หนังสือเรียนภาษาเขมรถิ่นไทยแบบบูรณาการ เล่ม 2

ซวาย ปรฺี /swaaj prɪɪ/ 5 อรั เทอ กดาร พืน กดาร อย บาน 1 ไป แพว นิฮ กฺี เฮา เดฺิม ซเดิย?็ ʔar tʰəə kadaar pʰɨɨn kadaar ʔoj baan paj pʰɛɛw nih kɪɪ haw dʌʌm sadəj เลอื่ ยทำ� พน้ื กระดานไม้หรือกระดานอน่ื ๆ ได้ นา้ แพว น้ีเขาเรียกตน้ อะไร? They saw it to make wooden plank or boards. Auntie Phaew, how do they call this plant? 6 เกอฺะ เมียน ประยอจ อรั กดาร พนื ปันน็อฮ 2 แอญ? เดฺิม ซวาย ปรฺี kʌʔ miiən prajɔɔc ʔar kadaar dʌʌm swaajprɪɪ pʰɨɨn pannɔh ʔɛɛɲ ตน้ มะม่วงป่ า กม็ ีประโยชนแ์ ค่เล่ือยทำ� พ้ืนกระดาน เท่าน้นั เองหรอ? It is ‘dʌʌm swaajprɪɪ.’ Is that all for making wooden 3 plank? อ๋อ เดฺิม เวยี ทม เปิ็ฺนนา? 7 ʔɔɔ dʌʌm wiiə tʰom pʌnnaa ประยอจ เวีย เมียน พแล เวีย เมียน พแล โฮบ บาน อ๋อ ตน้ ของมนั ใหญ่ขนาดไหน? prajɔɔc wiiə miiən pʰlɛɛ wiiə Oh, how big is it? miiən pʰlɛɛ hoop baan 4 ประโยชน์ของมนั ก็ มนั มีผล ผลของมนั เดฺิม เวยี ทม เฮย ทม กินได้ dʌʌm wiiə tʰom həəj tʰom It is useful because it has fruits. We can eat them. ตน้ ของมนั ใหญ่มาก Its trunk is quite big 39

8 13 ทนำ� ? เซิน็ตว็ ฮ ยวั ซมอฺฮ เวยี tʰanam səntuəh juuə samɒɒh wiiə แลว้ ทำ� ยาล่ะ? กะเทาะเอาเปลือกของมนั What about making drug? Peel them off. 9 14 อือ ทนำ� ดะ เลียย ซเดิย?็ ʔɨɨ tʰanam daʔ liiəj sadəj ส่วนยาก.็ .. ผสมกบั อะไร? Well, for making drug... Mix with something? 10 15 ทนำ� ยวั เติว็ เทอ อย? จฺูย ปรับ โม เออ ดะ เลียย ซเดิย?็ tʰanam juuə təw tʰəə ʔoj cʊʊj prap moo ʔəə daʔ liiəj sadəj เอาไปทำ� ยาอะไรได?้ ช่วยบอกหน่อยสิวา่ ผสมอะไร? What kind of drug can it be made into? Can you please tell me what it can be mixed with? 11 ยวั ยางนา เกฺิด ทนำ� ? 16 ยวั สรรพคุณ นะ ซมอฺฮ เวยี เซิน็ตว็ ฮ ดะ juuə jaaŋnaa kʌʌt tʰanam เลียย ซเดิย็ จฺูย ปรับ คเนีย นะ ส่วนไหนของมนั ทำ� ยา? juuə sappʰakʰun naʔ samɒɒh wiiə səntuəh daʔ liiəj sadəj Which part of it can we take cʊʊj prap kʰaniiə naʔ to make drug? สรรพคุณของเปลือกมนั เป็นอยา่ งไร 12 กะเทาะแลว้ เอาไปผสมกบั อะไร ชว่ ยบอกทสี ิ ยวั ซมอฺฮ เวยี เนาะ ซมอฺฮ เวยี เฮย เนาะ What is the medical use of its juuə samɒɒh wiiə nɔʔ samɒɒh barks? After peeling them off, wiiə həəj nɔʔ what should I mix them with? Can you tell me? เอาเปลือกของมนั We take its bark. 40

17 20 ดะ น็อง ตึกบาย อ๋อ แก เฮฺิมกเบ daʔ nɔŋ tɨkbaaj ʔɔɔ kɛɛ hʌʌmkabee ผสมกบั น้ำ� ขา้ ว (ท่ีหุงเชด็ น้ำ� ) อ๋อ แกโ้ รคคางทูม We mix them with rice water... Well, it heals mumps. 18 21 ยวั เติว็ ดอ็ ฺฮ น็อง ตึกบาย เมียน ปันน็อฮ แอญ ทนำ� juuə təw dɒh nɔŋ tɨkbaaj miiən pannɔh ʔɛɛɲ tʰanam เอาไปฝนในน้ำ� ขา้ ว ใชเ้ ป็นยาไดแ้ ค่น้ีเหรอ? Grind them with rice water Is that all for its medical use? 19 22 แก อย? ปันน็อฮ เฮย แก เฮฺิมกเบ kɛɛ ʔoj pannɔh həəj kɛɛ hʌʌmkabee ใชแ้ กอ้ ะไร? เท่าน้นั แหละ แกโ้ รคคางทูม What can it heal? Yes, that’s all. Just to heal mumps. 41

5.40) ซ�ำเปื อร /sampɨɨər/ ชื่อไทย มะหาด ชื่อวงศ์ Moraceae ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Artocarpus lakoocha Roxb. ประโยชน์ เอาเปลือกไปตากแหง้ ใชก้ ินกบั หมากพลู ผลกินไดม้ ีรสหวานอมเปร้ียว 42

ซ�ำเปื อร /sampɨɨər/ 5 เปร้ียว หวาน ปแอม จู ๆ 1 ไป แพว นิฮ กฺี เฮา ทา อย? priiəw waan paʔɛɛm cuu cuu paj pʰɛɛw nih kɪɪ haw tʰaa ʔoj เปร้ียว ๆ หวาน ๆ นา้ แพว น้ีเขาเรียกวา่ อะไร? They are quite sour and sweet. Auntie Phaew, how they call this 6 one? เกอฺะ ยวั เทอ อย ตฺีด? 2 kʌʔ juuə tʰəə ʔoj tɪɪt เดฺิม ซำ� เปื อร แลว้ เอาไปทำ� อะไรอีก? dʌʌm sampɨɨər Anything else? ตน้ ซำ� เปื อร 7 It is ‘dʌʌm sampɨɨər.’ ทนำ� ? 3 tʰanam อ๋อ ประยอจ กฺี ยวั เทอ อย บาน? ยาล่ะ? ʔɔɔ prajɔɔc kɪɪ juuə tʰəə ʔoj baan What about drug? อ๋อ เขาเอาไปทำ� ประโยชนอ์ ะไรได?้ 8 ทนำ� ยวั ตรูยฺ เวยี Well, what can it be used? tʰanam juuə trʊʊj wiiə 4 ประยอจ เวยี พแล เวยี โฮบ บาน จงญั ทำ� ยากเ็ อายอดของมนั prajɔɔc wiiə pʰlɛɛ wiiə hoop To make drug, we take its young baan caŋaɲ leaves… ประโยชนข์ องมนั คือผลของมนั กินได้ 9 อร่อย น็อง ซเดิย็ หนอ เวยี ตรูย เวยี โม It’s useful. We can eat its fruits. nɔŋ sadəj nɔɔ wiiə trʊʊj wiiə moo They’re good. เอายอดของมนั กบั อะไรนะ Take its young leaves and… 43

10 Its log can be used to make pillars ตำ� เปี ย ซดอ็ ฮ โกนงา for house-building or other building. tampiiə sadɔh konŋaa 14 เดฺิม ทม ๆ เอามาเค้ียวแลว้ เป่ าเดก็ ทารก dʌʌm tʰom tʰom We chew and blow them over toddlers… ตน้ ใหญ่ ๆ 11 The big ones. เดก กนั ตรัฮ นะ 15 deek kantrah naʔ เวยี เกฺิด เดฺิม ทม เนาะ ท่ีนอนสะดุง้ นะ wiiə kʌʌt dʌʌm tʰom nɔʔ …who have a fitful sleep. มนั เป็นตน้ ใหญ่เหรอ 12 Well, its trunk is quite big. จอ็ ฮ เดฺิม เวยี เดฺิม ทม ๆ ยวั เทอ อย บาน นะ? 16 จา cɔh dʌʌm wiiə dʌʌm tʰom tʰom juuə tʰəə ʔoj baan naʔ caa แลว้ ตน้ ใหญ่ ๆ ของมนั เอาไปทำ� อะไรได้ ค่ะ ไหม? Yes. What about its big log? How could we use it? 17 พแล เกอฺะ โฮบ บาน จงญั ตฺีด 13 เดฺิม เวยี ทม ๆ ปเรอฺ การ เทอ ตระซอฺ pʰlɛɛ kʌʔ hoop baan caŋaɲ tɪɪt กตว็ ม ตระซอฺ อย บาน ผลของมนั กก็ ินได้ อร่อยดว้ ย dʌʌm wiiə tʰom tʰom prʌʌ kaar tʰəə trasɒɒ katuəm trasɒɒ ʔoj We can eat its fruits. They are really baan good too. ตน้ ของมนั ทำ� เสากระทอ่ ม หรือเสาอนื่ ๆ ได้ 44

18 ทนำ� ปันแน็ฮ แอญ tʰanam pannɛh ʔɛɛɲ ยาแค่น้ีเอง That’s all for its medical use. 19 ปันแน็ฮ แอญ เดญ็ ทนำ� เดญ็ ปันแน็ฮ เฮย pannɛh ʔɛɛɲ deɲ tʰanam deɲ pannɛh həəj เท่าน้นั แหละ รู้เท่าน้นั That’s all, that’s all I know. 20 อ๋อ จา ʔɔɔ caa ค่ะ Oh, well. 45

5.41) ซเดฺาะซดอร /sadɒʔsadɔɔr/ ชื่อไทย - ช่ือวงศ์ - ชื่อวทิ ยาศาสตร์ - ประโยชน์ กา้ นหรือรากหรือใบ ผสมหมาก พลู เค้ียว แลว้ นำ� มาเป่ าใหเ้ ดก็ เลก็ ที่ร้องงอแง ส่วนเปลือกฝนกบั น้ำ� นำ� มารักษาฝีแตกหรือแผลน้ำ� เหลือง 46

ซเดฺาะซดอร /sadɒʔsadɔɔr/ 5 กฺี เทอ อย คลฮั ? 1 หน่ึง อานิฮ กฺี เฮา ซเลอฺะ ซเดิย?็ kɪɪ tʰəə ʔoj kʰlah nɨŋ ʔaanih kɪɪ haw slʌʔ sadəj เขาเอาไปทำ� อะไรไดบ้ า้ ง? หน่ึง น่ีเขาเรียกใบอะไร? How do they use its leaves? Neung, how do they call these 6 leaves? ซเลอฺะ เวยี นิฮ เกฺิด ทนำ� เนอ หนา 2 slʌʔ wiiə nih kʌʌt tʰanam nəə ซเลอฺะ ซเดฺาะซดอร ไป แพว naa slʌʔ sadɒʔsadɔɔr paj paew ใบของมนั นี่กเ็ ป็นยานะ ใบซเดฺาะซดอร นา้ แพว Its leaves are also a kind of medicine. This is ‘sadɒʔsadɔɔr’, Auntie 7 Phaew. ยวั ซเลอฺะ เวยี นิฮ เติว็ ตำ� เปี ย เลียย ซรารึง 3 juuə slʌʔ wiiə nih təw tampiiə นิฮ แบฮ็ โม ตา ซเลอฺะ เวยี liiəj sraarɨŋ nih bɛh moo taa slʌʔ wiiə เอาใบของมนั น้ีไปเค้ียวกบั หมากแขง็ (หมากสุก) น่ีเกบ็ มาแค่ใบของมนั เหรอ? We chew its leaves with betel Do they collect only its leaves? nuts... 4 8 จา แบฮ็ โม ตา ซเลอฺะ ปรัวฮ็ เดฺิม เวยี ทม ซเดาะ โกนกเมญ caa bɛh moo taa slʌʔ pruəh sadɔʔ koonkameeɲ dʌʌm wiiə tʰom เป่ าเดก็ (เป่ าไดท้ ุกท่ี) ค่ะ เกบ็ มาแต่ใบของมนั เพราะตน้ ของมนั ใหญ่ … and blow them over the infant’s body. Yes. Only leaves because the trunk is quite big. 47

9 เอาไปฝนกบั น้ำ� ยวั เติว็ ซเดาะ โกนกเมญ กแมย็ ออย โกนกเมญ ยมุ …and grind some with water. juuə təw sadɔʔ koonkameeɲ 14 kamɛj ʔɔɔj koonkameeɲ jum ยวั โม รักษา แดล็ แน็ฮ เอาไปเป่ าเดก็ เพือ่ ไม่ใหเ้ ดก็ ร้องไห้ juuə moo raksaa dɛl nɛh We blow them to calm those เอามารักษาท่ีเป็ น... infants down from crying. We use them to heal... 10 เกฺิด ทนำ� 15 ปวง แบก kʌʌt tʰanam puuəŋ bɛɛk เป็ นยาค่ะ ฝีแตก, แผลน้ำ� เหลือง It is a drug. …the infected wounds of pock 11 or pustule. ซแน็ฮเกอฺะ ซมอฺฮ เวยี 16 sanɛhkʌʔ samɒɒh wiiə ซแน็ฮ รึฮ เวยี เกอฺะ ยวั เติว็ ซงอร เพอฺะ แลว้ กเ็ ปลือกของมนั ล่ะ sanɛh rɨh wiiə kʌʔ juuə təw saŋɔɔr pʰʌʔ What about its peel? แลว้ กเ็ อารากของมนั ไปตม้ ดื่ม 12 ยฺงื เติว็ จงั ยวั ซมอฺฮ We also take its root to boil and drink it as a decoction. jɤɤŋ təw caŋ juuə samɒh 17 เราไปถากเอาเปลือกของมนั แก โรก มะเร็ง We scrap its peel... kɛɛ rook mareŋ 13 รักษาโรคมะเร็ง ยวั เติว็ ดอ็ ฮ น็อง ตึก It could treat cancer. juuə təw dɔh nɔŋ tɨk 48

18 19 เมียน ทนำ� ประยอจ จเรฺิน ยาง เดฺิม จา ซเดฺาะซดอร นิฮ Caa miiən tʰanam prajɔɔc crʌʌn jaaŋ dʌʌm sadɒʔsadɔɔr nih จ่ะ มีประโยชนท์ ำ� ยาไดห้ ลายอยา่ ง Well. ตน้ ซเดฺาะซดอรน้ี This sadɒʔsadɔɔr has many medical uses. 49

5.42) ซเมา ตเซ็ด /samaw taset/ ชื่อไทย - ชื่อวงศ์ Cyperaceae ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Scleria sp. ประโยชน์ สมุนไพร ส่วนรากประมาณ 1 กำ� ตม้ กบั กระเทียม พริกไทย ตม้ กินน้ำ� แกข้ บั เลือด ขบั ลม ขบั น้ำ� คาวปลา 50

ซเมา ตเซ็ด /samaw taset/ 5 ประยอจ กฺี ยวั เติว็ เทอ อย บาน คลฮั ? 1 ไป แพว นิฮ กฺี เฮา ทา เดฺิม ซเมา อย? prajɔɔc kɪɪ juuə təw tʰəə ʔoj baan klah paj pʰɛɛw nih kɪɪ haw tʰaa dʌʌm samaw ʔoj มนั เอาไปทำ� ประโยชนอ์ ะไรไดบ้ า้ ง? นา้ แพว นี่เขาเรียกวา่ ตน้ หญา้ อะไร? How do they make use of it? Auntie Phaew, how do they call 6 this kind of grass? ประยอจ ยวั รึฮ เวยี เติว็ ซงอร เพอฺะ น็อง กติม มรฺิจ 2 ซเมา ตเซ็ด prajɔɔc juuə rɨh wiiə təw saŋɔɔr pʰʌʔ nɔŋ katim marɪc samaw taset เอารากของมนั ไปตม้ ดื่มกบั กระเทียมและ หญา้ ตเซ็ด พริกไทย It is called ‘samaw taset.’ Boil its roots with some garlic and pepper to drink it as a decoction. 3 อ๋อ เมจ เกอฺะ เวยี กรฺีม ยาง แจฮ็ ? 7 แก เชียม ʔɔɔ meec kʌʔ wiiə krɪɪm jaaŋ cɛh kɛɛ cʰiiəm อ๋อ ทำ� ไมมนั แหง้ อยา่ งน้ี? แกโ้ รคเลือด Oh, well, why is it dried like this? It can heal women after childbirth (it dissolves blood clots in the body). 4 เวยี แค ปรัง เวยี แค ปรัง เดฺิม เวยี ซเวด็ 8 แก เชียม ลฺืง ซมอง โกนซแร็ย เนิว็ พลฺืง wiiə kʰɛɛ praŋ wiiə kʰɛɛ praŋ เนิว็ อย เชียม เวยี กอฺก เกอฺะ เพอฺะ ซงอร dʌʌm wiiə swet แดญ็ หนา้ แลง้ ตน้ ของมนั กเ็ หี่ยว kɛɛ cʰiiəm lɤɤŋ samɔɔŋ koonsrɛj nəw pʰlɤɤŋ nəw ʔoj It’s now the dry season, so it dried out. 51

cʰiiəm wiiə kɒɒk kʌʔ pʰʌʔ cɔh slʌʔ wiiə jaaŋcɛh nuh saŋɔɔr dɛɲ miiən caʔar nah tee แกโ้ รคเลือดข้ึนสมอง ผหู้ ญิงที่กำ� ลงั อยไู่ ฟ แลว้ ใบของมนั คมไหม? เลือดมนั คง่ั กด็ ่ืมยาน้ีขบั เลือด And does it have a sharp leaf? It heals blood clots for women after childbirth. This drug helps 13 blood flow out. อานิฮ ตู เคิน็ เวยี นฮั 9 ʔaanih tuu kʰən wiiə nah จา เชียม อนั น้ีตน้ ของมนั caa cʰiiəm This part is its stem. ค่ะ แกโ้ รคเลือด 14 Well, it heals women with blood เบอฺ เดฺิม ซร็อฮ problem after childbirth. bʌʌ dʌʌm srɔh 10 ประยอจ ปันน็อฮ แอญ? ถา้ ตน้ สด prajɔɔc pannɔh ʔɛɛɲ If it is fresh... ประโยชนข์ องมนั มีเท่าน้นั ใช่ไหม? 15 คฺวี เวยี เกอฺะ เดฺิร เตวิ ็ ปัฮ เวยี จะ มดุ จอรั มดุ Is that all for its use? kʰɪɪw wiiə kʌʔ dʌʌr təw pah 11 wiiə caʔ mut caʔar mut จา ตน้ ของมนั เป็นสีเขียว ถา้ เดินไปเจอ caa คมของมนั กจ็ ะบาด ค่ะ Its stem is green. If you ever find it in the forest, its blade can cut you. Yes. 16 12 อานิฮ เงือบ็ เฮย เนิว็ ตา จอ็ ฮ ซเลอฺะ เวยี ยางแจฮ็ นุฮ เมียน จอรั นฮั เต? ʔaanih ŋɨəp həəj nəw taa 52 อนั น้ีตายแลว้ กย็ งั Is this one dead?

17 19 นอ เงือบ็ เฮย เนิว็ ตา จอรั เมียน ตอ็ ฺง ประยอจ เมียน ตอ็ ฺง โทด nɔɔ ŋɨəp həəj nəw taa caʔar miiən tɒŋ prajɔɔc miiən tɒŋ tʰoot (ขนาดตน้ ) ตายแลว้ กย็ งั คม มีท้งั ประโยชนแ์ ละโทษเลยนะ It’s dead but still sharp. It is useful but can hurt us. 18 20 เบอฺ เดฺิม ซร็อฮ พอฺง เติว็ บีด มนั บาน เต จา bʌʌ dʌʌm srɔh pʰɒɒŋ təw biit caa man baan tee ค่ะ ถา้ ตน้ ของมนั ยงั สด เขา้ ใกลไ้ ม่ไดเ้ ลย Yes. If it is still green, we cannot get close to it. 53

5.43) ซเมา ปเร็จ /samaw prec/ ชื่อไทย หญา้ เพก็ ช่ือวงศ์ Poaceae ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Vietnamosasa pusilla (A.Chev.& A.Camus) T.Q. Nguyen ประโยชน ์ ใชร้ ากซเมา ปเร็จ รวมกบั แก่นของตน้ ยอ แก่นของตน้ มเมียง็ ใส่กระเทียม พริกไทย นำ� มาตม้ รวมกนั กินน้ำ� แกก้ ษยั เสน้ ปวดเม่ือยตามตวั 54

ซเมาปเร็จ /samaw prec/ 5 ตรูยฺ กแจย็ เกอฺะ ยวั ออย กฺู กแบย็ โฮบ เกอฺะ 1 ตา บาน หน่ึง อานิฮ กฺี เฮา เดฺิม ซเมา อย trʊʊj kacɛj kʌʔ juuə ʔɔɔj kʊʊ nɨŋ ʔaanih kɪɪ haw dʌʌm kabɛj hoop kʌʔ taabaan samaw ʔoj ยอดอ่อนของมนั กใ็ หว้ วั ควายกินได้ หน่ึง น่ีเขาเรียกตน้ หญา้ อะไร? Its young leaf is good for feeding Neung, how do they call this cattle. grass? 6 2 คเวยี ล ตาม ดบ เวยี เกอฺะ เติว็ ซี น็อฮ นิฮ กฺี ทา ซเมาปเร็จ kʰwiiəl taam dop wiiə kʌʔ təw nih kɪɪ tʰaa samaw prec sii nɔh น่ีเขาเรียกหญา้ ปเร็จ พามนั เล้ียงในป่ ามนั กไ็ ปกินนะ People call it ‘prec.’ When we take cattle into the forest, they like to eat those. 3 นิฮ กฺี ยวั เติว็ เทอ อย บาน ยางนา ประยอจ 7 ซแน็ฮเกอฺะ รึฮ เวยี เกอฺะ ยวั เติว็ ซงอร nih kɪɪ juuə təw tʰəə ʔoj baan เกฺิด ทนำ� เพอฺะ jaaŋnaa prajɔɔc sanɛhkʌʔ rɨh wiiə kʌʔ juuə təw น่ีเขาเอาไปทำ� ประโยชนอ์ ะไรไดบ้ า้ ง? saŋɔɔr kʌʌt tʰanam pʰʌʔ How do they use this one? ทีน้ีกร็ ากของมนั เอาไปตม้ ด่ืมเป็นยาได้ 4 Then, we can use the root to boil ประยอจ เวยี เกอฺะ เมียน จเรฺิน จา into a decoction. prajɔɔc wiiə kʌʔ miiən crʌʌn 8 caa ทนำ� ตไซ แดจ็ ตา คเนีย นุฮ เฮย ประโยชนข์ องมนั กม็ ีเยอะค่ะ tʰanam tasai dɛc taa kʰaniiə nuh həəj We can use it in many ways. ยาแกก้ ษยั เสน้ เหมือนกนั It is a relaxant too. 55

9 เป็นยาแกก้ ษยั ยวั โม ปซ็อม คเนีย จเรฺิน As a relaxant. juuə moo pasɔm kʰaniiə crʌʌn 14 เอามาผสมกนั หลายอยา่ ง เบอฺ รเดิว็ กฺี ออจ ดบ เวยี เลือฮ็ ทแมย็ Mix it with other things. bʌʌ radəw kɪɪ ʔɔɔc dop wiiə lɨəh tʰamɛj 10 เดฺิม ญวั ปรฺี มญั ถา้ ถึงฤดูเผาป่ า มนั กจ็ ะผลิใบอ่อน dʌʌm ɲuuəprɪɪ maɲ After they burn dried leaves and twigs in the forest, it will bud. ตน้ ยอป่ าเม่ือก้ี 15 Mix it with ‘ɲuuəprɪɪ’ that I just เลือฮ็ โม เกอฺะ ลมวม ซเมา กฺู กแบย็ น็อฮ mentioned. lɨəh moo kʌʔ lamuuəm samaw 11 kʊʊ kabɛj nɔh เกอฺะ เดฺิม มเมียง็ ยวั โม ปซ็อม คเนีย บาน เกอฺะ แตกใบอ่อนมากเ็ ป็นหญา้ ววั หญา้ ควายพอดี kʌʔ dʌʌm mamieŋ juuə moo Young leaves bud out just in pasɔm kʰaniiə baan kʌʔ time to feed cattle. แลว้ กต็ น้ มเมียง็ เอามาผสมกนั 16 คเวยี ล ตาม ดบ And then. Also mix it with ‘mamieŋ’. kʰwiiəl taam dop 12 ไล่ววั ควายไปเล้ียงในป่ า ยวั โม ซงอร เพอฺะ We take cattle to the forest, so juuə moo saŋɔɔr pʰʌʔ they can eat it. แลว้ กเ็ อามาตม้ ด่ืม 17 แต เดฺิม เวยี มนั เซิว็ กปัวฮ็ บลา เต Then, drink it as a decoction. tɛɛ dʌʌm wiiə mansəw kapuəh 13 blaa tee เกฺิด ทนำ� ตไซ แต่ตน้ ของมนั ไม่ค่อยสูงเท่าไร kʌʌt tʰanam tasaj But this one is not very tall. 56

18 เดฺิม เวยี รวาง ปันแน็ฮ เฮย ลออฺ ที่สุด dʌʌm wiiə rawaaŋ pannɛh həəj laʔɒɒ tʰiisut ตน้ ของมนั สูงประมาณน้ี สวยที่สุด It’s best if the plant grows well and tall like this. 57

5.44) ซเมา ปัวะ /samaw puəʔ/ ชื่อไทย หญา้ รีแพร์/ หญา้ เหนียวหมา ชื่อวงศ์ Poaceae ช่ือวทิ ยาศาสตร์ Centotheca lappacea (L.) Desv. ประโยชน์ สมนุ ไพร ใชล้ ำ� ตน้ ตดั มา 7 ชิน้ เค้ยี วรวมกบั หมาก (กอ่ นแปรงฟัน) เป่ าแกเ้ คลด็ ขดั ยอก และยงั เอารากมาตม้ กบั กระเทียม พริกไทย กินน้ำ� เพ่ือกระชบั มดลูก 58

ซเมา ปัวะ /samaw puəʔ/ แกอ้ ยไู่ ฟ 1 For women’s confinement after ไป แพว อานิฮ กฺี เฮา ทา เดฺิม ซเมา อย? childbirth. paj pʰɛɛw ʔaanih kɪɪ haw tʰaa 6 dʌʌm samaw ʔoj โพง ซแร็ย เนิวพ็ ลฺืง ยวั เติว็ ซงอร เพอฺะ นา้ แพว อนั น้ีเขาเรียกวา่ ตน้ หญา้ อะไร? pʰooŋ sarɛj nəwpʰlɤɤŋ juuə təw saŋɔɔr pʰʌʔ Auntie Phaew, how do they call this grass? พวกผหู้ ญิงที่กำ� ลงั อยไู่ ฟเอาไปตม้ ดื่ม 2 Those women in confinement ซเมาปัวะ after childbirth can drink it. samawpuəʔ 7 โพง ซแร็ย ยฺงื เนิวพ็ ลฺืง นุฮ เฮย หญา้ รีแพร์ pʰooŋ sarɛj jɤɤŋ nəwpʰlɤɤŋ They call it ‘samawpuəʔ.’ nuh həəj 3 พวกผหู้ ญิงเราท่ีอยไู่ ฟนน่ั แหละ กฺี ประยอจ เทอ อย บาน คลฮั ? Yes, for those of us who just kɪɪ prajɔɔc tʰəə ʔoj baan kʰlah give birth. เอาไปทำ� ประโยชนอ์ ะไรไดบ้ า้ ง? 8 เวยี ดอฮ ตาม รบอฺง ตาม ปเตียฮ็ ยฺงื เกอฺะ How do they use it? จเรฺิน 4 wiiə dɔh taam rabɒɒŋ taam ย้ี กฺืย ลือ กฺี ทา ซงอร เพอฺะ patiəh jɤɤŋ kʌʔ crʌʌn jii kɤɤj lɨɨ kɪɪ tʰaa saŋɔɔr pʰʌʔ มนั ข้ึนตามร้ัวบา้ นเรากเ็ ยอะ เคยไดย้ นิ เขาวา่ มนั เอาไปตม้ ด่ืมได้ A lot of them grow and climb on our fences. I heard that they boil and drink it. 59 5 แก เนิวพ็ ลฺืง kɛɛ nəwpʰlɤɤŋ

9 11 แก อย พอฺง? เดญ็ ตา ซงอร เนิวพ็ ลฺืง แก มนฺึฮ เนิว็ โกน ซแร็ย เนิวพ็ ลฺืง โกนงา kɛɛ ʔoj pʰɒɒŋ deɲ taa saŋɔɔr nəwpʰlɤɤŋ แกอ้ ะไรอีก? kɛɛ manɤh nəw koonsrɛj nəwpʰlɤɤŋ koonŋaa Can it be used for something else? รู้แต่ตม้ สำ� หรับผหู้ ญิงที่กำ� ลงั อยไู่ ฟ 10 I only know that it can be used เอ เดญ็ เติว็ ปันน็อฮ เฮย for women’s confinement after ʔee deɲ təw pannɔh həəj childbirth. เอ ฉนั รู้เท่าน้นั แหละ Well... that’s all I know. 60

5.45) ซมอล บาย /samɔɔl baaj/ ช่ือไทย หมีเหมน็ ชื่อวงศ์ Lauraceae ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Litsea glutinosa (Lour.) C. B. Rob. ประโยชน์ ใชใ้ บสดห่อขา้ วร้อน ทำ� เหมือนกรวยแลว้ นำ� มาเป่ าตา แกต้ อ้ กระจก ส่วนรากนำ� ไปฝนกบั น้ำ� ใหเ้ ดก็ ด่ืม แกท้ อ้ งอืด ไม่สบายทอ้ ง 61

ซมอล บาย /samɔɔl baaj/ มีดอกอีก สะพรั่ง 1 It has blooming flowers. ตา นิฮ อา กฺี เฮา ซเดิย็ นิฮ ตา เฮา เดฺิม อย 6 taa nih ʔaa kɪɪ haw sadəj nih กฺี เทอ ทนำ� อย คลฮั taa haw dʌʌm ʔoj kɪɪ tʰəə tʰanam ʔoj kʰlah ตา น้ีเขาเรียกอะไร เรียกตน้ อะไร เขาใชท้ ำ� ยาอะไรบา้ ง? Grandpa, how do they call this plant? What drug can this one be made into? 2 นิฮ กฺี เฮา เดฺิม ซมอลบาย 7 ทนำ� กฺี จฮั อาคลฮั กฺี เกอฺะ ยวั เติว็ ชลี nih kɪɪ haw samɔɔlbaaj tʰanam kɪɪ cah ʔaakʰlah kɪɪ kʌʔ น่ีเขาเรียกตน้ ซมอลบาย juuə təw cʰalii This is called ‘samɔɔlbaaj’ ยาที่คนแก่บางคนเขาเอาไปขย้ี 3 A kind of drug that some old จฮั กฺี เฮา ซมอลบาย people used it to scrub…. cah kɪɪ haw samɔɔlbaaj 8 กฺี เทอ ซเดิย็ ตฺีด ยวั โม ตาม จฺือ มนั เดญ็ คนแก่เขาเรียกซมอลบาย ทา กฺี เทอ อย เต ปี ฺเดฺิม Old people called it ‘samɔɔlbaaj.’ kɪɪ tʰəə sadəj tɪɪt juuə moo cɤɤ man deɲ tʰaa kɪɪ tʰəə ʔoj tee 4 pɪɪdʌʌm นิฮ เวยี เมียน เขาทำ� อะไรไม่รู้ ตามความเชื่อ สมยั ก่อน nih wiiə miiən ไม่รู้เขาเอามาทำ� อะไร นี่มนั มี...? I don’t know what kind of drug is that. According to their belief This one has.. in the past. 5 เมียน ปกา ตฺีด ปปรุงปเปรียด miiən pakaa tɪɪt papruŋpapriiət 62

9 Soon its fruits will become more ลือ กฺี ปรับ round. lɨɨ kɪɪ prap 14 ตุม คเมา คเมา ไดย้ นิ เขาบอก tum kʰamaw kʰamaw I just heard that from them. ผลสุกจะเป็นสีดำ� ๆ 10 จอ็ ฮ อานิฮ ซเดิย็ เวยี พแล รึ ปกา Its ripe fruits are black. cɔh ʔaanih sadəj wiiə pʰlɛɛ rɨʔ 15 pakaa ตเรฺิว็ ทนำ� กฺี ดอฺฮ ยวั ตุก เพอฺะ แลว้ อนั น้ีคืออะไร ผลหรือดอกคะ? trəw tʰanam kɪɪ dɒɒh juuə tuk pʰʌʔ What is this part, fruit or flower? เอาไปฝนทำ� ยาไวด้ ่ืม 11 พแล They grind it to make a decoction. pʰlɛɛ 16 ยวั เติว็ ดอฺฮ แจฮ็ ผล juuə təw dɒɒh cɛh Fruit. เอาไปฝนใช่ไหม? 12 พแล เวยี ยงั แจฮ็ แอญ Grind it, right? pʰlɛɛ wiiə jaŋcɛh ʔɛɛɲ 17 ดอฺฮ ผลของมนั เป็นอยา่ งน้ีเหรอคะ? dɒɒh Well, its fruit looks like this? เอาไปฝน 13 พแล เวยี ดอ็ ฺล นิฮ เติว็ พแล กดล เจียง นิฮ Yes. Grind it. pʰlɛɛ wiiə dɒl nih təw pʰlɛɛ kadol ciiəŋ nih ต่อไปผลของมนั จะกลมกวา่ น้ี 63

18 23 ยวั ซวน นา เวยี เติว็ ดอฺฮ จีจ ยวั ตา รึฮ เวยี แอญ juuə suuən naa wiiə təw dɒɒh ciic juuətaa rɨh wiiə ʔɛɛɲ เอาส่วนไหนไปฝน? ขดุ เอาแต่รากของมนั ใช่ไหม? Which part can we use to grind? Dig up its roots, right? 19 24 ยวั รึฮ เวยี จีจ ยวั ตา รึฮ เวยี บาน อนั แตจ็ juuə rɨh wiiə ciic juuətaa rɨh wiiə ʔantɛc เอารากของมนั ขดุ เอารากของมนั แค่นิดหน่อย We use the roots. Yes, dig up some of them. 20 25 จอ็ ฮ เวยี เดฺิม กปัวฮ็ บลา จีจ โม เกอฺะ ดอฺฮ ดอฺฮ เพอฺะ cɔh wiiə dʌʌm kapuəh blaa ciic moo kʌʔ dɒɒh dɒɒh pʰʌʔ แลว้ ตน้ ของมนั สูงขนาดไหน? ขดุ มาฝนแลว้ กด็ ่ืม How tall it is? Dig it up. Grind it to make a decoction. 21 กปัวฮ็ เวยี ราว 26 ดอฺฮ มนั บาฮ เลียย ซเดิย็ เต เวยี ดอฺฮ ตา kapuəh wiiə raaw ตึก เจีย เจีย เลย แจฮ็ มนั สูงประมาณ... dɒɒh manbaah liiəj sadəj tee wiiə dɒɒh taa tɨk ciiə ciiə ləəj cɛh It could be about… ไม่ตอ้ งฝนผสมกบั อะไรใช่ไหม? 22 ฝนกบั น้ำ� เปล่าเลยใช่ไหม? ปี ร เมด็ น็อฮ Do we have to mix it with anything piir met nɔh else? Just grind it with some water? ประมาณ 2 เมตร About two-meter tall. 64

27 31 เออ ดอฺฮ เจีย เจีย เกอฺะ ดอฺฮ ดอฺฮ โม ดะ ซเลอฺะ เวยี เกอฺะ มนั เมน ทนำ� เต จอ็ ฮ เพอฺะ กเมญกมาง เพอฺะ slʌʔ wiiə kʌʔ man meen tʰanam ʔəə dɒh ciiə ciiə kʌʔ tee cɔh dɒɒh dɒɒh moo daʔ pʰʌʔ kameeɲkamaaŋ pʰʌʔ ใบของมนั ใชท้ ำ� ยาไหม? ฝนเปล่า ๆ กบั น้ำ� มาใหเ้ ดก็ เลก็ ๆ ด่ืม Can its leaves be made into medicine? Plainly grind it with some water. Small children can drink it. 32 เต ซเลอฺะ เวยี เกอฺะ เดฺิม คลฮั มนั เดญ็ กฺืย 28 ปเรอฺ อาคลฮั กฺี ปเรอฺ พง คมาด เกฺิด มนั ยงั เกอฺะ กเมญ เลือบ็ มนฮั เตือน็ อา บอฺน jaŋkʌʔ kameeɲ lɨəp manah tee slʌʔ wiiə kʌʔ dʌʌm kʰlah man deɲ kɤɤj prʌʌ ʔaakʰlah เดก็ ที่มีอาการผดิ สำ� แดงใช่ไหม? kɪɪ prʌʌ pʰoŋ kʰamaat kʌʌt mantɨən ʔaa bɒɒn Children who get sick from food poisoning, right? บางคนเขากใ็ ชใ้ บ แต่ผมเกิดไม่ทนั ช่วงน้นั 29 Some people in the past used them. กเมญ เลือบ็ กเมญ อย But I haven’t been born yet to witness how they did it. kameeɲ lɨəp kameeɲ ʔoj 33 เดก็ ที่มีอาการผดิ สำ� แดงอะไร มนฺึฮจฮั กฺี ปรับ Any child who has food poisoning. manɨh cah kɪɪ prap 30 คนแก่เขาบอก นิฮ ดอฺฮ เพอฺะ The old people told me. nih dɒɒh pʰʌʔ 34 นี่แหละใชฝ้ นดื่ม ซเกือล็ ตา รึฮ เวยี กฺืย เคิญ กฺี ยวั เติว็ ตเน็ญ กฺี ทา ยวั เติว็ เทอ อย Grind and drink it as a decoction. 65

sakɨəl taa rɨh wiiə kɨɨj kʰəəɲ 38 kɪɪ juuə təw taneɲ kɪɪ tʰaa juuə บาด เกอฺะ ดอฺฮ เพอฺะ təw tʰəə ʔoj baat kʌʔ dɒɒh pʰʌʔ รู้แต่ใชร้ ากของมนั เคยเห็นเขาใช้ เลยไป ถามเขาวา่ เอาไปทำ� อะไร ครับ กใ็ ชฝ้ นแลว้ ดื่ม I only know that they used the roots. Yes, grind and drink it as I used to see how they made it, a decoction. so I’d asked them what they used it for. 39 เคิญตา ปันน็อฮ เฮย 35 ยวั ตา อานิฮ เติว็ เพอฺะ kʰəəɲtaa pannɔh həəj juuə taa ʔaanih təw pʰʌʔ เห็นเขาใชแ้ ค่น้ีแหละ เอาแต่อนั น้ีไปดื่ม That’s all I used to see them do it in the past. They took only this part to drink. 40 36 จา แก โกนกเมญ เวยี ปัวฮ็ เวยี caa kɛɛ koonkameeɲ wiiə puəh wiiə ค่ะ ใชร้ ักษาเดก็ ที่ทอ้ งมนั ... Alright. To treat those children whose stomach… 37 มนั ซรูลฺ เวยี เฮฺิม man sarʊʊl wiiə hʌʌm ไม่สบายทอ้ ง ทอ้ งอืด When they feel sick in stomach or have flatulence. 66

5.46) ซังเคริ ็ /saŋkʰər/ ช่ือไทย หนามเหยยี่ ว/ เลบ็ เหยยี่ ว ชื่อวงศ์ Rhamnaceae ช่ือวทิ ยาศาสตร์ Ziziphus oenoplia (L.) Mill. ประโยชน์ ใชร้ ากตม้ กบั รากตน้ ปลิด จะมีรสฝาด กบั กระเทียม พริกไทย ด่ืมแกก้ ษยั เสน้ ขบั น้ำ� คาวปลา ผลมีรสเปร้ียว กินไดต้ ามฤดูกาล มีประมาณเดือนพฤศจิกายน 67

ซังเคริ ็ /saŋkʰər/ ตน้ ของมนั กจ็ ะมีหนามตามกิ่ง 1 This plant has thorns on its หน่ึง เดฺิม นิฮ กฺี เฮา เดฺิม อย? branches. nɨŋ dʌʌm nih kɪɪ haw dʌʌm 6 ʔoj เวยี เมียน พแล นฮั ? หน่ึง ตน้ น้ีเขาเรียกวา่ ตน้ อะไร? wiiə miiən pʰlɛɛ nah Neung, how do they this plant? มนั มีผลไหม? 2 Does it have fruits? นิฮ เดฺิม ซงั เคิร็ 7 nih dʌʌm saŋkʰər เมียน พแล เวยี เกอฺะ โฮบ บาน น่ีตน้ ซงั เคิร็ miiən pʰlɛɛ wiiə kʌʔ hoop baan This is saŋkʰər. มี ผลมนั กก็ ินได้ 3 นุฮ ซเลอฺะ เวยี Yes, it does. We can eat them. nuh slʌʔ wiiə 8 พแล เวยี ตุม เกฺิด ซี คเมา นนั่ ใบของมนั pʰlɛɛ wiiə tum kʌʌt sii kʰamaw That’s its leaf. ผลสุกของมนั จะเป็นสีดำ� 4 ซเลอฺะ เวยี เกอฺะ มเมฮ็ มเมฮ็ The ripe one is black. slʌʔ wiiə kʌʔ mameh mameh 9 เกอฺะ ยวั เติว็ โฮบ บาน ใบของมนั เป็นขน ๆ kʌʔ juuə təw hoop baan It has hairy leaves. กเ็ อาไปกินได้ 5 เดฺิม เวยี เกอฺะ นิฮ เมียน ปันลา ตาม เมจ We can eat it. dʌʌm wiiə kʌʔ nih miiən panlaa taam meec 68

10 เป็นยาแกป้ วดเสน้ นะ พแล กแจย็ เกอฺะ โฮบ บาน แดจ็ คเนีย It’s a relaxant to treat muscle pʰlɛɛ kacɛj kʌʔ hoop baan dɛc strains. kʰaniiə 15 ผลอ่อนของมนั กก็ ินไดเ้ หมือนกนั ชือ จฺืง ชือ ได We can eat the young one too. cʰɨɨ jɤɤŋ cʰɨɨ daj 11 แกป้ วดขอ้ มือขอ้ เทา้ ประยอจ เคิน็ เวยี เทอ อย บาน คลฮั ? It treats pains and aches from prajɔɔc kʰən wiiə tʰəə ʔoj baan muscle strains. kʰlah 16 ประโยชนข์ องมนั ทำ� อะไรไดบ้ า้ ง? ปันน็อฮ เฮย น็อฮ How can we make use of it? pannɔh həəj nɔh 12 แค่น้ีแหละเนาะ เกฺิด ทนำ� That’s just all. kʌʌt tʰanam 17 เป็ นยา จา ประยอจ เวยี เกอฺะ ปันน็อฮ เฮย จา It’s a kind of drug. caa prajɔɔc wiiə kʌʔ pannɔh həəj caa 13 ยวั รึฮ เวยี เติว็ ซงอร เพอฺะ ค่ะ ประโยชนข์ องมนั กเ็ ท่าน้นั แหละค่ะ juuə rɨh wiiə tew saŋɔɔr pʰʌʔ Yes, that’s all for its use. เอารากของมนั ไปตม้ ด่ืม Use its root to boil and drink it as a decoction. 14 ทนำ� แก ยฺงื ชือ ตไซ นฮั tʰanam kɛɛ jɤɤŋ cʰɨɨ tasaj nah 69

5.47) เดฺมิ จรูยฺ /dʌʌm crʊʊj/ ชื่อไทย กรวยป่ า ช่ือวงศ์ Salicaceae ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Casearia grewiifolia Vent. ประโยชน์ ใชล้ ำ� ตน้ ตม้ รวมกบั ตน้ และรากของตน้ ลเลียย กินน้ำ� สำ� หรับผหู้ ญิงอยไู่ ฟ เอาลำ� ตน้ มาหนั่ 7 ชิ้น ตม้ กบั ตน้ ตระมูงเซจ พริกไทย กระเทียม กินแกข้ บั เลือด ขบั น้ำ� คาวปลา ผหู้ ญิงอยไู่ ฟ 70

เดฺมิ จรูยฺ /dʌʌm crʊʊj/ 5 มนั เซิว็ ซรฺูล มนั เซิว็ อย นะ 1 เอฺิว็ อานิฮ กฺี เฮา ทา เดฺิม อย man səw srʊʊl man səw ʔoj naʔ ʔʌw ʔaanih kɪɪ haw tʰaa dʌʌm ʔoj ไม่ค่อยสบายอะไร พอ่ น้ีเขาเรียกวา่ ตน้ อะไร It’s also for when you are sick. Farther, how do they call this 6 plant? เกฺิด จงฺือ โม ยรู ยรู เกอฺะ รัว เพอฺะ ทนำ� นิฮ มนั ตเรฺิว็ ทนำ� นุฮ มนั ตเรฺิว็ 2 อานิฮ กฺี เฮา ทา เดฺิม จรูยฺ kʌʌt caŋɤɤ moo juurjuur kʌʔ ruuə pʰʌʔ tʰanam nih man trəw ʔaanih kɪɪ haw tʰaa dʌʌm crʊʊj tʰanam nuh man trəw อนั น้ีเขาเรียกตน้ จรูย เป็นโรคมานาน กินยาอะไรกไ็ ม่หาย They call it ‘crʊʊj.’ When you’ve been sick for some times and no medicine can cure it. 3 กฺี ตเรฺิว็ ทนำ� อย คลฮั 7 เอ อารา กฺืย เคิญ เดฺิม จรูยฺ คลฮั kɪɪ trʌw tʰanam ʔoj kʰlah ʔee ʔaaraa kɤɤj kʰəəɲ dʌʌm มนั เป็นยา (รักษาโรค) อะไรไดบ้ า้ ง crʊʊj kʰlah What kind of drug can it be ใครที่เคยเห็นตน้ จรูยฺ made into? Those who know this plant... 4 ทนำ� นิฮ เมียน ตา ทนำ� โรก เนิวพ็ ลฺืง 8 ทแมย็ กือ กฺี เคิญ ทา อย เดฺิม ตเราะ tʰanam nih miiən taa tʰanam kɨɨ kɪɪ kʰəəɲ tʰaa dʌʌm trɔʔ rook nəwpʰlɤɤŋ tʰamɛj เขาเห็นวา่ ตน้ (จรูยฺ) อยตู่ รงน้นั มีแต่เป็นยาแกโ้ รคอยไู่ ฟ They can spot it right away. It is only for woman’s confine- ment after childbirth 71

9 13 เดฺิม จรูยฺ เดฺิม จรูยฺ นิฮ ทม ลิก กบาล เติว็ นะ dʌʌm crʊʊj dʌʌm crʊʊj nih tʰom lik kabaal təw naʔ ตน้ จรูยฺน้ี สูงใหญ่ท่วมหวั เลยไหม This plant... Are they taller than my head? 10 14 เติว็ กาบ บาน ยวั คเลม็ บาน ยวั โม ซงอร ลิก กบาล เฮย เพอฺะ lik kabaal həəj təw kaap baan juuə kʰlem baan juuə moo saŋɔɔr pʰʌʔ สูงใหญ่ท่วมหวั เลย (คนท่เี คยเห็น) จึงไปตดั เอาแกน่ ไมม้ าตม้ ด่ืม Some are taller than your head. Those who can recognise it will 15 cut its heartwood to boil and เดฺิม ทม เปิ ฺน็แน็ฮ เกอฺะ เมียน ทม เปิ ฺน็แน็ฮ make a decoction. เกอฺะ เมียน 11 dʌʌm tʰom pʌnnɛh kʌʔ miiən อือ จรูยฺ นิฮ เวยี เดฺิม ทม บลา หนอ เดฺิม tʰom pʌnnɛh kʌʔ miiən เวยี เดฺิม ตน้ ใหญ่เท่าน้ีกม็ ี เท่าน้ีกม็ ี ʔɨɨ crʊʊj nih wiiə dʌʌm tʰom blaa nɔɔ dʌʌm wiiə dʌʌm Some are as big as this one. Also this one. อือ ตน้ จรูยฺน้ีมนั ใหญ่ขนาดไหน 16 Yes, how big is this crʊʊj tree? พอ ตากว็ ล เวยี มนั เซิว็ เวญ ซโรจ เต 12 pʰɔɔ taakuəl wiiə mansəw ทม เฮย เมียน ทม เกอฺะ ทม weeɲ srooc tee tʰom həəj miiən tʰom kʌʔ tʰom แต่ตน้ มนั ไม่ค่อยยาวตรงหรอก ตน้ ใหญ่กม็ ี But the stem is not quite straight. There are big ones. 17 กฺี ยวั เมจ 72 kɪɪ juuə meec

เขาเอาก่ิง 22 โม ปี ร แบย็ ทนงั เกอฺะ โม ปุฮ ปุฮ ปุฮ They take its branch. moo piir bɛj tʰanaŋ kʌʔ moo 18 puh puh puh กฺี ยวั บอฺนตรา เวยี โม มา 2 - 3 ท่อน มาผา่ kɪɪ juuə bɒɒntraa wiiə moo Two or three long pieces to cut. เขาเอาส่วนไหนของมนั 23 Which part of it do people use? จรีจ เกฺิด จนงั ตูจ ตูจ ดะ ซงอร เพอฺะ 19 cariic kʌʌt canaŋ tuuc tuuc daʔ คเลม็ เวยี คเลม็ saŋɔɔr pʰʌʔ kʰlem wiiə kʰlem สบั เป็นท่อนเลก็ ๆ ตม้ ดื่ม แก่น มนั แก่น Into small pieces and boil them to make a decoction. Its heartwood. 24 20 กดั เดฺิม เวยี เดฺิม เวยี นิฮ เฮา คเลม็ kat dʌʌm wiiə dʌʌm wiiə nih haw kʰlem ตดั ตน้ มนั ตน้ มนั เรียก แก่น Cut its stem. The stem, we call it heartwood. 25 21 เดฺิม ทม เวยี เลียดๆ เดฺิม เวยี กาบ กาบ ตา ซเมาะ แจญ็ ยวั ตา คเลม็ dʌʌm tʰom wiiə liiət liiət dʌʌm wiiə kaap kaap taa ตน้ ใหญ่มนั แผๆ่ samɔʔ cɛɲ juuə taa kʰlem A big one normally spreads out ผา่ เอาเปลือกออก เอาแต่แก่นของมนั its branches. Cut its bark out, use only the heartwood. 73

26 30 ปุฮ ยวั ทนงั ซงอร เพอฺะ เมียน พแล นะ puh juuə tʰanaŋ saŋɔɔr pʰʌʔ miiən pʰlɛɛ naʔ ผา่ เป็นท่อนเอาไปตม้ ดื่ม มนั มีผลไหม Cut them into pieces to boil and Does it have any fruit? drink as decoction. 31 27 เมียน เฮย อานิฮ อานิฮ แดล ยวั โม นิฮ เมจ เวยี เนาะ miiən həəj ʔaanih ʔaanih dɛɛl juuə moo nih meec wiiə nɔʔ มี ส่วนน้ีที่เอามานี่ก่ิงมนั ใช่ไหม Yes, it does. Is this one its branch? 32 พแล เวยี 28 เต อานิฮ เมจ เวยี เตอ เดฺิม เวยี อา เดฺิม ทม pʰlɛɛ wiiə เวยี เดฺิม ทม ผลของมนั tee ʔaanih meec wiiə təə dʌʌm wiiə ʔaa dʌʌm tʰom wiiə Its fruit... dʌʌm tʰom 33 ไม่ใช่ อนั น้ีกิ่งของมนั ตน้ มนั ใหญ่ เวเลยี เวยี แบจ เตวิ ็ กยาง แบจ เกฺิด สาม แฉก No. This one instead is its weeliiə wiiə bɛɛc təw kajaaŋ branch. The tree itself is quite bɛɛc kʌʌt saam cʰɛɛk big. เวลาผลของมนั แตก มนั จะบานเป็น 3 แฉก 29 ยฺงื ยวั โม กาบ ซงอร เพอฺะ It bears fruits like three-pointed star. jɤɤŋ juuə moo kaap saŋɔɔr pʰʌʔ 34 เราเอามาผา่ ตม้ ด่ืม ประยอจ อย คลฮั พแล เวยี We cut them first before we boil prajɔɔc ʔoj kʰlah pʰlɛɛ wiiə it and drink as a decoction. ผลของมนั มีประโยชนอ์ ะไรบา้ ง 74

For its fruit, does it have any 39 use? เนียง เกอฺะ มนั เดญ็ ตเน็ญ อย ตฺีด เปิ ฺน็น็อฮ 35 พแล เวยี มนั แดล บาน ปเรอฺ อย เต niiəŋ kʌʔ man deɲ taneɲ ʔoj tɪɪt pʌnnɔh pʰlɛɛ wiiə man dɛɛl baan prʌʌ prajɔɔc ʔoj tee นอ้ งกไ็ ม่รู้จะถามอะไรอีก ผมไม่เคยใชป้ ระโยชนอ์ ะไรจากผลมนั เลย I don’t know what else to ask too. I have never used its fruit at all. 40 ประยอจ เกอฺะ เปิ ฺน็น็อฮ เฮย 36 เคิญตา พแล โม ปี ฺ กเนฺิด เฮย prajɔɔc kʌʔ pʌnnɔh həəj kʰəəɲtaa pʰlɛɛ moo pɪɪ kanʌʌt ประโยชนก์ เ็ ท่าน้นั แหละ həəj That’s all for its use. เห็นแต่ผลมาต้งั แต่เกิดแลว้ 41 I’ve seen its fruits only once น็อฮ ตา since I was born. nɔh taa 37 อือ จฺูย ปะกร็วฮ มฺือ มะ ใช่ไหมตา? ʔɨɨ cʊʊj pakruəh mɤɤ maʔ Is that all, Grandpa? อือ ช่วยวเิ คราะห์หน่อยสิ 42 มอ็ ด เปิ ฺน็น็อฮ เฮย Well, could you think about it? mɔt pʌnnɔh həəj 38 ตา ปรับ มอ็ ด เฮย หมดเท่าน้ีครับ taa prap mɔt həəj Yes, that’s all. ตาบอกหมดแลว้ I told you all. 75

5.48) โดงปเรียฮ /dooŋpriiəh/ ช่ือไทย - ช่ือวงศ์ - ชื่อวทิ ยาศาสตร์ - ประโยชน์ สมุนไพร เอาราก 7 ชิ้น และตน้ 7 ชิ้น น้ำ� มะพร้าว 7 ลูก ฝาน (เป็นส่วนประกอบของคนั ไถที่เป็นตะขอ ภาษาเขมรถิ่นเรียก แอกนอย) 7 ชิ้น ตม้ รวมกนั แกส้ มรรถนะทางเพศเสื่อม 76

โดงปเรียฮ /dooŋpriəh/ 5 โม ซงอร น็อง ตึก โดง ปร�ำปิ ล พแล 1 ไป แพว นิฮ กฺี เฮา ทา เดฺิม ซเดิย?็ moo saŋɔɔr nɔŋ tɨk dooŋ prampil plɛɛ paj pʰɛɛw nih kɪɪ haw tʰaa dʌʌm sadəj มาตม้ กบั น้ำ� มะพร้าว 7 ผล นา้ แพว นี่เขาเรียกวา่ ตน้ อะไร? Boil them with seven portions of coconut juice. Auntie Phaew, how do they call this? 6 แก 2 เดฺิมโดงปเรียฮ kɛɛ dʌʌmdooŋpriəh ใชแ้ ก้ ตน้ โดงปเรียฮ It heals... It is called ‘dʌʌmdooŋpriəh.’ 7 บำ� รุง คลูนฺ ยฺืง ตไซตซูดฺ ออย เวีย ซรูลฺ 3 คลูนฺ นะ กฺี ยวั เติว็ เทอ ทนำ� อย บาน คลฮั ? bamruŋ klʊʊn jɤɤŋ tasajtasʊʊt kɪɪ juuə təw tʰəə tʰanam ʔoj ʔɔɔj wiiə srʊʊl klʊʊn naʔ baan kʰlah บำ� รุงร่างกายของเรา คลายเสน้ ใหส้ บาย เขาเอาไปทำ� ยาอะไรไดบ้ า้ ง? ตวั นะ What kind of medicine do they It helps nourish our body and make it into? muscles. It’s a kind of a relaxant. 4 8 ย้ี ลือ จฮั กฺี ทา ยวั รึฮ เวยี ซงอร เพอฺะ jii lɨɨ cah kɪɪ tʰaa juuə rɨh wiiə saŋɔɔr pʰʌʔ ฉน้ ไดย้ นิ คนแก่เขาวา่ เอารากของมนั ตม้ ดื่ม I heard from the old people that Boil and drink it. they used its roots. 77

9 14 เพอฺะ บาน ตอ็ ฺง ซแร็ย ตอ็ ฺง ปร็อฮ เนาะ? กปัวฮ็ ซเมอ กบาล ยฺงื เนาะ pʰʌʔ baan tɒŋ srɛj tɒŋ prɔh nɔʔ kapuəh saməə kabaal jɤɤŋ nɔʔ ด่ืมไดท้ ้งั ผหู้ ญิงและผชู้ ายใช่ไหม? สูงเท่าหวั เรานน่ั แหละ Can both men and women drink It’s as tall as our head. this medicine? 15 10 ปันน็อฮ เฮย เนาะ ทนำ� ? จา pannɔh həəj nɔʔ tʰanam caa ใชเ้ ป็นยาไดแ้ ค่น้นั เนาะ? ค่ะ That’s all for its medical use. Yes... 16 11 จา เมียน ปันแน็ฮ แอญ ทนำ� caa miiən pannɛh ʔɛɛɲ tʰanam ค่ะ ใชเ้ ป็นยาไดแ้ ค่น้ีเหรอ? Yes... That’s all for its medical use? 12 ปันน็อฮ เฮย pannɔh həəj แค่น้นั แหละ That’s all. 13 จอ็ ฮ เดฺิม เวยี ทม เปิ ฺน็นา? cɔh dʌʌm wiiə tʰom pʌnnaa แลว้ ตน้ ของมนั ใหญ่ขนาดไหน? How big is its stem? 78

5.49) ไดคมอจ /dajkʰamɔɔc/ ช่ือไทย - ช่ือวงศ์ - ช่ือวทิ ยาศาสตร์ - ประโยชน์ นำ� ใบมาตม้ อาบแกอ้ าการแพ้ บวมตามตวั 79

ไดค มอจ /dajkʰamɔɔc / 5 เกฺิด ทนำ� เตอ 1 หน่ึง อานิฮ กฺี เฮา เวอื ร็ ซเดิย?็ kʌʌt tʰanam təə nɨŋ ʔaanih kɪɪ haw wɨər sadəj ใชเ้ ป็นยานะ หน่ึง อนั น้ีเขาเรียกเถาอะไร? It is used as a medicine. Neung, how do people call this 6 vine? ไดคมอจ นิฮ น็อฮ 2 dajkʰamɔɔc nih nɔh อานิฮ กฺี เฮา เวอื ร็ ไดคมอจ เถาไดคมอจน้ีเหรอ? ʔaanih kɪɪ haw wɨər dajkʰamɔɔc From this dajkʰamɔɔc vine? อนั น้ีเขาเรียกเถาไดคมอจ 7 จา This one people call it ‘dajkʰamɔɔc.’ caa 3 ค่ะ อ๋อ Yes. ʔɔɔ 8 อ๋อ เกฺิด ตแร็ฮ Alright. kʌʌt trɛh 4 ตรงน้ี กฺี ปเรอฺ ประยอจ อย คลฮั ? Here, use this part. kɪɪ prʌʌ prajɔɔc ʔoj kʰlah 9 เขาเอาใชป้ ระโยชนอ์ ะไรบา้ ง? เกฺิด ทนำ� How can they make use of it? kʌʌt tʰanam เป็ นยา Be a medicine. 80

10 15 รึฮ เวยี เกอฺะ เดฺิม rɨh wiiə kʌʔ dʌʌm รากของมนั เหรอ? แลว้ กต็ น้ .....? Is it its root? Also with plant…..? 11 16 จา เซฺาะเนียง caa sɒʔniiəŋ ค่ะ เซฺาะเนียง Yes. (Mix them with) sɒʔniiəŋ (too). 12 17 ยวั เติว็ ซงอร อ๋อ juuə təw saŋɔɔr ʔɔɔ เอาไปตม้ ด่ืม อ๋อ Boil it and drink it as a decoction. Well. 13 18 น็อง เดฺิม พเงียฮ แบย็ ยาง nɔŋ dʌʌm pʰaŋiiəh bɛj jaaŋ กบั ตน้ พเงียฮ 3 อยา่ ง Mix it together with pʰaŋiiəh. As three ingredients. 14 19 จา จา ยวั โม ซงอร รูม คเนีย caa caa juuə moo saŋɔɔr ruum kʰaniiə ค่ะ เอามาตม้ รวมกนั ค่ะ Yes. Boil them together. 81

20 24 บาน เกอฺะ ยวั เตวิ ็ งดู อารา แดล็ เฮมิ คลนู ฺ นฮั งูด เติว็ เวยี เกอฺะ บดั baan kʌʔ juuə təw ŋuut ʔaaraa ŋuut təw wiiə kʌʔ bat dɛl həəm kʰlʊʊn nah อาบแลว้ มนั กห็ าย พอไดแ้ ลว้ ใครท่ีเป็นลมพิษ (ตวั บวม) กเ็ อาไปอาบ Washing yourself with this medicine will help heal the allergy. When it is done, those who have urticaria can use it to wash 25 themselves. อ๋อ จา 21 ʔɔɔ caa เกฺิด ยาง ลมพษิ น็อฮ อ๋อค่ะ kʌʌt jaaŋ lompit nɔh Well, alright. เป็นเหมือนลมพษิ นะ For those who have that allergy, right? 22 จา caa ค่ะ Yes. 23 จา caa ค่ะ Alright. 82

5.50) แตกตอก /tɛɛktɔɔk/ ช่ือไทย - ชื่อวงศ์ Phyllanthaceae ช่ือวทิ ยาศาสตร์ Bridelia sp. ประโยชน์ ใชร้ ากกบั ตน้ ตระนมติญกยู ฺ 2 อยา่ งมาตม้ กินแกก้ ษยั เสน้ 83

แตกตอก /tɛɛktɔɔk/ ใหญ่เหมือนกนั นา้ แพว 1 It’s quite big, Auntie Phaew. หน่ึง กฺี เฮา เดฺิม อย นิฮ ซเลอฺะ ตูจ ๆ 6 nɨŋ kɪɪ haw dʌʌm ʔoj nih slʌʔ ซเลอฺะ เวยี มเมฮ็ น็อฮ tuuc tuuc slʌʔ wiiə mameh nɔh หน่ึง ตน้ น้ีเขาเรียกอะไร? ทใี่ บของมนั เลก็ ๆ ใบของมนั มีขนเนาะ Neung, how do they call this small-leaved plant? Does it have hairy leaves? 2 7 มเมฮ็ มเมฮ็ จา ซเลอฺะ เวยี มเมฮ็ มเมฮ็ ตว็ น ตว็ น mameh mameh caa slʌʔ wiiə mameh mameh tuən tuən มีขน ๆ ค่ะ ใบของมนั มีขนน่ิม ๆ A hairy one. Yes, it does. They are soft too. 3 กฺี เฮา ทา เดฺิม แตกตอก 8 เมียน ปกา เมียน อย นฮั ? kɪɪ haw tʰaa dʌʌm tɛɛktɔɔk miiən pakaa miiən ʔoj nah เขาเรียกวา่ ตน้ แตกตอก มีดอกไหม? They call it ‘tɛɛktɔɔk.’ Does it have flowers? 4 เดฺิม เวยี ทม นฮั ? 9 เมียน จา dʌʌm wiiə tʰom nah miiən caa ตน้ ของมนั ใหญ่ไหม? มีค่ะ Is it a big plant? Yes, it does. 5 ทม กเรือน็ เฮย ไป แพว tʰom krɨən həəj paj pʰɛɛw 84

10 ตม้ กบั เมียน ปกา เฮย เกอฺะ ตอ็ ง เมียน พแล น็อฮ To boil with.... miiən pakaa həəj kʌʔ tɔŋ miiən pʰlɛɛ nɔh 15 รึฮ ตระนมติญกยู ฺ มีดอกแลว้ กต็ อ้ งมีผล rɨh tranomtiɲkʊʊj It has flowers and its fruits. รากของตน้ ตระนมติญกยู 11 เมียน tranomtiɲkʊʊj’s root. miiən 16 ซเดิย็ ตฺีด มี sadəj tɪɪt Yes, it has. มีอะไรอีกไหม? 12 ประยอจ เคิน็ เวยี ? Anything else? prajɔɔc kʰən wiiə 17 ปี ร ยาง ปันแน็ฮ เฮย จา ประโยชนข์ องมนั ล่ะ? piir jaaŋ pannɛh həəj caa What can we make use of it? 2 อยา่ งแค่น้ีแหละค่ะ 13 ประยอจ เคิน็ เวยี ยวั รึฮ เวยี โม Only these two. prajɔɔc kʰən wiiə juuə rɨh wiiə 18 moo ยวั โม ซงอร เพอฺะ แก ยฺงื ชือ ได ชือ จฺืง ประโยชนข์ องมนั กเ็ อารากของมนั มา juuə moo saŋɔɔr pʰʌʔ kɛɛ jɤɤŋ cʰɨɨ daj cʰɨɨ cɤɤŋ We can make use of it by taking its root... เอามาตม้ ดื่มแกป้ วดมือปวดเทา้ 14 Boil and drink it as a decoction. ซงอร น็อง It can treat pains on our feet and hands. saŋɔɔr nɔŋ 85

19 24 ชือ ตไซ เดฺิม เวยี เกอฺะ จะ ซี คีว cʰɨɨ tasaj dʌʌm wiiə kʌʔ caʔ sii kʰiiəw ปวดเสน้ ตน้ ของมนั เป็นสีเขียว Muscle strain Its stem is green. 20 25 ดบ ยฺงื ปรฺี ยฺงื นิฮ รัว บาน นฮั ? กปัวฮ็ dop jɤɤŋ prɪɪ jɤɤŋ nih ruuə kapuəh baan nah สูง ป่ าของเรานี่หาไดไ้ หม? And tall. Can we find it in our forest? 26 21 กปัวฮ็ กเรือน็ เฮย เมน กปัวฮ็ คลงั นฮั จา รัว บาน เฮย kapuəh krɨən həəj meen caa ruuə baan həəj kapuəh kʰlaŋ nah หาไดค้ ่ะ สูงเหมือนกนั แต่ไม่สูงมาก Yes, we can. It’s quite tall, but not too much. 22 27 เนิว็ เมียน ปามาน มา เมตร นฮั ? nəw miiən paamaan maa meet nah ยงั มีอยู่ ประมาณ 1 เมตรไหม? There are still some. Is it around one-meter tall? 23 28 เดฺิม ลกั ษณะ เดฺิม เวยี จา เกิน นุฮ เกอฺะ ตา เมียน dʌʌm laksanaʔ dʌʌm wiiə caa kəən nuh kʌʔ taa miiən ตน้ ของมนั เป็นอยา่ งไร? สูงกวา่ น้นั กม็ ี What does this plant look like? Some are also a bit taller than that. 86

29 อ๋อ จา ʔɔɔ caa อ๋อ ค่ะ Alright. 87

5.51) ตระนมตญิ กยู ฺ /tranomtiɲkʊʊj/ ชื่อไทย กระดูกอ่ึง ชื่อวงศ์ Fabaceae ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Dendrolobium lanceolatum (Dunn) Schindl. ประโยชน์ ใชร้ ากกบั ตน้ แตกตอก 2 อยา่ งมาตม้ กิน แกก้ ษยั เสน้ 88