ระบบนิเวศกับการอนุรักษ์ทางทะเล

ระบบนเิ วศกับการอนรุ ักษ์ทางทะเล 93 แนวปะการััง เป็็นแนวหิินปูนู ใต้ท้ ะเลในระดัับน้ำ��ำ ตื้้น� ที่�่แสงแดดส่อ่ งถึงึ หิินปูนู ดััง กล่า่ วเป็็นผลมาจากการเจริญิ เติบิ โตของปะการัังหลายๆ ชนิิด นอกจากนี้้� ยัังมีีสิ่่�งมีีชีีวิติ อื่�่นๆ อีีกหลายชนิิดที่�่มีีส่ว่ นเสริมิ สร้า้ งหิินปูนู พอกพูนู สะสม ในแนวปะการััง เช่น่ สาหร่า่ ยหิินปูนู หอยที่�่มีีเปลืือกแข็็ง ฯลฯ ทั้ง้� ปะการััง เองและสิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่สร้า้ งหิินปูนู ได้้ เมื่�่อตายไปแล้ว้ จะยัังคงเหลืือซากหิินปูนู ทัับถมพอกพูนู ต่อ่ ไป เนื่�่องจากแนวปะการัังประกอบด้ว้ ยปะการัังหลาย ชนิิดและปะการัังแต่ล่ ะชนิิดมีีลัักษณะโครงสร้า้ งแตกต่า่ งกัันไป ทำ�ำ ให้้ โครงสร้า้ งของแนวปะการัังมีีลัักษณะซัับซ้อ้ น เต็ม็ ไปด้ว้ ยซอกหลืืบเหมาะ สมต่อ่ การดำ�ำ รงชีีวิติ สิ่่�งมีีชีีวิติ ต่า่ งๆ เช่น่ ปลาชนิิดต่า่ ง ๆ กุ้้�ง หอย ดาว ทะเล ปลิงิ ทะเล ฟองน้ำ��ำ ปะการัังอ่อ่ น กััลปัังหา หนอนทะเล สาหร่า่ ย ทะเล เป็็นต้น้ ทำ�ำ ให้แ้ นวปะการัังเป็็นระบบนิิเวศที่�่มีีความซัับซ้อ้ น และมีี ความหลากหลายทางชีีวภาพสูงู ที่�่สุดุ ในทะเล ความอุดุ มสมบูรู ณ์ข์ องแนว ปะการัังดึึงดูดู ให้ม้ ีีการใช้ป้ ระโยชน์จ์ ากแนวปะการัังมากขึ้น้� ทั้ง้� โดยตรง และโดยทางอ้อ้ ม ทรััพยากรสััตว์น์ ้ำ��ำ นานาชนิิดจากแนวปะการัังถูกู นำ�ำ ขึ้น้� มาใช้ป้ ระโยชน์แ์ ละการท่อ่ งเที่�่ยวในแนวปะการัังเป็็นที่�่นิิยมมากขึ้น้�

94 ระบบนิเวศกับการอนุรกั ษ์ทางทะเล ซึ่่ง� ในระบบนิิเวศแนวปะการััง จะพบปะการัังรููปทรงต่า่ งๆ เช่น่ ปะการัังสมอง ( Brain Coral )ปะการัังแผ่น่ ตั้ง้� (Foliose coral) ปะการัังเขากวาง ( Staghorn Coral ) ปะการัังดอกกะหล่ำ��ำ ( Cauliflower Coral ) ปะการัังจาน (Plate Coral) และปะการัังดอกเห็น็ (Mushroom coral) ดัังภาพที่�่ 4.2 และภาพที่�่ 4.3 ภาพที่�่ 4.2 ปะการัังเขากวางและปะการัังดอกกระหล่ำ��ำ

ระบบนเิ วศกับการอนรุ กั ษ์ทางทะเล 95 ภาพที่�่ 4.3 ปะการัังสมอง ปะการัังแและผ่น่ ปะการัังจาน และปะการัังดอกเห็็ด

96 ระบบนิเวศกบั การอนุรกั ษท์ างทะเล แนวปะการััง (Coral reef) เป็็นระบบนิิเวศชายฝั่�่งที่�่มีีความสำ�ำ คััญ ในด้า้ นความอุดุ มสมบูรู ณ์แ์ ละความหลากหลายของสิ่่�งมีีชีีวิิต และ ปลา ก็็เป็็นสััตว์ม์ ีีกระดูกู สัันหลัังกลุ่�มใหญ่่ที่�่สุดุ กลุ่�มหนึ่่ง� ที่�่อาศััยอยู่�ในแนว ปะการััง ซึ่่ง� มีีความหลากหลายทั้ง้� ทางด้า้ นชนิิด ขนาด พฤติกิ รรมการกิิน อาหาร และการอยู่�อาศััย จึึงทำ�ำ ให้ป้ ลามีีบทบาทที่�่หลากหลายในระบบ นิิเวศแนวปะการััง บทบาทหลัักของปลาในแนวปะการัังคืือการเป็็นผู้� ควบคุมุ ประชากรสิ่่�งมีีชีีวิิตชนิิดต่า่ ง ๆ ในแนวปะการััง ทั้ง้� พืืช สััตว์์ และ ปลาด้ว้ ยกัันให้อ้ ยู่�ในภาวะที่�่สมดุลุ ซึ่่ง� มีีผลอย่า่ งยิ่�งต่อ่ การพััฒนาของแนว ปะการััง ตััวอย่า่ งบทบาทที่�่สำ�ำ คััญของปลาต่อ่ แนวปะการััง เช่น่ ปลากิินพืืช (Herbivorous fishes) พวกปลานกแก้ว้ (Parrotfish) ปลาขี้้ต� ัังเบ็ด็ (Surgeonfish) ปลาสลิดิ หิิน (Damselfish) มีีหน้า้ ที่�่ในการ ควบคุมุ ประชากรสาหร่า่ ยในแนวปะการัังไม่ใ่ ห้ม้ ีีมากเกิินไป ทำ�ำ ให้ต้ ััวอ่อ่ น ปะการัังมีีพื้้น� ที่�่ยึึดเกาะเพิ่่�มขึ้น้� ปะการัังก็็จะมีีมากขึ้น้� ส่ว่ นปลาที่�่กิินสััตว์์ ไม่ม่ ีีกระดูกู สัันหลัังขนาดเล็ก็ เป็็นอาหาร (Carnivorous fishes) ก็็จะ ควบคุมุ ประชากรสััตว์ข์ นาดเล็ก็ ไม่ใ่ ห้ม้ ีีมากจนเกิินความสามารถในการ รองรัับของแนวปะการััง ปลาที่�่กิินปลาเป็็นอาหาร (Piscivorous fishes) จะเป็็นผู้�ควบคุมุ และคััดเลืือกประชากรปลาด้ว้ ยกัันโดยจะเลืือกกิินเหยื่�่อที่�่ มีีลัักษณะอ่อ่ นแอทำ�ำ ให้ป้ ระชากรที่�่เหลืืออยู่�เป็็นประชากรที่�่แข็ง็ แรงและ

ระบบนเิ วศกบั การอนรุ กั ษ์ทางทะเล 97 สืืบทอดเผ่า่ พัันธุ์ต์� ่อ่ ไปได้้ นอกจากนี้้ก� ารที่�่ปลามีีความหลากหลายของ พฤติกิ รรมการดำ�ำ รงชีีวิิตทำ�ำ ให้ป้ ลาเป็็นผู้้�ถ่่ายทอดพลัังงานระหว่า่ งระบบ นิิเวศแนวปะการัังกัับระบบนิิเวศอื่�่นๆ ที่�่ปลาอพยพไปอาศััยอยู่�อี กด้ว้ ย สำ�ำ หรัับมนุษุ ย์แ์ ล้ว้ ปลาในแนวปะการัังเป็็นแหล่ง่ อาหารโปรตีีนที่�่มีีความ จำ�ำ เป็็น เป็็นแหล่ง่ สร้า้ งรายได้จ้ ากการประมง และความสวยงามแปลกตา ของปลาในแนวปะการัังยัังก่่อให้เ้ กิิดรายได้จ้ ากการท่อ่ งเที่�่ยวดำ�ำ น้ำ��ำ เพื่�่อ ชมปลาหายากบางชนิิด เช่น่ ปลากบ (Frogfish) ปลาไหลริบิ บิ้้น� (Ribbon eel) ม้า้ น้ำ��ำ (Seahorse) เป็็นต้น้ ประโยชน์ข์ องและความสำ�ำ คััญของแนวปะการััง 1. แนวปะการัังบริเิ วณชายฝั่�่งและแนวปะการัังแบบกำ�ำ แพง ช่ว่ ย ป้อ้ งกัันชายฝั่�่งจากการกััดเซาะของคลื่�น่ และกระแสน้ำ��ำ โดยตรง บริเิ วณ ชายฝั่�่งที่�่แนวปะการัังถูกู ทำ�ำ ลายจะถูกู กััดเซาะอย่า่ งรุุนแรงจากคลื่�น่ ลมทะเลในฤดูมู รสุมุ 2. แนวปะการัังเป็็นแหล่ง่ กำ�ำ เนิิดทรายให้ก้ ัับชายหาด ทั้ง้� จากการ สึึกกร่อ่ นของโครงสร้า้ งหิินปูนู การกััดกร่อ่ นโดยสััตว์ท์ ะเลบางชนิิดและ จากกระแสคลื่�น่ ซึ่่ง� ทำ�ำ ให้ห้ ิินปูนู ปะการัังแตกละเอีียดเป็็นเม็ด็ ทรายที่�่ขาว สะอาด มีีการประมาณว่า่ แร่ธ่ าตุแุ คลเซีียมคาร์บ์ อเนตที่�่ทัับถมใน มหาสมุทุ รนั้น้� ร้อ้ ยละ 50 เกิิดจากแนวปะการััง

98 ระบบนิเวศกับการอนุรกั ษท์ างทะเล 3. แนวปะการัังเป็็นแหล่ง่ อาหารของมนุษุ ย์แ์ ละยัังเป็็นที่�่อยู่�อาศััย ของสััตว์แ์ ละพืืชนานาชนิิด ที่�่อาศััยอยู่�เฉพาะในแนวปะการััง เช่น่ เต่า่ ทะเลและสััตว์ไ์ ม่ม่ ีีกระดูกู สัันหลััง ได้แ้ ก่่ ปลาหมึึก หอย กุ้้�ง แมงกะพรุุน และปลิงิ ทะเล เป็็นต้น้ 4. แนวปะการัังเป็็นแหล่ง่ ที่�่มาของวััสดุทุ ี่�่ใช้ใ้ นการก่่อสร้า้ ง เช่น่ ปูนู ขาว กระเบื้้อ� ง และทราย 5. สิ่่�งมีีชีีวิิตบางชนิิดในแนวปะการััง เช่น่ Sea hare และ Sea fan ผลิติ สารพิิษเพื่�่อป้อ้ งกัันตััวเองนั้น้� สามารถนำ�ำ มาสกััดใช้ท้ ำ�ำ ยา เช่น่ ยาต่อ่ ต้า้ นโรคมะเร็ง็ ยาต่อ่ ต้า้ นจุลุ ชีีพและน้ำ��ำ ยาป้อ้ งกัันการตกผลึึกและแข็ง็ ตััว เป็็นต้น้ 6. แนวปะการัังเป็็นเสมืือนห้อ้ งทดลองทางนิิเวศวิิทยา ในช่ว่ งเวลา 15 ปีีที่�่ผ่า่ นมาได้ม้ ีีการศึึกษาวิิจััยเกี่�่ยวกัับระบบนิิเวศในแนวปะการัังเพิ่่�ม ขึ้น้� อย่า่ งมากและมีีแนวโน้ม้ เพิ่่�มขึ้น้� เรื่อ�่ ยๆ ในอนาคต 7. แนวปะการัังจััดเป็็นแหล่ง่ ท่อ่ งเที่�่ยวใต้ท้ ะเลที่�่มีีความสวยงาม ความหลากหลายของสิ่่�งมีีชีีวิิตและน้ำ��ำ ทะเลที่�่ใสสะอาดปะการัังจึึงเป็็น ทรััพยากรที่�่มีีคุณุ ค่า่ ต่อ่ อุตุ สาหกรรมท่อ่ งเที่�่ยวการดำ�ำ น้ำ��ำ และการถ่่ายภาพ ใต้น้ ้ำ��ำ

ระบบนิเวศกบั การอนรุ กั ษท์ างทะเล 99 สาเหตุุการทำ�ำ ลายแนวปะการััง 1. โดยธรรมชาติิ เช่น่ พายุุ กระแสน้ำ��ำ คลื่�น่ ลม สััตว์ท์ ี่�่กิินปะการััง เช่น่ ดาวมงกุฎุ หนาม ปลาผีีเสื้้อ� ปลานกแก้ว้ การฟอกขาวปะการััง การ ไหลของน้ำ��ำ จืืดลงสู่่�ทะเล และการแก่่งแย่ง่ พื้้น� ที่�่ โดยสิ่่�งมีีชีีวิติ ชนิิดอื่�่น เช่น่ สาหร่า่ ย พรมทะเล เป็็นต้น้ 2. โดยมนุษุ ย์์ เช่น่ การทิ้้ง� สมอเรืือลงในแนวปะการััง การเก็็บขาย เป็็นของที่�่ระลึึก ทิ้้ง� ขยะสิ่่�งปฏิิกูลู ลงในทะเล การท่อ่ งเที่�่ยว เก็็บ หััก เหยีียบย่ำ��ำ ปะการััง น้ำ��ำ เสีียจากบ้า้ นเรืือน ชุมุ ชนและโรงงานอุตุ สาหกรรม การจัับสััตว์น์ ้ำ��ำ ในแนวปะการัังใช้ร้ ะเบิดิ สารเคมีี สารพิิษ ลอบ ฉมวกยิิง ปลา การขุดุ ร่อ่ งน้ำ��ำ การก่่อสร้า้ งอาคารยื่�่นล้ำ��ำ ชายหาด ทำ�ำ ให้ท้ รายถูกู พััด พาไปทัับถมปะการััง การขุดุ ทำ�ำ เหมืืองแร่ใ่ นทะเลและบริเิ วณชายฝั่�่ง น้ำ��ำ ล้า้ งแร่ ่ ซึ่่ง� มีีกากตะกอนมากเกิินกว่า่ การปรัับตััวตามธรรมชาติิทำ�ำ ให้น้ ้ำ��ำ ขาดออกซิเิ จน ทำ�ำ ให้ป้ ะการัังตาย ห่ว่ งโซ่่อาหารในแนวปะการััง โครงสร้า้ งที่�่สลัับซัับซ้อ้ นของแนวปะการััง มีีความเหมาะสมในการ เป็็นที่�่อยู่�อาศััย หลบภััย หาอาหาร การวางไข่่ และอนุบุ าลตััวอ่อ่ นของ สััตว์น์ ้ำ��ำ หลายชนิิด ความอุดุ มสมบูรู ณ์ข์ องสิ่่�งมีีชีีวิติ ทั้ง้� ในแง่ข่ องจำ�ำ นวน ชนิิดและปริมิ าณ ซึ่่ง� ปะการัังก็็จะมีีรููปร่า่ งแตกต่า่ งกัันไป เช่น่

100 ระบบนิเวศกับการอนรุ ักษท์ างทะเล แนวปะการัังจึึงเป็็นระบบนิิเวศที่�่มีีความสลัับซัับซ้อ้ น เป็็นแหล่ง่ ที่�่ สร้า้ งและหมุนุ เวีียนสารอาหารที่�่สำ�ำ คััญแห่ง่ หนึ่่ง� ในท้อ้ งทะเล ผู้้�ผลิติ หรืือ พืืชที่�่พบในแนวปะการััง ได้แ้ ก่่ แพลงก์ต์ อนพืืช สาหร่า่ ย และหญ้า้ ทะเล จััดเป็็นพื้้น� ฐานของห่ว่ งโซ่อ่ าหารในระบบนิิเวศแนวปะการััง เนื่�่องจากพืืช เหล่า่ นี้้เ� ป็็นอาหารของสััตว์ก์ ิินพืืช เช่น่ หอยมืือเสืือ เม่น่ ทะเล หรืือปลาบาง ชนิิด และสััตว์เ์ หล่า่ นี้้จ� ะถูกู กิินโดยสิ่่�งมีีชีีวิิตประเภทผู้้�ล่า่ เช่น่ เต่า่ หรืือ ปลาขนาดใหญ่่ สุดุ ท้า้ ยแล้ว้ สิ่่�งมีีชีีวิิตเหล่า่ นี้้ก� ็็จะตกเป็็นอาหาร ของผู้� บริโิ ภคอัันดัับสูงู สุดุ เช่น่ ปลากิินเนื้้อ� ขนาดใหญ่่ และมนุษุ ย์์ เป็็นต้น้ เมื่�่อสิ่่�งมีีชีีวิติ ตายลงจะ ถูกู จุลุ ินิ ทรีีย์ต์ ่า่ งๆ ย่อ่ ยสลายกลายเป็็นสาร อนิินทรีีย์ซ์ึ่ง� จะเป็็นประโยชน์ใ์ นขบวนการสร้า้ งอาหาร ของผู้�ผลิติ ต่อ่ ไป การฟอกขาวของปะการััง ปรากฏการณ์แ์ นวปะการัังฟอกขาว หรืือ Coral Reef Bleaching ก็็คืือ ปรากฏการณ์ท์ ี่�่ปะการัังชนิิดต่า่ งๆ รวมถึงึ สิ่่�งมีีชีีวิติ ในแนวปะการััง อีีกหลายชนิิด มีีสีีซีีดลง และหาก การฟอกขาวนั้น้� เป็็นไปโดยสมบูรู ณ์์ อย่า่ งที่�่เรีียกกัันว่า่ Completely bleaching เราก็็จะพบว่า่ ปะการัังเหล่า่ นั้น้� เหลืือเพีียงเนื้้อ� เยื่�่อใสๆ เผยให้เ้ ห็น็ สีีขาว ของหิินปูนู ซึ่่ง� เป็็น โครงสร้า้ ง ของมััน

ระบบนิเวศกับการอนรุ กั ษท์ างทะเล 101 โดยทั่่�วไป ปะการััง และสิ่่�งมีีชีีวิิตในแนวปะการััง ชนิิดที่�่จะเกิิด การฟอก ขาวได้น้ ั้น้� จะมีีลัักษณะ การดำ�ำ รงชีีวิิต ที่�่ต่า่ งไปจากสััตว์อ์ื่�่นๆ กล่า่ วคืือ มีี ความสััมพัันธ์แ์ บบ พึ่่ง� พาอาศััยกัับ ไดโนแฟลกเจลเลต (Dinoflagellate) หรืือสาหร่า่ ยเซลล์เ์ ดีียวขนาดเล็ก็ ที่�่เรีียกกัันว่า่ “ซูแู ซนเทลลีี” จะอาศััยอยู่� ในเนื้้อ� เยื่�่อชั้น้� ในของปะการััง โดยเป็็นตััวที่�่ ช่ว่ ยสร้า้ งสีีสัันให้แ้ ก่่ร่า่ ง หรืือ Host ที่�่มัันอาศััย นอกจากซูแู ซนเทลลีี จะใช้ร้ งควััตถุใุ นตััวมััน สร้า้ งสีีสััน ที่�่ช่ว่ ยใน การปกป้อ้ ง เนื้้อ� เยื่�่อของสััตว์์ ที่�่มัันอาศััยอยู่� ไม่ใ่ ห้ถ้ ูกู แผดเผาโดย รัังสีี จากดวงอาทิิตย์์ แล้ว้ ซูแู ซนเทลลีียัังใช้ร้ งควััตถุนุี้้� ในการสัังเคราะห์แ์ สง สร้า้ งอาหารให้แ้ ก่่ตััวมััน และสััตว์ท์ ี่�่มัันอาศััยร่ว่ มอยู่�ด้ว้ ย ที่�่สำ�ำ คััญซูแู ซนเทลลีี ยัังช่ว่ ยให้้ การสร้า้ งหิินปูนู ในปะการััง หรืือ สััตว์์ ที่�่สร้า้ งเปลืือกหิินปูนู เป็็นไปได้ร้ วดเร็ว็ ขึ้น้� ซึ่่ง� เท่า่ กัับ ช่ว่ ยให้แ้ นว ปะการััง เจริญิ เติบิ โต เร็ว็ ขึ้น้� ด้ว้ ย ความสััมพัันธ์ร์ ะหว่า่ งสิ่่�งมีีชีีวิิตจากสองอาณาจัักร คืืออาณาจัักร พืืช (สาหร่า่ ย) และอาณาจัักรสััตว์์ (ปะการััง) ถืือเป็็นกุญุ แจสำ�ำ คััญ ต่อ่ พััฒนาการ และการเสื่�อ่ มสลาย ของแนวปะการััง ความสััมพัันธ์์ ที่�่ซัับซ้อ้ น ระหว่า่ งสิ่่�งมีีชีีวิติ ทั้ง้� สองนี้้ � ทำ�ำ ให้ม้ ัันต้อ้ งปรัับตััวอยู่�เสมอ อย่า่ งไรก็็ตาม ปะการััง ก็็ยัังคง เป็็นสิ่่�งมีีชีีวิติ ที่�่เจริญิ เติบิ โตได้้ ในสภาวะที่�่จำ�ำ กััด การเปลี่�ย่ นแปลง สภาวะแวดล้อ้ ม ที่�่เกิินกว่า่ ขอบเขต ที่�่ปะการััง จะทนได้้

102 ระบบนิเวศกบั การอนุรกั ษท์ างทะเล จะทำ�ำ ให้้ ความสมดุลุ ระหว่า่ ง สิ่่�งมีีชีีวิติ ที่�่อาศััยอยู่่�ร่ว่ มกัันนั้น้� ถูกู ทำ�ำ ลาย และเป็็นผลให้ ้ ซูแู ซนเทลลีี ไม่อ่ าจอาศััยอยู่�ใน Host ได้อ้ีีกต่อ่ ไป การสูญู เสีียซูแู ซนเทลลีี ไม่ว่ ่า่ ด้ว้ ยสาเหตุใุ ด ก็็เป็็นผลให้ป้ ะการััง และสััตว์ใ์ นกลุ่�ม นี้้ � ค่อ่ ยๆ ซีีดขาว และตายลงได้ใ้ นที่�่สุดุ ดัังภาพที่�่ ภาพที่่� 4.4 เราพบว่า่ สาเหตุทุ ี่�่ก่่อให้เ้ กิิด ปรากฏการณ์์ แนวปะการััง ฟอก ขาว เป็็นวงกว้า้ งทั่่�วโลก มัักเกิิดจากการที่�่ อุณุ หภูมู ิิน้ำ��ำ ทะเล เพิ่่�มสูงู ขึ้น้� , ผลจากความเข้ม้ แสง หรืือสองปััจจััยนี้้ร� ่ว่ มกััน ในขณะที่�่ สาเหตุอุ ื่�่นๆ มััก ทำ�ำ ให้เ้ กิิด การฟอกขาวของปะการััง เฉพาะพื้้น� ที่�่เท่า่ นั้น้� นัักวิิทยาศาสตร์์ ได้ส้ ัังเกตพบว่า่ โดยทั่่�วไป ปะการััง จะสามารถปรัับตััว ให้เ้ ข้า้ กัับ สิ่่�ง แวดล้อ้ มที่�่มัันอาศััย โดยจะคงสภาพอยู่�ได้ถ้ ึงึ ระดัับ อุณุ หภูมู ิิสูงู สุดุ ตาม ภาวะปรกติิ แต่ป่ ะการัังจะฟอกขาว หากอุณุ หภูมู ิิ ขึ้น้� สูงู กว่า่ ระดัับสูงู สุดุ จากที่�่เคยเป็็นเพีียง 1 เซลเซีียสเท่า่ นั้น้�

ระบบนิเวศกบั การอนุรกั ษ์ทางทะเล 103 ภาพที่�่ 4.4 การเกิิดปะการัังฟอกขาว (อนุชุ ิิต, 2564)

104 ระบบนเิ วศกับการอนุรกั ษ์ทางทะเล ปลาในแนวปะการััง ผู้้�สร้้างสมดุุลให้้กัับแนวปะการััง บทบาทหลัักของปลาในแนวปะการัังคืือการเป็็นผู้�ควบคุมุ ประชากรสิ่่�งมีีชีีวิิตชนิิดต่า่ งๆ ในแนวปะการััง ทั้ง้� พืืช สััตว์์ และปลาด้ว้ ย กัันให้อ้ ยู่�ในภาวะที่�่สมดุลุ ซึ่่ง� มีีผลอย่า่ งยิ่�งต่อ่ การพััฒนาของแนวปะการััง โดยจะยกตััวอย่า่ งบทบาทที่�่สำ�ำ คััญของปลาต่อ่ แนวปะการััง เช่น่ ปลากิิน พืืช (Herbivorous fishes) พวกปลานกแก้ว้ (Parrotfish) ดัังตััวอย่า่ งใน ภาพที่�่ 4.5 ปลาขี้้ต� ัังเบ็ด็ (Surgeonfish) ภาพที่�่ 4.6 และปลาสลิดิ หิิน อานม้า้ (Dascyllus aruanus) ภาพที่�่ 4.7 ซึ่่ง� มีีหน้า้ ที่�่ในการควบคุมุ ประชากรสาหร่า่ ยในแนวปะการัังไม่ใ่ ห้ม้ ีีมากเกิินไป ทำ�ำ ให้ต้ ััวอ่อ่ น ปะการัังมีีพื้้น� ที่�่ยึึดเกาะเพิ่่�มขึ้น้� ปะการัังก็็จะมีีมากขึ้น้� ส่ว่ นปลาที่�่กิินสััตว์์ ไม่ม่ ีีกระดูกู สัันหลัังขนาดเล็ก็ เป็็นอาหาร (Carnivorous fishes) ก็็จะ ควบคุมุ ประชากรสััตว์ข์ นาดเล็ก็ ไม่ใ่ ห้ม้ ีีมากจนเกิินความสามารถในการ รองรัับของแนวปะการััง ปลาที่�่กิินปลาเป็็นอาหาร (Piscivorous fishes) จะเป็็นผู้�ควบคุมุ และคััดเลืือกประชากรปลาด้ว้ ยกัันโดยจะเลืือกกิินเหยื่�่อที่�่ มีีลัักษณะอ่อ่ นแอทำ�ำ ให้ป้ ระชากรที่�่เหลืืออยู่�เป็็นประชากรที่�่แข็็งแรงและ สืืบทอดเผ่า่ พัันธุ์ต์� ่อ่ ไปได้้

ระบบนเิ วศกับการอนุรกั ษ์ทางทะเล 105 นอกจากนี้้ก� ารที่�่ปลามีีความหลากหลายของพฤติกิ รรมการดำ�ำ รง ชีีวิติ ทำ�ำ ให้ป้ ลาเป็็นผู้้�ถ่่ายทอดพลัังงานระหว่า่ งระบบนิิเวศแนวปะการัังกัับ ระบบนิิเวศอื่�่นๆ ที่�่ปลาอพยพไปอาศััยอยู่�อี กด้ว้ ย สำ�ำ หรัับมนุษุ ย์แ์ ล้ว้ ปลา ในแนวปะการัังเป็็นแหล่ง่ อาหารโปรตีีนที่�่มีีความจำ�ำ เป็็น เป็็นแหล่ง่ สร้า้ ง รายได้จ้ ากการประมง และความสวยงามแปลกตาของปลาในแนว ปะการัังยัังก่่อให้เ้ กิิดรายได้จ้ ากการท่อ่ งเที่�่ยวดำ�ำ น้ำ��ำ เพื่�่อชมปลาหายาก บางชนิิด เช่น่ ปลากบ (Frogfish) ในภาพที่�่ 4.8 และปลาไหลริบิ บิ้้น� (Ribbon eel) ในภาพที่�่ 4.9 และปลาม้า้ น้ำ��ำ (Seahorse) ในภาพที่�่ 4.10 ภาพที่ 4.5 ปลานกแกว้ (Parrotfish)

106 ระบบนิเวศกับการอนุรกั ษ์ทางทะเล ภาพที่�่ 4.6 ปลาขี้้ต� ัังเบ็ด็ ฟ้า้ อกขาว (Acanthurus leucosternon) ภาพที่�่ 4.7 ปลาสลิดิ หิินอานม้า้ (Dascyllus aruanus)

ระบบนเิ วศกบั การอนุรักษ์ทางทะเล 107 ภาพที่�่ 4.8 ปลากบ (Frogfish) ภาพที่�่ 4.9 ปลาไหลริบิ บิ้้น� (Ribbon eel)

108 ระบบนเิ วศกบั การอนรุ กั ษ์ทางทะเล ภาพที่�่ 4.10 ม้า้ น้ำ��ำ (Seahorse)

ระบบนิเวศกบั การอนรุ ักษ์ทางทะเล 109 คุุณค่่าของแนวปะการััง 1. คุณุ ค่า่ ด้า้ นการเป็็นแหล่ง่ นิิเวศบริกิ าร (Ecosystem Service Value) นั่่�นคืือคุณุ ค่า่ ที่�่ให้ป้ ระโยชน์ต์ ่อ่ มนุษุ ย์ท์ างธรรมชาติทิ ี่�่อาจไม่ไ่ ด้เ้ กิิด จากการใช้ป้ ระโยชน์โ์ ดยตรง และไม่ส่ ามารถตีีมูลู ค่า่ เป็็นตััวเงิินได้้ แนวปะการัังเป็็นอีีกระบบนิิเวศหนึ่่ง� ที่�่มีีผลต่อ่ การเปลี่�ย่ นแปลงภูมู ิิอากาศ ของโลก โดยการกัักเก็็บคาร์บ์ อนไดออกไซด์ข์ องปะการัังในรููปของหิินปูนู เป็็นการช่ว่ ยลดก๊๊าซเรืือนกระจกที่�่ส่ง่ ผลต่อ่ ภูมู ิิอากาศของโลก ดัังภาพ ระบบนิิเวศแนวปะการัังในภาพที่�่ 4.11 โครงสร้า้ งหิินปูนู ของแนวปะการัังที่�่ก่่อตััวตลอดแนวชายฝั่�่งเป็็น แนวกำ�ำ แพงธรรมชาติิ ที่�่ปกป้อ้ งชายฝั่�่งจากการกััดเซาะของคลื่�น่ และ กระแสน้ำ��ำ โดยการช่ว่ ยลดความรุุนแรงของคลื่�น่ ทีีกระทำ�ำ ต่อ่ ชายฝั่�่ง ช่ว่ ย ให้ช้ ายฝั่�่งมีีความมั่่�นคง ช่ว่ ยสร้า้ งหาดทราย ที่�่ขาวสะอาดอัันเกิิดจากการที่�่โครงสร้า้ ง หิินปูนู บางส่ว่ น ถูกู กััดกร่อ่ นขััดสีีจนเป็็นชิ้น� ส่ว่ นเม็็ดทรายเล็ก็ ๆจนเป็็น หาดทรายที่�่ละเอีียดสวยงาม เป็็นแหล่ง่ อาศััยที่�่มีีความหลากหลายสูงู ที่�่สุดุ แหล่ง่ หนึ่่ง� ของโลก ในทะเลไทยมีีปะการัังแข็็งไม่น่ ้อ้ ยกว่า่ 380 ชนิิด นอกจากนี้้ย�ัังมีีสิ่่�งมีีชีีวิิต กลุ่�มอื่�่นๆอีีกนัับหลายพัันชนิิด ประกอบกัันขึ้น้� จนเป็็นแหล่ง่ ที่�่มีีความ สวยงาม และทรงคุณุ ค่า่

110 ระบบนิเวศกับการอนุรักษ์ทางทะเล เป็็นแหล่ง่ อาศััยของปลาในแนวปะการัังไทยกว่า่ 800 ชนิิด ที่�่เป็็น ทั้ง้� ปลาเศรษฐกิิจ เป็็นแหล่ง่ อาหาร และปลาสวยงาม ที่�่มีีคุณุ ค่า่ ต่อ่ การ ท่อ่ งเที่�่ยว 2.คุณุ ค่า่ ทางเศรษฐกิิจและสัังคม (Socio-Economic Value) เป็็น คุณุ ค่า่ ที่�่เกิิดจากการใช้ป้ ระโยชน์โ์ ดยตรงจากแนวปะการััง และสามารถ ประเมิินมูลู ค่า่ เป็็นตััวเงิินได้ ้ซึ่่ง� ได้แ้ ก่่ การเป็็นแหล่ง่ ท่อ่ งเที่�่ยวพัักผ่อ่ นหย่อ่ นใจ รวมถึงึ เป็็นแหล่ง่ ศึึกษา ธรรมชาติิ เป็็นแหล่ง่ สร้า้ งรายได้จ้ ากการท่อ่ งเที่�่ยว และกิิจกรรมเกี่�่ยว เนื่�่องต่า่ งๆ ให้ก้ ัับประเทศ จากข้อ้ มูลู ของกรมทรััพยากรทางทะเลและ ชายฝั่�่งเคยประเมิินพอสัังเขปไว้ถ้ ึงึ ปีีละไม่น่ ้อ้ ยกว่า่ 100,000 ล้า้ นบาท เป็็นแหล่ง่ อาหารทะเลคุณุ ภาพ และแหล่ง่ สร้า้ งรายได้ใ้ ห้ก้ ัับชาวประมง แนวปะการัังที่�่มีีความอุดุ มสมบูรู ณ์์ และมีีคุณุ ค่า่ เป็็นแหล่ง่ ศึึกษาวิิจััยและ แหล่ง่ พััฒนาองค์ค์ วามรู้�ด้า้ นต่า่ งๆ สำ�ำ หรัับนัักวิิจััย ที่�่สามารถนำ�ำ องค์์ ความรู้้�สำ�ำ หรัับต่อ่ ยอดไปสู่�การใช้ป้ ระโยชน์ใ์ นด้า้ นต่า่ งๆ ความหลากหลายของสิ่่�งมีีชีีวิติ ในแนวปะการัังทำ�ำ ให้เ้ ป็็นแหล่ง่ ที่�่มีี สารออกฤทธิ์์�ด้า้ นต่า่ งๆ ที่�่เกิิดจากสิ่่�งมีีชีีวิติ ที่�่อาศััยอยู่�ในแนวปะการััง รอ คอยการค้น้ พบเพื่�่อพััฒนาเป็็นตััวยาต่า่ งๆ ที่�่นำ�ำ ไปใช้ร้ัักษาโรคต่า่ งๆ

ระบบนิเวศกบั การอนุรักษ์ทางทะเล 111 คุณุ ค่า่ ด้า้ นนิิเวศบริกิ ารของแนวปะการััง ภาพที่�่ 4.11 คุณุ ค่า่ ด้า้ นนิิเวศบริกิ ารของแนวปะการััง

112 ระบบนิเวศกบั การอนรุ ักษท์ างทะเล 2.เป็็นแหล่ง่ ที่�่อยู่�อาศััยของปลามากกว่า่ 800 ชนิิด เช่น่ การอาศััยอยู่่�ของ ฝูงู ปลาหลากหลายพัันธ์ ์ ดัังในภาพที่�่ 4.12 พบปลาในแนวปะการัังมากกว่า่ 800 ชนิิด (ภูรู ิภิ ััทร, 2564) จึึงเปรีียบได้้ ว่า่ แนวปะการัังนั้น้� เปรีียบเสมืือนป่่าดงดิบิ บนพื้้น� แผ่น่ ดินิ ภาพที่�่ 4.12 แนวปะการัังเป็็นที่�่อยู่�อาศััยของปลามากกว่า่ 800 ชนิิด (ภูรู ิภิ ััทร, 2564)

ระบบนิเวศกับการอนุรักษ์ทางทะเล 113 3.เป็็นกำ�ำ แพงตามธรรมชาติ ิ ป้อ้ งกัันการกััดเซาะจากคลื่�น่ ลม แนว ปะการัังบริเิ วณชายฝั่�่งและแนวปะการัังแบบกำ�ำ แพง ช่ว่ ยป้อ้ งกัันชายฝั่�่ง จากการกััดเซาะของคลื่�น่ และกระแสน้ำ��ำ โดยตรง บริเิ วณชายฝั่�่งที่�่แนว ปะการัังถูกู ทำ�ำ ลายจะถูกู กััดเซาะอย่า่ งรุุนแรงจากคลื่�น่ ลมทะเลในฤดูู มรสุมุ ดัังเช่น่ ในภาพที่�่ 4.13 ภาพที่�่ 4.13 แนวปะการัังบริเิ วณชายฝั่�่งและแนวปะการัังแบบกำ�ำ แพง (ภูรู ิภิ ััทร, 2564)

114 ระบบนเิ วศกับการอนุรกั ษท์ างทะเล 4.เป็็นแหล่ง่ รวมความหลากหลายทางชีีวภาพของท้อ้ งทะเล แนวปะการัังเป็็นแหล่ง่ อาหารของมนุษุ ย์แ์ ละยัังเป็็นที่�่อยู่�อาศััยของสััตว์์ และพืืชนานาชนิิด ที่�่อาศััยอยู่�เฉพาะในแนวปะการััง เช่น่ เต่า่ ทะเลและ สััตว์ไ์ ม่ม่ ีีกระดูกู สัันหลััง ได้แ้ ก่่ ปลาหมึึก หอย กุ้้�ง แมงกะพรุุน และปลิงิ ทะเล เป็็นต้น้ ดัังเช่น่ ในภาพที่�่ 4.14 ภาพที่�่ 4.14 แนวปะการัังบริเิ วณชายฝั่�่งและแนวปะการัังแบบกำ�ำ แพง (ภูรู ิภิ ััทร, 2564)

ระบบนเิ วศกบั การอนุรกั ษ์ทางทะเล 115 5.ช่ว่ ยสร้า้ งหาดทรายขาวละเอีียด แนวปะการัังช่ว่ ยก่่อให้เ้ กิิด หาดทราย ขาวละเอีียด เหมืือนในภาพที่�่ 4.15 ภาพที่�่ 4.15 แนวปะการัังช่ว่ ยก่่อให้เ้ กิิด หาดทรายขาวละเอีียด

116 ระบบนเิ วศกับการอนรุ ักษ์ทางทะเล คุุณค่่าทางเศรษฐกิจิ และสัังคมของแนวปะการััง แหล่ง่ ท่อ่ งเที่�่ยวพัักผ่อ่ นหย่อ่ นใจ และศึึกษาทางธรรมชาติิ เหมาะในการดำ�ำ น้ำ��ำ เพื่�่อชมความสวยงาม และเป็็นเหมืือนห้อ้ งเรีียนทาง ธรรมชาติ ิ ดัังภาพที่�่ 4.16 ภาพที่�่ 4.16 แหล่ง่ ท่อ่ งเที่�่ยวพัักผ่อ่ นหย่อ่ นใจ และศึึกษาทางธรรมชาติิ (Nu, 2564)

ระบบนิเวศกบั การอนุรักษ์ทางทะเล 117 บทที่�่ 5 ระบบนิิเวศหาดหิิน Rocky shore ecosystem

118 ระบบนเิ วศกบั การอนุรกั ษ์ทางทะเล หาดหินิ เป็็นส่ว่ นหนึ่่ง� ของชายฝั่�่งทะเลที่�่เชื่�่อมต่อ่ ระหว่า่ งพื้้น� ดินิ กัับทะเล และอยู่�ในเขตน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลงเป็็นบริเิ วณที่�่มีีอิิทธิิพลของคลื่�น่ ลม กระแสน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลง” มีีลัักษณะชายหาดที่�่ประกอบไปด้ว้ ยหิินต่า่ งๆ ใน บริเิ วณเขตน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลง โดยมัักจะพบหาดหิินตามเกาะต่า่ งๆ หรืือตาม ชายฝั่�่งทะเลที่�่เชื่�่อมติดิ ต่อ่ กัับภูเู ขา จากการผุพุ ัังหรืือการกััดเซาะของน้ำ��ำ ทะเล ทำ�ำ ให้เ้ กิิดซอกเล็ก็ ซอกน้อ้ ยอยู่�มากมาย ทำ�ำ ให้ห้ าดหิินค่อ่ นข้า้ งที่�่จะ พบสิ่่�งมีีชีีวิติ อาศััยอยู่�มากมาย รวมทั้ง้� ยัังเป็็นแหล่ง่ หลบภััยของสััตว์น์ ้ำ��ำ วััย อ่อ่ นได้เ้ ป็็นอย่า่ งดีี เป็็นลัักษณะชายหาดในบริเิ วณเขตน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลงที่�่มีีหิินเป็็น โครงสร้า้ งหลัักทางกายภาพ โดยมัักจะพบหาดหิินตามเกาะต่า่ งๆ หรืือ ตามชายฝั่�่งทะเลที่�่เชื่�่อมติดิ ต่อ่ กัับภูเู ขา หาดหิินเกิิดจากการผุพุ ัังหรืือการ กััดเซาะของน้ำ��ำ ทะเล ทำ�ำ ให้เ้ กิิดซอกเล็ก็ ซอกน้อ้ ย และเป็็นที่�่อยู่�อาศััยของ สิ่่�งมีีชีีวิติ มากมาย รวมทั้ง้� ยัังเป็็นแหล่ง่ หลบภััยของสััตว์น์ ้ำ��ำ วััยอ่อ่ นได้เ้ ป็็น อย่า่ งดีี สภาพแวดล้อ้ มโดยทั่่�วไปมีีลัักษณะเป็็นหน้า้ ผาหรืือเป็็นหิินขนาด ใหญ่่ ซึ่่ง� จะมีีการกระจายตััวของสิ่่�งมีีชีีวิิตเป็็นระดัับต่า่ งๆ ในแนวตั้ง้� ชััดเจน ทั้ง้� นี้้ย�ัังมีีผลจากปััจจััยทางกายภาพ ได้แ้ ก่่ อุณุ หภูมู ิิ ความชื้ น� ละอองน้ำ��ำ เค็ม็ เป็็นต้น้ โดยพบว่า่ บริเิ วณแนวโขดหิินริมิ ชายฝั่�่ง ซึ่่ง� มีีพื้้น� ผิิว แข็ง็ นั้น้� จะเหมาะสำ�ำ หรัับเป็็นที่�่ยึึดเกาะของสััตว์ไ์ ด้เ้ ป็็นอย่า่ งดีี อีีกทั้ง้� ยัังมีี ซอกหิินซึ่ง� ใช้เ้ ป็็นที่�่หลบกำ�ำ บัังเพื่�่อการอยู่�อาศััยของสััตว์ไ์ ด้อ้ีีกด้ว้ ย

ระบบนิเวศกับการอนุรกั ษ์ทางทะเล 119 ระบบนิิเวศหาดหิินเอื้ อ� ต่อ่ การเป็็นที่�่อยู่�อาศััยและรวมกลุ่�มของสิ่่�ง มีีชีีวิติ หลายกลุ่�ม หาดหิิน ในแต่ล่ ะพื้้น� ที่�่จะมีีลัักษณะที่�่แตกต่า่ งกััน ปััจจััย หลัักที่�่เป็็นกำ�ำ หนดรููปแบบ คืือ อิิทธิิพลของคลื่�น่ และน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลง ซึ่่ง� โดย ทั่่�วไปสามารถแบ่ง่ ออกได้้ 3 เขต คืือ เขตเหนืือระดัับน้ำ��ำ ขึ้น้� สูงู สุดุ เขต ระหว่า่ งน้ำ��ำ ขึ้น้� และน้ำ��ำ ลง และเขตต่ำ��ำ กว่า่ ระดัับลงต่ำ��ำ สุดุ สิ่่�งมีีชีีวิติ ที่�่อาศััย ในแต่ล่ ะบริเิ วณก็็จะมีีความแตกต่า่ งกััน 1. เขตเหนืือแนวระดัับน้ำ��ำ ขึ้น้� สูงู สุดุ (Supratidal zone) เป็็นบริเิ วณที่�่น้ำ��ำ ทะเลท่ว่ มไม่ถ่ ึงึ ยกเว้น้ ในเวลาที่�่น้ำ��ำ ขึ้น้� สูงู สุดุ เท่า่ นั้น้� สภาพแวดล้อ้ มบริเิ วณนี้้ม� ีีสภาพเป็็นกึ่่�งบกกึ่่�งทะเล สิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่อาศััยอยู่�ใน บริเิ วณนี้้จ� ะได้ร้ัับความชื้ น� จากน้ำ��ำ ที่�่กระเซ็น็ ของคลื่�น่ ที่�่พััดเข้า้ ฝั่�่ง สิ่่�งมีีชีีวิติ ที่�่พบในบริเิ วณนี้้ม� ีีไม่ม่ ากนััก พืืชที่�่พบมาก ได้แ้ ก่่ ไลเคน สกุลุ Verrucaria spp.ซึ่ง� จััดเป็็นพืืชชั้น้� ต่ำ��ำ จะเห็น็ เป็็นสีีดำ�ำ เกาะอยู่�บนก้อ้ นหิิน และสาหร่า่ ย สีีเขีียวแกมน้ำ��ำ เงิิน ส่ว่ นสััตว์ท์ ี่�่สามารถพบได้บ้ ่อ่ ยในบริเิ วณนี้้ � คืือ หอยน้ำ��ำ พริกิ หรืือหอยขมทะเล สกุลุ Littorina spp. ซึ่่ง� มีีความสามารถพิิเศษโดย หายใจเอาออกซิเิ จนในอากาสไปใช้เ้ หมืือนกัับหอยบก และยัังสามารถทน ต่อ่ สภาวะที่�่มีีอุณุ หภูมู ิิสูงู ได้ด้ ีี นอกจากนี้้ย�ัังมีีสััตว์อ์ื่�่นๆ ที่�่สามารถพบได้้ บ่อ่ ยเช่น่ กัันในบริเิ วณนี้้ � คืือ หอยหมวกเจ๊๊กหรืือหอยฝาชีี แมลงสาบทะเล ปูแู สมหิิน เป็็นต้น้

120 ระบบนิเวศกับการอนุรักษท์ างทะเล 2. เขตน้ำ��ำ ขึ้น้� -น้ำ��ำ ลง (Intertidal zone) เป็็นบริเิ วณที่�่มีีขอบเขตกว้า้ งที่�่สุดุ มีีน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลงเปลี่�ย่ นแปลงใน รอบวััน มีีสิ่่�งมีีชีีวิิตอาศััยอยู่�มากกว่า่ เขตแรก สิ่่�งมีีชีีวิิตจะมีีวิถิ ีีการดำ�ำ รงชีีพ ที่�่แตกต่า่ งกัันไปขึ้น้� อยู่่�กัับลัักษณะของน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลงว่า่ เป็็นแบบใด เพราะ จำ�ำ นวนครั้ง้� ของน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลงจะมีีผลต่อ่ การแพร่ก่ ระจายของสิ่่�งมีีชีีวิติ เหล่า่ นั้น้� โดยพืืชที่�่พบได้บ้ ่อ่ ยในเขตนี้้ไ� ด้แ้ ก่่ สาหร่า่ ยไส้ไ้ ก่่ (Enteromorpha spp.) ซึ่่ง� เป็็นสาหร่า่ ยสีีเขีียว นอกจากนั้น้� ยัังพบสาหร่า่ ยสีีแดง และ สาหร่า่ ยสีีน้ำ��ำ ตาล ซึ่่ง� สาหร่า่ ยสีีน้ำ��ำ ตาลจะเป็็นแหล่ง่ อาหารแหล่ง่ ใหญ่่ของ สิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่อาศััยอยู่�ในบริเิ วณนี้้� นอกจากนี้้ส� ััตว์ห์ ลายชนิิดยัังใช้ส้ าหร่า่ ย เหล่า่ นี้้เ� ป็็นแหล่ง่ ที่�่อยู่�อาศััยเพื่�่อหลบแสง คลื่�น่ และศััตรูู และในขณะที่�่ น้ำ��ำ ลง กอสาหร่า่ ยจะให้ค้ วามชุ่�มชื้ น� แก่่สััตว์ท์ ี่�่อาศััยอยู่�ด้ว้ ย ส่ว่ นสััตว์ท์ ี่�่พบ ในบริเิ วณนี้้ม� ีีทั้ง้� ที่�่เคลื่�อ่ นที่�่ไม่ไ่ ด้แ้ ละเคลื่�อ่ นที่�่ได้้ เช่น่ เพรีียง หอยแมลงภู่่� หอยนางรม ดอกไม้ท้ ะเล และหอยหมวกเจ๊๊ก ซึ่่ง� จะมีีการแก่่งแย่ง่ พื้้น� ที่�่กััน สูงู มาก และบริเิ วณใต้ก้ ้อ้ นหิินยัังเป็็นอีีกแห่ง่ หนึ่่ง� ที่�่เราจะพบสััตว์ท์ ี่�่อยู่�ใน เขตลำ�ำ น้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลงนี้้� โดยสััตว์ท์ ี่�่พบได้บ้ ่อ่ ยได้แ้ ก่่ กุ้้�งดีีดขััน ปูใู บ้ ้ ปูหู ิิน และ ปูแู สมหิิน เป็็นต้น้ ลัักษณะพิิเศษของหาดหิินในเขตน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลง นอกจากจะมีีซอก หิินหรืือร่อ่ งหิิน ซึ่่ง� จะเป็็นระบบนิิเวศย่อ่ ยๆ ได้แ้ ห่ง่ หนึ่่ง� แล้ว้ ยัังมีีระบบ นิิเวศย่อ่ ยอีีกประเภทหนึ่่ง� ที่�่เป็็นที่�่น่า่ สนใจและเป็็นที่�่ศึึกษากัันอย่า่ งมาก

ระบบนเิ วศกับการอนุรกั ษ์ทางทะเล 121 ในหมู่่�นัักชีีววิทิ ยาทางทะเลนั่่�น คืือ “แอ่ง่ หิิน” เป็็นแอ่ง่ ที่�่มีีน้ำ��ำ ขัังอยู่�เวลา น้ำ��ำ ลง ปััจจััยทางกายภาพมีีการเปลี่�ย่ นแปลงอยู่่�ตลอดเวลา 24 ชั่่�วโมง เช่น่ อุณุ หภูมู ิิ ความเค็ม็ และปริมิ าณออกซิเิ จนที่�่ละลายน้ำ��ำ สััตว์ท์ ี่�่อยู่�ใน แอ่ง่ หิินนี้้จ�ึึงประสบกัับปััญหาการสูญู เสีียน้ำ��ำ อุณุ หภูมู ิิ และความเค็ม็ ที่�่สูงู แต่ห่ ากมีีฝนตกลงมาก็็จะทำ�ำ ให้ม้ ีีความเค็ม็ ลดลงทัันที่�่ ซึ่่ง� อาจส่ง่ ผลถึงึ ชีีวิติ ของสััตว์ท์ ี่�่อยู่�ในแอ่ง่ หิินนี้้ไ� ด้้ นอกจากนั้น้� ของเสีียที่�่สััตว์ป์ ล่อ่ ยออกมา เช่น่ แอมโมเนีีย ก็็สะสมในแอ่ง่ นี้้� แต่เ่ มื่�่อน้ำ��ำ ทะเลขึ้น้� สูงู ท่ว่ มถึงึ แอ่ง่ นี้้� สภาพแวดล้อ้ มต่า่ งๆ จะถูกู ปรัับเข้า้สู่่�ภาวะปกติิ สััตว์ท์ ี่�่พบในแอ่ง่ หิิน เช่น่ ลิ่่�นทะเล หอยฝาเดีียว และปลิงิ ทะเล ซึ่่ง� มีีการรัักษาความชื้ น� ของร่า่ งกาย โดยแช่ต่ ััวอยู่�ในแอ่ง่ หิิน เป็็นต้น้ 3. เขตต่ำ��ำ กว่า่ แนวระดัับน้ำ��ำ ลงต่ำ��ำ สุดุ (Subtidal zone) เป็็นบริเิ วณที่�่มีีน้ำ��ำ ท่ว่ มอยู่่�ตลอดเวลา อาจจะโพล่พ่ ้น้ น้ำ��ำ บ้า้ งนานๆ ครั้ง้� และเป็็นเวลาสั้น้� ๆ บริเิ วณนี้้จ� ะไม่พ่ บหอยแมลงภู่�และเพรีียง พืืชที่�่พบ บริเิ วณนี้้โ� ดยมากเป็็นพวกสาหร่า่ ยสีีแดง สีีเขีียว สีีน้ำ��ำ ตาล และหญ้า้ ทะเลบ้า้ งชนิิด ซึ่่ง� สััตว์ท์ ะเลขนาดเล็ก็ ใช้เ้ ป็็นที่�่หลบภััยจากศััตรูู สััตว์ท์ ะเล ที่�่พบได้แ้ ก่่ ฟองน้ำ��ำ ลิ่่�นทะเล หอยหมวกเจ๊๊ก หอยเป๋๋ าฮื้้อ� ทากทะเล ดาว ทะเล หอยฝาเดีียว ปูู และเม่น่ ทะเล เป็็นต้น้

122 ระบบนเิ วศกบั การอนรุ ักษ์ทางทะเล ตัวั อย่า่ งของสิ่่�งมีชี ีีวิติ ในระบบนิิเวศ ภาพที่�่ 5.1 ปูแู สมหิิน (enac-club, 2564) ชื่�่อไทย : ปูแู สมหิิน ชื่�่ออัังกฤษ : Rock crab ชื่�่อวิิทยาศาสตร์์ : Metopograpsus frontalis ลัักษณะ : ขนาดความว้า้ งของกระดอง 1-5 เซนติเิ มตร ดัังในภาพที่�่ 5.1 กระดองรููปสี่�เ่ หลี่�ย่ ม เบ้า้ ตาลึึก ก้า้ นตาสั้น้� ก้า้ มหนีีบมีีขนาดสั้น้� กว่า่ ขาเดินิ กิินซากพืืชซากสััตว์ ์ พบตามป่่าชายเลน หาดปนเลน ปนทราย ตามโขด หิิน เสาคอนกรีีต และตอม่อ่ สะพาน

ระบบนเิ วศกับการอนรุ กั ษท์ างทะเล 123 ภาพที่�่ 5.2 หอยหมวกเจ๊๊ก (ติดิ สััตว์,์ 2564) ชื่�่อไทย : หอยหมวกเจ๊๊ก ชื่�่ออัังกฤษ : Limpet ชื่�่อวิทิ ยาศาสตร์์ : Patella vulgata หอยหมวกเจ๊๊ก จััดอยู่�ในไฟลััมมอลลััสคา เป็็นกลุ่�มของหอยฝา เดีียวมีีหลายชนิิด พบทั้ง้� ในน้ำ��ำ จืืดและน้ำ��ำ เค็ม็ เปลืือกนูนู ขึ้น้� มีีรููปร่า่ งคล้า้ ย หมวกของชาวจีีน มีีหลายสีี ทั้ง้� น้ำ��ำ ตาล ม่ว่ ง ดำ�ำ ขาว อาศััยอยู่�บนหิินใน เขตน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลง กิินสาหร่า่ ยเป็็นอาหาร ดัังตััวอย่า่ งในภาพที่�่ 5.2

124 ระบบนิเวศกับการอนุรักษ์ทางทะเล ภาพที่�่ 5.3 กุ้�งดีีดขััน (nextsteptv, 2564) กุ้�งดีีดขััน หรืือ กุ้้�งกระเตาะ เป็็นครััสเตเชีียนจำ�ำ พวกหนึ่่ง� ในวงศ์์ Alpheidae จััดเป็็นกุ้�งขนาดเล็ก็ ลำ�ำ ตััวใส ส่ว่ นหััวมีีขนาดใหญ่่เรีียวเล็ก็ ลง ไปถึงึ หาง นััยน์ต์ าเล็ก็ และมีีหนวดยาว มีีก้า้ มใหญ่่โต โดยเฉพาะข้า้ งหนึ่่ง� จะใหญ่่กว่า่ อีีกข้า้ งหนึ่่ง� มีีความสามารถงัับก้า้ มทำ�ำ ให้เ้ กิิดเสีียงดััง “แป๋๋ ง ๆ “ โดยเฉพาะเมื่�่อกระทบขัันน้ำ��ำ โลหะเสีียงจะดัังยิ่�งขึ้น้� จึึงได้ช้ื่�่อว่า่ “กุ้�งดีีดขััน” ซึ่่ง� การที่�่ทำ�ำ แบบนี้้ไ� ด้ก้ ็็เพื่�่อทำ�ำ ให้ศ้ ััตรููตกใจ จากนั้น้� จะใช้ก้ ้า้ ม อีีกข้า้ งหนึ่่ง� ที่�่เล็ก็ กว่า่ บีีบน้ำ��ำ ใส่ห่ น้า้ ของศััตรููแล้ว้ หนีีไป มีีพฤติิกรรมชอบ หลบซ่อ่ นอยู่่�ตามซอกโขดหิิน ดัังแสดงในภาพที่�่ 5.3

ระบบนเิ วศกับการอนรุ ักษท์ างทะเล 125 ภาพที่�่ 5.4 ลิ่่�นทะเล หรืือ หอยแปดเกล็ด็ (Tanbabasnake, 2564) ชื่�่อไทย : ลิ่่�นทะเล หรืือ หอยแปดเกล็ด็ ชื่�่ออัังกฤษ : Chiton ชื่�่อวิทิ ยาศาสตร์์ : Chiton sp. ลิ่่�นทะเล หรืือ หอยแปดเกล็ด็ (chiton) ดัังภาพที่�่ 5.4 อยู่�ในไฟลััม มอลลััสคา (Phylum Mollaska) คลาสพอลิพิ ลาโคพอรา (Polyplacophor- ra) ซึ่่ง� ในปััจจุบุ ัันลิ่่�นทะเลเป็็นสิ่่�งมีีชีีวิิตเพีียงชนิิดเดีียวในคลาสนี้้ท� ี่�่ยัังหลง เหลืืออยู่่�มีีลำ�ำ ตััวอ่อ่ นนิ่่�มเช่น่ เดีียวกัับหอยหรืือหมึึก ลำ�ำ ตััวแบนเป็็นรููปไข่่ ไม่ม่ ีีส่ว่ นหััวที่�่ชััดเจน ด้า้ นหลัังโค้ง้ นูนู มีีเปลืือกคล้า้ ยเกล็ด็ (shell plate or valve) จำ�ำ นวน 8 แผ่น่ เรีียงซ้อ้ นเหลื่�อ่ มกัันจากด้า้ นหััวไปจนถึงึ ด้า้ นท้า้ ย คล้า้ ยกระเบื้้อ� งมุงุ หลัังคา ปกติิลิ่่�นทะเลจะออกหากิินเวลากลางคืืน และ เกาะนิ่่�งอยู่่�ตามซอกหิินเพื่�่อพรางตััวในเวลากลางวัันขณะน้ำ��ำ ลง จึึงสามารถพบลิ่่�นทะเลได้ต้ ามบริเิ วณโขดหิินริมิ ชายฝั่�่งและรอบเกาะ

126 ระบบนิเวศกบั การอนรุ กั ษ์ทางทะเล

ระบบนิเวศกับการอนรุ กั ษ์ทางทะเล 127 บทที่่� 6 ระบบนิิเวศป่่ าชายเลน Mangrove ecosystem

128 ระบบนิเวศกับการอนรุ ักษท์ างทะเล ป่่ าชายเลน (mangroves) คืือ ระบบนิิเวศที่�่ประกอบไปด้ว้ ยพัันธุ์์� พืืช พัันธุ์์�สััตว์์ หลายชนิิด ดำ�ำ รงชีีวิติ ร่ว่ มกัันในสภาพแวดล้อ้ มที่�่เป็็นดินิ เลน น้ำ��ำ กร่อ่ ย และมีีน้ำ��ำ ทะเลท่ว่ มถึงึ อย่า่ งสม่ำ��ำ เสมอ ดัังนั้น้� จึึงพบป่่าชายเลน ปรากฏอยู่�ทั่�วไปตามบริเิ วณที่�่เป็็นชายฝั่�่งทะเล ปากแม่น่ ้ำ��ำ ทะเลสาบ และ รอบเกาะแก่่งต่า่ ง ๆ ในพื้้น� ที่�่ชายฝั่�่งทะเล พัันธุ์ไ์� ม้ท้ ี่�่มีีมากและมีีบทบาท สำ�ำ คััญที่�่สุดุ ในป่่าชายเลน คืือ ไม้โ้ กงกาง ป่่าชายเลนจึึงมีีชื่�่อเรีียกอีีกอย่า่ ง ว่า่ ป่่าโกงกาง ในระบบนิิเวศ ป่่าชายเลนประกอบด้ว้ ยสิ่่�งมีีชีีวิิตและสิ่่�ง ไม่ม่ ีีชีีวิติ สิ่่�งไม่ม่ ีีชีีวิิต ประกอบไปด้ว้ ย พวกธาตุอุ าหาร เกลืือแร่ ่ น้ำ��ำ พวก ซาก-พืืช ซากสััตว์ ์ ยัังรวมไปถึงึ สภาพภูมู ิิอากาศ เช่น่ อุณุ หภูมู ิิ แสง ฝน ความชื้ น� เป็็นต้น้ และ สิ่่�งมีีชีีวิิต ประกอบด้ว้ ย ผู้้�ผลิติ ผู้้�บริโิ ภค และผู้้�ย่อ่ ย สลาย ผู้�ผลิติ ในทีีนี้้ห� มายถึงึ สิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่ สามารถสัังเคราะห์แ์ สงเองได้้ ได้แ้ ก่่ พืืชพัันธุ์ไ์� ม้ต้ ่า่ ง ๆ ในป่่าชายเลน รวมไปถึงึ ไดอะตอม แพลงก์ต์ อน พืืช และสาหร่า่ ย ผู้้�บริโิ ภค คืือ สิ่่�งมีีชีีวิติ ที่�่ไม่ส่ ามารถสร้า้ งอาหารเองได้้ ต้อ้ งพึ่่ง� พาอาศััยพวกอื่�่น ได้แ้ ก่่ พวกสััตว์ห์ น้า้ ดินิ ขนาดเล็ก็ เช่น่ แพลงก์์ ตอนสััตว์ ์ ปูู ไส้เ้ ดืือนทะเล และสััตว์น์ ้ำ��ำ ชนิิดอื่�่น ๆ เช่น่ ปลาตีีน ปลา กุ้้�ง ปูู รวมไปถึงึ นก สััตว์เ์ ลื้้อ� ยคลาน และสััตว์เ์ ลี้้ย� งลูกู ด้ว้ ยนม ซึ่่ง� บางชนิิดเป็็น พวกกิินอิินทรีีย์ส์ ารบางชนิิดเป็็นพวกกิินพืืช บางชนิิดเป็็นพวกกิินสััตว์แ์ ละ บางชนิิดเป็็นพวกที่�่กิินทั้ง้� พืืชและสััตว์์

ระบบนิเวศกบั การอนุรักษท์ างทะเล 129 ผู้้�ย่อ่ ยสลายในระบบนิิเวศป่่าชายเลน หมายถึงึ พวกจุลุ ินิ ทรีีย์ท์ ั้ง้� หลายที่�่ช่ว่ ยในการทำ�ำ ลายหรืือย่อ่ ยสลายซากพืืชและซากสััตว์ใ์ ห้เ้ น่า่ เปื่�อย ผุพุ ััง จนในที่�่สุดุ จะสลายตััวเป็็นธาตุอุ าหารและปุ๋� ย ซึ่่ง� สะสมเป็็นแหล่ง่ อาหารในดินิ เพื่�่อเป็็นประโยชน์ต์ ่อ่ ผู้้�ผลิติ ต่อ่ ไป ซึ่่ง� ได้แ้ ก่่ รา แบคทีีเรีีย ใน ป่่าชายเลนผู้้�ย่อ่ ยสลายยัังรวมถึงึ ปูแู ละหอยบางชนิิดด้ว้ ย ในระบบนิิเวศป่่าชายเลน สิ่่�งไม่ม่ ีีชีีวิติ และสิ่่�งมีีชีีวิติ ในป่่าชายเลน เหล่า่ นี้้จ� ะมีีความสััมพัันธ์ร์ ะหว่า่ งกัันอย่า่ งซัับซ้อ้ น ทั้ง้� ในแง่ก่ ารหมุนุ เวีียน ของธาตุอุ าหารและการถ่่ายทอดพลัังงาน แต่ส่ ามารถอธิิบายง่า่ ยๆ ได้ว้ ่า่ เมื่�่อผู้�ผลิติ คืือ พัันธุ์์�พืช เจริญิ เติบิ โตจากสัังเคราะห์แ์ สง ส่ว่ นของต้น้ ไม้้ โดยเฉพาะใบไม้ ้กิ่่�งไม้แ้ ละเศษไม้ ้ จะร่ว่ งหล่น่ ทัับถมในน้ำ��ำ และดินิ และถูกู ย่อ่ ยสลายโดยผู้้�ย่อ่ ย สลายกลายเป็็นอิินทรีียวััตถุุ ในที่�่สุดุ ก็็จะกลายเป็็น แร่ธ่ าตุอุ าหารของผู้�บริโิ ภคพวกกิินอิินทรีีย์ส์ าร พวกกิินอิินทรีีย์ส์ ารนี้้จ� ะ เจริญิ เติบิ โตอย่า่ งรวดเร็ว็ กลายเป็็นแหล่ง่ อาหารโปรตีีนอัันอุดุ มสมบูรู ณ์์ แก่่ สััตว์น์ ้ำ��ำ เล็ก็ ๆ และสััตว์เ์ ล็ก็ ๆ เหล่า่ นี้้จ� ะเจริญิ เติบิ โตขึ้น้� กลายเป็็น อาหารของพวกกุ้�ง ปูู และปลา ขนาดใหญ่่ขึ้น้� ไปเรื่อ�่ ย ๆ ตามลำ�ำ ดัับ หรืือ บางส่ว่ นก็็จะตายและผุพุ ัังสลายตััวเป็็นธาตุอุ าหารสะสมอยู่�ในป่่านั่่�นเอง ความสััมพัันธ์ท์ ี่�่เกิิดขึ้น้� นี้้จ� ะถูกู ปรัับให้เ้ ป็็นไปอย่า่ งสมดุลุ ภายในระบบ ถ้า้ ไม่ถ่ ูกู รบกวนจากภายนอก

130 ระบบนิเวศกบั การอนุรักษท์ างทะเล สิ่่ง� มีชี ีีวิติ ในระบบนิิเวศป่่ าชายเลน ภาพที่�่ 6.1 ภาพปลาตีีน (วิกิ ิิพีีเดีีย, 2564) ชื่�่อไทย : ปลาตีีน ชื่�่ออัังกฤษ : mudskipper ชื่�่อวิทิ ยาศาสตร์์ : Boleophthalmus boddarti ปลาตีีน mudskipper คืือปลาที่�่อยู่�ในวงศ์ย์ ่อ่ ย Oxudercinae ในวงศ์ป์ ลาบู่่� กระจายพัันธุ์อ์� ยู่� ทั่่�วไปตามชายทะเลโคลนและป่่าชายเลนในเขตร้อ้ นตั้ง้� แต่เ่ ขตมหาสมุทุ ร แอตแลนติกิ ชายฝั่�่งแอฟริกิ าจนถึงึ เอเชีียแปซิฟิ ิิก

ระบบนเิ วศกับการอนุรกั ษท์ างทะเล 131 ลัักษณะของปลาตีีน หััวมีีขนาดโต มีีตาหนึ่่ง� คู่่�ตั้ง้� อยู่�ส่ว่ นบนสุดุ ของหััว โปนออกมาเห็น็ ได้ช้ ััด ดวงตาสามารถกรอกไปมาได้ ้ จึึงใช้ม้ องเห็น็ ได้ด้ ีี เมื่�่อพ้น้ น้ำ��ำ สามารถเคลื่�อ่ นที่�่บนบกได้้ โดยใช้ค้ รีีบอกที่�่แข็็งแรงไถลตััวไป ตามพื้้น� เลนและสามารถกระโดดได้ด้ ้ว้ ย และสามารถใช้ช้ ีีวิติ อยู่�บนบกได้้ เป็็นเวลานานเนื่�่องจากมีีอวััยวะพิิเศษอยู่่�ข้า้ งเหงืือกที่�่สามารถเก็็บความ ชุ่�มชื้ น� จากน้ำ��ำ ได้้ และจะสูดู อากาศบนบกเข้า้ ปาก เพื่�่อนำ�ำ ออกซิเิ จนเข้า้ ไป ผสมกัับน้ำ��ำ เพื่�่อหายใจผ่า่ นเหงืือกเหมืือนปลาทั่่�วไป ดัังนั้น้� ปลาตีีนจึึงต้อ้ ง ทำ�ำ ตััวให้ค้ งความชื้น� อยู่่�ตลอด หากิินในเวลาน้ำ��ำ ลด โดยใช้ป้ ากดูดู กิิน อาหารจำ�ำ พวกสััตว์น์ ้ำ��ำ ขนาดเล็ก็ ในพื้้น� เลน ดัังภาพปลาตีีนที่�่แสดงใน ภาพที่�่ 6.1

132 ระบบนิเวศกบั การอนุรักษท์ างทะเล ภาพที่�่ 6.2 ปูกู ้า้ มดาบ หรืือ ปูเู ปี้ �ยว (กรมทรััพยากรทางทะเลและชายฝั่�่ง, 2564) ชื่�่อไทย : ปูกู ้า้ มดาบ หรืือ ปูเู ปี้ �ยว ชื่�่ออัังกฤษ : Fiddler crabs, Ghost crabs ชื่�่อวิทิ ยาศาสตร์์ : Uca vocans ปูกู ้า้ มดาบคืือตััวชี้ ว� ััดความอุดุ มสมบูรู ณ์ข์ องป่่าชายเลน เพราะ หากที่�่ใดมีีความสมดุลุ ทั้ง้� ดินิ น้ำ��ำ และพรรณไม้ ้ ก็็จะมีีปูกู ้า้ มดาบอาศััยอยู่� เป็็นจำ�ำ นวนมาก ดัังแสดงในภาพที่�่ 6.2

ระบบนิเวศกบั การอนรุ กั ษท์ างทะเล 133 ปูกู ้า้ มดาบ หรืือ ปูเู ปี้ �ยว เป็็นปูทู ะเลขนาดเล็ก็ มีีลัักษณะกระดอง เป็็นรููปสี่�เ่ หลี่�ย่ มคางหมู ู ก้า้ นตายาว กระดองมีีสีีสัันสวยงาม เช่น่ สีีแดง สีี ฟ้า้ สีีเหลืือง สีีเทาอมดำ�ำ โดยเฉาะตััวผู้้�จะมีีก้า้ มข้า้ งหนึ่่ง� ใหญ่่มาก บาง ชนิิดมีีขนาดใหญ่่และยาวพอๆ กัับกระดองเลยทีีเดีียว ลัักษณะเด่น่ ดััง กล่า่ วเลยกลายที่�่มาของชื่�่อเรีียก ปูกู ้า้ มดาบ ซึ่่ง� ก้า้ มของปูตู ััวผู้�เหล่า่ นี้้ � จะ ใช้เ้ ป็็นอาวุธุ โบกไปมาเพื่�่อข่ม่ ขู่่�ศััตรููหรืือผู้้�บุกุ รุุกที่�่เข้า้ มาในเขตอาณาเขต ของมััน และที่�่สำ�ำ คััญอีีกอย่า่ งหนึ่่ง� คืือเอาไว้เ้ รีียกร้อ้ งความสนใจจากตััว เมีียในช่ว่ งฤดูผู สมพัันธุ์์� ขณะที่�่ปูตู ััวเมีียก้า้ มทั้ง้� 2 ข้า้ งจะมีีขนาดเล็ก็ เท่า่ กััน

134 ระบบนเิ วศกับการอนรุ กั ษท์ างทะเล ป่่ าชายเลนแหล่่งอนุุบาลสััตว์น์ ้ำ��ำ “ป่่าชายเลนเป็็นแหล่ง่ อนุบุ าลสััตว์น์ ้ำ��ำ ที่�่สำ�ำ คััญ” แล้ว้ เคยสงสััย ไหมว่า่ ทำ�ำ ไมเหล่า่ สััตว์น์ ้ำ��ำ ในทะเลส่ว่ นใหญ่่ทั้ง้� ปูู ปลา กุ้้�ง หอย จึึงต้อ้ งเข้า้ มาเติบิ โตเลี้้ย� งดูตู ััวเองช่ว่ งระยะเวลาหนึ่่ง� ในพื้้น� ที่�่ป่่าชายเลน ก่่อนเติบิ โต ออกไปหากิินตามปกติใิ นท้อ้ งทะเล พื้้น� ที่�่ป่่าชายเลนมีีธาตุอุ าหารที่�่อุดุ ม สมบูรู ณ์เ์ นื่�่องจากเป็็นแหล่ง่ รวมธาตุอุ าหารจากแม่น่ ้ำ��ำ ที่�่มาบรรจบกัับ ทะเล ก่่อให้เ้ กิิดความอุดุ มสมบูรู ณ์ข์ องแพลงก์ต์ อนพืืชและแพลงก์ต์ อน สััตว์ ์ซึ่่ง� เป็็นแหล่ง่ อาหารที่�่สำ�ำ คััญของสััตว์น์ ้ำ��ำ วััยอ่อ่ น อีีกทั้ง้� ตะกอนที่�่พััด พามากัับแม่น่ ้ำ��ำ จะฟุ้�งกระจายและเกิิดการตกตะกอนในพื้้น� ที่�่ป่่าชายเลน ทำ�ำ ให้น้ ้ำ��ำ บริเิ วณนี้้ข�ุ่�นเป็็นม่า่ นกำ�ำ บัังสายตาให้ส้ ััตว์น์ ้ำ��ำ วััยอ่อ่ นซึ่ง� มีีลำ�ำ ตััวใส รอดพ้น้ จากสายตาผู้้�ล่า่ ได้เ้ ป็็นอย่า่ งดีี นอกจากนี้้ร� ะบบรากของพัันธุ์ไ์� ม้้ ชายเลนที่�่สานกัันซัับซ้อ้ นอยู่�ใต้ผ้ ิิวน้ำ��ำ รวมทั้ง้� เศษใบไม้ท้ ี่�่ร่ว่ งหล่น่ ก่่อให้เ้ กิิด ซอกหลืืบมากมายสำ�ำ หรัับเป็็นที่�่หลบภััยของสััตว์น์ ้ำ��ำ ขนาดเล็ก็ และสุดุ ท้า้ ย น้ำ��ำ ในพื้้น� ที่�่ป่่าชายเลนเป็็นน้ำ��ำ กร่อ่ ยทำ�ำ ให้ผู้้้�ล่า่ บางชนิิดที่�่อาศััยอยู่�ในน้ำ��ำ จืืด และในน้ำ��ำ ทะเลไม่ส่ ามารถปรัับตััวว่า่ ยเข้า้ มาได้ ้ จึึงเป็็นการจำ�ำ กััดจำ�ำ นวนผู้� ล่า่ ให้น้ ้อ้ ยลงไปตามธรรมชาติ ิ ดัังนั้น้� ป่่าชายเลนจึึงมีีความสำ�ำ คััญเชื่�่อม โยงต่อ่ ปริมิ าณสััตว์น์ ้ำ��ำ ในท้อ้ งทะเล ด้ว้ ยเป็็นแหล่ง่ อาศััยหากิินและแหล่ง่ หลบภััยของสััตว์น์ ้ำ��ำ เหล่า่ นี้้ใ� นช่ว่ งระยะวััยอ่อ่ น

ระบบนเิ วศกบั การอนรุ กั ษท์ างทะเล 135 ตััวอย่า่ งเช่น่ วงจรชีีวิติ ของปูทู ะเลกัับป่่าชายเลน ซึ่่ง� หากพื้้น� ที่�่ป่่า ชายเลนลดจำ�ำ นวนลงก็็จะส่ง่ ผลกระทบต่อ่ ความอุดุ มสมบูรู ณ์ข์ องสััตว์น์ ้ำ��ำ ในท้อ้ งทะเลด้ว้ ยเช่น่ กััน ตััวอย่า่ งเช่น่ วงจรชีีวิิตปูดู ำ�ำ ดัังภาพที่�่ 6.2 ภาพที่�่ 6.2 วงจรชีีวิติ ของปูทู ะเลกัับป่่าชายเลน (กรมทรััพยากรทางทะเลและชายฝั่�่ง, 2564)

136 ระบบนิเวศกบั การอนรุ ักษ์ทางทะเล ปูดู ำ�ำ (Mud crab) เป็็นปูทู ี่�่มีีขนาดใหญ่่ที่�่สุดุ ในป่่าชายเลน วงจรชีีวิติ ของปูดู ำ�ำ จะมีีความผูกู พััน พึ่่ง� พาอาศััยป่่าชายเลนมากกว่า่ ปูมู ้า้ โดยจะใช้ป้ ่่าชายเลนเป็็นที่�่เลี้้ย� งตััวอ่อ่ น เติบิ โต และผสมพัันธุ์์� จากนั้น้� ตััว เมีียที่�่มีีไข่จ่ ึึงจะว่า่ ยออกทะเล พร้อ้ มกัับไข่ท่ ี่�่ได้ร้ัับการผสมและรอการ ปล่อ่ ยออกสู่่�ทะเล เพื่�่อเป็็นตััวอ่อ่ น ล่อ่ งลอยกลัับมาอาศััยในป่่าชายเลน ต่อ่ ไป ผู้้�ล่า่ ที่�่สำ�ำ คััญในธรรมชาติขิ องปูดู ำ�ำ ได้แ้ ก่่ ลิงิ แสม นาก จระเข้ ้ซึ่่ง� มัักจะล่า่ ปูดู ำ�ำ กิิน และมนุษุ ย์เ์ ป็็นผู้้�ล่า่ ที่�่น่า่ กลััวกว่า่ ผู้้�ล่า่ อื่�่นๆเพราะไม่ไ่ ด้ล้ ่า่ เพื่�่อกิินเพีียงอย่า่ งเดีียว แต่ล่ ่า่ เพื่�่อขายด้ว้ ย ปูดู ำ�ำ ได้ร้ัับผลกระทบจากการลดลงของพื้้น� ที่�่อาศััยจากการบุกุ รุุก ป่่าชายเลนของมนุษุ ย์์ และการจัับสััตว์น์ ้ำ��ำ โดยไม่เ่ ลืือกขนาดและระยะของ มนุษุ ย์ ์ ปูดู ำ�ำ จะเริ่ม� ผสมพัันธุ์ว์� างไข่ค่ รั้ง้� แรก เมื่�่อมีีความกว้า้ งของกระดอง ประมาณ 11-12 เซนติเิ มตร ดัังนั้น้� ระยะที่�่ปลอดภััย และให้โ้ อกาสในการ สืืบพัันธุ์ว์� างไข่แ่ ก่่ปูดู ำ�ำ ควรจะมีีขนาดไม่น่ ้อ้ ยกว่า่ 13-14 เซนติเิ มตร ใน ประเทศออสเตรเลีีย หากใครมีีปูดู ำ�ำ ขนาดความกว้า้ งกระดองไม่ถ่ ึงึ 15 เซนติเิ มตร ถืือว่า่ ผิิดกฎหมาย ปััจจุบุ ัันแม้บ้ างที่�่อาจสามารถเพาะเลี้้ย� งปูู ดำ�ำ ได้แ้ ล้ว้ แต่ก่ ารเลืือกบริโิ ภคปูทู ี่�่ได้ข้ นาดยัังคงมีีความจำ�ำ เป็็นต่อ่ การช่ว่ ย ให้เ้ กิิดความยั่่�งยืืนต่อ่ ประชากรปูดู ำ�ำ

ระบบนเิ วศกับการอนรุ ักษ์ทางทะเล 137 การปรัับตัวั ของพืชื ป่่ าชายเลนต่อ่ สภาพแวดล้้อม พืืชในป่่าชายเลนต้อ้ งมีีการปรัับตััวให้เ้ ข้า้ กัับสภาพน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลง และปััจจััยสภาพแวดล้อ้ มอื่�่น ๆ ดัังตััวอย่า่ งต่อ่ ไปนี้้� การปรัับตััวสำ�ำ หรัับการมีีชีีวิิตในดินิ ที่�่มีีน้ำ��ำ ท่ว่ มขััง ต้น้ ไม้ใ้ นป่่าชาย เลนส่ว่ นมากจะมีีรากอากาศ (pneumatophore) โผล่พ่ ้น้ เหนืือดินิ ออกซิเิ จนจึึงสามารถผ่า่ นลงทางรากอากาศสู่�รากที่�่อยู่�ได้ด้ ินิ ซึ่่ง� ราก อากาศหรืือรากหายใจ (Pneumatophore หรืือ Aerating root) เป็็นรากที่�่ ยื่�่นขึ้น้� มาจากดินิ หรืือน้ำ��ำ เพื่�่อรัับออกซิเิ จน เช่น่ รากลำ�ำ พูู แสม ต้น้ โกงกาง (Red Mangrove) (ภาพที่�่ 6.3) และรากส่ว่ นที่�่อยู่�ในนวมคล้า้ ยฟองน้ำ��ำ ของผัักกระเฉดก็็เป็็ นรากหายใจโดยนวมจะเป็็ นที่�่เก็็บอากาศและเป็็ นทุ่ �น ลอยน้ำ��ำ ด้ว้ ย ภาพที่�่ 6.3 รากหายใจของต้น้ ลำ�ำ พูู

138 ระบบนเิ วศกับการอนรุ ักษ์ทางทะเล การปรัับตััวเพื่�่อพยุงุ ตััวเองในดินิ เลนเปีียก โกงกางจะมีีรากค้ำ��ำ จุนุ หรืือรากพยุงุ (prop roots) ตัันแสมมีีระบบรากเคเบิลิ (cable roots) โปรงแดงจะมีีรากพูพู อน (buttress roots)เพื่�่อให้ล้ ำ�ำ ต้น้ ยืืนอยู่�ได้ ้ ซึ่่ง� ราก ค้ำ��ำ จุนุ (Prop root หรืือ Buttress root) เป็็นรากที่�่งอกจากโคนต้น้ หรืือกิ่�ง บน ดินิ แล้ว้ หยั่่�งลงดินิ เพื่�่อพยุงุ ลำ�ำ ต้น้ เช่น่ รากเตย ลำ�ำ เจีียกไทรย้อ้ ย แสม โกงกาง ดัังแสดงในภาพที่�่ 6.4 และภาพที่�่ 6.5 ภาพที่�่ 6.4 รากค้ำ��ำ จุนุ และรากพูพู อน

ระบบนิเวศกับการอนรุ กั ษ์ทางทะเล 139 ภาพที่�่ 6.5 รากค้ำ��ำ จุนุ ของต้น้ โกงกาง

140 ระบบนเิ วศกับการอนรุ ักษ์ทางทะเล การปรัับตััวให้ข้ ้า้ กัับความเค็ม็ ต้น้ ไม้ป้ ่่าชายเลนบางชนิิดป้อ้ งกััน เกลืือที่�่จะเข้า้ มาทางรากด้ว้ ยวิธิ ีี pH excluders บางชนิิดดูดู เกลืือเข้า้ ไป ในลำ�ำ ต้น้ แล้ว้ ขัับเกลืืออกทางรููใบ (salt exreters) เช่น่ ต้น้ แสม เล็บ็ มืือ นาง เหงืือปลาหมอ เป็็นต้น้ บางชนิิดสามารถสะสมน้ำ��ำ เลี้้ย� งที่�่มีีความเค็ม็ ได้ม้ าก (salt accumulators) การปรัับตััวให้เ้ ข้า้ กัับสภาพความเค็ม็ ในธรรมชาติเิ รามัักพบป่่าชายเลนบริเิ วณปากแม่น่ ้ำ��ำ หาดเลนที่�่มีีน้ำ��ำ ท่ว่ ม ถึงึ สม่ำ��ำ เสมอ หรืือขึ้น้� ท่ว่ มเป็็นบางครั้ง้� ซึ่่ง� แหล่ง่ อาศััยของพืืชป่่าชายเลน จะเป็็นน้ำ��ำ กร่อ่ ยหรืือน้ำ��ำ เค็ม็ ที่�่มีีเกลืือละลายเจืือปนอยู่� เมื่�่อเวลาน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ บริเิ วณรอบ ๆ พืืชป่่าชายเลนจะเป็็นน้ำ��ำ เค็ม็ เนื่�่องมาจากการท่ว่ มขัังของ น้ำ��ำ ทะเล ถึงึ แม้พ้ ืืชป่่าชายเลนจะขึ้น้� อยู่�ในพื้้น� ที่�่น้ำ��ำ กร่อ่ ยหรืือน้ำ��ำ เค็ม็ แต่ก่ ็็ ยัังต้อ้ งการน้ำ��ำ จืืดเพื่�่อใช้ส้ ำ�ำ หรัับการเจริญิ เติบิ โต โดยน้ำ��ำ เค็ม็ ที่�่มากเกิินไป นั้น้� อาจทำ�ำ ลายหรืือทำ�ำ ให้พ้ ืืชป่่าชายเลนตายได้ ้ ดัังนั้น้� พืืช ป่่าชายเลนจึึง ต้อ้ งมีีการปรัับตััวในหลายประการเพื่�่อที่�่จะรัับเอาน้ำ��ำ จืืดที่�่ต้อ้ งการมาใช้้ เพื่�่อการเจริญิ เติบิ โต เช่น่ การป้อ้ งกัันเกลืือที่�่จะเข้า้ มาทางราก ( pH excluders) หรืือต้น้ ไม้บ้ างชนิิดสามารถดูดู เกลืือเข้า้ ไปในลำ�ำ ต้น้ แล้ว้ ขัับ เกลืือออกทางรููใบ (salt excreters) ดัังภาพที่�่ 6.6

ระบบนิเวศกบั การอนุรกั ษ์ทางทะเล 141 โดยพืืชที่�่มีีการขัับเกลืือออกทางใบได้้ เช่น่ ต้น้ แสม ต้น้ เล็บ็ มืือนาง และ เหงืือกปลาหมอ นอกจากนี้้ต� ้น้ ไม้ป้ ่่าชายเลนบางชนิิดสามารถเก็็บสะสม เกลืือไว้ใ้ นใบ หรืือเปลืือกไม้้ เมื่�่อใบและเปลืือกไม้ม้ ีีการร่ว่ งหล่น่ หรืือร่อ่ น ออก เกลืือก็็ถูกู กำ�ำ จััดทิ้้ง� ไปได้อ้ีีกด้ว้ ย การปรัับตััวที่�่กล่า่ วมานี้้ค�ืือเหตุผุ ลที่�่ ทำ�ำ ให้ต้ ้น้ ไม้ป้ ่่าชายเลนสามารถอาศััยอยู่�ได้ใ้ นสภาพแวดล้อ้ มที่�่มีีน้ำ��ำ เค็ม็ ภาพที่�่ 6.6 ต่อ่ มขัับเกลืือ (salt glands)

142 ระบบนิเวศกบั การอนุรักษท์ างทะเล ต่อ่ มขัับเกลืือ (salt glands) พบอยู่�ทั่�วไปในส่ว่ นของใบแสม ลำ�ำ พูู ลำ�ำ แพน และเหงืือกปลาหมอ เป็็นต้น้ หน้า้ ที่�่สำ�ำ คััญของต่อ่ มขัับเกลืือ คืือ ควบคุมุ ระดัับความเข้ม้ ข้น้ ของเกลืือในพืืชโดยขัับออกจากส่ว่ นใบ การปรัับตััวให้ป้ ่่าชายเลนแพร่ก่ ระจายไปยัังพื้้น� ที่�่อื่�่น ต้น้ ไม้ป้ ่่าชาย เลนมีีฝัักเมล็ด็ ที่�่สามารถลอยน้ำ��ำ ได้ ้ ฝัักของต้น้ ไม้ป้ ่่าชายเลนบางชนิิดที่�่เริ่ม� เจริญิ เติบิ โตและที่�่ยัังติดิ กัับต้น้ ก่่อนจะร่ว่ งลงสู่�พื้น� ดินิ เช่น่ ต้น้ โกงกางดัังใน ภาพที่�่ 6.7 ภาพที่�่ 6.7 ต้น้ โกงกาง (Plook Creator, 2564)