หนังสือเรียนภาษาเขมรถิ่นไทยแบบบูรณาการ เล่ม 2

ตระนมตญิ กยู ฺ /tranomtiɲkʊʊj/ ประมาณเท่าน้ีแหละ นา้ แพว 1 It is just around this size, Auntie หน่ึง อานิฮ กฺี เฮา เดฺิม Phaew. nɨŋ ʔaanih kɪɪ haw dʌʌm 6 เวยี เกอฺะ กปัวฮ็ หน่ึง อนั น้ีเขาเรียกตน้ อะไร? wiiə kʌʔ kapuəh Neung, how do people call this plant? มนั กส็ ูงเหมือนกนั 2 It is quite tall. เดฺิม ตระนมติญกยู ฺ 7 dʌʌm tranomtiɲkʊʊj เบอฺ ลออฺ เวยี เกอฺะ ลิก กบาล ตน้ ตระนมติญกยู bʌʌ laʔɒɒ wiiə kʌʔ lik kabaal It is called ‘tranomtiɲkʊʊj.’ ถา้ ตน้ สวยกส็ ูงท่วมหวั เลย 3 If it grows up well, it might be เวยี ลกั ษณะ เดฺิม ยางนา? taller than our head. wiiə laksanaʔ dʌʌm jaaŋnaa 8 บ่ ตน้ ของมนั เป็นอยา่ งไร? bɔɔ What does this plant look like? จริงเหรอ? 4 เวยี เดฺิม เวยี มนั ทม เต Really? wiiə dʌʌm wiiə man tʰom tee 9 จา ตน้ ไม่ใหญ่หรอก caa It is not big. ค่ะ 5 รวาง ปันแน็ฮ ปันแน็ฮ เฮย ไป แพว Yes. rwaaŋ pannɛh pannɛh həəj paj 89 pʰɛɛw

10 15 ดบ ตากาฮ ยฺงื เมียน จเรฺิน นฮั ? กฺี เทอ ทนำ� ยางนา? dop taakah jɤɤŋ miiən crʌʌn nah kɪɪ tʰəə tʰanam jaaŋnaa ป่ าตากาฮเรามีเยอะไหม? เขาเอาไปทำ� ยาอยา่ งไร? In the Takah forest, are there a lot What kind of drug do they make of them? it into? 11 16 เมียน จเรฺิน กเรือน็ เฮย กฺี ยวั โม ปซ็อม คเนีย ยวั รึฮ หนา miiən crʌʌn krɨən həəj kɪɪ juuə moo pasɔm kʰaniiə juuə rɨh naa มีเยอะเหมือนกนั เขาเอารากของมนั มาผสม There are quite a lot. They mix its root with... 12 มนั เซิว็ รัว ยาก บลา เต 17 ยวั โม ปซ็อม คเนีย ปี ร ยาง man səw ruuə jaak blaa tee juuə moo pasɔm kʰaniiə piir หาไม่ยากเท่าไร jaaŋ It is not difficult to find. เอามาผสม 2 อยา่ ง 13 They mix it with two things... ซเลอฺะ เวยี มเมฮ็ นฮั ? 18 slʌʔ wiiə mameh nah น็อง ใบของมนั มีขนไหม? nɔŋ Is its leaf hairy? กบั 14 With... เต ลลีญ เตอ tee laliiɲ təə ไม่ เรียบๆ No. It is smooth. 90

19 22 แตกตอก เพอฺะ ออย รซาย tɛɛktɔɔk pʰʌʔ ʔɔɔj rasaaj ตน้ แตกตอก ดื่มใหม้ นั คลายตวั With ‘tɛɛktɔɔk’ ... Drink it as a relaxant. 20 23 ยวั โม เพอฺะ แก รวมรึด จา juuə moo pʰʌʔ kɛɛ ruuəmrɨt caa เอามาดื่มแกป้ วดเม่ือย ค่ะ Drink it as a decoction to relieve Alright. pains and aches. 21 ยาง ยฺงื เทอ การ รวมรึด เกอฺะ ซงอร เพอฺะ น็อฮ jaaŋ jɤɤŋ tʰəə kaar ruuəmrɨt kʌʔ saŋɔɔr pʰʌʔ nɔh อยา่ งเราทำ� งานแลว้ ปวดเม่ือยกใ็ หต้ ม้ ดื่มยา น้ีนะ Like when we work hard and got pains and aches, we just drink this decoction. 91

5.52) ตลดั /talat/ ช่ือไทย มะกอกเกล้ือน/ หมากเหล่ียม ชื่อวงศ์ Burseraceae ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Canarium subulatum Guillaumin ประโยชน์ เมลด็ ในกินดิบได้ หรือนำ� ไปเป็นส่วนผสมชนิดหน่ึง ในการกวนขา้ วทิพย์ เฉพาะเทศกาลออกพรรษา 92

ตลดั /talat/ 5 ปะจนา เกอฺะ เดฺิม นา เกอฺะ ทม มนั ดอ็ ฺล 1 หน่ึง อานิฮ กฺี เฮา เดฺิม ตลดั เมนนฮั ? pacanaa kʌʔ dʌʌm naa kʌʔ tʰom man dɒl nɨŋ ʔaanih kɪɪ haw dʌʌn talat meennah บางตน้ กใ็ หญ่ไม่ถึง หน่ึง อนั น้ีเขาเรียกตน้ ตลดั ใช่ไหม? Some are smaller than this. Neung, do they call this one 6 ‘talat’? ซเลอฺะ เวยี จเรฺิน นฮั ? 2 slʌʔ wiiə crʌʌn nah จา นิฮ เฮย กฺี ทา เดฺิม ตลดั ใบของมนั เยอะไหม? caa nih həəj kɪɪ tʰaa dʌʌm talat Does it have a lot of leaves? ค่ะ น่ีแหละ เขาเรียกวา่ ตน้ ตลดั 7 Yes. They call it ‘talat’. จา ซเลอฺะ เวยี จเรฺิน เฮย 3 caa slʌʔ wiiə crʌʌn həəj เดฺิม เวยี ทม นฮั ? ค่ะ ใบของมนั เยอะเหมือนกนั dʌʌm wiiə tʰom nah Yes, it does. ตน้ ของมนั ใหญ่ไหม? 8 Is its stem big? ซมยั ปี ฺเดฺิม ยาง กฺี เมียน ตนั แร็ย น็อฮ 4 samajpɪɪdʌʌm jaaŋ kɪɪ miiən จา ปะจนา เกอฺะ ทม ราว ปันแน็ฮ tanrɛj nɔh caa pacanaa kʌʔ tʰom raaw สมยั ก่อนท่ีเขามีชา้ งน้นั pannɛh In the past, when people lived ค่ะ บางตน้ กใ็ หญ่ ประมาณน้ี with elephants... Yes, some are big. About this. 9 กฺี เกอฺะ โม กจั ซเลอฺะ ตลดั นิฮ เฮย เติว็ kɪɪ kʌʔ moo kac slʌʔ talat nih həəj təw 93

เขากม็ าตดั กิ่งใบตลดั น้ีแหละไป น่ีแหละผลของมนั They collected its branches... These are its fruits... 10 15 ตนั แร็ย เวยี ซี ดอ็ ฺล เวยี จฮั เติว็ ยวั เติว็ ปุฮ tanrɛj wiiə sii dɒl wiiə cah təw juuə təw puh (ให)้ ชา้ งมนั กิน เมื่อผลมนั แก่กเ็ อาไปผา่ To feed those elephants. When the fruits are mature, we cut it off... 11 ตอ็ ง เมจ ตูจ ตูจ จา 16 ปุฮ ตแร็ฮ tɔŋ meec tuuc tuuc caa puh trɛh ท้งั กิ่งเลก็ ๆ ค่ะ ผา่ ตรงน้ี All those small branches. Cut it right here... 12 เกอฺะ พแล เวยี นุฮ? 17 จะ เมียน กเรื็อบ คาง กน็อง เมียน kʌʔ pʰlɛɛ wiiə nuh miiən caʔ miiən krɨəp kʰaaŋ แลว้ ผลของมนั ล่ะ? kanɔŋ What about its fruit? มนั จะมีเมลด็ ขา้ งใน 13 The seeds inside. พแล เวยี 18 pʰlɛɛ wiiə ซจั คาง กน็อง ผลของมนั sac kʰaaŋ kanɔŋ Its fruit... เน้ือขา้ งใน 14 Underneath pulp. นิฮ พแล เวยี nih pʰlɛɛ wiiə 94

19 22 ปซ็อม คเนีย บาน ออย จเรฺิน ยวั พแล อานิฮ จกฺีล โกร ขา้ วทิพย์ pasɔm kʰaniiə baan ʔɔɔj crʌʌn juuə pʰlɛɛ ʔaanih cakɪɪl koor kʰaawtʰip (เมด็ กบั เน้ือ) ผสมกนั ใหไ้ ดเ้ ยอะ เอาผลน้ีมาแคะ เอาเมลด็ ไปกวนขา้ วทิพย์ Mix pulp and seeds well. Scoop out its seeds to cook 20 kʰaawtʰip. ยวั เติว็ โกร ขา้ วทิพย์ 23 juuə təw koor kʰaawtʰip จา เอาไปกวนขา้ วทิพย์ caa It can use to cook kʰaawtʰip. ค่ะ 21 Well. อ๋อ รเดิว็ แจญ็ ปซา น็อฮ ʔɔɔ radəw cɛɲ pasaa nɔh อ๋อ ตอนออกพรรษานะ Well, at the end of Buddhist Lent Day. 95

5.53) ตมูง /tamuuŋ/ ช่ือไทย สม้ โมง ช่ือวงศ์ Clusiaceae ช่ือวทิ ยาศาสตร์ Garcinia sp. ประโยชน์ สมุนไพร นำ� รากมาตม้ แกก้ ษยั เสน้ ส่วนยอดออ่ นใชท้ ำ� อาหาร เพ่มิ ความเปร้ียว เช่น ใส่ในตม้ ขาหมู 96

ตมูง /tamuuŋ/ 5 ชือ จงั แกฮ็ ชือ จงั กว็ ง ซงอร เพอฺะ 1 ไป แพว นิฮ เฮา ทา ซเดิย็ ? cʰɨɨ caŋkɛh cʰɨɨ caŋkuəŋ saŋɔɔr pʰʌʔ paj pʰɛɛw nih haw tʰaa sadəj แกป้ วดเอว ปวดเข่า ใชต้ ม้ ด่ืม นา้ แพว นี่เขาเรียกวา่ อะไร? To heal pains and aches on waist Auntie Phaew, how do they call or knees, boil and drink it as a this one? decoction. 2 6 เดฺิม ตมูง จอ็ ฮ ตรูย เวยี นุฮ dʌʌm tamuuŋ cɔh truuj wiiə nuh ตน้ ตมูง แลว้ ยอดของมนั ล่ะ? It is ‘tamuuŋ.’ And what about its young leaves? 3 ทนำ� เกฺิด ยวั เติว็ ปเรอฺ ยงั นา คลฮั 7 ตรูย เวยี ซงอร จฺืง จรูก จงญั นฮั tʰanum kʌʌt juuə təw prʌʌ jaŋnaa kʰlah truuj wiiə saŋɔɔr cɤɤŋ cruuk caŋaɲ nah เอาไปใชเ้ ป็นยาอยา่ งไรบา้ ง? ยอดของมนั เอามาตม้ ขาหมูอร่อยมาก How can they use it as medicine? You can use the young leaves as 4 ingredient for pork knuckle stew. ทนำ� เวยี ยวั รึฮ เวยี โม ซงอร แก ตไซ That is so good. tʰanum wiiə juuə rɨh wiiə moo 8 saŋɔɔr kɛɛ tasaj ซงอร ปเซิด็ พอฺง น็อฮ เอารากของมนั มาตม้ แกก้ ษยั saŋɔɔr pasət pʰɒɒŋ nɔh They boil its roots to drink as a ตม้ กบั เห็ดดว้ ยใช่ไหม? relaxant. Can it be boiled with mushrooms? 97

9 11 ฮะอือ เมน ซงอร ปเซิด็ พแล เวยี เกอฺะ ตุก ปน็อฮ ดำ� เกฺิด โกน โม ตฺีด บาน haʔɨɨ meen saŋɔɔr pasət pʰlɛɛ wiiə kʌʔ tuk panɔh dam ใช่แลว้ ตม้ เห็ด kʌʌt koon moo tɪɪt baan Yes, with mushrooms. ผลของมนั กเ็ กบ็ ไวเ้ พาะ ปลูกใหม่ไดอ้ ีก 10 We usually keep its fruits for new จอ็ ฮ พแล เวยี นุฮ planting. cɔh pʰlɛɛ wiiə nuh 12 ขยายพนั ธุ์ แลว้ ผลของมนั ล่ะ? kʰajaajpʰan And what about its fruit? ขยายพนั ธุ์ For planting. 98

5.54) ตราจ /traac/ ช่ือไทย เหียง ช่ือวงศ์ Dipterocarpaceae ช่ือวทิ ยาศาสตร์ - ประโยชน์ ใชส้ ่วนของยางลำ� ตน้ เป็นเช้ือไฟ หรือใชเ้ ป็นยาทา แกป้ วดฟัน ลำ� ตน้ ใชส้ ร้างบา้ น เฟอร์นิเจอร์ 99

ตราจ /traac/ 5 เกอฺะ น็อง กนั โลจ กดาม 1 ไป แพว อานิฮ กฺี เฮา ทา ซเดิย?็ kʌʔ nɔŋ kanlooc kadaam paj pʰɛɛw ʔaanih kɪɪ haw tʰaa กเ็ อาปูมาเผาใหเ้ ป็นข้ีเถา้ ผสมกบั ยางตราจ sadəj We burn crabs into ashes and นา้ แพว อนั น้ีเขาเรียกวา่ อะไร? mix them with the plant’s latex. Auntie Phaew, how they call this 6 one? ยวั โม เลียบ ทเมญ็ 2 juuə moo liiəp tʰamɛɲ เดฺิม ตราจ เอามาทาฟัน dʌʌm dʌʌmtraac Paste it over teeth. ตน้ ตราจ 7 This is ‘dʌʌmtraac.’ แก ชือ ทเมญ็ 3 kɛɛ cʰɨɨ tʰamɛɲ เกฺิด ทนำ� ยางนา? แกป้ วดฟัน kʌʌt tʰanam jaaŋnaa To treat toothache. มนั เป็นยาอยา่ งไร? 8 What drug can it be made into? เกอฺะ เทอ ยางนา ตฺีด? 4 kʌʔ tʰəə jaaŋnaa tɪɪt เบอฺ เบอฺ เบอฺ เกฺิด ทนำ� จอ็ ฮ ยวั เจือร็ เวยี แลว้ ทำ� อยา่ งไรไดอ้ ีก? bʌʌ bʌʌ bʌʌ kʌʌt tʰanam cɔh juuə cɨər wiiə What else can it be made? ถา้ เป็นยากเ็ จาะเอายางของมนั 9 เกอฺะ ประยอจ เวยี เกอฺะ เทอ ปเตียฮ็ If you want a kind of medicine, use its latex. kʌʔ prajɔɔc wiiə kʌʔ tʰəə patiəh 100 กป็ ระโยชนข์ องมนั กท็ ำ� บา้ น It can be used for house-building.

10 13 เดฺิม เวยี ทม เกอฺะ เทอ ปเตียฮ็ บาน ประยอจ เวยี ปันน็อฮ เฮย dʌʌm wiiə tʰom kʌʔ tʰəə prajɔɔc wiiə pannɔh həəj patiəh baan มนั กม็ ีประโยชนเ์ ท่าน้ีแหละ ตน้ ใหญ่กท็ ำ� บา้ นได้ That’s all for its use. The big log can also be used 14 for house-building. เทอ ปเตียฮ็ น็อง จอ็ ฮ เจือร็ เลียบ ทเมญ็ 11 tʰəə patiəh nɔŋ cɔh cɨər liiəp ยวั เติว็ อรั tʰamɛɲ juuə təw ʔar ทำ� บา้ นและเจาะเอายางของมนั ไปทาฟัน เอาไปเล่ือย For house-building and its latex paste for teeth. Saw it off. 15 12 จา เกอฺะ ซแน็ฮ ซเดิย็ ตฺีด? caa kʌʔ sanɛh sadəj tɪɪt ค่ะ แลว้ อะไรอีก? Well. And, anything else? 101

5.55) ตรฺีล /trɪɪl/ - ช่ือไทย Annonaceae ช่ือวงศ์ - ช่ือวทิ ยาศาสตร์ สมุนไพร รากนำ� มาตม้ ดื่มเป็นยากษยั เสน้ ประโยชน์ ผลสุกกินได้ มีรสเปร้ียวอมหวาน 102

ตรฺีล /trɪɪl/ บางตน้ เท่าขอ้ เทา้ กม็ ี 1 Some of them are as tall as our หน่ึง กฺี เฮา เดฺิม อย นิฮ นฮั ? ankle. nɨŋ kɪɪ haw dʌʌm ʔoj nih nah 6 เปิ ฺน็ กอฺ ได เกอฺะ ตา เมียน หน่ึง นี่เขาเรียกตน้ อะไรน่ี? pʌn kɒɒ daj kʌʔ taa miiən Neung, how do they call this plant? เท่าขอ้ มือกม็ ี 2 Some are about our wrist. นิฮ กฺี เฮา ทา เดฺิม ตรฺีล 7 nih kɪɪ haw tʰaa dʌʌm trɪɪl เดฺิม เวยี สี คเมา แจฮ็ แอญ? นี่เขาเรียกวา่ ตน้ ตรีล dʌʌm wiiə sii kʰamaw cɛh ʔɛɛɲ This plant is called ‘trɪɪl.’ ตน้ ของมนั สีดำ� อยา่ งน้ีเหรอ? 3 เดฺิม เวยี ทม นฮั ? Is its stem black? dʌʌm wiiə tʰom nah 8 จา แจฮ็ เฮย ตน้ ของมนั ใหญ่ไหม? caa cɛh həəj Is it big? ค่ะ (สีดำ� )อยา่ งน้ีแหละ 4 จา ทม กเรือน็ เฮย Yes, it is just like that. caa tʰom krɨən həəj 9 ปะจนา เดฺิม เวยี เวยี เติว็ เวอื ร็ ใหญ่พอสมควรค่ะ pacanaa dʌʌm wiiə wiiə təw It is quite big. wɨər 5 บางตน้ เถาของมนั เล้ือยไปพนั ปะจนา เกอฺะ เปิ ฺน็ กอฺ จฺืง เกอฺะ ตา เมียน Some of its vines climbs over… pacanaa kʌʔ pʌn kɒɒ cɤɤŋ kʌʔ taa miiən 103

10 15 เติว็ เวอื ร็ น็อง เดฺิม คลอ็ ง เมียน พแล เมนนฮั ? təw wɨər nɔŋ dʌʌm kʰlɔŋ miiən pʰlɛɛ mennah พนั ตน้ คลอ็ ง แลว้ มนั มีผลไหม? Over kʰlɔŋ tree. Does it have fruits? 11 16 เวยี เกอฺะ เลฺิง เติว็ กปัวฮ็ จา พแล เวยี เมียน เกฺิด จงั กอม wiiə kʌʔ lɤɤŋ təw kapuəh caa pʰlɛɛ wiiə miiən kʌʌt caŋkɔɔm มนั กเ็ ล้ือยข้ึนไปสูง มีค่ะ ผลของมนั เป็นพวง It climbs up quite high. Yes, it does. They come in a bunch. 12 ซเลอฺะ เวยี มเมฮ็ น็อฮ 17 พแล กแจย็ เวยี ซี คีว slʌʔ wiiə mameh nɔh pʰlɛɛ kacɛj wiiə sii kʰiiəw ใบของมนั เป็นขนนะ ผลอ่อนของมนั สีเขียว Does it have hairy leaves? The young fruit is green. 13 จา มเมฮ็ 18 เบอฺ ตุม เวยี ซี กฮอฺม รือ ซี ลฺืง caa mameh bʌʌ tum wiiə sii kahɒɒm rɨɨ sii ค่ะ ใบมนั เป็นขน lɤɤŋ Yes, it does. ถา้ สุกจะเป็นสีแดงหรือสีเหลือง 14 Its ripe one is red or yellow. ซกาจ ซกาจ 19 sakaac sakaac โฮบ บาน สาก ๆ hoop baan Quite rough. กินได้ 104 We can eat them.

20 24 เมียน รดชาด จอ็ ด แตจ็ แตจ็ ปเดฺิม นา แก อย เกอฺะ ปแอม kɛɛ ʔoj miiən rotcʰaat cɔt tɛc tɛc padʌʌm naa kʌʔ paʔɛɛm แกโ้ รคอะไร มีรสชาติฝาดเลก็ นอ้ ย แต่บางตน้ กห็ วาน What kind of disease does it heal? It tastes a little acidulous, but some are sweet. 25 แก ตไซ แดจ็ คเนีย เฮย จา 21 กฺี ปเรอฺ ทนำ� พอฺง แอญ? kɛɛ tasaj dɛc kʰaniiə həəj caa kɪɪ prʌʌ tʰanam pʰɒɒŋ ʔɛɛɲ แกก้ ษยั เสน้ เหมือนกนั ค่ะ เขาใชท้ ำ� ยาดว้ ยไหม? It treats muscle strains too. Do they use it as medicine? 26 อ๋อ จา 22 จา ยวั เติว็ ซงอร เพอฺะ ʔɔɔ caa caa juuə təw saŋɔɔr pʰʌʔ อ๋อ ค่ะ ค่ะ เอา (ตน้ ) ไปตม้ ดื่ม Well, alright. Yes, they boil its stem and drink it as a decoction. 23 ยวั เดฺิม เวยี นฮั เติว็ ซงอร เพอฺะ juuə dʌʌm wiiə nah təw saŋɔɔr pʰʌʔ เอาตน้ ของมนั ไปตม้ ด่ืม They boil its stem and drink it as a decoction. 105

5.56) ตลวั ะ /tluəʔ/ ช่ือไทย มะพอก ชื่อวงศ์ Chrysobalanaceae ชื่อวทิ ยาศาสตร์ - ประโยชน์ ผลสุกกินได้ รสชาติหวานหอม เป็นผลไมโ้ บราณ ตน้ ใชท้ ำ� พ้ืนกระดาน 106

ตลวั ะ /tluəʔ/ 5 พแล เกอฺะ จเรฺิน 1 ไป แพว นิฮ กฺี เฮา ทา อย? pʰlɛɛ kʌʔ crʌʌn paj pʰɛɛw nih kɪɪ haw tʰaa ʔoj ผลกเ็ ยอะ นา้ แพว น่ีเขาเรียกวา่ อะไร? With lots of fruits too. Auntie Phaew, how do they call 6 this one? จอ็ ฮ ยวั เติว็ เทอ อย บาน คลฮั ประยอจ 2 cɔh juuə təw tʰəə ʔoj baan เดฺิม ตลวั ะ kʰlah prajɔɔc dʌʌm tluəʔ แลว้ เอามนั ไปทำ� ประโยชนอ์ ะไรไดอ้ กี บา้ ง? ตน้ ตลวั ะ Is there any use of it? It is called ‘dʌʌm tluəʔ.’ 7 เดฺิม อา เดฺิม ทม ๆ อรั เทอ กดาร พนื บาน 3 เมนเตน เวยี ทม เปิ ฺน็นา? dʌʌm ʔaa dʌʌm tʰom tʰom ʔar tʰəə kadaar pʰɨɨn baan meenteen wiiə tʰom pʌnnaa ตน้ ใหญ่ ๆ กเ็ ล่ือยทำ� พ้ืนกระดานได้ จริง ๆ แลว้ มนั ใหญ่ขนาดไหน? They saw the mature one into How big is it actually? wood plank for house. 4 8 โอ้ เมนเตน เวยี ทม นา เดฺิม กเทียเรีย ทม พแล เวยี ʔoo meenteen wiiə tʰom naa pʰlɛɛ wiiə dʌʌm katʰiiəriiə tʰom ผลของมนั ท่ีจริงตน้ มนั ใหญ่แผก่ ่ิงกา้ นสาขาใหญ่ Its fruit... Oh, it is very big and spreads its branches widely. 9 ยฺงื ดบั ยวั ซจั คางกน็อง โม เทอ โบะจรัวะ บาน jɤɤŋ dap juuə sac kʰaaŋkanɔŋ moo tʰəə bocruəʔ baan 107

เราผา่ เอาเน้ือขา้ งในมาทำ� น้ำ� พริกได้ 13 แจญ็ ปซา We cut the pulp out to make a kind of chili paste. cɛɲ pasaa 10 ออกพรรษา เบอฺ รเดิว็ โกร คาวทิบ On the end of Buddhist Lent Day. bʌʌ radəw koor kʰaawtʰip 14 ถา้ ช่วงฤดูกวนขา้ วทิพย์ เกอฺะ ทนำ� อย มนั เมียน เต? When the season of making kʌʔ tʰanam ʔoj man miiən tee ‘kʰaawtʰip’ dessert comes… แลว้ ตน้ น้ีไม่มีสรรพคุณทางยาอะไรเหรอ? 11 ยฺงื รือ พแล เวยี ปซ็อม บาน จเรฺิน จเรฺิน Is there any medical use of this เกอฺะ ยวั จเกอฺะฮ ยวั กเรือบ็ เวยี ปุฮ plant? jɤɤŋ rɨɨ pʰlɛɛ wiiə pasɔm baan 15 crʌʌn crʌʌn kʌʔ juuə cakʌh เทอ มนั เกฺิด เต? krɨəp wiiə puh tʰəə man kʌʌt tee เราเกบ็ ผลของมนั ไดเ้ ยอะ ๆ กเ็ อามาผา่ แลว้ เคาะเอาเมลด็ ของมนั ออก ทำ� ไม่เป็นเหรอ? We collect its fruits and plug out Can’t you do that? their seeds. 16 12 เต มนั กฺืย เคิญ กฺี ปเรอฺ ยวั กเรือบ็ ยวั ซจั คางกน็อง เติว็ ปซ็อม โกร คาวทิบ tee man kɤɤj kəəɲ kɪɪ prʌʌ juuə krɨəp juuə sac kʰaaŋkanɔŋ ฉนั ไม่เคยเห็นใครเขาทำ� นะ təw pasɔm koor kʰaawtʰip I haven’t seen people make drug เอาเมลด็ และเน้ือขา้ งในไปผสมกวนขา้ วทพิ ย์ from this one. After plugging their seeds out, 17 we take those seeds to cook with อ๋อ จา rice in the ‘kʰaawtʰip’ ceremony. ʔɔɔ caa 108 ค่ะ Oh, yes.

5.57) ตเทาะ /tatʰɔʔ/ ช่ือไทย เอ้ืองหมายนา ชื่อวงศ์ Costaceae ช่ือวทิ ยาศาสตร์ Cheilocostus speciosus (J. Koenig) C. D. Specht ประโยชน์ ใชห้ วั มาตำ� แลว้ ปิ ดแผลแกพ้ ิษงู พษิ ตะขาบ ใชล้ ำ� ตน้ แช่น้ำ� กบั ใบตองสุก พกั แวน และเซาะเนียง ใหเ้ ดก็ อาบน้ำ� แกพ้ ิษไขห้ ดั 109

ตเทาะ /tatʰɔʔ/ juuə kabaal wiiə juuə kabaal wiiə mʌʌm wiiə moo boʔ liiəp 1 kɛɛ kaʔɛɛp kʰam ไป แพว นิฮ กฺี เฮา ทา เดฺิม ซเดิย็ ? เอาหวั ของมนั มาตำ� ทาแกต้ ะขาบกดั paj pʰɛɛw nih kɪɪ haw tʰaa dʌʌm sadəj Pound it into pieces and apply the paste over the centipede bite. นา้ แพว น่ีเขาเรียกวา่ ตน้ อะไร? 6 Auntie Phaew, how do they call แต เดฺิม เวยี กปัวฮ็ ปามาน ซเมอ จงั แกฮ็ this plant? tɛɛ dʌʌm wiiə kapuəh 2 paamaan saməə caŋkɛh เดฺิม ตเทาะ แต่ตน้ ของมนั สูงประมาณเอว dʌʌm tatʰɔʔ Its stem is around our waist. ตน้ ตเทาะ 7 It is ‘tatʰɔʔ.’ เวยี เมียน ปกา ปกา ซี ซอฺ 3 wiiə miiən pakaa pakaa sii sɒɒ กฺี ยวั โม เทอ อย? มนั มีดอกดว้ ย ดอกของมนั สีขาว kɪɪ juuə moo tʰəə ʔoj It also has flowers. They are white. เขาเอามาทำ� อะไร? 8 How do they use it? เมียน ปกา เมียน ซนิฮ เกฺิด กเรือบ็ ทเลียะ กเรือบ็ เติว็ เวยี เกอฺะ ดอฮ 4 ย้ี กฺี ยวั โม โบะ miiən pakaa miiən sanih kʌʌt krɨəp tʰaliəʔ krɨəp təw wiiə jii kɪɪ juuə moo boʔ kʌʔ dɔɔh เขาเอามาตำ� มีดอก มีเมลด็ พอเมลด็ ร่วงลงดิน มนั ก็ งอกข้ึนใหม่ Well, they pound it... It has flowers and seeds. When 5 the seeds fall over the ground, ยวั กบาล เวยี ยวั กบาล เมฺิม เวยี โม โบะ they grow up again. เลียบ แก กแอบ คำ� 110

9 We can eat its young leaf. ปเตียฮ็ ไป แพว เมียน Just dip it with chili paste. patiəh paj paew miiən 14 ซเราะ ซมยั ปี ฺเดฺิม ยะ มลวั ะ น็อฮ บา้ นนา้ แพวกม็ ี srɔʔ samajpɪɪdʌʌm jaʔ maluəʔ This plant also grows around nɔh Auntie Phaew’s house. หมู่บา้ นเราสมยั ก่อนหาผกั ยาก 10 จา น็อง ดบ เมียน นฮั ? In the past, it’s quite difficult to find vegetable in our village. caa nɔŋ dop miiən nah 15 ค่ะ แลว้ ในป่ ามีไหม? เกอฺะ แบฮ็ ซเลอฺะ นิฮ เฮย จรวั ะ เตวิ ็ ซแร นฮั Yes. Can it be found in the forest? kʌʔ bɛh slʌʔ nih həəj cruəʔ təw srɛɛ nah 11 ดบ เมียน กเ็ กบ็ ใบน้ีแหละเป็นผกั จิ้มเวลาไปนา dop miiən So we collected this leaf as a vegetable side dish to dip with ในป่ ากม็ ี chili paste when we went to the rice field. There are some in the forest. 12 เมียน ประยอจ ปันน็อฮ แอญ็ ? miiən prajɔɔc pannɔh ʔɛɲ มีประโยชนแ์ ค่น้ีใช่ไหม? Is that all for its use? 13 ซเลอฺะ เวยี กแจย็ จรัวะ บาน แดจ็ คเนีย slʌʔ wiiə kacɛj cruəʔ baan dɛc kʰaniiə ใบอ่อนของมนั เป็นผกั จิ้มไดเ้ หมือนกนั 111

5.58) ทเมญ็ ตแร็ยซบาด /tʰameɲtrɛjsabaat/ ชื่อไทย - ช่ือวงศ์ - ชื่อวทิ ยาศาสตร์ - ประโยชน์ สมุนไพร เอาราก 7 ชิ้น เป่ าแกเ้ ดก็ ร้องไหง้ อแง หรือนำ� ไปตม้ กินแกเ้ ดก็ ร้องงอแง หรือเอาราก ไปฝนกบั น้ำ� ใหเ้ ดก็ กิน แกโ้ รคซาง 112

ทเมญ็ ตแร็ยซบาด /tʰameɲtrɛjsabaat/ 5 น็อง ทมอ น็อง ตึก เนาะ 1 ไป แพว นิฮ กฺี เฮา ทา ซเดิย?็ nɔŋ tʰamɔɔ nɔŋ tɨk nɔʔ paj pʰɛɛw nih kɪɪ haw tʰaa sadəj กบั หินและน้ำ� นา้ แพว นี่เขาเรียกวา่ อะไร? With stone and water. Auntie Phaew, how do they call 6 this one? ดอ็ ฺฮ แก ตาน 2 dɒh kɛɛ taan ทเมญ็ ตแร็ยซบาด นิฮ นะ ถูแกโ้ รคซาง tʰameɲtrɛjsabaat nih naʔ We can use it to scrub the body นี่ตน้ ทเมญ็ ตแร็ยซบาด to treat child disease. This is ‘tʰameɲtrɛjsabaat.’ 7 มนฺึฮทม ตาน โกนกเมญ 3 อ๋อ เกฺิด ทนำ� ยางนา? manɤhtʰom taan koonkameeɲ ʔɔɔ kʌʌt tʰanam jaaŋnaa คนโตและซางเดก็ นอ้ ย อ๋อ มนั เป็นยาอยา่ งไร? For both adults and children. What kind of drug can this plant 8 be made into? น็อง เมือด็ 4 nɔŋ mɨət กฺี ยวั รึฮ เวยี เติว็ ดอ็ ฺฮ ทาในปาก kɪɪ juuə rɨh wiiə təw dɒh We use it to coat wound in เขาเอารากของมนั ไปฝน the mouth. They grind its roots. 9 น็อง เมือด็ จา nɔŋ mɨət caa ทาปากนะคะ Well, to coat wound in the mouth. 113

10 13 ยวั เติว็ เพอฺะ เนาะ? ปันแน็ฮ เฮย juuə təw pʰʌʔ nɔʔ pannɛh həəj เอาไปดื่มใช่ไหม? เท่าน้นั แหละ Can we drink it as a decoction, That’s all. too? 14 11 จา แก ทนำ� จา ๆ caa kɛɛ tʰanam caa caa ค่ะ เป็นยาแกโ้ รค ค่ะ ๆ Yes, a kind of medicine. Yes, you can. 15 12 จา ประยอจ ปันน็อฮ แอญ? caa prajɔɔc pannɔh ʔɛɛɲ ค่ะ มีประโยชนแ์ ค่น้ีใช่ไหม? Well. Is that all for its use? 114

5.59) เนียงจุม /niiəŋcum/ ชื่อไทย พลูชา้ ง ช่ือวงศ์ Araceae ช่ือวทิ ยาศาสตร์ Scindapsus officinalis (Roxb.) Schott ประโยชน์ เป็นไมป้ ระดบั 115

เนียงจุม /niiəŋcum/ 5 เบอฺ นิฮ ทม เจียง นิฮ ไป แพว 1 หน่ึง กฺี เฮา เวอื ร็ อย นิฮ นฮั ? bʌʌ nih tʰom ciiəŋ nih paj paew nɨŋ kɪɪ haw wɨər ʔoj nih nah ถา้ ใบมนั จะใหญ่กวา่ น้ีนา้ แพว หน่ึง เขาเรียกเถาอะไรน้ี? The leaf itself will be bigger than Neung, how do they call this this one, won’t it? vine? 6 2 ทม รวาง เปิ ฺน็ บาดได กฺี เฮา เวอื ร็ เนียงจุม tʰom rawaaŋ pʌn baatdaj kɪɪ haw wɨər niiəŋcum ใหญ่ขนาดฝ่ ามือ เขาเรียก เถาเนียงจุม It can be as big as my palm. People call it ‘niiəŋcum.’ 7 3 ลออฺ นฮั ซเลอฺะ ตตูจ แจฮ็ แอญ? laʔɒɒ nah slʌʔ tatucc cɛh ʔɛɛɲ สวยนะ ใบเลก็ ๆ แบบน้ีใช่ไหม? It’s beautiful. Its leaves are quite small like these ones aren’t they? 8 กฺี ดำ� ตุก เทอ ซเดิย?็ 4 อานิฮ กฺี ยวั คาง จอ็ ฺง โม ซเลอฺะ เวยี kɪɪ dam tuk tʰəə sadəj ʔaanih kɪɪ juuə kʰaaŋ cɒŋ moo เขาปลูกไวท้ ำ� อะไร? slʌʔ wiiə What do they grow this one for? นี่เขาเอาแต่ยอดของมนั มา 9 They take only the top part. กฺี ยวั ดำ� เกฺิด 116 kɪɪ juuə dam kʌʌt เขาเอามาปลูกเป็ น... They grow it for...

10 14 อา ไมป้ ระดบั จา เวยี เกอฺะ ʔaa maajpradap caa wiiə kʌʔ ไมป้ ระดบั ค่ะ มนั ก.็ .. Decoration. Yes, that’s it... 11 15 ตาม รบอฺง ตาม อย นฮั ดำ� เติว็ เวยี เกอฺะ จอ็ ฮ เฮย เวยี ร ลออฺ cɔh həəj taam rabɒɒŋ taam ʔoj nah dam təw wiiə kʌʔ wiiər laʔɒɒ อยา่ งน้นั แหละ ปลูกตามร้ัวอะไรกไ็ ด้ แลว้ มนั กจ็ ะเล้ือยไป Just like that. ตามน้นั สวยงาม 16 You can grow it near your fence. ออย เวยี รูม It’ll climb along the fence. Quite a sight. ʔɔɔj wiiə ruum 12 ใหม้ นั รวมกนั น็อง ปเตียฮ็ Let them grow together. nɔŋ patiəh ท่ีบา้ น At home... 13 ออย เวยี จุม กฺี เฮา เนียงจุม น็อฮ ʔɔɔj wiiə cum kɪɪ haw niiəŋcum nɔh ใหม้ นั มารวมกนั เขาถึงเรียก ตน้ เนียงจุม We grow them together like that. That’s why they call it ‘niiəŋcum.’ 117

5.60) ปะปเลยี /papliiə/ ชื่อไทย พลบั พลา/ ไมล้ าย ช่ือวงศ์ Malvaceae ช่ือวทิ ยาศาสตร์ Microcos paniculata L. ประโยชน์ ผลกินไดม้ ีรสเปร้ียวอมหวาน ผลแก่ เดก็ นำ� ไปทำ� ลกู กระสุนเลน่ ตน้ นำ� ไปตม้ กบั กระเทียม พริกไทย แกก้ ษยั ขบั ลม 118

ปะปเลยี /papliiə/ 5 กปัวฮ็ ลิก กบาล 1 หน่ึง กฺี เฮา เดฺิม ซเดิย็ ซเลอฺะ มเมฮ็ มเมฮ็ kapuəh rik kabaal nɨŋ kɪɪ haw dʌʌm sadəj slʌʔ สูงท่วมหวั mameh mameh It is taller than our head. หน่ึง เขาเรียกตน้ อะไร ใบเป็นขน ๆ ? 6 Neung, how do they call these ปันนา หนา hairy leaves? panna naa 2 เดฺิม ปะปเลีย บางตน้ dʌʌm papliiə Some of them. ตน้ ปะปเลีย 7 เทอ ออ็ ฮ บาน นฮั ? It’s ‘papliiə.’ tʰəə ʔɔh baan nah 3 เดฺิม เวยี ทม นฮั ? ใชเ้ ป็นไมฟ้ ื นไดไ้ หม? dʌʌm wiiə tʰom cah Can it be used to make firewood? ตน้ ของมนั ใหญ่ไหม? 8 บาน Is it a big plant? baan 4 เดฺิม เวยี ทม กเรือน็ เฮย จฮั ได้ dʌʌm wiiə tʰom krɨən həəj nah Yes, it can. ตน้ ของมนั กใ็ หญ่พอสมควรค่ะ 9 เวยี เมียน ปกา เมียน พแล นฮั ? Its stem is quite big. wiiə miiən pakaa miiən pʰlɛɛ nah มนั มีดอก มีผลไหม? Does it have flowers and fruits? 119

10 15 เมียน พแล เวยี เกอฺะ เทอ อย? miiən pʰlɛɛ wiiə kʌʔ tʰəə ʔoj มีสิ ผลมนั ก.็ .. ทำ� อะไรได?้ Yes, it does. For its fruit... How can it be used? 11 16 เบอฺ ตุม เติว็ เวยี เกอฺะ กฺี ยวั เติว็ เทอ กำ� พลวั ฮ็ bʌʌ tum təw wiiə kʌʔ kɪɪ juuə təw tʰəə kampʰluəh ถา้ สุกแลว้ ผลมนั ก.็ .. เขาเอาไปทำ� ปื นไมไ้ ผ่ (ของเล่น) If it ripens, it will... They use it to make bullets for a bamboo gun toy. 12 เมียน รสชาติ จู จู แอม แอม แตจ็ แตจ็ 17 อ๋อ ตอ็ ง กเมญ บญั กำ� พลวั ฮ็ miiən rotcʰaat cuu cuu ʔɛɛm ʔɛɛm tɛc tɛc ʔɔɔ tɔŋ kameɲ baɲ kampʰluəh มีรสชาติเปร้ียวๆ หวานๆ นิดหน่อย อ๋อ ที่เดก็ ๆ เล่นปื นไมไ้ ผ่ It tastes a bit sweet and sour. Well, those bamboo gun toys that children play with. 13 พแล กแจย็ นุฮ 18 เกฺิด กเรือบ็ pʰlɛɛ kacɛj nuh kʌʌt krɨəp นนั่ ผลอ่อน คลา้ ยเมด็ กระสุน That is the young one. It’s similar to bullet. 14 พแล จฮั 19 กำ� พลวั ฮ็ นฮั pʰlɛɛ cah kampʰluəh nah ผลแก่ ปื นไมไ้ ผน่ ะ Ripe one... With a bamboo gun toy, right? 120

20 ใชส้ ำ� หรับไล่ลม (ในทอ้ ง) จา นุฮ เฮย It treats stomach bloating. caa nuh həəj 25 ค่ะ นนั่ แหละ อืด ปัวฮ็ อืด อย แจฮ็ เกอฺะ Yes, that’s it. ʔɨɨt puəh ʔɨɨt ʔoj cɛh kʌʔ 21 ทอ้ งอืดอะไรอยา่ งน้นั เกอฺะ ทนำ� นุฮ When you have flatulence. kʌʔ tʰanam nuh 26 แลว้ ยาล่ะ ยวั เดฺิม นิฮ เฮย โม ซงอร เพอฺะ What about making medicine? juuə dʌʌm nih həəj moo saŋɔɔr pʰʌʔ 22 เทอ ทนำ� เอาตน้ น้ีแหละมาตม้ ด่ืม tʰəə tʰanam Take this plant to boil and drink it as a decoction. ทำ� ยาอะไร? 27 What kind of drug can it be บดั made into? bat 23 ทนำ� เวยี เกอฺะ ยวั เดฺิม เวยี โม ซงอร เพอฺะ จะไดห้ าย tʰanam wiiə kʌʔ juuə dʌʌm It will get better. wiiə moo saŋɔɔr pʰʌʔ ยาของมนั กเ็ อาตน้ ของมนั มาตม้ ด่ืม We take its stem to boil and drink it as a decoction. 24 แก แดญ็ คยอ็ ล kɛɛ dɛɲkʰajɔl 121

5.61) มเรียะ /mariəʔ/ - ช่ือไทย - ช่ือวงศ์ - ช่ือวทิ ยาศาสตร์ เป็นพืชมีพษิ ถา้ โดนจะเป็นผนื่ คนั ประโยชน์ 122

มเรียะ /mari əʔ/ 5 จอ็ ฮ ซเลอฺะ เงือบ็ นิฮ มนั อย เต? 1 ไป แพว นิฮ ซเลอฺะ ตมุ นิฮ กฺี เฮา ทา ซเลอฺะ cɔh slʌh ŋɨəp nih man ʔoj tee ซเดิย็ นิฮ? แลว้ ใบแหง้ น้ีไม่เป็นไรใช่ไหม? paj pʰɛɛw nih slʌʔ tum nih kɪɪ haw tʰaa slʌʔ sadəj nih And, is it alright with its dried leaf? นา้ แพว ใบไมส้ ุกน้ีเขาเรียกใบอะไร? 6 Auntie Phaew, how do they call แดล็ จบั นิฮ these dried leaves? dɛl cap nih 2 ซเลอฺะ มเรียะ ที่กำ� ลงั จบั น้ี slʌʔ mariəʔ The part I am holding… ใบมเรียะ 7 มนั อย เต เบอฺ เวยี เงือบ็ เฮย เวยี กรีม เฮย It is called ‘slʌʔ mariəʔ’ man ʔoj tee bʌʌ wiiə ŋɨəp həəj 3 wiiə kriim həəj กฺี มนั แดล็ ออย ยวั โม บีด เต ซเลอฺะ นิฮ ไม่เป็นไรหรอก มนั แหง้ แลว้ kɪɪ man dɛl ʔɔɔj juuə moo biit tee slʌʔ nih …is okay now. It dried out already. เขาไม่ใหเ้ อาใบน้ีมาใกล้ ๆ ตวั หรอก 8 ซเลอฺะ เวยี เบอฺ เวยี ร็วฮ เวยี เนิว็ เกฺิด ซี คฺีว People say we should not put this เนาะ? plant close to our body. slʌʔ wiiə bʌʌ wiiə ruəh wiiə 4 nəw kəət sii khɪɪw nɔʔ เดฺิม นิฮ ปึ ฮ ตูกฺ นฮั ถ้าใบที่มันยงั ไม่แห้ง มันก็เป็ นสีเขียว dʌʌm nih pɨh tʊʊk nah ใช่ไหม? ตน้ น้ีมีพิษเยอะมาก If it is not dried out, its colour is green, right? It is very poisonous. 123

9 13 จา จา เมียน ตา ตูกฺ caa caa miiən taa tʊʊk ค่ะ ค่ะ มีแต่โทษ Yes. Yes. 10 14 เดฺิร รุฮ เติว็ กรอม เดฺิม เวยี เบอฺ เนียะจญั เมียน ประยอจ อย นา อนั แตจ็ ? dʌʌr ruh təw krɔɔm dʌʌm wiiə miiən prajɔɔc ʔoj naa ʔantɛc bʌʌ niəʔcaɲ ไม่มีประโยชนอ์ ะไรสกั นิดเลยเหรอ? ถา้ เดินลอดใตต้ น้ มนั ถา้ ใครแพ้ Is there any use of it? If we walk through its bush, those who are allergic.... 15 เต เมียน ประยอจ เต 11 เกอฺะ เวยี เกอฺะ เฮฺิม กตูล ตาม คลูนฺ tee miiən prajɔɔc tee kʌʔ wiiə kʌʔ hʌʌm katuul ไม่ ไม่มีประโยชนอ์ ะไร taam kʰlʊʊn No, there are not. มนั กบ็ วมเป็นผนื่ ตามตวั 16 They can get swollen and rashes เดฺิม ร็วฮ ซตว็ ฮ ซมอฺฮ เวยี โม บีด on thier skin. dʌʌm ruəh satuəh samɒɒh wiiə 12 moo biit เมียน ตา ตูกฺ เนาะ? ตน้ ท่ียงั ไม่ตาย กะเทาะเปลือกของมนั มา miiən taa tʊʊk nɔh ใกล้ มีแต่โทษใช่ไหม? Those green ones. If its bark peels off and people are nearby... This plant has only bad side, right? 124

17 19 เวยี เกอฺะ เฮฺิม ตาม ได ตาม อย ปิ ญ มุก ปิ ญ เมียน ตา ตูกฺ มยาง ทางที่ดี เกอฺะ กไว เติว็ เมือด็ บีด เวยี wiiə kʌʔ hʌʌm tam daj tam ʔoj miiən taa tʊʊk majaaŋ piɲ muk piɲ mɨət tʰaaŋtʰiidii kʌʔ kwaj təw biit wiiə มนั กบ็ วมตามแขนเตม็ หนา้ เตม็ ปาก มีแต่โทษ ทางที่ดีกไ็ ม่ตอ้ งไปใกลม้ นั They can get swollen arms and faces. There is only bad side. We shouldn’t get close to it. 18 เมียน ตา ตูกฺ มยาง 20 ชงาย ๆ เลย กไว บีด เดฺิม นิฮ เดฺิม มเรียะ miiən taa tʊʊk majaaŋ saŋaaj saŋaaj ləəj kwaj biit มีแต่โทษอยา่ งเดียว dʌʌm nih dʌʌm mariəʔ There is only bad side. อยไู่ กล ๆ ไมต่ อ้ งเขา้ ใกลต้ น้ น้ีเลย ตน้ มเรียะ Stay away from this plant. Do not get close to it, this ‘dʌʌm mariəʔ.’ 125

5.62) รันเดญ็ /randeɲ/ ช่ือไทย - ชื่อวงศ์ - ชื่อวทิ ยาศาสตร์ - ประโยชน์ สมุนไพร ใชร้ ากเอามาตม้ กิน แกเ้ ลือดลมเดินไม่สะดวก แกส้ ลายไขมนั 126

รันเดญ็ /randeɲ/ 5 กปัว็ ฮ เวยี 1 หน่ึง นิฮ แอญ กฺี เฮา เดฺิม รันเดญ็ wiiə kapuəh nɨŋ nih ʔɛɛɲ kɪɪ haw dʌʌm แต่มนั สูง randeɲ But tall. น่ีใช่ไหมท่ีเขาเรียกตน้ รันเดญ็ ? 6 Neung, is it this one they call ซเลอฺะ ตตูจ เวญ เวญ แจฮ็ แอญ? ‘randeɲ’? slʌʔ tatuuc weeɲ weeɲ cɛh 2 ʔɛɛɲ จา นิฮ เฮย กฺี เฮา เดฺิม รันเดญ็ ใบของมนั เลก็ ๆ ยาว ๆ อยา่ งน้ีเหรอ? caa nih həəj kɪɪ haw dʌʌm randeɲ Is its leaf just small and long like ค่ะ นี่แหละที่เขาเรียกตน้ รันเดญ็ this? Yes, it’s the one they call 7 ‘randeɲ.’ จา แจฮ็ เฮย 3 caa cɛh həəj เดฺิม เวยี ทม บลา? ค่ะ อยา่ งน้ีแหละ dʌʌm wiiə tʰom blaa Yes, just like this one. ตน้ ของมนั ใหญ่ขนาดไหน? 8 How big is this plant? เวยี เมียน ปกา เมียน พแล นฮั ? 4 wiiə miiən pakaa miiən pʰlɛɛ nah เดฺิม เวยี มนั เซิว็ ทม บลา เต มนั มีดอกมีผลไหม? dʌʌm wiiə man səw tʰom blaa tee Does it have flowers and fruits? ตน้ ของมนั ไม่ค่อยใหญ่เท่าไรหรอก 9 เมียน It is not that big... miiən มีค่ะ Yes, it does. 127

10 15 เดฺิม เวยี สี น้ำ� ตาล น็อฮ แก พง ซแร็ย เนิวพ็ ลฺืง เกอฺะ ตาบาน dʌʌm wiiə sii naamtaan nɔh kɛɛ pʰoŋ sarɛj nəwpʰlɤɤŋ kʌʔ taabaan ตน้ ของมนั สีน้ำ� ตาลใช่ไหม? ใหพ้ วกผหู้ ญิงท่ีอยไู่ ฟกไ็ ด้ Is its stem brown? It is also for those women in the 11 confinement after childbirth. จา 16 caa เกฺิด ทนำ� กเดา ค่ะ kʌʌt tʰanam kadaw Yes. มนั เป็นยาร้อน 12 It is a ‘warm’ medicine. กฺี เทอ ทนำ� อย คลฮั ? 17 kɪɪ tʰəə tʰanam ʔoj kʰlah จูยฺ ออย เขาเอาไปทำ� ยาอะไร? cʊʊj ʔɔɔj How do they use it as medicine? ช่วยให้ 13 It helps… ทนำ� นุฮ 18 tʰanam nuh เชียม เวยี โฮร แจญ็ ออย ซรูลฺ คลูนฺ ยาเหรอ? cʰiiəm wiiə hoor cɛɲ ʔɔɔj srʊʊl kʰlʊʊn Making drug? เลือดไหลออกมาจะไดส้ บายตวั 14 ยวั รึฮ เวยี รึ เดฺิม เวยี ยวั โม ซงอร เพอฺะ ... release blood from the womb. It helps you feel better. juuə rɨh wiiə rɨʔ dʌʌm wiiə juuə moo saŋɔɔr pʰʌʔ 19 ออย เชียม เวยี แจญ็ ออย จเรฺิน ออย ชบั เอารากหรือตน้ ของมนั ไปตม้ ด่ืม ʔɔɔj cʰiiəm wiiə cɛɲ ʔɔɔj crʌʌn Boil its root and drink it as ʔɔɔj cʰap a decoction. 128

ใหเ้ ลือดมนั ออกเยอะแลว้ กเ็ ร็ว 22 เทอ ออย ยฺงื ลดไขมนั It releases blood, so we can get better quicker. tʰəə ʔɔɔj jɤɤŋ lotkʰajman 20 ช่วยลดไขมนั ในร่างกาย จา ชบั ซ็อฮ ชบั ซ็อฮ It helps burn fat in our body caa cʰapsɔh cʰapsɔh 23 ค่ะ ใหเ้ ลือดมนั หมดเร็วข้ึน บาน พอฺง Yes, it helps release blood baan pʰɒɒŋ from the womb. ไดเ้ หมือนกนั 21 ซแน็ฮเกอฺะ It can too. sanɛhkʌʔ 24 จา แลว้ ก็ caa Besides… ค่ะ Alright. 129

5.63) เวือร็ ซโบน /wɨər saboon/ ช่ือไทย - ช่ือวงศ์ Convolvulaceae ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Argyreia osyrensis (Roth) Choisy ประโยชน์ ใชร้ ากนำ� มาตม้ ใส่กระเทียม พริกไทย ดื่ม ใหม้ ดลูกเขา้ อู่เร็ว 130

เวือร็ ซโบน /wɨər saboon/ เอารากของมนั น้ี 1 Take its root here. หน่ึง กฺี เฮา เวอื ร็ อย? 6 nɨŋ kɪɪ haw wɨər ʔoj โม ซงอร เพอฺะ หน่ึง เขาเรียกเถาอะไร? moo saŋɔɔr pʰʌʔ Neung, how do they call this มาตม้ ดื่ม vine? Boil and drink it as a decoction. 2 นิฮ เฮย กฺี เฮา ทา เวอื ร็ ซโบน 7 ซำ� รับ โกน ซแร็ย เนิวพ็ เลฺิง nih həəj kɪɪ haw tʰaa wɨər saboon samrap koon srɛj nəwpʰlʌʌŋ น้ีเขาเรียกวา่ เถาซโบน สำ� หรับผหู้ ญิงที่อยไู่ ฟ They call it ‘saboon.’ For women in confinement after childbirth. 3 กฺี ปเรอฺ การ ยางนา? 8 ดะ ซงอร เลียย มเร็จ กติมซอฺ kɪɪ prʌʌ kaar jaaŋnaa daʔ saŋɔɔr liiəj marec เขาใชท้ ำ� อะไร? katimsɒɒ How do they use this plant? ตม้ ใส่กบั พริกไทยและกระเทียม 4 Boil it with black pepper and เวยี เกฺิด ทนำ� garlic. wiiə kʌʌt tʰanam 9 ยวั โม ซงอร เพอฺะ มนั เป็นยา juuə moo saŋɔɔr pʰʌʔ It is a kind of drug. เอามาตม้ ด่ืม 5 ยวั รึฮ เวยี นิฮ Boil and drink it as a decoction. juuə rɨh wiiə nih 131

10 14 ออย ซโบน ยฺงื กราบ รัว ยาก เตอ เวอื ร็ ซโบน นิฮ ไป แพว ʔɔɔj saboon jɤɤŋ kraap ruuə jaak təə wɨər saboon nih paj paew ใหม้ ดลูกของเราเขา้ อู่ เถาซโบนหายากนะ นา้ แพว To have our womb restored to normal position after giving The saboon vines are quite difficult birth. to find, Auntie Phaew. 11 ออย ชบั เนิว็ นฮั 15 ซเลอฺะ เวยี มฺือ มคาง คาง ปัวะ ʔɔɔj cʰap nəw nah slʌʔ wiiə mɤɤ makʰaaŋ kʰaaŋ ให้ (มดลูกเขา้ อู่) เร็ว puəʔ To have it quickly restored to ใบของมนั ตอ้ งสงั เกตทอ้ งใบ normal position. We need to look at its lower 12 blade here. ออย ซโบน เวยี ชบั กรฺีม ʔɔɔj saboon wiiə cʰap krɪɪm ใหม้ ดลูกแหง้ เร็ว To let it quickly dry. 13 แนฮ็ เวอื ร็ เวยี ดอฮ จเรฺิน นฮั เวยี เวยี ร จเรฺิน นฮั nɛh wɨər wiiə dɔɔh crʌʌn nah wiiə wiiər crʌʌn nah เถาของมนั ข้นึ เยอะไหม มนั เล้อื ยเยอะไหม? Does its vine grow a lot, those crawling on treetops? 132

5.64) อนั ตว็ งซอฺ /ʔantuəŋsɒɒ/ ชื่อไทย ปลาไหลเผอื ก ชื่อวงศ์ Simaroubaceae ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Eurycoma longifolia Jack ประโยชน์ ใชห้ วั มาตม้ กิน แกร้ ิดสีดวงทวาร (พืชชนิดน้ีหายาก ถา้ ขดุ หวั มาแลว้ จะตาย) 133

อนั ตว็ งซอฺ /ʔantuəŋ sɒɒ/ Dig it up to make drug for hemorrhoids. 1 ตา นิฮ กฺี เฮา ทา เดฺิม ซเดิย็ นิฮ ? 5 แก ปึ ฮ เกอฺะบาน รึฮโดง เกอฺะบาน taa nih kɪɪ haw dʌʌm sadəj nih kɛɛ pɨh kʌʔbaan rɨhdooŋ ตา น้ีเขาเรียกวา่ ตน้ อะไร? kʌʔbaan Grandpa, how do people call this แกพ้ ษิ กไ็ ด้ แกร้ ิดสีดวงกไ็ ด้ plant? To heal poison, to treat 2 hemorrhoids. อานิฮ กฺี เฮา เดฺิม อนั ตว็ งซอฺ 6 ʔaanih kɪɪ haw dʌʌm ʔantuəŋ เมียน อย ตฺีด ตา sɒɒ miiən ʔoj tɪɪt taa นี่เขาเรียกวา่ ตน้ อนั ตว็ งซอฺ มีอะไรอีกไหมตา? People call this plant ‘ʔantuəŋ sɒɒ.’ Is there something else, Grandpa? 3 7 อนั ตว็ งซอฺ นิฮ เมียน ประยอจ กฺี รัว ยวั จีจ เมียน อย ปเรอฺ ปันน็อฮ แอญ เบอฺเซิน็ เบอฺ กฺี ยวั เติว็ ดะ เลียย ʔantuəŋ sɒɒ nih miiən prajɔɔc kɪɪ ruuə juuə ciic miiən ʔoj prʌʌ pannɔh ʔɛɛɲ bʌʌsən bʌʌ kɪɪ juuə təw daʔ อนั ตว็ งซอฺน้ีมีประโยชน์ เขาหาขดุ ... liiəj ʔantuəŋ sɒɒ is useful, people dig ไม่มีอะไรหรอก แต่ถา้ จะเอาไปผสมกบั it up.. No, but people mix this plant 4 with… บาน เติว็ เทอ ทนำ� แก รึฮโดง 8 baan təw tʰəə tanam kɛɛ เดฺิม กลาบูก พอฺง เกอฺะบาน rɨhdooŋ dʌʌm klaabuuk pʰɒɒŋ kʌʔbaan ขดุ เอาไปทำ� ยาแกร้ ิดสีดวง 134

ตน้ กลาบูกดว้ ยกไ็ ด้ But I have not seen any tall ones. There are only short ones. It is ‘klaabuuk’ as well. difficult to find the tall ones now. 9 13 แน็ฮ อานิฮ เดฺิม เวยี ปันแน็ฮ แอญ ทม จอ็ ฮ เมฺิม เวยี ทม ปันนา? nɛh ʔaanih dʌʌm wiiə pannɛh cɔh mʌʌm wiiə tʰom pannaa ʔɛɛɲ tʰom แลว้ หวั ของมนั ใหญ่แค่ไหน? ตน้ ของมนั ใหญ่เท่าน้ีเองเหรอ? Is its root big? Is it only this tall? 14 10 เมฺมิ เวยี จงั วะ ปันนา เวยี เกอฺะ ทม ปันตแร็ฮ เดฺิม เวยี เมียน กปัวฮ็ คลฮั dʌʌm wiiə miiən kapuəh mʌʌm wiiə caŋwaʔ pannaa wiiə kʌʔ tʰom pantrɛh klah ตน้ ของมนั มีความสูง หวั ของมนั บางทีกใ็ หญ่ขนาดน้ี It is quite tall. Its root is just around this size. 11 กปัวฮ็ กเรือน็ เฮย เบอฺ เดฺิม เวยี ลออฺ 15 เปิ ฺน็ มฺีจฺืง เปิ ฺน็ ดอฺงจอฺบ kapuəh krɨən həəj bʌʌ dʌʌm wiiə laʔɒɒ pʌn mɪɪcɤɤŋ pʌn dɒɒŋcɒɒp กส็ ูงเหมือนกนั ถา้ ตน้ ของมนั สวย เท่าหวั แม่เทา้ เท่าดา้ มจอบ Quite tall if it grows up well. As big as a toe or a hoe’s handle. 12 16 แต กรอฺ เคิญ กปัวฮ็ เวยี รัว ญาก เดฺิม เวยี กฺี ยวั เมฺิม เวยี เติว็ เทอ ยงั นา เตียบ็ เกอฺะ รัว ญาก kɪɪ juuə mʌʌm wiiə təw tʰəə tɛɛ krɒɒ kʰəəɲ kapuəh wiiə jaŋnaa ruuə ɲaak dʌʌm wiiə tiəp kʌʔ ruuə ɲaak เอาหวั ของมนั ไปทำ� อะไร? แต่กไ็ ม่ค่อยเห็นตน้ สูง มีแต่ตน้ เต้ีย มนั ก็ What do they do with its roots? เลยหายาก 135

17 21 ยวั เติว็ ซงอร เกอฺะ สรรพคุณ เวยี เกอฺะ ปันน็อฮ เฮย นอ juuə təw saŋɔɔr kʌʔ sappʰakʰun wiiə kʌʔ pannɔh həəj nɔɔ เอาไปตม้ สรรพคุณของมนั มีแค่น้ีใช่ไหม? They boil it. Is that all for its use? 18 กดั ปร�ำปิ ล ปร�ำปิ ล เกอฺะ ซงอร 22 บาด kat prampil prampil kʌʔ saŋɔɔr baat ตดั เป็น 7 ชิ้นเอามาตม้ ครับ Chop it into seven pieces to boil. Yes. 19 ดะ จเรฺิน นฮั ปี ฺก กเร็ง เวยี จอฮ ปัวฮ็ 23 แก รึฮโดง daʔ crʌʌn nah pɪɪk kreŋ wiiə cɔɔh puəh kɛɛ rɨhdooŋ ถา้ ใส่มากเกินไป กลวั ทอ้ งเสีย แกร้ ิดสีดวง If we use it too much, we can get To treat hemorrhoids. diarrhea. 20 เพอฺะ จเรฺิน นฮั ปี ฺก กเร็ง จอฮ ปัวฮ็ pʰʌʔ crʌʌn nah pɪɪk kreŋ cɔɔh puəh ด่ืมมากเกินไป กก็ ลวั จะทอ้ งเสีย Drink it too much, you can get diarrhea. 136

5.65) อำ� ปรุมปแรปรอย /ʔamprʊm prɛɛprɔɔj/ ชื่อไทย หางเปี ย/ เกลด็ ปลาช่อน/ เกลด็ นิ่ม ช่ือวงศ์ Fabaceae ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Phyllodium sp. ประโยชน์ ใชร้ ากตม้ กบั กระเทียม พริกไทย ด่ืมแกก้ ษยั เสน้ หรือผหู้ ญิงอยไู่ ฟ 137

อำ� ปรุมฺ ปแรปรอย 4 ยวั เติว็ ทา ยี เมียน มฺี เมียน ชโมล กฺี ทา ยวั /ʔamprʊm prɛɛprɔɔj/ เติว็ ซงอร เพอฺะ เกฺิด ทนำ� แดจ็ คเนีย อาเจา 1 juuə təw tʰaa jii miiən mɪɪ miiən ตา นิฮ กฺี ทา เดฺิม ซเดิย็ cʰamool kɪɪ tʰaa juuə təw saŋɔɔr pʰʌʔ kʌʌt tʰanum dɛc kʰaniiə taa nih kɪɪ tʰaa dʌʌm sadəj ʔaacaw ตา น้ีเขาเรียกวา่ ตน้ อะไร? เขาวา่ มีตวั ผู้ ตวั เมีย เอามาตม้ เป็นยาได้ เหมือนกนั นะหลาน Grandpa, how do they call this plant? They said there are male and female ʔamprʊm prɛɛprɔɔj plants. 2 They both can be made into อานิฮ กฺี ทา เดฺิม อำ� ปรุมปแรปรอย medicine. ʔaanih kɪɪ tʰaa dʌʌm ʔamprʊm 5 prɛɛprɔɔj ทา เวยี มนั เซิว็ ซรูลฺ คมาด เกอฺะ เพอฺะ บาน พง นิฮ ทนำ� ตน้ น้ีเขาเรียกวา่ ตน้ อำ� ปรุมฺปแรปรอย They call it ‘ʔamprʊm prɛɛprɔɔj.’ tʰaa wiiə mansəw srʊʊl kʰamaat kʌʔ pʰʌʔ baan pʰoŋ 3 nih tʰanam มนฺึฮจัฮ โกนกเมญ ปี ฺเดฺิม กฺี เฮา ทา อำ� ปรุมฺปแรปรอย กฺี ยวั เติว็ เทอ ซเดิย็ ถา้ ไม่ค่อยสบาย ผมกก็ ินยาพวกน้ีแหละ manɤhcah koonkameen If I feel sick, I just take those pɪɪdʌʌm kɪɪ haw tʰaa ʔamprʊm plants. prɛɛprɔɔj kɪɪ juuə təw tʰəə sadəj 6 เมียน มฺี เมียน ชโมล คนแกส่ มยั กอ่ น เขาเรียกวา่ อำ� ปรุมปแรปรอย เขาไปทำ� อะไร miiən mɪɪ miiən cʰamool Old people in the past called it มีตวั เมีย มีตวั ผู้ ‘ʔamprʊm prɛɛprɔɔj’ What did they use it for? There are some kinds of female and male plants. 138