เท่าทันสื่อ สร้างเมืองด้วยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities

เท่าทนั ส่ือ : สร้างเมืองด้วยมอื ของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities 101 ไดแ้ ก่ มสิ เตอร์เอม็ อายุ 56 ปี แตง่ งานแลว้ เปน็ เจา้ ของแผงขายของช�ำ เขา ขายของขบเค้ียว สลากกนิ แบ่ง หนงั สอื พิมพ์ นิตยสาร เปา้ หมายในชวี ิตของ ชายผู้น้คี ือความมน่ั คงทางการเงนิ ในวัยชรา และเขาฝนั วา่ จะซื้อบ้านหลงั เกษยี ณซกั หลงั หนึ่งในตรุ กี สง่ิ ทีท่ ำ� ให้เป็นอปุ สรรคต่อการเปน็ คนแข็งขันใน ชมุ ชนคอื เขามีชั่วโมงท�ำงานยาวมาก แม้วา่ เขาจะรู้จักคนเกอื บทั้งหมดใน ละแวกบ้าน แตส่ ่วนใหญ่เป็นการทักทายผวิ เผินกบั ลกู คา้ ทแ่ี ผงขายของชำ� เสยี มากกว่า เขาอยากมีเวลาออกก�ำลังกายมากข้นึ และรู้สึกผิดหวงั ท่ลี กู ชาย ดูถูกงานขายของทแี่ ผงแบบนี้ คนท่ีสอง ไดแ้ ก่ มิสซี อายุ 32 ปี ทำ� งานกะดึกในศนู ยแ์ พ็กสนิ ค้าของ อะเมซอน เธออาศัยอย่โู ดยลำ� พงั กับแมวสองตวั จนกระทั่งเม่ือไม่นานมานีไ้ ด้ เจอคนทเ่ี ดทดว้ ย มิสซอี ยากใชเ้ วลาวา่ งท่ีมคี วามหมายกวา่ ตอนนี้ เหตทุ เ่ี ธอ ไม่ค่อยแข็งขนั นักเนือ่ งจากเวลาทำ� งานของเธอเป็นชว่ งเยน็ ถึงคำ�่ เธอรสู้ กึ วา่ ตัวเองไมค่ ่อยเปน็ ทีร่ จู้ กั ในชุมชนและมขี ้อจำ� กดั เรื่องการเงนิ ด้วย ตวั ตนและเรอื่ งราวของแตล่ ะคนทน่ี ำ� เสนอทำ� ใหเ้ ราเหน็ บรบิ ททส่ี ำ� คญั ส�ำหรบั กระบวนการ DT ซ่งึ มขี ้นั ตอนของการสงั เกต การระดมความเหน็ วิเคราะห์ การนำ� เสนอตัวแบบและการอภปิ ราย ผ้เู ข้าร่วมจะทำ� งานเปน็ ทีม และวเิ คราะห์แตล่ ะขน้ั ตอน ได้แก่ 1. การนิยามและโฟกัส เลือกตัวละครขึ้นมาและระบุปัญหาเร่ือง การนับรวมทางสงั คมที่ต้องการจะแก้ไขสำ� หรบั คน ๆ นั้น ซึง่ ควรระลกึ ไว้วา่ การบรรยายปญั หาอยา่ งไรจะสง่ ผลตอ่ ทางแกไ้ ข ดงั นนั้ ควรทำ� ใหต้ รงประเดน็ และกระชับ นำ� เสนอกับเพ่ือนที่เราจับคูด่ ้วย 2. สร้างไอเดียและแลกเปล่ียน น�ำเสนอ 3-5 ไอเดียที่เก่ียวข้อง สอดคล้องกับปญั หาและน�ำเสนอทางออก และเล่าให้เพื่อนฟงั 3. เลอื กและรา่ งความคดิ โดยเลอื กมาหนง่ึ ไอเดยี และรา่ งความคดิ นน้ั แบบมรี ายละเอยี ดเป็นตัวหนังสอื โดยเลือกวธิ ที ี่รบั ได้ น่าสนใจทสี่ ุดและนำ� ไปใชง้ านได้ นำ� เสนอใหเ้ พื่อนฟงั A5_�����������.indd 101 3/23/2563 BE 4:35 PM

102 เท่าทันสอ่ื : สร้างเมืองดว้ ยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 4. สร้างและน�ำเสนอ ด้วยการออกแบบจ�ำลองหรือน�ำเสนอแบบ สามมติ เิ กย่ี วกบั ทางออกของปญั หาโดยใชอ้ ปุ กรณท์ จ่ี ดั เตรยี มไว้ เชน่ กระดาษ เทป ดนิ นำ�้ มนั ฯลฯ นำ� เสนอใหเ้ พอ่ื นฟงั และรบั ฟงั ความเหน็ ทงั้ ทเ่ี ปน็ แงบ่ วก และลบเพ่อื น�ำไปปรบั ปรงุ จากการเวริ ก์ ชอปในครง้ั นนั้ มกี ารออกแบบไอเดยี ตา่ ง ๆ ถงึ 28 ไอเดยี ด้วยกัน ซ่งึ พบว่า การมีส่วนร่วมของชุมชนเปน็ สิง่ ทเ่ี กดิ ขน้ึ ไดใ้ นหลายพ้นื ท่ี และสถานทีผ่ า่ นรูปแบบกจิ กรรมหรอื โปรแกรมต่าง ๆ ท้งั ที่อาจมีเทคโนโลยี มาเกีย่ วข้อง โครงสร้างพ้ืนฐานส่วนรวม และอาจเกิดขึ้นไดท้ ัง้ ท่ีเป็นพ้นื ที่ สว่ นตัว การคา้ หรือพืน้ ท่ีสาธารณะ ยกตัวอยา่ งไอเดียทส่ี ะทอ้ นผ่านมมุ มอง ของผูเ้ ขา้ ร่วม ไดแ้ ก่ การจัดให้มีบริการการแบ่งปันการใช้รถยนต์ส�ำหรับคนต่างวัย เนอ่ื งจากคนหนมุ่ สาวในเยอรมนไี มน่ ยิ มซอ้ื รถยนต์ของตวั เอง ขณะทคี่ นสงู วยั รถยนต์เป็นพาหนะสำ� คญั ทช่ี ว่ ยให้เกิดความคลอ่ งตัวในการเดินทาง ด้วย เงอ่ื นไขนี้ จงึ มผี เู้ สนอไอเดยี ทบ่ี รกิ ารนเี้ พอ่ื ใหค้ นหนมุ่ สาวสามารถใชร้ ถยนต์ ของผู้สูงวัยได้โดยให้การบริการขับรถให้ผู้สูงอายุเป็นการตอบแทน ทีม่ าภาพ : https://www.researchgate.net/publication/326331098_Design_ Thinking_for_Inclusive_Community_Design_How_Does_it_Work A5_�����������.indd 102 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทันสอ่ื : สรา้ งเมอื งดว้ ยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 103 การเปิดระเบียงบ้านเพื่อลดทอนเร่ืองความหงอยเหงาของสมาชิก ในชมุ ชน มไี อเดยี ทเี่ สนอใหเ้ ปดิ สนามหญา้ หนา้ บา้ นและทำ� ใหเ้ ปน็ พน้ื ทชี่ มุ ชน เชน่ มีเก้าอ้ีตงั้ ไว้เพือ่ เชอ้ื เชิญให้เพ่ือนบ้านแวะมานั่งพกั และพดู คยุ กนั เวิร์กชอปที่ประดิษฐ์หรือซ่อมแซมส่ิงต่าง ๆ ด้วยตัวเอง (Do it Yourself-DIY) ท่ีเปิดสอนโดยผู้สูงอายุ เนื่องจากผู้สูงอายุจ�ำนวนไม่น้อย มคี วามสามารถในงานหตั ถกรรม บรรดาเครอื่ งมอื และอปุ กรณต์ า่ ง ๆ ถกู ทงิ้ รา้ ง ไวไ้ มไ่ ดน้ ำ� ออกมาใช้ ดงั นน้ั จงึ มผี เู้ สนอไอเดยี ในการเปดิ โรงรถหรอื โรงเรยี น เพ่ือเป็นที่รวมกลุ่มเพ่ือฝึกงานซ่อมหรืองานช่างฝีมือตลอดจนให้ค�ำแนะน�ำ แกเ่ พือ่ นบา้ น รถโรงเรียนสำ� หรับผสู้ ูงอายุ มผี ูเ้ สนอไอเดยี ว่าแทนทจี่ ะจดั บรกิ าร ส่งอาหารไปตามบ้านผู้สูงอายุ รถโรงเรียนนี้ท�ำหน้าที่รับผู้สูงอายุจากบ้าน และขบั มาสง่ ยงั สถานทท่ี ก่ี นิ อาหารกลางวนั รว่ มกนั กเ็ ปน็ วธิ กี ารสรา้ งความเปน็ ชุมชนและช่วยลดปัญหาเรื่องความโดดเด่ียวของผู้สูงอายุได้ดีกว่าการน่ัง กนิ ข้าวลำ� พังในบ้าน ผเู้ ขยี นบทความเสนอวา่ DT ชว่ ยทำ� ใหเ้ ราไดร้ บั การอา้ งเหตผุ ลและ ค�ำตอบท่ีมีความเด่นชัดมากข้ึน โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อน�ำมาใช้ควบคู่กับ เทคนิคการน�ำเสนอประวัติของตัวตนที่สมมุติขึ้นมา ได้ช่วยให้เราเข้าใจ ความซับซ้อนของเร่ืองราวได้มากยิ่งข้ึน บทบาทของวิทยากรกระบวนการ คือการช่วยในการแปรแนวคิดเรื่องพัฒนาชุมชนไปสู่ส่ิงท่ีจับต้องได้อย่าง เปน็ รปู ธรรมซง่ึ ผเู้ ขา้ รว่ มเวริ ก์ ชอปสามารถเขา้ ใจ มปี ฏสิ มั พนั ธแ์ ละใหค้ วามเหน็ ตอ่ เรื่องราวตา่ ง ๆ ได้ กิจกรรมลักษณะนสี้ ร้างกาละและเทศะทเี่ ปดิ ใหเ้ กิด กระบวนการเรียนรู้ซงึ่ กันและกนั A5_�����������.indd 103 3/23/2563 BE 4:35 PM

104 เท่าทนั สื่อ : สรา้ งเมืองด้วยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities DT กบั MIDL ศริ ิวรรณ จนั ทโชติ วทิ ยากรกระบวนการ DT เห็นว่า DT เป็นวิธกี าร ทผ่ี า่ นการสรปุ เปน็ ขน้ั ตอนเพอ่ื ใหเ้ ขา้ ใจไดง้ า่ ย ดงั นนั้ ในการนำ� ไปใชใ้ นบรบิ ท ตา่ ง ๆ สามารถพลกิ แพลงไดต้ ามสถานการณ์ “หวั ใจของ Design Thinking คือ การแกป้ ญั หาบนความเขา้ ใจผ้คู น เปดิ โอกาส สรา้ งทางเลอื กโดยไม่ ดว่ นสรปุ เรียนรู้ปรับปรงุ วธิ ีการโดยการลงมือและรับ feedback คณุ ครูจะ ทำ� หนา้ ทีเ่ ป็นผ้ดู ำ� เนนิ รายการ (facilitator) เพือ่ ให้วงสนทนาเป็นพน้ื ทเี่ ปดิ ทุกคนท่ีเข้าร่วมรู้สึกปลอดภัยในการแสดงความคิดเห็นได้โดยไม่ถูกตัดสิน ซ่งึ คุณครูสามารถวางข้อตกลงดว้ ยการแยกชว่ งเวลาเปน็ สองชว่ ง คือ ชว่ งที่ เราจะรับฟังกันอย่างไมต่ ัดสนิ และช่วงเวลาท่ีเราโต้แย้งกันด้วยเหตุผล เพอ่ื ให้ความแตกต่างหลากหลายไดถ้ ูกแผอ่ อกมาวางอยตู่ รงกลาง ทกุ คนรบั ฟงั มมุ มองของกนั และกนั ก่อนจะเริ่มตัดสนิ ใจไปพร้อมกัน เม่อื ถึงจุดทีเ่ ราจะ เรมิ่ ออกไอเดยี แกป้ ญั หากนั เราตอ้ งสง่ เสรมิ ใหเ้ ดก็ ๆ เชอ่ื วา่ เขาทำ� ได้ ไมก่ ลวั ผดิ โดยธรรมชาตเิ ชอ่ื วา่ เดก็ มไี อเดยี มากมายอยแู่ ลว้ เราแคท่ ำ� ใหเ้ ขารสู้ กึ ปลอดภยั ที่จะแสดงมันออกมา อาจเร่มิ จากโจทย์เลก็ ๆ ใหเ้ ขาร้สู กึ ม่ันใจแล้วจงึ คอ่ ย ขยบั มาเป็นโจทย์ที่ใหญ่ขน้ึ ซับซอ้ นขึน้ ” ศิรวิ รรณขยายความถึงบทบาทของ คุณครทู ี่สามารถประยุกต์ใชก้ ระบวนการ DT กบั นักเรียนและบรรยากาศใน ห้องเรยี นทคี่ �ำนงึ ถงึ ทุกคน หากพจิ ารณากระบวนการ DT จะเห็นได้ว่า มีความสอดคลอ้ งกับ ชุดสมรรถนะของการสื่อสารและการเท่าทันสื่อ ซ่ึงต้องใช้ทักษะในเรื่อง ความสามารถในการเข้าถงึ (access) การวิเคราะห์ (analyze) ประเมนิ (evaluate) และสื่อสาร (communicate) เพ่ือเรียนรู้และเข้าถึงข้อมูล ชุดต่าง ๆ อีกท้ังเมื่อน�ำมาผนวกกับแนวคิดเรื่องคุณลักษณะของพลเมือง ทมี่ งุ่ เนน้ ความเปน็ ธรรมในสงั คม ไดช้ ว่ ยทำ� ใหเ้ ราสามารถใชช้ มุ ชนทางกายภาพ A5_�����������.indd 104 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทันสอื่ : สรา้ งเมอื งดว้ ยมอื ของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 105 ต่าง ๆ เป็นพื้นที่การเรียนรู้เพ่ือน�ำเสนอสถานการณ์และแนวทางแก้ไขที่ คำ� นงึ ถงึ ผทู้ อ่ี ยอู่ าศยั ในพนื้ ทด่ี งั กลา่ ว กระบวนการนนี้ อกจากจะเปน็ เทคนคิ หนง่ึ ที่ ช่วยสนับสนุนให้เสียงและความเห็นของพวกเขามีพื้นที่สาธารณะเพื่อใช้ใน การสอื่ สารกบั ผทู้ ่ีเก่ียวขอ้ งได้ ยังเปน็ การเปิดให้เห็นศักยภาพของผู้คนและ เปิดความร่วมมือในการแก้ไขปัญหาที่ชัดเจนและตรงประเด็นในอีกทาง หนึง่ ด้วย A5_�����������.indd 105 3/23/2563 BE 4:35 PM

106 เท่าทันสื่อ : สร้างเมอื งดว้ ยมอื ของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities A5_�����������.indd 106 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทันส่อื : สรา้ งเมอื งดว้ ยมอื ของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities 107 บทที่ 6 เดนิ เมอื ง Walking Conversation - Walkshop การเดินเมอื ง เปดิ โอกาสใหผ้ เู้ ขา้ ร่วม ได้มีประสบการณ์ ไดส้ มั ผสั กบั พืน้ ทที่ างกายภาพ และผูค้ น มองเห็นคณุ ค่าตลอดจนสรา้ ง ความสมั พันธใ์ หม่ ๆ ...การเดนิ เมืองนบั เป็น เครอื่ งมอื หนง่ึ ทที่ ำ� ใหเ้ กิดการเรยี นรู้และการสร้าง ประสบการณร์ ว่ มกัน ตลอดจนท�ำใหเ้ กิดพ้ืนที่ทาง ความคิดในการปะทะสังสรรค์ซ่ึงเปน็ พนื้ ฐาน ในการสร้างการมสี ่วนรว่ มขบั เคลอื่ นเมือง เพอ่ื การเปลย่ี นแปลงในเชงิ สรา้ งสรรคไ์ ดว้ ธิ หี นง่ึ ดว้ ย A5_�����������.indd 107 3/23/2563 BE 4:35 PM

108 เท่าทันสือ่ : สรา้ งเมอื งดว้ ยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities การเดนิ เปน็ กจิ กรรมพนื้ ฐานมนษุ ยท์ ไี่ ดร้ บั การอธบิ ายและเชอ่ื มโยง ในหลายมมุ ทั้งในแงว่ ทิ ยาศาสตรแ์ ละสังคมศาสตร์ เชน่ ทางดา้ นสุขภาพมี งานวิจยั รองรบั วา่ การเดนิ ชว่ ยทำ� ให้เกดิ ความคดิ สรา้ งสรรค์ การเดนิ ยังถูก นำ� เสนอผ่านแง่มุมสทิ ธิในการเดินเทา้ ของผูค้ นในเมอื งใหญ่ และขยับขยาย ไปสู่ข้อเรียกร้องให้คืนถนนให้กับคนเดิน ตลอดจนการปิดก้ันการค้าขาย หาบเร่แผงลอยในนามของความเป็นระเบียบเรียบร้อย นอกจากนี้ การเดิน ยังนับเป็นวิธีการหนึ่งในการท�ำความเข้าใจเพื่อน�ำไปสู่การออกแบบเมืองที่ เหน็ มนุษย์เปน็ ศนู ยก์ ลางดว้ ย ภายใต้โครงการ MIDL for Inclusive Cities ได้ใช้กิจกรรมเดินเมืองเป็นเครื่องมือส�ำคัญในกระบวนการพัฒนาทักษะ MIDL ของเด็กและเยาวชนเพื่อเรียนรู้จักชุมชนและเมอื งที่ตนอาศัยอยู่ ในบทนี้เราสนใจ “การเดินเมอื ง” ในฐานะท่ีเป็นวิธีหรือเครือ่ งมือที่ ชว่ ยให้เราทกุ คนได้รู้จัก เข้าใจ และเทา่ ทัน ตลอดจนมองเห็นความสัมพนั ธ์ ชดุ ตา่ ง ๆ เรยี นรสู้ ิ่งที่ไมเ่ คยเหน็ ตลอดจนใหค้ วามใสใ่ จในเมอื งและชมุ ชน ท่ีเราอาศัยอยู่ การน�ำเสนอในบทนีป้ ระกอบด้วย แนวคิดการเดินเมืองแบบ พลเมืองกับเจน เจคอบส,์ ลกั ษณะการ walkshop เพอื่ เทา่ ทันสมาร์ทซิต้,ี รปู แบบการเดนิ เรียนร้รู อบโรงเรยี น, การเดนิ เมอื งผา่ นมมุ มองเฟมินิสต์ และ ปิดท้ายด้วยการน�ำเสนอประสบการณ์จากกิจกรรมเดินเมืองในโครงการ MIDL for Inclusive Cities A5_�����������.indd 108 3/23/2563 BE 4:35 PM

เทา่ ทนั สือ่ : สร้างเมอื งด้วยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 109 เดินเมืองแบบพลเมือง กับ เจน เจคอบส์ กาลคร้งั หนง่ึ มีเดก็ หญิงคนหน่งึ ชอื่ เจน เจคอบส์ (Jane Jacobs) ดว้ ยความสนใจใครร่ ทู้ ำ� ใหเ้ ดก็ หญงิ เปน็ คนทชี่ า่ งสงั เกตความเคลอื่ นไหวทกุ สง่ิ อยา่ งรอบตวั เธอ เมื่อเจนเตบิ โตเปน็ ผใู้ หญ่ เธอยา้ ยมาอยทู่ ่นี ิวยอร์ก เมืองท่ี เตม็ ไปด้วยสง่ิ ใหม่ ๆ รอเธอไปสำ� รวจ ท่เี มืองแห่งนเ้ี อง เธอไดต้ ระหนักว่า เมอื งใหญอ่ ยา่ งนวิ ยอรก์ นน้ั มใิ ชอ่ ะไรอนื่ แตเ่ ปน็ สง่ิ ทเี่ ธอเรยี กวา่ “ระบบนเิ วศน”์ หน่ึง ๆ ซึ่งมีส่วนประกอบแตกต่างกันมากมาย ไม่ว่าจะเป็นทางเดินเท้า สวนสาธารณะ ร้านค้า ชมุ ชน ศาลาว่าการของเมือง และแน่นอนล่ะ รวมถึง ผู้คนในระบบนเิ วศนน์ ั้น ๆ “…ถา้ องคป์ ระกอบของระบบนเิ วศนเ์ หลา่ นที้ ำ� งานดว้ ยกนั ไดอ้ ยา่ งดี เมอื งน้นั ๆ กจ็ ะมสี ภาพทอี่ ุดมสมบรู ณ์ แขง็ แรง แจ่มใส” เจน เจคอบสค์ ดิ และแลว้ วนั ดคี นื รา้ ย กม็ สี ถาปนกิ ผมู้ ชี อ่ื เสยี งโดง่ ดงั นายหนง่ึ นามวา่ โรเบริ ต์ โมเสส (Robert Moses) เสนอใหส้ รา้ งถนนสายใหญห่ รอื ทเี่ ขาเรยี กวา่ ไฮเวย์ ตัดผา่ นเมือง ชุมชนต่าง ๆ กจ็ ะถกู ทำ� ลายลง เจนตดั สินใจว่า เธอไม่ อาจจะปลอ่ ยใหส้ ่งิ แย่ ๆ นี้เกดิ ขึน้ มาในเมือง จงึ ได้เคลอ่ื นไหวชกั ชวนเพือ่ น บ้านและสมาชิกในชุมชนให้ร่วมกันออกมาคัดค้านเพ่ือหยุดแผนการสร้าง ถนนนน้ั การตอ่ สขู้ องเจนทำ� ใหเ้ จนโดนจบั แตเ่ ธอกย็ งั ยนื หยดั ในความกลา้ หาญ ความคดิ ของเจนในครงั้ นนั้ ยงั คงมอี ทิ ธพิ ลตอ่ การวางผงั เมอื งมาจนถงึ ทกุ วนั นี้ เรอ่ื งราวขา้ งตน้ 51 เปน็ เรอื่ งยอ่ ของหนงั สอื ภาพสำ� หรบั เดก็ เรอื่ ง Walking in the City with Jane : A Story of Jane Jacobs เผยแพรเ่ ปน็ ครง้ั แรกเมอ่ื ปี พ.ศ. 2561 เป็นหนงั สือทีเ่ หมาะกบั เด็กอายุ 6 ขวบขึน้ ไป ผเู้ ขียนหนังสอื ช่อื Susan Hughes เธอเปน็ นกั เขยี นหนงั สอื เยาวชนระดบั มอื รางวลั ชาวแคนาดา นบั วา่ เปน็ เรอ่ื งทที่ า้ ทายอยา่ งยง่ิ สำ� หรบั การนำ� เสนอเรอ่ื งใหญ่ ๆ ยาก ๆ วา่ ดว้ ย 51 https://www.kidscanpress.com/products/walking-city-jane A5_�����������.indd 109 3/23/2563 BE 4:35 PM

110 เท่าทันส่ือ : สร้างเมืองดว้ ยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities การมสี ว่ นรว่ มของพลเมอื ง ชวี ติ เมอื ง ประวตั ศิ าสตร์ เมอื งนวิ ยอรค์ และโตรอนโต ตลอดจนบทบาทของ การวางผงั เมอื ง ผ่านเรอ่ื งราวชีวติ ของสุภาพสตรี นกั กจิ กรรมทมี่ ชี อ่ื เสยี งโดง่ ดงั ในระดบั โลก ทส่ี รา้ ง แรงบนั ดาลใจใหก้ บั เดก็ และเยาวชนอกี ทงั้ ยงั เปน็ บทเรยี นอยา่ งดใี นการศกึ ษาถงึ ความมงุ่ มน่ั การรเิ รมิ่ และความเปน็ พลเมอื งผา่ นเรอ่ื งราวการตอ่ สขู้ องเจน กอ่ นหนา้ นร้ี าวปี พ.ศ. 2559 ไดม้ ภี าพยนตร์ สารคดที นี่ ำ� เสนอเรอื่ งราวการตอ่ สขู้ องเจน เจคอบส์ มาแลว้ ชือ่ Citizen Jane วิธีการหนง่ึ ทท่ี รงพลัง ปกหนงั สอื ภาพสำ� หรบั เดก็ เรอ่ื ง ในการใช้ส�ำรวจและท�ำความเข้าใจชุมชนท่ีเจน Walking in the City with Jane : A Story of Jane Jacobs ที่มาภาพ : https://www.kidscanpress. com/products/walking-city-jane เจคอบส์ เลอื กใชค้ ือ การเดนิ เมือง ซ่ึงบรรดาเครือขา่ ยมติ รสหายของเจน ไดป้ ระกาศใหว้ นั ที่ 5 พฤษภาคมของทกุ ปี เปน็ วนั แหง่ การเดนิ แบบเจน เจคอบส์ ปรัชญาในการเดินแบบเจน เจคอบส์นั้น ไม่ได้เป็นการเดินเล่นเพื่อ ความ เพลิดเพลินเท่านั้น แต่การเดินแบบนี้เป็นวิธีการหน่ึงเพ่ือพัฒนาการสร้าง ความยดึ เหนยี่ วทางสงั คม (social cohesion) นบั ตงั้ แตป่ ี พ.ศ.2550 เปน็ ตน้ มา มีการจัดกิจกรรมการเดินในช่วงสัปดาห์แรกของเดือนพฤษภาคมในหลาย ประเทศทัว่ โลก จุดประสงคเ์ พอื่ พยายามใหเ้ กิดการตระหนักถึงความเขา้ ใจ ทล่ี กึ ซง้ึ ความสมั พนั ธใ์ นชมุ ชน และพลงั ของการสงั เกตในเรอื่ งความหลากหลาย ของชมุ ชนทแี่ ตกตา่ งกนั ในเมอื งใหญท่ ว่ั โลก สง่ิ เหลา่ นเี้ ปน็ แนวคดิ ทเี่ จน เจคอบส์ เหน็ ว่าเปน็ พ้นื ฐานสำ� คญั ในการออกแบบพฒั นาเมอื ง หลักการในการเดินเมืองแบบเจน เจคอบส์52 มี 5 ประการด้วยกัน ได้แก่ เป็นการเดินที่ผู้น�ำเดินเป็นบุคคลท่ีมีความสนใจในชุมชนท่ีพวกเขา อาศัย ท�ำงานหรือใช้ชีวิตอยู่, เป็นการเดินท่ีน�ำเสนอเรื่องราวหรือปัญหาที่ 52 http://www.janejacobswalk.org/what-is-jane-jacobs-walk A5_�����������.indd 110 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทันสื่อ : สร้างเมอื งด้วยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 111 ผอู้ ยอู่ าศยั ในชมุ ชนเผชญิ อยู่ ไม่วา่ จะเปน็ วฒั นธรรมทอ้ งถนิ่ ประวตั ิศาสตร์ สังคม หรือการวางแผนเมือง ไม่จำ� เปน็ ต้องเน้นเฉพาะเรื่องสถาปัตยกรรม อย่างเดียว เป็นการเดินท่ีเรียกว่า “การสนทนาด้วยการเดิน” (walking conversation) ซ่ึงเปน็ กจิ กรรมที่ผู้เดินไดม้ กี ารสังเกตและพบเจอตวั อย่าง มากมาย เจนเชอื่ วา่ ผคู้ นในทอ้ งถนิ่ เปน็ ผทู้ เ่ี ขา้ ใจดที ส่ี ดุ วา่ ชมุ ชนของพวกเขา ทำ� งานอยา่ งไรและรวู้ า่ สง่ิ ทจ่ี ำ� เปน็ ในการเสรมิ สรา้ งความเขม้ แขง็ และปรบั ปรงุ ชมุ ชนคอื อะไร การเดนิ แบบเจน เจคอบสย์ งั สนบั สนนุ ใหผ้ คู้ นสำ� รวจทางเดนิ (sidewalk) ทผ่ี ู้คนใช้ไปซอื้ ของ ไปโรงเรยี น ไปท�ำงานและด�ำเนินกจิ กรรม ตา่ ง ๆ ในชีวิตประจำ� วัน เนอ่ื งจากมองวา่ การพัฒนาชมุ ชนให้น่าอยแู่ ละ มีชีวิตชีวานั้นคนทุกคนควรจะต้องมีส่วนร่วมแบ่งปันผลประโยชน์ให้กับ กนั และกัน ซง่ึ การส�ำรวจด้วยการเดินเชน่ น้จี ะช่วยเชื่อมต่อและอดุ ช่องวา่ ง ท่ีมองไม่เห็นความแตกต่างในการใช้ประโยชน์พ้ืนท่ีของผู้คนกลุ่มต่าง ๆ การเดินแบบนี้ยังสนับสนุนสภาพแวดล้อมท่ีสร้างทางเลือกในการคมนาคม ทน่ี อกเหนอื จากรถยนตแ์ ละไมเ่ ปน็ เพยี งแคท่ างเลอื กทเ่ี ออื้ ใหก้ บั สนั ทนาการ เทา่ นนั้ แตย่ งั เปน็ วธิ กี ารทใ่ี ชง้ านไดจ้ รงิ มคี วามสนกุ สนานเพอ่ื พฒั นาทงั้ สขุ ภาพ และการสร้างความยึดเหน่ียวทางสังคม Walkshop ส�ำรวจสมาร์ทซติ ี้ ปกตเิ รามกั จะคนุ้ กบั คำ� วา่ เวริ ก์ ชอป (workshop) มากกวา่ เมอ่ื หลายปี ท่มี าผา่ นมา เริม่ มีการจัดกจิ กรรมทเี่ รยี กวา่ วอล์กชอป (walkshop) หลายแห่ง ในโลก โดยมหี วั เรอ่ื งแตกตา่ งกนั ไป ในทนี่ เี้ ราจะมาดกู ารสรา้ งสรรคก์ จิ กรรม ทีเ่ รยี กวา่ a city walkshop53 ทีเ่ มืองบาร์เซโลนา่ ประเทศสเปน กจิ กรรมนี้ เป็นการดึงผู้คนให้เข้ามาร่วมสังเกตและบันทึกความเป็นไปในเมืองใหญ่ 53 https://www.perey.com/BarcelonaCityWalkShop2012/what-is-a-walkshop/ A5_�����������.indd 111 3/23/2563 BE 4:35 PM

112 เทา่ ทันสื่อ : สรา้ งเมอื งดว้ ยมอื ของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities A city walkshop ทีเ่ มอื งบาร์เซโลน่าเนน้ สำ� รวจจุดในการรวบรวมขอ้ มูลดา้ นดจิ ิทลั ท่ีมาภาพ : https://www.perey.com/BarcelonaCityWalkShop2012/what-is-a-walkshop/ ภายใต้โลกยุคดิจิทัลท่ีเข้ามาก�ำกับชีวิตและสภาพแวดล้อมท่ีเราทุกคนเป็น สว่ นหนง่ึ ของพน้ื ทนี่ น้ั ๆ เปา้ หมายเพอื่ ชว่ ยในการสรา้ งความเขา้ ใจและสำ� รวจ สภาพแวดล้อมของเมืองและความเปล่ียนแปลงท่ีก�ำลังเกิดขึ้น ตลอดจน เปดิ ใหพ้ ลเมอื งไดต้ รวจตราวา่ มเี ทคโนโลยดี จิ ทิ ลั กำ� ลงั ควบคมุ ความเคลอื่ นไหว ตา่ ง ๆ ของผคู้ นอยา่ งไร บรรดาเทคโนโลยเี หลา่ นม้ี ที ง้ั ทเี่ ปน็ เครอ่ื งมอื อปุ กรณ์ ท่เี รามองเหน็ ดว้ ยตาเปล่าและเป็นซอฟต์แวร์ที่เรามองไมเ่ ห็น a city walkshop ประกอบดว้ ย การเดนิ ซงึ่ ระหวา่ งทเ่ี ดนิ นนั้ ผเู้ ขา้ รว่ ม กจิ กรรมจะมกี ารบนั ทกึ เรอ่ื งราวทง้ั ทเี่ ปน็ วดิ โี อหรอื ภาพถา่ ย และแวะตามจดุ ทเี่ ตรยี มไวบ้ นเสน้ ทางทก่ี ำ� หนดลว่ งหนา้ ภายหลงั การเดนิ จะมกี ารเวริ ก์ ชอป ในกระบวนการนจ้ี ะนำ� สงิ่ ทเ่ี ปน็ ขอ้ สงั เกตตา่ ง ๆ การอภปิ ราย และ “การยอ่ ย” (digest) สิง่ ตา่ ง ๆ ท่ีผู้เข้าร่วมได้เห็นและท�ำร่วมกันตลอดเสน้ ทางการเดนิ จากน้ันจะมีการส�ำรวจหาหัวข้อที่เหมาะกับกลุ่มเป้าหมายด้วยการน�ำเสนอ ส้ัน ๆ และเปิดใหม้ ีการแลกเปล่ยี นความเหน็ รปู แบบการเดนิ จะเลอื กชมุ ชนสองสามแหง่ และหวั ขอ้ ทสี่ นใจรว่ มกนั ยกตวั อยา่ งเชน่ ในบรบิ ทของสมารท์ ซติ ี้ การจดั กจิ กรรม walkshop ทบ่ี ารเ์ ซโลนา่ A5_�����������.indd 112 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทนั ส่ือ : สรา้ งเมอื งดว้ ยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 113 ในคร้ังนนั้ ผ้เู ขา้ รว่ มเลือกท่ีจะเนน้ ส�ำรวจจุดในการรวบรวมข้อมูลดา้ นดจิ ทิ ัล เช่น มีเซ็นเซอร์อยู่ท่ีไหนในชุมชนบ้าง ซึ่งเป็นส่ิงที่สร้างความตระหนักว่า สภาพแวดลอ้ มของเรา ไมว่ า่ จะเปน็ ทท่ี ำ� งาน ทอ่ี ยอู่ าศยั และสถานทพี่ กั ผอ่ น หยอ่ นใจ ลว้ นมจี ดุ เซน็ เซอรท์ เ่ี กบ็ รวมรวมขอ้ มลู ของผคู้ นผา่ นดจิ ทิ ลั ในรปู แบบ ต่าง ๆ รวมท้ังเสาะดวู ่าสถานทใ่ี ดท่ใี ชข้ อ้ มูลดิจทิ ัลและใครเปน็ ผรู้ บั ผิดชอบ สถานท่ีหรือบริการเหล่านั้น จากน้ันเมื่อกลับมาเข้าร่วมเวิร์กชอป จะมี การแลกเปลีย่ นพดู คุยประเดน็ ตา่ ง ๆ เช่น • สภาพหรอื เงอื่ นไขแบบไหนในชมุ ชนทมี่ กี ารเกบ็ รวบรวมขอ้ มลู ทาง ดจิ ทิ ลั และพลเมอื งเหน็ ดว้ ยหรอื ไมอ่ ยา่ งไร ? ทเ่ี ปน็ สว่ นหนง่ึ ของขอ้ มลู เหลา่ นนั้ • ใครเป็นเจา้ ของและจ่ายเงินส�ำหรบั โครงสรา้ งทางดจิ ทิ ัลเหล่าน้ัน • ระบบเซน็ เซอรต์ า่ ง ๆ ทแี่ วดลอ้ มชวี ติ เราเหลา่ นม้ี ผี ลตอ่ ชวี ติ ตอ่ เรา และเมอื งของเราอย่างไร • เราสามารถเปลยี่ นแปลงหรอื ลงมือท�ำอะไรกบั โลกท่ีเราอาศยั อยู่ ได้บา้ ง • ขอ้ มลู ดิจทิ ัลและโครงสร้างทางดจิ ทิ ลั ในเมอื งใหญ่เหลา่ นี้มีผลต่อ การเปล่ยี นแปลงนโยบายอย่างไร และนโยบายอะไรทีพ่ ลเมอื งอยากเห็นหรอื อยากให้เกิดขนึ้ การจัดวอล์กชอปในลักษณะนี้ หากสามารถเปิดให้กลุ่มคนท่ีมี ความหลากหลายมมุ มองเข้าร่วมจะเป็นโอกาสทีด่ ใี นการสรา้ งการมสี ว่ นร่วม เพื่อสำ� รวจประเด็นตา่ ง ๆ อันน�ำไปสู่การเปล่ียนแปลงในชุมชนของเราใน ดา้ นใดดา้ นหนงึ่ และเราทุกคนสามารถรวมกลมุ่ กนั ออกสำ� รวจและเรยี นรู้ ว่ามี “เทคโนโลยีอัจฉริยะ” อะไรท่ีปรากฏอยู่ในชุมชนของเราเพ่ือเท่าทัน สถานการณค์ วามเปลยี่ นแปลงรอบตวั ทอี่ าจสง่ ผลกระทบกบั การเกบ็ รวบรวม ขอ้ มูลส่วนบคุ คลท่เี ราไมร่ ูเ้ น้ือรู้ตวั มากอ่ น A5_�����������.indd 113 3/23/2563 BE 4:35 PM

114 เทา่ ทนั สือ่ : สร้างเมอื งด้วยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities เดินเรยี นรู้รอบโรงเรียน การเดนิ ไดร้ บั การจดั ใหเ้ ปน็ เครอ่ื งมอื การเรยี นรใู้ นหลกั สตู รของนกั เรยี น ช้นั ประถมในรฐั วิคตอเรยี ประเทศออสเตรเลีย มีการจดั โครงการที่เรียกว่า “Walks around My School”54 วัตถุประสงคข์ องกิจกรรมน้เี พื่อสนับสนุน ใหน้ กั เรยี นไดส้ รา้ งเสน้ ทางเดนิ (walking route) ในละแวกโรงเรยี น ซงึ่ โอกาส การเรียนร้ใู นรูปแบบนีเ้ ป็นการกระตุ้นใหเ้ ด็ก ครอบครัว และชุมชนทอ้ งถ่นิ ได้สำ� รวจและเพลิดเพลินกับชมุ ชนของตนเอง วิธีการเดนิ ยังเป็นการเปลย่ี น พื้นทก่ี ารเรยี นรจู้ ากทีน่ ่งั แตภ่ ายในห้องเรยี นออกมาสู่ชุมชนด้วย ในแงก่ ารเตรยี มตวั สำ� หรบั การทำ� กจิ กรรมนอกหอ้ งเรยี นนี้ ครมู หี นา้ ที่ ให้การสนับสนุนการวางและออกแบบเส้นทางของนักเรียน อุปกรณ์ที่ต้อง ตระเตรยี มประกอบด้วย กระดาษหรอื บตั รแข็ง เส้นทางถนนตรอกซอกซอย Walks around My School กิจกรรมน้ีสนับสนนุ ใหน้ ักเรียนไดส้ ร้างเสน้ ทางเดินในละแวก โรงเรยี น เป็นการกระตนุ้ ใหเ้ ดก็ ครอบครัวและชมุ ชนท้องถิน่ ได้สำ� รวจเรียนร้ชู ุมชนของตน ทีม่ าภาพ : http://www.victoriawalks.org.au/ 54 http://www.victoriawalks.org.au/Assets/Files/FINAL%20VWI%20Walks%20around%20 my%20school%20project[1].pdf A5_�����������.indd 114 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทันส่ือ : สรา้ งเมอื งดว้ ยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 115 แผนที่ออนไลน์ แผนในการเดิน ตารางหรอื แบบฟอรม์ ส�ำหรบั กรอกข้อมลู ที่ พบเจอ มอื ถอื หรอื กลอ้ งถา่ ยภาพดจิ ทิ ลั กอ่ นการเดนิ ครจู ะอธบิ ายใหน้ กั เรยี น รวู้ า่ พวกเขากำ� ลงั จะสรา้ งสรรคเ์ สน้ ทางการเดนิ ใกล้ ๆ โรงเรยี น ซงึ่ การเดนิ นี้ จะเป็นแนวทางให้กับครอบครัวและสมาชิกในชุมชนได้ส�ำรวจส่ิงที่น่าสนใจ ของพน้ื ทบ่ี รเิ วณนนั้ จากนนั้ ครกู เ็ ชญิ ชวนใหน้ กั เรยี นคดิ ถงึ เสน้ ทางทพี่ วกเขา ใชม้ าโรงเรยี น สถานทที่ พี่ วกเขาไปในชว่ งหลงั เลกิ เรยี นหรอื ชว่ งวนั หยดุ และ ให้เดก็ ๆ ลองคิดถึงสถานท่หี รือสง่ิ ทพ่ี วกเขาช่นื ชอบและสนใจ เชน่ สนาม เดก็ เลน่ สวนสาธารณะ พนื้ ทเ่ี ลน่ กฬี า หรอื ทแ่ี สดงงานศลิ ปะ ฯลฯ ซง่ึ ในสว่ นน้ี เด็ก ๆ สามารถน�ำกลับไปถามสมาชิกในครอบครัวได้ และจากน้ันเขียน สถานท่ีท่ีน่าสนใจเหล่าน้ีลงในกระดาษหรือบัตรค�ำเพ่ือน�ำไปสู่การจัดแบ่ง ประเภทและสร้างหวั ขอ้ (theme) ในการทำ� เส้นทางการเดิน เช่น เปน็ หวั ข้อ วา่ ดว้ ยเรอื่ งสง่ิ แวดลอ้ ม ศลิ ปะ หรอื งานอดเิ รก ทง้ั น้ี ครสู ามารถชแ้ี นะนกั เรยี น ดว้ ยการตง้ั คำ� ถาม เชน่ หวั ขอ้ กระจดั กระจายเกนิ ไปหรอื ไม่ ระยะทางเหมาะสม ไหม ใครจะสนใจมาเขา้ รว่ มการเดินทางบนเสน้ ทางนี้ จดุ ทจี่ ะไปเที่ยวชม นา่ ดงึ ดดู มากนอ้ ยแคไ่ หน จากนนั้ กก็ ระตนุ้ นกั เรยี นใหค้ น้ ควา้ ขอ้ มลู ซง่ึ สามารถ ดูตัวอย่างการออกเส้นทางการเดนิ ที่นา่ สนใจ ตัวอยา่ งท่ีโครงการน้ีหยบิ ยก ข้ึนมา คือเส้นทางการเดินชมสตรีทอาร์ตในเมืองเมลเบิร์นท่ีมีชื่อเสียงมาก และเผยแพรใ่ นเวบ็ ไซตก์ ารเดินของรฐั วิคตอเรยี ประเทศออสเตรเลยี ขอ้ มลู ทกี่ ลา่ วถงึ ไดแ้ ก่ ภาพประกอบ คำ� บรรยาย ทตี่ ง้ั ระยะทาง แผนที่ จดุ ทน่ี า่ สนใจ ภายใต้กระบวนการเรียนรู้นี้เองท่ีนักเรียนจะได้พิจารณาว่าข้อมูลท่ีค้นคว้า มามปี ระโยชนใ์ นการพฒั นาเส้นทางการเดนิ อยา่ งไร เม่ือมขี ้อมูลตา่ ง ๆ ใน การออกแบบหวั ขอ้ ในการวางเสน้ ทางการเดนิ แลว้ กใ็ ชแ้ ผนทอ่ี อนไลนม์ าชว่ ย ในการวางแผนเพื่อบ่งบอกและบันทึกต�ำแหน่งที่ต้ังแต่ละจุดบนเส้นทาง เดนิ ลงบนแบบฟอรม์ หรอื ตารางสำ� หรบั บนั ทกึ ขอ้ มลู สถานทพ่ี บเจอ นกั เรยี น สามารถเพิ่มเติมสถานท่ีใหม่ ๆ หรือจุดที่น่าสนใจท่ีเพ่ิงค้นพบจากการเดิน ได้ด้วย A5_�����������.indd 115 3/23/2563 BE 4:35 PM

116 เทา่ ทนั สอ่ื : สร้างเมอื งดว้ ยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities ข้ันตอนส�ำคัญท่คี รูต้องอธิบายกับนกั เรยี น คือ บอกพวกเขาให้รวู้ า่ การเดินครั้งน้ีเพ่ือท�ำให้รายละเอียดในการเดินมีความชัดเจนมากย่ิงขึ้นและ เพ่ือยืนยันว่า การออกแบบเส้นทางการเดินนั้นมีความเหมาะสมหรือไม่ เม่ือทดลองไปเดนิ จรงิ นักเรยี นจะเพม่ิ เตมิ หรือแกไ้ ขขอ้ มูลทบ่ี ันทึกไวก้ ่อน ลว่ งหนา้ ในแบบฟอร์ม รวมทัง้ ถา่ ยภาพสถานทต่ี า่ ง ๆ ทเี่ ก่ียวขอ้ งกับหวั ข้อ ที่ได้วางแผนไว้ ตลอดเส้นทางการเดินครูสามารถชวนนักเรียนให้หยุด พจิ ารณาและตงั้ คำ� ถามกบั นกั เรยี นเพอื่ ชวนคดิ ในเรอ่ื งทเี่ กย่ี วขอ้ ง เชน่ เสน้ ทาง ท่ีวางแผนในการเดินมีความปลอดภยั ไหม เข้ากบั หัวข้อทวี่ างแผนไว้หรือไม่ เหมาะกับคนกลุ่มไหนในชุมชนหรือคนกลุ่มใดที่น่าจะมาเดินบนเส้นทางน้ี แลว้ ผสู้ งู อายหุ รอื ผทู้ ใี่ ชร้ ถเขน็ ในการเดนิ ทางจะสะดวกในการเขา้ ถงึ เสน้ ทางน้ี หรือไม่ มเี ร่ืองทค่ี วรตอ้ งระมดั ระวังอนั ตรายอะไรบ้าง ส่ิงเหล่านส้ี ามารถ ถา่ ยภาพเพ่ือเก็บขอ้ มลู หรอื เขยี นบนั ทกึ ไว้ และรวมทัง้ ชวนให้นักเรียนบันทกึ ข้อสงั เกตถงึ สิ่งอ่ืน ๆ ทีน่ า่ สนใจในการนำ� ไปวางแผนการเดินภายใตธ้ มี หรอื หวั ขอ้ การเดนิ ทแี่ ตกต่างออกไปดว้ ย เม่ือกลับมายงั หอ้ งเรียน เด็กนักเรียน จะรวบรวมข้อมูลท่ีพวกเขาบันทึกมาท�ำให้เกิดความกระจ่างชัดในการวาง เส้นทางและข้อมูลท่ีเก่ียวข้องบนแผนท่ี ตลอดจนปรับปรุงหรือเพิ่มเติม คำ� บรรยายและเขยี นแผนท่ี รวมทง้ั คน้ ควา้ ขอ้ มลู ทเี่ จอมาเพม่ิ เตมิ ดว้ ย ภายใต้ กระบวนการน้ี ครูสามารถเชิญผู้เช่ียวชาญมาร่วมแลกเปลี่ยนข้อมูลกับ นกั เรยี นไดเ้ กย่ี วกบั สถานทท่ี น่ี า่ สนใจ เชน่ อาคารประวตั ศิ าสตร์ งานศลิ ปะ ท้องถน่ิ เพ่อื ให้นักเรียนมคี วามกระจา่ งชัดในขอ้ มูลสำ� หรับการจัดท�ำเส้นทาง การเดนิ ขน้ั ตอนสดุ ทา้ ยคอื ตรวจสอบความถกู ตอ้ งกบั แผนทเ่ี สน้ ทางการเดนิ อกี ครง้ั และเสน้ ทางการเดนิ เทา้ ดงั กลา่ วสามารถนำ� เสนอในรปู แบบของหนงั สอื เล่มเล็ก หรือเผยแพร่ออนไลน์เพ่ือเปดิ ใหส้ มาชกิ ในชมุ ชนเข้ามารว่ มใชไ้ ด้ กระบวนการสร้างสรรค์เส้นทางการเดินรอบโรงเรียนตามตัวอย่าง ขา้ งตน้ น้ี สามารถนำ� มาตอบโจทยก์ ารเรยี นในวชิ าตา่ ง ๆ ของนกั เรยี นโรงเรยี น A5_�����������.indd 116 3/23/2563 BE 4:35 PM

เทา่ ทนั ส่ือ : สร้างเมอื งดว้ ยมอื ของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities 117 ประถมในออสเตรเลีย ซึง่ ระบบการศึกษาข้ันประถมตน้ แบ่งเน้ือหาออกเปน็ เร่อื งความเปน็ พลเมือง (Civics and Citizenship) วิชาน้ีมวี ตั ถปุ ระสงค์ให้ นักเรียนได้เรียนรูเ้ รอ่ื งการสร้างการมสี ว่ นรว่ มของชุมชน, เร่ืองการสอื่ สาร (Communication) ที่เน้นทักษะการเรียนรวู้ ชิ าภาษาองั กฤษ ทเี่ น้นการอ่าน การทบทวนวรรณกรรม การเขยี น การพูดและการฟงั , เรื่องพลศึกษาและ สุขศึกษา (Health and Physical Education) เรือ่ ง ICT (Information and Communication Technology) นกั เรียนไดใ้ ชเ้ ทคโนโลยีในการสรา้ งสรรค์, เร่ือง Interpersonal Development นักเรียนได้สรา้ งความสัมพันธท์ างสงั คม และการท�ำงานเปน็ ทีม, เรื่องคณติ ศาสตร์ นักเรียนไดฝ้ กึ คำ� นวณระยะทาง ทตี่ งั้ ตลอดจนเรอื่ งกระบวนการคดิ (Thinking Process) ทพ่ี วกเขาไดใ้ ชท้ กั ษะ ในการสืบค้น วิเคราะห์ ประเมนิ และไตร่ตรอง การเดนิ เรยี นร้รู อบโรงเรียน จึงไมไ่ ด้เป็นกิจกรรมทคี่ รอู อกแบบและ พานกั เรยี นออกมาเดนิ รจู้ กั ชมุ ชนโดยทวั่ ไปเทา่ นนั้ หากแตม่ คี วามสลบั ซบั ซอ้ น ในกระบวนการเรยี นรทู้ ส่ี ง่ เสรมิ ใหน้ กั เรยี นไดพ้ ฒั นาทกั ษะในดา้ นตา่ ง ๆ อยา่ ง เปิดกวา้ ง เดินเชงิ วพิ ากษแ์ บบเฟมนิ สิ ต์ การเดนิ เปน็ วธิ กี ารของการแสวงหาความรทู้ มี่ กั ถกู มองขา้ ม เนอ่ื งจาก เปน็ หนทางในการทำ� ความรจู้ ักพน้ื ทรี่ อบตวั แต่ละคน เช่น ผู้คนทีอ่ าศยั อยู่ ในพ้นื ทีน่ น้ั ๆ คนผ่านทางที่มาใช้สถานทีน่ ั้นช่วั ครัง้ ชว่ั คราว ด้วยมมุ มอง เชน่ น้เี ฟมนิ ิสต์กลุ่มหน่ึงในเมอื งอสิ ตนั บลู ประเทศตุรก5ี 5 จึงไดจ้ ัดกจิ กรรม ในช่วงวันสตรีสากล โดยใช้การเดินเป็นกิจกรรมหลักภายใต้ชื่อหัวข้อว่า “เพศสภาพ เมือง และพ้ืนท่ี” (Gender, City and Space) พวกเธอเห็นว่า 55 https://gearingroles.eu/feminist-walking-the-city/ A5_�����������.indd 117 3/23/2563 BE 4:35 PM

118 เทา่ ทันสือ่ : สร้างเมืองด้วยมอื ของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities การเดนิ เชิงวพิ ากษ์ ภายใต้หวั ขอ้ เพศสภาพ เมือง และพ้ืนที่ จดั โดยกลมุ่ เฟมินสิ ต์ ในเมืองอสิ ตนั บลู ประเทศตรุ กี ที่มาภาพ : https://gearingroles.eu/feminist-walking-the-city/ การเดินเป็นวิธีท�ำให้ผู้คนเข้าใจความสัมพันธ์ท่ีมีต่อเมืองที่อาศัยหรือเมือง ที่เราแวะไปเท่ียว ทั้งในรูปแบบท่ีเป็นวัตถุและไม่ใช่วัตถุ อีกท้ังยังสร้าง ความเชื่อมโยงกับประสบการณ์ของเราด้วย ภายหลังการเดินได้มีการจัด วงเสวนา บรรดานักวิชาการแขนงต่าง ๆ ท่ีร่วมเดินได้แบ่งปันประเด็นที่ นา่ สนใจ เชน่ การใชก้ ารเดนิ เพอื่ คน้ เรอ่ื งราวของผหู้ ญงิ ในเมอื ง ประสบการณ์ ของเมอื งกับความหลากหลายของผหู้ ญิงตา่ งกล่มุ บา้ งเสนอเร่ืองผลกระทบ ตอ่ การเขยี นประวตั ศิ าสตร์ของเมืองกบั พ้นื ท่ขี องผูห้ ญงิ และผูช้ าย นอกจากน้ี ยงั มนี กั วชิ าการบางทา่ นเสนอวา่ เราควรมอง “การเดนิ ” ในฐานะทเี่ ปน็ วธิ กี าร รวบรวมความรแู้ ละแบง่ ปนั ผา่ นประสบการณแ์ ละผลกระทบทเี่ ราเจอ สถาปนกิ หญิงคนหนึง่ น�ำเสนอส่งิ ทเ่ี รยี กว่า “การเดนิ เชิงวพิ ากษ”์ (critical walking) กลา่ วคอื เธอเลือกเดนิ บนเส้นทางย่านชานเมืองของอิสตันบลู ที่มีประชากร หนาแน่นและก�ำลังมีโครงการก่อสร้างขนาดใหญ่และตึกสูง เธอเห็นว่า การเดินเชิงวิพากษ์เป็นหนทางท่ีช่วยสร้างความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้งต่อ นโยบายแบบบนสู่ล่างของระบบเสรีนิยมใหม่ในพื้นท่ีเมือง นอกจากนี้ ยัง มีผู้เข้าร่วมเสวนาน�ำเสนอเกี่ยวกับกิจกรรมการเดินเข้าไปในความทรงจ�ำ (memory walks) ซงึ่ จดั ใหก้ บั กลมุ่ เยาวชนคนรนุ่ ใหมโ่ ดยหวงั วา่ เรอื่ งเลา่ ตา่ ง ๆ จะส่งผลตอ่ ความเข้าใจในความสมั พันธ์ท่มี ีต่อเมอื งท่อี าศยั อยู่ A5_�����������.indd 118 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทันส่ือ : สร้างเมืองด้วยมือของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities 119 ข้อค้นพบจากการเดนิ เมืองในโครงการ MIDL การเดินเมอื ง ได้ถกู น�ำมาใชเ้ กอื บทุกกิจกรรมของโครงการ MIDL for Inclusive Cities บรบิ ทของพนื้ ทใ่ี นการเดนิ เมอื งมีทั้งท่ีอยู่ในเขตชมุ ชน เมอื งหลวง เช่น ย่านนางเลิ้ง ยา่ นตลาดพลู ในกรงุ เทพมหานคร พ้ืนท่หี วั เมอื ง ใหญ่ เช่น เชียงใหม่ และสงขลา นอกจากนย้ี ังมชี ุมชนของหวั เมอื งรองท่มี ี การผลติ ดา้ นการเกษตร เชน่ ชมุ ชนวงั ยางในจงั หวดั อตุ รดติ ถ์ เมอื งเกษตรมสี ขุ ชมุ ชนเลก็ ๆ แห่งหนึ่งในจงั หวัดน่าน ชมุ ชนในล่มุ น�ำ้ สาละวนิ ตลอดจน การเดินเมืองที่ปัตตานี จังหวัดชายแดนภาคใต้ กลุ่มเป้าหมายหลักของ ผู้เข้าร่วมกิจกรรมเดินเมืองในโครงการเน้นกลุ่มเด็กและเยาวชน จากการ แลกเปลี่ยนของผู้จัดกิจกรรมในโครงพบว่า การออกแบบกิจกรรมส�ำหรับ การเดนิ เมอื งแบง่ ออกได้เป็น 2 รูปแบบ ได้แก่ การเดนิ เมอื งเพอ่ื สำ� รวจและเปดิ รบั ประสบการณข์ องเดก็ และเยาวชน อำ� เภอโคกโพธิ์ จงั หวดั ปตั ตานี 1. การเดนิ เมอื งเพื่อทำ� การส�ำรวจขอ้ มลู และเปดิ รบั ประสบการณ์ : การเตรยี มตวั กอ่ นการเดนิ ในรปู แบบนี้ ตอ้ งมกี ารแนะนำ� การใชเ้ ครอ่ื งมอื ตา่ ง ๆ ใหก้ บั ผเู้ ขา้ รว่ มสำ� หรบั บนั ทกึ ขอ้ มลู ทพี่ บเจอ เชน่ แผนทเ่ี ดนิ ดนิ เสน้ ทางการเดนิ คำ� แนะนำ� ในเรอื่ งการบนั ทกึ ภาพถา่ ย ฯลฯ ทงั้ น้ี เพอ่ื นำ� ขอ้ มลู ทผี่ า่ นการบนั ทกึ A5_�����������.indd 119 3/23/2563 BE 4:35 PM

120 เท่าทันสื่อ : สร้างเมอื งดว้ ยมอื ของทุกคน MIDL for Inclusive Cities และพบเจอในสายตาของผ้เู ข้าร่วมมาแลกเปลย่ี นภายหลงั การเดิน ระหว่าง การเดินผู้เข้าร่วมกิจกรรมสามารถเปิดรับประสบการณ์ได้อย่างเต็มท่ีตาม ความสนใจเฉพาะของแตล่ ะคน สงิ่ ทสี่ มาชกิ ในกลมุ่ ผรู้ ว่ มเดนิ พบเจอตลอดจน การบนั ทกึ ความสนใจนนั้ จะนำ� ไปสกู่ ารอธบิ ายเพอ่ื ทำ� ความเขา้ ใจในภายหลงั จากกิจกรรมการเดินเสร็จสนิ้ ลง การเดนิ เมอื งเพอื่ เขา้ ถงึ ประเดน็ ทต่ี อ้ งการเรยี นรู้ กจิ กรรมทจี่ ดั ขน้ึ ทต่ี ลาดพลู ฝง่ั ธนบรุ ี ท่ีมาภาพ : เครือข่ายฯ 2. การเดินเมืองเพื่อเข้าถึงข้อมูลตามประเด็นท่ีต้องการเรียนรู้ : กอ่ นการเดนิ ผจู้ ดั กจิ กรรมควรจดั ใหม้ ชี ว่ งการแลกเปลย่ี นแนวคดิ หรอื ขอ้ มลู บางชดุ ทเ่ี ก่ยี วข้องกบั เน้อื หาทีจ่ ะพบเจอ ชว่ งระหว่างการเดิน สามารถจดั ใหม้ กี ารบรรยายเพมิ่ เตมิ เพอ่ื ชใี้ หผ้ เู้ ขา้ รว่ มไดส้ งั เกตเหน็ ในประเดน็ ทเี่ กยี่ วขอ้ ง ตลอดจนสามารถน�ำประสบการณ์มาใช้แลกเปล่ียนความเห็นร่วมกันในกลุ่ม ไดท้ ง้ั ในระหวา่ งและภายหลงั จากกจิ กรรมการเดนิ สน้ิ สดุ ลง กจิ กรรมเดนิ เมอื ง ภายใตโ้ ครงการ Urban Jam นางเล้ิง นับเป็นตวั อย่างหนง่ึ ของการเดนิ ใน รูปแบบนี้ ซ่งึ กลมุ่ ผูเ้ ข้าร่วมเดนิ เมืองเปิดกว้างมคี วามหลากหลายท้ังในแง่ มมุ มองตอ่ การเปลย่ี นแปลงชมุ ชนตลอดจนภมู หิ ลงั ความรคู้ วามเขา้ ใจเกยี่ วกบั A5_�����������.indd 120 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทันสอื่ : สร้างเมอื งดว้ ยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 121 ชมุ ชน วธิ กี ารเดนิ เมอื งในรปู แบบนเ้ี ปน็ การเดนิ โดยมวี ทิ ยากรนำ� เพอ่ื กระตนุ้ ความสนใจใหผ้ ้เู ขา้ รว่ มกจิ กรรมไดเ้ ห็นขอ้ มลู ซึ่งอาจไมเ่ คยเห็นมาก่อน นอกจากนี้ ในการจดั กิจกรรมการเดินเมืองเพ่อื พัฒนาทักษะ MIDL ของพลเมอื งโดยเฉพาะกลมุ่ เดก็ และเยาวชน มขี อ้ สงั เกตบางประการทส่ี ามารถ นำ� ไปประยกุ ตใ์ ชใ้ นการเสรมิ สรา้ งทกั ษะ MIDL ทเี่ ชอ่ื มโยงกบั พนื้ ทไ่ี ดด้ งั ตอ่ ไปน้ี 1. ภายหลงั กจิ กรรมการเดนิ ทงั้ สองรปู แบบ การรวมกลมุ่ เพอ่ื อภปิ ราย แลกเปล่ียนเป็นกระบวนการที่มีความส�ำคัญ ซ่ึงผู้จัดกิจกรรมสามารถให้ ผ้เู ข้ารว่ มจัดทำ� “แผนทีเ่ สน้ ทาง” (route map) เพอื่ ทำ� ให้เหน็ ภาพรวมของ เสน้ ทางการเดิน หรือรายละเอยี ดของประเด็นทีพ่ บเจออนั นำ� มาสู่ การแลก เปล่ยี นพูดคุยและวเิ คราะห์ได้ชดั เจนมากยงิ่ ขึ้น 2. ในกรณที เี่ ปน็ การเดนิ ในชมุ ชนทเ่ี ดก็ และเยาวชนอาศยั อยู่ ความเคยชนิ ในพน้ื ทอ่ี าจทำ� ใหเ้ ดนิ ผา่ นไปอยา่ งรวดเรว็ ดงั นนั้ การกำ� หนดประเดน็ เพอื่ ให้ พวกเขาไดส้ �ำรวจ ตลอดจนพูดคุยกับผ้รู ใู้ นชมุ ชนเก่ียวกบั เร่อื งใดเรื่องหนง่ึ จะช่วยขยายโอกาสในการเข้าถึงข้อมูลและความเข้าใจได้ชัดเจนมากขึ้น อกี ทง้ั ยงั สามารถประยกุ ตเ์ ขา้ กบั การเรยี นการสอนในระบบไดด้ ว้ ย ยกตวั อยา่ ง เช่น การเดนิ เมืองสงขลา ซงึ่ มจี ุดเด่นคือสตรีทอาร์ตและรา้ นอาหารตา่ ง ๆ ผเู้ ขา้ รว่ มกจิ กรรมมคี วามคนุ้ เคยกบั การปรากฏอยขู่ ององคป์ ระกอบของเมอื ง อยู่แล้ว กจิ กรรมในการเดินเมืองมวี ตั ถปุ ระสงค์เพือ่ เยาวชนรว่ มกนั ถอดรหสั การมองเมอื งดว้ ยมมุ มองแบบวทิ ยาศาสตร์ เชน่ พวกเขารว่ มกนั สวมแวน่ ตา วิทยาศาสตร์ในการมองการทำ� ซาลาเปาลูกใหญ่ ซ่งึ เปน็ อาหารขึน้ ชอื่ ของ เมืองเก่าสงขลาที่ทกุ คนตอ้ งแวะรบั ประทาน เยาวชนได้เรยี นรกู้ ระบวนการ ทางวทิ ยาศาสตรผ์ า่ นการใช้วัตถดุ ิบจากแปง้ ดิบ สูแ่ ปง้ สุก การท�ำงานของ ยีสต์ การทำ� ให้สกุ ด้วยไอน้ำ� 3. การใช้ “แผนทเี่ ดนิ ดนิ ” เกดิ ขน้ึ จากการนำ� ขอ้ มลู ทผ่ี เู้ ขา้ รว่ มกจิ กรรม ได้พบเห็นจากการเดินเมืองทั้งหมด รวมทั้งมีการค้นคว้าหาข้อมูลเพิ่มเติม A5_�����������.indd 121 3/23/2563 BE 4:35 PM

122 เทา่ ทันสือ่ : สรา้ งเมอื งด้วยมอื ของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities การเดนิ ในชมุ ชนทีเ่ ด็กและเยาวชนอาศัยอยู่ ท่ีมาภาพ : เครือข่ายฯ มาน�ำเสนอในแผนที่ดังกล่าว ขั้นตอนนี้นอกจากจะท�ำให้เห็นภาพรวมของ พืน้ ทแี่ ล้ว ยังช่วยให้เห็นความเชือ่ มโยงของผ้คู นและกจิ กรรมในชมุ ชน ซึง่ สามารถผูกโยงเร่ืองราวความเป็นมาที่สะท้อนถึงอัตลักษณ์และคุณค่าของ ชมุ ชนไดใ้ นอกี ทางหนงึ่ ดว้ ย อกี ทง้ั ยงั เปน็ การเชอื่ มโยงความสมั พนั ธข์ องเดก็ และเยาวชนในพ้ืนที่กับคนในชุมชนผ่านการพูดคุย ซ่ึงเป็นการถ่ายทอด ความรใู้ นชวี ติ ประจำ� วนั ในพน้ื ทก่ี จิ กรรม เชน่ เสยี งสาละวนิ และเกษตรมสี ขุ ภายใตโ้ ครงการ MIDL ซ่ึงจดั ในชุมชนเลก็ ๆ แห่งหนงึ่ ของจงั หวดั น่าน พบว่า การน�ำแผนที่เดินดินไปใช้ในกิจกรรมของโรงเรียนช่วยกระชับความสัมพันธ์ และความเชอ่ื มโยงระหวา่ งโรงเรยี นกบั ชมุ ชนมากยงิ่ ขน้ึ ทำ� ใหส้ มาชกิ ในชมุ ชน มคี วามรูส้ กึ เปน็ เจ้าของโรงเรยี นอกี ด้วย จากการจดั กจิ กรรมเดนิ เมอื งในรปู แบบตา่ ง ๆ ทำ� ใหเ้ หน็ วา่ การเดนิ เมอื ง เปดิ โอกาสใหผ้ เู้ ขา้ รว่ มไดม้ ปี ระสบการณ์ ไดส้ มั ผสั กบั พนื้ ทท่ี างกายภาพและ ผคู้ น มองเหน็ คณุ คา่ ตลอดจนสรา้ งความสมั พนั ธใ์ หม่ ๆ ซงึ่ เครอื่ งมอื นท้ี ำ� ให้ เกิดพื้นที่ในการเรียนรู้ด้วยตนเอง เรียนรู้ร่วมกับเพื่อน การแลกเปลี่ยน ความคดิ เหน็ และมมุ มองเกยี่ วกบั ความเปน็ ไปของชมุ ชนและเมอื งทเ่ี ราอาศยั อยู่ A5_�����������.indd 122 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทนั สือ่ : สรา้ งเมืองด้วยมอื ของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities 123 ภายหลังจากที่ผู้เข้าร่วมได้เดินเมืองร่วมกัน พบว่า การพูดคุยกลุ่มมี บรรยากาศทรี่ สู้ กึ ปลอดภยั กลา้ ทจ่ี ะสอื่ สาร และนำ� เสนอไอเดยี ใหม่ ๆ ตามมา นอกจากน้ี ยังพบว่าในบริบทของพ้ืนท่ีที่ก�ำลังมีความเปลี่ยนแปลงจาก การพัฒนาเมืองซ่ึงมีองค์ประกอบของผู้คนที่มีความคิดเห็นแตกต่างกันนั้น การเดินเมืองนับเป็นเคร่ืองมือหนึ่งที่ท�ำให้เกิดการเรียนรู้และการสร้าง ประสบการณร์ ว่ มกนั ตลอดจนทำ� ใหเ้ กดิ พนื้ ทท่ี างความคดิ ในการปะทะสงั สรรค์ ซงึ่ เปน็ พน้ื ฐานในการสรา้ งการมสี ว่ นรว่ มขบั เคลอ่ื นเมอื งเพอื่ การเปลย่ี นแปลง ในเชงิ สร้างสรรค์ไดว้ ธิ หี นึง่ ดว้ ย A5_�����������.indd 123 3/23/2563 BE 4:35 PM

124 เท่าทันสื่อ : สร้างเมอื งดว้ ยมอื ของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities A5_�����������.indd 124 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทันสอื่ : สรา้ งเมืองด้วยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 125 บทที่ 7 Storytelling เรื่องเล่า-เล่าเรือ่ งเปล่ียนเมือง เรอื่ งเลา่ ทน่ี ำ� เสนอผา่ นภาพถา่ ย ตวั หนงั สอื คลปิ วดิ โี อ บทเพลง งานศลิ ปะหรอื การแสดง ในรปู แบบตา่ ง ๆ ลว้ นเปน็ วธิ กี ารทพี่ ลเมอื งสามารถ นำ� มาใชถ้ า่ ยทอดขอ้ มลู ขา่ วสารและอารมณ์ ความรสู้ กึ ตลอดจนตง้ั คำ� ถามกบั สาธารณะ และผทู้ เ่ี กยี่ วขอ้ งถงึ ความเปน็ ไปทก่ี ำ� ลงั เกดิ ขน้ึ กบั ชมุ ชน หรอื อยา่ งนอ้ ยเพอื่ บอกเลา่ ถงึ ความปรารถนา ทต่ี อ้ งการจะมชี วี ติ อยใู่ นเมอื งหรอื ชมุ ชนนนั้ ๆ อยา่ งมมี าตรฐาน ไดร้ บั การยอมรบั และมศี กั ดศิ์ รใี นความเปน็ มนษุ ย์ A5_�����������.indd 125 3/23/2563 BE 4:35 PM

126 เทา่ ทันสอ่ื : สร้างเมืองดว้ ยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities เราจะใช้เรื่องเล่าเก่ียวกับเมืองในการสร้างแรงส่ันสะเทือนเกี่ยวกับ สภาพแวดล้อมที่เราอยู่ ไม่วา่ จะเปน็ หอ้ งเรยี น ทท่ี ำ� งาน ในชมุ ชนหรือเมอื ง ทเี่ ราอาศยั อยไู่ ดอ้ ยา่ งไร? เรอื่ งเลา่ แบบไหนทส่ี ามารถสรา้ งความเปลย่ี นแปลง ใหเ้ กดิ ขน้ึ ได?้ คำ� ถามนนี้ ำ� มาสกู่ ารผลกั ดนั กจิ กรรมรปู แบบตา่ งๆ ทพี่ ยายาม จะน�ำเสนอเร่ืองราวสำ� คญั ๆ ของเมืองและในขณะเดยี วกันก็ใช้หลากหลาย ทกั ษะเพอื่ ใหเ้ รอ่ื งราวของเมืองเปน็ ที่รับร้ใู นวงกว้าง บทนเี้ ราจะมาดกู ันว่า การเล่าเรื่องและเรอื่ งเล่ารูปแบบต่าง ๆ ได้ถกู นำ� ไปใช้ในการเปลี่ยนแปลง ชุมชนหรือเมอื งทเี่ ราอย่อู าศัยอยา่ งไรบ้าง ข้อมลู -อารมณค์ วามร้สู ึก : หัวใจของเรอ่ื งเล่า การใชเ้ รอ่ื งเลา่ เพอ่ื เปลย่ี นแปลงระบบ56 เปน็ ประเดน็ ที่ the Stanford Social Innovation Reviewไดน้ ำ� มาเผยแพร่ผา่ นบทความช่อื Using Story to Change Systems ผเู้ ขยี นคอื Ella Saltmarshe เสนอวา่ คณุ ลกั ษณะสำ� คญั สามขอ้ ทท่ี กุ ภาคสว่ นสามารถใชป้ ระโยชนจ์ ากเรอื่ งเลา่ ไดแ้ ก่เรอื่ งเลา่ ในฐานะ ที่เป็นแสงสวา่ ง (light) ในฐานะท่ีเปน็ ตัวเชื่อม (glue) และในฐานะทเี่ ป็น เครือข่าย (web) น่ันหมายความว่า ขณะที่เราก�ำลังมุ่งความสนใจไปที่ 56 https://ssir.org/articles/entry/using_story_to_change_systems A5_�����������.indd 126 3/23/2563 BE 4:35 PM

เทา่ ทนั สือ่ : สร้างเมืองดว้ ยมอื ของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 127 การเปลย่ี นแปลงเชงิ บวก เรื่องเลา่ สามารถท�ำหน้าท่ีฉายให้เห็นขอ้ ผดิ พลาด ภายในระบบ นอกจากน้ี เรอื่ งเลา่ ยังทำ� หนา้ ที่เชื่อมโยงผคู้ นในชุมชนได้มา รวมกลุ่มกันและก่อให้เกิดการเข้าใจระหว่างกันตลอดจนเห็นความสัมพันธ์ ทเี่ กี่ยวเน่ืองกนั ในสว่ นต่าง ๆ ซง่ึ คนเรามแี นวโนม้ ท่ีจะเข้าใจคนอ่ืนมากขนึ้ เมอื่ มอี ารมณค์ วามรสู้ กึ (emotion) และการเลา่ เรอื่ ง (narrative) มาเกย่ี วขอ้ ง ดว้ ย ทา้ ยทสี่ ดุ เรอื่ งเลา่ กจ็ ะชว่ ยสรา้ งเครอื ขา่ ย (web) ทชี่ ว่ ยเราในการปรบั ปรงุ (rewrite) การเล่าเรอื่ งท่เี ป็นของเราขนึ้ มาใหม่ เยาวชนนำ� เสนอภาพถา่ ยและเรอ่ื งเลา่ เกีย่ วกบั วิถชี วี ติ ของผ้คู นในย่านบางมด ทีม่ าภาพ: เครือขา่ ยฯ หัวใจสำ� คัญของเรือ่ งเลา่ (story) คอื ขอ้ มลู (data) และอารมณ์ ความรูส้ กึ (emotion) ซ่งึ ส่งผลใหก้ ารเลา่ เรือ่ งเปน็ ที่จดจ�ำและผฟู้ ังสามารถ รบั รทู้ างอารมณร์ ว่ มดว้ ย บทความเรอ่ื ง Creating Inclusive Policies through Storytelling57 ตงั้ คำ� ถามว่าจะทำ� อยา่ งไรใหผ้ ตู้ ัดสนิ ใจเชิงนโยบายสามารถ เชอื่ มโยงกบั ผมู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี อยา่ งแทจ้ รงิ และมคี วามหมาย ผเู้ ขยี นบทความ ชิ้นดังกล่าวเห็นว่าเรื่องเล่าช่วยสร้างความเข้าใจอย่างลึกซึ้งต่อชุมชนและ ผูม้ ีสว่ นไดเ้ สยี เนอ่ื งจากเรอ่ื งเลา่ แสดงถึงข้อมูล (facts) ค่านยิ ม (values) 56 http://www.gmfus.org/blog/2017/02/08/creating-inclusive-policies-through-storytelling A5_�����������.indd 127 3/23/2563 BE 4:35 PM

128 เท่าทันสื่อ : สรา้ งเมืองด้วยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities และท�ำให้ผู้ฟังรับรู้ถึงความรู้สึก (feelings) ท้ังน้ี องค์ประกอบส�ำคัญใน การสร้างทักษะการเล่าเร่ืองและการฟังคือ รู้จักพัฒนาความสามารถที่จะ ตระหนัก เคารพ และมปี ฏกิ ริยาตอ่ เจตนาทางอารมณข์ องเรอื่ งเล่าหน่งึ ๆ มากกวา่ ทจ่ี ะรบั รเู้ พยี งแคข่ อ้ เทจ็ จรงิ เทา่ นน้ั และนเี่ ปน็ สง่ิ สำ� คญั ทที่ ำ� ใหเ้ รอ่ื งเลา่ เป็นท่ีจดจำ� และผู้คนทรี่ ับรู้ต่างรู้สกึ เก่ียวพันด้วย เรื่องเล่า กบั การสร้างห้องเรียนของทกุ คน การเล่าเร่ืองและเรื่องเล่ายังเป็นเคร่ืองมือในการสร้างห้องเรียนท่ี คำ� นงึ ถงึ ทกุ คน58 (inclusive classroom) โดยเฉพาะสงั คมทมี่ คี วามหลากหลาย ของเชื้อชาติและชาติพนั ธ์ุ อยา่ งกรณขี องสหรัฐอเมรกิ า ซึ่งในหอ้ งเรียนมี ความหลากหลายทางภูมิหลังของเด็กนักเรียนทั้งแง่เช้ือชาติและชาติพันธุ์ ขณะที่ในระดับอุดมศึกษา ยิ่งมีความหลากหลายท่ีซับซ้อนย่ิงข้ึนทั้งในแง่ ของอตั ลกั ษณท์ างเพศ รสนยิ มทางเพศ อายุ สถานะทางสงั คม ความสามารถ ทางร่างกาย ความเช่ือ และวัฒนธรรม โจทย์ทา้ ทายท่ีส�ำคัญคอื ทำ� อย่างไร ไมใ่ หม้ กี ลมุ่ ใดกลมุ่ หนง่ึ รสู้ กึ วา่ ถกู กดี กนั ออกจากกลมุ่ เสยี งสะทอ้ นจากนกั เรยี น นักศึกษาภายใต้โครงการที่เกี่ยวข้องกับความหลากหลายของมหาวิทยาลัย ฮาร์วาร์ดได้แสดงความเห็นของผู้ให้ข้อมูลว่าเน้ือหาในเอกสารการเรียน สว่ นใหญเ่ ปน็ เรอ่ื งราวของคนผวิ ขาว อกี ทงั้ ยงั พบวา่ บรรยากาศการอภปิ ราย แลกเปล่ียนในห้องเรยี น มมุ มองของกลุ่มชาติพันธแุ์ ละต่างเชือ้ ชาติไม่ไดถ้ กู นบั รวมเขา้ ไปในการบรรยายและการแลกเปลย่ี น ซงึ่ สรา้ งความรสู้ กึ ถกู กดี กนั ท่ีส่งผลลบต่อผู้เรียนท้ังหมด โดยเฉพาะกลุ่มที่ไม่ได้ถูกนับรวมอาจขาด ความกระตือรือรน้ ในการรว่ มเรยี นรู้ ประเดน็ น้มี ีงานวจิ ยั พบว่านักศึกษาท่ี 58 https://connection.sagepub.com/blog/sage-connection/2018/10/01/using-diverse-narra- tives-and-storytelling-to-help-create-a-more-inclusive-classroom/ A5_�����������.indd 128 3/23/2563 BE 4:35 PM

เทา่ ทนั สอื่ : สรา้ งเมืองด้วยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 129 บรรยากาศของห้องเรยี นทน่ี บั รวมทุกคน ควรค�ำนึงถึงการนำ� เสนอเรือ่ งราว และมุมมองของกลมุ่ ชาตพิ ันธแ์ุ ละผคู้ นต่างเช้อื ชาติ ทม่ี าภาพ : เครือข่ายฯ ผ่านประสบการณ์ความหลากหลายในทางลบ (negative diversity experiences) จากรว้ั มหาวทิ ยาลยั มผี ลตอ่ ความสามารถในการคดิ เชงิ วพิ ากษ์ (critical thinking) พฒั นาการของทกั ษะการคดิ (cognitive skill development) ในทางกลบั กนั หากมบี รรยากาศของปฏสิ มั พนั ธแ์ ละการอภปิ รายแลกเปลยี่ น ทม่ี คี วามหลากหลายในเชงิ บวกจะเออื้ ตอ่ การพฒั นาความสามารถในการทา้ ทาย มุมมองตา่ ง ๆ และสามารถตรึกตรองในประเดน็ ที่ซับซ้อนได้ดีกว่า งานศกึ ษาและบทเรยี นจากในหอ้ งเรยี นช้ีวา่ การเลา่ เรอ่ื งและการใช้ เรอื่ งเลา่ เปน็ ยทุ ธวธิ กี ารเรยี นรแู้ ละการสอนทสี่ ามารถนำ� มาปรบั ปรงุ ในทกั ษะ เรอื่ งการมสี ว่ นรว่ ม การคิดเชิงวิพากษ์ และการจดจำ� แนวคิดไดด้ ี ดังนั้น การถักทอเรื่องราวที่มีความหลากหลายไม่เพียงเป็นวิธีการท่ีเปิดให้ทุกคน ไดร้ บั การนับรวมเทา่ นน้ั แตย่ ังชว่ ยทำ� ใหน้ กั เรียนเข้าใจและส�ำรวจประเด็น จากมมุ มองตา่ ง ๆ ซ่งึ อาจแตกตา่ งจากสิ่งท่ีตนเองเหน็ ความหลากหลายใน แงน่ ท้ี ำ� หน้าท่ีเสริมสร้างประสบการณ์ในการเขา้ ใจเรอ่ื งและแนวคดิ ตา่ ง ๆ ไดล้ กึ ซง้ึ A5_�����������.indd 129 3/23/2563 BE 4:35 PM

130 เท่าทนั สือ่ : สรา้ งเมอื งด้วยมือของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities เรอ่ื งเล่าผ่านดจิ ทิ ลั ขณะท่ีเร่ืองเล่าเป็นวิธีที่มีพลังในการดึงเสียงทุกเสียงเข้ามาร่วมใน การสนทนา ในยุคเทคโนโลยีดิจิทัลการเล่าเร่ืองผ่านดิจิทัล59 (digital storytelling) ถูกมองว่าเป็นเคร่ืองมือที่ทรงพลังมากยิ่งขึ้นไปอีกในแง่ของ การสร้างความผูกพันข้ามวัฒนธรรมที่มีความยั่งยืน นั่นเป็นเหตุผลหน่ึงท่ี สมาคมเนชั่นแนลจีโอกราฟฟิกร่วมมือกับหน่วยงานกลางของสหรัฐเปิดให้ ทนุ the Fulbright-National Geographic Digital Storytelling Fellowship60 เพอื่ สนบั สนุนชาวอเมริกันออกเดินทางสำ� รวจประเทศตา่ ง ๆ เป็นเวลาหนง่ึ ปี ท้ังน้ี ก�ำหนดเง่อื นไขว่าต้องน�ำเสนอเร่อื งเลา่ โดยใชส้ ือ่ ดจิ ทิ ัลรปู แบบตา่ ง ๆ เชน่ บลอ็ ก ภาพถ่าย วิดีโอหรือโซเชียลมเี ดียเพื่อแบง่ ปันเร่ืองราวทผ่ี ไู้ ด้รบั ทุน ไดเ้ ดินทางไปสำ� รวจ การเลา่ เรอื่ งราว (storytelling)61 จึงเปน็ การแบ่งปนั ความรู้และประสบการณ์ผ่านการบรรยายที่ล�ำดับเหตุการณ์และเกร็ดเล็ก เกรด็ นอ้ ยทสี่ อื่ สารบทเรยี น ไอเดยี แนวคดิ และความสมั พนั ธแ์ บบไมเ่ ปน็ ทางการ การเล่าเร่อื งราวไดถ้ กู นำ� ไปสกู่ ารเชื่อมโยงกบั การเปล่ยี นแปลงทางสงั คม นทิ รรศการภาพถ่าย วดิ ีโอ บล็อก หรือโซเชียลมีเดยี ทำ� หนา้ ทใ่ี นการแบ่งปนั เรื่องราว ความรู้และประสบการณ์ ทีม่ าภาพ : เครอื ขา่ ยฯ 59 สนใจทม่ี า โปรดดู http://e-sato.net/tomomi/pdf/Digital%20Storytelling%20as%20Narrative% 20Pedagogy.pdf 60 https://us.fulbrightonline.org/fulbright-nat-geo-fellowship 61 https://www.researchgate.net/publication/322559294_From_Storytelling_to_Social_Change_ The_Power_of_Story_in_the_Community_Building A5_�����������.indd 130 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทันส่ือ : สรา้ งเมืองดว้ ยมอื ของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities 131 เร่อื งเลา่ -เล่าเรอ่ื งเปลยี่ นเมือง เรื่องเล่าของเมืองช่วยให้ผู้คนปรับปรุงเมืองหรือชุมชนที่พวกเขาอยู่ และชว่ ยแกป้ ญั หาตา่ ง ๆ ไดอ้ ยา่ งไร ? ทเ่ี มอื งอมั สเตอรด์ มั ประเทศเนเธอรแ์ ลนด์ ไดม้ กี ารจดั งานเทศกาลหนงึ่ ทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั เรอื่ งนโี้ ดยตรงภายใตช้ อ่ื วา่ the Urban Stories Festival62 กจิ กรรมจัดข้ึนเป็นเวลาส่วี ันด้วยกัน โดยรวบรวมผู้คน ต่าง ๆ ประกอบด้วยนักเล่าเรื่องท่ีมีช่ือเสียง ส่ือมวลชน และนักท�ำสารคดี กลุ่มคนเหล่านี้ได้มองหาเรื่องราวท่ีมีความส�ำคัญต่อเปล่ียนแปลงในโลกหรือ ในระดับเมอื งและนำ� มาบอกเล่าในรูปแบบที่แตล่ ะคนชื่นชอบ เชน่ หนังสั้น บทความ หรอื สือ่ แบบต่าง ๆ กจิ กรรมผ่านเรอื่ งเลา่ เปดิ พ้นื ที่ให้มกี ารพดู คยุ ถกเถยี งความเปน็ ไปและแสวงหาวธิ กี ารทจ่ี ะนำ� มาสกู่ ารปรบั ปรงุ เปลย่ี นแปลง เมอื งในดขี น้ึ ตวั อยา่ งเชน่ สารคดเี รอ่ื ง the Future of Cities โดย Oscar Boyson เขาเดนิ ทางไปยงั เมอื งตา่ ง ๆ ทม่ี นี วตั กรรมสำ� คญั และบนั ทกึ เรอ่ื งราวนำ� มาสู่ เร่ืองเล่าในรปู แบบภาพยนตรส์ ารคดีความยาว 18 นาที ด้วยความสงสัยวา่ ผคู้ นในพ้ืนที่ตา่ งมอง “อนาคตของเมือง” กนั อยา่ งไรบ้าง ซง่ึ Boyson บอก ว่าเขาได้รับอิทธิพลในการต้ังค�ำถามนี้จากงานของผู้เชี่ยวชาญเรื่องเมือง หลาย ๆ คน เชน่ ญาณ เกลห์ และเจน เจคอบส์ หนง่ึ ในประเดน็ ทเี่ ขานำ� เสนอ คอื สถานการณ์การขาดแคลนนำ้� ซึง่ เปน็ วกิ ฤตในเมอื งดีทรอยส์ เมอื่ ปี 2557 และมกี ารนำ� แอปพลเิ คชน่ั ชอ่ื Cityinsight มาชว่ ยในการตดิ ตามสภาพการใชน้ ำ้� ของผู้คน ท�ำให้ประหยัดน�้ำและประหยัดงบประมาณของรัฐบาลท้องถ่ิน อีกเรื่องหนงึ่ เปน็ การนำ� เสนอตัวอยา่ งในกรุงโซล เกาหลใี ต้ ทเี่ ปลย่ี นไฮเวย์ มาเป็นพ้ืนท่ีสาธารณะเพื่อท�ำให้ผู้คนสะดวกในการเดินทางด้วยเท้าและ เปน็ การประหยดั พลงั งาน Boyson ใชว้ ธิ กี ารรวบรวมขอ้ มลู ดว้ ยการเผยแพร่ วิดีโอที่เช้ือเชิญให้คนท่ัวโลกแนะน�ำโครงการเกี่ยวกับเมืองท่ีน่าสนใจในโลก ไม่ว่าจะเป็นการท�ำแอปพลเิ คช่นั ส่ิงก่อสร้างหรือรูปแบบใด ๆ กต็ ามทเี่ อือ้ ต่อ 62 https://strelkamag.com/en/article/make-the-city-speak-5-cases-of-urban-storytelling A5_�����������.indd 131 3/23/2563 BE 4:35 PM

132 เทา่ ทันส่อื : สรา้ งเมืองด้วยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities การดำ� รงชวี ติ หรอื การเดนิ ทางของคนในเมอื งนนั้ ๆ ผลปรากฏวา่ มคี นตอบรบั และเชือ้ เชญิ ให้เขาไปบนั ทกึ เรื่องราวมากถึง 75 ประเทศทั่วโลก เขาเลอื ก เดนิ ทางไปรบั ฟงั เรอื่ งราวต่าง ๆ ในบางเมอื ง บันทึกสารคดีของเขาท�ำให้ เหน็ วา่ ผคู้ นไดร้ บั รวู้ า่ มแี นวคดิ ทร่ี ว่ มกนั สรา้ งสรรคใ์ หเ้ มอื งดขี น้ึ ดว้ ยวธิ ตี า่ ง ๆ กนั และตา่ งไดเ้ รยี นรวู้ ธิ กี ารดี ๆ ทเี่ รานา่ จะนำ� ไปใชช้ มุ ชนของเรา สารคดขี องเขา ช่วยผู้ชมให้ตั้งค�ำถามว่าเราจะสามารถลงมือเพ่ือสร้างความเปล่ียนแปลง กับชุมชนหรอื เมอื งของเราได้อย่างไรบา้ ง สารคดสี นั้ หกตอน อกี เรอื่ งหนงึ่ ชอ่ื “Schuldig63” นำ� เสนอบทสมั ภาษณ์ ตวั ละครหกคนทอี่ าศยั ทางตอนเหนอื ของอมั สเตอรด์ มั ซง่ึ ชมุ ชนดงั กลา่ วไมม่ ี ความสุข เนอ่ื งจากพลเมอื งสว่ นใหญม่ ีหนี้สินจ�ำนวนมาก สารคดเี ผยให้เห็น ถึงความยากล�ำบากในการเผชิญภาวะหนสี้ นิ รุงรัง รวมทงั้ เสนอแนะว่ารฐั บาล สามารถช่วยเหลอื และควรจะแก้ปัญหานยี้ งั ไงบ้าง เนื้อหาทีเ่ ล่าในสารคดี เผยใหเ้ หน็ วา่ เมอื่ ชาวบา้ นไมไ่ ดจ้ า่ ยคา่ เชา่ พวกเขาตอ้ งเจอกบั การไปเยยี่ มเยยี น ของบริษทั อสงั หาริมทรัพยอ์ ย่างไรบา้ ง ตลอดจนเผยให้เหน็ การทำ� งานของ ระบบการจัดการหนี้สินท่ีควรมีการปรับปรุงแก้ไขเพื่อช่วยชาวบ้านในชุมชน เพราะการได้รับแรงกดดันในเร่ืองสถานการณ์การเงิน ส่งผลต่อเร่ืองอ่ืน ๆ เช่น การหางานทำ� การดแู ลลูก หรอื เรอ่ื งการศึกษา นอกจากนี้ ยังมีการน�ำเสนอเร่ืองราวทน่ี ่าสนใจอน่ื ๆ ในประเดน็ ที่ เกยี่ วกบั เมอื งตา่ ง ๆ ในโลก เชน่ การใชแ้ พลต็ ฟอรม์ ทางสงั คม64 เพอ่ื แลกเปลย่ี น ขอ้ มลู ของผอู้ าศัยในสลมั 32 ประเทศในทวปี แอฟริกา เอเชยี ละตนิ อเมรกิ า บนเว็บไซต์เครือข่าย มีส่วนในการช่วยเหลือชาวสลัมในการปรบั ปรงุ ทพ่ี ัก อาศยั และสถานการณ์ชีวิตดา้ นอื่น ๆ บรรดาข้อมลู ได้รบั การจดั การนำ� เสนอ เพือ่ การสื่อสารในรูปแบบของอนิ โฟกราฟกิ แผนท่ี ไดอะแกรม เพ่ือใหผ้ ูค้ น 63 เป็นภาษาดัชท์ ในภาษาอังกฤษ ใช้ค�ำวา่ Guilty 64 http://knowyourcity.info/who-is-sdi/about-us/ A5_�����������.indd 132 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทันสือ่ : สร้างเมอื งดว้ ยมอื ของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 133 ท่ีสนใจได้เรียนรู้ความเคลื่อนไหวและสถานการณ์ในปัจจุบันของเครือข่าย ชาวสลัม ซึ่งสิ่งส�ำคัญท่ีสุดของโครงการคือการแบ่งปันข้อมูลเก่ียวสลัม เพอื่ พลเมืองท่ีเสนอวา่ ปัญหาทพ่ี วกเขาเผชญิ คอื อะไร และพวกเขาสามารถ หรอื ลงมือท�ำอะไรปัญหาเหล่านน้ั ไดบ้ ้าง เนื้อหาที่ปรากฏในเวบ็ ไซตจ์ ึงเปน็ ขอ้ มูลของชุมชนคนจน ข่าวสารท่สี ำ� คญั เรอื่ งราวเก่ียวกับความท้าทายของ ผู้คนใน 32 ประเทศท่ีเผชิญเพื่อแก้ไขปัญหาในบ้านและเมืองท่ีพวกเขา อาศัยอยู่ เชน่ เรื่องราวการปรบั ปรงุ ที่พักของกลุม่ หญิงชาวอนิ เดยี ท่อี าศัยอยู่ บนทางเทา้ 65 เรอื่ งราวของพวกเธอนำ� เสนอวธิ กี ารและเครอ่ื งมอื ซง่ึ เปน็ บทเรยี น ทช่ี ุมชนต่างแดนอ่ืน ๆ อาจสามารถนำ� ไปประยุกต์ใชไ้ ด้ การรวบรวมข้อมลู นับเป็นหัวใจส�ำคัญของโครงการน้ี ซงึ่ เร่มิ ตน้ ด้วยการสอบถามแตล่ ะหลงั คา ในชมุ ชนดว้ ยคำ� ถามพน้ื ฐานความจำ� เปน็ ในชวี ติ ไดแ้ ก่ คณุ มหี อ้ งนำ้� ใชห้ รอื ไม่ กระบวนการเกบ็ ขอ้ มลู ดว้ ยมอื จากหลงั คา สชู่ มุ ชนในเมอื งหนงึ่ ๆ ขยายไปยงั กวา่ 30 ประเทศทว่ั โลกเมอื่ นำ� ขอ้ มลู เหลา่ นผี้ า่ นเทคโนโลยี พวกเขาสามารถ ใช้คำ� ตอบท่เี ก็บมาจากแต่ละครวั เรอื นมาทำ� ภาพแผนท่ี (visual map) เพอ่ื แสดงใหเ้ หน็ สภาพของสลมั เหลา่ น้ี ขอ้ มลู เหลา่ นจ้ี ะถกู นำ� เสนอใหก้ บั สอ่ื มวลชน และผู้ก�ำหนดนโยบายเพ่ือบอกพวกเขาว่าน่ีคือสถานการณ์ชีวิตที่พวกเขา เผชญิ อยแู่ ละคณุ สามารถจะใหค้ วามชว่ ยเหลอื ไดอ้ ยา่ งไร เหลา่ นคี้ อื ตวั อยา่ ง ของการใช้พลังข้อมูลและเรื่องเล่าเพื่อท�ำให้การส่ือสารมีความชัดเจนและ เข้าถึงผู้คนมากยิ่งขน้ึ Future Cities66 เปน็ อีกหนง่ึ ตวั อยา่ งทอี่ ยู่ภายใตช้ ือ่ Transmedia Project ทนี่ ำ� เสนอพนื้ ทเ่ี มอื งนา่ สนใจในโลกหา้ แหง่ ดว้ ยกนั ผจู้ ดั ทำ� โครงการนี้ ไดแ้ ก่ ผสู้ อ่ื ขา่ วชอ่ื Stephanie Bakker และชา่ งภาพนาม Yvonne Brandwijk 65 สนใจดูเพมิ่ เตมิ http://knowyourcity.info/wp-content/uploads/2016/04/Environment-and-Ur- banization-2016-Patel-223-40-1.pdf 66 http://www.futurecities.nl/en/ A5_�����������.indd 133 3/23/2563 BE 4:35 PM

134 เทา่ ทันสือ่ : สรา้ งเมืองดว้ ยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities ทง้ั คู่มองว่าในศตวรรษท่ี 21 เป็นช่วงเวลาทเ่ี ราจะไดเ้ ห็นวา่ ประชากรกว่า ครึง่ โลกอาศยั ในเมือง ในแตล่ ะวนั มีคนจำ� นวน 2 แสนคนกลายมาเปน็ คน ในเมือง ตกปลี ะ 70 ล้านคน ในอกี 30 ปีขา้ งหน้าคอื ราวปี 2593 ในโลกของ เราจะมคี นอยูอ่ าศัยในสภาพแวดลอ้ มแบบเมืองมากกวา่ รอ้ ยละ 70 ค�ำถาม ที่ท้ังคู่สนใจคือว่าแล้วในอนาคตอันไม่ไกลนักนี้ เมืองอะไรจะเป็นเมืองที่ รงุ่ เรอื งมาแรง และดกี วา่ เมกกะซติ ใ้ี นปจั จบุ นั ทง้ั ในแงข่ องการเตบิ โต นวตั กรรม และความสรา้ งสรรค์คำ� ตอบห้าเมืองจากทวปี อเมริกาใต้ส่ทู วีปแอฟรกิ าและ ทวปี เอเชยี ทเ่ี ขาใหค้ วามสนใจไดแ้ ก่ เมอื งคนิ ชาซา (Kinshasa) ในประเทศคองโก หรือปารสี แห่งแอฟริกาในอีกหา้ ปขี ้างหนา้ เมอื งลมิ า(Lima)ประเทศเปรูหรอื เมืองแห่งศาสตร์การปรงุ อาหารในอนาคตอันใกล้ เมืองย่างกุ้ง (Yangon) ประเทศพมา่ เมอื งเมเดยนิ (Medellin) ประเทศโคลอมเบยี เมอื งอาดดสิ อาบาบา (Addis Ababa) ประเทศเอธิโอเปีย ผ้เู ล่าเร่อื งสองคนใช้เกณฑ์ในการเลอื ก เมืองท้ังห้า นอกเหนือจากการใช้ข้อมูลทางสถิติในเรื่องแนวโน้มประชากร และศักยภาพทางเศรษฐกจิ แต่การเสาะแสวงหาขอ้ มูลเพ่ือท�ำความเข้าใจ ผ้คู นเหล่านไี้ ม่ได้หยดุ อยูเ่ พยี งแค่ค�ำตอบในเรื่องการเติบโตเทา่ นน้ั พวกเขา สนใจส่งิ ทีอ่ ยู่เบือ้ งหลงั ดว้ ยค�ำถามที่ลกึ ซงึ้ กวา่ นั้น เชน่ เกิดอะไรขน้ึ ภายหลัง จากทผ่ี คู้ นในเมอื งเหลา่ นไ้ี ดร้ อดพน้ จากการครอบงำ� ของตะวนั ตก ความรนุ แรง และเงอื้ มมอื ของเผดจ็ การ ? เรอ่ื งราวอะไรบา้ งทถ่ี กู เปดิ เผย ? ใครเปน็ ผขู้ บั เคลอื่ น หลกั ในชว่ งเปลยี่ นผา่ น ? ชวี ติ ความเปน็ อยขู่ องผคู้ นและความใฝฝ่ นั ของพวกเขา คอื อะไร ? แนน่ อนวา่ การกลายเปน็ เมอื งยอ่ มไมไ่ ดม้ แี ตเ่ รอื่ งบวก ๆ แตท่ มี งาน ผเู้ ลา่ เรอื่ งราวในโครงการนี้ ไดใ้ หค้ วามสนใจในการนำ� เสนอเรอ่ื งราวและภาพ ตา่ ง ๆ ทเี่ ปน็ ความทะเยอทะยานและความกา้ วหนา้ ทป่ี รากฏในเมอื ง บนฐาน ของความเป็นจริงด้วยการบันทึกและน�ำเสนอพัฒนาการท่ีเกิดข้ึนและ ความเคลื่อนไหวของชีวิตผู้คนในเมืองเพ่ือส่ือให้เห็นถึงความหวัง ความรู้ ตลอดจนพลงั งานของวนั พรงุ่ นี้ในเมอื งระดับโลกเหลา่ นี้ A5_�����������.indd 134 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทนั สอื่ : สร้างเมืองดว้ ยมือของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities 135 ภาพยนตร์ มีส่วนอย่างสำ� คัญในการเปดิ มุมมองใหผ้ ู้ชมเกิดคำ� ถาม ทน่ี า่ สนใจมากมาย ท่มี าภาพ : เครอื ขา่ ยฯ จดุ ท่ีนา่ สนใจส�ำหรบั โครงการ Future Cities คือส่ิงท่ีท้งั สองลงมือ ทำ� เปน็ การเลา่ เรอ่ื งราว (storytelling) ดว้ ยการผสมผสานศาสตรต์ า่ ง ๆ ลงบน แพลตฟอร์มหนึ่งและสร้างสรรค์มมุ มองใหมท่ ม่ี ตี อ่ เมอื งต่าง ๆ แตล่ ะเมอื งท่ี พวกเขาคดั สรรมาเปน็ เมืองท่กี �ำลังพัฒนา หรือไมก่ ็เปน็ เมอื งที่มีแตด่ า้ นลบ แตท่ ้ังสองกลบั ต้องการนำ� เสนอดา้ นอ่ืน ๆ ของเมอื ง การน�ำเสนอเช่นน้เี อง เป็นการเปิดให้เกิดการถกเถียงอย่างกว้างขวางโดยเฉพาะกลุ่มผู้รับสารท่ีมี ภมู หิ ลังที่จ�ำกัดมากเกยี่ วกับสังคมละตนิ อเมรกิ า การเปดิ มมุ มองใหมเ่ ช่นนี้ สง่ ผลใหผ้ ูช้ มเกิดค�ำถามทน่ี า่ สนใจมากมาย เช่น เรามองเมืองท่ีเราอยู่ยังไง ผคู้ นในเมอื งเหลา่ นน้ั เขาคดิ ยงั ไงกนั ตวั เรารสู้ กึ ยงั ไงกบั เมอื งทเ่ี รากำ� ลงั อาศยั อยู่ มีความรู้สึกเป็นเจ้าของบา้ นเกิดตวั เองไหม เรื่องเล่า และการเลา่ เรื่อง เพื่อร่วมสรา้ งเมอื งของทกุ คน ภายใตโ้ ครงการ MIDL for Inclusive Cities 2019 ประกอบดว้ ย โครงการยอ่ ยซงึ่ เกดิ ขน้ึ 15 แหง่ ทว่ั ทกุ ภมู ภิ าคของประเทศไทย ไดแ้ ก่ ภาคเหนอื A5_�����������.indd 135 3/23/2563 BE 4:35 PM

136 เท่าทันสื่อ : สรา้ งเมอื งด้วยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities ตอนบน ตอนล่าง ภาคกลาง ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื และภาคใต้ รวมท้ัง กรงุ เทพมหานคร การเลา่ เรอ่ื งของแตล่ ะโครงการไดม้ กี ารนำ� เสนอในรปู แบบ ทีห่ ลากหลาย ได้แก่ นิทรรศการภาพถ่าย การแสดงละคร การจัดท�ำคลปิ วดิ โี อ การแสดงดนตรี ฯลฯ การเลา่ เรอ่ื งในรปู แบบตา่ ง ๆ กนั ทไ่ี ดม้ กี ารนำ� เสนอ ในงาน MIDL ทตี่ ลาดพลู กรงุ เทพมหานคร ในชว่ งเดอื นพฤศจกิ ายน ปี 2562 นับเป็นวิธีการหนึ่งที่ท�ำให้ผู้มีส่วนเก่ียวข้องได้เห็นการให้ความหมายของ Inclusive Cities ซงึ่ มรี ายละเอยี ดทสี่ ะทอ้ นสถานการณท์ ชี่ มุ ชนกำ� ลงั เผชญิ อยู่ ความฝัน และแรงปรารถนาในการมีส่วนร่วมและก�ำหนดชะตากรรมของ พลเมอื งตอ่ ชมุ ชนตลอดจนความเปลยี่ นแปลงแตกต่างกนั ไป เยาวชนจากภูมิภาคตา่ ง ๆ มาน�ำเสนอเรื่องเลา่ จากชุมชนท่ีพวกเขาอาศัยอยู่ ณ ตลาดพลู กรงุ เทพฯ วนั ที่ 16-17 พฤศจิกายน 2562 ทีม่ าภาพ : สสย. เรื่องเล่าเกย่ี วกับเสน้ ทางสร้างเมืองของทุกคน ทำ� ใหเ้ ราเหน็ ชพี จร และความเปลีย่ นแปลงท่ีก�ำลงั เกดิ ข้ึนของเมอื งแตล่ ะแหง่ หากแบง่ กจิ กรรม ตามแตล่ ะภูมิภาคอาจจดั แบ่งออกไดเ้ ป็นสามกลมุ่ กลมุ่ แรก เป็นชุมชนใน ภาคใต้ ประกอบด้วย “หาดใหญ่ส�ำหรับทุกคน เมืองรุ่นใหญ่ใจกว้าง”, “เล่าเร่อื งวิทย์ ชดิ ยา่ นเมืองเก่าสงขลา”, “Kota Kita เมืองของเรา ผู้คนที่ A5_�����������.indd 136 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทันส่ือ : สร้างเมอื งด้วยมอื ของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 137 เล่าเร่ืองวทิ ย์ ชิดยา่ นเมอื งสงขลา นำ� เสนอในรปู แบบนิทรรศการ สตรที อารต์ ในมุมวทิ ยาศาสตร์ ทม่ี าภาพ : เครือขา่ ยฯ หลากหลาย” และ “สือ่ สารสรา้ งสรรค์ เพอ่ื พลัง ‘พลเมือง’ ขยับ (นคร) สกล ภาคสอง” กลมุ่ สอง เปน็ ชุมชนในภาคเหนือ ประกอบดว้ ย “มองเมืองใหม่ ผ่านเส้นสาย...ลายผา้ ภมู ิปัญญาปกาเกอะญอ”, ศิลปะเคลอื่ นเมือง พื้นที่ สรา้ งสขุ วงั ยางอารต์ คอมมนู ติ ,ี้ เมอื งเกษตรมสี ขุ ณ บา้ นปา่ เหยี ง จงั หวดั นา่ น, เมืองฮว่ มใจ๋ เชยี งราย, เสยี งสาละวิน เมืองสรา้ งสขุ บนวิถคี นลุ่มน้ำ� สาละวนิ จังหวดั แมฮ่ อ่ งสอน กล่มุ สาม เปน็ ชมุ ชนในภาคกลาง ประกอบด้วย Urban Jam นางเล้งิ , ร่วมคิด ร่วมออกแบบ รว่ มสรา้ ง รว่ มพัฒนาเมอื ง, Saturday School X MIDL Youth Camp the Series : the Inclusive Cities 2019 , รถไฟ-รถใคร, บางมดคอมมนู ติ คี้ รเี อทฟี ไดอะลอ็ ค และเยาวชนพลกิ การพกิ าร เส้นทางการสร้างเมืองของทุกคนในแต่ละกิจกรรม เกิดข้ึนจาก การรวบรวมเรื่องเล่าของกลุ่มคนหลากหลายในพื้นที่ท่ีแตกต่างกัน ซึ่งช่วย ทำ� ใหเ้ ราทกุ คนไดร้ บั รคู้ วามเปลย่ี นแปลงทกี่ ำ� ลงั เกดิ ขน้ึ กบั ชมุ ชนเมอื งตลอดจน มุมมองของพวกเขาและข้อเสนอแนะอย่างสร้างสรรค์ซึ่งสามารถน�ำมาใช้ พจิ ารณาเพอ่ื กำ� หนดความเปน็ ไปของเมอื งในแบบทพี่ วกเขาตอ้ งการได้ ตอ่ ไปนี้ เปน็ ตัวอย่างบางสว่ นทสี่ ะท้อนจากเร่ืองเล่าท่ีเก็บรวบรวมมาน�ำเสนอ A5_�����������.indd 137 3/23/2563 BE 4:35 PM

138 เทา่ ทันส่อื : สรา้ งเมืองดว้ ยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities ไม่ใช่มัวแต่สมารท์ ซิตี้ ตอ้ งมีพน้ื ทีใ่ หผ้ ู้สูงอายุ ทา่ มกลางการพฒั นาเมอื งหาดใหญ่ให้เปน็ สมารท์ ซติ ้ี เราค�ำนงึ ถึง ผสู้ งู อายใุ นสงั คมเมอื งทก่ี ำ� ลงั เพม่ิ จำ� นวนมากขน้ึ เรอ่ื ย ๆ ใหเ้ ขา้ มามสี ว่ นรว่ ม ในการก�ำหนดชวี ติ และชะตากรรมของเมืองทกี่ ำ� ลังเปลย่ี นแปลงนีอ้ ย่างไร ? โตมร อภิวันทนากร ผ้รู ิเร่ิมกจิ กรรม “หาดใหญส่ �ำหรบั ทุกคน เมืองรุน่ ใหญ่ ใจกว้าง” ไดท้ ำ� ความเขา้ ใจความคิด ขอ้ จ�ำกัด ความกลัว ตลอดจนความฝนั ผา่ นเรอื่ งเลา่ ของกลมุ่ ผสู้ ูงอายุในพน้ื ทเี่ มืองหาดใหญ่ เร่อื งเล่าต่าง ๆ ทำ� ให้ เห็นว่าการสร้างเมืองที่ค�ำนึงถึงผู้สูงอายุมีองค์ประกอบอย่างน้อย 6 เรื่อง ทีค่ วรค�ำนงึ ถงึ ได้แก่ 1) การจัดพน้ื ทท่ี ีเ่ ปดิ ให้ผ้สู ูงอายุได้เรียนรทู้ ักษะทาง สังคมตา่ ง ๆ และขณะเดยี วกันได้แสดงศกั ยภาพ พื้นที่ดังกล่าวถกู ตง้ั ชือ่ ว่า ‘Play เก๋า’ โดยเลียนแบบมาจากคำ� ว่า Playground ซึ่งเป็นพ้ืนท่สี ำ� คญั ของ เด็กและเยาวชน ส�ำหรับกลุ่มผู้สูงอายุในเมืองควรมีพ้ืนที่เรียนรู้และแสดง ศกั ยภาพเชน่ เดยี วกนั 2) Grab เกา๋ สทิ ธใิ นการเขา้ ถงึ การเดนิ ทางทป่ี ลอดภยั การเดนิ ทางดว้ ย Grab ทเี่ กดิ ขน้ึ ในเมอื งใหญห่ ลายแหง่ ชว่ ยเพม่ิ ชอ่ งทางสะดวก ในการคมนาคมมากข้นึ แต่ส�ำหรับผ้สู ูงอายุในเมือง ยงั ต้องการการโดยสาร ไปกบั คนขับท่ีสามารถไว้วางใจได้ ตลอดจนเขา้ ใจขอ้ จำ� กัดของผโู้ ดยสาร ในกลุ่มผู้สูงอายุท่ีอาจมีความต้องการพิเศษเฉพาะแตกต่างจากผู้โดยสาร ทว่ั ไปดว้ ย 3) เกา๋ อาสา โอกาสในการแสดงศกั ยภาพผสู้ งู อายจุ ำ� นวนไมน่ อ้ ย ท่ยี ังเปี่ยมด้วยความรู้ความสามารถเปน็ เร่ืองท่คี วรไดร้ บั การตระหนัก จงึ มี ข้อเสนอที่ควรมีการจัดระบบท่ีเอ้ือให้ผู้สูงอายุได้ใช้ความสามารถของตนได้ 4) Safe ฟู้ด Good เก๋า การเข้าถึงแหล่งอาหารท่ปี ลอดภยั ส�ำหรับผสู้ ูงอายุ การน�ำเสนอแหล่งอาหารและขอ้ มลู ทีป่ ลอดภยั ผา่ นช่องทางส่อื สารใหม่ ๆ เช่น ไลน์ หรือโซเชยี ลมเี ดียอนื่ ๆ นบั เป็นรปู แบบที่สามารถน�ำมาใชเ้ พ่ือให้ ผสู้ งู อายสุ ามารถเขา้ ถงึ ขอ้ มลู ขา่ วสารทเ่ี ปน็ ประโยชนต์ อ่ โภชนาการและสขุ ภาพ A5_�����������.indd 138 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทันสื่อ : สรา้ งเมอื งดว้ ยมือของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities 139 5) เกา๋ ไอที สวสั ดวี นั จนั ทร์ เปน็ การเขา้ ถงึ แหลง่ ขอ้ มลู ดา้ นไอทแี ละการเทา่ ทนั ส่อื ดิจทิ ัล เพือ่ เปดิ ใหผ้ ู้สูงอายไุ ด้พัฒนาและเรียนร้ทู ำ� ความเข้าใจเทคโนโลยี ทมี่ ีประโยชนก์ ับชวี ติ ประจำ� วนั 6) เก๋า Good Place เกี่ยวข้องกับการเขา้ ถงึ สทิ ธทิ จ่ี ะไดร้ บั การดแู ลในชว่ งวาระสดุ ทา้ ยทท่ี กุ โรงพยาบาลควรจดั ใหม้ บี รกิ าร ทเ่ี ป็นมติ รและค�ำนึงถึงมิติดา้ นจิตวญิ ญาณของผ้สู งู อายุ ขณะทเ่ี รากำ� ลงั มงุ่ ความสนใจทกี่ ารสรา้ งสมารท์ ซติ ขี้ องเมอื งหาดใหญ่ และหลายเมืองใหญ่ในประเทศไทยตามนโยบายไทยแลนด์ 4.0 เร่ืองเลา่ ของ ผสู้ งู อายใุ นเมอื งหาดใหญ่ ทำ� ใหเ้ ราเหน็ ไดฉ้ กุ คดิ และตระหนกั ถงึ ความเปลย่ี นแปลง ของพลเมอื งอกี กลุ่มหนง่ึ ซ่ึงพวกเขาต่างมขี ้อเสนอที่สรา้ งสรรค์ในการสร้าง เมอื งของทกุ คนด้วยเช่นกัน เสยี งสาละวิน เร่ืองเลา่ ผ่านบทเพลง ประเทศไทย ไมไ่ ด้มีแคก่ รงุ เทพ พัทยา เชยี งใหม่ หาดใหญ่ ภเู กต็ ท่ีเรามุ่งพัฒนาให้เป็นเมืองอัจฉริยะหรือเป็นหมุดหมายของนักท่องเท่ียว ทั่วโลกเท่านั้น หากแต่เรายังมีเมืองและผู้คนตามริมหมู่บ้านชายแดนไทย กบั ประเทศเพอื่ นบา้ น “เสยี งสาละวนิ เมอื งสรา้ งสขุ บนวถิ คี นลมุ่ นำ�้ สาละวนิ ” เป็นหน่ึงในโครงการย่อย ท่ีได้ฟังเสียงเรื่องเล่าของเยาวชนในโรงเรียนริม ชายแดนสองแห่ง ได้แก่ โรงเรียนบ้านท่าตาฝั่งและโรงเรียนบ้านสบเมย จงั หวัดแมฮ่ ่องสอน ครใู นชุมชนชักชวนกลมุ่ เยาวชนสำ� รวจสภาพแวดลอ้ ม ในชมุ ชน เปดิ พนื้ ทใ่ี หเ้ ยาวชนไดค้ ยุ กบั ผใู้ หญ่ และเชอ้ื เชญิ พวกเขาเขา้ มาเยอื น มหานครกรงุ เทพ เพ่ือเล่าเร่อื งราวของสาละวินให้กบั ผคู้ นในเมอื งหลวงและ เมืองอื่น ๆ ของประเทศนี้ไดร้ ับฟงั เยาวชนจากกลมุ่ ชาตพิ นั ธก์ุ ะเหรย่ี งเรม่ิ ตน้ เลา่ วา่ สาละวนิ ทคี่ นสว่ นใหญ่ รู้จักอาจเปน็ สายน้�ำทีไ่ หลแรง อันตราย มคี วามโหดร้าย ปา่ เถอ่ื น มีการค้า A5_�����������.indd 139 3/23/2563 BE 4:35 PM

140 เท่าทันส่ือ : สร้างเมอื งด้วยมือของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities ของเถอื่ น มีการสรู้ บของชนกลมุ่ น้อย มไี ม้สกั แร่ธาตอุ ันมีค่า แต่สาละวนิ ที่ พวกเขาใชช้ วี ติ อยจู่ รงิ นนั้ ยงั มแี งม่ มุ อน่ื ๆ อกี มาก เชน่ วถิ ชี วี ติ ระบบนเิ วศน์ ทีห่ ลากหลาย วฒั นธรรมของกลมุ่ ชาตพิ ันธ์ุกะเหรี่ยง มบี อ่ มรกตท่ีสวยงาม และมแี มลงแสนสวยเฉพาะถนิ่ ชนดิ หนงึ่ ทช่ี อื่ วา่ “จงิ้ หรดี สาละวนิ ” ดว้ ยเหตนุ ี้ เยาวชนกลมุ่ นจี้ งึ อยากรว่ มนยิ ามความหมายของเมอื งทนี่ บั รวมทกุ คนวา่ เปน็ ‘ชมุ ชนทอ่ี ยู่รวมกนั อยา่ งมคี วามสุข มคี วามหลากหลายของวัฒนธรรมและ ทรัพยากรธรรมชาตสิ ่ิงแวดลอ้ ม’ เรอ่ื งราวจากมมุ ของเยาวชนชว่ ยทำ� ใหผ้ ใู้ หญห่ ยดุ คดิ ตามจนิ ตนาการ ของตวั และหนั มาตง้ั ใจฟงั เสยี งทเ่ี ราอาจไมเ่ คยไดย้ นิ รวมทงั้ ขยบั มาใชใ้ จฟงั เรือ่ งราวของพวกเขาท่นี ำ� เสนอผา่ นบทเพลงสน้ั ๆ เน้อื เพลงมอี ยูว่ ่า ..จากเทอื กเขาย่ิงใหญ่หมิ าลัย กห็ ลงั่ ไหลลงเป็นสายธาร จากธเิ บต เข้าสรู่ ัฐฉานผา่ นชายแดนไทยเมอื งแม่สะเรยี ง สาละวินเป็นพี่แมน่ ำ้� โง ไหล หล่อเลี้ยงอุษาคเนย์ผา่ นชาตพิ ันธก์ุ ่อนลงสูท่ ะเล ฝ่ังอนั ดามันและอ่าวไทย สาละวนิ สายนำ�้ แหง่ ชวี ติ สาละวนิ สายธารนำ้� ใจ แตผ่ คู้ นทำ� ไมยงั คอยทำ� รา้ ย สตั วป์ ่าพน่ ใบฉกี ไหลลงสาละวิน...67 น�ำเสนอเรอ่ื งราวผ่านการละเล่นและบทเพลงของเยาวชนลมุ่ น�้ำสาละวิน ที่มาภาพ : สสย. 67 เพลงสาละวิน สายน�ำ้ แห่งชวี ิต คำ� ร้อง/ทำ� นอง สทุ ัศน์ นุชประโคน A5_�����������.indd 140 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทันสอ่ื : สรา้ งเมืองดว้ ยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 141 ละครสนั้ จาก (นคร) สกล ละครสนั้ การสือ่ สารในอกี รปู แบบหนง่ึ ทเี่ ลา่ เรอ่ื งราวผลกระทบจากการพัฒนา ทไ่ี มค่ ำ� นึงถงึ การมีส่วนรว่ มและการตดั สินใจของคนทอ้ งถ่นิ ทมี่ าภาพ : สสย. ละครสน้ั ทีใ่ ช้ตวั แสดงหกคน เพ่อื บอกเล่าถงึ ชุมชนเล็ก ๆ แห่งหน่ึง ในอ�ำเภอวานรนวิ าส จงั หวดั สกลนคร ภาคตะวันออกเฉียงเหนอื ของประเทศ ที่เผชิญชะตากรรมกับทิศทางการพัฒนาท่ีมุ่งเน้นการใช้ทรัพยากรธรรมชาติ และสงิ่ แวดลอ้ มในพนื้ ที่อย่างเข้มข้นและไม่มีพ้นื ที่ใหก้ ับความเห็นต่าง ไมว่ า่ จะเป็นกจิ การโรงงานน�ำ้ ตาล โรงไฟฟ้าชวี มวล การสำ� รวจเพือ่ ขุดแรโ่ พแทส การนำ� เสนอเร่อื งเลา่ ของชุมชนดำ� เนินผา่ นตวั ละครต่าง ๆ ใช้วธิ กี ารสอื่ สาร ดว้ ยการพดู และการเคลอื่ นไหวรา่ งกาย ตวั ละครหนงึ่ ทำ� หนา้ ทตี่ วั แทนของรฐั อา่ นกฎกติกาใหผ้ ูช้ มไดร้ ับรู้วา่ ประเทศของเรามีกฎหมายแร่ กฎหมายปา่ ไม้ ทถี่ กู ก�ำหนดว่ารัฐเปน็ เจ้าของทรัพยากร ตัวละครอีกตัวหนึ่งอธิบายให้เหน็ ผลกระทบท่เี กดิ ขน้ึ ต่อวถิ ชี ีวิตและระบบนเิ วศน์ทั้งน้ำ� ปา่ ไมแ้ ละมลพษิ ทาง อากาศ ชาวบ้านรวมตวั เพื่อปกป้องสิทธิทำ� ให้เกดิ การฟ้องร้องกบั ชาวบ้าน ในข้อหาขม่ ขืนใจและมกี ารเรยี กร้องคา่ เสียหาย แต่การฟอ้ งร้องไมไ่ ดท้ ำ� ให้ A5_�����������.indd 141 3/23/2563 BE 4:35 PM

142 เทา่ ทันส่อื : สร้างเมืองดว้ ยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities ชาวบา้ นหยดุ การต่อสเู้ รยี กรอ้ งสทิ ธิ แม้เรือ่ งจะเงยี บ แต่ก็ไม่ทำ� ใหช้ าวบา้ น ยอมแพ้ กลับรณรงคเ์ พอ่ื ให้สาธารณะไดร้ บั รู้ถงึ ผลกระทบวา่ หากยงั ปลอ่ ย ให้มีการด�ำเนินการต่อไปจะเกิดความเสียหายต่อระบบนิเวศน์และชุมชน อยา่ งไร อกี ท้งั ยงั มีการทำ� งานวจิ ัยเพ่ือชใ้ี หเ้ หน็ ความสมบรู ณ์ของพ้ืนทม่ี า รองรบั การรณรงค์ ทา่ มกลางการเรยี กรอ้ งของชาวบา้ น ยงั ไมไ่ ดร้ บั การตอบรบั เพอ่ื แกป้ ัญหาจากหนว่ ยงานของรัฐ หรือ ผ้ปู ระกอบการแตอ่ ย่างใด ตัวละคร ไดร้ ว่ มกนั ตง้ั คำ� ถามกบั ผชู้ มคดิ วา่ การตอ่ สขู้ องชาวบา้ นกลมุ่ เลก็ ๆ จะสามารถ สู้กับนายทุนไดอ้ กี นานแคไ่ หน ??? ละครส้นั ๆ ท่ีใช้เวลาเพยี งไมก่ ี่นาที จากกจิ กรรม “ส่ือสารสรา้ งสรรค์ เพอื่ พลัง ‘พลเมอื ง’ ขยบั (นคร) สกล ภาคสอง” สามารถท�ำหนา้ ที่สอื่ สาร เรื่องเลา่ จากชุมชนอกี แหง่ หนงึ่ ของประเทศไทยท่กี �ำลงั เผชิญชะตากรรม จาก นโยบายการพฒั นาของรฐั ทอี่ นญุ าตใหภ้ าคเอกชนจากจนี ไดร้ บั อาชญาบตั ร ในการส�ำรวจแร่ อีกท้ังยังได้อนุมัติส่งเสริมการลงทุนจากคณะกรรมการ การสง่ เสรมิ การลงทุนอกี ดว้ ย68 Dan Fagin ศาสตราจารยด์ า้ นวารสารศาสตรแ์ หง่ มหาวทิ ยาลยั นวิ ยอรก์ และผเู้ ขยี นหนงั สอื ทสี่ บื คน้ ประเดน็ เรอ่ื งสง่ิ แวดลอ้ มและไดร้ บั รางวลั พลู ติ เซอร์ ประจำ� ปี 2014 ใหค้ วามเห็นว่า69 บรรดาข้อมูลหรือข่าวสารไม่สามารถสรา้ ง ความจดจำ� หรอื สะเทอื นใจตอ่ อารมณค์ วามรสู้ กึ ของผคู้ นได้ หากเราตอ้ งการ ใหส้ งิ่ เหลา่ นเี้ ขา้ ถงึ จติ ใจผคู้ น เนอื้ หาทน่ี ำ� เสนอจำ� เปน็ ตอ้ งปรากฏในรปู แบบ ของเรอ่ื งเลา่ หรอื เรอ่ื งราว (story) หรอื การเลา่ เรอื่ ง (narrative) ทม่ี คี าแรคเตอร์ มีความเรา้ ใจ (drama) และมีเหตุการณ์ทเ่ี ชอ่ื มโยงกับผคู้ น องคป์ ระกอบ ของเรื่องเล่าแบบนี้จึงสามารถเขา้ ถึงผคู้ นได้ 68 https://www.citizenthaipbs.net/node/5093 69 https://www.climateforesight.eu/future-hearth/storytelling-is-part-of-the-solution-to-the- climate-dilemma/ A5_�����������.indd 142 3/23/2563 BE 4:35 PM

เทา่ ทันส่อื : สร้างเมอื งด้วยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 143 เรือ่ งเลา่ ที่น�ำเสนอผ่านภาพถา่ ย ตวั หนังสือ คลิปวิดโี อ บทเพลง งานศลิ ปะหรือการแสดงในรูปแบบต่าง ๆ ล้วนเปน็ วิธีการท่พี ลเมอื งสามารถ น�ำมาใช้ถ่ายทอดข้อมูลข่าวสารและอารมณ์ความรู้สึกตลอดจนต้ังค�ำถาม กบั สาธารณะและผทู้ เี่ กี่ยวขอ้ งถงึ ความเปน็ ไปท่ีก�ำลงั เกดิ ขน้ึ กบั ชมุ ชน หรือ อย่างน้อยเพ่ือบอกเล่าถึงความปรารถนาท่ีต้องการจะมีชีวิตอยู่ในเมืองหรือ ชุมชนนน้ั ๆ อยา่ งมมี าตรฐาน ไดร้ บั การยอมรบั และมีศกั ดศ์ิ รใี นความเปน็ มนษุ ย์ A5_�����������.indd 143 3/23/2563 BE 4:35 PM

144 เท่าทันสื่อ : สร้างเมอื งดว้ ยมอื ของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities A5_�����������.indd 144 3/23/2563 BE 4:35 PM

เทา่ ทนั สือ่ : สรา้ งเมืองด้วยมอื ของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 145 บทที่ 8 ศลิ ปะกับพน้ื ที่สรา้ งสรรคใ์ นเมือง ศลิ ปะมีพลงั มากกว่าการพฒั นาระดบั บุคคล แต่สามารถนำ� มาสรา้ งนิเวศนเ์ มอื งใหม่ ทที่ ุกคน เขา้ มามีส่วนรว่ มในการสรา้ งเมอื ง กอ่ ให้เกิดการท�ำงานร่วมกบั อาสาสมคั รมืออาชีพ ซ่งึ ประเทศไทยยงั ขาดกฎหมายรับรองอาชีพน้ี นอกจากนีบ้ ทเรยี นในญีป่ ่นุ ยังได้แสดงใหเ้ ราเหน็ แนวคดิ เร่ืองการรกั ษาเมืองเกา่ ทไี่ ม่ใชก่ ารอนุรกั ษ์ไว้ ให้คงเดิม แต่เป็นการปรับเปลี่ยนให้สอดคล้องกับ ยคุ สมยั การทำ� ใหม้ ชี ีวติ ชวี า ซง่ึ เมอื่ ทกุ คนไดเ้ ข้ามา มสี ่วนรว่ มในพน้ื ทศ่ี ลิ ปะไดน้ น่ั คือการพัฒนา ความเป็นพลเมืองใหเ้ กิดข้นึ กบั คนในพืน้ ท่ี A5_�����������.indd 145 3/23/2563 BE 4:35 PM

146 เท่าทันสื่อ : สรา้ งเมืองดว้ ยมอื ของทุกคน MIDL for Inclusive Cities การใชศ้ ลิ ปะเพอ่ื สรา้ งการเปลยี่ นแปลงใหก้ บั สงั คม ไดร้ บั การตคี วาม หลากหลายแงม่ มุ ตลอดจนประยุกตใ์ ชอ้ ย่างหลากหลายแนวทาง ในบทนี้ นำ� เสนอแนวทางและประสบการณข์ องการใชศ้ ลิ ปะเพอ่ื การเรยี นรู้ อนั นำ� มาสู่ การปรับเปล่ียนพ้ืนที่และความสัมพันธ์ของผู้คนในเขตเมือง โดยน�ำเสนอ ผ่านมุมมองและประสบการณ์ของนักกิจกรรมทางสังคมในสามพ้ืนท่ีได้แก่ จอรจ์ ทาวน์ เมืองปนี ัง ประเทศมาเลเซีย ชุมชนวดั ดวงแขในเขตกรงุ เทพฯ และประสบการณ์การแลกเปล่ียนเรียนรู้กับการพัฒนาเมืองเก่าแก่ของ ประเทศญป่ี นุ่ ในชว่ งทา้ ยจะมกี ารนำ� เสนอตวั อยา่ งการใชศ้ ลิ ปะเพอื่ ขบั เคลอ่ื น เมอื งท่บี ้านวงั ยาง จงั หวัดอุตรดติ ถ์ ซ่ึงเป็นหนง่ึ ในกจิ กรรมภายใต้โครงการ MIDL for Inclusive Cities 2019 ศลิ ปะ กบั การเรยี นรคู้ วามเปน็ ไปในทอ้ งถนิ่ ที่จอรจ์ ทาวน์ Janet Pillai นกั วชิ าการและนกั ปฏบิ ตั กิ ารในเรอื่ งการศกึ ษาวฒั นธรรม และศลิ ปะท่มี ีช่ือเสียงในอุษาคเนย์ เธอท�ำงานศกึ ษาวจิ ยั เชิงปฏิบัตกิ ารและ ท�ำกิจกรรมกับกลุ่มรากหญ้าเพื่อพัฒนาแนวทางการศึกษาศิลปะส�ำหรับ เยาวชนคนรนุ่ ใหมม่ าอยา่ งตอ่ เน่ืองยาวนาน และเป็นหนึง่ ในผกู้ อ่ ต้ังองค์กร ชื่อ Arts-Ed แห่งเมอื งปีนัง ประเทศมาเลเซีย องคก์ รแห่งนเี้ ปน็ องค์กรไม่มุง่ A5_�����������.indd 146 3/23/2563 BE 4:35 PM

เท่าทนั ส่อื : สรา้ งเมืองดว้ ยมือของทุกคน MIDL for Inclusive Cities 147 หาก�ำไรที่ให้ความส�ำคัญกับการสนับสนุนชุมชนเพื่อพัฒนาความต่ืนตัวใน เรอ่ื งมรดกทางวฒั นธรรม ดว้ ยประสบการณห์ ลายทศวรรษ เมอื่ ปี พ.ศ. 2557 เธอตพี มิ พเ์ ผยแพรห่ นงั สอื เรอ่ื ง Community-Based Art& Culture Education : A Resource Kit ในหนังสือนยิ ามความหมายค�ำว่า Creative Arts ว่าเป็น รม่ ใหญท่ คี่ รอบคลมุ ถงึ ศลิ ปะประเภทตา่ ง ๆ ทใ่ี ชแ้ รงสรา้ งสรรค์ของมนุษย์ ไมว่ า่ จะเปน็ ทศั นศลิ ป์ (visual), การเขยี น (literacy), การแสดง (performing) และศลิ ปะเกี่ยวกบั อาหาร (culinary arts) ปกหนังสอื Community-Based Art& Culture Education : A Resource Kit ท่มี าภาพ : http://artsed-penang.blogspot.com/2014/ จากประสบการณใ์ นการทำ� งานดา้ นการศกึ ษาศลิ ปะกบั ผคู้ นหลากหลาย วยั โดยเฉพาะเยาวชนในเขตจอรจ์ ทาวน์ เมอื งมรดกโลกซงึ่ อยใู่ นรฐั ปนี งั Janet นำ� เสนอแนวคดิ Place-Based Education แนวคดิ นใี้ หค้ วามสำ� คญั กบั ความรู้ คุณค่าทางวฒั นธรรมและทรพั ยากรของทอ้ งถ่นิ เพอ่ื ใหม้ ีหลักสตู รการเรยี น A5_�����������.indd 147 3/23/2563 BE 4:35 PM

148 เท่าทันสือ่ : สร้างเมืองด้วยมือของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities นอกหอ้ งเรยี นและสรา้ งความรว่ มมอื กบั ชมุ ชนและเมอื งในพน้ื ทน่ี นั้ ๆ การเรยี นรู้ ประกอบไปดว้ ยการทำ� เกษตรในพน้ื ที่ งานฝมี อื สง่ิ แวดลอ้ ม อาหาร การศกึ ษา แนวนส้ี นับสนุนใหเ้ ยาวชนแสวงหาแนวทางแก้ไขปัญหาต่าง ๆ ทน่ี อกเหนือ ไปจากตำ� ราและประยกุ ตก์ ารเรยี นรสู้ มยั ใหมแ่ ละเครอ่ื งมอื เทคโนโลยกี ารสอื่ สาร เพือ่ เข้าถงึ (access) บันทึก (document) ตลอดจนสรา้ งสรรคส์ ิง่ ใหมจ่ าก การปฏบิ ตั แิ ละความรทู้ างวฒั นธรรม หากเรามองวา่ การศกึ ษาเปน็ สงิ่ ทที่ ำ� ใหแ้ ตล่ ะคนมเี ครอ่ื งมอื กระบวนการ ทฤษฎแี ละแนวคดิ เพอื่ การไตรต่ รองยอ้ นคดิ Janet เสนอวา่ ความเขา้ ใจและ การประยกุ ตค์ วามรใู้ นทอ้ งถน่ิ สามารถเปน็ บททดสอบสถานการณก์ ารแกป้ ญั หา ใน “ชวี ติ จรงิ ” มากกวา่ บริบทของการเรยี นเพอื่ ตอบขอ้ สอบตามตำ� ราเทา่ นน้ั การเรียนรู้ปฏิบตั กิ ารตา่ ง ๆ ทเี่ กิดข้ึนในพื้นท่ีท่เี ราอาศัยอยูส่ ามารถท�ำให้ เยาวชนไตรต่ รองเกย่ี วกบั ชมุ ชน ประวตั ศิ าสตร์ วฒั นธรรม และสภาพแวดลอ้ ม ของพวกเขาซึ่งการเรียนรู้จากสภาพแวดล้อมในพ้ืนที่รอบตัวเหล่าน้ียังช่วย สรา้ งความเขา้ ใจแนวคิดการเรียนแบบสากลที่แบง่ เป็นรายวิชาได้ดว้ ย ไม่วา่ จะเปน็ ภมู ศิ าสตร์ ประวตั ศิ าสตร์ วทิ ยาศาสตรแ์ ละวชิ าอน่ื ๆ โดยปกตกิ ารเรยี น ตามต�ำราในระบบการศึกษา ผู้เรียนรุน่ เยาว์ส่วนใหญไ่ มค่ อ่ ยมโี อกาสทจ่ี ะ เชือ่ มโยงข้อมูลจากตำ� ราเขา้ กับชีวิตในระดับอัตวิสยั (subjective lives) เชน่ เชอ่ื มโยงกบั ประสบการณ์ส่วนบุคคล ไลฟส์ ไตลร์ ่วมของชุมชน และ สภาพแวดล้อมในพืน้ ท่ี ทง้ั น้ี หลกั สตู ร Place-Based Education จะช่วย เปดิ โอกาสสำ� หรบั ครเู พอ่ื ชว่ ยนกั เรยี นใหเ้ ปลยี่ นโลกในตำ� ราทผ่ี เู้ รยี นตอ้ งตงั้ รบั ไปสู่ความสัมพันธ์เชิงรุกกับมนุษย์ในชีวิตจริงท่ีแวดล้อมตัวพวกเขา แนวทาง Place-based learning ให้ความสนใจในการใช้เครือ่ งมอื สมยั ใหมแ่ ละกระบวนสบื คน้ ความรตู้ ามขนบประเพณซี งึ่ มมี ติ ทิ างประวตั ศิ าสตร์ ในดา้ นตา่ ง ๆ ไดแ้ ก่ นเิ วศนว์ ทิ ยา สนุ ทรยี ศาสตร์ เศรษฐกจิ สงั คม จติ วญิ ญาณ รวมทง้ั วทิ ยาศาสตร์ การเรียนร้แู นวทางน้ใี หค้ ณุ ค่ากับความรู้และทักษะ ซงึ่ มี A5_�����������.indd 148 3/23/2563 BE 4:35 PM

เทา่ ทนั สอ่ื : สรา้ งเมืองดว้ ยมือของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities 149 พฒั นาการจากปฏสิ มั พนั ธร์ ะหวา่ งมนษุ ยก์ บั สง่ิ แวดลอ้ มทมี่ มี าอยา่ งยาวนาน และเป็นส่ิงท่ีแฝงฝังอยู่ในความทรงจ�ำร่วมของผู้คนในชุมชน ส่ิงเหล่านี้ ปรากฏอยู่ในวัฒนธรรมที่ยังมีชีวิตหรือมีหลักฐานเชิงประจักษ์ผ่านอาคาร บา้ นเรอื นและศลิ ปะตา่ ง ๆ จากรนุ่ สรู่ นุ่ การใชก้ ารศกึ ษาสมยั ใหมเ่ พอื่ สบื คน้ วฒั นธรรมของคนพนื้ เมอื งเปน็ แนวทางทเ่ี ออ้ื อำ� นวยใหเ้ กดิ สำ� นกึ ในความตอ่ เนอื่ ง ของการพฒั นาพร้อม ๆ กับ ตระหนักในขนบประเพณี Janet เหน็ วา่ สง่ิ ทท่ี า้ ทายในการศกึ ษาแนวทางนมี้ อี ยา่ งนอ้ ย 2 เรอื่ ง ดว้ ยกนั ไดแ้ ก่ 1) การเปลี่ยนแปลงทศั นคตแิ ละความเชื่อ (mindset) ของ บรรดานกั การศกึ ษาและครผู สู้ อนใหล้ ะวางการยดึ ตดิ ตำ� ราอยา่ งเหนยี วแนน่ และหันมาเรียนรู้จากทรัพยากรบุคคลและความรู้ท่ีปรากฏในชุมชน และ 2) การปรับแนวทางการเรียนทีม่ คี รูเป็นศูนยก์ ลางของหอ้ งเรียนมาใหค้ วาม ส�ำคัญกับแนวทางการสร้างความร่วมมือและการท�ำหน้าที่เป็นผู้เอื้ออ�ำนวย ใหเ้ กิดการเรียนรู้แบบทดลองจากเร่อื งราวทปี่ รากฏในทอ้ งถ่นิ นนั้ ๆ ทกั ษะ ของครใู นการสอนแนวทางนี้มีอย่างน้อย 4 เรอ่ื งท่ีควรต้องสนใจ ได้แก่ 1) จะ ออกแบบกจิ กรรมอยา่ งไรทคี่ ำ� นงึ ถงึ สถานที่ 2) จะสรา้ งเครอื ขา่ ยทอ้ งถน่ิ และ ชมุ ชนอยา่ งไร 3) จะเอ้ืออ�ำนวยใหเ้ กดิ การเรยี นรแู้ บบทดลองและสนับสนนุ ให้เกิดการส�ำรวจตัวเองอย่างไร 4) จะมีการประเมินผลอย่างไร ขณะท่ี การศกึ ษาในหอ้ งเรยี น มงุ่ เนน้ เปน็ รายวชิ า ไดแ้ ก่ ศลิ ปะ ศลี ธรรม วทิ ยาศาสตร์ การศึกษาที่มีฐานของชุมชนไม่ได้แยกเป็นรายวิชาแต่ใช้การบูรณาการและ มองอย่างองค์รวม ให้ความส�ำคญั กบั วัฒนธรรม ความรับผดิ ชอบทางสังคม และการพัฒนา โดยสนบั สนนุ ใหผ้ เู้ รยี นรรู้ ุน่ เยาวร์ ้จู กั การสังเกตและไตร่ตรอง สะท้อนคดิ เพ่อื นำ� ไปประยกุ ต์ใช้กับชีวิตของตน ขณะทกี่ ารเรยี นการสอนในหอ้ งเรยี นมงุ่ เนน้ ไปทเี่ ครอื่ งมอื ในการเรยี นรู้ ซงึ่ สนบั สนุนการคดิ ค�ำนวณ ภาษา ภาพ ตรรกะ ปรัชญา แต่ Janet เห็นวา่ การรบั แนวทางการเรยี นการสอนอยา่ งหลากหลายจะชว่ ยขยายความสามารถ A5_�����������.indd 149 3/23/2563 BE 4:35 PM

150 เท่าทันส่อื : สรา้ งเมืองด้วยมอื ของทกุ คน MIDL for Inclusive Cities ของผู้เรียนในหลายมติ ิ เช่น ความสามารถในการตระหนักรบั รู้ (recognize) ความเขา้ ใจ (understand) และถ่ายทอด (convey) ไอเดียท่เี กิดขึ้นไปสู่ การนำ� เสนอในรปู แบบตา่ ง ๆ เชน่ ภาพ เสยี ง หรอื การเคลอื่ นไหวการใชศ้ ลิ ปะ ไมว่ า่ จะเปน็ การเตน้ รำ� วดิ โี อ ภาพถา่ ย งานจติ รกรรม วาดภาพ หรอื การเขยี น ฯลฯ เหลา่ นเี้ ปน็ ทง้ั เครอ่ื งมอื และวชิ าทไี่ มเ่ พยี งแตจ่ ะทำ� ใหก้ ารเรยี นการสอน มีความเข้มข้นมากข้ึน แต่ยังเปิดให้ปัจเจกบุคคลได้ส�ำรวจและประยุกต์ ความสามารถในการรับรู้ไปสู่การใช้ศักยภาพอย่างเต็มท่ี การเรียนรู้ยัง ไมไ่ ดเ้ ปน็ ผลมาจากการสอนเทา่ นน้ั แตเ่ ปน็ ผลมาจากการไดเ้ ขา้ ไปมสี ว่ นรว่ ม อยา่ งมคี วามหมายของผเู้ รยี นรดู้ ว้ ย พวกเขาไดส้ มั ผสั กบั ประเดน็ ทเี่ กดิ ขนึ้ จรงิ สิ่งแวดล้อมและผู้คนในสถานที่จริง ซึ่งช่วยท�ำให้ผู้เรียนขยายอัตลักษณ์ และความเขา้ ใจเกยี่ วกบั ตวั ตนภายในบรบิ ทางสงั คม เศรษฐกจิ และประวตั ศิ าสตร์ อยา่ งแจม่ ชัดมากขนึ้ ดงั นัน้ ถา้ หากเรามองด้วยสายตาเช่นน้ี เรากจ็ ะพบวา่ การเรยี นการสอนแบบทางการในหอ้ งเรยี นทต่ี อ้ งปฎบิ ตั ติ ามหลกั สตู รคอ่ นขา้ ง จำ� กดั ประสบการณก์ ารเรยี นรขู้ องผเู้ รยี นซงึ่ สามารถเปดิ กวา้ งไดม้ ากกวา่ นนั้ แนวทางท่ีใช้ศิลปะเพ่ือเป็นวิธีการส�ำหรับผู้เข้าร่วมให้ได้ไตร่ตรอง สะทอ้ นคดิ เกย่ี วกบั ตวั เองและความเชอ่ื มโยงกบั สภาพแวดลอ้ ม หรอื Engaged Arts เป็นแนวทางที่ Janet เหน็ วา่ มีพลังในฐานะท่ีเปน็ เคร่อื งมือผสมผสาน ระหวา่ งสงั คมวทิ ยาและมนษุ ยศาสตร์ กระบวนการนที้ ำ� ใหเ้ กดิ สมดลุ ระหวา่ ง การใชอ้ ารมณค์ วามรูส้ กึ (emotions) สตปิ ญั ญา (intellectual) และส�ำนกึ (senses) หรอื กลา่ วอีกแบบคอื เป็นการใช้ head-heart-body ด้วยการตั้ง คำ� ถามวา่ อะไร-ทำ� ไม-อยา่ งไร ภายใตก้ ระบวนการสรา้ งศลิ ปะ (art-making process) ประกอบดว้ ย การสงั เกต การคดั สรร การสรา้ งองค์ประกอบ การน�ำเสนอซ่งึ ท�ำใหเ้ กดิ การเรยี นรูข้ ึน้ การเรียนรู้นส้ี ะสมประสบการณ์จาก การสมั ผสั ทางกายภาพและทางอารมณ์ ซง่ึ เปน็ ผลมาจากการทเี่ ราไดพ้ บปะ กับผู้คนและสัมผัสพ้ืนท่ีจริง ผู้เข้าร่วมสามารถสร้างความหมายจากส่ิงที่ A5_�����������.indd 150 3/23/2563 BE 4:35 PM