SGK địa lí 9

nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t◊o NguyÔn D∂îc (Tæng chñ biªn) §ç Th˚ Minh §øc (Chñ biªn) Vò Nh∂ V©n, Ph◊m Th˚ Sen, Ph˙ C«ng ViÖt §˚a l˙ 9 (T¸i b¶n lÇn thø ch˙n) nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

Ch˚u tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chñ t˚ch Héi ®ång Thµnh viªn kiªm Tæng Gi¸m ®èc NG∂T NG« TRÇN ¸I Phã Tæng Gi¸m ®èc kiªm Tæng biªn tËp GS.TS vò v¨n hïng Biªn tËp lÇn ®Çu : nguyÔn ®˘nh t¸m - trÇn ngäc ®iÖp Biªn tËp t¸i b¶n : bïi th˚ b˙ch ngäc - trÇn th˚ h»ng m¬ Biªn vÏ b¶n ®å : nguyÔn viÕt th˚nh - cï ®øc nghÜa ThiÕt kÕ s¸ch : nguyÔn kim dung Tr˘nh bµy b˘a : bïi quang tuÊn Söa b¶n in : bïi th˚ b˙ch ngäc ChÕ b¶n : C«ng ty cæ phÇn mÜ thuËt vµ truyÒn th«ng B∂n quy“n thuÈc Nhµ xu†t b∂n Gi∏o dÙc Vi÷t Nam - BÈ Gi∏o dÙc vµ ßµo tπo ®˚a l˙ 9 M· sè : 2H917T4 In ............. cuèn, khæ 17 x 24 cm. In t◊i C«ng ti cæ phÇn in ................... Sè in : ............. Sè XB : 01-2014/CXB/260-1062/GD. In xong vµ nép l∂u chiÓu th¸ng ... n¨m 2014.

®˚a l˙ viÖt nam (tiÕp theo) ®˚a l˙ d©n c∂ Bµi 1 Céng ®ång c¸c d©n téc viÖt nam ViÖt Nam lµ quèc gia nhiÒu d©n téc. Víi truyÒn thèng yªu n∂íc, ®oµn kÕt, c¸c d©n téc ®· s¸t c¸nh bªn nhau trong suèt qu¸ tr˘nh x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc. I. C¸c d©n téc ë viÖt nam ViÖt Nam cã 54 d©n téc cïng chung sèng, gfln bã víi nhau trong suèt qu¸ tr˘nh x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt n∂íc. Mçi d©n téc cã nh÷ng nt v¨n ho¸ riªng, thÓ hiÖn trong ng«n ng÷, trang phôc, quÇn c∂, phong tôc, tËp qu¸n,... lµm cho nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam thªm phong phó, giµu b¶n sflc. Trong céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam, d©n téc ViÖt (Kinh) cã sè d©n ®«ng nhÊt, chiÕm kho¶ng 86% d©n sè c¶ n∂íc. §©y lµ d©n téc cã nhiÒu kinh nghiÖm trong th©m canh lóa n∂íc, cã c¸c nghÒ thñ c«ng ®◊t møc ®é tinh x¶o. Ng∂êi ViÖt lµ lùc l∂îng lao ®éng ®«ng ®¶o trong c¸c ngµnh n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, d˚ch vô, khoa häc kÜ thuËt. 3

H˘nh 1.1. BiÓu ®å c¬ cÊu d©n téc cña n√íc ta n¨m 1999 (%) C¸c d©n téc ˙t ng∂êi cã sè d©n vµ tr˘nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau. Mçi d©n téc cã kinh nghiÖm riªng trong mét sè lÜnh vùc nh∂ trång c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶, ch¨n nu«i, lµm nghÒ thñ c«ng. C¸c ho◊t ®éng c«ng nghiÖp, d˚ch vô, v¨n ho¸, khoa häc kÜ thuËt,... cña n∂íc ta ®Òu cã sù tham gia cña c¸c d©n téc ˙t ng∂êi. H·y kÓ tªn mét sè s¶n phÈm thñ c«ng tiªu biÓu cña c¸c d©n téc ˙t ng∂êi mµ em biÕt. Ng√êi ViÖt ®˚nh c√ ë n∂íc ngoµi còng lµ mét bé phËn cña céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam. §a sè kiÒu bµo cã lßng yªu n∂íc, ®ang gi¸n tiÕp hoÆc trùc tiÕp gãp phÇn x©y dùng ®Êt n∂íc. H˘nh 1.2. Líp häc vïng cao 4

II. ph©n bè c¸c d©n téc 1. D©n téc ViÖt (Kinh) Dùa vµo vèn hiÓu biÕt, h·y cho biÕt d©n téc V iÖt (Kinh) ph©n bè chñ yÕu ë ®©u. Ng∂êi ViÖt ph©n bè réng khflp c¶ n√íc song tËp trung h¬n ë c¸c vïng ®ång b»ng, trung du vµ duyªn h¶i. 2. C¸c d©n téc ˙t ng∂êi Dùa vµo vèn hiÓu biÕt, h·y cho biÕt c¸c d©n téc ˙t ng∂êi ph©n bè chñ yÕu ë ®©u. C¸c d©n téc ˙t ng∂êi chiÕm 13,8% d©n sè, ph©n bè chñ yÕu ë miÒn nói vµ trung du. §©y lµ vïng th∂îng nguån cña c¸c dßng s«ng, cã tiÒm n¨ng lín vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ cã v˚ tr˙ quan träng vÒ an ninh quèc phßng. Trung du vµ miÒn nói Bflc Bé lµ ®˚a bµn c∂ tró ®an xen cña trªn 30 d©n téc. ë vïng thÊp, ng∂êi Tµy, Nïng sèng tËp trung ®«ng ë t¶ ng◊n s«ng Hång ; ng∂êi Th¸i, M∂êng ph©n bè tõ h÷u ng◊n s«ng Hång ®Õn s«ng C¶. Ng∂êi Dao sinh sèng chñ yÕu ë c¸c s∂ên nói tõ 700 −1000 m. Trªn c¸c vïng nói cao lµ ®˚a bµn c∂ tró cña ng∂êi M«ng. Khu vùc Tr∂êng S¬n −T©y Nguyªn cã trªn 20 d©n téc ˙t ng∂êi. C¸c d©n téc ë ®©y c∂ tró thµnh vïng kh¸ râ rÖt, ng∂êi £-®ª ë §flk Lflk, ng∂êi Gia-rai ë Kon Tum vµ Gia Lai, ng∂êi C¬-ho chñ yÕu ë L©m §ång,... C¸c tØnh cùc Nam Trung Bé vµ Nam Bé cã c¸c d©n téc Ch¨m, Kh¬-me c∂ tró thµnh tõng d¶i hoÆc xen kÏ víi ng∂êi ViÖt. Ng∂êi Hoa tËp trung chñ yÕu ë c¸c ®« th˚, nhÊt lµ ë Thµnh phè Hå Ch˙ Minh. HiÖn nay, ph©n bè d©n téc ®· cã nhiÒu thay ®æi. Mét sè d©n téc ˙t ng∂êi tõ miÒn nói ph˙a Bflc ®Õn c∂ tró ë T©y Nguyªn. Nhê cuéc vËn ®éng ®˚nh canh, ®˚nh c∂ gfln víi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo mµ t˘nh tr◊ng du canh, du c∂ cña mét sè d©n téc vïng cao ®· ®∂îc h◊n chÕ, ®êi sèng c¸c d©n téc ®∂îc n©ng lªn, m«i tr∂êng ®∂îc c¶i thiÖn. N∂íc ta cã 54 d©n téc. D©n téc ViÖt (Kinh) cã sè d©n ®«ng nhÊt, sèng chñ yÕu ë ®ång b»ng, trung du vµ ven biÓn. MiÒn nói vµ cao nguyªn lµ ®˚a bµn c∂ tró ch˙nh cña c¸c d©n téc ˙t ng∂êi. B¶n sflc v¨n ho¸ cña mçi d©n téc thÓ hiÖn trong ng«n ng÷, trang phôc, phong tôc, tËp qu¸n,... 5

C©u hái vµ bµi tËp 1. N∂íc ta cã bao nhiªu d©n téc ? Nh÷ng nt v¨n ho¸ riªng cña c¸c d©n téc thÓ hiÖn ë nh÷ng mÆt nµo ? Cho v˙ dô. 2. Tr˘nh bµy t˘nh h˘nh ph©n bè cña c¸c d©n téc ë n∂íc ta. 3. Dùa vµo b¶ng thèng kª d√íi ®©y, h·y cho biÕt : Em thuéc d©n téc nµo ? D©n téc em ®øng thø mÊy vÒ sè d©n trong céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam ? §˚a bµn c∂ tró chñ yÕu cña d©n téc em ? H·y kÓ mét sè nt v¨n ho¸ tiªu biÓu cña d©n téc em. B¶ng 1.1. Sè d©n ph©n theo thµnh phÇn d©n téc (sflp xÕp theo sè d©n) ë ViÖt Nam n¨m 1999 (®¬n v˚ : ngh˘n ng∂êi) STT D©n téc Sè d©n STT D©n téc Sè d©n STT D©n téc Sè d©n 1 Kinh 65795,7 19 Ra-glai 96,9 37 Kh¸ng 10,3 92,5 38 Phï L¸ 9,0 2 Tµy 1477,5 20 Mn«ng 68,4 39 La Hñ 6,9 66,8 40 La Ha 5,7 3 Th¸i 1328,7 21 Thæ 56,5 41 Pµ ThÎn 5,6 55,6 42 Lù 5,0 4 M∂êng 1137,5 22 Xtiªng 50,5 43 Ng¸i 4,8 49,1 44 Chøt 3,8 5 Kh¬-me 1055,2 23 Kh¬-mó 35,0 45 L« L« 3,3 33,3 46 M¶ng 2,7 6 Hoa 862,4 24 Bru-V©n KiÒu 30,2 47 C¬ Lao 1,9 27,8 48 Bè Y 1,9 7 Nïng 856,4 25 C¬-tu 22,6 49 Cèng 1,7 18,0 50 Si La 0,8 8 M«ng 787,6 26 Gi¸y 17,5 51 Pu Po 0,7 15,0 52 R¬-m¨m 0,4 9 Dao 620,5 27 Tµ-«i 11,6 53 Br©u 0,3 10,8 54 ¬-®u 0,3 10 Gia-rai 317,6 28 M◊ 11 £-®ª 270,3 29 GiÎ-Triªng 12 Ba-na 174,5 30 Co 13 S¸n Chay 147,3 31 Ch¬-ro 14 Ch¨m 132,9 32 Xinh-mun 15 C¬-ho 128,7 33 Hµ Nh˘ 16 X¬-®¨ng 127,1 34 Chu-ru 17 S¸n D˘u 126,2 35 Lµo 18 Hrª 113,1 36 La Ch˙ 6

Bµi 2 D©n sè vµ gia t¨ng d©n sè ViÖt Nam lµ n∂íc ®«ng d©n, cã c¬ cÊu d©n sè trÎ. Nhê thùc hiÖn tèt c«ng t¸c kÕ ho◊ch ho¸ gia ®˘nh nªn tØ lÖ gia t¨ng tù nhiªn cña d©n sè cã xu h√íng gi¶m vµ c¬ cÊu d©n sè ®ang cã sù thay ®æi. I. Sè d©n N¨m 2002, sè d©n n√íc ta lµ 79,7 triÖu ng√êi. VÒ diÖn t˙ch, l·nh thæ n∂íc ta ®øng thø 58 trªn thÕ giíi, cßn vÒ sè d©n n∂íc ta ®øng thø 14 trªn thÕ giíi. II. gia t¨ng d©n sè Quan s¸t h˘nh 2.1, nªu nhËn xt vÒ t˘nh h˘nh t¨ng d©n sè cña n∂íc ta. V ˘ sao tØ lÖ gia t¨ng tù nhiªn cña d©n sè gi¶m nh∂ng sè d©n vÉn t¨ng nhanh ? H˘nh 2.1. BiÓu ®å biÕn ®æi d©n sè cña n∂íc ta HiÖn t∂îng “bïng næ d©n sè” ë n√íc ta bflt ®Çu tõ cuèi nh÷ng n¨m 50 vµ chÊm døt vµo trong nh÷ng n¨m cuèi thÕ kØ XX. 7

HiÖn nay, d©n sè ViÖt Nam ®ang chuyÓn sang giai ®o◊n cã tØ suÊt sinh t∂¬ng ®èi thÊp. §iÒu ®ã kh⁄ng ®˚nh nh÷ng thµnh tùu to lín cña c«ng t¸c d©n sè, kÕ ho◊ch ho¸ gia ®˘nh ë n√íc ta. Tuy vËy, mçi n¨m d©n sè n∂íc ta vÉn t¨ng thªm kho¶ng mét triÖu ng∂êi. D©n sè ®«ng vµ t¨ng nhanh ®· g©y ra nh÷ng hËu qu¶ g˘ ? Nªu nh÷ng lîi ˙ch cña viÖc gi¶m tØ lÖ gia t¨ng d©n sè tù nhiªn ë n∂íc ta. TØ lÖ gia t¨ng tù nhiªn cña d©n sè cßn cã sù kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng. ë thµnh th˚ vµ c¸c khu c«ng nghiÖp, tØ lÖ t¨ng tù nhiªn cña d©n sè thÊp h¬n nhiÒu so víi ë n«ng th«n, miÒn nói. B¶ng 2.1. TØ lÖ gia t¨ng tù nhiªn cña d©n sè ë c¸c vïng, n¨m 1999 (%) C¸c vïng TØ lÖ gia t¨ng tù nhiªn cña d©n sè C¶ n∂íc - Thµnh th˚ 1,43 - N«ng th«n 1,12 1,52 - Trung du vµ miÒn nói Bflc Bé + T©y Bflc 2,19 + §«ng Bflc 1,30 - §ång b»ng s«ng Hång 1,11 - Bflc Trung Bé 1,47 - Duyªn h¶i Nam Trung Bé 1,46 - T©y Nguyªn 2,11 - §«ng Nam Bé 1,37 - §ång b»ng s«ng Cöu Long 1,39 Dùa vµo b¶ng 2.1, h·y x¸c ®˚nh c¸c vïng cã tØ lÖ gia t¨ng tù nhiªn cña d©n sè cao nhÊt, thÊp nhÊt; c¸c vïng l·nh thæ cã tØ lÖ gia t¨ng tù nhiªn cña d©n sè cao h¬n trung b˘nh c¶ n∂íc. III. C¬ cÊu d©n sè Do tØ lÖ gia t¨ng tù nhiªn cña d©n sè cao trong mét thêi gian dµi nªn n∂íc ta cã c¬ cÊu d©n sè trÎ. 8

B¶ng 2.2. C¬ cÊu d©n sè theo giíi t˙nh vµ nhãm tuæi ë ViÖt Nam (%) N¨m 1979 N¨m 1989 N¨m 1999 Nhãm tuæi Nam N÷ Nam N÷ Nam N÷ 0 - 14 21,8 20,7 20,1 18,9 17,4 16,1 15 - 59 23,8 26,6 25,6 28,2 28,4 30,0 60 trë lªn 2,9 4,2 3,0 4,2 3,4 4,7 Tæng sè 48,5 51,5 48,7 51,3 49,2 50,8 Dùa vµo b¶ng 2.2, h·y nhËn xt : −TØ lÖ hai nhãm d©n sè nam, n÷ thêi k˘ 1979 −1999. −C¬ cÊu d©n sè theo nhãm tuæi cña n√íc ta thêi k˘ 1979 −1999. D©n sè ë nhãm tuæi 0 −14 chiÕm tØ lÖ cao ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch vÒ v¨n ho¸, y tÕ, gi¸o dôc, gi¶i quyÕt viÖc lµm cho sè c«ng d©n t∂¬ng lai nµy. ë n∂íc ta, tØ sè giíi t˙nh (sè nam so víi 100 n÷) cña d©n sè ®ang thay ®æi. T¸c ®éng cña chiÕn tranh ko dµi lµm cho tØ sè giíi t˙nh mÊt c©n ®èi (n¨m 1979 lµ 94,2). Cuéc sèng hßa b˘nh ®ang ko tØ sè giíi t˙nh tiÕn tíi c©n b»ng h¬n (tõ 94,9 n¨m 1989 lªn 96,9 n¨m 1999). TØ sè giíi t˙nh ë mét ®˚a ph∂¬ng cßn ch˚u ¶nh h∂ëng m◊nh bëi hiÖn t∂îng chuyÓn c∂. TØ sè nµy th√êng thÊp ë n¬i cã c¸c luång xuÊt c∂ vµ cao ë n¬i cã c¸c luång nhËp c∂. TØ sè giíi t˙nh thÊp nhÊt lµ ë c¸c tØnh §ång b»ng s«ng Hång, n¬i liªn tôc nhiÒu n¨m cã c¸c luång di d©n n«ng nghiÖp tíi c¸c ®˚a ph∂¬ng Trung du vµ miÒn nói Bflc Bé, T©y Nguyªn vµ §«ng Nam Bé. Mét sè tØnh thuéc T©y Nguyªn vµ c¸c tØnh Qu¶ng Ninh, B˘nh Ph∂íc do cã tØ lÖ nhËp c∂ cao nªn tØ sè giíi t˙nh cao râ rÖt. ViÖt Nam lµ mét quèc gia ®«ng d©n. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kØ XX, n∂íc ta bflt ®Çu cã hiÖn t∂îng “bïng næ d©n sè”. Nhê thùc hiÖn tèt ch˙nh s¸ch d©n sè, kÕ ho◊ch ho¸ gia ®˘nh nªn tØ lÖ gia t¨ng tù nhiªn cña d©n sè cã xu h√íng gi¶m. C¬ cÊu d©n sè theo ®é tuæi cña n∂íc ta ®ang cã sù thay ®æi, tØ lÖ trÎ em gi¶m xuèng, tØ lÖ ng∂êi trong ®é tuæi lao ®éng vµ trªn ®é tuæi lao ®éng t¨ng lªn. 9

C©u hái vµ bµi tËp 1. Dùa vµo h˘nh 2.1, h·y cho biÕt sè d©n vµ t˘nh h˘nh gia t¨ng d©n sè cña n∂íc ta. 2. Ph©n t˙ch ˝ nghÜa cña viÖc gi¶m tØ lÖ gia t¨ng d©n sè tù nhiªn vµ sù thay ®æi c¬ cÊu d©n sè n√íc ta. 3. Dùa vµo b¶ng sè liÖu d∂íi ®©y : B¶ng 2.3. TØ suÊt sinh vµ tØ suÊt tö cña d©n sè n∂íc ta, thêi k˘ 1979 −1999 (%o) N¨m 1979 1999 32,5 19,9 TØ suÊt 7,2 5,6 TØ suÊt sinh TØ suÊt tö −T˙nh tØ lÖ (%) gia t¨ng tù nhiªn cña d©n sè qua c¸c n¨m vµ nªu nhËn xt. −VÏ biÓu ®å thÓ hiÖn t˘nh h˘nh gia t¨ng tù nhiªn cña d©n sè ë n∂íc ta thêi k˘ 1979 −1999. Bµi 3 Ph©n bè d©n c∂ vµ c¸c lo◊i h˘nh quÇn c∂ D©n c∂ n∂íc ta tËp trung ®«ng ®óc ë ®ång b»ng vµ ®« th˚, th∂a thít ë miÒn nói. ë tõng n¬i, ng∂êi d©n lùa chän lo◊i h˘nh quÇn c∂ phï hîp víi ®iÒu kiÖn sèng vµ ho◊t ®éng s¶n xuÊt cña m˘nh, t◊o nªn sù ®a d◊ng vÒ h˘nh thøc quÇn c∂ ë n∂íc ta. I. MËt ®é d©n sè vµ ph©n bè d©n c∂ N∂íc ta n»m trong sè c¸c n∂íc cã mËt ®é d©n sè cao trªn thÕ giíi. Cïng víi sù t¨ng d©n sè, mËt ®é d©n sè cña n∂íc ta còng ngµy mét t¨ng. N¨m 1989, mËt ®é d©n sè n∂íc ta lµ 195 ng∂êi/km2. §Õn n¨m 2003, mËt ®é d©n sè ®· lµ 246 ng∂êi/km2 (mËt ®é d©n sè thÕ giíi lµ 47 ng√êi/km2). Quan s¸t h˘nh 3.1, h·y cho biÕt d©n c∂ tËp trung ®«ng ®óc ë nh÷ng vïng nµo. Th√a thít ë nh÷ng vïng nµo. V ˘ sao ? 10

H˘nh 3.1. L∂îc ®å ph©n bè d©n c√ vµ ®« th˚ ViÖt Nam, n¨m 1999 11

Do cã nhiÒu thuËn lîi vÒ ®iÒu kiÖn sèng nªn vïng ®ång b»ng, ven biÓn vµ c¸c ®« th˚ cã mËt ®é d©n sè rÊt cao. N¨m 2003, mËt ®é d©n sè ë §ång b»ng s«ng Hång lµ 1192 ng∂êi/km2, Thµnh phè Hå Ch˙ Minh lµ 2664 ng∂êi/km2, Hµ Néi lµ 2830 ng∂êi/km2. Trong ph©n bè d©n c∂ còng cã sù chªnh lÖch gi÷a thµnh th˚ vµ n«ng th«n. Kho¶ng 74% d©n sè sinh sèng ë n«ng th«n, 26% d©n sè sèng ë thµnh th˚ (n¨m 2003). II. C¸c lo◊i h˘nh quÇn c∂ 1. QuÇn c∂ n«ng th«n ë n«ng th«n, ng√êi d©n th√êng sèng tËp trung thµnh c¸c ®iÓm d©n c√ víi quy m« d©n sè kh¸c nhau. C¸c ®iÓm d©n c√ cã tªn gäi kh¸c nhau tuú theo d©n téc vµ ®˚a bµn c√ tró nh√ lµng, Êp (ng√êi Kinh), b¶n (ng√êi Tµy, Th¸i, M√êng, ...), bu«n, pl©y (c¸c d©n téc ë Tr√êng S¬n, T©y Nguyªn), phum, sãc (ng√êi Kh¬-me). Do ho◊t ®éng kinh tÕ chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp, phô thuéc vµo ®Êt ®ai mµ c¸c ®iÓm d©n c√ n«ng th«n th∂êng ®∂îc ph©n bè tr¶i réng theo l·nh thæ. Cïng víi qu¸ tr˘nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®◊i ho¸ n«ng nghiÖp ë n«ng th«n, diÖn m◊o lµng quª ®ang cã nhiÒu thay ®æi. TØ lÖ ng∂êi kh«ng lµm n«ng nghiÖp ë n«ng th«n ngµy cµng t¨ng. H·y nªu nh÷ng thay ®æi cña quÇn c√ n«ng th«n mµ em biÕt. 2. QuÇn c∂ thµnh th˚ C¸c ®« th˚, nhÊt lµ c¸c ®« th˚ lín cña n√íc ta cã mËt ®é d©n sè rÊt cao. ë nhiÒu ®« th˚, kiÓu “nhµ èng” san s¸t nhau kh¸ phæ biÕn. ë c¸c thµnh phè lín, nh÷ng chung c∂ cao tÇng ®ang ®∂îc x©y dùng ngµy cµng nhiÒu. Ngoµi ra, cßn cã kiÓu nhµ biÖt thù, nhµ v∂ên,... Nh˘n chung, c¸c ®« th˚ cña n∂íc ta ®Òu cã nhiÒu chøc n¨ng. C¸c thµnh phè lµ nh÷ng trung t©m kinh tÕ, ch˙nh tr˚, v¨n ho¸, khoa häc kÜ thuËt quan träng. Quan s¸t h˘nh 3.1, h·y nªu nhËn xt vÒ sù ph©n bè c¸c ®« th˚ cña n∂íc ta. Gi¶i th˙ch. 12

III. §« th˚ ho¸ B¶ng 3.1. Sè d©n thµnh th˚ vµ tØ lÖ d©n thµnh th˚ n∂íc ta, thêi k˘ 1985 - 2003 N¨m 1985 1990 1995 2000 2003 Tiªu ch˙ Sè d©n thµnh th˚ (ngh˘n ng∂êi) 11360,0 12880,3 14938,1 18771,9 20869,5 TØ lÖ d©n thµnh th˚ (%) 18,97 19,51 20,75 24,18 25,80 Dùa vµo b¶ng 3.1, h·y : −NhËn xt vÒ sè d©n thµnh th˚ vµ tØ lÖ d©n thµnh th˚ cña n∂íc ta. −Cho biÕt sù thay ®æi tØ lÖ d©n thµnh th˚ ®· ph¶n ¸nh qu¸ tr˘nh ®« th˚ ho¸ ë n∂íc ta nh√ thÕ nµo. Qu¸ tr˘nh ®« th˚ ho¸ thÓ hiÖn ë viÖc më réng quy m« c¸c thµnh phè vµ sù lan to¶ lèi sèng thµnh th˚ vÒ c¸c vïng n«ng th«n. So víi nhiÒu n√íc trªn thÕ giíi, n√íc ta cßn ë tr˘nh ®é ®« th˚ ho¸ thÊp. PhÇn lín c¸c ®« th˚ n√íc ta thuéc lo◊i võa vµ nhá. H·y lÊy v˙ dô minh ho◊ vÒ viÖc më réng quy m« c¸c thµnh phè. N∂íc ta cã mËt ®é d©n sè cao. D©n c∂ tËp trung ®«ng ®óc ë ®ång b»ng, ven biÓn vµ c¸c ®« th˚ ; miÒn nói d©n c∂ th∂a thít. PhÇn lín d©n c√ n√íc ta sèng ë n«ng th«n. C¸c ®« th˚ cña n∂íc ta phÇn lín cã quy m« võa vµ nhá, ph©n bè tËp trung ë vïng ®ång b»ng vµ ven biÓn. Qu¸ tr˘nh ®« th˚ ho¸ ë n∂íc ta ®ang diÔn ra víi tèc ®é ngµy cµng cao. Tuy nhiªn, tr˘nh ®é ®« th˚ ho¸ cßn thÊp. 13

C©u hái vµ bµi tËp 1. Dùa vµo h˘nh 3.1, h·y tr˘nh bµy ®Æc ®iÓm ph©n bè d©n c∂ cña n∂íc ta. 2. Nªu ®Æc ®iÓm cña c¸c lo◊i h˘nh quÇn c∂ ë n√íc ta. 3. Quan s¸t b¶ng 3.2, nªu nhËn xt vÒ sù ph©n bè d©n c∂ vµ sù thay ®æi mËt ®é d©n sè ë c¸c vïng cña n∂íc ta. B¶ng 3.2. MËt ®é d©n sè cña c¸c vïng l·nh thæ (ng∂êi/km2) C¸c vïng N¨m 1989 2003 C¶ n∂íc 195 246 - Trung du vµ miÒn nói Bflc Bé 103 115 + T©y Bflc 784 67 + §«ng Bflc 167 141 - §ång b»ng s«ng Hång 148 1192 - Bflc Trung Bé 202 - Duyªn h¶i Nam Trung Bé 45 194 - T©y Nguyªn 333 - §«ng Nam Bé 359 84 - §ång b»ng s«ng Cöu Long 476 425 14

Bµi 4 Lao ®éng vµ viÖc lµm. chÊt l∂îng cuéc sèng N∂íc ta cã lùc l∂îng lao ®éng ®«ng ®¶o. Trong thêi gian qua, n∂íc ta ®· cã nhiÒu cè gflng gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ n©ng cao chÊt l∂îng cuéc sèng cña ng∂êi d©n. I. Nguån lao ®éng vµ sö dông lao ®éng 1. Nguån lao ®éng Nguån lao ®éng cña n∂íc ta dåi dµo vµ t¨ng nhanh. B˘nh qu©n mçi n¨m n∂íc ta cã thªm h¬n mét triÖu lao ®éng. Ng∂êi lao ®éng ViÖt Nam cã nhiÒu kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt n«ng, l©m, ng∂ nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp, cã kh¶ n¨ng tiÕp thu khoa häc kÜ thuËt. ChÊt l∂îng nguån lao ®éng ®ang ®∂îc n©ng cao. H˘nh 4.1. BiÓu ®å c¬ cÊu lùc l∂îng lao ®éng ph©n theo thµnh th˚, n«ng th«n vµ theo ®µo t◊o, n¨m 2003 (%) Dùa vµo h˘nh 4.1, h·y : −NhËn xt vÒ c¬ cÊu lùc l∂îng lao ®éng gi÷a thµnh th˚ vµ n«ng th«n. Gi¶i th˙ch nguyªn nh©n. −NhËn xt vÒ chÊt l∂îng cña lùc l√îng lao ®éng ë n∂íc ta. §Ó n©ng cao chÊt l∂îng lùc l√îng lao ®éng cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p g˘ ? Tuy nhiªn, ng∂êi lao ®éng n∂íc ta cßn cã h◊n chÕ vÒ thÓ lùc vµ tr˘nh ®é chuyªn m«n, ®iÒu ®ã còng g©y khã kh¨n cho viÖc sö dông lao ®éng. 15

2. Sö dông lao ®éng Cïng víi qu¸ tr˘nh ®æi míi nÒn kinh tÕ −x· héi cña ®Êt n∂íc, sè lao ®éng cã viÖc lµm ngµy cµng t¨ng. Trong giai ®o◊n 1991−2003, sè lao ®éng ho◊t ®éng trong ngµnh kinh tÕ t¨ng tõ 30,1 triÖu ng∂êi lªn 41,3 triÖu ng∂êi. C¬ cÊu sö dông lao ®éng trong c¸c ngµnh kinh tÕ ®ang thay ®æi theo h∂íng t˙ch cùc. H˘nh 4.2. BiÓu ®å c¬ cÊu sö dông lao ®éng theo ngµnh n¨m 1989 vµ 2003 (%) Quan s¸t h˘nh 4.2, h·y nªu nhËn xt vÒ c¬ cÊu vµ sù thay ®æi c¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh ë n∂íc ta. II. VÊn ®Ò viÖc lµm Nguån lao ®éng dåi dµo trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ ch∂a ph¸t triÓn ®· t◊o nªn søc p rÊt lín ®èi víi vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm ë n√íc ta hiÖn nay. Do ®Æc ®iÓm mïa vô cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ sù ph¸t triÓn ngµnh nghÒ ë n«ng th«n cßn h◊n chÕ nªn t˘nh tr◊ng thiÕu viÖc lµm lµ nt ®Æc tr∂ng cña khu vùc n«ng th«n. N¨m 2003, tØ lÖ thêi gian lµm viÖc ®√îc sö dông cña lao ®éng ë n«ng th«n n√íc ta lµ 77,7%. TØ lÖ thÊt nghiÖp cña khu vùc thµnh th˚ c¶ n∂íc t∂¬ng ®èi cao, kho¶ng 6%. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm, theo em cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p nµo ? III. ChÊt l∂îng cuéc sèng Trong thêi gian qua, ®êi sèng ng∂êi d©n ViÖt Nam ®· vµ ®ang ®∂îc c¶i thiÖn (vÒ thu nhËp, gi¸o dôc, y tÕ, nhµ ë, phóc lîi x· héi,...). Thµnh tùu ®¸ng kÓ trong viÖc n©ng cao chÊt l∂îng cuéc sèng cña nh©n d©n ta lµ tØ lÖ ng√êi lín biÕt ch÷ ®◊t 90,3% (n¨m 1999). Møc thu nhËp b˘nh qu©n trªn ®Çu ng∂êi gia t¨ng. Ng∂êi d©n ®∂îc h∂ëng c¸c d˚ch vô x· héi ngµy cµng tèt h¬n. N¨m 1999, tuæi thä b˘nh qu©n cña nam giíi lµ 67,4 vµ cña n÷ giíi lµ 74. TØ lÖ tö vong, suy dinh d∂ìng cña trÎ em ngµy cµng gi¶m, nhiÒu d˚ch bÖnh ®· b˚ ®Èy lïi. 16

H˘nh 4.3. CÊp ph¸t mµn chèng muçi cho ®ång bµo Kh¬-mó Tuy nhiªn, chÊt l∂îng cuéc sèng cña d©n c∂ cßn chªnh lÖch gi÷a c¸c vïng, gi÷a thµnh th˚ vµ n«ng th«n, gi÷a c¸c tÇng líp d©n c∂ trong x· héi. N©ng cao chÊt l∂îng cuéc sèng cña ng√êi d©n trªn mäi miÒn ®Êt n∂íc lµ nhiÖm vô quan träng hµng ®Çu trong chiÕn l∂îc ph¸t triÓn con ng∂êi cña thêi k˘ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®◊i ho¸. N∂íc ta cã nguån lao ®éng dåi dµo, ®ã lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, nh∂ng ®ång thêi còng g©y søc p lín ®Õn vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm. C¬ cÊu sö dông lao ®éng cña n∂íc ta ®ang ®∂îc thay ®æi. ChÊt l∂îng cuéc sèng cña nh©n d©n ngµy cµng ®∂îc c¶i thiÖn. C©u hái vµ bµi tËp 1. T◊i sao gi¶i quyÕt viÖc lµm ®ang lµ vÊn ®Ò x· héi gay gflt ë n∂íc ta ? 2. Chóng ta ®· ®◊t ®∂îc nh÷ng thµnh tùu g˘ trong viÖc n©ng cao chÊt l∂îng cuéc sèng cña ng∂êi d©n ? 3. Dùa vµo b¶ng sè liÖu d∂íi ®©y, nªu nhËn xt vÒ sù thay ®æi trong sö dông lao ®éng theo c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë n∂íc ta vµ ˝ nghÜa cña sù thay ®æi ®ã. B¶ng 4.1. C¬ cÊu sö dông lao ®éng theo thµnh phÇn kinh tÕ (%) N¨m 1985 1990 1995 2002 Thµnh phÇn 15,0 11,3 9,0 9,6 85,0 88,7 91,0 90,4 Khu vùc Nhµ n∂íc C¸c khu vùc kinh tÕ kh¸c 17

Bµi 5. Thùc hµnh Ph©n t˙ch vµ so s¸nh th¸p d©n sè n¨m 1989 vµ n¨m 1999 1. Quan s¸t th¸p d©n sè n¨m 1989 vµ n¨m 1999. Nhãm tuæi 0-14 Nhãm tuæi 15-59 Nhãm tuæi trªn 60 H˘nh 5.1. Th¸p d©n sè ViÖt Nam n¨m 1989 vµ n¨m 1999 H·y ph©n t˙ch vµ so s¸nh hai th¸p d©n sè vÒ c¸c mÆt : −H˘nh d◊ng cña th¸p. −C¬ cÊu d©n sè theo ®é tuæi. −TØ lÖ d©n sè phô thuéc. 2. Tõ nh÷ng ph©n t˙ch vµ so s¸nh trªn, nªu nhËn xt vÒ sù thay ®æi cña c¬ cÊu d©n sè theo ®é tuæi ë n∂íc ta. Gi¶i th˙ch nguyªn nh©n. 3. C¬ cÊu d©n sè theo ®é tuæi cña n√íc ta cã thuËn lîi vµ khã kh¨n g˘ cho ph¸t triÓn kinh tÕ −x· héi ? Chóng ta cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p nµo ®Ó tõng b∂íc khflc phôc nh÷ng khã kh¨n nµy ? 18

®˚a l˙ kinh tÕ Bµi 6 Sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ viÖt nam NÒn kinh tÕ n∂íc ta ®· tr¶i qua qu¸ tr˘nh ph¸t triÓn l©u dµi vµ nhiÒu khã kh¨n. Tõ n¨m 1986 n∂íc ta bflt ®Çu c«ng cuéc §æi míi. C¬ cÊu kinh tÕ ®ang chuyÓn d˚ch ngµy cµng râ nt theo h∂íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®◊i ho¸. NÒn kinh tÕ ®◊t ®∂îc nhiÒu thµnh tùu nh∂ng còng ®øng tr∂íc nhiÒu th¸ch thøc. I. NÒn kinh tÕ n∂íc ta tr∂íc thêi k˘ ®æi míi NÒn kinh tÕ n∂íc ta ®· tr¶i qua nhiÒu giai ®o◊n ph¸t triÓn, gfln liÒn víi qu¸ tr˘nh dùng n∂íc vµ gi÷ n∂íc. C¸ch m◊ng th¸ng T¸m n¨m 1945 ®· ®em l◊i ®éc lËp cho ®Êt n∂íc, tù do cho nh©n d©n. TiÕp sau ®ã lµ ch˙n n¨m kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p (1946 −1954). §Êt n∂íc b˚ chia cflt tõ n¨m 1954 ®Õn tËn ngµy gi¶i phãng miÒn Nam 30 −4 −1975. Trong suèt thêi gian ®ã, miÒn Bflc võa kiªn c∂êng chèng chiÕn tranh ph¸ ho◊i cña ®Õ quèc MÜ, võa x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ chi viÖn cho tiÒn tuyÕn lín miÒn Nam. MiÒn Nam d∂íi chÕ ®é cña ch˙nh quyÒn Sµi Gßn, nÒn kinh tÕ chØ tËp trung ph¸t triÓn ë mét sè thµnh phè lín nh∂ Sµi Gßn, §µ Nfing,... chñ yÕu phôc vô chiÕn tranh. §Êt n∂íc thèng nhÊt, c¶ n∂íc ®i lªn chñ nghÜa x· héi. Cho ®Õn nh÷ng n¨m cuèi thËp kØ 80 cña thÕ kØ XX, do gÆp nhiÒu khã kh¨n, nÒn kinh tÕ n∂íc ta b˚ r¬i vµo khñng ho¶ng ko dµi, víi t˘nh tr◊ng l◊m ph¸t cao, s¶n xuÊt b˚ ®˘nh trÖ, l◊c hËu. 19

II. NÒn kinh tÕ n∂íc ta trong thêi k˘ ®æi míi C«ng cuéc §æi míi ®∂îc triÓn khai tõ n¨m 1986 ®· ®∂a nÒn kinh tÕ n∂íc ta ra khái t˘nh tr◊ng khñng ho¶ng, tõng b∂íc æn ®˚nh vµ ph¸t triÓn. 1. Sù chuyÓn d˚ch c¬ cÊu kinh tÕ ChuyÓn d˚ch c¬ cÊu kinh tÕ lµ mét nt ®Æc tr∂ng cña qu¸ tr˘nh ®æi míi, thÓ hiÖn ë ba mÆt chñ yÕu : −ChuyÓn d˚ch c¬ cÊu ngµnh : gi¶m tØ träng cña khu vùc n«ng, l©m, ng∂ nghiÖp, t¨ng tØ träng cña khu vùc c«ng nghiÖp −x©y dùng. Khu vùc d˚ch vô chiÕm tØ träng cao nh√ng xu h√íng cßn biÕn ®éng. H˘nh 6.1. BiÓu ®å chuyÓn d˚ch c¬ cÊu GDP tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 2002 Dùa vµo h˘nh 6.1, h·y ph©n t˙ch xu h∂íng chuyÓn d˚ch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ. X u h∂íng nµy thÓ hiÖn râ ë nh÷ng khu vùc nµo ? 20

H˘nh 6.2. L∂îc ®å c¸c vïng kinh tÕ vµ vïng kinh tÕ träng ®iÓm, n¨m 2002. 21 Tõ ngµy 1-8-2008, Hµ T©y ®∂îc s¸p nhËp vµo thµnh phè Hµ Néi.

−ChuyÓn d˚ch c¬ cÊu l·nh thæ : h˘nh thµnh c¸c vïng chuyªn canh trong n«ng nghiÖp, c¸c l·nh thæ tËp trung c«ng nghiÖp, d˚ch vô, t◊o nªn c¸c vïng kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng. −ChuyÓn d˚ch c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ : tõ nÒn kinh tÕ chñ yÕu lµ khu vùc Nhµ n∂íc vµ tËp thÓ sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Ch˙nh s¸ch khuyÕn kh˙ch ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®· ®ãng gãp t˙ch cùc vµo viÖc chuyÓn d˚ch c¬ cÊu ngµnh vµ c¬ cÊu l·nh thæ. Cïng víi chuyÓn d˚ch c¬ cÊu ngµnh lµ h˘nh thµnh hÖ thèng vïng kinh tÕ víi c¸c trung t©m c«ng nghiÖp míi, c¸c vïng chuyªn canh n«ng nghiÖp vµ sù ph¸t triÓn c¸c thµnh phè lín. §· h˘nh thµnh ba vïng kinh tÕ träng ®iÓm : vïng kinh tÕ träng ®iÓm Bflc Bé, vïng kinh tÕ träng ®iÓm miÒn Trung, vïng kinh tÕ träng ®iÓm ph˙a Nam. Dùa vµo h˘nh 6.2, h·y x¸c ®˚nh c¸c vïng kinh tÕ cña n√íc ta, ph◊m vi l·nh thæ cña c¸c vïng kinh tÕ träng ®iÓm. KÓ tªn c¸c vïng kinh tÕ gi¸p biÓn, vïng kinh tÕ kh«ng gi¸p biÓn. 2. Nh÷ng thµnh tùu vµ th¸ch thøc NÒn kinh tÕ n∂íc ta ®· ®◊t ®∂îc nhiÒu thµnh tùu, t◊o ®µ thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn trong nh÷ng n¨m tíi. Kinh tÕ t¨ng tr∂ëng t∂¬ng ®èi v÷ng chflc. C¬ cÊu kinh tÕ ®ang chuyÓn d˚ch theo h∂íng c«ng nghiÖp ho¸ : trong c«ng nghiÖp ®· h˘nh thµnh mét sè ngµnh träng ®iÓm, næi bËt lµ c¸c ngµnh dÇu kh˙, ®iÖn, chÕ biÕn l√¬ng thùc thùc phÈm, s¶n xuÊt hµng tiªu dïng. Sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ h∂íng ra xuÊt khÈu ®ang thóc ®Èy ho◊t ®éng ngo◊i th∂¬ng vµ thu hót ®Çu t∂ cña n∂íc ngoµi. N∂íc ta ®ang trong qu¸ tr˘nh héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr˘nh ph¸t triÓn n∂íc ta còng ph¶i v∂ît qua nhiÒu khã kh¨n. ë nhiÒu tØnh, huyÖn, nhÊt lµ ë miÒn nói vÉn cßn c¸c x· nghÌo. NhiÒu lo◊i tµi nguyªn ®ang b˚ khai th¸c qu¸ møc, m«i tr∂êng b˚ « nhiÔm. VÊn ®Ò viÖc lµm, ph¸t triÓn v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo,... vÉn ch∂a ®¸p øng ®∂îc yªu cÇu cña x· héi. 22

Nh÷ng biÕn ®éng trªn th˚ tr∂êng thÕ giíi vµ khu vùc, nh÷ng th¸ch thøc khi n∂íc ta thùc hiÖn c¸c cam kÕt AFTA (Khu vùc MËu d˚ch tù do §«ng Nam ¸), HiÖp ®˚nh th∂¬ng m◊i ViÖt −MÜ, gia nhËp WTO,... ®ßi hái nh©n d©n ta ph¶i nç lùc ®Èy nhanh qu¸ tr˘nh chuyÓn d˚ch c¬ cÊu kinh tÕ, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, tËn dông ®∂îc c¬ héi vµ v∂ît qua thö th¸ch. Nhê nh÷ng thµnh tùu cña c«ng cuéc §æi míi, c¬ cÊu kinh tÕ cña n∂íc ta cã nh÷ng biÕn ®æi m◊nh mÏ. Tõ n¨m 1996, n∂íc ta b∂íc vµo giai ®o◊n ®Èy m◊nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®◊i ho¸. C©u hái vµ bµi tËp 1. Dùa trªn h˘nh 6.2, h·y x¸c ®˚nh c¸c vïng kinh tÕ träng ®iÓm. 2. VÏ biÒu ®å h˘nh trßn dùa vµo b¶ng sè liÖu d∂íi ®©y : B¶ng 6.1. C¬ cÊu GDP ph©n theo thµnh phÇn kinh tÕ, n¨m 2002 C¸c thµnh phÇn kinh tÕ TØ lÖ (%) - Kinh tÕ Nhµ n∂íc 38,4 - Kinh tÕ ngoµi Nhµ n∂íc 47,9 + Kinh tÕ tËp thÓ + Kinh tÕ t∂ nh©n 8,0 + Kinh tÕ c¸ thÓ 8,3 - Kinh tÕ cã vèn ®Çu t∂ n∂íc ngoµi 31,6 13,7 Tæng céng 100,0 NhËn xt vÒ c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ. 3. H·y nªu mét sè thµnh tùu vµ th¸ch thøc trong ph¸t triÓn kinh tÕ cña n∂íc ta. 23

Bµi 7 C¸c nh©n tè ¶nh h∂ëng ®Õn sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè n«ng nghiÖp NÒn n«ng nghiÖp n∂íc ta lµ nÒn n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi, ch˚u ¶nh h∂ëng m◊nh mÏ cña c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn (tµi nguyªn ®Êt, kh˙ hËu, nguån n∂íc vµ sinh vËt). C¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ −x· héi ngµy cµng ®∂îc c¶i thiÖn, ®Æc biÖt lµ sù më réng th˚ tr∂êng trong n∂íc vµ th˚ tr∂êng xuÊt khÈu ®· thóc ®Èy qu¸ tr˘nh chuyªn m«n ho¸ vµ th©m canh n«ng nghiÖp. I. C¸c nh©n tè tù nhiªn Sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè n«ng nghiÖp phô thuéc nhiÒu vµo c¸c tµi nguyªn : ®Êt, kh˙ hËu, n∂íc vµ sinh vËt. 1. Tµi nguyªn ®Êt §Êt lµ tµi nguyªn v« cïng qu˝ gi¸, lµ t∂ liÖu s¶n xuÊt kh«ng thÓ thay thÕ ®∂îc cña ngµnh n«ng nghiÖp. Tµi nguyªn ®Êt ë n∂íc ta kh¸ ®a d◊ng. Hai nhãm ®Êt chiÕm diÖn t˙ch lín nhÊt lµ ®Êt phï sa vµ ®Êt feralit. §Êt phï sa cã diÖn t˙ch kho¶ng 3 triÖu ha th˙ch hîp nhÊt víi c©y lóa n∂íc vµ nhiÒu lo◊i c©y ngfln ngµy kh¸c, tËp trung t◊i ®ång b»ng s«ng Hång, ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ c¸c ®ång b»ng ven biÓn miÒn Trung. §Êt feralit chiÕm diÖn t˙ch trªn 16 triÖu ha, tËp trung chñ yÕu ë trung du, miÒn nói, th˙ch hîp cho viÖc trång c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m nh∂ cµ phª, chÌ, cao su, c©y ¨n qu¶ vµ mét sè c©y ngfln ngµy nh∂ sfln, ng«, ®Ëu t∂¬ng,... HiÖn nay, diÖn t˙ch ®Êt n«ng nghiÖp lµ h¬n 9 triÖu ha. ViÖc sö dông hîp l˙ tµi nguyªn ®Êt cã ˝ nghÜa to lín ®èi víi ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n∂íc ta. 2. Tµi nguyªn kh˙ hËu Dùa vµo kiÕn thøc ®· häc ë líp 8, h·y tr˘nh bµy ®Æc ®iÓm kh˙ hËu cña n∂íc ta. N√íc ta cã kh˙ hËu nhiÖt ®íi giã mïa Èm. Nguån nhiÖt, Èm phong phó lµm cho c©y cèi xanh t∂¬i quanh n¨m, sinh tr∂ëng nhanh, cã thÓ trång tõ hai ®Õn ba vô lóa vµ rau, mµu trong mét n¨m ; nhiÒu lo◊i c©y c«ng nghiÖp vµ c©y ¨n qu¶ ph¸t triÓn tèt. 24

Kh˙ hËu n∂íc ta ph©n ho¸ rÊt râ rÖt theo chiÒu bflc −nam, theo mïa vµ theo ®é cao. V˘ vËy, ë n∂íc ta cã thÓ trång ®∂îc tõ c¸c lo◊i c©y nhiÖt ®íi cho ®Õn mét sè c©y cËn nhiÖt vµ «n ®íi. C¬ cÊu mïa vô, c¬ cÊu c©y trång còng kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng. Tuy nhiªn b·o, giã T©y kh« nãng, sù ph¸t triÓn cña s©u bÖnh trong ®iÒu kiÖn kh˙ hËu nãng Èm vµ c¸c thiªn tai kh¸c nh∂ s∂¬ng muèi, rt h◊i,... g©y tæn thÊt kh«ng nhá cho n«ng nghiÖp. H·y kÓ tªn mét sè lo◊i rau, qu¶ ®Æc tr√ng theo mïa hoÆc tiªu biÓu theo ®˚a ph√¬ng. 3. Tµi nguyªn n∂íc N∂íc ta cã m◊ng l∂íi s«ng ngßi, ao hå dµy ®Æc. C¸c hÖ thèng s«ng ®Òu cã gi¸ tr˚ ®¸ng kÓ vÒ thuû lîi. Nguån n∂íc ngÇm còng kh¸ dåi dµo. §©y lµ nguån n∂íc t∂íi rÊt quan träng, nhÊt lµ vµo mïa kh« ; ®iÓn h˘nh lµ ë c¸c vïng chuyªn canh c©y c«ng nghiÖp cña T©y Nguyªn vµ §«ng Nam Bé. Tuy nhiªn, ë nhiÒu l∂u vùc s«ng, lò lôt g©y thiÖt h◊i lín vÒ mïa mµng, t˙nh m◊ng vµ tµi s¶n cña nh©n d©n ; cßn vÒ mïa kh« l◊i th∂êng b˚ c◊n kiÖt, thiÕu n∂íc t∂íi. T◊i sao thuû lîi lµ biÖn ph¸p hµng ®Çu trong th©m canh n«ng nghiÖp ë n∂íc ta ? 4. Tµi nguyªn sinh vËt N∂íc ta cã tµi nguyªn thùc ®éng vËt phong phó, lµ c¬ së ®Ó nh©n d©n ta thuÇn d∂ìng, t◊o nªn c¸c c©y trång, vËt nu«i ; trong ®ã nhiÒu gièng c©y trång, vËt nu«i cã chÊt l∂îng tèt, th˙ch nghi víi c¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i cña tõng ®˚a ph∂¬ng. II. C¸c nh©n tè kinh tÕ x· héi 1. D©n c∂ vµ lao ®éng n«ng th«n N¨m 2003, n∂íc ta vÉn cßn kho¶ng 74% d©n sè sèng ë vïng n«ng th«n vµ kho¶ng 60% lao ®éng lµm viÖc trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp. Ng∂êi n«ng d©n ViÖt Nam giµu kinh nghiÖm s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, gfln bã víi ®Êt ®ai ; khi cã ch˙nh s¸ch th˙ch hîp khuyÕn kh˙ch s¶n xuÊt th˘ ng∂êi n«ng d©n ph¸t huy ®∂îc b¶n chÊt cÇn cï, s¸ng t◊o cña m˘nh. 2. C¬ së vËt chÊt kÜ thuËt C¸c c¬ së vËt chÊt −kÜ thuËt phôc vô trång trät, ch¨n nu«i ngµy cµng ®∂îc hoµn thiÖn. C«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n ®√îc ph¸t triÓn vµ ph©n bè réng khflp ®· gãp phÇn t¨ng gi¸ tr˚ vµ kh¶ n¨ng c◊nh tranh cña hµng n«ng nghiÖp, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, æn ®˚nh vµ ph¸t triÓn c¸c vïng chuyªn canh. 25

H˘nh 7.1. Kªnh m∂¬ng néi ®ång ®· ®∂îc kiªn cè ho¸ C¬ së vËt chÊt kÜ thuËt trong n«ng nghiÖp HÖ thèng HÖ thèng HÖ thèng C¸c c¬ së thuû lîi d˚ch vô d˚ch vô vËt chÊt −kÜ trång trät ch¨n nu«i thuËt kh¸c H˘nh 7.2. S¬ ®å hÖ thèng c¬ së vËt chÊt −kÜ thuËt trong n«ng nghiÖp KÓ tªn mét sè c¬ së vËt chÊt −kÜ thuËt trong n«ng nghiÖp ®Ó minh ho◊ râ h¬n s¬ ®å trªn. 3. Ch˙nh s¸ch ph¸t triÓn n«ng nghiÖp Nh÷ng ch˙nh s¸ch míi cña §¶ng vµ Nhµ n∂íc lµ c¬ së ®Ó ®éng viªn n«ng d©n v∂¬n lªn lµm giµu, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. Mét sè ch˙nh s¸ch cô thÓ lµ : ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®˘nh, kinh tÕ trang tr◊i, n«ng nghiÖp h∂íng ra xuÊt khÈu,... 26

4. Th˚ tr∂êng trong vµ ngoµi n∂íc Th˚ tr∂êng ®∂îc më réng ®· thóc ®Èy s¶n xuÊt, ®a d◊ng ho¸ s¶n phÈm n«ng nghiÖp, chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, vËt nu«i. Tuy nhiªn, do søc mua cña th˚ tr∂êng trong n∂íc cßn h◊n chÕ nªn viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu n«ng nghiÖp ë nhiÒu vïng cßn khã kh¨n. BiÕn ®éng cña th˚ tr∂êng xuÊt khÈu nhiÒu khi g©y ¶nh h∂ëng xÊu tíi sù ph¸t triÓn mét sè c©y trång quan träng nh∂ cµ phª, cao su, rau qu¶,... mét sè thuû h¶i s¶n,... Tµi nguyªn thiªn nhiªn n∂íc ta vÒ c¬ b¶n lµ thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi ®a d◊ng. §iÒu kiÖn kinh tÕ −x· héi lµ nh©n tè quyÕt ®˚nh t◊o nªn nh÷ng thµnh tùu to lín trong n«ng nghiÖp. C©u hái vµ bµi tËp 1. Ph©n t˙ch nh÷ng thuËn lîi cña tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Ó ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ë n√íc ta. 2. Ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp chÕ biÕn cã ¶nh h∂ëng nh∂ thÕ nµo ®Õn ph¸t triÓn vµ ph©n bè n«ng nghiÖp ? 3. Cho nh÷ng v˙ dô cô thÓ ®Ó thÊy râ vai trß cña th˚ tr∂êng ®èi víi t˘nh h˘nh s¶n xuÊt mét sè n«ng s¶n ë ®˚a ph∂¬ng em. 27

Bµi 8 Sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè n«ng nghiÖp N«ng nghiÖp n∂íc ta ®· cã nh÷ng b∂íc ph¸t triÓn v÷ng chflc, trë thµnh ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ lín. N¨ng suÊt vµ s¶n l∂îng l∂¬ng thùc liªn tôc t¨ng. NhiÒu vïng chuyªn canh c©y c«ng nghiÖp ®∂îc më réng. Ch¨n nu«i còng t¨ng ®¸ng kÓ. I. Ngµnh trång trät Tõ mét nÒn n«ng nghiÖp chñ yÕu dùa trªn ®éc canh c©y lóa, n∂íc ta ®· ®Èy m◊nh s¶n xuÊt nhiÒu lo◊i c©y c«ng nghiÖp vµ c¸c c©y trång kh¸c. B¶ng 8.1. C¬ cÊu gi¸ tr˚ s¶n xuÊt ngµnh trång trät (%) N¨m 1990 2002 C¸c nhãm c©y 67,1 60,8 13,5 22,7 C©y l∂¬ng thùc 19,4 16,5 C©y c«ng nghiÖp C©y ¨n qu¶, rau ®Ëu vµ c©y kh¸c Dùa vµo b¶ng 8.1, h·y nhËn xt sù thay ®æi tØ träng c©y l∂¬ng thùc vµ c©y c«ng nghiÖp trong c¬ cÊu gi¸ tr˚ s¶n xuÊt ngµnh trång trät. Sù thay ®æi nµy nãi lªn ®iÒu g˘ ? 1. C©y l∂¬ng thùc C©y l∂¬ng thùc bao gåm c©y lóa vµ c¸c c©y hoa mµu nh∂ ng«, khoai, sfln. Trong c¸c c©y l∂¬ng thùc ë n∂íc ta, lóa lµ c©y l∂¬ng thùc ch˙nh, kh«ng chØ ®¸p øng nhu cÇu trong n√íc mµ cßn ®Ó xuÊt khÈu. 28

B¶ng 8.2. Mét sè chØ tiªu vÒ s¶n xuÊt lóa Tiªu ch˙ N¨m 1980 1990 2002 DiÖn t˙ch (ngh˘n ha) 5600 6043 7504 N¨ng suÊt lóa c¶ n¨m (t◊/ha) 20,8 31,8 45,9 S¶n l∂îng lóa c¶ n¨m (triÖu tÊn) 11,6 19,2 34,4 S¶n l∂îng lóa b˘nh qu©n ®Çu ng∂êi (kg) 217 291 432 Dùa vµo b¶ng 8.2, h·y tr˘nh bµy c¸c thµnh tùu chñ yÕu trong s¶n xuÊt lóa thêi k˘ 1980 −2002. ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng trung t©m xuÊt hiÖn sím nghÒ trång lóa ë §«ng Nam ¸. Lóa ®∂îc trång trªn khflp ®Êt n∂íc ta. Do trång nhiÒu gièng míi nªn c¬ cÊu mïa vô thay ®æi, cã vô lóa sím, lóa ch˙nh vô vµ lóa muén. Hai vïng träng ®iÓm lóa lín nhÊt lµ §ång b»ng s«ng Cöu Long vµ §ång b»ng s«ng Hång. H˘nh 8.1. Thu ho◊ch lóa ë §ång b»ng s«ng Cöu Long 29

H˘nh 8.2. L∂îc ®å n«ng nghiÖp ViÖt Nam, n¨m 2002 30

2. C©y c«ng nghiÖp ViÖc ®Èy m◊nh trång c©y c«ng nghiÖp ®· t◊o ra c¸c s¶n phÈm cã gi¸ tr˚ xuÊt khÈu, cung cÊp nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn, tËn dông tµi nguyªn, ph¸ thÕ ®éc canh trong n«ng nghiÖp vµ gãp phÇn b¶o vÖ m«i tr∂êng. N∂íc ta cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn c©y c«ng nghiÖp, nhÊt lµ c¸c c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m. B¶ng 8.3. C¸c c©y c«ng nghiÖp chñ yÕu vµ c¸c vïng ph©n bè ch˙nh Vïng Trung §ång Duyªn §ång C¸c du vµ b»ng lo◊i c©y miÒn s«ng Bflc h¶i T©y §«ng b»ng c«ng nghiÖp Hång Trung Nam s«ng nói Trung Nguyªn Nam Bé Cöu L◊c Bflc Bé Bé §Ëu t∂¬ng M˙a Bé Long B«ng C©y c«ng nghiÖp l©u n¨m C©y c«ng nghiÖp h»ng n¨m D©u t»m x xx xx Thuèc l¸ Cµ phª xx x xx x Cao su Hå tiªu xx x xx §iÒu Dõa xx ChÌ x x xx x x xx x x x xx x x xx x xx xx x Ghi chó : xx : Vïng trång nhiÒu nhÊt x : Vïng trång nhiÒu Dùa vµo b¶ng 8.3, h·y nªu sù ph©n bè c¸c c©y c«ng nghiÖp hµng n¨m vµ c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m chñ yÕu ë n∂íc ta. 31

3. C©y ¨n qu¶ Do kh˙ hËu ph©n ho¸ vµ tµi nguyªn ®Êt ®a d◊ng, n√íc ta cã nhiÒu lo◊i qu¶ ngon, ®√îc th˚ tr√êng √a chuéng. KÓ tªn mét sè c©y ¨n qu¶ ®Æc tr∂ng cña Nam Bé. T◊i sao Nam Bé l◊i trång ®∂îc nhiÒu lo◊i c©y ¨n qu¶ cã gi¸ tr˚ ? C¸c vïng trång c©y ¨n qu¶ lín nhÊt n∂íc ta lµ §ång b»ng s«ng Cöu Long vµ §«ng Nam Bé. II. Ngµnh ch¨n nu«i Ch¨n nu«i chiÕm tØ träng ch∂a lín trong n«ng nghiÖp. Ch¨n nu«i theo h˘nh thøc c«ng nghiÖp ®ang ®√îc më réng ë nhiÒu ®˚a ph∂¬ng. 1. Ch¨n nu«i tr©u, bß N¨m 2002, ®µn bß cã trªn 4 triÖu con, ®µn tr©u kho¶ng 3 triÖu con. Tr©u ®∂îc nu«i chñ yÕu ®Ó lÊy søc ko, nhiÒu nhÊt ë Trung du vµ miÒn nói Bflc Bé, Bflc Trung Bé. Bß ®∂îc nu«i ®Ó lÊy th˚t, s÷a vµ còng ®Ó lÊy søc ko. §µn bß cã quy m« lín nhÊt lµ ë Duyªn h¶i Nam Trung Bé. Ch¨n nu«i bß s÷a ®ang ph¸t triÓn ë ven c¸c thµnh phè lín. 2. Ch¨n nu«i lîn §µn lîn t¨ng kh¸ nhanh, n¨m 1990 c¶ n√íc cã 12 triÖu con, n¨m 2002 t¨ng lªn 23 triÖu con. Ch¨n nu«i lîn tËp trung ë c¸c vïng cã nhiÒu hoa mµu l∂¬ng thùc hoÆc ®«ng d©n nh∂ §ång b»ng s«ng Hång, §ång b»ng s«ng Cöu Long. X ¸c ®˚nh trªn h˘nh 8.2, c¸c vïng ch¨n nu«i lîn ch˙nh. V ˘ sao lîn ®∂îc nu«i nhiÒu nhÊt ë §ång b»ng s«ng Hång ? 3. Ch¨n nu«i gia cÇm §µn gia cÇm n¨m 2002 cã h¬n 230 triÖu con, gÊp h¬n hai lÇn n¨m 1990. ViÖc ch¨n nu«i gia cÇm ph¸t triÓn nhanh ë ®ång b»ng. N«ng nghiÖp n∂íc ta ®ang ph¸t triÓn theo h∂íng ®a d◊ng nh√ng trång trät vÉn chiÕm ∂u thÕ. Lóa lµ c©y trång ch˙nh. C©y c«ng nghiÖp vµ c©y ¨n qu¶ ®ang ph¸t triÓn kh¸ m◊nh. NhiÒu s¶n phÈm n«ng nghiÖp ®· ®∂îc xuÊt khÈu nh∂ g◊o, cµ phª, cao su, th˚t lîn, tr¸i c©y. 32

C©u hái vµ bµi tËp 1. NhËn xt vµ gi¶i th˙ch sù ph©n bè c¸c vïng trång lóa ë n∂íc ta. 2. C¨n cø vµo b¶ng sè liÖu d√íi ®©y, h·y vÏ biÓu ®å cét thÓ hiÖn c¬ cÊu gi¸ tr˚ s¶n xuÊt ngµnh ch¨n nu«i. B¶ng 8.4. C¬ cÊu gi¸ tr˚ s¶n xuÊt ngµnh ch¨n nu«i (%) N¨m Tæng sè Gia sóc Gia cÇm S¶n phÈm Phô phÈm trøng, s÷a ch¨n nu«i 1990 100,0 63,9 19,3 2002 100,0 62,8 17,5 12,9 3,9 17,3 2,4 Bµi 9 sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè l©m nghiÖp, thuû s¶n N√íc ta cã ba phÇn t√ diÖn t˙ch lµ ®åi nói vµ ®∂êng bê biÓn dµi tíi 3260 km, ®ã lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn l©m nghiÖp vµ thuû s¶n. L©m nghiÖp vµ thuû s¶n ®· cã ®ãng gãp to lín cho nÒn kinh tÕ ®Êt n∂íc. I. L©m nghiÖp L©m nghiÖp cã v˚ tr˙ ®Æc biÖt trong ph¸t triÓn kinh tÕ −x· héi vµ gi÷ g˘n m«i tr∂êng sinh th¸i. 1. Tµi nguyªn rõng Tr∂íc ®©y h¬n nöa thÕ kØ, ViÖt Nam lµ n√íc giµu tµi nguyªn rõng. HiÖn nay, tµi nguyªn rõng ®· b˚ c◊n kiÖt ë nhiÒu n¬i. N¨m 2000, tæng diÖn t˙ch ®Êt l©m nghiÖp cã rõng gÇn 11,6 triÖu ha, ®é che phñ t˙nh chung toµn quèc lµ 35%. Trong ®iÒu kiÖn cña n∂íc ta (ba phÇn t∂ diÖn t˙ch lµ ®åi nói) th˘ tØ lÖ nµy vÉn cßn thÊp. 33

B¶ng 9.1. DiÖn t˙ch rõng n∂íc ta, n¨m 2000 (ngh˘n ha) Rõng s¶n xuÊt Rõng phßng hé Rõng ®Æc dông Tæng céng 4733,0 5397,5 1442,5 11573,0 Dùa vµo b¶ng 9.1, h·y cho biÕt c¬ cÊu c¸c lo◊i rõng ë n∂íc ta. Nªu ˝ nghÜa cña tµi nguyªn rõng. Rõng s¶n xuÊt cung cÊp gç cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn gç vµ cho xuÊt khÈu. ViÖc trång rõng nguyªn liÖu giÊy ®em l◊i viÖc lµm vµ thu nhËp cho ng∂êi d©n. Rõng phßng hé lµ c¸c khu rõng ®Çu nguån c¸c con s«ng, c¸c c¸nh rõng chfln c¸t bay däc theo d¶i ven biÓn miÒn Trung, c¸c d¶i rõng ngËp mÆn ven biÓn. N∂íc ta cßn cã mét hÖ thèng rõng ®Æc dông. §ã lµ c¸c v∂ên quèc gia vµ c¸c khu dù tr÷ thiªn nhiªn nh∂ : Cóc Ph∂¬ng, Ba V˘, Ba BÓ, B◊ch M·, C¸t Tiªn,... 2. Sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè ngµnh l©m nghiÖp H˘nh 9.1. Mét m« h˘nh kinh tÕ trang tr◊i n«ng l©m kÕt hîp HiÖn nay, h»ng n¨m c¶ n∂íc khai th¸c kho¶ng h¬n 2,5 triÖu mt khèi gç. Gç chØ ®∂îc php khai th¸c trong khu vùc rõng s¶n xuÊt, chñ yÕu ë miÒn nói vµ trung du. C«ng nghiÖp chÕ biÕn gç vµ l©m s¶n ®∂îc ph¸t triÓn gfln víi c¸c vïng nguyªn liÖu. 34

H˘nh 9.2. L∂îc ®å l©m nghiÖp vµ thuû s¶n ViÖt Nam, n¨m 2002 35

Chóng ta phÊn ®Êu thùc hiÖn chiÕn luîc trång míi 5 triÖu ha rõng vµo n¨m 2010, ®∂a tØ lÖ che phñ rõng lªn 43%, chó träng b¶o vÖ rõng phßng hé, rõng ®Æc dông vµ trång c©y g©y rõng. M« h˘nh n«ng - l©m kÕt hîp ®ang ®√îc ph¸t triÓn, gãp phÇn b¶o vÖ rõng vµ n©ng cao ®êi sèng cho nh©n d©n. V iÖc ®Çu t∂ trång rõng ®em l◊i lîi ˙ch g˘ ? T◊i sao chóng ta ph¶i võa khai th¸c võa b¶o vÖ rõng ? II. Ngµnh thuû s¶n Thuû s¶n lµ ngµnh kinh tÕ quan träng, cã ˝ nghÜa to lín vÒ kinh tÕ −x· héi vµ gãp phÇn b¶o vÖ chñ quyÒn vïng biÓn cña n∂íc ta. C¸c mÆt hµng thuû s¶n ngµy cµng ®∂îc ∂a chuéng trªn th˚ tr∂êng trong n∂íc vµ quèc tÕ. 1. Nguån lîi thuû s¶n N∂íc ta cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn kh¸ thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn ngµnh khai th¸c vµ nu«i trång thuû s¶n n∂íc mÆn, n∂íc lî, n∂íc ngät. Bèn ng∂ tr∂êng träng ®iÓm cña n√íc ta lµ : ng∂ tr∂êng Cµ Mau −Kiªn Giang, ng∂ tr∂êng Ninh ThuËn −B˘nh ThuËn −Bµ R˚a −Vòng Tµu, ng∂ tr∂êng H¶i Phßng −Qu¶ng Ninh vµ ng∂ tr∂êng quÇn ®¶o Hoµng Sa, quÇn ®¶o Tr∂êng Sa. H·y x¸c ®˚nh trªn h˘nh 9.2 nh÷ng ng∂ tr∂êng nµy. Däc bê biÓn n∂íc ta cã nh÷ng b·i triÒu, ®Çm ph¸, c¸c d¶i rõng ngËp mÆn. §ã lµ nh÷ng khu vùc thuËn lîi cho nu«i trång thuû s¶n n∂íc lî. ë nhiÒu vïng biÓn ven c¸c ®¶o, vòng, v˚nh cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nu«i thuû s¶n n∂íc mÆn (nu«i trªn biÓn). N∂íc ta cßn cã nhiÒu s«ng, suèi, ao, hå,... cã thÓ nu«i c¸, t«m n∂íc ngät. Tuy nhiªn, viÖc ph¸t triÓn ngµnh thuû s¶n gÆp kh«ng ˙t khã kh¨n. H·y cho biÕt nh÷ng khã kh¨n do thiªn nhiªn g©y ra cho nghÒ khai th¸c vµ nu«i trång thuû s¶n. NghÒ thuû s¶n ®ßi hái vèn rÊt lín, trong khi phÇn lín ng∂ d©n cßn nghÌo. V˘ vËy, quy m« ngµnh thuû s¶n cßn nhá. ë nhiÒu vïng ven biÓn, m«i tr∂êng b˚ suy tho¸i vµ nguån lîi thuû s¶n b˚ suy gi¶m kh¸ m◊nh. 2. Sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè ngµnh thuû s¶n Do th˚ tr∂êng më réng mµ ho◊t ®éng cña ngµnh thuû s¶n trë nªn s«i ®éng. GÇn mét nöa sè tØnh cña n∂íc ta gi¸p biÓn, ho◊t ®éng khai th¸c vµ nu«i trång thuû s¶n ®ang ®√îc ®Èy m◊nh. NghÒ c¸ ë c¸c tØnh duyªn h¶i Nam Trung Bé vµ Nam Bé ph¸t triÓn m◊nh. 36

B¶ng 9.2. S¶n l∂îng thuû s¶n (ngh˘n tÊn) N¨m Tæng sè Chia ra 1990 890,6 Khai th¸c Nu«i trång 1994 1465,0 1998 1782,0 728,5 162,1 2002 2647,4 1120,9 344,1 1357,0 425,0 1802,6 844,8 H·y so s¸nh sè liÖu trong b¶ng, rót ra nhËn xt vÒ sù ph¸t triÓn cña ngµnh thuû s¶n. Khai th¸c h¶i s¶n : S¶n l∂îng khai th¸c t¨ng kh¸ nhanh, chñ yÕu do t¨ng sè l∂îng tµu thuyÒn vµ t¨ng c«ng suÊt tµu. C¸c tØnh dÉn ®Çu vÒ s¶n l∂îng khai th¸c lµ Kiªn Giang, Cµ Mau, Bµ R˚a −Vòng Tµu vµ B˘nh ThuËn. Nu«i trång thuû s¶n : Nu«i trång thuû s¶n gÇn ®©y ph¸t triÓn nhanh, ®Æc biÖt lµ nu«i t«m, c¸. C¸c tØnh cã s¶n l∂îng thuû s¶n nu«i trång lín nhÊt lµ Cµ Mau, An Giang vµ BÕn Tre. XuÊt khÈu thuû s¶n ®· cã b√íc ph¸t triÓn v√ît bËc. Tr˚ gi¸ xuÊt khÈu n¨m 1999 ®◊t 971 triÖu USD, n¨m 2002 ®◊t 2014 triÖu USD (®øng thø ba sau dÇu kh˙ vµ may mÆc). XuÊt khÈu thuû s¶n ®· lµ ®ßn bÈy t¸c ®éng ®Õn toµn bé c¸c kh©u khai th¸c, nu«i trång vµ chÕ biÕn thuû s¶n. HiÖn nay, s¶n l∂îng khai th¸c vÉn chiÕm tØ träng lín, s¶n l∂îng nu«i trång tuy chiÕm tØ lÖ nhá h¬n nh√ng cã tèc ®é t¨ng nhanh. Rõng n√íc ta cÇn ®√îc khai th¸c hîp l˙ ®i ®«i víi trång míi vµ b¶o vÖ rõng. S¶n xuÊt thuû s¶n ph¸t triÓn m◊nh mÏ, xuÊt khÈu thuû s¶n t¨ng v√ît bËc. C©u hái vµ bµi tËp 1. H·y x¸c ®˚nh trªn h˘nh 9.2, c¸c vïng ph©n bè rõng chñ yÕu. 2. H·y x¸c ®˚nh trªn h˘nh 9.2, c¸c tØnh träng ®iÓm nghÒ c¸. 3. C¨n cø vµo b¶ng 9.2, h·y vÏ biÓu ®å ba ®√êng biÓu diÔn thÓ hiÖn s¶n l∂îng thuû s¶n, thêi k˘ 1990 −2002. 37

Bµi 10. Thùc hµnh VÏ vµ ph©n t˙ch biÓu ®å vÒ sù thay ®æi c¬ cÊu diÖn t˙ch gieo trång ph©n theo c¸c lo◊i c©y, sù t¨ng tr∂ëng ®µn gia sóc, gia cÇm Chän mét trong hai bµi tËp sau : Bµi 1. Cho b¶ng sè liÖu : B¶ng 10.1. DiÖn t˙ch gieo trång, ph©n theo nhãm c©y (ngh˘n ha) C¸c nhãm c©y N¨m 1990 2002 Tæng sè 9040,0 12831,4 6474,6 8320,3 C©y l∂¬ng thùc 1199,3 2337,3 1366,1 2173,8 C©y c«ng nghiÖp C©y thùc phÈm, c©y ¨n qu¶, c©y kh¸c a) H·y vÏ biÓu ®å h˘nh trßn thÓ hiÖn c¬ cÊu diÖn t˙ch gieo trång c¸c nhãm c©y. BiÓu ®å n¨m 1990 cã b¸n k˙nh lµ 20 mm; biÓu ®å n¨m 2002 cã b¸n k˙nh lµ 24 mm. b) Tõ b¶ng sè liÖu vµ biÓu ®å ®· vÏ, h·y nhËn xt vÒ sù thay ®æi quy m« diÖn t˙ch vµ tØ träng diÖn t˙ch gieo trång cña c¸c nhãm c©y. Bµi 2. Cho b¶ng sè liÖu : B¶ng 10.2. Sè l∂îng gia sóc, gia cÇm vµ chØ sè t¨ng tr√ëng (n¨m 1990 = 100,0%) ChØ sè ChØ sè ChØ sè ChØ sè t¨ng t¨ng N¨m Tr©u (ngh˘n t¨ng Bß t¨ng Lîn tr√ëng Gia cÇm tr√ëng (triÖu con) con) tr√ëng (ngh˘n con) tr√ëng (ngh˘n con) (%) (%) (%) (%) 1990 2854,1 100,0 3116,9 100,0 12260,5 100,0 107,4 100,0 1995 2962,8 103,8 3638,9 116,7 16306,4 133,0 142,1 132,3 2000 2897,2 101,5 4127,9 132,4 20193,8 164,7 196,1 182,6 2002 2814,4 4062,9 130,4 23169,5 189,0 233,3 217,2 98,6 a) VÏ trªn cïng hÖ trôc to◊ ®é bèn ®∂êng biÓu diÔn thÓ hiÖn chØ sè t¨ng tr√ëng ®µn gia sóc, gia cÇm qua c¸c n¨m 1990, 1995, 2000 vµ 2002. b) Dùa vµo b¶ng sè liÖu vµ biÓu ®å ®· vÏ, h·y nhËn xt vµ gi¶i th˙ch t◊i sao ®µn gia cÇm vµ ®µn lîn t¨ng. T◊i sao ®µn tr©u kh«ng t¨ng. 38

Bµi 11 C¸c nh©n tè ¶nh h∂ëng ®Õn sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp Sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp n∂íc ta phô thuéc vµo c¸c nh©n tè tù nhiªn vµ c¸c nh©n tè kinh tÕ −x· héi. Kh¸c víi n«ng nghiÖp, sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp ch˚u t¸c ®éng tr∂íc hÕt bëi c¸c nh©n tè kinh tÕ −x· héi. Tuy nhiªn, c¸c nh©n tè tù nhiªn vÉn ®ãng vai trß quan träng trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp khai th¸c. I. C¸c nh©n tè tù nhiªn Tµi nguyªn thiªn nhiªn cña n∂íc ta ®a d◊ng, t◊o c¬ së nguyªn liÖu, nhiªn liÖu vµ n¨ng l∂îng ®Ó ph¸t triÓn c¬ cÊu c«ng nghiÖp ®a ngµnh. C¸c nguån tµi nguyªn cã tr÷ l∂îng lín lµ c¬ së ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp träng ®iÓm. H˘nh 11.1. S¬ ®å vÒ vai trß cña c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®èi víi sù ph¸t triÓn mét sè ngµnh c«ng nghiÖp träng ®iÓm ë n∂íc ta Dùa vµo b¶n ®å §˚a chÊt −kho¸ng s¶n (trong A tlat §˚a l˙ V iÖt Nam) hoÆc b¶n ®å §˚a l˙ tù nhiªn V iÖt Nam vµ kiÕn thøc ®· häc, nhËn xt vÒ ¶nh h∂ëng cña ph©n bè tµi nguyªn kho¸ng s¶n tíi ph©n bè mét sè ngµnh c«ng nghiÖp träng ®iÓm. 39

Sù ph©n bè tµi nguyªn trªn l·nh thæ t◊o c¸c thÕ m◊nh kh¸c nhau cña c¸c vïng. V˙ dô, Trung du vµ miÒn nói Bflc Bé cã thÕ m◊nh næi bËt vÒ c«ng nghiÖp khai kho¸ng, c«ng nghiÖp n¨ng l∂îng (than, thuû ®iÖn, nhiÖt ®iÖn). II. C¸c nh©n tè kinh tÕ x· héi 1. D©n c∂ vµ lao ®éng N∂íc ta cã sè d©n ®«ng, søc mua ®ang t¨ng lªn, th˚ hiÕu còng cã nhiÒu thay ®æi, v˘ thÕ th˚ tr∂êng trong n∂íc ngµy cµng ®∂îc chó träng trong ph¸t triÓn c«ng nghiÖp. Nguån lao ®éng dåi dµo vµ cã kh¶ n¨ng tiÕp thu khoa häc kÜ thuËt, t◊o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cÇn nhiÒu lao ®éng vµ c¶ mét sè ngµnh c«ng nghÖ cao. §©y còng lµ mét ®iÒu kiÖn hÊp dÉn ®Çu t∂ n∂íc ngoµi vµo c«ng nghiÖp. 2. C¬ së vËt chÊt kÜ thuËt trong c«ng nghiÖp vµ c¬ së h◊ tÇng Nh˘n chung, tr˘nh ®é c«ng nghÖ cña ngµnh c«ng nghiÖp n√íc ta cßn thÊp, hiÖu qu¶ sö dông thiÕt b˚ ch∂a cao, møc tiªu hao n¨ng l∂îng vµ nguyªn vËt liÖu cßn lín. C¬ së vËt chÊt kÜ thuËt ch∂a ®ång bé vµ chØ ph©n bè tËp trung ë mét sè vïng. C¬ së h◊ tÇng giao th«ng vËn t¶i, b√u ch˙nh viÔn th«ng, cung cÊp ®iÖn, n∂íc,... ®ang tõng b∂íc ®∂îc c¶i thiÖn, nhÊt lµ ë c¸c vïng kinh tÕ träng ®iÓm, v˘ thÕ ®· gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ë nh÷ng vïng nµy. ViÖc c¶i thiÖn hÖ thèng ®√êng giao th«ng cã ˝ nghÜa nh√ thÕ nµo víi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ? 3. Ch˙nh s¸ch ph¸t triÓn c«ng nghiÖp Ch˙nh s¸ch ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ë n∂íc ta thay ®æi qua c¸c thêi k˘ l˚ch sö, cã ¶nh h∂ëng l©u dµi tíi sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp. Tr∂íc hÕt lµ ch˙nh s¸ch c«ng nghiÖp ho¸ vµ c¸c ch˙nh s¸ch ®Çu t∂ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp. Trong giai ®o◊n hiÖn nay, ch˙nh s¸ch c«ng nghiÖp ®· gfln liÒn víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, khuyÕn kh˙ch ®Çu t∂ ngoµi n∂íc vµ trong n∂íc, ®æi míi c¬ chÕ qu¶n l˙ kinh tÕ, ®æi míi ch˙nh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo◊i. 40

4. Th˚ tr∂êng Th˚ tr√êng cã ˝ nghÜa nh√ thÕ nµo víi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ? C«ng nghiÖp chØ cã thÓ ph¸t triÓn khi chiÕm lÜnh ®∂îc th˚ tr∂êng. Hµng c«ng nghiÖp n∂íc ta cã th˚ tr∂êng trong n∂íc kh¸ réng lín, nh∂ng ngay t◊i th˚ tr∂êng nµy còng ®ang b˚ c◊nh tranh ngµy cµng quyÕt liÖt bëi hµng ngo◊i nhËp. Hµng c«ng nghiÖp n∂íc ta cã nh÷ng lîi thÕ nhÊt ®˚nh trong xuÊt khÈu sang th˚ tr∂êng c¸c n∂íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, nh∂ng cßn h◊n chÕ vÒ mÉu m·, chÊt l∂îng,... Søc p cña th˚ tr∂êng ®· vµ ®ang lµm cho c¬ cÊu c«ng nghiÖp trë nªn ®a d◊ng, linh ho◊t h¬n. Dùa vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó, nÒn c«ng nghiÖp n∂íc ta cã c¬ cÊu ®a ngµnh. C¸c nguån tµi nguyªn cã tr÷ l∂îng lín lµ c¬ së ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp träng ®iÓm. Sù ph©n bè c¸c lo◊i tµi nguyªn kh¸c nhau t◊o ra c¸c thÕ m◊nh kh¸c nhau cña tõng vïng. Sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp phô thuéc m◊nh mÏ vµo c¸c nh©n tè kinh tÕ −x· héi. C©u hái vµ bµi tËp 1. H·y sflp xÕp c¸c nh©n tè tù nhiªn vµ kinh tÕ - x· héi (®∂îc nªu trong bµi) t∂¬ng øng víi c¸c yÕu tè ®Çu vµo vµ ®Çu ra ¶nh h∂ëng ®Õn sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp. C¸c yÕu tè Sù ph¸t triÓn vµ C¸c yÕu tè ®Çu vµo ph©n bè c«ng ®Çu ra nghiÖp 2. H·y ph©n t˙ch ˝ nghÜa cña viÖc ph¸t triÓn n«ng, ng√ nghiÖp ®èi víi ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn l√¬ng thùc thùc phÈm. 41

Bµi 12 Sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp C«ng nghiÖp n∂íc ta ®ang ph¸t triÓn nhanh, víi c¬ cÊu ngµnh ®a d◊ng, trong ®ã cã nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp träng ®iÓm. C«ng nghiÖp ph©n bè tËp trung ë mét sè vïng, nhÊt lµ ë §«ng Nam Bé vµ §ång b»ng s«ng Hång. I. c¬ cÊu ngµnh c«ng nghiÖp HÖ thèng c«ng nghiÖp cña n∂íc ta hiÖn nay gåm cã c¸c c¬ së nhµ n√íc, ngoµi nhµ n√íc vµ c¸c c¬ së cã vèn ®Çu t∂ n∂íc ngoµi. N∂íc ta cã ®Çy ®ñ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp thuéc c¸c lÜnh vùc. Mét sè ngµnh c«ng nghiÖp träng ®iÓm ®· ®√îc h˘nh thµnh ; ®ã lµ nh÷ng ngµnh chiÕm tØ träng cao trong gi¸ tr˚ s¶n l∂îng c«ng nghiÖp, ®∂îc ph¸t triÓn dùa trªn nh÷ng thÕ m◊nh vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn, nguån lao ®éng, nh»m ®¸p øng nhu cÇu th˚ tr∂êng trong n∂íc vµ t◊o ra nguån hµng xuÊt khÈu chñ lùc. Sù ph¸t triÓn cña nh÷ng ngµnh nµy cã t¸c ®éng thóc ®Èy sù t¨ng tr∂ëng vµ chuyÓn d˚ch c¬ cÊu kinh tÕ. H˘nh 12.1. BiÓu ®å tØ träng cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp träng ®iÓm trong c¬ cÊu gi¸ tr˚ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, n¨m 2002 (%) Dùa vµo h˘nh 12.1, h·y xÕp thø tù c¸c ngµnh c«ng nghiÖp träng ®iÓm cña n∂íc ta theo tØ träng tõ lín ®Õn nhá. 42

H˘nh 12.2. L∂îc ®å c«ng nghiÖp khai th¸c nhiªn liÖu vµ c«ng nghiÖp ®iÖn, n¨m 2002 43

II. c¸c ngµnh c«ng nghiÖp träng ®iÓm 1. C«ng nghiÖp khai th¸c nhiªn liÖu C«ng nghiÖp khai th¸c than ph©n bè chñ yÕu ë vïng than Qu¶ng Ninh, gÇn ®©y mçi n¨m s¶n xuÊt kho¶ng tõ 15 ®Õn 20 triÖu tÊn. Than ®∂îc khai th¸c lé thiªn lµ ch˙nh, cßn l◊i lµ khai th¸c hÇm lß. C¸c má dÇu kh˙ hiÖn nay ®∂îc ph¸t hiÖn vµ khai th¸c chñ yÕu ë vïng thÒm lôc ®˚a ph˙a Nam. Hµng tr¨m triÖu tÊn dÇu vµ hµng tØ mt khèi kh˙ ®· ®∂îc khai th¸c. DÇu th« lµ mét trong nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña n∂íc ta hiÖn nay. H·y x¸c ®˚nh trªn h˘nh 12.2 c¸c má than vµ dÇu kh˙ ®ang ®√îc khai th¸c. 2. C«ng nghiÖp ®iÖn C«ng nghiÖp ®iÖn ë n∂íc ta bao gåm nhiÖt ®iÖn vµ thuû ®iÖn. HiÖn nay, mçi n¨m ®· s¶n xuÊt trªn 40 tØ kWh vµ s¶n l∂îng ®iÖn ngµy cµng t¨ng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ. C¸c nhµ m¸y thuû ®iÖn lín lµ Hoµ B˘nh, Y-a-ly, Tr˚ An,... Nhµ m¸y thuû ®iÖn S¬n La ®ang x©y dùng sÏ lµ nhµ m¸y thuû ®iÖn lín nhÊt n∂íc ta. Tæ hîp nhiÖt ®iÖn lín nhÊt lµ Phó Mü (tØnh Bµ R˚a −Vòng Tµu) ch◊y b»ng kh˙. Nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn Ph¶ L◊i lµ nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn ch◊y b»ng than lín nhÊt c¶ n∂íc. 3. Mét sè ngµnh c«ng nghiÖp nÆng kh¸c C«ng nghiÖp c¬ kh˙ −®iÖn tö lµ ngµnh cã c¬ cÊu s¶n phÈm hÕt søc ®a d◊ng. C¸c trung t©m c«ng nghiÖp c¬ kh˙ −®iÖn tö lín nhÊt lµ Thµnh phè Hå Ch˙ Minh, Hµ Néi vµ §µ Nfing. Ngoµi ra lµ c¸c trung t©m Th¸i Nguyªn, H¶i Phßng, Vinh, Biªn Hoµ, CÇn Th¬,... C«ng nghiÖp ho¸ chÊt cã s¶n phÈm ®∂îc sö dông réng r·i trong s¶n xuÊt vµ sinh ho◊t. C¸c trung t©m c«ng nghiÖp ho¸ chÊt lín nhÊt lµ Thµnh phè Hå Ch˙ Minh, Biªn Hoµ (§ång Nai), Hµ Néi, H¶i Phßng, ViÖt Tr˘ −L©m Thao (Phó Thä)... C«ng nghiÖp s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng cã c¬ cÊu kh¸ ®a d◊ng. C¸c nhµ m¸y xi m¨ng lín, hiÖn ®◊i ®· ®∂îc x©y dùng, tËp trung nhÊt lµ ë vïng §ång b»ng s«ng Hång vµ Bflc Trung Bé. C¸c c¬ së s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng cao cÊp tËp trung ë ven c¸c thµnh phè lín, n¬i cã nhu cÇu lín vÒ c¸c lo◊i s¶n phÈm nµy. 44

H˘nh 12.3. L∂îc ®å c¸c trung t©m c«ng nghiÖp tiªu biÓu cña ViÖt Nam, n¨m 2002 45

4. C«ng nghiÖp chÕ biÕn l√¬ng thùc thùc phÈm §©y lµ ngµnh c«ng nghiÖp chiÕm tØ träng lín nhÊt trong c¬ cÊu gi¸ tr˚ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. C¸c ph©n ngµnh ch˙nh lµ : −ChÕ biÕn s¶n phÈm trång trät (xay x¸t, s¶n xuÊt ®∂êng, r∂îu, bia, n∂íc ngät, chÕ biÕn chÌ, thuèc l¸, cµ phª, dÇu thùc vËt). −ChÕ biÕn s¶n phÈm ch¨n nu«i (chÕ biÕn th˚t, trøng, s÷a), thùc phÈm ®«ng l◊nh, ®å hép,... −ChÕ biÕn thuû s¶n (lµm n∂íc mflm, sÊy kh«, ®«ng l◊nh,...). C«ng nghiÖp chÕ biÕn l√¬ng thùc thùc phÈm ph©n bè réng khflp c¶ n∂íc. TËp trung nhÊt lµ ë Thµnh phè Hå Ch˙ Minh, Hµ Néi, H¶i Phßng, Biªn Hoµ, §µ Nfing. 5. C«ng nghiÖp dÖt may Lµ ngµnh s¶n xuÊt hµng tiªu dïng quan träng cña n∂íc ta, c«ng nghiÖp dÖt may dùa trªn ∂u thÕ vÒ nguån lao ®éng rÎ. C¸c s¶n phÈm cña ngµnh may ®· ®∂îc xuÊt khÈu ®i nhiÒu n∂íc trªn thÕ giíi vµ lµ mét trong nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña n∂íc ta. C¸c trung t©m dÖt may lín nhÊt c¶ n∂íc lµ Thµnh phè Hå Ch˙ Minh, Hµ Néi, §µ Nfing, Nam §˚nh,... T◊i sao c¸c thµnh phè trªn lµ nh÷ng trung t©m dÖt may lín nhÊt n√íc ta ? III. C¸c trung t©m c«ng nghiÖp lín Hai khu vùc tËp trung c«ng nghiÖp lín nhÊt c¶ n∂íc lµ §«ng Nam Bé vµ §ång b»ng s«ng Hång. Thµnh phè Hå Ch˙ Minh vµ Hµ Néi lµ hai trung t©m c«ng nghiÖp lín nhÊt c¶ n∂íc. Dùa vµo h˘nh 12.3, h·y x¸c ®˚nh hai khu vùc tËp trung c«ng nghiÖp lín nhÊt c¶ n√íc. KÓ tªn mét sè trung t©m c«ng nghiÖp tiªu biÓu cho hai khu vùc trªn. C«ng nghiÖp n√íc ta cã c¬ cÊu ®a d◊ng. C¸c ngµnh c«ng nghiÖp träng ®iÓm chñ yÕu vÉn dùa trªn nh÷ng thÕ m◊nh vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn nh√ c«ng nghiÖp khai th¸c nhiªn liÖu, c«ng nghiÖp chÕ biÕn l√¬ng thùc thùc phÈm hoÆc dùa trªn thÕ m◊nh vÒ lao ®éng nh√ c«ng nghiÖp dÖt may. C¸c trung t©m c«ng nghiÖp lín nhÊt lµ Thµnh phè Hå Ch˙ Minh vµ Hµ Néi. C«ng nghiÖp ®ang ph¸t triÓn m◊nh mÏ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n√íc. 46

C©u hái vµ bµi tËp 1. H·y chøng minh r»ng c¬ cÊu c«ng nghiÖp n∂íc ta kh¸ ®a d◊ng. 2. Dùa vµo h˘nh 12.3 vµ h˘nh 6.2, h·y x¸c ®˚nh c¸c trung t©m c«ng nghiÖp tiªu biÓu cho c¸c vïng kinh tÕ ë n∂íc ta. 3. §iÒn vµo l∂îc ®å trèng ViÖt Nam c¸c má than, dÇu kh˙ ®ang ®∂îc khai th¸c, c¸c nhµ m¸y thuû ®iÖn vµ nhiÖt ®iÖn lín. Bµi 13 Vai trß, ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn vµ ph©n bè cña d˚ch vô D˚ch vô lµ mét trong ba khu vùc kinh tÕ lín, gåm c¸c ngµnh d˚ch vô s¶n xuÊt, d˚ch vô tiªu dïng, d˚ch vô c«ng céng. C¸c ngµnh d˚ch vô thu hót ngµy cµng nhiÒu lao ®éng, t◊o viÖc lµm, ®em l◊i nguån thu nhËp lín cho nÒn kinh tÕ. I. C¬ cÊu vµ Vai trß cña d˚ch vô trong nÒn kinh tÕ 1. C¬ cÊu ngµnh d˚ch vô D˚ch vô bao gåm mét tËp hîp c¸c ho◊t ®éng kinh tÕ, rÊt réng lín vµ phøc t◊p. §ã lµ c¸c ho◊t ®éng ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt vµ sinh ho◊t cña con ng∂êi, ®√îc chia thµnh c¸c d˚ch vô tiªu dïng, d˚ch vô s¶n xuÊt vµ d˚ch vô c«ng céng. 47

H˘nh 13.1. BiÓu ®å c¬ cÊu GDP cña c¸c ngµnh d˚ch vô, n¨m 2002 (%) Dùa vµo h˘nh 13.1, h·y nªu c¬ cÊu ngµnh d˚ch vô. Cho v˙ dô chøng minh r»ng nÒn kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th˘ c¸c ho◊t ®éng d˚ch vô cµng trë nªn ®a d◊ng. 2. Vai trß cña d˚ch vô trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng Nhê cã c¸c ho◊t ®éng vËn t¶i, th∂¬ng m◊i mµ c¸c ngµnh kinh tÕ n«ng, l©m, ng∂ nghiÖp vµ c«ng nghiÖp ®∂îc cung cÊp nguyªn liÖu, vËt t∂ s¶n xuÊt ; ®ång thêi s¶n phÈm cña c¸c ngµnh nµy còng ®∂îc tiªu thô. C¸c ho◊t ®éng d˚ch vô còng t◊o ra c¸c mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt, c¸c vïng trong n∂íc vµ gi÷a n∂íc ta víi n∂íc ngoµi. C¸c ngµnh d˚ch vô thu hót ngµy cµng nhiÒu lao ®éng, t◊o nhiÒu viÖc lµm, gãp phÇn quan träng n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n vµ ®em l◊i nguån thu nhËp lín cho nÒn kinh tÕ. Dùa vµo kiÕn thøc ®· häc vµ sù hiÓu biÕt cña b¶n th©n, h·y ph©n t˙ch vai trß cña ngµnh b∂u ch˙nh - viÔn th«ng trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. II. §Æc ®iÓm ph¸t triÓn vµ ph©n bè c¸c ngµnh d˚ch vô ë n∂íc ta 1. §Æc ®iÓm ph¸t triÓn Khu vùc d˚ch vô ë n∂íc ta míi chiÕm kho¶ng 25% lao ®éng nh∂ng l◊i chiÕm 38,5 % trong c¬ cÊu GDP (n¨m 2002). 48

Trong ®iÒu kiÖn më cöa nÒn kinh tÕ, chuyÓn d˚ch c¬ cÊu kinh tÕ, ngµnh d˚ch vô ë n∂íc ta ph¸t triÓn kh¸ nhanh vµ ngµy cµng cã nhiÒu c¬ héi ®Ó v∂¬n lªn ngang tÇm khu vùc vµ quèc tÕ. Dùa vµo h˘nh 13.1, t˙nh tØ träng cña c¸c nhãm d˚ch vô tiªu dïng, d˚ch vô s¶n xuÊt, d˚ch vô c«ng céng vµ nªu nhËn xt. ViÖt Nam ®ang trë thµnh th˚ tr∂êng thu hót nhiÒu c«ng ti n∂íc ngoµi më c¸c ho◊t ®éng d˚ch vô, nhÊt lµ trong lÜnh vùc tµi ch˙nh, ng©n hµng, b¶o hiÓm, y tÕ, du l˚ch, gi¸o dôc ®◊i häc,... §iÒu nµy cµng cho thÊy râ kh¶ n¨ng thu lîi nhuËn cao cña c¸c ngµnh d˚ch vô. ViÖc n©ng cao chÊt l∂îng d˚ch vô vµ ®a d◊ng ho¸ c¸c lo◊i h˘nh d˚ch vô ph¶i dùa trªn tr˘nh ®é c«ng nghÖ cao, lao ®éng lµnh nghÒ, c¬ së h◊ tÇng kÜ thuËt tèt. §©y lµ mét th¸ch thøc trong ph¸t triÓn c¸c ho◊t ®éng d˚ch vô ë n∂íc ta hiÖn nay. 2. §Æc ®iÓm ph©n bè Sù ph©n bè cña c¸c ho◊t ®éng d˚ch vô phô thuéc chÆt chÏ vµo ph©n bè cña c¸c ®èi t∂îng ®ßi hái d˚ch vô, tr∂íc hÕt lµ ph©n bè d©n c∂. V˘ vËy, ë c¸c thµnh phè lín, th˚ x·, c¸c vïng ®ång b»ng lµ n¬i tËp trung ®«ng d©n c∂ vµ nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt còng lµ n¬i tËp trung nhiÒu ho◊t ®éng d˚ch vô. Ng∂îc l◊i, ë c¸c vïng nói, d©n c∂ th∂a thít, kinh tÕ cßn nÆng t˙nh chÊt tù cÊp, tù tóc th˘ c¸c ho◊t ®éng d˚ch vô cßn nghÌo nµn. T◊i sao c¸c ho◊t ®éng d˚ch vô ë n∂íc ta ph©n bè kh«ng ®Òu ? Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå Ch˙ Minh lµ hai trung t©m d˚ch vô lín nhÊt vµ ®a d◊ng nhÊt ë n∂íc ta. §©y lµ hai ®Çu mèi giao th«ng vËn t¶i, viÔn th«ng lín nhÊt c¶ n∂íc. ë hai thµnh phè nµy tËp trung nhiÒu tr∂êng ®◊i häc lín, c¸c viÖn nghiªn cøu, c¸c bÖnh viÖn chuyªn khoa hµng ®Çu. §©y còng lµ hai trung t©m th∂¬ng m◊i, tµi ch˙nh, ng©n hµng lín nhÊt n∂íc ta. C¸c d˚ch vô kh¸c nh∂ qu¶ng c¸o, b¶o hiÓm, t∂ vÊn, v¨n ho¸, nghÖ thuËt, ¨n uèng,... ®Òu ph¸t triÓn m◊nh. D˚ch vô lµ c¸c ho◊t ®éng ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt vµ sinh ho◊t cña con ng∂êi. ë n∂íc ta, khu vùc d˚ch vô míi thu hót kho¶ng 25% lao ®éng nh∂ng l◊i chiÕm tØ träng lín trong c¬ cÊu GDP. Trong ®iÒu kiÖn më cöa nÒn kinh tÕ, c¸c ho◊t ®éng d˚ch vô ®· ph¸t triÓn kh¸ nhanh vµ ngµy cµng cã nhiÒu c¬ héi ®Ó v∂¬n lªn ngang tÇm khu vùc vµ quèc tÕ. C¸c ho◊t ®éng d˚ch vô tËp trung ë nh÷ng n¬i ®«ng d©n vµ kinh tÕ ph¸t triÓn. 49