, B¸c hái: __________ 1. Thuéc x· T©n Trµo, huyÖn S¬n D­¬ng, tØnh Tuyªn Quang. 140

- ThÊy n­íc to, chó ®Þnh kh«ng sang µ? Th«i ®Ó B¸c sang tr­íc. T«i lo qu¸, nh­ng biÕt cuéc häp kh«ng thÓ v¾ng B¸c ®­îc. T«i bÌn léi xuèng tr­íc, võa ®i võa th¨m dß mùc n­íc. Mét ®ång chÝ d¾t ngùa vµ hai ®ång chÝ kh¸c ®i hai bªn ®Ó b¶o vÖ B¸c. N­íc s©u dÇn. Chóng t«i cµng lo. Song nh×n thÊy B¸c vÉn b×nh tÜnh, thØnh tho¶ng l¹i thóc vµo m×nh ngùa cho nã b­íc nhanh h¬n, chóng t«i thÊy yªn t©m, tiÕp tôc ®­a B¸c v­ît qua s«ng. Sang ®Õn bê bªn kia, B¸c dõng l¹i, b¶o: - C¸c chó ch­a cã kinh nghiÖm. Khi nµo chØ cã bÌo, bät tr«i vÒ lµ n­íc míi b¾t ®Çu to; khi cã c¶ c©y, cµnh tr«i theo n÷a lµ n­íc ®· to h¬n. C¸c chó kh«ng tranh thñ sang s«ng ngay th× l¸t n÷a sÏ kh«ng sang ®­îc. Qu¶ nhiªn, chØ mét lóc sau, n­íc lò trµn vÒ tr¾ng bê. Nh×n nh÷ng ng­êi lµng Thia ban s¸ng sang ®©y lµm ruéng, giê kh«ng vÒ ®­îc ph¶i ë l¹i bªn nµy, t«i cµng thÊy kinh nghiÖm mµ B¸c ®· chØ b¶o rÊt chÝnh x¸c. Trong chuyÕn ®i nµo víi B¸c còng vËy, chóng t«i ®Òu ®­îc B¸c d¹y cho nh÷ng kinh nghiÖm cô thÓ, thiÕt thùc vÒ c«ng t¸c b¶o vÖ. §iÒu ®ã ®· lµm cho t«i suy nghÜ nhiÒu vÒ c«ng t¸c cña m×nh. Lµ nh÷ng chiÕn sÜ b¶o vÖ ph¶i biÕt quan s¸t mäi hiÖn t­îng, tranh thñ mäi thêi gian, chñ ®éng tr­íc mäi t×nh h×nh vµ cã ý thøc tÝch luü nh÷ng kinh nghiÖm thiÕt th©n míi cã thÓ lu«n lu«n hoµn thµnh nhiÖm vô. 141

B¸c cho phÐp c¸c chó c«ng kªnh ®¹i t­íng* tó mì ë §¹i héi liªn hoan chiÕn sÜ thi ®ua toµn quèc lÇn thø nhÊt (5-1952), t¹i Kim B×nh, Chiªm Hãa vµo giê nghØ buæi chiÒu, B¸c Hå th­êng ®Õn vui ch¬i víi c¸c anh hïng, chiÕn sÜ. D¹o Êy, ë ViÖt B¾c, cã phong trµo “n«ng t¸c vô”, mäi ng­êi tham gia nh¶y móa cïng vui, B¸c Hå h« lªn: - C¸c c«, c¸c chó chiÕn ®Êu, ®· chiÕn ®Êu h¨ng, vui nhén, ph¶i vui nhén m¹nh. Nµo, ta nh¶y ®i! §¸m trai trÎ ïa ra quanh B¸c, nh­ng ®¸m con g¸i cßn rôt rÌ, ®øng côm l¹i, B¸c b¶o: - C¸c c« cßn phong kiÕn thÕ µ? ... Nh×n ®¸m trai g¸i nh­ ®µn con trÎ, cÇm tay nhau nh¶y h¸t, B¸c rÊt vui. Nh¶y tho¶ thuª råi, mÊy cËu bé ®éi rèi rÝt: __________ * KÓ chuyÖn vÒ B¸c Hå, Nxb. NghÖ An, 2000, t. I, tr. 43. 142

B¸c cho phÐp c¸c ch¸u lµm kiÖu c«ng kªnh B¸c ®i mét vßng ¹. B¸c c­êi khoan dung, råi chØ §¹i t­íng Vâ Nguyªn Gi¸p ®ang ®i tíi: - §Êy kia, c¸c chó tr«ng thÊy kh«ng? §¹i t­íng cña c¸c chó s¾p tíi. B¸c cho phÐp c¸c chó c«ng kªnh §¹i t­íng cña c¸c chó ®Êy! Vµ, trong lóc ®¸m lÝnh trÎ ïa ®Õn phÝa §¹i t­íng Gi¸p gi÷a tiÕng hoan h« n¸o nhiÖt, th× B¸c l¹i tíi chuyÖn trß víi c¸c ®¹i biÓu kh¸c. 143

Hß hÐt mµ kh«ng lµm* ngäc ch©u Cuèi n¨m 1952, ®oµn c¸n bé, chiÕn sÜ miÒn Nam ra ViÖt B¾c, ®­îc gÆp B¸c Hå. B¸c ©n cÇn hái th¨m søc khoÎ tõng ®ång chÝ, ®i ®­êng cã ai èm ®au g× kh«ng, ®· cã ®ñ ¸o Êm ch­a, ®· ®­îc cÊp ph¸t nh÷ng g×... Thay mÆt cho h¬n 50 anh em, mét ®ång chÝ b¸o c¸o: - Th­a B¸c, tõ khi ®Õn ®Êt Khu IV råi lªn ViÖt B¾c ®Õn nay, ch­a ®­îc cÊp ph¸t g× c¶ ¹. B¸c quay sang ®ång chÝ Vâ Nguyªn Gi¸p nãi: - Chó V¨n ph¶i lo viÖc nµy cho c¸c chó Êy. Chó V¨n ph¶i chiªu ®·i c¸c chó nh©n dÞp ta võa chiÕn th¾ng NghÜa Lé... Sau ®ã, B¸c mêi c¶ ®oµn ®i ¨n c¬m. B¸c nh×n hÕt ®ång chÝ nµy ®Õn ®ång chÝ kia, g¾p thøc ¨n cho tõng ng­êi quªn c¶ ¨n. __________ * B¸c Hå víi chiÕn sÜ, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi, 2001, t. II, tr. 148-149. 144

Tan tiÖc, B¸c tÆng mçi ®¹i biÓu mét c¸i kÑo, mét ®iÕu thuèc l¸ “§¹i TiÒn M«n” cña Trung Quèc, quµ cña cè vÊn n­íc b¹n tÆng B¸c, B¸c nãi: - KÑo vµ thuèc l¸ cña c¸c cè vÊn Trung Quèc biÕu B¸c, B¸c biÕu l¹i c¸c chó. §Õm ng­êi, thÊy thiÕu mét ®ång chÝ, B¸c hái: - Ai kh«ng cã mÆt? Anh em th­a: - Th­a B¸c, cã ®ång chÝ Hoµng mÖt, kh«ng ®Õn ®­îc ¹. B¸c bÌn chia phÇn kÑo, thuèc l¸ cho ®ång chÝ Hoµng. - B¸c göi quµ cho chó Hoµng. B¸c cßn dÆn thªm ph¶i gi÷ Êm ngùc, n¨ng tËp thÓ dôc, Ýt ngñ tr­a... Mét buæi s¸ng, nh­ th­êng lÖ, B¸c vÉn dËy sím, tËp thÓ dôc... B¸c ®Õn tõng l¸n cña c¸c ®¹i biÓu chÝnh trÞ, qu©n sù, miÒn Trung, miÒn Nam giôc xuèng s©n. §Õn mét l¸n khuÊt B¸c nghe h« “mét hai, mét hai...” nh­ng kh«ng nghe tiÕng ch©n giËm. §Õn n¬i, th× ch¼ng thÊy mét ai c¶. Ng­êi trÌo lªn sµn, lËt ch¨n, kÐo ch©n “ch­ vÞ ®¹i biÓu” tr¸ch nhÑ: - Nµy, c¸c chó n»m trªn gi­êng tËp thÓ dôc b»ng måm µ... 145

T¨ng tiªu chuÈn cho chiÕn sÜ* Ma v¨n tr­êng kÓ hå vò ghi N¨m 1952, khi vïng tù do ®· ®­îc më réng sau nhiÒu chiÕn dÞch lín, c¸c ®¹i ®oµn chñ lùc ®· ®­îc thµnh lËp. ChÝnh s¸ch thuÕ n«ng nghiÖp ®­îc ban hµnh, nh©n d©n nhiÒu vïng ra søc ®ãng gãp thuÕ n«ng nghiÖp ®Ó nu«i qu©n. B¸c ®Ò nghÞ t¨ng gÊp ®«i tiªu chuÈn cho bé ®éi (lóc ®ã chiÕn sÜ ®­îc tiªu chuÈn 1kg g¹o/ngµy, kÓ c¶ ¨n vµ tiªu vÆt), c¸n bé th× ®­îc h¬n. Chñ tr­¬ng ®ã ®­îc phæ biÕn tíi Tæng côc HËu cÇn vµ Côc Qu©n l­¬ng. C¸c ®ång chÝ qu©n l­¬ng nhiÒu lÇn lµm ®Ò ¸n tr×nh B¸c, c¨n cø vµo thùc tÕ thãc cã trong kho vµ tÝnh to¸n c©n ®èi víi Bé Tµi chÝnh, th× t¨ng gÊp ®«i cho c¸n bé tõ trung ®éi phã trë lªn, cßn chiÕn sÜ chØ thªm hai l¹ng tøc lµ mçi ngµy ®­îc tiªu chuÈn 1,2kg g¹o. __________ * B¸c Hå víi chiÕn sÜ, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi, 2001, t. II, tr. 52-54. 146

T«i thÊy nhiÒu ®ªm B¸c thao thøc vÒ vÊn ®Ò nµy. Cã lÇn ®Õn phiªn t«i trùc, B¸c hái: “Søc trai nh­ chó mçi b÷a ¨n mÊy b¸t c¬m th× no?”. Lóc Êy ¨n uèng thøc ¨n ch¼ng cã g×, chñ yÕu lµ ¨n c¬m. T«i hiÓu t©m tr¹ng cña B¸c hái lµ cã ý, nªn ®· th­a thùc: - Th­a B¸c, nh­ søc ch¸u mçi b÷a ¨n 5 b¸t míi no. - N¨m b¸t c¬m ph¶i mét b¬ bß ®Çy g¹o lµ 0,33kg, ngµy ba b÷a, riªng ¨n ®· lµ 1kg råi. Vµo mét ®ªm th¸ng ch¹p n¨m ®ã, trêi rÐt nh­ c¾t thÞt. T«i thu m×nh trong chiÕc ¸o d¹ chiÕn lîi phÈm ®øng d­íi nhµ sµn cña B¸c. ¸nh ®Ìn trªn nhµ sµn vÉn s¸ng. Kho¶ng 1 giê s¸ng cã tiÕng lÑp xÑp trªn sµn nøa, t«i ®o¸n B¸c l¹i suy t­ ®iÒu g×, xuèng hái t«i ®©y. §óng nh­ dù ®o¸n, chØ h¬n mét phót sau B¸c ®· ®øng c¹nh t«i, B¸c ®­a cho t«i mét ®iÕu thuèc l¸ hót cho ®ì rÐt råi hái: - Chó ¨n c¬m chiÒu lóc mÊy giê? - Th­a B¸c, lóc 5 giê r­ìi ¹! - Chó ®· ®ãi ch­a? BiÕt lµ kh«ng thÓ nãi dèi B¸c ®­îc, t«i thó thËt: - Th­a B¸c, ®ãi råi ¹! B¸c vui h¼n lªn nh­ t×m ra mét vËt quý vµ nãi giäng nãi ®Çy th­¬ng yªu: - §óng råi, chó b¶o vÖ ë hËu ph­¬ng mµ lóc nµy ®ãi, th× c¸c chiÕn sÜ c«ng ®ån, phôc kÝch qu©n ®Þch, 147

vµo lóc nµy ch¾c sÏ ®ãi gÊp ®«i. VËy mçi chó chØ cã 1,2kg g¹o th× ®¸nh giÆc sao næi. B¸c lªn sµn råi quay l¹i rÊt nhanh ®­a cho t«i mét b¾p ng« nÕp luéc rÊt to. - PhÇn cña chó ®©y, chó ¨n ®i cho ®ì ®ãi ®Ó lµm nhiÖm vô. T«i biÕt kh«ng thÓ tõ chèi, nªn cÇm b¾p ng« ¨n, trong bông vÉn b¨n kho¨n kh«ng biÕt ®ªm nay B¸c ®· ¨n g× ch­a? Khi nhµ sµn t¾t ®Ìn, t«i liÕc nh×n ®ång hå th× ®· 2 giê s¸ng. Nh÷ng g× diÔn ra tiÕp ®ã th× t«i kh«ng ®­îc râ, chØ biÕt r»ng ®Çu th¸ng sau c¸c chiÕn sÜ b¶o vÖ chóng t«i còng ®­îc t¨ng tiªu chuÈn 2kg g¹o/ngµy. 148