Kể chuyện Bác Hồ ở Tuyên Quang

m×nh. §ång chÝ Trung nÊu c¬m nÕp víi ®ç xanh, b¨n kho¨n m·i kh«ng biÕt lÊy g× lµm thøc ¨n. §ång chÝ Trung lo B¸c ph¶i ®i xa nªn thÞt mét con gµ vµ r¸n rÊt cÈn thËn. ThÊy ®ång chÝ Trung thÞt gµ r¸n, ai còng b¶o nhÊt ®Þnh ®i xa míi c¬m n¾m nh­ vËy. Nh­ng còng thÊy l¹: kh«ng thÊy B¸c b¶o chuÈn bÞ ngùa mµ l¹i thÊy mÊy ®ång chÝ tËp trung vµo buéc l¹i c¸i bÌ m¶ng cÈn thËn. Trªn m¶ng kª thªm mét l­ît nøa n÷a lµm thµnh mét c¸i gi­êng ngåi ®­îc h¼n hoi. Chóng t«i l¹i ®o¸n lµ ®ªm nay B¸c ®i c©u. V× lóc kh¸c, thØnh tho¶ng B¸c còng ®i c©u vµo nh÷ng buæi chiÒu sau giê lµm viÖc. NghÜ vËy th«i, thùc ra mçi ng­êi còng tù hiÓu ®ªm tr¨ng s¸ng nh­ vËy c©u lµm sao ®­îc, mµ B¸c còng ®· thõa biÕt. C«ng viÖc chuÈn bÞ cña chóng t«i ®· ®©u vµo ®Êy. Tr¨ng còng võa nh« lªn ®Çu nói. §ªm nay lµ ®ªm r»m th¸ng T¸m ta, nªn ¸nh tr¨ng nh­ dÞu hiÒn, m¸t mÎ h¬n. Kh«ng biÕt ë nh÷ng n¬i kh¸c nh­ thÕ nµo, riªng ë ven s«ng §¸y nµy ®ªm Êy mÆt tr¨ng, dßng n­íc vµ vµi ®¸m m©y tr¾ng l÷ng lê tr«i nh­ quyÖn lÊy nhau lµm t¨ng thªm c¶nh ®Ñp. T«i dï ch­a quen víi c¶nh tr¨ng thu nh­ vËy nh­ng ®ªm Êy còng thÊy say c¶nh. Võa lóc chóng t«i chuÈn bÞ xong, B¸c tõ nhµ trªn xuèng b¶o chóng t«i cïng B¸c ®i ch¬i TÕt Trung thu! Anh em chóng t«i nghe vËy rÊt vui mõng. Nh­ng nçi lo cña mçi ng­êi chóng t«i còng hiÖn ra. Mõng lµ ®­îc 49

cïng B¸c ®i ch¬i s«ng, lo lµ n­íc s«ng cßn l¹ bÕn l¹ bê. Chóng t«i l¹i lµ nh÷ng ng­êi cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ B¸c. Nh­ng dï sao anh em chóng t«i còng cïng B¸c b­íc ch©n xuèng bÌ m¶ng. ThÕ lµ ®ªm r»m th¸ng T¸m n¨m 1949 Êy lÇn ®Çu tiªn vµ còng chØ cã mét lÇn Êy, chóng t«i ®­îc cïng B¸c ®i ch¬i trªn bÌ m¶ng gi÷a dßng s«ng Phã §¸y. §ªm Êy, mÆt n­íc s«ng Phã §¸y ®· biÕt chiÒu lßng kh¸ch quý, nªn rÊt ph¼ng lÆng vµ dÞu hiÒn. T«i nh×n dßng s«ng nh­ mét con ®­êng c¸i, mÆt n­íc nh­ mÆt th¶m nhung ®­îc tr¶i gi÷a hai bê. T«i lµ ng­êi d©n téc Dao, x­a nay sèng víi nói rõng, b¹n cïng h­¬u nai, khe suèi. Vïng quª t«i kh«ng cã con s«ng réng vµ to nh­ vËy. Nªn ®ªm Êy nh×n nói, nh×n s«ng, nh×n tr¨ng mµ lßng t«i r¹o rùc niÒm mÕn yªu ®Êt n­íc. T«i kh«ng ph¶i nhµ v¨n, nhµ th¬, nªn kh«ng biÕt t¶ c¸i c¶nh gi÷a dßng s«ng §¸y m¸t mÎ nµy cã mét c¸i bÌ m¶ng cña vÞ l·nh tô d©n téc ViÖt Nam ®ang l÷ng lê tr«i d­íi ¸nh tr¨ng r»m th¸ng T¸m. NÕu nh×n riªng dßng s«ng ®ªm nay thËt lµ mét ®ªm hoµ b×nh ®Ñp ®Ï. Nh­ng håi Êy cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p ®ang b­íc vµo thêi kú quyÕt liÖt. Kh¾p n¬i ®ang chuÈn bÞ tæng ph¶n c«ng ®Ó quÐt s¹ch qu©n thï ra khái ®Êt n­íc. Nh÷ng tin th¾ng trËn cña qu©n d©n ta ë s«ng L«, ®Ìo Giµng... tin ph¸ tÒ, diÖt ®Þch ë ®ång b»ng B¾c Bé, ë TrÞ Thiªn, v.v. ®ang bay vÒ 50

trªn s«ng §¸y nµy. Vµ, cã lÏ nh÷ng tin th¾ng trËn Êy ®· lµm cho l·nh tô chóng ta vui mõng nªn míi cã ®ªm ch¬i tr¨ng ®Ñp ®Ï nµy. §Êy lµ nh÷ng suy nghÜ riªng cña chóng t«i. Ng­êi ®ang cÇm l¸i con thuyÒn ViÖt Nam kh¸ng chiÕn ®i qua nh÷ng th¸c ghÒnh nguy hiÓm mµ l¹i ®ang thanh th¶n nh­ mét nhµ th¬ - Sù thùc B¸c lµ mét nhµ th¬ vÜ ®¹i - v× n¾m ch¾c trong tay con thuyÒn ViÖt Nam sÏ tíi bÕn vinh quang. M¶ng ®ang tr«i. B¸c ®Ò nghÞ mçi ng­êi h¸t mét bµi. §oµn ng­êi h«m ®ã cã c¶ chÞ Mai nªn chóng t«i ®Ò nghÞ chÞ h¸t tr­íc. ChÞ Mai vui lßng, kh«ng ai b¶o ai, tù nhiªn ai còng biÕt cuéc vui b¾t ®Çu. Gi÷a nói rõng, cã tr¨ng, cã n­íc... nghe giäng h¸t cña mét thanh n÷ cÊt lªn, mÆc dï ch­a ph¶i lµ giäng h¸t ®iªu luyÖn nh­ v¨n c«ng, nh­ng còng ®· lµm cho c¶nh ®ªm tr¨ng cµng thªm ®Ñp ®Ï. ChÞ Mai h¸t xong, chóng t«i hoan h«, c¶ bÌ m¶ng còng rung rinh theo. B¸c l¹i nãi vui: - Giäng c« h¸t nhá qu¸, míi nh­ con muçi bay ngang tai! Chóng t«i ®Ò nghÞ chÞ Mai h¸t l¹i. Ch¾c chÞ Mai v× c¶m ®éng qu¸ nªn h¸t kh«ng ®­îc cao tiÕng. BÌ m¶ng cña chóng t«i tiÕp tôc tr«i mét qu·ng s«ng n÷a, ®Õn mét khóc s«ng réng, cã vùc s©u h¬n, lóc nµy, nh×n hai bªn bê s«ng xa xa...Tr¨ng ®· lªn kh¸ cao. C¶ bÒ mÆt cña s«ng nh­ kh«ng cßn bãng tèi cña nói rõng 51

n÷a. Nh×n ®«i bê s«ng, nói soi m×nh d­íi n­íc t¹o thµnh hai bê nh­ nói nèi liÒn víi nói. BÌ m¶ng lóc nµy tr«i chËm h¬n nhiÒu, gÇn nh­ dõng l¹i. Nh×n lªn trêi cã tr¨ng, cã sao, nh×n xuèng d­íi ch©n còng cã sao, cã tr¨ng. §Õn qu·ng nµy B¸c nãi ®¹i ý nh­ sau: - §ªm nay, kh¾p n¬i, c¸c ch¸u ®Òu vui ch¬i TÕt Trung thu... B¸c nãi nhiÒu vµ nh¾c nhiÒu ®Õn c¸c ch¸u ë c¸c n¬i. Khi B¸c nh¾c tíi c¸c ch¸u ®ang sèng trong vïng ®Þch kiÓm so¸t, mäi ng­êi ®Òu se lßng. B¸c nãi xong, l¹i ®Ò nghÞ mçi ng­êi ë ®©y gãp vµo lµm mét bµi th¬. B¸c ®Ò x­íng vµ ®Æt c©u tr­íc, råi mçi ng­êi gãp vµo mét c©u. Mäi ng­êi chóng t«i ®Òu vui vÎ ®ång ý. T«i vµ mét sè ®ång chÝ kh¸c ch­a biÕt lµm th¬ lµ thÕ nµo, nh­ng thÊy vui qu¸, còng ®ång ý. Nãi lµ mçi ng­êi gãp vµo, nh­ng thùc tÕ l¹i lµ ý kiÕn cña B¸c nhiÒu. T«i rÊt tiÕc håi Êy ch­a quan t©m ®Õn th¬ ca nªn kh«ng biÕt ghi chÐp lÊy. T«i chØ cßn mang m¸ng nhí mét sè ý kh«ng thµnh c©u th¬ nh­ sau: ... Trªn ®Çu cã tr¨ng soi D­íi ch©n cã tr¨ng soi Bång bÒnh gi÷a n­íc ®oµn ng­êi ng¾m tr¨ng Xa xa sóng trËn vang Çm Ngµy mai th¾ng giÆc tr¨ng r»m s¸ng h¬n. ... 52

Bµi th¬ cßn dµi, nh­ng t«i kh«ng nhí n÷a. Lµm xong bµi th¬, B¸c ®äc l¹i. Mäi ng­êi vui vÎ. B¸c vµ chóng t«i míi lÊy c¬m n¾m ra ¨n trªn bÌ m¶ng. ¡n c¬m xong, chóng t«i chèng m¶ng ng­îc dßng. VÒ ®Õn nhµ vµo kho¶ng h¬n m­êi giê khuya. §ªm Êy, t«i ngñ ngay trong phßng B¸c. §Æt m×nh lªn gi­êng, t«i suy nghÜ nhiÒu vÒ mét ®ªm ®i ng¾m tr¨ng víi l·nh tô - nhµ th¬. Ng­êi bËn tr¨m c«ng ngh×n viÖc vÉn dµnh nh÷ng th× giê ng¾m tr¨ng vµ nhí c¸c ch¸u thiÕu niªn, nhi ®ång. NghÜ l¹i nh÷ng lêi B¸c nh¾c ®Õn c¸c ch¸u ch¬i TÕt Trung thu, c¸c ch¸u ë miÒn nói, c¸c ch¸u ®ang ë vïng ®Þch t¹m chiÕm... nghÜ bao nhiªu cµng thÊy lßng B¸c quý c¸c ch¸u bÊy nhiªu. Tõ ®ã, t«i cµng hiÓu s©u thªm hai ch÷ “Trung thu” mµ B¸c Hå h»ng nh¾c nhë. H«m nay miÒn B¾c ®· hoµ b×nh. §óng lµ “ngµy mai” “th¾ng giÆc tr¨ng cµng s¸ng h¬n”... Nh×n lªn tr¨ng s¸ng, lßng t«i nhí l¹i ®ªm r»m n¨m x­a. Nh×n ¸nh tr¨ng to¶ kh¾p n¬i n¬i mµ nhí l¹i nh÷ng lêi th¬ B¸c vÉn cßn vang väng m·i... 53

Nh÷ng kû niÖm kh«ng bao giê quªn* D­¬ng thuý liªn kÓ ph¹m thÞ lai ghi T«i lµm viÖc ë V¨n phßng B¸c tõ n¨m 1949 ®Õn n¨m 1954. Tr­íc ®ã, t«i lµm viÖc ë V¨n phßng Bé Tæng chØ huy Bé Quèc phßng. Thêi kh¸ng chiÕn, V¨n phßng gióp viÖc B¸c cã rÊt Ýt ng­êi, gåm cã t«i, anh Vò §×nh Huúnh vµ mét vµi ®ång chÝ. C¸c ®ång chÝ canh g¸c, b¶o vÖ søc kháe cho B¸c th× ë gÇn, c¸c bé phËn hµnh chÝnh nh­ chóng t«i th× ë xa B¸c nh­ng gÇn lµng. T«i phô tr¸ch viÖc ®äc vµ tËp hîp th­ ë c¸c n¬i, c¸c ®¬n vÞ bé ®éi, c¸c ch¸u thanh thiÕu niªn göi B¸c nh©n dÞp 19-5, dÞp n¨m míi, sau ®ã b¸o c¸o lªn B¸c. Thêi ®ã th­ tõ miÒn Nam, tõ c¸c vïng t¹m chiÕm... göi tíi B¸c rÊt nhiÒu. NhiÒu ®Õn nçi th­ cña TÕt n¨m nay ®äc ®Õn 19- 5 n¨m sau míi hÕt. Chóng t«i ®äc, thèng kª göi b¸o c¸o lªn B¸c. Sau ®ã B¸c sÏ cã th­ c¸m ¬n chung, chø tr¶ lêi __________ * ChuyÖn kÓ cña nh÷ng ng­êi gióp viÖc B¸c Hå, Nxb. Th«ng tÊn, Hµ Néi, 2003, tr. 44-45. 54

riªng th× kh«ng xuÓ. §Æc biÖt th­ cña chÞ em phô n÷ göi B¸c hay kÌm theo tÆng phÈm vµ quµ göi biÕu B¸c. Quµ cña chÞ em göi biÕu B¸c th­êng lµ ¸o, giÇy v¶i, ¸o gèi... B¸c nhËn vµ giao c¶ cho anh Tr­êng trong tiÓu ®éi b¶o vÖ B¸c cÊt vµo kho. H»ng n¨m vµo dÞp 27-7, B¸c nãi anh Tr­êng ®­a cho t«i ghi tªn ng­êi, ®oµn thÓ tÆng B¸c vµo tõng tÆng phÈm, sau ®ã Ng­êi göi tÆng l¹i cho c¸c anh th­¬ng binh, bé ®éi vµ c¸c ®ång chÝ c¸n bé trong c¬ quan kh¸ng chiÕn. Quµ cña B¸c tÆng chØ lµ mét tÊm ¸o, mét chiÕc kh¨n hay chai mËt ong, c©y bót... nh­ng nh÷ng mãn quµ ®ã ®­îc nh©n d©n n©ng niu vµ tr©n träng. T×nh c¶m còng nh­ sù quan t©m cña B¸c lµm Êm lßng ng­êi chiÕn sÜ, lµ sù cæ vò, ®éng viªn rÊt lín ®èi víi hä. Ngoµi th­ göi chóc thä, cßn cã lo¹i th­ khiÕu n¹i còng göi lªn B¸c. Sè th­ nµy ®­îc B¸c l­u ý h¬n, vµ cã nhiÒu th­ B¸c ®· trùc tiÕp ®äc. B¸c ®äc vµ suy nghÜ nhiÒu ®Ó nªu chØ thÞ, biÖn ph¸p gi¶i quyÕt. Th¸ng 10 n¨m 1954, B¸c tõ chiÕn khu ViÖt B¾c trë vÒ Thñ ®« Hµ Néi. V¨n phßng B¸c ®­îc bæ sung thªm ng­êi, v× c«ng viÖc ®èi néi, ®èi ngo¹i cña B¸c më réng nhiÒu nªn cã thªm mét bé phËn cã nhiÖm vô thu nhËn tÆng phÈm c¸c n¬i, c¸c ®oµn thÓ, c¸ nh©n göi biÕu B¸c, ®ång thêi chuÈn bÞ, ®Æt tÆng phÈm ®Ó B¸c tÆng c¸ nh©n, ®oµn thÓ vµ kh¸ch n­íc ngoµi. 55

Gi¶n dÞ vµ tiÕt kiÖm trong sinh ho¹t* D­¬ng thuý liªn kÓ ph¹m thÞ lai ghi Lµm viÖc ë V¨n phßng B¸c lµ chÝnh, nh­ng ®«i khi t«i cßn ®¶m nhËn viÖc thªu, v¸ quÇn ¸o, ch¨n, mµn, ¸o gèi cho B¸c. C«ng viÖc nµy gióp t«i cã ®iÒu kiÖn ®­îc gÇn B¸c vµ häc tËp ®­îc rÊt nhiÒu. Häc tËp B¸c ®øc tÝnh gi¶n dÞ, tiÕt kiÖm. ¸o B¸c r¸ch, cã khi v¸ ®i v¸ l¹i, B¸c míi cho thay. T«i nhí m·i chiÕc ¸o gèi mµu xanh hßa b×nh cña B¸c, anh CÇn (ng­êi phôc vô B¸c) ®­a t«i v¸ ®i v¸ l¹i, miÕng v¸ nä chång lªn miÕng v¸ kia. CÇm chiÕc ¸o gèi cña B¸c t«i r­ng r­ng n­íc m¾t. T«i nãi víi anh CÇn: - Th«i anh ®õng b¾t t«i v¸ ¸o gèi cho B¸c n÷a, t«i th­¬ng B¸c l¾m. Anh thay ¸o gèi kh¸c cho B¸c dïng. Anh CÇn nãi: __________ * ChuyÖn kÓ cña nh÷ng ng­êi gióp viÖc B¸c Hå, Nxb. Th«ng tÊn, Hµ Néi, 2003, tr. 45-47. 56

- T«i ®· ®Ò nghÞ víi B¸c thay ¸o gèi míi, nh­ng B¸c ch­a ®ång ý. ChÞ chÞu khã v¸ gióp t«i. Tay cÇm kim mµ kh«ng ®­a næi mòi kim. T«i xóc ®éng vµ th­¬ng B¸c qu¸ chõng. B¸c gi¶n dÞ vµ tiÕt kiÖm qu¸, ch¾t chiu nh­ ng­êi cha lo cho mét gia ®×nh lín, nh­ c¶nh nhµ ®«ng con mµ cßn tóng thiÕu. Nh÷ng n¨m th¸ng gióp viÖc ë V¨n phßng B¸c t«i cã nh÷ng kû niÖm kh«ng bao giê quªn. ë ViÖt B¾c, cã mét buæi B¸c ®i c«ng t¸c vÒ muén, vÒ qua V¨n phßng, B¸c nghØ l¹i mét l¸t v× mÖt. Anh Kh¸ng thÊy thÕ nãi víi t«i: - B¸c mÖt kh«ng ¨n ®­îc c¬m. C« nÊu cho B¸c b¸t ch¸o. B¸c ®ang n»m nghØ nghe thÊy thÕ liÒn nhæm dËy b¶o t«i: - C« nÊu ch¸o cho B¸c b»ng c¬m nguéi Êy, võa chãng chÝn, võa tiÕt kiÖm ®­îc g¹o, khái bá phÝ c¬m thõa. T«i lÆng ng­êi ®i th­¬ng B¸c v« cïng. §· mÖt kh«ng ¨n ®­îc c¬m mµ l¹i nÊu ch¸o b»ng c¬m nguéi. Ch¸o nÊu b»ng c¬m nguéi rêi r¹c, ¨n kh«ng ngon nh­ng kh«ng biÕt lµm thÕ nµo, t«i ®µnh ph¶i chÊp hµnh. NÕu kh«ng lµm theo lêi B¸c dÆn sÏ bÞ phª b×nh. 57

Mãn ¨n gi¶n dÞ nh­ng ®Ñp* D­¬ng thuý liªn kÓ ph¹m thÞ lai ghi Lµ Chñ tÞch n­íc, nh­ng B¸c rÊt thÝch ¨n c¸c mãn ¨n d©n d·. B¸c thÝch mãn vã bß, cµ dÇm t­¬ng, m¾m, canh cua víi rau chuèi th¸i ghÐm, c¸ bèng kho l¸ gõng... §ång chÝ Lª ViÕt L­îng göi biÕu B¸c mét lä cµ dÇm m¾m. B¸c rÊt thÝch ¨n. §Õn b÷a ¨n c¬m B¸c nãi: - C¸c c«, c¸c chó ¨n thÞt, c¸, ®Ó phÇn B¸c mãn cµ dÇm m¾m. ë rõng cã nh÷ng th¸ng thiÕu rau. B¸c nãi víi t«i: - ThiÕu rau ta cã nhiÒu mÝt, c« lµm mãn nhót ®Ó ¨n cho ®ì xãt ruét, ë quª B¸c hay ¨n mãn nhót nµy l¾m. T«i thó thùc víi B¸c lµ kh«ng biÕt c¸ch lµm. B¸c l¹i bµy c¸ch cho t«i lµm mãn nhót (chÕ biÕn tõ qu¶ mÝt xanh). __________ * ChuyÖn kÓ cña nh÷ng ng­êi gióp viÖc B¸c Hå, Nxb. Th«ng tÊn, Hµ Néi, 2003, tr. 47-48. 58

Nh÷ng b÷a ®Þnh ¨n t­¬i, B¸c b¶o «ng Trung, ng­êi nÊu ¨n cho B¸c ra V¨n phßng gäi t«i vµ chÞ Cóc (vî ®ång chÝ Ph¹m V¨n §ång) vµo chuÈn bÞ nÊu ¨n. B¸c nãi: - Chó Trung ®Ó hai c« træ tµi lµm bÕp cho B¸c ch¸u m×nh th­ëng thøc. ¤ng Trung lµm thÞt gµ s½n. T«i chÆt rót x­¬ng ra, b¨m thÞt, trén gia vÞ, nhåi vµo ®ïi gµ ®em hÊp. B¸c ¨n vµ khen ngon. ChÞ Cóc lµm mãn bÝt tÕt còng ®­îc B¸c khen ngon, v× chÞ lµm rÊt c«ng phu. B¸c ch¸u cïng ¨n rÊt vui, B¸c ®­a ra nhËn xÐt: - Gia vÞ ®èi víi c¸c mãn ¨n ViÖt Nam rÊt quan träng. ThiÕu gia vÞ mãn ¨n gi¶m gi¸ trÞ rÊt nhiÒu. Khi nghe B¸c nãi ®iÒu nµy t«i l¹i chît nhí cã lÇn ®­îc nghe c¸c ®ång chÝ b¶o vÖ B¸c kÓ l¹i, B¸c ®· tõng lµm phô bÕp trªn tµu v­ît ®¹i d­¬ng khi cßn trÎ, tõng lµ phô bÕp cho «ng vua bÕp næi tiÕng Ðtcèpphie. B¸c rÊt thµnh th¹o trong viÖc chÕ biÕn c¸c mãn ¨n vµ tr×nh bµy c¸c mãn ¨n cho ®Ñp, hÊp dÉn. Håi ë ViÖt B¾c, cã lÇn ®i c«ng t¸c, B¸c ch¸u dõng l¹i bªn bê suèi nÊu ¨n. B¸c b¶o c¸c chó nÊu c¬m ®Ó B¸c r¸n trøng cho. B¸c lµm rÊt th¹o. Trøng r¸n xong mµ c¬m ch­a chÝn, trong lóc chê ®îi, B¸c c¾t khoanh trøng bµy lªn ®Üa thµnh h×nh rÊt ®Ñp, nh×n ®Üa thøc ¨n sinh ®éng h¼n lªn. Anh em c­êi th¸n phôc, B¸c b¶o: - Khi cã ®iÒu kiÖn lµm cho ngon h¬n, ®Ñp h¬n th× ta cø lµm. 59

DiÔn gi¶ ®­îc phÐp thay ®æi chç* ®µo an th¸i kÓ hå vò ghi Tèi ngµy 2-9-1949, B¸c sang V¨n phßng Trung ­¬ng §¶ng1 nãi chuyÖn nh©n Kû niÖm Quèc kh¸nh lÇn thø t­. BÊy giê ë héi tr­êng, lµ mét c¸i nhµ to b»ng nøa kh«ng cã bµn ghÕ. B¸c ngåi xuèng tr­íc vµ b¶o mäi ng­êi ngåi theo. Nh÷ng vÞ cã chøc cã quyÒn trong V¨n phßng, nh÷ng anh khoÎ m¹nh, nhanh ch©n tranh nhau ngåi v©y quanh B¸c, cßn phô n÷ bËn con c¸i, c¸c c« mÉu gi¸o ph¶i ngåi sau tÊt c¶. B¸c kh«ng nãi g×, cø lÆng im cho mäi ng­êi ®Õn ®«ng ®ñ. Khi ®­îc b¸o c¸o anh chÞ em ®· ®Õn ®«ng ®ñ råi, B¸c nãi: - §Ó æn ®Þnh trËt tù cho buæi “diÔn thuyÕt” ®­îc __________ * B¸c Hå con ng­êi vµ phong c¸ch, Nxb. Lao ®éng, Hµ Néi, 1999, tr. 84-85. 1. Thêi gian nµy, B¸c ë KhÊu LÊu - Vùc Hå x· T©n Trµo, huyÖn S¬n D­¬ng, tØnh Tuyªn Quang. 60

thµnh c«ng, c¸c c« c¸c chó ph¶i ngåi ®óng vÞ trÝ cña m×nh. Riªng diÔn gi¶ ®­îc phÐp thay ®æi chç. Mäi ng­êi cßn ®ang ng¬ ng¸c th× B¸c ®øng dËy ®i xuèng phÝa sau, b¶o mäi ng­êi quay l¹i vµ B¸c b¾t ®Çu ngay. ThÕ lµ mÊy chôc chÞ em, t­ëng ph¶i ngåi cuèi héi tr­êng l¹i ho¸ ra ngåi hµng trªn, ngay c¹nh B¸c. C¸c chÞ vui s­íng në nô c­êi r¹ng rì vµ ®­a nh÷ng ¸nh m¾t nh­ ''chÕ giÔu” chóng t«i. Trong buæi nãi chuyÖn B¸c lÊy vÝ dô: - Ta nh­ con voi non cµng ®¸nh cµng m¹nh. §Þch nh­ con tr©u ®iªn cµng ®¸nh cµng kiÖt søc. §Õn mét lóc nµo ®ã th× nhÊt ®Þnh con voi non sÏ quËt ng· con tr©u ®iªn. 61

Tay ®øt ruét xãt* NguyÔn h÷u kh¸ng kÓ hå vò ghi Vµo kho¶ng th¸ng 9, th¸ng 10-1949, lóc ®ã Phñ Chñ tÞch cßn ®ãng ë LËp B×nh, huyÖn S¬n D­¬ng, tØnh Tuyªn Quang. Mét buæi s¸ng trêi ®Ñp, ®Õn phiªn t«i b¶o vÖ B¸c. 10 giê s¸ng, n¾ng ®· tr¶i vµng trªn c¸c n­¬ng rÉy, t«i vµo phßng lµm viÖc cña B¸c. T«i h¬i ng¹c nhiªn v× c¶m nhËn thÊy trªn nÐt mÆt B¸c ®äng mét vÎ buån. - Th­a B¸c, h«m nay B¸c kh«ng khoÎ ¹. B¸c kh«ng tr¶ lêi vµ ®­a cho t«i mét tê Cøu quèc: - Chó xem ®i, giÆc ®· cho m¸y bay nÐm bom Nhµ thê Bïi Chu - Ph¸t DiÖm. ThËt lµ mét téi ¸c ghª tëm. Tay ®øt ruét xãt, m¸u cña ®ång bµo m×nh ch¶y, ai mµ ch¼ng ®au lßng. __________ * B¸c Hå con ng­êi vµ phong c¸ch, Nxb. Lao ®éng, Hµ Néi, 1999, tr. 179-180. 62

T«i cÇm tê b¸o ®äc. Trªn hµng ch÷ lín: “GiÆc Ph¸p cho m¸y bay nÐm bom Nhµ thê Bïi Chu - Ph¸t DiÖm giÕt h¹i hµng tr¨m ®ång bµo C«ng gi¸o”, t«i thÊy nh÷ng g¹ch ®á nh÷ng chç B¸c chó ý. §äc xong, t«i c¶m thÊy c¨n nhµ v¾ng lÆng. NgÈng ®Çu t«i thÊy B¸c ®ang quay mÆt vÒ phÝa trong, tay cÇm kh¨n... T«i còng lÆng ng­êi ®i vµ tiÕp tôc ®äc nèt bµi b¸o. Chê cho t«i ®äc xong, B¸c nãi: - Chóng ta ph¶i lµm viÖc hÕt m×nh ®Ó ®Èy nhanh cuéc kh¸ng chiÕn mau ®Õn th¾ng lîi cho ®ång bµo l­¬ng, gi¸o tho¸t khái nçi khæ ®au nµy. Chó cÇm tê b¸o vÒ ®äc cho mäi ng­êi nghe. 63

B¸t chÌ xÎ ®«i* thuû xu©n §ång chÝ liªn l¹c ®i c«ng v¨n 10 giê ®ªm míi ®Õn. B¸c gäi mang ra mét b¸t, mét th×a con. Råi B¸c ®em b¸t chÌ ®Ëu ®en ®­êng phªn, mµ anh em phôc vô võa mang lªn, xÎ mét nöa cho ®ång chÝ liªn l¹c. - Ch¸u ¨n ®i. ThÊy ®ång chÝ liªn l¹c ngÇn ng¹i, l¹i cã tiÕng ®»ng h¾ng bªn ngoµi, B¸c giôc: - ¡n ®i, B¸c cïng ¨n... C¶m ¬n B¸c, ®ång chÝ liªn l¹c ra vÒ. Ra khái nhµ sµn, xuèng s©n, ®ång chÝ cÊp d­ìng bÊm vµo vai anh lÝnh th«ng tin: - CËu ch¸n qu¸. C¶ ngµy B¸c cã b¸t chÌ ®Ó båi d­ìng lµm ®ªm mµ cËu l¹i ¨n mÊt mét nöa. - Khæ qu¸, anh ¬i! Em cã sung s­íng g× ®©u. Th­¬ng B¸c, em võa ¨n võa xãt n­íc m¾t, nh­ng kh«ng ¨n l¹i sî B¸c kh«ng vui, mµ ¨n th× biÕt c¸i ch¾c lµ c¸c anh m¾ng má råi... __________ * B¸c Hå víi chiÕn sÜ, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi, 2001, t. I, tr. 10. 64

Mãn ®Æc biÖt* Håi ®Çu kh¸ng chiÕn, ë ViÖt B¾c ®êi sèng c¸n bé rÊt kham khæ. NhiÒu khi kh«ng ®ñ g¹o nãi g× ®Õn thøc ¨n. B¸c Hå còng vui vÎ chÞu ®ùng nh­ mäi ng­êi. Mçi lÇn cã häp hµnh, c¸n bé, nh©n viªn th­êng ph¶i chia nhau ®i c©u c¸, s¨n bÉy thó nhá ®Ó kiÕm thªm chót chÊt t­¬i. LÇn Êy, vµo n¨m 1949, Ban Th­êng vô Trung ­¬ng häp ë T©n Trµo. Anh em vÖ binh cïng rñ nhau ®i t×m, nh­ng nh÷ng ng­êi ®i s¨n ®Òu vÒ kh«ng, nh÷ng ng­êi ®i c©u còng vËy, v× trêi m­a to qu¸, c¸ kh«ng c¾n måi. §Õn b÷a ¨n, c¸c ®ång chÝ th­êng vô cïng anh em lµm viÖc ë c¬ quan cïng qu©y quÇn quanh nh÷ng chiÕc “bµn” tre (c¾m cäc xuèng ®Êt, trªn ®Æt c¸i liÕp). Trong r¸ th× chØ toµn lµ s¾n do c¬ quan t¨ng gia, lo¸ng tho¸ng míi cã vµi h¹t c¬m. Cßn mãn thøc ¨n duy nhÊt lµ m¨ng __________ * Xem “ChiÕn ®Êu trong vßng v©y” cña §¹i t­íng Vâ Nguyªn Gi¸p, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n – Nxb. Thanh niªn, Hµ Néi, 1995, tr. 374. 65

rõng chÊm muèi. ThÕ mµ mäi ng­êi vÉn ¨n ngon lµnh, chuyÖn trß r«m r¶. Nh­ sùc nhí ra ®iÒu g×, B¸c Hå gäi ®ång chÝ th­ ký ngåi bµn bªn b¶o: - H«m nay cã kh¸ch, chó lÊy mãn “®Æc biÖt” ra! Mäi ng­êi ch­a hiÓu “mãn ®Æc biÖt” lµ g×, th× ng­êi th­ ký ®· ®­a ra mét c¸i èng tre, nót chÆt...B¸c më n¾p èng, chia cho mçi ng­êi mét Ýt thøc ¨n mÇu ®á, th¬m nøc. §ã lµ thø “thÞt hép ViÖt Minh”, B¸c th­êng dïng khi ®i c«ng t¸c xa, chÕ biÕn b»ng mét c©n thÞt lîn th¸i nhá vôn, kho víi mét c©n muèi vµ mét c©n ít t­¬i, bá vµo èng tre, ®Ëy kÝn, cã thÓ ®Ó rÊt l©u. B¸c b¶o: - Chó nµo kh«ng ¨n ®­îc cay nhiÒu th× ®õng dïng mãn nµy lÉn víi m¨ng. C¸c chó nªn tËp ¨n ít v× ít cã rÊt nhiÒu sinh tè. Kh¸ng chiÕn gian khæ, thiÕu thèn, nh­ng mçi lÇn vÒ qu©y quÇn bªn B¸c nh­ thÕ nµy, ai còng c¶m thÊy ®Çm Êm, vui vÎ... 66

Ta kh«ng ¨n th× ®ång bµo ¨n* nguyÔn v¨n khoan Sau khi nh©n d©n ta tæng khëi nghÜa, giµnh ®­îc chÝnh quyÒn, Hå Chñ tÞch ®· ra lêi kªu gäi “Chèng giÆc ®ãi, giÆc dèt, giÆc ngo¹i x©m”. Ng­êi h« hµo ®ång bµo ra søc t¨ng gia s¶n xuÊt kh«ng ®Ó mét tÊc ®Êt hoang ho¸. Tu©n theo lêi d¹y cña Hå Chñ tÞch, nh©n d©n ta ®· tËn dông triÖt ®Ó diÖn tÝch, trång khoai trªn c¸c ô chiÕn ®Êu, vì ®Êt khai hoang trång s¾n, mét sè v­ên hoa ë c«ng së ®· trë thµnh nh÷ng luèng rau xanh. Kh¸ng chiÕn toµn quèc bïng næ, B¸c lªn ViÖt B¾c, nay ë b¶n nµy, mai ®Õn lµng kh¸c nh­ng B¸c vÉn duy tr× viÖc t¨ng gia s¶n xuÊt, ph¸t ®éng thi ®ua trång rau, ®Æt gi¶i th­ëng cho “chiÕn sÜ t¨ng gia”, ®Þnh tiªu chuÈn träng l­îng rau mçi ng­êi ph¶i nép cho nhµ bÕp. Cuèi n¨m 1949, v­ên su hµo, b¾p c¶i cña c¸c chiÕn sÜ c¶nh vÖ ®ang ph¸t triÓn. Anh em thØnh tho¶ng l¹i sang th¨m c¸c luèng rau cña B¸c “t×m hiÓu” c¸ch ch¨m __________ * B¸c Hå víi chiÕn sÜ, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi, 2001, t. II, tr. 135-136. 67

bãn cña B¸c ®Ó ¸p dông vµ ngÊm ngÇm thi ®ua víi B¸c. §ang tr«ng chê mét vô béi thu th× cã lÖnh di chuyÓn c¬ quan. C¸c chiÕn sÜ c¶nh vÖ kh¸o nhau: - “Kh«ng biÕt c¸i «ng nµo ®¹o diÔn o¸i o¨m thÕ...”. Anh em b¶o ®µnh lµ “gÆt lóa non” vËy, ®Þnh bông tr­íc h«m ®i sÏ “nhæ hÕt” gi¶i quyÕt “chiÕn tr­êng”. Cã anh cßn nªu s¸ng kiÕn bÝ mËt vµo v­ên cña B¸c “tËn thu” ít non, giµ, xanh, ®á... vµ c¶ rau th¬m. Vµ muèn lµm ®­îc viÖc nµy, tr­íc hÕt ph¶i ®i “trinh s¸t”. Mét anh l©n la vµo buæi chiÒu, gi¶ vê t¹t qua v­ên cña B¸c. Anh thÊy B¸c ®ang xíi ®Êt, ®Æt h¹t trång bÇu, bÝ, m­íp... Mõng qu¸, anh “trinh s¸t” vÒ b¸o tin “kh«ng di chuyÓn” n÷a ®©u! - Ai b¶o thÕ? - §Êy “sang” mµ xem B¸c ®ang trång míi rau. TiÓu ®éi tr­ëng nghi nghi, ngê ngê, ®Ých th©n tíi kiÓm tra nguån tin. - Th­a B¸c c¬ quan kh«ng chuyÓn n÷a ¹? - ChuyÓn chø, sao l¹i kh«ng? - V× ch¸u thÊy B¸c ®ang trång bÇu... nªn nghÜ r»ng cø ë ®©y. B¸c ®øng lªn, råi tñm tØm c­êi nãi: - C¸c ch¸u sao l¹i nghÜ ng¾n vËy. Ta cø trång, rau lªn xanh, ta kh«ng ¨n, ®ång bµo ¨n, lo g×. Mµ con ®­êng nµy c¸c chó cßn qua l¹i. Ra TÕt kh«ng cã rau, ®Õn mµ xin ®ång bµo. Mµ nµy, chí cã mµ c¾t su hµo non ®Êy! TiÓu ®éi tr­ëng lÌ l­ìi: - C¸i g× ¤ng Cô còng biÕt tr­íc. 68

ChuyÕn ®i Liªn X«, Trung quèc ®Çu n¨m 1950 cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh* lª v¨n thÞnh §Çu n¨m 1950, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh sang th¨m kh«ng chÝnh thøc Trung Quèc, Liªn X«. Êy lµ sù kiÖn lín, cã quan hÖ nhiÒu mÆt ®Õn c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Cuèi n¨m 1949, tr­íc nh÷ng thay ®æi to lín cña t×nh h×nh quèc tÕ, mét lÇn n÷a, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh l¹i chuÈn bÞ cho chuyÕn ra n­íc ngoµi cña m×nh. §©y lµ chuyÕn ®i thø t­ kÓ tõ khi Ng­êi vÒ n­íc, trùc tiÕp l·nh ®¹o c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Môc tiªu c¬ b¶n lµ ph¸t triÓn ngo¹i giao, tranh thñ sù ®ång t×nh, ñng hé cña Liªn X«, Trung Quèc vµ b¹n bÌ quèc tÕ, nh»m ®Èy nhanh cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, ®­a c¸ch m¹ng ViÖt Nam nhËp vµo trµo l­u thêi ®¹i. VÊn ®Ò tiªn quyÕt lµ ph¶i liªn l¹c vµ th«ng b¸o cho Ban l·nh ®¹o n­íc Trung Hoa míi vÒ yªu cÇu cña chuyÕn ®i. Qua mét c¸n bé cao cÊp ViÖt Nam ho¹t ®éng __________ * ChuyÖn kÓ vÒ B¸c Hå, Nxb. NghÖ An, 2000, tr. 112-120. 69

ë vïng TriÒu Ch©u, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· göi cho Thñ t­íng Trung Quèc Chu ¢n Lai bøc th­. Thñ t­íng Chu ¢n Lai ®· nhËn ®­îc bøc th­ nµy. C«ng viÖc chuÈn bÞ ®­îc chÝnh Ng­êi xóc tiÕn tÝch cùc. Theo sè liÖu thèng kª cña chóng t«i, ®Ó gi÷ bÝ mËt, b¶o ®¶m an toµn cho chuyÕn ®i. Ng­êi ®· viÕt tr­íc hµng chôc bµi b¸o, th­ tõ, lêi kªu gäi... ký s½n trªn 30 s¾c lÖnh ®Ó c¸c ®ång chÝ trong n­íc phèi hîp, c«ng bè dÇn trong thêi gian Ng­êi ®i c«ng t¸c. Tr­íc ngµy lªn ®­êng, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· chØ thÞ cho ®ång chÝ Vâ Nguyªn Gi¸p viÕt b¶n b¸o c¸o vÒ t×nh h×nh qu©n sù ®Ó Ng­êi mang theo. Ngµy 29-12-1949, Bé tr­ëng Tµi chÝnh Lª V¨n HiÕn ®· trao 50 ®ång tiÒn vµng trong sè 200 ®ång tiÒn vµng ®Çu tiªn do Së ®óc tiÒn cña n­íc ta ®óc, ®Ó Ng­êi lµm quµ tÆng trong chuyÕn ®i c«ng t¸c. Ngµy 1-1-1950, theo chØ thÞ cña Ng­êi, ®ång chÝ L©m CÈm Nh­ (bÝ danh L©m KÝnh) cïng hai c¸n bé qu©n ®éi: Lª Ph¸t (b¶o vÖ, phiªn dÞch) vµ Ng« Vi Thiªn (®iÖn ®µi) lªn ®­êng lµm nhiÖm vô tiÒn tr¹m. Ngµy 2-1-1950, ph¸i ®oµn tËp trung t¹i Phñ Chñ tÞch ®ãng ë ch©u Tù Do (Tuyªn Quang). Tr­íc khi ®i, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh gÆp riªng mét sè ®ång chÝ ®Ó dÆn dß vµ giao nhiÖm vô trong thêi gian Ng­êi ra n­íc ngoµi. Buæi chiÒu, Ng­êi rêi Phñ Chñ tÞch, b¾t ®Çu cuéc hµnh tr×nh bÝ mËt sang th¨m kh«ng chÝnh thøc Trung Quèc, Liªn X«. Cïng ®i víi Ng­êi cã ®ång chÝ TrÇn §¨ng Ninh 70

(®ãng vai Tr­ëng ®oµn), b¸c sÜ Ch¸nh vµ ®ång chÝ NhÊt (c¶nh vÖ). Cuéc hµnh tr×nh hÕt søc nguy hiÓm. Ph¸i ®oµn v­ît qua biªn giíi ViÖt - Trung khu vùc qu©n viÔn chinh Ph¸p cßn ®ang chiÕm ®ãng dµy ®Æc. PhÝa bªn kia biªn giíi, tµn qu©n T­ëng vµ c¸c lùc l­îng « hîp kh¸c cã mÆt nhiÒu n¬i trong tØnh Hoa Nam. Ph¸i ®oµn ph¶i ®i bé, ®i ngùa qua rõng nói. Tõ Phóc Hoµ (Cao B»ng) sang chî Thuû KhÈu (Trung Quèc), ph¸i ®oµn gÆp bé phËn tiÒn tr¹m cña ®ång chÝ L©m CÈm Nh­. Ngµy 19-1-1950, ®oµn ®Õn Long Ch©u (Qu¶ng T©y, Trung Quèc). VÒ sù kiÖn nµy, nhµ sö häc Trung Quèc Hoµng Tranh viÕt: “§ã lµ mét ngµy sau TÕt Nguyªn ®¸n n¨m Canh DÇn. Hå ChÝ Minh tõ huyÖn Phóc Hoµ, tØnh Cao B»ng, ViÖt Nam sang chî Thuû KhÈu, huyÖn Long Ch©u, Qu¶ng T©y... Qu©n khu Qu¶ng T©y. Gi¶i phãng qu©n nh©n d©n Trung Quèc ph¸i mét c¸n bé dÉn mét trung ®éi vò trang ®Õn Thuû KhÈu nghªnh ®ãn vµ hé tèng Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vµo thÞ trÊn... Tèi h«m ®ã, Ng­êi ngñ ë Bé T­ lÖnh ph©n khu Long Ch©u gi¶i phãng qu©n”. S¸ng ngµy 20-1-1950, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®i «t« ®Õn Nam Ninh, nghØ t¹i Kim S¬n Töu §iÕm. Ngµy h«m sau, Ng­êi ®i «t« ®Õn Lai T©n vµ tiÕp tôc ®Õn B¾c Kinh b»ng tµu ho¶. Khi ®Õn B¾c Kinh, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®­îc Thñ t­íng Chu ¢n Lai ®ãn tiÕp nång hËu. VÒ danh nghÜa, 71

®©y lµ ph¸i ®oµn cña Trung ­¬ng §¶ng ta sang th¨m §¶ng Céng s¶n Trung Quèc. Trong c¸c cuéc héi ®µm, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· th«ng b¸o vÒ ®­êng lèi c¸ch m¹ng ViÖt Nam, vÒ t×nh h×nh cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p vµ tranh thñ ®­îc sù ®ång t×nh ñng hé cña Ban l·nh ®¹o Trung Quèc. PhÝa Trung Quèc cho r»ng, tr­íc ®©y do ch­a cã ®iÒu kiÖn gióp ®ì c¸ch m¹ng ViÖt Nam; tõ nay, hÕt søc chi viÖn cho kh¸ng chiÕn cña ta; ®ång thêi khuyªn ViÖt Nam kiªn tr× kh¸ng chiÕn l©u dµi. Theo ®Ò nghÞ cña ta, Trung Quèc ®· ®iÖn b¸o cho Nguyªn so¸i Xtalin vÒ sù cã mÆt cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh t¹i B¾c Kinh vµ ngá ý muèn sang Liªn X« ®Ó trùc tiÕp th«ng b¸o vÒ t×nh h×nh c¸ch m¹ng ViÖt Nam. §ång chÝ Xtalin mêi Chñ tÞch Hå ChÝ Minh sang th¨m kh«ng chÝnh thøc Liªn X«. Ngµy 3-2-1950, ... Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cïng Thñ t­íng Chu ¢n Lai ®¸p tµu ho¶ ®i M¸txc¬va. §ång chÝ TrÇn §¨ng Ninh ®i cïng Ng­êi. Tíi M¸txc¬va, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· lµm viÖc víi c¸c ®ång chÝ trong Ban l·nh ®¹o Liªn X«, Trung Quèc nh­ Xtalin, M«l«tèp, Kadan«vÝch, Kh¬rótxèp, Mao Tr¹ch §«ng, Chu ¢n Lai ...Khi ®­îc th«ng b¸o vÒ t×nh h×nh ViÖt Nam, Xtalin ®· ®ång ý víi ®­êng lèi chiÕn l­îc, s¸ch l­îc cña §¶ng ta. Song còng cã ngá ý muèn ViÖt Nam ph¶i nhanh chãng lµm c¸ch m¹ng 72

ruéng ®Êt. VÒ qu©n sù, Xtalin khuyªn ViÖt Nam nªn chó träng toµn bé vïng rõng nói phÝa t©y, n¾m ®­îc vïng ®ã, sÏ n¾m ®­îc quyÒn lµm chñ ®Êt n­íc, ®ång thêi tho¶ thuËn víi Trung Quèc mét sè gi¶i ph¸p nh»m hç trî cho c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Tr­íc m¾t, Liªn X« sÏ viÖn trî cho ViÖt Nam mét trung ®oµn ph¸o 37 ly, mét sè xe vËn t¶i M«l«t«va, thuèc vµ dông cô qu©n y. PhÝa Trung Quèc sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm vËn chuyÓn hµng viÖn trî cña Liªn X« cho ViÖt Nam; sÏ trang bÞ vò khÝ cho mét sè ®¹i ®oµn bé binh, mét ®¬n vÞ ph¸o binh; sÏ cö mét sè c¸n bé cã kinh nghiÖm sang lµm cè vÊn qu©n sù, còng nh­ kinh nghiÖm vÒ ph¸t ®éng quÇn chóng tiÕn hµnh c¶i c¸ch ruéng ®Êt. Ngµy 16-2-1950, nhËn lêi mêi cña Ban l·nh ®¹o Liªn X«, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ®Õn dù buæi chiªu ®·i träng thÓ t¹i ®iÖn Kremlin do Xtalin tæ chøc ®Ó chµo mõng “HiÖp ­íc h÷u nghÞ t­¬ng trî §ång minh X«- Trung” võa ký kÕt. Trong nh÷ng ngµy l­u l¹i M¸txc¬va, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· dµnh thêi gian gÆp gì ®¹i diÖn §¶ng Céng s¶n Ph¸p vµ nhiÒu tæ chøc quèc tÕ kh¸c ®Ó tranh thñ sù ®ång t×nh vµ ñng hé cña hä víi c¸ch m¹ng n­íc ta. Ngµy 4-3-1950, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trë l¹i B¾c Kinh vµ l­u l¹i ®ã mét tuÇn. Tèi ngµy 11-3-1950, Ng­êi lªn tµu ho¶ vÒ n­íc. Trªn ®­êng vÒ, Ng­êi ®· s¸ng t¸c n¨m bµi th¬ ch÷ H¸n cã 73

®Çu ®Ò: “Ly B¾c Kinh”, “Qu¸ Hå B¾c”, “ThËp tam t¶o, qu¸ Tr­êng Sa”, “Ngä qu¸ Thiªn Giang”, “CËn Long Ch©u”. H¹ tuÇn th¸ng 3-1950, Ng­êi tíi biªn giíi Trung - ViÖt. Ngµy 2-4-1950, Ng­êi vÒ ®Õn B¾c K¹n. Sau khi gÆp gì vµ lµm viÖc víi Ban l·nh ®¹o tØnh, Ng­êi vÒ An toµn khu b»ng xe t¶i. Tíi Qu¸n Vu«ng (®­êng B¾c K¹n - Th¸i Nguyªn), ®oµn gÆp ®ång chÝ Vâ Nguyªn Gi¸p cïng mét sè ®ång chÝ trong c¬ quan Bé Tæng t­ lÖnh ra ®ãn. NghØ l¹i ®©y mét h«m, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· kÓ v¾n t¾t chuyÕn ®i c«ng t¸c t¹i Trung Quèc, Liªn X« cña Ng­êi. H«m sau, Ng­êi vÒ sím ®Ó chuÈn bÞ cho phiªn häp Th­êng vô Trung ­¬ng §¶ng. Ngµy 6-4-1950, t¹i phiªn häp cña Th­êng vô Trung ­¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng D­¬ng, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· chÝnh thøc th«ng b¸o t×nh h×nh vÒ kÕt qu¶ chuyÕn ®i cña Ng­êi, ®ång thêi nghe Th­êng vô Trung ­¬ng b¸o c¸o t×nh h×nh trong n­íc tõ sau Héi nghÞ toµn quèc lÇn thø ba cña §¶ng. ChuyÕn ®i bÝ mËt ®Çy gian lao, nguy hiÓm, song còng hÕt søc m­u l­îc, tµi trÝ cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kÕt thóc tèt ®Ñp. Nghiªn cøu chuyÕn ®i nµy, chóng t«i cã mét vµi suy nghÜ: §©y lµ sù phèi hîp tuyÖt vêi trong ho¹t ®éng ngo¹i giao cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. NÕu nh­ víi tuyªn bè ngµy 14-1-1950, ChÝnh phñ ta ®· giµnh ®­îc sù c«ng nhËn vÒ mÆt Nhµ n­íc cña Trung Quèc, 74

Liªn X« vµ c¸c n­íc kh¸c trong phe x· héi chñ nghÜa, th× chuyÕn ®i ngµy 2-1-1950 cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cã t¸c dông thóc ®Èy c¸c quan hÖ ®ã ph¸t triÓn toµn diÖn, v÷ng ch¾c, vµ hiÖu qu¶ h¬n. Trong chuyÕn ®i nµy, ®øng ë c­¬ng vÞ míi, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· lµm cho Liªn X«, Trung Quèc hiÓu râ h¬n thùc chÊt cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam vµ sù uyÓn chuyÓn cña chiÕn l­îc vµ s¸ch l­îc cña §¶ng Céng s¶n §«ng D­¬ng trong tiÕn tr×nh C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m vµ kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, gãp phÇn lµm b¹n bÌ quèc tÕ nhËn thøc râ h¬n vÒ c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Nhê ®ã ®· dÊy lªn mét phong trµo ñng hé c¸ch m¹ng ViÖt Nam ngµy cµng lan réng, ®­a n­íc ta lªn vÞ thÕ míi trªn tr­êng quèc tÕ. Sù ñng hé cña c¸c n­íc trong phe x· héi chñ nghÜa, ®Æc biÖt lµ viÖn trî cña Liªn X«, Trung Quèc, cã ý nghÜa tinh thÇn vµ vËt chÊt to lín ®èi víi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nãi: “... MÊy n¨m kh¸ng chiÕn ®· ®­a l¹i cho n­íc ta mét cuéc th¾ng lîi to nhÊt trong lÞch sö ViÖt Nam, tøc lµ hai n­íc lín nhÊt trªn thÕ giíi - Liªn X« vµ Trung Quèc d©n chñ, vµ c¸c n­íc d©n chñ míi ®· thõa nhËn n­íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ lµ mét n­íc ngang hµng trong ®¹i gia ®×nh d©n chñ thÕ giíi... Ch¾c r»ng cuéc th¾ng lîi chÝnh trÞ Êy sÏ lµ c¸i ®µ cho nh÷ng th¾ng lîi qu©n sù sau nµy”. 75

ChuyÕn ®i cña Ng­êi thÓ hiÖn ®­êng lèi ®èi ngo¹i tr­íc sau nh­ mét cña §¶ng ta, ph¶n ¸nh xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam. B»ng lé tr×nh ViÖt B¾c - B¾c Kinh - M¸txc¬va vµ tµi ngo¹i giao xuÊt chóng, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· thiÕt lËp ®­îc mèi quan hÖ tay ba ViÖt - X« - Trung, mét mèi quan hÖ chiÕn l­îc, cã ¶nh h­ëng to lín vµ th­êng xuyªn ®Õn c¸ch m¹ng ViÖt Nam trong nhiÒu thËp kû sau ®ã. ChuyÕn ®i nµy còng chøng tá trong quan hÖ quèc tÕ, viÖc ®i th¨m chÝnh thøc, kh«ng chÝnh thøc, th¨m c¸ nh©n hay tiÕp xóc bÝ mËt... lµ viÖc lµm th­êng thÊy trong ho¹t ®éng ngo¹i giao. Song ë mçi thêi ®o¹n lÞch sö cô thÓ, viÖc lùa chän ph­¬ng ¸n sao cho ho¹t ®éng ngo¹i giao ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao nhÊt, thùc chÊt lµ vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt nghÖ thuËt. MÆc dï ®©y lµ chuyÕn ®i ngo¹i giao kh«ng chÝnh thøc, song Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ghi vµo lÞch sö quan hÖ quèc tÕ cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta mét mÉu mùc tuyÖt vêi vÒ viÖc chñ ®éng lùa chän gi¶i ph¸p vµ viÖc phèi hîp c¸c ho¹t ®éng trong c«ng t¸c ngo¹i giao. 76

t«i ®· t×m thÊy ng­êi råi ¹* t« hoµi ¤ng Hoµng §¹o Thuý sinh n¨m 1900, kÐm B¸c Hå m­êi tuæi, nh­ng l¹i ®­îc B¸c quý träng, coi nh­ ng­êi cïng løa t¸c. Vèn lµ nhµ gi¸o, «ng sinh ra vµ lín lªn gi÷a phè ph­êng Hµ Néi, nh­ng ®i nhiÒu, hiÓu biÕt nhiÒu trë thµnh nhµ “Hµ Néi häc”, nhµ häc gi¶ cã tiÕng. Lµ mét ng­êi tæ chøc H­íng ®¹o ®oµn, «ng lµ mét trong nh÷ng ng­êi ®Ò x­íng vµ l·nh ®¹o “phong trµo t×m ®­êng víi d©n téc” cña H­íng ®¹o sinh. Tõ n¨m 1940, «ng ®· cã liªn l¹c víi mét sè nhµ c¸ch m¹ng nh­ Hoµng V¨n Thô, TrÇn §¨ng Ninh. N¨m 1945, «ng ®­îc TrÇn Quèc Hoµn, Hµ Huy Gi¸p ®­a lªn chiÕn khu gÆp B¸c Hå. Th¸ng 9-1945, B¸c giao cho «ng tr¸ch nhiÖm tæ chøc ngµnh th«ng tin vµ tõ ®ã phô tr¸ch nhiÒu c«ng t¸c quan träng trong vµ ngoµi qu©n ®éi. Håi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p ë ViÖt B¾c, «ng ®i dù líp båi d­ìng chÝnh trÞ cña c¸n bé cÊp cao. Mét buæi __________ * ChuyÖn kÓ vÒ B¸c Hå, Nxb. NghÖ An, 2000, tr. 109-112. 77

chiÒu ®Õn líp, sî khi vÒ trêi tèi, «ng cÇm chiÕc ®Ìn dÇu ®i theo. Võa qua mÊy ruéng lóa, «ng nghe tiÕng hái: - ¤ng cô ®i t×m ai thÕ? BiÕt lµ tiÕng Cô Hå, vµ biÕt Cô nh¾c ®Õn ®iÓn tÝch Hy L¹p: §i«gien ban ngµy cÇm ®Ìn ra ®­êng t×m kiÕm, ai hái th× b¶o lµ “®i t×m ng­êi”, «ng liÒn ®¸p: - Th­a Cô, t«i ®· t×m thÊy Ng­êi råi ¹. C¶ hai «ng cô cïng c­êi, b­íc vµo héi tr­êng... Mét lÇn kh¸c, ë mÆt trËn vÒ S¬n D­¬ng tham dù cuéc häp Héi ®ång ChÝnh phñ, «ng ®­îc ë gÇn Hå Chñ tÞch. Mét ®ªm tr¨ng s¸ng, hai ng­êi thong th¶ d¹o b­íc bªn th¸c s«ng Phã §¸y, B¸c Hå hái: - Cô ®· ®i nhiÒu n¬i trªn ®Êt n­íc ta, cô cã biÕt n¬i nµo c¶nh ®Ñp, yªn vui, cô m¸ch cho t«i, sau nµy khi nµo b×nh yªn, t«i muèn vÒ ë ®Êy. ¤ng Hoµng §¹o Thuý rÊt xóc ®éng, nãi: - Th­a Cô, nói rõng chç nµo ng¾m còng ®Ñp, cßn ë yªn vµ vui th× t«i cã biÕt mÊy n¬i vïng bê s«ng L«, s«ng Hång d­íi kia, n¬i Êy ®Êt b·i, c¶nh ®Ñp, ng­êi thuÇn, mµ trång ng« th× tèt l¾m. Sau nµy, B¸c Hå vÉn kh«ng cã ®iÒu kiÖn thùc hiÖn niÒm ao ­íc b×nh th­êng cña m×nh lµ: “khi ®Êt n­íc yªn hµn, ®­îc vui thó non xanh n­íc biÕc”. Nh­ng khi tuæi ®· cao, B¸c th­êng qua l¹i nghØ ng¬i ë vïng ng· ba s«ng L«, s«ng §µ, n¬i mµ c¶nh ®Ñp gièng nh­ lêi «ng Hoµng §¹o Thuý miªu t¶. 78

Sî chi chÐn r­îu* nguyÔn thµnh lª vµ phan kÕ an Ai còng biÕt B¸c Hå hót thuèc l¸ rÊt nhiÒu, nh­ng r­îu th× B¸c uèng Ýt th«i. Lóc tuæi ®· cao, mçi b÷a c¬m, B¸c chØ dïng mét ly nhá r­îu thuèc. Ho¹ sÜ Phan KÕ An kÓ l¹i, håi lµm viÖc ë b¸o Sù thËt n¨m 1948, «ng ®­îc cö ®Õn vÏ ch©n dung B¸c vµ ë l¹i c¬ quan, ngµy th­êng ¨n c¬m víi B¸c. “... Cïng ngåi vµo bµn chØ cã hai B¸c ch¸u. B¸c cÇm chai r­îu rãt cho t«i mét chÐn h¹t mÝt vµ B¸c còng mét chÐn nhá. Công ly víi B¸c, t«i tîp mét híp lµ hÕt, trong khi B¸c chØ nhÊp mét ngôm nhá råi ®Ó xuèng...”. “...ThÊy B¸c ®· uèng hÕt chÐn r­îu thuèc, t«i cÇm chai ®Þnh rãt mêi B¸c, th× B¸c lÊy tay che miÖng chÐn, nãi: “M×nh chØ uèng mét chÐn mçi b÷a th«i. Uèng r­îu Ýt th× tèt, uèng nhiÒu kh«ng hay ®©u...”. __________ * ChuyÖn kÓ vÒ B¸c Hå, Nxb. NghÖ An, 2000, tr. 113-115. 79

Nh­ng ®Õn nh÷ng n¨m cuèi ®êi, theo lêi khuyªn cña c¸c b¸c sÜ, B¸c bá h¼n thuèc l¸ vµ r­îu. Bµi th¬ “V« ®Ò” cña B¸c viÕt th¸ng 3-1968 cã hai c©u më ®Çu: “Tam niªn bÊt ngËt töu xuy yªn, Nh©n sinh v« bÖnh thÞ ch©n tiªn...” (Thuèc kiªng, r­îu c÷ ®· ba n¨m, Kh«ng bÖnh lµ tiªn s­íng tuyÖt trÇn...) (Kh­¬ng H÷u Dông dÞch) ThÕ mµ cã lÇn, B¸c Hå ®· uèng c¹n c¶ chÐn lín r­îu ngo¹i... Êy lµ sau §¹i héi lÇn thø hai cña §¶ng (häp t¹i x· Vinh Quang, huyÖn Chiªm Ho¸, tØnh Tuyªn Quang tõ 11 ®Õn 19-2-1951). Trong kh«ng khÝ vui mõng v× sù thµnh c«ng cña §¹i héi vµ chiÕn th¾ng biªn giíi, b÷a tiÖc liªn hoan kh¸ thÞnh so¹n, cã c¶ mét sè chiÕn lîi phÈm: r­îu, b¬, s÷a, thuèc l¸... C¸c ®¹i biÓu më C«nh¾c, S©mbanh råi kÐo nhau tíi v©y quanh B¸c Hå, chóc r­îu. B¸c rÊt vui nªn ai còng cè nµi Ðp, B¸c ung dung cÇm chÐn r­îu, vµ nãi to “T©y ch¼ng sî, Mü còng ch¼ng sî, sî g× chÐn r­îu!”, råi uèng mét h¬i c¹n. Mäi ng­êi vç tay hoan h«, ng¹c nhiªn. Ho¸ ra töu l­îng cña ¤ng Cô kh«ng ph¶i kÐm nh­ ng­êi ta t­ëng, chØ cã viÖc B¸c biÕt tù kiÒm chÕ m×nh, uèng Ýt mµ th«i. 80

Mét cuéc ®èi tho¹i* t¹ h÷u yªn Héi nghÞ häc tËp vÒ t­ ph¸p häp ë x· Hîp Thµnh, huyÖn S¬n D­¬ng do Bé T­ ph¸p chñ tr× cã gÇn 100 c¸n bé trong ngµnh tham dù. Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p - n¨m 1950 - mét héi nghÞ lín vÒ t­ ph¸p nh­ thÕ nµy ®­îc B¸c quan t©m ®Æc biÖt. §· 5 giê chiÒu, Thø tr­ëng T­ ph¸p TrÇn C«ng T­êng võa gi¶ng xong bµi th× B¸c ®Õn. TÊt c¶ c¸c häc viªn ®Òu reo lªn sung s­íng. B¸c nh×n anh em kh¾p l­ît råi nãi: - H«m nay, B¸c ®Õn th¨m c¸c chó, nh­ng c¸c chó ®«ng l¾m, B¸c kh«ng thÓ b¾t tay tÊt c¶ ®­îc. VËy B¸c b¾t tay c¸c chó ngåi ®Çu bµn ®¹i diÖn th«i nhÐ! B¸c nãi tiÕp: - B©y giê ®· gÇn tèi, ch¾c c¸c chó ®ãi råi. B¸c còng ®ãi råi. VËy ®i ¨n c¬m ®·. 7 giê tèi, B¸c sÏ ®Õn ®©y nãi chuyÖn víi c¸c chó. __________ * S¸ng ngêi ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh, Nxb. Thanh niªn, Hµ Néi, 1999, tr. 174-177. 81

§óng 7 giê, B¸c tíi gi¶ng ®­êng. Trêi nãng, bªn chiÕc ®Ìn dÇu, B¸c ph¶i më khuy chiÕc ¸o s¬ mi b»ng v¶i mµu vµng, trong lµ chiÕc may « nhuém n©u, tay B¸c cÇm chiÕc qu¹t giÊy. B¸c b­íc lªn bôc cao ®Ó nãi chuyÖn. B¸c nãi vui “thËt lµ cao nh­ bÖ «ng toµ ¸n”. TÊt c¶ c¸c häc viªn ®Òu c­êi tho¶i m¸i. C¸c häc viªn ®­îc ghi c©u hái ®Ó göi lªn B¸c. 86 tê, mçi tê ghi hai c©u, vËy tÊt c¶ 172 c©u hái. B¸c nãi rÊt thËt mµ rÊt vui: “Tr¶ lêi hÕt ngÇn nµy c©u hái còng gay ®Êy, nh­ng B¸c sÏ cè g¾ng tr¶ lêi”. Cuéc nãi chuyÖn v× thÕ thµnh ra cuéc ®èi tho¹i, cuéc trao ®æi gi÷a B¸c vµ c¸c häc viªn. Nh­ng B¸c ®Æt vÊn ®Ò rÊt khÐo: - Tr­íc khi tr¶ lêi c¸c chó, B¸c hái c¸c chó mÊy c©u ®·. VËy, c¸c chó cã biÕt nhiÖm vô ®Çu tiªn cña mét ng­êi c¸n bé hiÖn nay lµ g× kh«ng? - Th­a B¸c, lµ ph¶i gi÷ bÝ mËt ¹! - Mét häc viªn ®øng lªn tr¶ lêi. - Chó míi nãi ®óng mét nöa. Mét m×nh chó gi÷ bÝ mËt ch­a ®ñ, mµ ph¶i vËn ®éng nh©n d©n, bµ con xung quanh cïng gi÷ bÝ mËt víi chó. TÊt c¶ anh em ®Òu vç tay. Tr­íc khi tr¶ lêi tõng c©u hái, B¸c nãi vÒ nhiÖm vô cña ngµnh t­ ph¸p, ®¹o ®øc cña c¸n bé t­ ph¸p. Råi B¸c gi¶i ®¸p cô thÓ nh÷ng c©u hái, nh÷ng th¾c m¾c cña häc viªn. Cã mét c¸n bé hái: 82

- Th­a B¸c, lµm thÕ nµo ®Ó c¸n bé t­ ph¸p gÇn ®­îc d©n ¹? - T­ ph¸p muèn gÇn d©n th× ®õng xa d©n - B¸c tr¶ lêi. Hµng tr¨m häc viªn ®Òu “chÞu” c©u tr¶ lêi nµy cña B¸c, v× tr¶ lêi nh­ thÕ lµ rÊt s¸t, rÊt ®óng, rÊt khÐo, nã uyÓn chuyÓn vµ l«gic, rÊt kÝn kÏ. Mét ®ång chÝ hái: Trong lÞch sö n­íc ta, nhµ TrÇn ba lÇn chèng qu©n Nguyªn, nhµ Lª chèng qu©n Minh 10 n¨m th× th¾ng lîi. Ta kh¸ng chiÕn tr­êng kú chèng Ph¸p th× bao giê th¾ng lîi ¹! B¸c tr¶ lêi: - ChÝnh chó võa hái võa tù tr¶ lêi råi cßn g×. Nµy nhÐ: chó hái tr­êng kú kh¸ng chiÕn bao giê th¾ng lîi, nh­ vËy lµ ph¶i tr­êng kú kh¸ng chiÕn th× nhÊt ®Þnh th¾ng lîi! B¸c cßn tr¶ lêi mét sè c©u hái n÷a. §Õn c©u hái: “Ch¸u ®­îc biÕt B¸c th«ng th¹o b¶y, t¸m thø tiÕng n­íc ngoµi” th× B¸c tr¶ lêi mét c¸ch rÊt khiªm tèn: “B¸c biÕt mét vµi thø tiÕng th«i, kh«ng nhiÒu nh­ thÕ ®©u!”. L¹i hái: “Th­a B¸c, kinh nghiÖm tèt nhÊt häc ngo¹i ng÷ thÕ nµo cho cã kÕt qu¶”. B¸c ®¸p rÊt gän: “Ch¨m häc”. Råi nh©n mét c©u hái: “Trong giai ®o¹n hiÖn t¹i, ta nªn häc ngo¹i ng÷ nµo th× cã lîi”. B¸c tr¶ lêi: “H·y häc tiÕng ViÖt Nam cho thµnh th¹o ®·...”. ThËt lµ chÝ lý. Mçi ng­êi h·y häc lÊy tiÕng mÑ ®Î cho 83

thËt thµnh th¹o, hiÓu cho thËt ®Õn n¬i ®Õn chèn nh÷ng g× ®· häc. Cuéc nãi chuyÖn cña B¸c víi líp häc t­ ph¸p h«m Êy kÐo dµi ®Õn 10 giê ®ªm míi xong. C¸c häc viªn võa ®­îc B¸c gi¶i ®¸p râ rµng tõng c©u hái võa häc ®­îc nÐt hay ë B¸c: Ng­êi rÊt ch¨m häc vµ rÊt khiªm tèn. S¸ng sím h«m sau, trêi cßn mï s­¬ng, ®· thÊy B¸c lªn ngùa xuèng ®åi ra vÒ. 84

Lµm r¬i v·i lµ cã téi* phan phóc kÓ nguyÔn viÖt hång ghi Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, t«i lµ ®éi viªn cña §éi ThiÕu sinh qu©n v¨n nghÖ ë ViÖt B¾c. Mét h«m vµo ®Çu th¸ng 5 n¨m 1950, chóng t«i ®­îc lÖnh hµnh qu©n gÊp. §µn, s¸o, dông cô biÓu diÔn ®Òu ph¶i mang v¸c theo nªn cuéc ®i kh¸ vÊt v¶. §Õn ®Þa ®iÓm quy ®Þnh, §éi ®­îc phæ biÕn lµ sÏ ®­îc vµo biÓu diÔn phôc vô B¸c Hå, nh©n dÞp kû niÖm lÇn thø 60 ngµy sinh cña B¸c. Nghe tin vui qu¸ ®ét ngét, mäi ng­êi nh­ quªn hÕt c¶ mÖt nhäc. Bçng, ngay sau ®ã ®· cã mét cô giµ mÆc quÇn ¸o n©u, kh¨n tr¾ng v¾t vai ®øng trong l¸n tõ bao giê kh«ng ai râ... Mét b¹n bçng hÐt to: “B¸c Hå!”. ThÕ lµ chóng t«i µo vµo v©y quanh lÊy B¸c... __________ * B¸c Hå víi chiÕn sÜ, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi, 2001, t. II, tr. 73-74. 85

H«m sau, ngµy 19 th¸ng 5, chóng t«i vµo chóc thä B¸c. B¸c nãi: “S¸u m­¬i tuæi h·y cßn xu©n ch¸n, So víi «ng Bµnh vÉn thiÕu niªn”. C¶ héi tr­êng vç tay. Xem biÓu diÔn xong, B¸c cho chóng t«i 300 ®ång (tiÒn Ng©n hµng lóc Êy) ®Ó vÒ lµm quü ch¨n nu«i, t¨ng gia. Trong buæi ¨n c¬m cïng víi B¸c, B¸c dÆn chóng t«i: “Kh«ng ®­îc ®Ó r¬i v·i. Lµm r¬i v·i lµ cã téi”. 86

Cèc r­îu ba ba* quèc tuÊn N¨m 1950, ai ®· tõng sèng trªn ViÖt B¾c ®Òu nhí nh÷ng ngµy gian khæ, thiÕu g¹o, thiÕu muèi, nh­ng tinh thÇn kh¸ng chiÕn cña c¸n bé, chiÕn sÜ, ®ång bµo ®Òu rÊt cao. Còng nh­ mäi ng­êi, B¸c Hå cña chóng ta còng ®ång cam céng khæ víi chiÕn sÜ. Anh §Þnh, ng­êi nÊu ¨n phôc vô cho B¸c thÊy B¸c lµm viÖc nhiÒu, gÇy yÕu, nghe nãi r­îu ba ba uèng bæ bÌn mua “trém” mét con, c¾t tiÕt pha víi mét cèc r­îu con ®Ó B¸c dïng. §Õn b÷a ¨n, thÊy cèc r­îu, B¸c hái: - Cèc g× ®Êy chó §Þnh. - Th­a B¸c cã tÝ r­îu ba ba ¹. - Chó mua ®Êy µ. Anh §Þnh sî B¸c, nãi dèi: - D¹, ch¸u b¾t ®­îc con ba ba. §ång bµo nãi r»ng __________ * B¸c Hå víi chiÕn sÜ, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi, 2001, t. II, tr. 46-47. 87

tiÕt con nµy, ng­êi giµ uèng khoÎ ra. Ch¸u lµm thö mét tÝ ®Ó B¸c dïng. B¸c xua tay: - B¸c kh«ng uèng ®©u, chó uèng ®i. Anh §Þnh ®µnh mang xuèng nhµ. L¸t sau, anh l¹i mang cèc r­îu lªn. B¸c thÊy anh, hái: - Cã viÖc g× thÕ chó §Þnh? - Th­a B¸c cèc r­îu ba ba buæi s¸ng. - B¸c ®· nãi lµ B¸c kh«ng uèng quen mµ! Anh §Þnh l¹i mang ®i. B÷a c¬m tr­a l¹i thÊy cèc r­îu trong m©m. Kh«ng thÊy anh §Þnh, B¸c cho gäi lªn, nh×n anh, mØm c­êi uèng mét nöa cßn mét nöa, B¸c nãi: - B¸c uèng thÕ ®ñ råi. PhÇn nµy cña chó ®Êy... 88

QuyÒn lao ®éng cña B¸c* hång d­¬ng ë ViÖt B¾c trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, B¸c cã viÖc ph¶i ®i gi÷a mét ngµy m­a rÊt to. Anh em c¶nh vÖ lo t×m ngùa ®Ó B¸c ®i cho ®ì mÖt. B¸c nãi: - Chóng ta cã b¶y ng­êi. Ngùa chØ cã mét con, B¸c ®i sao tiÖn. B¸c ch¸u ph¶i cïng nhau ®i bé chø. Th«i, ®em tr¶ ngùa cho d©n. Anh em n»n n× m·i, B¸c míi ®ång ý cho dÉn ngùa theo ®Ó mang ®ì ®å ®¹c. ë khu an toµn, mÆc dÇu xa ®Þch, nh­ng mçi lÇn chuyÓn ®Þa ®iÓm, ngoµi viÖc lµm l¸n tr¹i, B¸c ch¸u cßn ph¶i ®µo hÇm, hè. B¸c th­êng gióp ®ì c¸c chiÕn sÜ b¶o vÖ vÏ mÉu hÇm, c¸ch cÇm xÎng, ph¸ ®Êt ®¸, nÖn “chßng”... Ngay trong mçi nhµ, mçi l¸n B¸c ®Òu cho ®µo c«ng sù ®Ò phßng m¸y bay tËp kÝch bÊt ngê, c©y rõng ®æ xuèng. Cø mçi ngµy B¸c ®µo mét Ýt, sau giê lµm viÖc vµi ba buæi lµ xong. Ai muèn ®Õn gióp, B¸c ng¨n l¹i, kh«ng ®ång ý vµ nãi: - §©y lµ quyÒn lao ®éng cña B¸c. __________ * B¸c Hå víi chiÕn sÜ, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi, 2001, t. II, tr. 105. 89

Ch¹y nµo* §inh ®¨ng ®Þnh §i ®­êng víi B¸c Hå thËt lµ vui, v× ®­îc nghe nh÷ng chuyÖn l¹, nh÷ng lêi khuyªn b¶o nhÑ nhµng mµ bæ Ých. L¹i cã nh÷ng chuyÖn bÊt ngê thó vÞ. H«m Êy, B¸c cïng mÊy c¸n bé, chiÕn sÜ nghØ ®ªm l¹i ë mét c¸i l¸n bªn ®­êng. B¸c ch¸u cïng n»m quanh ®èng löa. S¸ng sím h«m sau, trêi rÐt, anh em ®Òu ng¹i, cø muèn n»m rèn thªm m·i. Nh­ng thÊy B¸c ®· dËy nªn kh«ng ai d¸m liÒu n÷a. Bªn ngoµi s­¬ng mï dµy ®Æc, h¬i l¹nh cña nói rõng to¶ ra buèt cãng ch©n tay, anh em ®Òu kh«ng muèn ®i sím. B¸c bÌn hái: - C¸c chó cã biÕt lµm thÕ nµo cho khái rÐt kh«ng? Mäi ng­êi ch­a biÕt tr¶ lêi ra sao th× B¸c nãi: - B©y giê ta mÆc ¸o vµo råi ch¹y thi, xem ai ch¹y nhanh vµ dai søc, nh­ vËy th× khái rÐt vµ tranh thñ ®­îc thêi gian. __________ * KÓ chuyÖn vÒ B¸c Hå, Nxb. NghÖ An, 2000, t. I, tr. 108. 90

... ThÕ råi, B¸c ®øng lªn tr­íc, h«: - Ch¹y nµo! MÊy B¸c ch¸u vui vÎ ch¹y µo ra, gÇn mét c©y sè th× B¸c v­ît lªn tr­íc. T«i r¸ng søc b¸m theo, ghi ®­îc mét “p«” ¶nh hiÕm cã. Ch¹y chõng bèn c©y sè, ai nÊy ®Òu thÊm mÖt, ng­êi nãng rùc lªn, B¸c ngõng ch¹y, b­íc thong th¶, nh×n anh em, t­¬i c­êi vµ b¾t ®Çu kÓ chuyÖn... 91

Quµ tÆng cña b¸c* §ång chÝ Trung vµ mét sè ®ång chÝ kh¸c kÓ Thuû xu©n ghi Mét buæi s¸ng mïa thu n¨m 1950, B¸c Hå ®i c«ng t¸c, võa qua väng g¸c ATK (An toµn khu), th× gÆp mét c« bÐ. C« võa ®i võa ng¾m nh×n c©y cèi, chim chãc. Tho¸ng thÊy mét cô giµ mÆc ¸o kaki vµng, kh¨n quµng bªn vai, c« s÷ng sê gi©y phót råi hÐt lªn: - B¸c! B¸c Hå! B¸c ®i gÇn l¹i, hái: - Ch¸u ®i ®©u mµ sím thÕ? C« g¸i nhanh nhÈu th­a: - Th­a B¸c, ch¸u bªn chó T« (BÝ danh cña ®ång chÝ Ph¹m V¨n §ång) sang ®­a c«ng v¨n ¹. B¸c l¹i hái: - Ch¸u ®i tõ mÊy giê s¸ng mµ ®Õn ®©y sím thÕ? __________ * B¸c Hå con ng­êi vµ phong c¸ch, Nxb. Lao ®éng, Hµ Néi, 1999, tr. 192-194. 92

- Th­a B¸c, tan s­¬ng lµ ch¸u ®i ngay ¹. B¸c ®éng viªn - Giái l¾m. ThÕ ®i liªn l¹c cã vui kh«ng? - D¹ vui l¾m. - ThÕ bªn Êy cã ¨n c¬m ®én kh«ng? - D¹, cã ¹, nh­ng c¸c anh thÊy ch¸u lµ con g¸i nªn dµnh cho ¨n c¬m... B¸c dÆn: - Tr­a nay ë ®©y ¨n c¬m råi h·y vÒ. Tr­a h«m Êy, b÷a c¬m g¹o ®á, t«m rim, canh rau muèng ®ùng trong èng b­¬ng nh­ng c« g¸i ¨n rÊt ngon lµnh. Chóng t«i b¶o c«: - Rau muèng B¸c trång ®Êy. Ýt l©u sau, c« liªn l¹c ®­îc chuyÓn sang V¨n phßng cña Phñ Chñ tÞch. Chóng t«i gäi c« lµ c« HiÒn, v× thËt sù lµ c« hiÒn tõ qu¸, mÆc dï tªn c« lµ §øc. HiÒn §øc. Cuèi n¨m, c¬ quan chän mét sè thanh niªn sang Trung Quèc häc. C« HiÒn còng cã trong danh s¸ch, nh­ng ý kh«ng muèn ®i. Mét h«m, B¸c cho gäi HiÒn, B¸c hái: - Ch¸u cã muèn c«ng t¸c tèt kh«ng? - Cã ¹. - Cã muèn phôc vô nh©n d©n ®­îc nhiÒu kh«ng? - Cã ¹. 93

- ThÕ th× ph¶i ®i häc. Häc tËp ®Ó hiÓu biÕt thªm, hiÓu biÕt nhiÒu. Cã hiÓu biÕt nhiÒu míi phôc vô nh©n d©n ®­îc nhiÒu, ®­îc tèt. B¸c ®­a cho c« HiÒn hép thuèc l¸ cña B¸c: - B¸c tÆng ch¸u c¸i hép nµy ®Ó ®ùng kim chØ. Ngoµi giê häc ph¶i häc thªu thïa, v¸ may. Con g¸i lµ ph¶i biÕt lµm c¸c viÖc ®ã... 94

Hai lo¹i bót, hai thêi kú* nguyÔn huy ®øc s­u tÇm Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, t¹i mét cuéc häp Héi ®ång ChÝnh phñ, mét c¸n bé cÊp cao thÊy B¸c cã mét hép xÕp ®Çy bót ®Æt trªn bµn, tß mß hái: - Th­a B¸c, B¸c cã nhiÒu bót qu¸. B¸c gËt ®Çu, nãi: - B¸c viÕt b¸o. Tßa so¹n tr¶ tiÒn nhuËn bót, mét th©n mét m×nh, ch¼ng tiªu g× nªn B¸c mua bót nµy. Ng­êi quay l¹i c¸c vÞ trong Héi ®ång: - H«m nay t«i xin tÆng c¸c cô, c¸c chó, mçi ng­êi mét c©y bót “Anh hïng”. Th¸ng 9 n¨m 1963, nh©n dÞp Quèc kh¸nh, còng trong mét phiªn häp Héi ®ång ChÝnh phñ, B¸c l¹i mang ®Õn mét hép bót. Ng­êi nãi: __________ * B¸c Hå con ng­êi vµ phong c¸ch, Nxb. Lao ®éng, Hµ Néi, 1999, tr. 164-165. 95

- H«m nay t«i xin tÆng c¸c vÞ, c¸c chó mçi ng­êi mét c©y bót ®Ó lµm viÖc. B¸c ®­a tËn tay tõng Bé tr­ëng, tõng Uû viªn. Mäi ng­êi nh×n lªn n¾p bót thÊy hµng ch÷ B¸c cho thuª kh¾c “Bót chèng quan liªu” - 2-9-1963. Kh«ng biÕt cho ®Õn nay cã cßn ai gi÷ ®­îc c©y bót “chèng quan liªu” mµ B¸c ®· tÆng c¸ch ®©y ®óng 36 n¨m? 96

B¸c quan t©m tíi chÞ em phô n÷ vµ c¸c ch¸u thiÕu nhi* D­¬ng thuý liªn kÓ ph¹m thÞ lai ghi Cuèi n¨m 1950, B¸c ®i dù lÔ tæng kÕt chiÕn dÞch Biªn giíi. T«i vµ chÞ LÞch ë nhµ trùc c¬ quan. Khi vÒ, B¸c kh«ng quªn göi cho chÞ LÞch vµ t«i mÊy chiÕc kÑo s«c«la, nãi lµ quµ chiÕn lîi phÈm sau chiÕn dÞch Biªn giíi. NhËn ®­îc quµ chóng t«i v« cïng xóc ®éng. B¸c bËn nhiÒu c«ng viÖc, mµ lu«n chu ®¸o, mét chót quµ nhá cña B¸c khiÕn chóng t«i nghÜ r»ng B¸c chó ý ®Õn viÖc lín, song kh«ng quªn nh÷ng viÖc nhá. Trong cuéc sèng, Ng­êi lóc nµo còng t×nh c¶m, chu ®¸o vµ tÕ nhÞ. ë gÇn chç B¸c cã c¸c ch¸u lµ con cña c¸c ®ång chÝ l·nh ®¹o kh¸c, nh­ c¸c con anh TrÇn Duy H­ng, anh Tr­êng Chinh... L©u l©u, vµo chñ nhËt B¸c l¹i cho ®ãn __________ * ChuyÖn kÓ cña nh÷ng ng­êi gióp viÖc B¸c Hå, Nxb. Th«ng tÊn, Hµ Néi, 2003, tr. 48-49. 97

c¸c ch¸u vµo chç B¸c. C¸c ch¸u ®Õn, B¸c b¶o t«i vµo tæ chøc cho c¸c ch¸u vui ch¬i. ChiÒu chñ nhËt c¸c ch¸u l¹i vÒ víi bè mÑ. Nhµ t«i kÓ l¹i r»ng: Mét h«m bµ Tr­êng Chinh ®Õn th¨m B¸c cã d¾t theo ch¸u bÐ. Ch¸u ë l¹i ch¬i víi B¸c rÊt vui. B¸c b¶o ch¸u: ë ®©y víi B¸c nhÐ, ch¸u bÐ vui vÎ nhËn lêi ngay. Nh­ng ®Õn chiÒu thÊy mÑ vÒ, ch¸u bÐ ch¹y theo. B¸c tiÔn ch¸u, n­íc m¾t r­ng r­ng. B¸c nãi: \"C¸i nghiÖp m×nh thÕ, kh«ng cã gia ®×nh\". ThÕ nh­ng B¸c l¹i b¶o bè trÝ cho c¸c gia ®×nh c¸n bé ë gÇn c¬ quan. 98