การศึกษาเปรียบเทียบ

๙๑หรือปลูกฝงต้ังแตเด็ก เพื่อใหผูเรียนมีความรูความเขาใจเกี่ยวกับการเกิดตัวตนและวิธีการกําจัดความเหน็ แกตัว เชน ฆราวาสธรรม ๔, สงั คหวัตถุ ๔ ๑.๓ การใชห ลักพุทธจรยิ ศาสตรทิศ ๖ กบั การปรบั พฤตกิ รรมคนในสงั คมใหเปน คนดตี ามหลักปรุ ัตถิมทศิ ไดแ ก บิดามารดา ขอใหเ รายอ นหลังไปดพู ฤตกิ รรมของคนเลวหรือมิตรเทยี ม หรอื คนทข่ี าดความรับผิดชอบตอสังคม ท้ัง ๑๖ ประการ ตามที่พระสัมมาสัมพุทธเจาทรงระบุไว พฤติกรรมทั้ง ๑๖ ประการน้ียอมกอใหเกิดปญหาเดือดรอนแกบุคคลท่ีสมาคมกับคนเลวโดยตรง ซึ่งในที่สุดอาจจะกลายเปนปญหาของสงั คมโดยรวม ดังนั้นจงึ มีคําถามวา สงั คมจะจดั การกับคนเลวอยางไร ในกรณีท่ีเขาไมไดกระทําผิดอันรายแรง หรือทําผิดรายแตพยานหลักฐานไมพอกฎหมายไมสามารถเอาผดิ กบั คนเลวได หรือผูท ถี่ กู เบยี ดเบยี นจากคนเลว คิดตง้ั ศาลเต้ยี กําจัดคนเลวดวยวิธีรุนแรงอยางใดอยางหน่ึง ผูกระทําเชนนั้นยอมไดชื่อวา ปฏิบัติกรรมกิเลส ซึ่งจะกลายเปนวิบากกรรมตอไปอกี ดังนั้นแทนท่ีสังคมจะคิดกําจัดคนเลวในทางท่ีผิดศีล ผิดกฎหมาย ก็ควรจะชวยกันเตือนสติชกั จูงอบรม หรือใหกําลังใจใหคนเลวพัฒนาปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเสียใหม แตถาบุคคลน้ันมีสันดานเปนคนเลวเกินกวาท่ีใครจะชวยกันแกไขไดสังคมก็ควรจะชวยกันปดก้ันโอกาสไมใหคนเลวเขามามีบทบาทในฐานะผนู ํา ผูบ ริหาร หรือผูปกครองหมูคณะ ชุมชนสังคม เม่ือสังคมไมใหโอกาสคนเลวไดเขามาสูตําแหนงอันสําคัญคนเลวยอมไมมีโอกาสใชอํานาจอิทธิพลของเขาครอบงําสังคม หรือกอใหเกิดความเดือดรอนข้ึนในสังคมได แตถาสังคมใหโอกาสคนเลวเขามาสูตําแหนง เพราะรูเทาไมถ งึ การณ หรอื ไมทันเลห เหลย่ี มของเขา คร้นั เมือ่ ไดรเู ห็นพฤติกรรมเลวของเขาในเวลาตอมา ก็ควรรวมมือรวมใจกันถอดถอนเขาใหพนจากตําแหนงเสีย การกระทําเชนน้ีคือการแกไขปองกันคนเลวที่เหมาะสมถูกตอง วิธีแกไขปองกันคนเลวดังกลาวนอกจากจะเปนการสะกัดกั้นคนเลวไมใหเขามามีอํานาจอิทธิพลในสังคมแลว ยังสามารถลดจํานวนคนเลวในสังคมไดอีกดวย ขณะเดียวกันจํานวนคนดีก็จะเพิ่มพูนขึ้น สังคมใดท่ีมีคนดี หรือคนที่รับผิดชอบท้ัง ๓ ดานดังกลาวแลวเปนจํานวนมากสังคมน้ันก็ยอมมีความสงบสุขและมีความเจริญกาวหนา แตสังคมใดที่มีคนเลว หรือคนที่มีความรับผิดชอบนอยหรือไมมีความรับผิดชอบเลยเปนจํานวนมากสังคมน้ันยอมมีปญหาจนไมรูวาจะแกกันตรงไหน เปนสังคมที่อยูในฐานะท่ีดอยพัฒนา หรือถาดีขึ้นมาอีกระดับหน่ึงก็จะเปนไดแคประเทศกําลังพัฒนา ยังเปนประเทศที่พัฒนาแลวไมไดอยูน่ันเอง ฉะนั้นคนดีทั้งหลายจึงจําเปนตองรวมกันแกไขคนเลว ตามวธิ ีการที่เหมาะสม นี่คอื การแสดงความรบั ผิดชอบประการหน่งึ

๙๒ อนึ่งสังคมใดที่มีคนเลวอยูในตําแหนงผูนํา หรือบริหารประเทศนับวามีอันตรายมาก เพราะผูนําไมละเวนกรรมอันลามก ๑๔ ประการ ใชอํานาจหนาท่ีในทางผิดกฎหมาย และศีลธรรมอยางไรหิริโอตตัปปะ พฤติกรรมเชนน้ียอมขยายลงไปถึงผูใตบังคับบัญชา จึงมีผลทําใหผูอยูใตบังคับบัญชาประเภทท่ีมีสันดานเลวอยูแลวถืออํานาจรัฐกระพือปฏิบัติการอันเลวรายตางๆ ไดงายดายรวดเร็วข้ึนเชนการคอรัปช่ัน และขมเหงรังแกประชาชนเปนตน สวนผูใตบังคับบัญชาที่เปนคนดี ถาตองการรักษาสถานภาพของตนเองไวใหได ก็ตองปรับเปลี่ยนพฤติกรรมใหสอดคลองกับเจานาย เพราะถาสวนกระแสก็เกรงวาจะเอาตัวไมรอด โดยสรุปก็คือ ถาไดผูนําเลว ในที่สุดผูบริหารทั้งคณะทุกระดับยอมเลวตามไปดวย พฤติกรรมที่เลวรายของคณะผูบริหารยอมเปนแบบอยางใหประชาชนบางกลุมบางเหลาปฏิบัติตาม ในท่ีสุดสังคมนั้นหรือประเทศนั้น ก็มีแตปญหาเลวรายยิ่งขึ้นทุกวัน สภาพการณเหลา นม้ี ีปรากฏใหเหน็ ตั้งแตในอดีตจนถงึ ปจ จบุ ัน ในหลายประเทศรวมทั้งประเทศไทยดวย ดงั นน้ั จงึ ยังไมส ายเกินไป ทค่ี นดที ง้ั หลายจะตอ งต่นื ขน้ึ มาจบั มอื กันวันน้ี ชวยกันแกไ ขคนเลวดว ยวิธกี ารท่ีเหมาะสม จะอยูอยา งตัวใครตัวมันตอไปอีกไมไ ดแลว มิฉะนั้นประเทศชาติไทย ท่ีเราเคยภูมิใจกันหนักหนาวาไมเคยตกเปนขาทาสใคร ก็อาจจะตองเปล่ียนสถานภาพไปในไมชาน้ี อยางไรก็ตามหลักสําคัญในการแกไขคนเลว คือ ทุก ๆ คน จะตองรวมสรางความรับผิดชอบทั้ง ๓ ประการดังกลาวแลวใหเพิ่มพูนย่ิงขึ้นในจิตใจของตนเองใหไดเสียกอน เพราะแตละคนก็ยังไมหมดกิเลสยอ มจะมเี ช้อื เลวหรอื ลกั ษณะของมิตรเทียมอยูในตัวบา งมากนอ ยแตกตา งกนั ออกไป พระพุทธศาสนาไดสอนหลักธรรมที่เปนไปเพื่อความเจริญมั่นคง แหงสถาบันทางสังคมตางๆ ไวมากมาย หลักธรรมเรื่อง “ทิศ ๖” จึงเปนตัวอยางของการจัดระเบียบสังคมเพ่ือความมั่นคงและความสงบสุขของสถาบัน “พอแมก็คือผูที่เปนผูที่รับผิดชอบตอบุตร แกบุตร บุตรอยูในความรับผดิ ชอบของพอ แมทางสังคม พอ แมก็ตองรบั ผิดชอบแกบ ตุ ร คอื จะตอ งเลี้ยงบุตรในฐานะเปนความรับผิดชอบหรือหนาท่ีใหมันดีตามท่ีเขารูสึกกันท่ัว ๆ ไปในวงสังคม คือเกิดหนาท่ีภาระผูกพันท่ีจะตองทาํ ใหดี ” ๘ ดงั น้ี หนาท่ีท่ีบิดามารดาพึงปฏิบัติตอบุตรธิดา ไดแก บิดามารดาตองดูแลเอาใจใสหามปรามบุตรธิดามิใหทําชั่วไมใหทําในส่ิงท่ีไมดี อบรมส่ังสอนใหบุตรธิดาของตนเองใหเปนคนดีของสังคม เปนธุระในการจัดหาคูครองที่เหมาะสมใหกับบุตรธิดาของตนเองแนะนําใหรูจักการคบคาสมาคมกับคนในสังคม สงเสริมใหบุตรธิดาไดศึกษาศิลปะวิทยาการตางๆ ตลอดท้ัง มอบทรัพยสมบัติใหเม่ือถึงโอกาสท่ีเหมาะสม บางทีความหวังดีมันก็ไมเกิดผลดีเสมอไป อยางสมัยที่ผานมานี้ พอแมทุกคนก็มี ๘พุทธทาสภิกขุ, อุดมคติแกปญหาไดทุกชนิด, พิมพคร้ังที่ ๒, (กรุงเทพฯ : โรงพิมพคุรุสภาลาดพรา ว, ๒๕๒๘), หนา ๕๕.

๙๓ความหวังดีตอลูก แตความจริงพอแมที่หวังนั้น ใหอะไรตออะไรแกลูกบางทีเปนผลรายแกลูกก็มีไดแกการตามใจลูก การซื้อส่ิงอํานวยความสะดวกใหลูกกลัวลูกลําบาก หรือแมแตสิ่งธรรมดา ๆอยางเชนวา การเล้ียงลูกดวยนมโค เปนตน เราก็ใชกันมานานเน จนกระท่ังปจจุบันน้ีวงการแพทยเขาบอกวา ไมดีสนู มมารดาไมไ ด อนั น้กี เ็ ปน ตวั อยา งทวี่ าความปรารถนาดีนั้น บางทีก็ทําใหเกิดผลไมคอยดนี กั เพราะฉะนัน้ กต็ อ งระวงั กนั อยู การรับฟงความคิดเห็นก็จะทําใหเกิดความรอบคอบข้ึน ซ่ึงการที่พอแมตามใจลูก อํานวยความสะดวกใหแกลูกจะสงผลใหลูกเสียคน เปนคนออนแอ ไมเขมแข็งอดทน สวนการใหการศึกษานั้น คงจะตองเนนที่การขยายโอกาสในการศึกษาเปนขอสําคัญกอนอื่นเพราะความไมเสมอภาคแหงโอกาสในการไดรับการศึกษาเปนปญหาที่มีมาในสังคมของเราเปนเวลานานแลว หนาทที่ ่ีบตุ รธิดาพึงปฏิบตั ติ อ บดิ ามารดา ไดแ ก บตุ รธิดาตอ งเล้ยี งดูบดิ ามารดา และป,ู ยา, ตา,ยาย เม่ือทานแกชรา ชวยทํากิจการงานของทานใหประสบความสําเร็จ มีความประพฤติที่เหมาะสมกับความเปนทายาทรับทรัพยมรดกจากทาน เมื่อบิดามารดาลวงลับไปแลว ผูเปนบุตรธิดาก็ทําบุญอทุ ศิ สวนกุศลไปให หากครอบครัวไหนท่ีบิดามารดาและบุตรธิดาไมรูจักและปฏิบัติตามสิทธิและหนาท่ีข้ันพ้ืนฐานที่ตนเองตองปฏิบัติดังกลาวแลว ครอบครัวน้ันตองเปนครอบครัวที่มีปญหา เปนครอบครัวท่ีขาดความอบอนุ ซึ่งจะกอใหเ กิดปญหาของสังคมอีกประการหนึ่ง ๑.๔ ประโยชนข องพุทธจรยิ ศาสตรท ศิ ๖ ตอการดําเนนิ ชวี ิตในสงั คมตามหลกั ปรุ ัตถมิ ทศิ บุคคลปกตทิ ัว่ ไปในสังคม ยอมมหี นาทจี่ ะตอ งปฏิบัติเปนประจาํ ดวยกันทั้งส้ิน เนื่องจากทุกๆคนจะตองมีปฏิสัมพันธกับคนตางๆ ไมนอย หรือไมมากไปกวา ๖ ประเภท ดังที่ พระสัมมาสัมพุทธเจา ทรงบัญญัตวิ า “ทศิ ๖” ดังนนั้ ทกุ ๆ คนจงึ มีหนาที่พ้ืนฐานท่ีจะตองปฏิบัติเหมือนๆ กัน ตอบุคคลในทศิ ๖ ประมาณอยา งนอย ๓๐ ประการ และอยา งมาก ๔๕ ประการ หากบคุ คลใดหยอ น หรือละเลยตอการปฏิบัติหนาที่พ้ืนฐาน ตามที่พระสัมมาสัมพุทธเจากําหนดไว ก็อาจจะประสบกับความเดือดรอนหรอื ความลม เหลวในชีวติ ซ่ึงจะกลายเปนปญ หาของสงั คมตอ ไป เน่ืองจากไดกลาวถึงสาเหตุสําคัญที่ทําใหเกิดวิกฤตการณในชาติมาแลว จึงไมจําเปนตองกลาวถึงสาเหตุแหงการยอหยอน หรือละเวนการปฏิบัติหนาท่ีพื้นฐานของชาวพุทธ ใหเยิ่นเยออีก แตใครข อใหท าน ไดพิจารณาถงึ หนาที่พน้ื ฐานท่ีพงึ ปฏิบัติ ในรายละเอียดจากตัวอยางท่ียกมาใหดู ( ทิศ๖ ) ก็คงจะทําใหเกิดความเขาใจลึกซึ้งย่ิงข้ึน และมีแรงบันดาลใจอยากปฏิบัติหนาที่พ้ืนฐานแตละอยา งใหส มบูรณยิง่ ขึน้ การที่ทานจัดบิดามารดามาไวเบ้ืองหนานี้ ก็โดยที่บิดามารดาเปนผูตกแตง คือใหกําเนิดและเลี้ยงดูพิทักษรักษามากอน หรือจะสมมุติเอาวาเปนเจาของ แหงชีวิตของบุตร เสียทีเดียวก็นาฟง ดวย

๙๔เหตวุ า ตัง้ แตแรกครรภ และตอมาทกุ ระยะของวัยทบ่ี ุตรยงั ไมร จู ักรักษาตัวเองได ชีวติ ยงั ตกอยูในความคุมครองของมารดาบิดาอยู ถาพูดถึงการรบกวนของทารกแลว แมมารดาบิดาไมถึงพรอมดวยพรหมวิหาร ก็นาจะทนความลําบากตอการดูแลบุตรตลอดไปไมได ดวยงานเหลาน้ีเปนภาระอันหนัก ท้ังแรงท้ังใจ หากดวยจิตเมตตาปราณีเปนกําลังสําคัญ นับต้ังแตใหอาหาร ใหนอนเปนตน ถาไมมีคนสาํ รองทําแทนแลว ก็จักตองเจียดเวลาทํางานของตนมาทําใหกับบุตร ที่สุดเวลารับประทานอาหารอยูเม่ือไดยินเสียงบุตรรองก็ทําใหไมสบายใจทนฟงตอไปอีกก็หาไม จําตองมาปฏิบัติใหบุตรกอนจึงจักทาํ ธุระอยา งอนื่ ของตนตอไปได ทอ่ี ดทนตอ ความลาํ บากเหน็ดเหนือ่ ยอยไู ด ก็ดว ยความรักในบตุ ร สง่ิใดทําใหบุตรมีความสุขได ถาไมเหลือความสามารถแลวเปนตองกระทํา หนาที่บุรพาจารยนั้น ไดลงมอื สอนตอ มาไดส อนใหรูจักบรโิ ภคอาหาร รจู กั คลาน, ยืน, เดนิ ฯ ตลอดจนรูจ ักการรกั ษาตัว เชน รูวาไปใกลบนั ไดจะตก เลน มีดจะบาดมือ เปนตน เดก็ ทุกคนเชื่อวา ในโลกมีบดิ ามารดาเทา นน้ั ทเี่ ปน ผูสามารถปอ งกันอันตรายใหแ กตนไดท กุสถาน จกั สังเกตไดใ นเวลาตกใจ เชน เมื่อไดยนิ เสยี งฟา รอ ง ก็เกิดความสะดุง กลวั จนหนาซดี ตวั สน่ั สงเสยี งรองคบั บาน ทนั ใดนั้นเองเมอื่ โผเขา สูแทบทรวงอกของมารดาได ซา้ํ ไดร บั การเลา โลมประคับประคองของทา นอีกดวย กห็ มดความเกรงกลวั ในส่งิ ใดๆ ทง้ั สิ้น หากทานเกิดมาเปนผูชายคนหน่ึง ในฐานะที่ทานเปนบุตร ทานมีหนาท่ีอันพึงปฏิบัติตอมารดาบิดาอยู ๕ ประการ ถาทานบกพรองตอหนาที่ตอทาน ตัวทานหรือครอบครัวของทาน หรือท้ังสองฝายอาจจะประสบปญหา ถาทานแตงงานและมีบุตร ในฐานะบิดา ทานมีหนาท่ีอันพึงปฏิบัติตอบุตรอีก ๕ ประการ รวมแลวเปน ๑๐ ประการ ถาทานบกพรอง เชน ไมหามบุตรทําช่ัว ทั้งบุตรของทานและครอบครัวของทานยอมประสบปญหา เน่ืองจากทานมีฐานะเปนสามี ทานจึงมีฐานะอันพึงปฏิบัติตอภรรยาของทานอีก ๕ ประการ รวมแลวเปน ๑๕ ประการ ถาทานบกพรองในหนาที่ปญหายอมเกิดแกตัวทาน ภรรยาของทาน บุตรของทาน และอาจรวมตลอดถึงทุกคนในครอบครัวของทานขณะที่ทานยังเปนนักเรียนนักศึกษา ทานก็มีหนาที่อันพึงปฏิบัติตออาจารยอีก ๕ ประการ รวมเปน๒๐ ประการ ถาทานบกพรองตอหนาท่ีของศิษย เชนไมเช่ือฟงครูอาจารย ทานอาจเรียนไมจบ นี้คือปญหาความลมเหลวของทาน ซึ่งมีผลตอตัวทาน และครอบครัวโดยตรง “ ถาพอแมเลี้ยงดูลูกใหรอดชีวิตมีความสุขสบายต้ังแตวัยท่ีทารกดูแลตัวเองไมได จนถึงวัยที่ทารกเติบใหญเล้ียงชีวิตตนเองไดก็ตองนับวา พอแมเปนผูทําประโยชนใหแกลูกโดยบทบาทของตนเองท่ีปฏิบัติตอลูก จึงมีสถานภาพที่สงู กวา เหนอื กวาสถานภาพของลกู ได” ๙ ๙พัทยา สายหู, กลไกของสงั คม, พมิ พค รั้งท่ี ๗, (กรงุ เทพฯ : โรงพิมพม หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๖), หนา ๘๐.

๙๕ ตัวแทนในการขัดเกลาทางสังคม มีสถาบันและกลุมหลายกลุมท่ีทําหนาที่อบรมขัดเกลาทางสังคมใหแกบุตรธิดา ตัวแทนท่ีทําหนาที่อบรมดังกลาวจะสอนส่ิงตางๆ ในเวลาที่ตางกัน โดยท่ัวไปตัวแทนที่สําคัญในการอบรมขัดเกลาทางสังคมไดแก ครอบครัว อันประกอบดวย พอแม ผูปกครองโรงเรียน กลมุ เพ่ือนสนทิ กลมุ ผลประโยชน และสือ่ มวลชนเปนตน ครอบครัว การอบรมขัดเกลาทางสังคมของพอแมท่ีมีตอบุตร โดยทั่วไปมี ๒ แบบ คือ ๑.การอบรมขัดเกลาแบบใหเด็กทําตามหรือใหเด็กเชื่อฟงการอบรมขัดเกลาแบบน้ีพอแมผูปกครองมักกําหนดแบบความประพฤติปฏบิ ัตลิ งไปในรายละเอียด เนนการเชื่อฟง การเคารพในอํานาจหนาทแ่ี ละการควบคุม พอแมมักจะคอยสั่งลูกโดยใชกฎเกณฑควบคุมลูกอยางเดียว ลูกไมมีโอกาสแสดงความคิดเห็นตัวอยางการอบรมขัดเกลาทางสังคมของพอแมแบบนี้พบไดในครอบครัวแบบเกา แมปจจุบันก็ยังคงมีอยู ๒. การอบรมขัดเกลาท่ีใหเด็กมีสวนรวมในการแสดงความคิดเห็น เปนแบบท่ีพอแมใหความสนิทสนมกับเด็ก โดยการอบรมขัดเกลาแบบนี้พอแมแบบน้ีพอแมจะคอยทําหนาที่เปนเพื่อนเปนพี่ ฯลฯ ใหกับเด็กจะมีอิสรภาพ มีความคิดเห็นเปนตัวของตัวเอง พอแมอาจจะใหคําแนะนําในหลักอยางกวางๆ ตัวอยางการอบรมขัดเกลาของเด็กแบบน้ีมักพบไดในครอบครัวสมัยใหม อยางไรก็ตาม การอบรมขัดเกลาทางสังคมของครอบครัว ไมวาจะเปนแบบที่หน่ึงหรือแบบท่ีสองโดยปกติมักจะกระทํากัน ๒ วิธีคือ การอบรมขัดเกลาโดยจงใจ เปนการกระทําดวยวาจา หรือการกระทําที่ใหเด็กรูวาการกระทําส่ิงใดถูกตองเหมาะสมกับความตองการของสังคม อีกวิธีหน่ึงก็คือ การอบรมขัดเกลาโดยใชวิธีนําตัวอยางความสัมพันธของสมาชิกภายในครอบครัวเปนแบบอยางท่ีครอบครัวใหแกเด็กอยา งไมรูต วั มอี ิทธพิ ลตอบคุ ลิกภาพของเดก็ ไดไ มแพว ิธแี รก กลุมเพ่ือนสนิทกลุมเพื่อนสนิทจะใหการอบรมขัดเกลาแกบุคคลเทา ๆ กับครอบครัว เพราะบุคคลจะมีความสัมพันธกันในกลุมเพื่อนสนิทมาก เพราะมีส่ิงตางๆ เหมือนกัน และคลายคลึงกันมีสถานภาพ และบทบาทเหมือนกันเรื่องที่กลุมเพื่อนสนิทจะชวยในการอบรมขัดเกลาก็คือการสอนใหสมาชิกของกลุมรูจักสถานภาพอํานาจของกลุมกลาวคือ เด็กจะตองเรียนรู ยอมรับ และเชื่อฟงอํานาจของกลุมเพ่ือนใหกลุมยอมรับ มีขอนาสังเกตก็คือ ในกลุมเพ่ือนสนิทน้ันเด็กจะไมคอยเช่ือฟงผูใหญเม่ือเขากลุม เด็กจะมีความกาวราวกับผูใหญมากกวาเมื่อเด็กอยูตามลําพัง ประโยชนของกลุมเพ่ือนสนิทก็คอื ทาํ ใหเ ดก็ เขา กบั สงั คมได สอนใหส มาชิกทาํ ตามกฎเกณฑของสงั คม เปนกลุมที่ขัดเกลาทางสงั คมไดดา นหนึ่ง ไรซแมน กลาววาในสังคมปจ จุบันกลุมเพ่ือนสนิทมีอิทธิพลมากที่สุด เพราะบุคคลมีความสนทิ สนมและยอมรับความคดิ เห็นของกลมุ ท่ีมีความเหมือนกันและคลาย คลงึ กนั โรงเรียนและกลุมอาชีพนอกจากจะเปนตวั แทนในการอบรมขดั เกลาทางสังคมที่สําคัญแทนพอแมในสังคมปจจุบันแลวโรงเรียนยังทําหนาท่ีใหเด็กมีโอกาสคบหาสมาคมกับเพื่อนดวยสําหรับกลุมอาชีพเม่ือเด็กไดรับการเตรียมตัวมาพรอมท่ีจะเริ่มประกอบอาชีพของตัวเองแลว พอเริ่ม

๙๖จับอาชีพใดจะพบวาแตละกลุมอาชีพนั้นมีระเบียบวิธีการโดยเฉพาะของตน ซ่ึงอาจจะไมซ้ํากับกลุมอาชีพอ่ืน ซ่ึงตนเองจะตองเรียนรูและรับไวหากประสงคจะยึดอาชีพน้ัน กลุมอาชีพจึงเปนตัวแทนใหมของสังคมในการใหการอบรมขดั เกลาทางสังคม๑๐ สรุปไดวา กลุมผลประโยชนแ ละส่อื มวลชนสมัยใหม หลังจากท่ีประกอบอาชีพการงานแลวความสนใจกจิ กรรมและประโยชนทีบ่ คุ คลตอ งการไมไดจ ํากดั อยแู ตใ นเรือ่ งอาชพี อยางเดียว บุคคลยงัตองการพกั ผอ นหรือมคี วามสนใจอยางอื่นอกี เชน เรือ่ งเศรษฐกจิ การเมือง เปน ตน ในการกระทําเรื่องตา งๆ เหลา น้บี ุคคลอาจตอ งเขา รวมกิจกรรมตา งๆ มากมายหลายกลุมในทางการเมือง เชน กลุมสังเกตการเลอื กตั้ง กลุม เคล่ือนไหวเลอื กตัง้๒. พุทธจริยศาสตรใ นฐานะสงเสรมิ สตปิ ญญา ๒.๑ การขาดหลักพุทธจริยศาสตรท่ีวาดวยทิศทั้ง ๖ ในการดําเนินชีวิตตามหลักทักขิณทิศ ไดแก ครูอาจารย สาเหตทุ ่ีศิษย และอาจารยไ มอ นเุ คราะหซ ่ึงกันและกัน จาํ แนกไดด ังน้ี สาเหตุที่ศิษย และอาจารยไมอ นเุ คราะหซ ึ่งกันและกัน น้นั ไดแก ๑) ลูกศษิ ยทไี่ มด ีไมค อ ยแสดงความเคารพครูอาจารยและไมต อ นรบั เม่ือเวลาแรกพบและเวลากลบั อยางใดอยา งหนงึ่ ดวยการลุกขน้ึ ยนื ตอ นรบั และมกี ิริยาอาการที่ไมสภุ าพ ๒)ไมคอยรับใชทานไดรับกิจอันใดก็ไมขนขวายทําใหเสร็จไมเอาใจใสกับงานที่ไดรับมอบหมาย ๓) ลูกศิษยไมเชอื่ ฟง เปน คนวายากสอนยาก ๔) ลกู ศิษยไมม คี วามเอาใจใสในความเปนอยูของอาจารยไมใหความชวยเหลือครูอาจารยในยามที่จําเปน ๕) ลูกศิษยไ มตง้ั ใจเรียนศลิ ปะวิทยาดวยความเคารพ เหน็ แกความเกยี จคราน ไมมคี วามสจุ รติในการเรยี นและการสอบ นอกจากนั้นแลวฝายอาจารยไ มอ นุเคราะหลูกศษิ ย ไดแก ๑) ทําการสอนไมดี คือไมมีความชํานาญการสอนๆไมเปนและมีความประพฤติไมเหมาะสมกับฐานะท่เี ปน ครูอาจารย ๒) ไมใหเ รียนดี ไมมีความเอาใจใสนกั เรียนดว ยดี ไมมคี ณุ ธรรมในวิชาชพี ๑๐มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช สาขาศิลปศาสตร, มนุษยกับสังคม, พิมพคร้ังที่ ๒,(กรงุ เทพฯ : สํานกั พมิ พมหาวิทยาลยั สุโขทัยธรรมาธิราช, ๒๕๓๙), หนา ๑๒๒.

๙๗ ๓) ไมสอนศิลปวิทยาใหแกลูกศิษยโดยส้ินเชิง ปดบังอําพรางความรูเอาไว ไมมีความจริงใจไมม คี วามสุจริตตอ หนา ทคี่ วามเปนครู ๔) ครูอาจารยไมยกยองใหปรากฏในหมูเพื่อนฝูง ไมยกยองใหกําลังใจเมื่อลูกศิษยทําความดีเรียนดว ยดี ไมมีนํ้าใจเมตตาปราณที ด่ี ีตอ ลกู ศษิ ย ๕) ไมใหความชวยเหลือและปกปองลูกศิษยจากอันตรายทุกทิศทุกทาง๑๑ เชน ตัวอยางในภาคผนวก การจัดการศึกษายังไมสมบูรณ การศึกษามุงสอนใหคนฉลาดเพ่ือพัฒนาดานวัตถุ แตขาดคุณธรรมท้ังในระดับพ้ืนฐานและระดับสูง เชน ความมีระเบียบวินัย ความสํานึกในหนาท่ี ความรับผิดชอบฯลฯ ระบบการศึกษาไมเอื้ออํานวยตอการสงเสริมคุณคาทางจริยธรรมแมแผนการศึกษาระบบใหมจะเนนดานจริยธรรมแตการพัฒนาดานจริยธรรมใหมีการปลูกฝงต้ังแตเด็กโดยเริ่มจากการเลีย้ งดจู ากภายในครอบครัวการพัฒนาจรยิ ธรรมเปน งานท่ตี องประสานจากองคก รทกุ ฝา ย๑๒ จุดออนของการสอนจริยธรรม มีสาเหตุมาจากการสอบจริยธรรมเพ่ือใหเกิดความรู ความจําเพื่อตอบคําถามและทําขอสอบได มิไดเนนใหมีการปฏิบัติจริงและมองเห็นคุณคาของพฤติกรรมดานจริยธรรมที่เหมาะสม ยังไมมีแนวคิด และส่ือการเรียนการสอนที่จะพัฒนาพฤติกรรมดานจริยธรรมของบคุ คลใหล ดความเหน็ แกตวั ครผู ูสอนวชิ าจรยิ ธรรมตองมคี ณุ ภาพ มีความรู ความสามารถเขาใจหลกั จริยธรรม อยา งลึกซ้ึงเปนตนแบบท่ีดีใหกับลูกศิษยได การสอนจริยศึกษาน้ันมักเขาใจวาเปนวิชาที่งาย ไมมีความสําคัญใครๆ กส็ อนได เอกสารประกอบการเรียนการสอนและสื่อการสอนมีจํานวนนอย ไมเพียงพอและไมแพรหลาย เปนตน สภาพปจจุบันการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนวิชาพระพุทธศาสนาน้ัน ประสบปญหามากโดยเฉพาะเน้ือหาตางๆ ครูสอนใหนักเรียนทองจําเน้ือหาตามหนังสือ จดตามหนังสือ แลวก็สอบทําใหนักเรียนเบ่ือและไมสนใจเรียนวิชาพระพุทธศาสนา โดยเฉพาะเร่ืองทิศหกนักเรียนมีผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนในเรือ่ งดังกลา วต่ํา นกั เรียนไมคอยสนใจเรียน และครูขาดเอกสารประกอบการสอนวิชาพระพุทธศาสนา ขาดแคลนแผนการสอนที่แนนกระบวนการปฏิบัติและการสอน เน่ืองจากครูตอง ๑๑เดือน คําดี, พุทธปรัชญา, (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ โอ.เอส.พริ้นต้ิง เฮาส, ๒๕๓๔), หนา๑๖๕. ๑๒ชัยวัฒน อัตพัฒน, จริยศาสตร, พิมพคร้ังท่ี ๘, (กรุงเทพฯ : สํานักพิมพมหาวิทยาลัยรามคาํ แหง, ๒๕๔๓), หนา ๓๑ - ๓๕.

๙๘รับภาระมาก ทําใหไมประสบผลสําเร็จเทาท่ีควรสวนปญหาการเรียนการสอนที่สําคัญไดแกครูสวนมากไมคอยเขาใจในเน้ือวิชาพระพุทธศาสนา ไมคอยเขาใจ จุดประสงคการเรียนการสอน ขาดคมู ือหลักสตู รเอกสารและส่อื ในการจดั การเรยี นการสอนและขาดความชาํ นาญในการจัดกิจกรรมและวัดผลสวนแนวทางในการแกไขปญ หาดังกลา วไดแ ก ครผู สู อนสว นมากตองการใหผูบริหารหรือผูที่มีสว นเกีย่ วของจดั เตรยี มคมู อื หลักสูตรและเอกสารตามโรงเรียนตามชนบทที่ขาดแคลนใหเ พยี งพอและทันเวลาเปดโรงเรียนและควรจัดใหมีการอบรมหรือประชุมสัมมนาเกี่ยวกับหลักสูตรตลอดจนการวัดผลและประเมินผลวิชาพระพุทธศาสนาอยางสม่ําเสมอเพ่ือนํามาพัฒนาการเรียนการสอนวิชาพระพุทธศาสนาตอไป การจัดกิจกรรมการเรียนการสอนใหมีประสิทธิภาพและไดผลตามหลักสูตรน้ัน ครูผูสอนตองมีการพัฒนาแผนการสอนและส่ือการสอน อีกทั้งตองใชเทคนิคและ กลวิธใี นการสอนโดยการนาํ ส่ือเขามาชวยในการเรียนการสอน ซง่ึ เปนวิธีการหนง่ึ ท่ี จะกระตุนใหนักเรียนสนใจและเอาใจใสตอบทเรียน อีกท้ังจะชวยใหนักเรียนมี ความเขาใจบทเรียนดีย่ิงข้ึน กระทรวงศึกษาธิการควรมีการสนับสนุนใหมีการ พัฒนาแผนการการสอนอยางแพรหลายและจริงจังเพื่อใหมีการพัฒนาส่ือการเรียน การสอนทุกประเภทและทุกรูปแบบอยางตอเนื่อง เพ่ือใหผูเรียนมีความรูซาบซ้ึงใน พระพุทธศาสนาตามท่ีกําหนด ตองมีการวิเคราะหหาจุดประสงคและเลือก ขบวนการเรียนการสอนท่ีเหมาะสมสอดคลองกับจุดประสงคครูตองคิดคนและ แสวงหาแนวทางพัฒนาแผนและส่ือการเรียนรูวิธีใหมๆ มาใชในการจัดกิจกรรม การเรียนการสอน๑๓ ดังนั้น การเรียนการสอนในปจจุบันจึงควรนําเอาเทคโนโลยีตางๆ มาใชประกอบการเรียนการสอนใหเหมาะสมตามชวงอายุ วัย เพื่อชวยกระตุนใหเด็กสนใจในสิ่งที่เรียน ซึ่งจะชวยใหเด็กเรียนรูจากการปฏิบัติกิจกรรมใหไดรับประสบการณท่ีเปนรูปธรรม โดยการท่ีครูจัดสรางบรรยากาศความเปนกันเองในรูปกิจกรรมตางๆ ทําใหเด็กเกิดความเพลิดเพลิน และเขาใจวิชาพระพุทธศาสนายิ่งขน้ึ รวมท้งั มีเจตคติ และคา นิยมทด่ี ีตอ พระพทุ ธศาสนา ๑๓พระเอกเพชร เสารทอย, การพัฒนาแผนและสื่อการเรียนรูเรื่องทิศ ๖ วิชารพระพุทธศาสนา ชั้นประถมศึกษาปที่ ๖, วิทยานิพนธปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย :มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม), ๒๕๔๗, หนา ๒.

๙๙ ๒.๒ การปลกู ฝง ความรบั ผดิ ชอบในหนา ทต่ี ามหลกั พทุ ธจรยิ ศาสตรวาดว ยทศิ ๖ ในทกั ขิณทศิ การสง เสรมิ และการพัฒนาจรยิ ธรรมในสถานศกึ ษานั้น มหี ลกั การท่คี วรคาํ นึงอยู ๔ ประการการพฒั นาทงั้ ระบบ เชน ๑. บุคลากรในสถานศึกษา ไดแก หัวหนาสถานศึกษา ผูบริหารทุกระดับ ครูอาจารยเจาหนาที่ คนงานภารโรง นักเรียน นักศึกษา ฯลฯ ตองใหความรวมมือในการสงเสริมพัฒนาจริยธรรมในสถานศึกษานั้น ๒. การบริหารงานในสถานศกึ ษาตองเออ้ื อํานวยตอการพัฒนาจริยธรรม ๓. สภาพสิ่งแวดลอมในสถานศึกษา สถานท่ี อาคาร ท่ีพัก จะตองปลอดภัย สะอาด เปนระเบียบ ๔. กิจกรรมของนักศึกษามีสวนสําคัญในการพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรม ควรจัดกิจกรรมใหเหมาะสมตอการพัฒนาจรยิ ธรรม ๕. การสอนสอดแทรกจรยิ ธรรม ในการสอนวชิ าอืน่ ๆ ตอ งใหความรว มมอื และมีความพรอมเพรยี งกัน ฯลฯ ๖. อนื่ ๆ๑๔ การปองกันดีกวาแก ไดแก การปองกันพฤติกรรมท่ีไมสมควรและการอบรมคุณธรรมใหกับนกั ศึกษา เชน ๑. การใหคาํ แนะนําอยา งสมํ่าเสมอและจดั ใหมอี าจารยท ป่ี รกึ ษา ฯลฯ ๒. การเอาใจใสอ ยา งใกลช ดิ เพ่ือสรา งความสัมพนั ธท ด่ี ีงาม ๓. การแตง ต้งั คณะกรรมการควบคุมความประพฤติ ๔. ความรว มมอื ของผูปกครองของนกั ศึกษา๑๕ การสงเสริมคณุ ลักษณะทดี่ ีงามและแกไขลกั ษณะทไ่ี มพ ึงประสงค คุณลกั ษณะของคนไทยท่ีสมควรปลูกฝง ใหถ ึงพรอมในสถานการณป จจบุ นั เชน ความมรี ะเบยี บวนิ ยั ความซ่อื สตั ยสุจริต ความขยนั การประหยดั ความสํานึกในหนา ท่ี ความรบั ผิดชอบตอ สงั คม ฯลฯ โดยทัง้ นีต้ อ งสง เสรมิ ใหสอดคลองกับนโยบายของรฐั บาล ผูบริหาร ครูอาจารย ตองเปนแบบอยางที่ดีของนักเรียน นักศึกษา เชน การแตงตัว ความสะอาดเรียบรอย วาจาสุภาพ ตรงตอเวลา รับผิดชอบการสอน รับผิดชอบตอหนาท่ี นอกจากน้ีการสงเสริมจริยธรรมในสถานศึกษาควรมีกิจกรรมอ่ืนๆ อีก เชน การจัดหองจริยธรรม เพื่อสงเสริมการ ๑๔ ชัยวัฒน อัตพฒั น, จรยิ ศาสตร, อางแลว, หนา ๓๑ - ๓๕. ๑๕ เรอ่ื งเดียวกนั , หนา ๓๖.

๑๐๐เรียนการสอนวิชาจริยธรรมกบั ชีวติ วชิ าจรยิ ศึกษา เพ่อื อบรมจรยิ ธรรมภาคปฏิบตั ิ เชน การฝก มารยาทการฝกสมาธิ ฯลฯ สรปุ ไดว า การจัดตั้งชุมชนพุทธศาสนาในสถานศึกษา เพื่อสงเสริมใหนักศึกษามีความรูความเขาใจหลักพระพุทธศาสนาและเปนแกนนําทางดานจริยธรรมใหกับนักศึกษาคนอื่นในสถาบันน้ันๆจริยธรรมสัญจรไดแก การเชิญวิทยากรผูทรงคุณวุฒิมาบรรยายพิเศษในกิจกรรมหรือวันสุดสัปดาหเพื่อสงเสริมความรูความเขาใจเก่ียวกับหลักจริยธรรมในระดับท่ีสูงกวาท่ีทําการสอนในหองเรียนโครงการพิเศษ เชน โครงการอบรมจริยธรรมนักศึกษาข้ันพ้ืนฐาน โครงการอบรมนักศึกษาข้ันพ้ืนฐานโครงการอุปสมบทนักศึกษาภาคฤดูรอนโครงการอยูคายธุดงค ฯ เพ่ือสงเสริมพัฒนาจริยธรรมระดับสจั ธรรมใหกา วหนา ยิง่ ข้ึน ความรว มมือของสอ่ื มวลชนและองคกรเอกชน ส่ือมวลชนมีบทบาทและอิทธิพลตอการพัฒนาจริยธรรมของเยาวชน ดังนั้นควรใหความรวมมือสนับสนุน ความรวมมือท่ีดีที่สุด ไดแก การไมนําเสนอกิจกรรมท่ียั่วยุกามารมณ ฯลฯ ควรนําเสนอกิจกรรมท่ีเปนพฤติกรรมแบบอยางท่ีดีแกเยาวชน มูลนิธิ สมาคม ชมรมตางๆ ซึ่งเปนองคกรเอกชนจัดอยูบอยๆ เชน การอบรมจริยธรรมนักเรียน นักศึกษา ในภาคฤดูรอน การอุปสมบทนักเรียนนักศกึ ษาภาคฤดูรอ น การอยูค า ยอบรมจริยธรรมข้ันพัฒนา ฯลฯ ๒.๓ การใชห ลักพทุ ธจรยิ ศาสตรท ิศ ๖ กับการปรับพฤติกรรมคนในสังคมใหเปน คนดตี ามหลกั ทกั ขณิ ทศิ เม่ืออาจารยกับศิษยตางรูจักหนาที่ท่ีจะตองปฏิบัติตอกันตามหลักทิศ ๖ แลว อาจารยก็จะอนุเคราะหแกศิษยในการเรียนการสอนดวยดี สวนศิษยก็จะทัศนคติท่ีดีตออาจารยตั้งใจเรียนดวยดีเปนคนวางาย ความวางายน้ัน คือคุณธรรมที่สมควรแกคนทุกชั้น ท้ังผูใหญ ผูเสมอกัน และผูนอยจะพึงปฏิบัติใหเหมาะสมแกฐานะของตน เมื่อคนทุกชั้นเปนคนวางายรับฟงเหตุผลของผูหวังดี ที่ชวยตักเตอื นแนะนาํ พร่ําสอนแลว กจ็ ะเปน อุบายเชอ่ื มโยงจติ ใจ ใหผ ูกสมัครรกั ใครส นิทสนม ชวยโอบอุมปองกันเหตุเสื่อมไวไมใหเกิดขึ้น และเสริมสรางเหตุเจริญใหเกิดข้ึน ทั้งสวนตัว สวนคณะและประเทศชาติ ลกั ษณะของคนวางายสอนงา ยมลี กั ษณะทส่ี งั เกตไดอยู ๑๑ ประการ คือ ๑. ไมก ลบเกลือ่ นเมอ่ื ถูกวา กลาวตกั เตอื นไมแกตัวไมบ ิดพลิ้วยอมรับฟง ดวยความเคารพ ๒.ไมยอมนง่ิ เฉยเม่อื ถกู วากลาวตกั เตือน พยายามปรบั ปรุงแกไ ขปฏิบัติตามคําแนะนําน้นั ๓. ไมม จี ิตเพงคุณเพง โทษผูวากลา วสงั่ สอน คอื ไมเคยจบั ผดิ ทานแตต งั้ รับฟงโอวาทดว ยดี ๔. เอื้อเฟอตอคําสอนและตอผูสอนเปนอยางดี คือยอมทําตามคําสอนนั้นและเชื่อฟงผูสอนอยางดี ทําใหผ ูส อนมีเมตตาเกดิ กาํ ลังใจทีจ่ ะสอน ตอ ๆ ไปอกี

๑๐๑ ๕. เคารพตอคําสอนและตอผูสอนเปนอยางดีย่ิง ตระหนักดีวาผูท่ีเตือนคนอ่ืนนั้น นับวาเสี่ยงตอการถูกโกรธ ดังน้ันการที่มีผูวากลาวตักเตือนเรา แสดงวาเขาจะตองมีคุณธรรม มีความเสียสละ มีความเมตตาปรารถนาดีตอ ตวั เราจรงิ ๆ จึงตอ งมีความเคารพตอ คําสอน และตวั ผสู อนเปน อยางดียง่ิ ๖. มีความออนนอมถอมตนเปนอยางดีย่ิง ไมแสดงความกระดางกระเดื่องโอหัง คิดวาตัวเองดีอยูแลว เกงอยูแลว ๗. มีความยินดีปรีดาตอคําสอนน้ัน ถึงกับเปลงคําวา สาธุ สาธุ สาธุ รับฟงโอวาทนั้น คือดีใจเปนอยางยิ่งท่ีทานกรุณาช้ีชองบกพรองของเราใหเห็น จะไดรีบแกไขเหมือนทานชี้ขุมทรัพยให จึงเปลงวาจาขอบคณุ ไมข าดปาก ๘. ไมดื้อรั้น คือไมดันทุรังไปตามอําเภอใจทั้ง ๆ ที่รูวาทําผิด แตทําไปดวยความถูกตอง เมื่อผิดก็ยอมแกไขปฏบิ ตั ไิ ปตามสมควรแกธรรม ๙. ไมยินดีในการขัดคอ ไมพูดสวนข้ึนทันที มีความประพฤติชอบเปนท่ีพอใจ เปนที่ปรารถนา ๑๐. มีปกติรับโอวาทเอาไวดีเย่ียม ตั้งใจฟงทุกแงทุกมุมไมโตตอบ ยิ่งไปกวาน้ันยังปวารณาตัวไวอ กี วา ใหวากลาวส่ังสอนไดทกุ เม่อื เหน็ ขอบกพรองของตนเมื่อใดก็ใหต กั เตอื นไดทันที ๑๑. เปนผูอดทน แมจะถูกวากลาวสั่งสอนอยางหยาบคายหรือดุดาอยางไรก็ไมโกรธ อดทนไดเ สมอ เพราะนกึ ถงึ พระคณุ ของทา นเปน อารมณ๑ ๖ สังคมมนุษยเ ราแตละสงั คมมีคนทง้ั ผูใหญ ผูเ สมอกนั และผูน อ ย ซ่ึงจะตอ งรว มกันปฏิบตั คิ ุณคอื ความวา งา ย เพราะในคนสามจําพวกนหี้ วังความดี อยากไดด ีดว ยกนั ทง้ั นั้น และความดรี อคอย คนอยากไดดอี ยูข า งหนา แตผ ูอยากไดด ตี องมคี ุณคอื ความวา งา ยอยูในตวั จึงจะรบั เอาความดที ่ีรอคอยอยูขางหนา ได ถาหาไมแลว ก็เสมือนคนทีเ่ ปนโรคอมั พาต แมนความดจี ะอยใู กลต วั กจ็ ะ ไมส ามารถจะรบั เอาความดไี ด คณุ คือความวา งายนี้ จึงเหมาะสมแกคนทกุ ช้ัน ท้งั ผูใ หญ ผูเสมอกนั และผูนอ ย ผูนอยย่ิงเปนคนวางายแลว ก็ยิ่งเปนปจจัยใหผูหลักผูใหญเอ็นดูกรุณา สนับสนุนใหผูใหญตั้งใจเอาเปนธุระ สอดสองดูแลเหตุเจริญเหตุเส่ือม เม่ือเห็นวาผูนอยดําเนินในทางเสื่อม ก็ชวยเตือนชวยแนะนําอยูทุกขณะ นั่นนับเปนโอกาสดีที่ผูนอยจะไดรักษาตัวใหไมเสื่อมเสีย จึงอันเปนวาคนวางายรูจักถือเอาประโยชนจากคนอ่ืน โดยทําตนใหเขามีเมตตากรุณาเอาธุระ ไมอิดหนาระอาใจ หรือเกลียดชัง ชื่อวามีคุณคือความวางาย สรางที่พ่ึงแกตนเอง และสงเสริมใหคนอื่นยินดี เปนที่พ่ึงของตนเองอกี ดว ยอนง่ึ ใหก าํ หนดรวู าเวลาของการเรยี นเปน เวลาทีม่ ีคาอยู จําตองระวังอยาปลอยใหลวงไป ๑๖พระสมชาย ฐานวฑุ โฒ, มงคลชวี ิตฉบบั ธรรมทายาท, (กรงุ เทพฯ : โรงพิมพฐานการพิมพ,๒๕๔๒), หนา ๒๕๒ - ๒๕๓.

๑๐๒เสียเปลา โดยมิไดบรรจุความรูเอาไวใหพอแกที่เวลาอํานวยให ท่ีดีเราควรกําหนดใจเอาไวเสียวา ถึงเวลาเรียนเปนตองเรียนกันจริง เลิกนึกถึงสิ่งอ่ืนท่ีไมเกี่ยวแกการเรียนใหหมด เพราะส่ิงเหลาน้ันเปนภัยแกการเรียนอยางมหันต ถาเอามาปะปนไวดวย อาจจะทําใหความจําและความพินิจพิเคราะหเลอะเลือนไปหมด วิชาที่เรียนก็คงไมไดผลตามมุงหมาย เพราะส่ิงเหลานี้มาเปนศัตรูแกการสติเสียแลว ก็ตองตกเขาอยใู นอาํ นาจแหงความเกียจคราน ซึ่งผูอ่ืนไมมีใครสามารถจะแกไขใหคืนดีได นอกจากตัวจะมสี ติกลับคืนไดเองเทานั้น ทางท่ีดีในช้ันตนควรหาวิธีประหารเสนียดเหลานี้อยาใหเขามาแอบแฝงหนวงความเจริญอันกําลังไหวตัวอยูแลวได สิ่งท่ีควรนํามาประหารไดดีก็คือ “อิทธิบาท ๔ คือ คุณเครื่องใหสาํ เร็จสมประสงค ๔ อยา ง ไดแ ก ๑. ฉน.ท คือความพอใจรักใครใ นสง่ิ น้นั ๒.วริ ยิ คอื ความหมั่นประกอบส่ิงนั้น ๓. จิต.ต คอื เอาใจฝกใฝใ นสงิ่ นัน้ ไมว างธรุ ะ ๔. วิมํสา คือ หมนั่ ตรติ รองพิจารณาเหตผุ ลในสงิ่ นนั้ ๑๗ คุณ ๔ อยางน้ีมีบริบูรณแลว อาจชักนําบุคคลใหถึงส่ิงท่ีตองประสงค ซึ่งไมเหลือวิสัย และจรรยาบรรณของนักเรียน ท่ีควรจะนําหลักธรรมทิศเบื้องขวา (ครูอาจารย) ไปปฏิบัติ ยกตัวอยางเชน“พงึ หาโอกาสเรยี นรูใหเ ขาใจวธิ กี ารหาเหตผุ ล และขอบเขตของเหตุผล โดยเร็วที่สุดตามระดับของวัยพึงยอมรับทุกอยางดวยเหตุผล พึงรับพิจารณาทุกอยางท่ีมีเหตุผลดวยความเคารพแมตนเองจะยังไมเห็นดวยกบั เหตผุ ลนน้ั พงึ เคารพความคดิ ทีม่ ีเหตผุ ลของตนเอง และของคนอ่ืนทุกคนในทางปฏิบัติพึงหาทางประนีประนอมความคิดเห็นตางๆ เพื่อหาทางสายกลางซึ่งทุกฝายจะตองไดบางเสียสละบางพึงถือวาการเรียนมิใชเปนการกอบโกยหาวิธีไดเปรียบคนอื่นในสังคมแตการเรียนคือการสรางบคุ ลกิ ภาพ จึงไมพึงแขงขันและกีดกันซึ่งกันและกัน พึงถือวาชีวิตสวนหน่ึงในโรงเรียนเปนสวนหน่ึงของชวี ิตจริง ไมมีชีวิต ช่ัวคราวในรถโดยสาร พึงสรางสังคมในโรงเรียนใหเปนสังคมในอุดมการณที่จะตองปรับปรุง แกไขใหทันสถานการณอยูเสมอ พึงมีความสุจริตในการทําการบาน การทําขอสอบพึงถือวาเกียรตอิ ยเู หนือผลประโยชนใดๆ ทั้งสิ้น พึงฝกน้ําใจนักกีฬาในการแขงขันทุกประเภท พึงถือวาสิทธิจะตอ งแลกเปลีย่ นกบั หนา ท่ี และความรับผิดชอบเสมอ ดังน้ีเปนตน” ๑๘ ๑๗พันเอกปน มุทุกันต, แนวสอนธรรมะตามหลักสูตรนักธรรมช้ันตรี, (กรุงเทพฯ : กมลการพมิ พ, ๒๕๒๗), หนา ๒๒๖. ๑๘กีรติ บุญเจือ, ชุดพ้ืนฐานปรัชญาจริยศาสตร, (กรุงเทพฯ : สํานักพิมพไทยวัฒนาพานิช,๒๕๑๙), หนา ๑๐๖ - ๑๐๗.

๑๐๓ คณุ ธรรมสําหรบั ครู-อาจารย ครตู องมคี ณุ ธรรมเปนกัลยาณมิตร ๗ อยาง ไดแก ๑. ปโย คือ นารกั ทําตวั ใหศ ษิ ยร กั ๒. ครุ คือ นา เคารพ, หนักแนน ในจรรยา ๓. ภาวนโี ย คอื หมน่ั แสวงหาความกา วหนา พฒั นาความรู ๔. วต.ตา จ คือ มีความขยนั หม่นั แนะนาํ พร่าํ สอน ๕. วจนก.ขโม คือ อดทนตอ ถอยคํากลาวหา ๖. คม.ภีรญ.จ กถํ กต.ตา คือ สอนสง่ิ ทยี่ ากใหเ ขาใจงาย ๗. โน จฏ.ฐาเน นิโยชเย คือ ไมช กั จงู ศษิ ยไปในทางเส่อื มเสยี ๑๙ ครูยังตองมีคุณธรรมดงั ตอ ไปนอี้ ีก คือ ครตู องเปน ผูมุง ม่ันในเรอ่ื งทางจิตวิญญาณ ครตู องมีความอ่มิ ใจ มปี ติปราโมทย หลอเลย้ี งชีวิตครใู หช ุม ช่ืน ในฐานะทเ่ี ปนปูชนียบคุ คล มิไดเปน ลูกจา ง ครูตอ งเปนพระโพธิสัตว มอี ดุ มคติพระโพธิสตั ว คอื ๑) สิทธิ คอื มีความบริสุทธอิ์ ยใู นจิตใจ ๒) ปญ ญา คอื มปี ญ ญาทั้งทางโลกและทางธรรม ๓) เมตตา คอื มคี วามรกั เมตตาตอ ศษิ ย ๔) ขนั ติ คอื มีความอดทน๒๐ สรุปโดยยอ หัวใจครูประกอบดวย “เมตตา” กับ “ปญญา” ครูตองเปนแบบอยางท่ีดีแกศิษยดวยการพูดใหฟง ทําใหดูเปนอยูใหสงบเย็นใหสัมผัส จรรยาบรรณของครูตอเพ่ือนครู อาชีพของตนและสังคมรวมกัน คือพึงหวงแหนเสรีภาพในการคนควาหาความรูและเสรีภาพในการสอนตามทรรศนะของตน นอกจากนัน้ จะตองเคารพกฎหมายและปฏบิ ตั หิ นา ท่อี ่ืนๆ เหมือนบุคคลอ่ืน ๆ พึงปนนักเรียนข้ึนใหเปนตัวของตัวเอง ชวยใหนักเรียนพัฒนาบุคลิกภาพของตนเองข้ึนอยางเต็มที่ จากเนื้อหาวิชาที่ครูมีหนาที่สอน พึงรวมมือกับครูอ่ืนๆ เพ่ืออาชีพครูคลองตัวในทางปฏิบัติและเพื่อใหอาชีพครูไดบริการสังคมตามเปาหมาย พึงถือวางานสอนเปนอาชีพ ไมใชธุรกิจ พึงงดเวนการตําหนิความประพฤติของเพ่ือนครูดวยกันในการสอน พึงงดเวนการแยงตําแหนงท่ีมี ผูปฏิบัติหนาที่อยู และยังไมหมดวาระ พึงงดเวนการเหยียดหยามอาชีพครู พึงรับผิดชอบสอนใหหมดภาคการศึกษาที่ไดตกลงไวกับผูอํานวยการ พึงสอนดวยเมตตาธรรม และใหคะแนนดวยความยุติธรรม พึงแสดงคุณสมบัติตามจริงเม่ือสมัครงาน พึงแสดงไมตรีจิตตอเพื่อนครูทุกคน รวมทั้งสมาชิกในครอบครัวครู พึง ๑๙พุทธทาสภิกขุ, เตือนใจวัยรุน และ ๕ ดีสูความเปนมนุษยท่ีสมบูรณ, (กรุงเทพฯ :สาํ นกั พิมพธ รรมสภา, ๒๕๓๖), หนา ๗๖ - ๗๗. ๒๐เรือ่ งเดียวกัน, หนา ๗๘.

๑๐๔สนับสนุนนโยบายของสถาบันท่ีตนสังกัดอยู ถาไมสนับสนุนก็พึง น่ิงเฉย ไมพึงกลาวกับบุคคลภายนอกวาตนเองไมเห็นดวย พึงเคารพผูบังคับบัญชาดวยใจจริง พึงงดเวนอบายมุขทุกอยางและเมือ่ ไดร บั การปรึกษาหารอื พงึ แสดงความคิดเหน็ อยา งเสรี และดว ยใจจรงิ ๒.๔ ประโยชนของพทุ ธจริยศาสตรท ศิ ทง้ั ๖ ในสิงคาลกสูตรตอ การดําเนนิ ชีวติ ในสังคมตามหลกั ทักขิณทศิ ทศิ เบ้ืองขวาเปน ทิศของอาจารย หรือครู ๆ คนแรกของบุตรธดิ าน้นั ไดแกบิดามารดา ซึ่งถือวาเปนแมพิมพใหกับลูกอบรมเลี้ยงดูดวยความรักความเมตตาปรารถนาดีตอลูกเมื่อลูกเติบโตจนพอสมควรแกวัยในการศกึ ษาศิลปะวิทยาแลวกไ็ มค วรรั้งรอใหเ สยี เวลา เพราะนิสยั เดก็ มักชอบการเลนเปนกําลัง ซ่ึงจะทําใหบิดามารดามีเวลาเอาใจใสในการอบรมใหการศึกษานอยลงและไมท่ัวถึงเม่ือผูปกครองทอดทิ้งในเม่ืออายุถึงเขตอันสมควรแลวก็เทากับเปดโอกาสใหเด็กมีเวลาเท่ียวซุกซนเกกมเหรก จนกลายเปนคนเหลือขอวายากสอนยาก เมื่อติดการเลนจนเคยชินเสียแลว แมตองการใหเรียนจริงจังเขา ก็จําเปนตองบังคับกันขนานใหญ ฉะนั้นจึงไมควรทอดทิ้ง เด็กคุนแกการเลน อันเปนศัตรูแยง เวลาของการเรยี นเสยี สวนวิชาท่ีจะเลือกเรียนใหเหมาะสมแกนิสัยดังกลาวแลวน้ัน ควรเลือกตามความเห็นชอบพรอมกันทั้งบิดามารดาและบุตรธิดา แตจะตองเรียนหนังสือใหรูดีเสียกอนวิชาอ่ืนท้ังหมดตามที่กลาวขางตน เพราะหนังสือเปนประดุจไฟฉายสองใหเห็นท่ีซอนเรนอยูในความมืดไดตลอด ฉะนั้นผูผานการศึกษามาดีแลว จึงมีนิสัยผิดกวาเดิมเปนคนละคนทีเดียว ถาเทียบกับภาวะของคนที่ยังมิไดศึกษาหรือศึกษานอยแลวก็ผิดกันไกล ฉะนั้นการศึกษาจึงเปนส่ิงจําเปนและสําคัญควรท่ีจะตั้งใจเรียนใหบรรลุจุดหมายจนได สวนอาจารยก็นับวาเปนผูมีพระคุณแกศิษยมากควรท่ีจะใหความเคารพตามหนาท่ีของลูกศิษยอยางสมบูรณ กลาวคือ ทําใหลูกศิษยมีความเคารพสุภาพตอครูอาจารย รูจักอุปฐากคอยรับใชครูดวยกิจการตางๆ ใหไดรับความสะดวกสบาย เชื่อฟงคําสั่งสอนของทานและเรียนศิลปวิทยาดวยความเคารพ เม่ือไมเขาใจใหถามทาน มีความขยันหมั่นเพียร รักษาระเบียบวนิ ยั ขอหา มตางๆ ท่ีครูอาจารยบ ัญญัติไว เปนตน ครูเปนแมพิมพ เคยเช่ือกันมานานวานักเรียนเปนขี้ผึ้ง ครูเปนแมพิมพหรือเบาหลอม ครูจะปน ศษิ ยใ หเปน อะไรก็ได แลวแตว าครูจะสอนใหนักเรียนรูอะไรและอยา งไร บดั นีเ้ ริม่ จะวาไมจริงเสียแลว เพราะนักเรียนสมัยน้ีไมเช่ือฟงครู แตพยายามยืนยันสิทธิท่ีจะเปนตัวของตัวเอง ผูเขียนคิดวานกั เรียนสมัยนเี้ ปน เชน น้ีกเ็ พราะครปู น มาเหมือนกัน เราคงลืมไปวา เมอื่ ไมนานมาน้ีครูท่ัวไปบนกันวานักเรียนของเราไมมีความคิดริเร่ิม ไมมีความคิดของตนเองไมชอบถามและไมชอบออกความคิดเห็นโดยครูเองก็ไมสูจะเขาใจเหมือนกันวาจะตองคิดอยางไร มีหลักเกณฑอะไรยึดเหน่ียวในความคิดอิสระบา งหรือไม เมื่อนกั เรยี นถูกบน ถกู วาถูกตําหนิและถูกกระตุนใหคิดเองหนักๆ เขา ก็ถึงจุดหน่ึงท่ีนักเรียนคิดขึ้นมา ผูเขียนเช่ือวายังไมสายเกินแก ถาถูกตําหนิในหนาท่ีเปนแมพิมพอยางแทจริง และ

๑๐๕ชวยกันปนใหคิดอยางมีหลักมีเกณฑข้ึนโดยครูเองหันมา สนใจตรรกวิทยา และปรัชญากันบางโดยเฉพาะอยางย่ิงจริยศาสตร เพือ่ จะไดเ ปนแมพิมพท่ีเหมาะสมตอ ไป๒๑ สรปุ ไดวา ครเู ปนแมพมิ พจ รงิ แตไ มใ ชค รเู ปนแมพิมพคนเดยี วโดยเอกเทศ ระบบการศกึ ษาในปจ จบุ นั ทําใหน กั เรยี นแตล ะคนตองผา นมอื ครูเปนจาํ นวนรอย แมพ มิ พข องนกั เรียนแตละคนจงึ อยูที่คณะครู ระบบการศึกษา และจรรยาบรรณหรอื จริยธรรมของครรู วมกัน๓. พทุ ธจรยิ ศาสตรใ นฐานะสงเสริมความรกั ในครอบครวั ๓.๑ การขาดหลกั พุทธจริยศาสตรท ีว่ าดว ยทิศ ๖ ในการดําเนนิ ชีวิตตามหลักปจ ฉมิ ทิศ ไดแกภรรยา ปญหาความแตกราวในครอบครัว ครอบครัวนับวาเปนสถาบันมูลฐานของสังคม สมาชิกของสังคมทกุ คน ก็ถอื กาํ เนดิ เกดิ กอ จากแตละครอบครัวน่ันเอง และสภาพแวดลอมที่ใกลตัวมากท่ีสุดถาสัมพันธภาพ หรอื สภาพครอบครัวดี ไมพิการ หรือแตกราวปญหาทางสังคมอื่น ๆ เชน การหยารางคนจรจัด หรือโสเภณี ศีลธรรมเสื่อมเปนตน ซ่ึงเปนปญหาสังคมท่ีจะสงผลกระทบตอสังคมโดยสวนรวมจะไมเกิดข้ึน เพราะฉะนั้นปญหาความแตกราวในครอบครัว จึงนับวาเปนปญหาสังคมท่ีสําคัญมากท่ีจะตองไดรับการแกไขจากหลาย ๆ ฝาย โดยรวดเร็วและถูกตองเพ่ือผลประโยชนหกตอการอยูรวมกันของครอบครัวและสังคมโดยสวนรวม สาเหตุที่เกิดการแตกราวทางครอบครัว อาจจะมาจากสาเหตุหลายอยาง เชน สาเหตุทางเศรษฐกิจบาง สุขภาพอนามัยบาง สิ่งแวดลอมบาง และสาเหตุที่สําคัญที่สุดก็คือ การบกพรองในหนาที่ของบุคคล ไมคนใดก็คนหนึ่งหรือเกิดบกพรองพอ ๆกัน สาเหตุเหลานี้นาจะเปนบทเรียนสําหรับผูจะมีชีวิตครอบครัว ควรจะไดพิจารณาขอคิดบางประการกอนจะตัดสินใจแตงงาน กลาวคือ ทั้งฝายชายและหญิง จะตองมีความรักความเขาใจซึ่งกันและกัน จะตองมีความม่ันใจในทางการเงิน จะตองพรอมที่จะอดทนในการเผชิญตอความยุงยากอันจะพึงมีขึ้น จะตองไมมีปญหาในเรื่องสถานที่อยูหรือบานพัก ท้ังสองฝายจะตองแสดงความจริงใจตอกันจะตองมีความสมบูรณแหงสุขภาพและการสนองความตองการทางเพศ ท้ังนี้ปญหาที่จะนําไปสูการแตกราวในครอบครัวโดยเฉพาะการหยารางอันเกิดจากทางฝายสามี เพราะฉะน้ัน ฝายหญิงกอนจะตัดสินใจแตงงานกับชายใดจะตองพิจารณาคัดเลือกใหถี่ถวน และพยายามหลีกเล่ียงชายผูนาจะมีลักษณะ ๘ อยาง ดงั กลาวมาแลว จะเปนการตัดไฟแตตน ลมและไมส ายเกนิ แก ๒๑กรี ติ บญุ เจือ, ชุดพนื้ ฐานปรชั ญาจรยิ ศาสตร, อา งแลว. หนา ๑๐๔.

๑๐๖ ปญ หาการทาํ แทง นบั เปน ปญหาระหวางชายหญงิ ทม่ี คี วามรนุ แรง และขดั ตอ ศลี ธรรมอันดีอันงาม เปนปญหาทางเพศที่ผจู ะเปน บดิ ามารดาไมม ีสาํ นกึ ในการเปนบพุ การี และนํามาซึ่งปญ หาตา งๆ อีกมากมายในสังคมดว ย ปญหาการทําแทงมีปญ หามาจากสาเหตุหลายสาเหตุ เชน สตรถี ูกขมขืน ความยากจน ความแตกรา วในครอบครวั หญิงที่แตงงานแลว สามไี มรบั ผิดชอบเล้ียงดู การมัว่สมุ ทางเพศของวยั รนุ ฯลฯ การทําแทงเปน การทําลายจรยิ ธรรมดานมนุษยธรรม มพี ฤติกรรมทไี่ มร จู กัควบคุมความรสู กึ ทางกามารมณ ขาดความยง้ั คดิ และความรบั ผดิ ชอบ มีเพศสมั พนั ธเพอ่ื สนองตณั หาของตนเอง การทาํ แทงนอกจากผิดกฎหมายแลวยงั ผิดศลี ธรรมอกี ดวย สงั คมไทยไมย อมรับการทําแทง วา เปน การกระทาํ ทถ่ี กู ตอ ง สาเหตุท่ีสามี และภรรยาไมอ นเุ คราะหซ ่งึ กนั และกัน จําแนกไดด งั นี้ สาเหตุท่ีสามี และภรรยาไมอนุเคราะหซึ่งกันและกัน น้ันจัดไดวาเปนปญหาสังคมระดับครอบครัว โดยเฉพาะอยางยิ่งปญหาที่นําไปสูการหยารางที่เน่ืองมาจากฝายสามี และภริยาเปนฝายเสนอใหม ีการหยารา ง นอกจากนนั้ แลว ยังสามารถจําแนกออกไปไดอ กี ดงั นี้ ปญหาความยากจน เนื่องจากครอบครัวมีสภาพยากจน มีรายไดต่ํา คาจางแรงงานต่ํา ทําใหตางฝายตางตองทํามาหากินของตนเอง จึงเปนสาเหตุใหเกิดการทะเลาะ ตบตีกันได ความยากจนก็เปนปญหาสําคัญท่ีทําใหบิดามารดา ไมอาจทําหนาที่ของบิดามารดาท่ีดี ตามหลักพุทธจริยศาสตรทิศทั้ง ๖ กลาวคือ ไมสามารถใหการศึกษาแกบุตรของตนเองไดเปนตนและอางความสําคัญของตนเองวา เปนที่หนึ่งในครอบครวั จากความเครงเครยี ดทาํ ใหม องขามจิตใจของกนั และกนั ไป ปญหาความเห็นแกตัว จากปญหาสังคมรอบดานท่ีรุมเรา ทําใหความท่ีเคยเอาใจใสระหวางกันลดนอยลงไป จากที่สมาชิกในครอบครัวตองดิ้นรนขวนขวายมากขึ้น จึงทําใหชองวางระหวางสมาชิกในครอบครัวเพิ่มข้ึน ตางฝายตองการผลประโยชนของตนเอง ตองการความสะดวกสบายและผลักภาระงานไปใหอีกฝายรับผิดชอบแทน หรือจนเกิดเปนปญหาครอบครัวกลาวคือ พอแมไมมีเวลาอบรมเล้ียงดูบุตรธิดา พอแมไมมีความรับผิดชอบในการเลี้ยงดูลูก ติดการพนัน ติดผูหญิง ติดเที่ยวกลางคนื เปนตน ปญหาคานิยมเปล่ียนแปลง สามีภรรยาในหลาย ๆ ครอบครัวเห็นคุณคาจริยธรรมของครอบครัวนอยลง ตั้งแตความซ่ือสัตย ความไววางใจซึ่งกันและกัน เมื่อตางฝายตางออกไปเขาพบปะผูคนในสังคมขางนอกครอบครัว ดังจะพบเห็นจากขาวสารจากวิทยุโทรทัศน และหนังสือพิมพท่ีพบเห็นเร่ืองผิดจริยธรรม และวัฒนธรรมไทยอยูเสมอ “ปญหาเก่ียวกับสิ่งแวดลอม เชน แหลงจําหนายยาเสพตดิ เปนตนน้นั ถา จะใหไ ดผลดี ทางฝา ยรฐั บาลหรือชนชน้ั บริหารนาจะไดจ ัดการแกไขใหด กี วาที่เปนอยูทุกวันน้ีโดย “รัฐบาลหรือผูมีหนาที่รับผิดชอบทางฝายบานเมือง อาจจะแกดวยการนําเอาธรรมะไปเปนหลักในการทํางาน เมื่อเห็นวาส่ิงแวดลอมใดท่ีขัดกับหลักศีลธรรมและจารีตประเพณีที่

๑๐๗ดีงาม ก็จัดการใหเปนไปในทางดีเสีย ก็จะเปนอุบายวิธีแกไขท่ีไดผลมากทางหน่ึง” ๒๒ “ปจจุบันไดมีวิถีทางดําเนินชีวิตของคนในครอบครัวเปลี่ยนไปจากแตกอนมาก ความรักใครกลมเกลียวกันในครอบครัวกเ็ ปลย่ี นไป” ๒๓ สรุปไดวาปญหาอาชญากรรมทางเพศ เปนสิ่งที่กอความรุนแรง และสะเทือนขวัญในสังคมมาก และสงผลถึงความรูสึกสํานึกของสามีภรรยาในสังคมดวย การประพฤติผิดอันน้ีเปนขาวที่นากลัวอยางยิ่ง เชน การขมขืนแลวฆา เปนอาชญากรรมทางเพศที่พบมากท่ีสุดในสังคมไทยและเปนปญหาท่ีมีผลกระทบตอสุขภาพจิตของบุคคลครอบครัวและสังคม ผูถูกขมขืนมีความละอาย สับสนหวาดกลัว โกรธแคน หวาดผวา ฝนราย นอนไมหลับ เปนโรคประสาท ฯลฯ พบวาคดี “ผูถูกขมขืนมากที่สุดเปนหญิงอายุประมาณ ๑๖ - ๒๔ ป นอกน้ันเปนเด็กหญิงและหญิงชรา จากการศึกษาพบวารอยละ ๖๐ ถูกขมขืนโดยคนแปลกหนา รอยละ ๓๐ ถูกขมขืนโดยคนรูจัก รอยละ ๗ ถูกขมขืนโดยบุคคลใกลชิดหรือญาติเด็กหญิงท่ีถูกขมขืนโดยบุพการีหรือญาติสนิท”๒๔ จะมีความกระทบกระเทือนใจมาก บางรายเปนโรคประสาทหรือโรคจิต สาเหตุของการขมขืนมีหลายสาเหตุ เชน การย่ัวยุทางกามารมณ ตัวอยางการตบตีทารุณแลวขมขืน ในภาพยนตและโทรทัศน การแตงกายท่ีย่ัวยุอารมณในการประกวดนางงามตา งๆ และการเลย้ี งดูเด็กดวยการทารุณโหดราย เมอ่ื เดก็ โตข้นึ ก็มแี นวโนมในการกระทําความผิดทางเพศได เชนสาเหตุของปญหาตาง ๆ เหลาน้ี เปนเพราะการขาดหลักธรรมในการดาํ เนนิ ชีวิตโดยเฉพาะหลักพุทธจรยิ ศาสตรส ังคมวา ดว ยทศิ ทัง้ ๖ เปนตน ๓.๒ การปลกู ฝงความรบั ผดิ ชอบในหนา ทต่ี ามหลักพุทธจริยศาสตรวา ดวยทศิ ๖ ในปจ ฉมิทิศ ทิศเบอื้ งหลัง อนั ไดแกภรรยานั้น ภรรยาไมว า จะดหี รือเลวน้นั ตอ งตามหลงั บรุ ุษ จึงไดชือ่ วาทิศเบื้องหลงั ชีวิตของฆราวาสเปน ชวี ติ ทมี่ คี วามทกุ ขม ากอยูแ ลว หากวาไดคคู รองทีไ่ มด แี ลว ยิ่งจะทาํใหม คี วามทกุ ขมากย่งิ กวาเดมิ ดงั นั้นผหู วงั ความสขุ ความเจรญิ ในการดาํ เนินชวี ติ เพศฆราวาสแลวจําเปนตอ งศกึ ษาและตระหนักถงึ บทบาทและหนาท่ีของภรรยาและสามที ด่ี ี ผูเปน สามีจะตอ งยกยองนับสตรีผนู ้นั วา เปนภรรยาโดยชอบดว ยประเพณแี ละกฎหมายของตนท้ังนเ้ี พราะพระพุทธองคท รงใหค วามเปน ธรรมและยกยอ งใหเ กยี รติแกสตรผี เู ปน ภรรยาพระองค ๒๒เรื่องเดียวกนั , หนา ๑๑๓. ๒๓ไสว มาลาทอง, คูมือ การศึกษาจริยธรรม สําหรับ นักเรียน นิสิต นักศึกษา นักบริหาร นักปกครองและประชาชนผสู นท่ัวไป, (กรุงเทพฯ : โรงพมิ พก ารศาสนา, ๒๕๔๒), หนา ๒๒–๒๔. ๒๔เกษม ตันติผลาชีวะ, อาชญากรรมกับปญหาสังคมไทย, (กรุงเทพฯ : โรงพิมพจรัสแสง,๒๕๓๔), หนา ๖๙ - ๗๐.

๑๐๘จงึ กาํ หนดหนา ท่ีทีช่ ายผูเ ปน สามใี หม หี นา ท่จี ะตองยกยองเชดิ ชแู ละใหเกยี รติภรรยาของตนเองในสังคมตางๆ ดว ยความเปน ธรรมบุคคลผูเปนสามจี ะตองสํารวจตวั เองเสียกอ น หากเห็นวา ตนเองยังบกพรองในหนา ท่ีของสามกี ค็ วรจัดการแกไ ขขอ บกพรอ งเหลาน้นั เสยี เชนตัวอยางการสมรสจะตอ งจดทะเบยี นใหถ ูกตอ งตามกฎหมายสภาพการสมรสจึงจะสมบรู ณ เพ่อื เปน การใหเ กยี รติแกภ รรยาและญาติพนี่ อ งฝายภรรยา หากยังไมไ ดมกี ารจดทะเบยี นสมรสโดยถกู ตอ ง ฝา ยชายผูเปน สามกี ต็ อ งรบีจัดการจดทะเบยี นสมรสกบั เจา พนกั งานฝา ยปกครองทองถน่ิ หรือพนักงานทตู ในฝา ยตา งประเทศใหถกู ตอ งโดยเรว็ ท่ีสุด และจดั งานมงคลสมรสใหส มแกฐ านะดว ย เพราะเวลาทต่ี นเองจะตอ งเขา สงั คมตางๆ ก็ควรพาภรรยาของตนเองออกสังคมดว ยและแนะนําใหเ กยี รตแิ กภรรยาของตนแกแ ขกที่มา ในสังคมน้ันๆ อยางเปดเผยหรอื ประเพณใี นการสมรสมกี ารเลย้ี งอาหารแกม ติ รสหายฝา ยชายผูเ ปน สามกี ็ตองแนะนาํ ใหแ ขกท่มี ารวมงานเลย้ี งน้ันรจู กั ภรรยาของตนโดยทวั่ ไป เชน พาภรรยาของตนเดินเทย่ี วแจกของขวัญแกแขกทม่ี าในงาน โดยทวั่ ถึงกันเหลา นเ้ี ปนตน การกระทําเชนน้ีนับไดวาบุคคลผนู นั้ ไดปฏิบัติหนาทส่ี ามีท่ดี ียกยอ งใหเกยี รตแิ กส ตรผี เู ปน ภรรยาโดยสมบรู ณ ตามหลกั พทุ ธจรยิ ศาสตรสงั คมเรือ่ งทศิ ๖ สามีที่ดีจะตองไมแสดงกิริยาดูหมิ่นหรือสบประมาทภรรยาของตนพุทธจริยศาสตรสังคมขอนี้แสดงใหเห็นวาพระสัมมาสัมพุทธเจาไดทรงสั่งสอนชายผูเปนสามีใหปฏิบัติตนตอภรรยาของตนเองตามหลักพุทธจริยศาสตรสังคมนั่งเอง ท้ังน้ีก็เพ่ือความสุขในการดําเนินชีวิตน้ันเอง กลาวคือเม่ือชายผูเปนสามียกยองใหเกียรติภรรยาของตนเอง นอกจากจะแนะนําใหญาติมิตรรูจักในสังคมตางๆ แลว ยังยกยองใหเกียรติโดยไมดูหม่ินและสบประมาทอีกดวย ฝายภรรยาก็ยอมรูสึกเคารพเกรงอกเกรงใจและยกยองใหเ กยี รตสิ ามีของตนเองเชน กนั การปฏบิ ตั ถิ อยทีถอยอาศยั ดังกลา ว ยอมทําใหการกนิ อยรู ว มกนั ระหวางหญิงชายคูสามีภรรยาคูน้ัน อยูรวมกันในสังคมของครอบครัวนั้น ๆ ดวยความสุขและสันติตลอดไป ทางตรงกันขาม หากชายผูเปนสามีแสดงกิริยากาวราวสบประมาทภรรยาของตนเอง ยอมจะทําใหสตรีผูเปนภรรยายอมจะบันดาลโทสะเกิดมีปฏิกิริยาตอบโต เชน แสดงกิริยาวาจาหม่ินประมาทชายผูเปนสามี เหตุบาดหมางทะเลาะวิวาทในครอบครัวยอมจะเกิดขึ้น หากไมหาทางระงับตน เหตเุ สยี แตเ ร่มิ แรก อาจเกดิ เหตุลุกลามใหญโตจนกระท่ังการสมรสอับปางลงก็เปนไดเปน ตน ชายผูเปนสามีจะตองไมประพฤตินอกใจภรรยาของตนเอง โดยมีภรรยานอยหรือคบชูสูสาวกับหญิงอื่นๆ ทั้งน้ีเปนเพราะวาพระพุทธองคทรงทราบหลักจิตวิทยาของฝายสตรีวาจะเกิดปฏิกิริยาหึงหวงสามีของตนเองอยางรุนแรง ไมเชนนั้นจะตองมีเหตุทะเลาะวิวาทกันในครอบครัวอยางแนนอน และอาจเกิดการหยารางกันจนกลายมาเปนครอบครัวท่ีมีปญหา หากมีลูกก็พลอยเปนเด็กที่มีปญหาไปอีก อาจทําใหไ ปสรา งปญ หาในสงั คมตางๆ อกี ก็เปนได

๑๐๙ สามีตองมอบความเปนใหญใหแกภรรยาของตน ใหความเสมอภาคแกสตรีผูเปนภรรยาของตนเองในการจัดกิจการบานเรือนของสามีและจัดกิจการสังคมตางๆ ของสามี เชน การควบคุมดูแลการใชจาย คนใช และใหความอุปการะแกญาติผูอาศัยอยูกับตนเปนตน ฝายหญิงผูเปนภรรยาก็เกิดความภาคภูมิใจและทุมเทความรูความสามารถของตนปฏิบัติภารกิจท่ีไดรับมอบหมายจากสามีของตนเอง โดยเฉพาะกิจการเหลานั้นใหเกิดผลดีที่สุดแกสามีของตน หากฝายชายกุมอํานาจเสียผูเดียวหญิงผูเปนภรรยาก็เกดิ ความนอ ยเน้ือตาํ่ ใจอาจพาลหาเรื่องกอ ทะเลาะววิ าทตา งๆ ก็เปนได สรุปไดว าสามคี วรใหเคร่ืองแตง ตัวแกภ รรยาของตนเอง เครือ่ งแตง ตวั ท่วี า หมายถึง เสื้อผาแพรพรรณและเครอ่ื งประดบั กายตา งๆ เชน แหวน กาํ ไลมอื ตา งหู สรอยขอมอื สรอยคอเหลานเ้ี ปนตน หลักพุทธจรยิ ศาสตรท ิศทั้ง ๖ ในขอนีแ้ สดงใหเหน็ วาเพ่ือเปนการผกู ใจภรรยาของตนเองใหเ กดิความรักใครสามีของตนไมใหเ ส่ือมคลายนนั่ เอง เปน ตน ๓.๓ การใชห ลักพทุ ธจรยิ ศาสตรท ิศ ๖ กบั ปรับพฤตกิ รรมคนในสงั คมใหเ ปน คนดตี ามหลักปจฉมิ ทศิ หนาท่ีท่ีสามีพึงปฏิบัติตอภรรยา ไดแก ยกยองใหเกียรติภรรยาของตนเอง ไมนอกใจภรรยาไมมีบานเล็กบานนอย ไมดูหมิ่นเหยียดหยามวงศตระกูล รูปรางหนาตา สติปญญาของภรรยา มอบความเปนใหญภายในบา นใหก ับผเู ปน ภรรยาของตนเอง และหาเครื่องแตงกายมาใหเปนของขวัญตามโอกาสท่ีเหมาะท่ีควร หากวาครอบครัวไหนสามีไมปฏิบัติตามหนาท่ีที่ควรปฏิบัติตอภรรยาแลวครอบครวั นัน้ ก็เปน อนั หวงั ไดว า ตองเปน ครอบครัวท่ีมีปญหาอยางแนนอน หรือไมก็อาจตองแยกทางกันก็เปน ได หนาที่ที่ภรรยาปฏิบัติตอสามี ไดแก ตองรูจักจัดงานภายในบานใหสะอาดเรียบรอย ไมประพฤตนิ อกใจสามีของตนเองตอ งมีความซ่ือสัตยสจุ ริตตอกัน ผเู ปนภรรยาตอ งรูจักรักษาทรัพยท่ีหามาได และตองมีความขยันหมั่นเพียรตื่นกอนนอนทีหลังสามีตลอดท้ังตองสงเคราะหญาติทั้งสองฝายดวยดีดวยความจริงใจ เมื่อตอนจะเขาหองหอวันวิวาห มีผูเฒาผูแกซักซอมส่ังสอนเพิ่มเติมใหวาคูผัวตัวเมียมีหนาท่ีจะตองปฏิบัติตอกันอยางไร เชน สํานวนในหนังสือโอวาทกระสัตรี ของคนไทยสมยั กอนตอนหน่งึ วา สาํ หรับหญิงอนั ดมี ปี ญญา จะปรนนบิ ัติสามีเปน ทีร่ กั สามีภักดิโ์ ดยเท่ยี งไมเดยี งสา มิใหเ คืองขนื ขัดซึง่ อชั ฌา ถงึ เพลายามนอนผอนเอาใจ กราบบาทสามเี ปน ท่ยี ่ิง สรรพสงิ่ ท่ชี อบประกอบให ตืน่ กอนนอนหลังระวงั ไว ตกั นา้ํ ไวคอยทา ซ่งึ สามี จะไดช าํ ระพักตราเวลาเชา

๑๑๐ นวลเจา จําไวเ ปน ศกั ดศิ์ รี ๒๕ ในทางสังคมสมัยใหม เร่ืองบางอยางท่ีสําคัญ ในแตละบทบาทนั้น อาจระบุเปนลายลักษณอักษรไวชัดเจนอีกชั้นหน่ึงในตัวบทกฎหมาย เชน บทบาท ซ่ึงหมายถึงหนาที่ของบุคคลท่ีเปนสามีและภรรยาน้ัน ในประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยของไทยที่ตราไวเมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๘ ระบุในมาตรา๑๔๕๓–๑๔๕๗ มใี จความสาํ คัญโดยสงั เขปวา ๑. สามภี รรยาตองอยกู ิน และชวยเหลืออุปการะกัน ๒.สามีเปน หวั หนาและเลอื กทีอ่ ยูอํานวยการ ๓. หากอยูดวยกันไมไดฝายเสียหายขออํานาจศาลส่ังใหแยกอยูและไดรับคาอุปการะเล้ียงดูได ๔. ภรยิ าประกอบอาชพี ทีเ่ คยทาํ อยูก อนสมรสไดโดยไมต อ งใหส ามียินยอม ๕. ถาศาลสั่งใหฝายใดเปนคนไรความสามารถ อีกฝายหน่ึงเปนผูอนุบาลหรือพิทักษโดยอาํ นาจกฎหมาย๒๖ จากตัวอยา งขา งตน นี้ คงสรุปไดว า บทบาทของบุคคลผูเ ปนสามแี ละภรรยานนั้ มีธรรมเนียมประเพณีของชุมชน หรือกฎหมายของบานเมืองกําหนดไวสวนหนึ่ง แตก็ยังมีอีกหลายสวนท่ีเปนหนาที่อ่ืนๆ ภายในบทบาท เชนน้ี ท่ีไมบอกไวครบถวนชัดเจน ท้ังในประเพณีหรือในกฎหมายกระนั้นผูท่ีตองเก่ียวกันใน สถานภาพ หรือตําแหนงดังกลาวน้ันก็พอจะรูหรือตกลงกําหนดกันเองไดโดยอาศัยตัวอยางในเรื่องเดียวกัน จากรายอ่ืนๆ ท่ีตนเคยเห็นและพอใจจะทําตาม หรืออาจกําหนดเง่ือนไขขึ้นใหมตามท่ีคูสัมพันธตองการและยินดี เชน ถาถามสามีภรรยาคูใดสมัยนี้วา ปฏิบัติตนตามประเพณีทส่ี อนกนั ในหนงั สอื โอวาทกระสัตรี หรือตามกฎหมายแพงและพาณิชยที่อางถึงขางตนหรือเปลา อาจไดคําตอบวา ไมไดทําตามท้ังหมด แตดัดแปลงไปตามคติสมัยหรือเปลา อาจไดคําตอบวาไมไดทําตามทั้งหมด แตดัดแปลงไปตามสมัยใหมของสังคมตะวันตกท่ีตนนิยมหรือตามที่ตกลงปลงใจกนั เองบางอยา งท่เี หน็ วา สะดวกและเหมาะสม ๓.๔ ประโยชนของพทุ ธจรยิ ศาสตรทศิ ๖ ตอการดําเนนิ ชวี ิตในสงั คมตามหลักปจฉมิ ทศิ “ภรรยาแมจะจัดเปนขางหลัง มันก็เปนกําลังดันไปขางหนาไมใชเปนเคร่ืองถวง คือดุนใหไปขางหนา เพราะกําลังใจเกิดจากภรรยา ”๒๗ ภรรยาลวนแตตองตามหลังบุรุษทั้งนั้น เพราะฉะนั้น ๒๕พัทยา สายหู, กลไกของสังคม, พิมพคร้ังท่ี ๗, (กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๓๖), หนา ๕๙. ๒๖เร่อื งเดยี วกัน, หนา ๖๐. ๒๗พทุ ธทาสภกิ ข,ุ อุดมคตแิ กป ญ หาไดท ุกชนดิ , อา งแลว , หนา ๑๐๕.

๑๑๑พระพุทธเจาจึงเรียกวาทิศเบื้องหลัง หรือเรียกตามบาลีวาปจฉิมทิศ อันแปลวา ทิศตะวันตก ซ่ึงอยูขางหลังเราผูยืนหันหนาไปทางทิศตะวันออกดังนั้นเม่ือบุตรมีอายุพอสมควรแกการหาเลี้ยงตนและครอบครวั ไดแลว มารดาบิดาจะตองดาํ รถิ งึ การตกแตง ใหมีเหยาเรือนเปนหลักฐานสบื ไป โดยเลอื กหาหญงิ ตามลักษณะทกี่ ลาวขางตน แมจะบกพรอ งไปบา ง แตยงั มสี วนดแี กความตองการ ไมม ขี อเสยี หายอยางอื่นแลว ก็ควรยินดีสูขอกระทําการตกแตง ก็คือ เมื่อไดบวชเรียนเสร็จแลว อุบายท่ีบวชกอนแตงนาจะมีประสงคอ ยสู องอยา ง อยางหน่ึงก็คืออบรมนิสัยใจคอไมใหตกไปในทางช่ัว เพราะขาดการศึกษาศีลธรรม อันจักตองปฏิบัติในเมื่อกลับออกมาเปนคฤหัสถปกครองบานเรือน ก็ใหอยูในลักษณะของพอบานที่ดีอีกประการหนึ่ง การบวชเปนสิ่งสําคัญของคนไทยท่ีนับถือพระพุทธศาสนาไมควรละเวน ถาไปเก่ียวของกับการมีครอบครัวเสียกอนแลว ก็เปนเคร่ืองขัดกับการบวชเรียนอยางมากมาย บางเรียนถึงแกไมไดบวชเอาทีเดียว ซ่ึงเปนที่นาเสียดายที่ปลอยใหประโยชนสําคัญผานพนชีวิตอันมีคาไปเสียไดหรอื แมจะตัดสินใจบวชไดก็คงไมว ายทจี่ ะเปนหวงพะวักพะวน เปน อุปสรรคกีดขวางการปฏิบัติอยูร่ําไป ถา จะลองฟงเสยี งขา งมากกค็ งไดค วามวา บวชกอ น แตง งานเปน เรยี บรอยโดยประการท้งั ปวง เร่ืองของสามีภรรยาน้ัน มีความสําคัญตอความสุข หรือความทุกขของชีวิตฆราวาสมากสําหรับคนท่ีไดสามี หรือภริยาดี มีศีลธรรมก็เปนคนโชคดีไป หากไดตรงกันขามก็เปนคนโชครายมาก เปนคนไมมีศีลธรรมดวยกันท้ัง ๒ ฝาย ยังดีเรียกวา ฝายหน่ึงมีศีลธรรม อีกฝายหน่ึงไมมี ชนิดเทวดาอยูกับซากศพ หรือซากศพอยูรวมกับเทพธิดา แบบนี้ทรมานมาก เพราะคนดีมาอยูรวมกับคนไมด ี ตองใชความอดทนสูงมาก ไมมคี วามสุขในชีวิตสมรส โดยปกติชวี ิตฆราวาสมที ุกขมาก มีเรื่องตอ งกังวลมากอยแู ลว หากไดเพอ่ื นรวมชีวติ ที่ไมดีเขาอีก ความทกุ ขน ัน้ จะเพม่ิ ข้นึ หลายเทา ตวั พูดทางฝายหญิง หญิงที่ไดสามีดีเพียงคนเดียว เหมือนมีเพื่อนถึง ๑๐ คน อาจสูไมไดเสียอีกเพราะเขาเปนใหไดทุกอยาง เปนทั้งเพ่ือนรวมชีวิต เปนเหมือนบิดาผูคุมครองใหความสุขไดหลายแบบ แตหญิงทไ่ี ดส ามไี มดี ก็เหมือนมเี ช้ือโรคหรือเนอื้ รา ยอยใู นกายนาสงสาร ทางฝายชาย ชายท่ีไดภรรยาดีเพียงคนเดียว ดีกวามีเพ่ือนถึง ๑๐ คน เพราะเธอเปนผูใหทุกอยา ง เปนรว มชีวติ เปน มิตรรวมใจ เปนเสมือนมารดา เปนนอง เปนคนรับใช อยูในคนๆเดียว คือ เธอเธอใหความสุขแกสามีไดหลายแบบ เปนเพื่อนรวมชีวิตที่สนิทที่สุด เพราะฉะน้ันพระพุทธเจาจึงตรัสไวว า ภรยิ า ปรมา สขา ภรรยาเปนมติ รอยางเย่ยี ม

๑๑๒ เพราะฉะนั้น ที่พระพุทธเจาตรัสวา “ภรยา ปรมา สขา น้ันเปนความจริงที่โลกยังยอมรับกันอยู ใครไดภรรยาเลวข้ึนมา ภรรยาน้ันก็เปน ภริยา ปรมา สต.ตุ คือเปนศัตรูท่ีรายแรงบ่ันทอนความสุขความเจริญทกุ อยา ง” ๒๘ ธรรม ๔ ประการอันเปนเหตุใหสามีภริยาอยูรวมกันทั้งปจจุบันและอนาคต เปนพื้นฐานอันมั่นคงที่จะทําใหสามีภรรยาครองชีวิตกันยืดยาว มีความสุข คือ “คูสามีภรรยาจะตองมีสมชีวิธรรมไดแก สมสัทธา มีศรัทธาเสมอกัน ไดแก มีหลักการ มีความเช่ือม่ันในพระพุทธศาสนา มีเปาหมายชีวิตที่เหมือนกัน สมสีลา มีศีลเสมอกัน ไดแก มีนิสัยเสียสละ ไดแก มีนิสัยเสียสละชอบชวยเหลือไมเห็นแกตัว ใจกวางเสมอกัน สมปญญา มีปญญาเสมอกัน ไดแก มีเหตุผล มีความคิดสรางสรรค ไมดื้อดานดันทรุ ัง เขาใจกนั เห็นอกเห็นใจกนั พดู กนั รเู รือ่ ง” ๒๙ ในเรื่องการดูแลทรัพยสินของมีราคา การดูแลรักษาก็ปฏิบัติตามประเภทของส่ิงนั้น ๆ“ไมใหเสื่อมเสียไปในเหตุอันไมบังควร ยิ่งของท่ีมีราคามากก็ยิ่งควรรักษาไวในท่ีมั่นคงพนอันตรายทั้งปวง แตถาเปนทรัพยที่จักทําประโยชนใหงอกงามตอไปอีกได ก็ไมควรเก็บนิ่งไวกับบานเฉยๆ ซ่ึงไมเพียงแตจะทําใหขาดประโยชนท่ีควรจะไดอยางเดียว ยังเปนส่ิงย่ัวผูรายใหปองอีกดวย”๓๐ ทางดีควรนําออกทําประโยชน ใหมีสวนทํารายไดงอกงามไปอีก โดยมีหลักฐานเปนท่ีเช่ือได เชนรับจํานําที่ดินหรือเรือกสวนไรนาเปนตน เพราะสิ่งเหลานี้ไมตองกังวลหวงวาโจรจะลวงลักหรือไฟจักไหมเหมือนของอ่ืนๆ แตห ากทาํ เชน นัน้ ไมไ ดเพราะทุนนอย ก็ควรแสวงหาสิ่งท่ีพอเหมาะแกทุนที่มีอยู ขอสําคัญจะทําอะไรที่เกี่ยวดวยบุคคลแลว ควรนึกถึงการลอลวงไวบาง ถาประสงคเพียงความปลอดภัยหรือมผี ลบางเลก็ นอยเทา นั้น การฝากคลังออมสิน ไดยินวามั่นคงดี เพราะเปนของรัฐบาล แทจริงศัตรูสําคัญของทรัพยที่หาวิธีปองกันไดยาก คือตัวของเรานี้แล ถาเราต้ังกองบําเพ็ญอันใดที่จะใหหมดเปลืองไปฝายเดียว ไมยับยั้งคิดถึงกาลขางหนาขางหลังใหรอบครอบกอนแลว การรักษาตอใหล่ันกุญแจตั้งรอยช้ัน ก็หนีภัยชนิดน้ีหาไดไม ความย้ังคิดในเรื่องใชทรัพยใหเปนประโยชนน้ัน ถาผูมีหนาท่ีปกครองบานเมืองหมั่นเอาใจใสอยูเสมอๆ ก็จักผานพนเรื่องเดือดรอนอันจะพึงมีมาสูตนและครอบครวั กบั ทงั้ ทารกซ่ึงจะอุปบตั ิขน้ึ ในกาลขา งหนา หากเผอญิ มาประสพเวลาขัดสนยากจนเขา กจ็ ะแลเห็นเปนสภาพนาสังเวชอยางยิง่ ๒๘วศิน อินทสระ, พระสุตตันปฎกอังคุตตรนิกาย, พิมพคร้ังที่ ๒, (กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหามกฎุ ราชวิทยาลยั , ๒๕๓๓), หนา ๒๒๐ - ๒๒๑. ๒๙พระสมชาย ฐานวฑุ โฒ, มงคลชวี ิตฉบบั ธรรมทายาท, (กรุงเทพฯ : โรงพมิ พฐ านการพมิ พ,๒๕๔๒), หนา ๑๑๑ - ๑๑๒. ๓๐เรื่องเดียวกัน.

๑๑๓ ฉะน้ันจึงควรระวังการจายอยาใหเพลิดเพลินจนเกินรายไดบอยนัก จะเกิดลําบากข้ึนภายหลงั ในเม่ือไมม ีทจ่ี ะหยิบฉวย อบายมุขที่กลาวไวขางตนก็เปนศัตรูสําคัญของทรัพยอยางมากมายถาคิดหลีกเลี่ยงเสียใหไกลจักเปนผลดี คําวารักษาทรัพยในท่ีน้ีประสงคแตเพียงรักษาเพ่ือปลอดภัยอยางเดียว ในกิจการท้ังปวงที่กระทําเพือ่ ออมทรัพยด งั กลาวมาแลว ก็เปน อันรักษาดวยเหมือนกัน การประหยัดรายจายใหพอดีน้ันแลเปนของควรเอาใจใสแท แตสําหรับผูไมเคยประพฤติมาแตเดิมแลวก็ทํายากอยู เพราะอาย, กลัวเขาวาใจแคบบาง, ตระหน่ีเหนียวแนนคิดเล็กคิดนอยบาง เลยทําไมไดเอาเสียที การฝกตนเชนน้ีมาเสียจนเคยกระท่ังสตางคไมมีจะติดตัวแลวก็ยังไมคิดเปลี่ยนใหตรงกับสภาพของตน เชนนี้ เรียกกันวา จมไมลง แตผูที่กลัวความเส่ือม จักตองประหยัดได เชนสิ่งใดมีอยูแลวยงั ไมค วรจา ยเพม่ิ เตมิ ก็ไมพยายามจาย เพราะถา เปน ของท่เี สียไดง า ย หรอื ไมมีที่เก็บใหสมควร ของก็จักเสียไปโดยไมไดรับประโยชนอะไร มีสุภาษิตสอนใหรูจักการประหยัดอยูบทหน่ึง ซึ่งทราบกันอยูดาษดื่น แตเห็นวาผูท่ียังไมทราบก็คงยังมี ท้ังเปนคําสอนที่ เปนอมตะวาจา คือ “มีสลึงพึงบรรจบใหครบบาท อยาใหขาดเพราะเปนของตองประสงค มีนอยกินนอยคอยบรรจง อยาจายลงใหมากจะยากนาน ไมควรซ้ือก็อยาไปพิไรซื้อ ใหเปนม้ือเปนคราวท้ังคาวหวาน น้ีเปนคําสอนท่ีนาเอาใจใสอยูเพราะการจายเพลินโดยไมเหลียวแลถึงความหมดเปลืองบางแลว ภายหลังจะลําบาก ท่ีถูกควรถือความจําเปนสําคัญ ไมควรถือเอาความอยากเปนใหญ แทจริง ถาเปนของท่ีตองใชอยูเสมอ ท้ังเก็บไดนานไดดวยแลว ก็ไมควรซือ้ ยอ ยเหมอื นกนั เพราะการซ้ือคราวละเล็กละนอ ยมักแพงกวาท่ีซอ้ื คราวละมากๆ ท่ซี อื้ มากกเ็ พือ่ ตองการใหถ กู ลง แมผูขายจักไดกําไรนอยหนอยก็ยินดีขาย เม่ือรวมทุนซื้อสินคามาขึ้นรานใหม ถอื วาเปน สบิ เบ้ียใกลมอื อนึ่งกอนจะออกจาย ควรตรวจของท่ีมีอยูใหรูวา ส่ิงใดหมดสิ่งใดยังอยูมากนอยเทาไร จักตอ งจายเพิ่มเตมิ อีกหรอื ไม เมือ่ ทราบจาํ นวนของทม่ี อี ยูเสยี กอนแลวจะไดกะจายใหพอเหมาะแกความตองการ ไมใ หเกินจนตองเหลือทง้ิ เนาเฟอะ หรือไมขาดจนตองวิ่งซ้ือเพ่ิมเติมเปนทีเสียเวลาท่ีกลาวมาเพอ่ื ใหร จู ักคําวา พอดี๔. พุทธจริยศาสตรในฐานะสงเสรมิ ความสมั พนั ธใ นสงั คม ๔.๑ การขาดหลกั พุทธจริยศาสตรท วี่ า ดว ยทศิ ๖ ในการดําเนินชวี ติ ตามหลกั อุตตรทศิ ไดแ กมิตรสหาย สาเหตทุ มี่ ติ ร และมิตรไมอนุเคราะหซ ึง่ กันและกนั จําแนกไดด งั น้ี สาเหตุท่ีมิตร และมิตรไมอนุเคราะหซ่ึงกันและกัน น้ันเพราะขาดหลักพุทธจริยศาสตรที่วาดว ยทิศท้ัง ๖ ในการดาํ เนินชีวิต ไดแ ก ๑) กลุ บตุ รไมบาํ รุงมิตรดวยการใหปนส่ิงของ จึงไมสามารถยึดเหน่ียวนํ้าใจมิตรสหายไวไดทําใหหมดความรักใครนบั ถอื

๑๑๔ ๒) กุลบุตรไมบํารุงมิตรสหายดวยการกลาววาจาไพเราะ ไมมีความสุภาพออนโยน มีแตความกา วราว อันเปนเหตุทาํ ใหตอ งสูญสน้ิ มิตรภาพตอ กัน ๓) กุลบุตรไมบํารุงมิตรสหายของตนดวยการประพฤติตนใหเปนประโยชน อันจะนําตนเองและมิตรสหายไปสูความเจริญ ไมชวยเหลือธุระการงานใหเปนที่เบาใจมิตรสหาย ไมเปนท่ีพ่ึงยามทีม่ ีความจําเปนและเจ็บปว ย เปน ตน ๔) กลุ บตุ รไมบาํ รุงดว ยการวางตนใหส มํา่ เสมอ ไมม ีความเสมอภาคดวยชาติ, สกลุ , ยศศกั ดิ์,และสมบตั ิ มคี วามเหอ เหมิ ยกตนขมทา น มีการดูหมน่ิ กนั ไมม คี วามเปน มติ รที่ดเี หมือนเดมิ ๕) กุลบุตรไมบํารุงมิตรดวย การพูดจาหลอกลวง กลาวคําลวงใหเขาใจเขวเปนอยางอื่นอันเปน เหตุนาํ ความเสียมาสผู ูฟ ง เปนตน สว นมิตรกไ็ มอนุเคราะหก ุลบตุ รดวยดเี ชน กัน ไดแ ก ๑) ไมปองกันมิตรผูประมาทแลว ไมใหความชวยเหลือมิตรผูประมาทแลว ไมตักเตือนแกมติ รสหายเม่อื เขามีความประมาท ๒) ไมปองกันทรพั ยส มบัตขิ องมติ ร สหายผทู ่ีมีความประมาท มคี วามเผอเลอ ๓) เมื่อมิตรสหายมีเหตุรายอันตรายก็ไมสามารถเปนท่ีพ่ึงพาอาศัยได ไมใหความชวยเหลือแกมิตรสหายได ๔) เม่ือเกดิ มีภยั วบิ ตั ิยากเข็ญอยา งใดอยา งหนง่ึ เกดิ ขน้ึ แกเพอ่ื นกไ็ มใหค วามชว ยเหลอื ไมช ว ยเขาคิดอานในอันจะปลดเปลือ้ ง ใหพ น จากวิบัตเิ หลา นน้ั ๕) ไมใ หความเคารพนับถอื ตลอดท้งั วงศต ระกูลของมิตรสหาย ไมมีความเอ้ือเฟอเผื่อแผตอญาตพิ ีน่ อ งของมิตรสหายเลยเปนตน๓๑ นอกจากน้นั ยังมปี ญ หาตา งๆ อกี ไดแก ปญหาบุคคลขาดระเบียบวินัยไมเคารพกฎหมาย คนไมมีวินัยเปนบุคคลท่ีชอบทําอะไรตามใจตนเอง ขาดเหตุผล คิดเอาแตประโยชนสวนตนฝายเดียว และประโยชนของพรรคพวกกลุมนอยของตนเอง ปญหาที่พบมากในสังคม เชน การไมเคารพกฎจราจร การตัดไมทําลายปา การปลอยน้าํ เสียลงสแู มน ํา้ ลาํ คลอง ผลเสียจากความเสื่อมโทรมทางสภาพเศรษฐกิจ สังคม และจริยธรรม ทําใหเกิดการลักขโมย การปลน การคายาเสพติด การคาประเวณี ความยากจนเปนอุปสรรคตอการพัฒนาทางเศรษฐกจิ และการพฒั นาประเทศโดยรวมดว ย เชนตัวอยางในภาคผนวก ๓๑ ท.ี ปา. ๓ /๒๐๒/ ๘๙.

๑๑๕ ๔.๒ การปลูกฝงความรับผดิ ชอบในหนา ทต่ี ามหลักพทุ ธจริยศาสตรวา ดวยทศิ ๖ ในอุตตรทศิ ไดแ ก มิตรสหาย การจัดการงานใหตามสมควรแกกําลังนั้น ไดแกการรูจักเลือกงานที่เหมาะสมแกประเภทของบุคคล และรูจักแบงเวลาการงานใหพอแกกําลังของตน การรูจักประเภทบุคคลน้ัน เชน รูวาคนนี้จัดการใหทําการละเอียดหรือ หยาบ คนนี้ควรแกงานหนักหรือเบา และคนนี้จักไวใจใหทํางานท่ีตองใชค วามคิดไดห รือไม แลวจึงมอบหนาที่ใหเหมาะแกบุคคลท่ีไดเลือกแลว งานจึงจะดําเนินไปไดดวยเรยี บรอ ย ถางานทมี่ อบใหไ มเหมาะแกบคุ คล กน็ าจักมีเสียไดถึง ๓ ประการ คือ ถาไมถนัดตอวิธีการก็ทําใหเกยี จครา นได เปน เหตใุ หง านชา เสยี เวลา และส่งิ ที่ทาํ อาจเสยี หายเพราะความรไู มพ อแกก าร สวนรูจักเวลาท่ีควรของงานนั้น คือเมื่อถึงเวลาของการงานก็ใชใหไดการไดงาน เวลาควรพักผอน ก็ผอนใหมีความสุข ไมฝนจนเกินควรแกกําลัง ดังนี้จึงจักถูกกับอัธยาศัยของผูรับใชควรเอาใจใสดูแลในเร่ืองกินอยู นุงหมของบาวหรือคนรับใชไมใหฝดเคือง เพราะนิสัยคนงาน ยอมตองการอาหารใหเพียงพอกําลัง ถาอาหารไมเพียงพอแลวกําลังก็ถอย กระทําใหใจคอหงุดหงิด เบื่อหนายตอการงาน หรือกับท้ังนายดวย สวนรางวัลน้ันมีเปน ๒ ชนิด ชนิดหน่ึงใหเปนคราวเปนสมัย อีกอยางหน่ึงเปนรางวัลความชอบ ใหเฉพาะแตผูที่ทําการงานดีและเหน็ดเหน่ือย เชนน้ีเปนรางวัลพิเศษประโยชนข องรางวลั อยางหลังน้ี ไมแตเปนส่ิงบํารุงน้ําใจของผูทํางานดีอยางเดียว ยังเปนเคร่ืองยั่วผูท่ีไมมอี ตุ สาหะใหม ีอีกดว ย นายบํารุงบาว ดวยดูแลรักษายามเจ็บปวย ผูปกครองบานเรือนจําตองมีหยูกยาไวดวยสําหรับการไขเจ็บ เล็ก ๆ นอยๆ ในเวลาค่ําคืน พอเปนเคร่ืองเยียวยาช่ัวคราว กอนท่ีจะมีหมอมารักษาแตถาเปนโรคที่เหลือความสามารถจะทําการรักษาหรือปฐมพยาบาลได ก็ควรจัดการกับแพทย ดังที่กลาวไวในหมวดภรรยาอนุเคราะหสามีทีเดียว จะควรสงไปรักษายังโรงพยาบาลหรือรักษาท่ีบานก็แลวแตความสะดวกลักษณะการปกครองผูนอยใหอยูในถอยในคํา มีความเคารพยําเกรง ไมอุกอาจกาวราวตอผูใหญนั้น ก็เพราะผูใหญประพฤติเปนธรรม มีเมตตาปราณี ไมเบียดเบียนผูนอยใหไดรับความลําบากเดือดรอน มีธรรมท่ีควรนํามาประกอบเปนหลักสงเสริมใหนายบํารุงบาว คือ อคติ ๔ แตละขอ ดงั น้ี ๑. ฉนทฺ าคติ ลาํ เอยี งเพราะรกั ใครก ัน ๒. โทสาคติ ลาํ เอยี งเพราะไมชอบ ๓. โมหาคติ ลําเอียงเพราะเขลา

๑๑๖ ๔. ภยาคติ ลาํ เอียงเพราะกลวั ๓๒ อคติ ๔ น้ี เปนขาศึกแกการปฏิบัติธรรมอยูมาก ผูแสวงหาทางสุจริต ยอมไมประสงคนํามาประพฤติ การลําเอียงน้ันจะดวย รัก, โกรธ, หลง, หรือเพราะเกรงอํานาจอยางใดอยางหน่ึงก็ตามเหลานี้สามารถบันดาลใหผูท่ีไดรับผลหัวเราะหรือรองไหได คือทางฝายมีชัยก็หนาช่ืนตาบาน สวนทางทไี่ มไ ดร บั ความยตุ ธิ รรมกโ็ ทมนัสเคียดแคน เลยอาฆาตจองเวรเปนศัตรูกันตอไป ผลท่ีเกิดแตการสงเคราะหแกฝา ยหนงึ่ จักเอามาลบลา งบาปที่ทําไวแกอกี ฝา ยหนึ่งหาไดไม เพราะเปนผลทต่ี รงกนั ขา มแตห ากกลา วถึงความยินดียนิ รายก็ตรงกันขาม คือเม่อื ยินดใี นฝายชนะ กย็ อ มยินรายแกฝ า ยรายดวย ๔.๓ การใชพ ทุ ธจริยศาตรทศิ ๖ กบั การปรบั พฤตกิ รรมคนในสงั คมใหเปน คนดตี ามหลกัอุตตรทศิ ไดแก มติ รสหาย การใชหลักพุทธจริยศาตรทิศทั้ง ๖ ในการปฏิบัติตนใหเปนมิตรสหายที่ดี สรางบุคลิกภาพใหแกเยาวชน นักเรียน นิสิต นักศึกษา ใหเปนบุคคลชั้นผูนํา หรือช้ันผูบังคับบัญชา ในวงการบุคคลผูปกครองหรือผูบริหารประเทศ ในวงการคาหรือนักธุรกิจบริหาร และวงการสังคมของชุมชนโดยทั่วไป เพ่ือสรางและปรับปรุงบุคลิกภาพใหเปนบุคคลผูมีสติปญญา มีความรับผิดชอบตอหนาที่จนกระท่ังพัฒนาความสามารถของตนเองใหมีประสบการณต า งๆ เพ่ือการดําเนินชีวิตของตนเองใหมีความเจริญกาวหนา และประสบความสําเร็จตางๆ ตลอดท้ังมีความสุขสันติในการดําเนินชีวิตตามที่ไดตั้งเข็มปรารถนาเอาไว เยาวชนเหลาน้ีไดแก นักเรียนตามโรงเรียนตางๆ และนิสิตนักศึกษาตามมหาวทิ ยาลยั ตางๆ หรอื ตามสถาบันตาง ๆ โดยทว่ั ไป การดาํ เนินชีวติ ของบุคคลตางๆ ยอ มตองมีการพบปะสมาคมกบั มิตรสหาย จงึ จําเปนอยางย่ิงที่จะตองรูจักรักษานํ้าใจไมตรีอันดีตอเพ่ือนมนุษย เพราะมิตรที่ดีจะมีสวนชวยเหลือใหเรามีความเจริญในหนาท่ีการงาน บุคคลใดท่ีเวนตอการเอาใจใสตอเพ่ือนมนุษยดวยกัน ไมเพียงแตเขาจะดาํ รงชวี ิตอยูโดยปราศจากความราบรื่น หากเขาจะเปนมนุษยที่มีอันตรายอยางใหญหลวงแกผูอื่นดวยมนษุ ยเ หลานีส้ วนใหญจ ะเปน ผูหางไกลจากความเจริญกาวหนาและความเจริญรุงเรือง ดังนั้นบุคคลผูหวังความเจริญและมีความสัมพันธกับมนุษย จึงจะตองเลือกคบมิตรที่ดี เลือกการใหความสนิทสนมความสมั พันธและการปฏบิ ตั ติ นตอ บคุ คลประเภทตางๆ ใหเหมาะสมเพื่อเปนการปรับพฤติกรรมท่ีไมดขี องตนเองและบุคคลประเภทตา งๆ แสดงความพอใจสนใจตอมิตรสหาย จงแสดงความพอใจ ดีใจ เม่ือไดพบเพ่ือนมิตรสหายท่ัวไป อยามึนตึง เฉื่อยชา ปลุกเราความรูสึก ความสนใจ กระตุนความตองการและความสัมพันธใน ๓๒ พันเอกปน มุทุกันต, แนวสอนธรรมะตามหลักสูตรนักธรรมชั้นตรี, อางแลว, หนา๓๔๑.

๑๑๗ตัวเขาใหเกิดขึ้น จงคลอยตามโอภาปราศรัย เอาใจใส สนใจตอมิตรสหาย สรางบรรยากาศราเริงบนั เทิงใจสนกุ ขบขนั มอี ารมณขนั อยาขุนมัววติ กกังวล รูจ กั แสดงความยินดี เสยี ใจกับผอู ่นื หดั เปดปากพูดหรือแสดงความยนิ ดีผูอน่ื เนือ่ งในโอกาสตา งๆ เมอื่ เพื่อนไดรับความสําเร็จ โชคคดี ไดเลื่อนขนั้ เลอื่ นตําแหนง ไดร ับรางวัล เปนตน ความเอื้อเฟอชวยเหลือผูอ่ืนเปนการสรางบารมี ความเอื้อเฟอเผื่อแผ มีเมตตากรุณาตอผูอ่ืนชวยเหลือทั้งในหนาที่การงานและสวนตัวเทาที่จะชวยกันได ไมจําเปนตองชวยดวยเงินทองเสมอไปอาจเปนการชว ยทํากิจการ ชวยดว ยความคิด ใหการสนับสนุนทางออม ฯลฯ ระมัดระวังการใชเสียง สําเนียง และถอยคํา เสียงในการพูดของทานเปนสิ่งท่ีโฆษณาบุคลิกและลักษณะของทาน อยาทําเสียงใหคนลําคราญหรือเกิดอารมณโกรธ เชน พูดดัง พูดถี่ยิบ เปนท่ีนาลาํ คราญ หนวกหู แตตองหัดทําเสยี งใหเปนทป่ี ระทับใจคนทว่ั ไป คนเราชอบกันทน่ี าํ้ เสียง และวิธีการพูดคยุ คําพดู ของเราเปนการโฆษณาไดดีท่ีสุดหรือเลวท่ีสุด ผูฟงรอบตัวเราจะวินิจฉัยถอยคําและเสียงของเรา เพราะมันแสดงถึงบุคลิกที่แสดงใหเห็นวาเราเปนคนไดรับการศึกษา ใจแคบ หย่ิงยโส ออนหัด หยาบคาย ทะลงึ่ ตึงตัง มีวัฒนธรรม ไวใ จไดห รือไวใจไมได ฯลฯ เพราะคําพดู จะถา ยทอดความคดิและอารมณของบคุ คล ดัดลีลาการพูด ลีลาการพูดการคุย “การพูดการถามของบุคคลมีลักษณะประชดประชันเยาะเยย เหยียดหยามถากถาง เปนท่ีขัดหูแสลงหูของผูรบั ฟง พยายามฝก ออกไปหัดเสยี ใหม เพราะเปนการสรา งศัตรู ทาํ ลายมนษุ ยส มั พันธ เปนการทําลายความประทับใจผูอื่น และการเอาชนะนํ้าใจมิตรสหายบางคนสงสัยวาทําไมไมมีใครสนใจเม่ือเขาพูดก็เพราะการพูดกระดางเสียดสีมันทําใหเขาไมมีอํานาจสะกดจิต ประทับใจ พยายามฝกหัดขจัดความกระดางเสียดสีมันไมเฉพาะแตทําลายความสัมพันธแตมันจะสรางศัตรูปญหากระทบกระท่ังในชีวิตตามมาอีกมากดวย” ๓๓ จงชางพูดดวยคําพูดท่ีนาช่ืนชมการชอบพูด ชางพูด เปนคุณสมบัติท่ีสําคัญอยางหน่ึง ของมนุษยสัมพันธ แตการพูดออกมาแตละคําแตละครั้งควรเปนคําพูดที่นาช่ืนชมเม่ือมีโอกาสพูดอยาปลอยใหโอกาสนั้นผานไปแตถาเปนคําพูดท่ีไมดี ไมนาช่ืนชม ไมเปนท่ีพอใจของคนอ่ืนแลว ทานทําตัวเปนคนใบไปเสียเลยดีกวา หมายความวาทานตองใชสมองใหมากและใชเพ่ือบังคับปากของทานในการพูดดวย วาเวลาไหนควรพูดหรือไมควรอยา งไร ใหค วามสนใจขณะพดู จา ทานตอ งฟงผูอ ืน่ พดู ดว ยนยั นตา อยา วา วนุ ขนุ ใจจนไมม ีจติ ใจฟงผอู ื่นวา เขาพูดอะไร หมกมนุ จติ ใจฟุงซา น รุมรอน พลุงพลา นจนตาลายจนหฟู ง ไมร เู ร่ือง หัดฝก จติ ใจ ๓๓วิจิตร อาวกุล, เทคนิคการสอน, (กรุงเทพฯ : โอเอส ปริ้นติ้ง, ๒๕๒๘), หนา ๒๓๕–๒๓๖.

๑๑๘หู และฟง ผูอื่นดวยนยั นต า คอื ทานตองมองหนา มองตา และแสดงออกทางสายตาขณะฟง ไมใชห ฟู งตาไมม องหนาผพู ดู ไปมองทางอืน่ หลบั ตาหันขา งหรอื หันหลงั ให จงพยายามปลีกจติ ใจทําใจใหว า งจากสง่ิ ทวี่ าวนุ ตางๆ เสียสักครู ในขณะทฟ่ี ง หรือพดู จากบั บุคคลอน่ื พูดใหดังกังวาลเหมือนระฆัง คําพูดทุกคําของคนเราสงผลใหเกิดความรูสึกตออารมณหรือรา งกาย “กองกังวาลและทรงพลัง” เพราะเสียงที่เปลงออกมานั้นเปนส่ือสัมพันธถึงรางกายและลึกเขาไปถงึ จติ ใจความรูส ึกสามารถแสดงถึงความหมายต้งั แตผิวเผินจนลึกซงึ้ แผซาน พูดแตเรื่องชื่นบาน อยาพูดวา “คุณดูซูบซีด ฝาเต็มหนา เปนอะไรไปหรือ?” อยาพูดแตเร่ืองโคกเศราอับเฉา เคราะหรายเจ็บปวย เดือดรอน ครํ่าครวญอยูกับความทุกขยากลําบากพูดถึงเร่ืองหดหูพลอยหดหูตามไป นานๆ เขาทานจะเปนตัวหดหู นายธนาคารแหงความโคกเศรา เสนหของทานจะหมดไป และทุกคนจะหนีจากตัวทานรอยโยชน ไมอยากคิดถึงทาน เพราะคิดถึงทีไรโคกเศราทุกทีอยาเปนสัญลักษณของความโคกเศราและหดหู เพราะทุกคนตองการหนีจากความโคกเศราแมความโคกเศรา น้ันจะเปนเรือ่ งของตัวเขาเอง จงชนื่ ชมแตอ ยา ตําหนิ เมอื่ ผใู ดมดี ี แตง ตัวสวย ทาํ ผมสวย ทําความดี ไดด ี ฯลฯ อยา เกยี จหรืออิดเอ้อื นทจ่ี ะกลาวคาํ ชมเชย หรือพูดถึงสง่ิ ดี ความดีของเขา หรอื แสดงความยินดรี บั เขา ดวยอยาข้ีเหนยี วหรือตระหนคี่ าํ ชมเหลา นเ้ี อาไว แตต รงกันขา มตระหนีแ่ ละหวงแหนคําตาํ หนิและพรํา่ ของทา นไว หัดปดปากของทานเพอ่ื ยกยองชมเชยผูอ่นื และปด ปากในการตาํ หนิติเตยี นจงยกยอ งชมเชยทนั ทีเมอื่ เห็นโอกาสสมควรและเหมาะสม อยา รงั้ รอ เพราะมนั จะเกดิ ประโยชนอยางเดียว จงชวยเสริมตอการพูด แตอยาแยงพูด หรือพูดเสียคนเดียว การพูดท่ัวไปใหระวังการขัดคอขดั แยงโตเ ถียง อยาไดก ระทาํ เปนอนั ขาด พยายามหลกี เลย่ี ง ถาหลีกเลี่ยงไมไ ดควรหลบหลีกไปเสยี ใหพนจากการสนทนาพดู คยุ จงชวยกันแตง เตมิ เสริมตอใหบรรยากาศดีอยูเสมอ ถาไมใชการประชุมเพื่อหาความจริงกันแลว อยาขัดแยง โตเ ถยี งขดั คอ และถาไมใ ชก ารบรรยายแลวกไ็ มควรทจี่ ะถือสัมปทานผูกขาดการพูดแตผูเดียว ใหโอกาสใหผูอ่ืนไดพูดบาง ระวังล้ินของทาน ผูท่ีพูดโดยไมระมัดระวังลิ้นลนิ้ เสียจะสูญมิตรและเสยี เพ่ือน อยาพูดใหคนอื่นไดอาย บางคนถือเปนสนุกลอเพื่อนฝูง เปนจุดเริ่มตนในการพูดคุย หรือเร่ิมสัมพันธ ดวยการพูดใหคนอ่ืนไดอาย เปนการฉีกหนาทําลายมิตรภาพ เปนอันตรายตอมนุษยสัมพันธ สิ่งท่ีนาหว่ันเกรงอีกอยางหนึ่งก็คือ การพูดใหผูอื่นไดอายน้ันจะทําใหผูอื่นไดรับความอายเคยี ดแคนและจนมุม เมอ่ื น้นั เขากส็ ามารถจะทาํ กบั ทา นไดท ุกส่ิงทุกอยางแมกระท่งั ฆาทานได ขั้นแรกเขาจะหมดความเกรงใจ ความนับถือ การใหเกียรติ เมื่อเขาก็กลาทําทุกส่ิงทุกอยางกับทานเปนการตอบแทน หรอื หากเขาไมส ามารถทําอะไรกบั ทานไดท ันที เขาจะจําและอาฆาตแคนตอบแทนอยางสาสม ฉะนั้นอยา พดู ใหคนอืน่ ไดอ าย หรอื ทําใหเขาจนมมุ โดยไมม ีความจําเปน

๑๑๙ ระวังการเรียกฉายาและชื่อเลน แมบางครั้งการเรียกช่ือเลน หรือฉายาจะทําใหรูสึกสนิทสนมและเปนกันเอง แตบางคร้ังบางคนก็ไมพอใจ หรือไมปรารถนาใหเราเรียกเขาอยางน้ัน เขาอาจพอใจใหคนๆ หน่ึงตางหากเรียกเขา ช่ือเลนบางช่ือเปนชื่อที่เขาไมพอใจแตคนสวนมากเรียกเขาอยางนั้น หรือพอแมเรียกมาอยางน้ัน เขาก็ไมรูวาจะทําอยางไร ช่ือบางชื่อมีประวัติซึ่งเราไมทราบ เชน ดํา,เหม็น, มืด, เตา, โยง, เตี้ย, ผอม, เสาไฟ, ฟา , แวน เปนตน ช่ือเหลานี้อาจเปนช่ือท่ีเรียกปมดอยเขาอยูตลอดเวลา บางคนก็เอาช่ือบิดามารดาเขาเรียกเปนช่ือเลนจนเคยชิน ทางท่ีดีเรียกช่ือจริงของเขา หรือถาเปนช่ือเลนก็ตองไมใชฉายาท่ีเขาไมพอใจ แตควรเปนฉายาที่เขาพอใจ หรืออนุญาตใหเราเรียกเทานัน้ ๔.๔ ประโยชนข องพุทธจริยศาสตรทศิ ๖ ตอ การดาํ เนนิ ชวี ติ ในสงั คมตามหลกั อตุ ตรทศิไดแก มติ รสหาย หากบุคคลในสังคมปฏิบัติตอมิตรของตนดวยความซื่อสัตยสุจริต ตามหลักพุทธจริยศาสตรสังคมเรื่องทิศ ๖ ดังกลาวมาแลว บุคคลนั้นยอมจะเปนท่ีรักใครเคารพนับถือแกบรรดามิตรสหายทั้งหลาย และจะมีมติ รสหายมากมายโดยไมจาํ กัดจํานวน ทง้ั นีเ้ พราะคุณธรรมและมโนธรรมอันสูงสงของบุคคลนั้น ยอมจะจูงใจบุคคลอื่นๆ ใหมาเปนมิตรของตน และผูกใจมิตรของตนใหมีความรักใครสนิทสนมมากยิ่งข้ึน พฤติกรรมดังกลาวยอมจะเกิดประโยชนในทางมนุษยสัมพันธอยางย่ิง บุคคลผูปฏิบัติภารกิจใด ๆ หรือประกอบกิจการอยางหนึ่งอยางใดไมวาจะเปนภารกิจสวนตัวหรือกิจการเพ่ือประโยชนข องสงั คมกต็ าม เพยี งออกปากชกั ชวนบรรดามติ รสหายของตนเพยี งไมกี่คํา บุคคลเหลานั้นก็จะพรอมใจชวยเหลือบุคคลผูนั้นดวยความเต็มใจ เพื่อใหกิจการเหลาน้ันสําเร็จลุลวงไปตามความปรารถนา หากบุคคลผูน้ันสําเร็จการศึกษาไปแลว ยอมจะหาตําแหนงหนาท่ีตางๆ ในการประกอบอาชีพเปนหลักแหลงกอนผูอื่นในรุนเดียวกันท้ังนี้เพราะ บุคคลผูนั้นมีมิตรสหายมากมายและเคยชวยเหลืออุปการะ แสดงความใจกวาง ดวยความซ่ือสัตยสุจริตกับมิตรสหายเหลานั้นมากอน คุณความดีของบุคคลผูนั้น ยอมจะตรึงตราตรึงใจบรรดามิตรสหาย ของบุคคลผูนั้น ไมรูลืม และคิดจะตอบแทนคุณความดีแกบุคคลผูนั้น ยอมจะชวยแนะนําชองทาง หรือจะชวยหางาน หรืออาชีพตาง ๆใหทํา พระองคจึงทรงนําพฤติการณตาง ๆ มากลาวสอนเตือนใจ ใหบุคคล ผูซ่ึงมีหนาที่ทางมนุษยสัมพันธ ทุกระดับชั้น ปฏิบัติตน ตอมิตรของตนในทางที่ดีงาม และเพื่อใหบุคคลผูซึ่งปฏิบัติตามหลกั จรยิ ศาสตร ประสบความสําเร็จและความกาวหนา ในชีวิต ของตน ในสังคมยอมมีท้ังคนดีและคนไมดีจําเปนอยางย่ิงท่ีจะตองรูจักแยกแยะคนดีคนชั่ว มิตรเทียม, มิตรแท มิตรเทียมน้ีคือบุคคลซึ่งไมมีความซ่ือสัตยตอมิตรของตนอยางแทจริง และจะแสดงพฤติกรรมตาง ๆ ในการคบผูอ่ืนเปนก็เพ่ือ ประโยชนสวนตัวเปนใหญ มิตรประเภทน้ี พระสัมมาสัมพุทธเจาไดทรงกลาวถึงพฤติกรรมไวโดยละเอียดดังที่กลาวมาแลวในบทที่ ๓ ทั้งน้ีก็เพ่ือเตือนสติผูมี

๑๒๐หนาท่ีทางมนุษยสัมพันธทุกระดับชั้นเพื่อเลือกคบบุคคลที่จะมาเปนมิตรของตนใหเหมาะสมเนื่องจากบุคคลเหลาน้ีมีแตจะนําความหายนะมาสูตนภายหลัง จึงควรเลือกคบ หรือสมาคมกับบุคคลซ่ึง มีความซื่อสัตยสุจริตตอตนเอง ในฐานะของมิตรแทเทาน้ัน มิตรเหลาน้ียอมจะนําความสุขความสําเร็จตาง ๆ มาสูตน โดยเฉพาะนักเรียน นิสิต นักศึกษา ไดทราบนิสัยและพฤติการณ ตาง ๆในทางที่ไมดีของบุคคลผูเปนมิตรเทียมมิตรแท หรือมิตรชั่วแลว ก็ไมควรปฏิบัติตนเปนมิตรเทียมหรือมิตรช่ัวกับบุคคลอื่น ๆ เพราะจะทําใหขาดสัมพันธภาพทางมนุษยสัมพันธ ยากท่ีจะประสานใหคนื สภาพปกตไิ ดในภายหลงั และจะเปน เหตใุ หการดําเนินชีวิตของบุคคลน้ันมืดมนและอาจหมดหวังในท่ีสุด หากนักเรียน นิสิต นักศึกษา ผูใดมีหนาที่จะตองชวยเหลือบิดามารดา หรือผูปกครองดําเนินการทางธุรกิจการคาใดๆ นักเรียนหรือนิสิต นักศึกษาผูนั้นก็จําเปนตองปฏิบัติตาม หลักพุทธจริยศาสตรส ังคมทว่ี าดวยทศิ ทั้ง ๖ เชน นายจา งควรปฏิบัตติ นอยางไร จึงจะเปนธรรมกับลูกจาง คนงานหรือกรรมกรของตน หรือจะกลาวอีกนัยหนึ่ง นายจางหรือนายทุนควรจะปฏิบัติตนอยางไรจึงจะสามารถผูกใจลูกจางคนงานหรือกรรมกรของตน ใหปฏิบัติหนาที่การงานตาง ๆ ใหมีประสิทธิภาพและใหไดผลของงานใหม ากทสี่ ดุ นน่ั เอง ตามที่พระสัมมาสัมพุทธเจาไดทรงวางหลักพุทธจริยศาสตรเหลานไี้ วเปน หลักฐานใน สงิ คาลกสูตร เปนตน๕. พุทธจริยศาสตรใ นฐานะสง เสรมิ ความมัน่ คงในการทาํ งาน ๕.๑ การขาดหลักพุทธจรยิ ศาสตรทว่ี า ดว ยทิศ ๖ ในการดําเนนิ ชวี ติ ตามหลักเหฏฐิมทิศไดแ กทาสกรรมกร ผอู ยูใตบงั คบั บญั ชา สาเหตุทน่ี าย และทาสกรรมกร ไมอนุเคราะหซ งึ่ กันและกนั จําแนกไดด งั นี้ สาเหตุที่นาย และทาสกรรมกร ไมอนุเคราะหซ่ึงกันและกัน น้ันเพราะขาดหลักพุทธจริยศาสตรท ่ีวาดว ยทศิ ท้งั ๖ ในการดาํ เนินชีวิต ไดแก ๑) นายไมจัดการงานใหสมควรแกกําลังของบุคคลไมจัดการงานใหเหมาะสมกับประเภทของบุคคล หรือมกี ารเอารัดเอาเปรยี บแรงงานนายจา งไมมคี วามเปน ธรรม ๒) ไมใหอาหารหรือคาจาง หรือใหอาหารและคาจางไมเพียงพอ ไมเอาใจใสดูแลในเร่ืองการกนิ อยู ปลอ ยปะละเลยไมสนใจ ๓) ไมใ หการดแู ลรกั ษาเมอ่ื ยามเจ็บปว ยไมมีสวสั ดกิ ารสังคมไมมปี ระกนั สังคมใหก ับลูกจางหรือทาสกรรมกรไมม ีความเอาใจใสใ นเรอื่ งสขุ ภาพ ๔) ไมใหอาหารท่ีมีรสแปลก หรือของที่ลูกจางไมคอยมีโอกาสไดรับประทาน หรือไมเคยจดั เล้ียงลกู จา งพนักงานเพอื่ ใหเ ปน ขวญั กําลังใจเลยทําใหไ มมคี วามผกู พันรกั ใครแ นนแฟนเทาทค่ี วร

๑๒๑ ๕) ไมใหมีโอกาสหยุดงานตามโอกาสท่ีเหมาะสม ตามสมัย เชน งานนักขัตฤกษ หรืองานสโมสรอยา งใดอยางหน่ึงทีม่ คี วามนิยมกนั ๓๔ เปน ตน สวนลกู จา งเองกไ็ มใ หค วามอนเุ คราะหแ กน ายจางตามหนาที่ทีค่ วรปฏิบัติ ไดแก ๑) ไมต่ืนขึ้นทํางานกอนนาย เขาทํางานทีหลังนาย หรือเขาทํางานสาย ไมทันเวลาที่นายจางกาํ หนดไว ๒) เลกิ งานกอ นนาย นอนกอนนาย เวลาทํางานก็มีนอยลง เวลานายจะเรียกใชลูกจางก็หลับเสีย เปน ตน ๓) ไมมีความซ่ือสัตยสุจริต ชอบถือสิ่งของท่ีนายจางไมไดรับอนุญาตให หรือลักลอบเอาของบริษทั ไปขาย ยกั ยอกทรพั ยสนิ เงนิ ทองของบรษิ ทั เปนตน ๔) ไมม คี วามขยัน ไมมีความเอาใจใสใ นการทํางานและพัฒนาคุณภาพของงาน ๕) ลูกจางไมอนุเคราะหนาย การไมสรรเสริญนายจาง๓๕ ชอบนินทานายจางในทางเสียหายไมดี เปนตน นอกจากน้ันยังมี ปญหาตาง ๆ อีก ไดแก การเปล่ียนแปลงระบบเศรษฐกิจ ทําใหเกิดความกดดันทางเศรษฐกิจ เชน การเพ่ิมอัตราดอกเบ้ียเงินกูของธนาคาร การเพิ่มราคาของท่ีดินส่ิงปลูกสราง การเพ่มิ คาครองชพี ฯลฯ ทาํ ใหค นทีม่ ีฐานะปานกลาง และคนท่มี ฐี านะยากจนยิ่งจนลงไปอีก การพัฒนาอุตสาหกรรม การพัฒนาอุตสาหกรรมใหเจริญมากข้ึนเทาใด ปญหาการทําลายทรัพยากรธรรมชาติใหหมดไปจากโลกย่ิงเพิ่มมากขึ้นเทาน้ันวัสดุที่เหลือใชจากการทําลายทรัพยากรธรรมชาติเพื่อนํามาพัฒนาอุตสาหกรรมกลายเปนส่ิงท่ีเปนพิษปลอยลงสูแมนํ้าลําคลองทะเล จนเกิดปญ หา นํ้าเนา อากาศเปนพิษ มีสารพิษตกคางในแหลงน้ํา และเปนเหตุใหเกิด ความรอนในโลกเพ่ิมข้ึนทุก ๆ ป ความเจริญทางดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ซ่ึงเปนสิ่งท่ีใหท้ังคุณ และโทษ สวนใหญแลวจะนําความเจริญดานวิทยาศาสตรมาใชในดานประยุกต เพื่อพัฒนาอุตสาหกรรมเพ่ือสรางภาวะสงคราม เชน ระเบิดนิวเคลียร ระเบิดแกสพิษ ระเบิดเชื้อโรค ฯลฯ เพ่ือเตรียมการวางแผนประหัตประหารซ่ึงกันและกนั เมื่อเกดิ ความขดั แยงทางการเมือง ปญหาการประกอบอาชีพท่ีไมเหมาะสมของสังคม ในการประกอบอาชีพท่ีไมเหมาะสมของสงั คม เปนอิทธิพลท่ีตอตานการพัฒนาดานจริยธรรมของบุคคลและสังคม เชน การจัดต้ังสถานที่เริงรมย บาร ไนตคลับ ดิสโกเทค หองอาหารท่ีมีหญิงบริการทางเพศ การจําหนายหนังสือและวีดีโอท่ีเก่ียวกบั กามารมณ แหลงโสเภณี ซ่ึงเปนปญหาของการแพรเชื้อเอดสกามโรค ฯลฯ สิ่งที่กลาวมานเี้ ปนสิ่งทีย่ ว่ั ยุเยาวชนและบคุ คลท่ัวไป มกี ารมัวเมาและมั่วสุมอบายมขุ เชน ตัวอยางในภาคผนวก ๓๔พระธรรมปฎก ( ป.อ. ปยตุ โต ), พจนานุกรมฉบบั ประมวลธรรม, อางแลว , หนา ๒๒๘. ๓๕เร่อื งเดยี วกัน.

๑๒๒ ๕.๒ การปลูกฝงความรบั ผดิ ชอบในหนา ทตี่ ามหลกั พทุ ธจรยิ ศาสตรว าดวยทศิ ๖ ในเหฏฐิมทศิ ไดแก ทาสกรรมกรหรอื ผูอยใู ตบ ังคบั บัญชา การสง เสริมพุทธจรยิ ศาสตรสงั คมรฐั รัฐบาลควรกําหนดนโยบายและมาตรการเพื่อแกปญหา และสงเสริมพุทธจริยศาสตรสังคมในสังคมไทย ดงั ตอไปน้ี ๑) สงเสริมและติดตามการปฏิบัติตามคานิยมพ้ืนฐาน ๕ ประการ และการปฏิบัติตามคณุ ธรรม ๔ ประการ ๒) พัฒนาพุทธจริยศาสตรสังคมเพ่ือสรางบุคลิกภาพนิสัยและพฤติกรรมใหคนไทย ใหเปนพลเมืองท่ดี ี ควรมีคณะกรรมการตดิ ตามและพฒั นาอยา งตอเนือ่ ง ๓) รัฐบาลกําหนดมาตรการใหหนวยงานท่ีรับผิดชอบในการปราบปรามกําจัดสิ่งที่ผิดกฎหมายและไรศีลธรรมใหหมดไปจากสังคม เชน ยาเสพติด การโคนไมทําลายปา บอนการพนันแหลง อบายมุข อทิ ธพิ ลมดื ในสงั คม การคา เถื่อน หวยเบอร แหลง โสเภณี ๔) รัฐบาลควรมีคณะกรรมการพัฒนาพุทธจริยศาสตรของสังคมระดับชาติ เพ่ือทําหนาที่ประสานงานกับองคกรตาง ๆ ท้ังของรัฐบาลและของเอกชน เพื่อแกปญหาและพัฒนาจริยธรรมของสงั คมไทย ๕) นโยบายและมาตรการการจัดการศึกษาของรัฐ ควรรีบสงเสริมปรับปรุงการศึกษาในดานจริยธรรม โดยการศกึ ษาวิจยั เพอ่ื ปรบั ปรุงหลักสูตรการเรียนการสอน การพัฒนาบุคลากร การผลิตส่ือการเรียนการสอน ใหมีคุณภาพและมีมาตรฐานท่ีทันสมัย และมุงแกปญหาความเสื่อมโทรมทางดานจรยิ ธรรมของสงั คมใหทนั เหตุการณ ๓๖ กลุมอาชีพและผูรวมงานก็ยังเปนตัวแทนในการอบรมขัดเกลาและปลูกฝงความรับผิดชอบในการปฏิบัติหนาที่ท่ีดีในฐานะผูนอย ผูอยูใตบังคับบัญชา ผูเปนนาย ทางสังคมที่สําคัญแทนพอแมในสังคมปจจุบันแลวพอเริ่มประกอบอาชีพใดจะพบวาแตละกลุมอาชีพนั้นจะมีระเบียบวิธีการโดยเฉพาะของตนซ่ึงอาจไมซํ้ากับกลุมอาชีพอ่ืน ซึ่งตนเองจะตองเรียนรูและรับไวปฏิบัติตามอยางเครงครัด หากประสงคจะยึดอาชีพน้ัน กลุมอาชีพจึงเปนตัวแทนใหมของสังคมในการใหการอบรมขัดเกลาและปลูกฝงความรับผิดชอบในหนาที่ของลูกจางท่ีดี ผูอยูใตบังคับบัญชาท่ีดี ทางสังคม หากเราฝาฝน ไมใหความสําคัญ ไมเอาใจใสในการปฏิบัติตามกฎระเบียบในอาชีพท่ีตนเองปฏิบัติหนาที่อยบู อ ย ๆ เขา กจ็ ะทาํ ใหประสบกบั ปญหาในการทํางานไดเปนตน ๓๖พัทยา สายหู, กลไกของสังคม, พิมพครั้งที่ ๗, (กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๓๖), หนา ๖๒.

๑๒๓ ผูบังคับบัญชา ควรมีแนวทางการสรางความสัมพันธกับผูอยูใตบังคับบัญชาหรือผูเปนลูกนองเพื่อใหเกิดความสําเร็จในหนาที่การงานการสรางความสัมพันธหมายถึงการประพฤติปฏิบัติของผูบังคับบัญชาวาควรจะทําอยางไรจึงจะทําใหลูกนองรัก คําวาลูกนองเปนคําไทยแทที่ใหความหมายที่สนิทสนมวาเปนลูกของนอง หรือเปนท้ัง “ลูก” และ “นอง” ดังนี้ ฉะนั้นเราเปนผูบังคับบัญชา ก็เปนท้ังพอแม และพี่ ท่ีตองใหความรักใครและเห็นอกเห็นใจแกลูกนองดวยความจริงใจ สวนลูกนองท่ีดีก็ตองเคารพนับถือพอแมและพ่ีเชนเดียวกัน เม่ือตางปฏิบัติดีตอกัน ความรวมมือทั้งดานการงานและสวนตัวก็เปนไปดวยความเรียบรอย คนท่ีเคยเปนผูใตบังคับบัญชามาแลวยอ มทราบดวี า ตนชอบใหผบู งั คบั บัญชาเปนอยา งไร ส่งิ ใดทเ่ี ราไมช อบหรือเหน็ วาไมดีก็ไมควรปฏิบัติคือ เอาใจใสเรานั่นเอง จงึ ประมวลสิ่งทีผ่ บู ังคบั บัญชาตองปฏิบตั ติ อผูใ ตบ งั คับบัญชาดงั นีค้ ือ รูจักควบคุมตนเอง การตัดสินใจในการทํางานยอมตองอาศัยเหตุและผล ขอมูลตาง ๆ ในการตัดสินใจ การไดขอมูลไมครบการวินิจฉัยยอมตองผิดพลาดไดมากย่ิงการตัดสินใจโดยใชอารมณรัก โลภ โกรธ หลง ชิงชัง ก็จะเหมือนทําอะไรไปโดยไมมีหลักเกณฑ ทําใหเกิดอคติ ลําเอียง ทําใหเกดิ ความเสียหายทง้ั งาน และตวั หัวหนาไมเปนท่รี กั ใครของลกู นอ ง จึงควรควบคุมอารมณ ดงั นี้ ๑. อยาโมโหฉุนเฉยี ว ๒. อยา หลงวา ตวั เองเกงกวาคนอ่นื ๓. อยาใชอํานาจเกนิ ความจาํ เปน ๔. อยา ตัดสนิ ใจเวลาโกรธ ๕. อยา เลือกที่รกั มกั ทีช่ ัง๓๗ รูจักสงเสริมกําลังใจผูใตบังคับบัญชา ผูใตบังคับบัญชาท่ีดีตองคํานึงถึงความรูสึกของลูกนองวาเขาคิดอยางไร ซึ่งอาจวัดดูไดจากงานที่ทํา กิริยาทาทาง คนที่มีจิตมั่นคง มีความตั้งใจจริง มีความกระตือรอื รนยอมทํางานไดผลดกี วา หวั หนา จะตองคอยสงั เกตลูกนอ งทขี่ าดกําลังใจ และหาทางบํารุงนํ้าใจ สงเสริมกําลังใจลูกนองจะทุมกําลังกาย กําลังใจ สติปญญา ความสามารถที่มีอยูทํางานเต็มท่ีอยูในระดับสูงเสมอ อันเปนผลดีแกตัวเขาเองตลอดจนหัวหนาและงานที่เขาทําอยูจึงเปนภาระหนาท่ีท่ีหัวหนาควรคอยหาทางสงเสริมกําลังใจแกลูกนองใหมากท่ีสุดเทาที่จะทําได เพราะไมตองลงทุนอะไรมาก วิธีที่จะทําได ดังน้ี ประการแรก เอาใจเขามาใสใจเรา ประการที่สองแสดงความเชื่อม่ันในตัวเขา ประการที่สามอยาจูจ้ีจุกจิกเหมือนคนเปนโรคประสาท ประการท่ีส่ีดูแลความยากลาํ บากในการทาํ งานของลูกนอ ง ประการทหี่ า มคี วามจริงใจตอเขา ๓๗เรอ่ื งเดยี วกัน, หนา ๖๘.

๑๒๔ รูจักยกยองชมเชย ใหบําเหน็จความชอบ คนเราทุกคนนอกจากจะตองการผลตอบแทนทางจิตใจแลวก็ยังมีความตองการทางวัตถุ คือ ลาภยศเงินทองส่ิงของ จากหลักความตองการน้ี เราอาจนํามาใชใ นการสรา งความสัมพนั ธก บั ผูใ ตบ งั คบั บัญชา ไดดังน้ี ๑. ยกยองชมเชยเมื่อเขาทําความดี หรือทํางานดี เพราะทุกคนชอบแตคําชมไมชอบการตําหนิติเตยี น ๒. แสดงความยินดีในความสําเร็จของเขา ทุกคนยอมมีความดีใจ ภูมิใจเม่ือประสบความสําเร็จ ๓. ใหบ าํ เหนจ็ ความชอบหรอื รางวัล ๔. หลีกเลย่ี งการขูบงั คับ ๕. ชี้แจงความเคล่อื นไหวในวงงานใหทราบ ๖. รกั ษาผลประโยชนของผใู ตบังคบั บญั ชา๓๘ “สถานภาพที่ตํ่า (เม่ือเทียบกับสถานภาพที่สูงกวา) มักมีหนาท่ีความรับผิดชอบนอย มีสิทธินอย มีอํานาจและผลประโยชนตอบแทนนอย เชน ลูกจางหรือกรรมกรแบกหาม มีหนาที่รับผิดชอบเฉพาะอยางที่นายจางหรือคนท่ัวไปเห็นวามีขอบเขตความสําคัญและประโยชนจํากัดเมื่อเทียบกับหัวหนาคนงาน หรือผูจัดการ ท่ีมีหนาที่รับผิดชอบงานหลายดานของคนหลายคนที่รวมแลวใหประโยชนมากกวางานเฉพาะดานของกรรมกรเฉพาะคน ซึ่งหัวหนาคนงาน หรือผูจัดการที่ตามตาํ แหนงของตนไดส าํ เรจ็ เรยี บรอ ยก็เทา กบั มีผลงานของตนมากกวาผลงานของลูกนอง หรือลูกจางแตละคน ถาจะยกสถานภาพของลูกจางกรรมกรใหสูงข้ึนก็ตองใหหนาท่ีรับผิดชอบเพิ่มมากขึ้น ใหสิทธิอํานาจ และผลประโยชนตอบแทนเพ่ิมมากขึ้น ในทํานองเดียวกันถาจะลดสถานภาพของหัวหนาคนงานหรือนายจางใหตํ่าลงก็ทําไดดวยการลดหนาท่ีรับผิดชอบ สิทธิอํานาจและผลประโยชนตอบแทนใหน อ ยลง นีค่ ือวิธกี ารปกติของการบรหิ ารงานในการเลื่อนหรือลดตาํ แหนง ” ๓๙ ๕.๓ การใชพ ุทธจรยิ ศาสตรทศิ ๖ กับการปรบั พฤตกิ รรมคนในสังคมใหเ ปน คนดตี ามหลักเหฏฐมิ ทศิ ไดแก ทาสกรรมกร หรือผใู ตบงั คับบญั ชา มนุษยเมื่ออยูรวมกันเปนสังคมใหญแลวยอมจะมีทั้งคนดีและคนไมดี ดังนั้นในสังคมทุกสังคมยอมตองมีปญหาในการดําเนินชีวิต “ปญหาสังคมท่ีเกิดข้ึนแตละปญหาน้ัน อาจมีสาเหตุของการเกิดปญหามาจากหลายประการ ทั้งสาเหตุที่มาจากสภาพแวดลอมทางธรรมชาติ สภาพแวดลอมทางสังคม และสาเหตุของตัวบุคคลเอง ตัวอยางเชน การเกิดปญหานายจางกดข่ีแรงงานลูกจาง อาจมี ๓๘เรอ่ื งเดยี วกนั , หนา ๖๙. ๓๙เรื่องเดยี วกนั , หนา ๘๒.

๑๒๕สาเหตุมาจากสภาพแวดลอมที่อยูอาศัยท่ีไมเอ้ืออํานวยในการประกอบอาชีพ เกิดความยากจน หรือมีสาเหตุมาจากการท่ีลูกจางไมมีการศึกษาจึงรูไมเทาทันนายจางที่กดขี่แรงงาน ไมมีความเอาใจใสลูกจาง หรืออาจเกิดมาจากสาเหตุที่มาจากตัวเองโดนหลอก หรือลอลวงมาทํางานโดยผิดกฎหมายหรืออาจเกดิ มาจากสาเหตทุ ีก่ ลา วมาแลว ท้ังหมด”๔๐ “ปญหาสังคมตางๆ ท่ีเกิดจากตัวบุคคลจําเปนตองใชหลักพุทธจริยศาสตรสังคมเขาปรับพฤติกรรมของคนในสังคม คาํ สัง่ สอนทางศาสนามีอิทธิพลตอ การกําหนดรูปแบบ ความประพฤตขิ องคน และพฤติกรรมของคนแตละสังคม โดยเฉพาะหลักพุทธจริยศาสตรสังคมแลวจะมุงเนนใหพุทธศาสนิกชนทําความดี มีความเอ้ือเฟอเผื่อแผ มุงกอใหเกิดสันติสุขแกมนุษยชาติ รวมทั้งเปนแนวทางในการดาํ เนินชวี ติ เพือ่ การอยูรว มกนั ในสงั คมอยา งเปน ปกตสิ ขุ ” ๔๑ แนวทางในการปรับพฤติกรรมในหนาท่ีตามหลักพุทธจริยศาสตรทิศท้ัง ๖ ในทิศเบ้ืองตํ่านั้นตามธรรมดาเราทํางานอยูกับเพ่ือนหลายคนก็ยอมมีโอกาสที่จะกระทบกระท่ังขัดแยงกันไมเขาใจกันเราจะมีวิธีอยางไรปฏิบัติตอเพื่อน เพ่ือใหเพ่ือนๆ มีความรูสึกรักใครเราเห็นอกเห็นใจเราใหความเช่ือถือเรา ผูที่จะเปนผูนําที่ดี จะทําใหคนทุกระดับมีความเล่ือมใส ศรัทธา เปนท่ีรักใครของคนทง้ั หลาย ไดมากทส่ี ุดเทา ท่ีจะทาํ ได การสรางความสัมพันธก บั เพื่อนน้นั ควรปฏิบัตดิ งั นค้ี ือ เปดฉากทักทายติดตอกอน หรือเขาหาเพ่ือนกอน อยารีรอปกหลักใหคนอ่ืนมาทักกอน เปนการเรม่ิ สรางความเปนมิตร และความผกู พนั เปนการใหความสําคญั ยกยองแกเ พื่อนกอน ทําใหคนอ่ืนเห็นวาตนมีความสําคัญ ถาเราเปนคนเกาในสํานักงานมีเพ่ือนยายมาทํางานใหมควรแสดงความเปนกันเองกับเขา ชวยเหลือเขาไวเปนการผูกมิตรมีปญหาอะไรควรหันหนาเขาหากัน อยาต้ังแงงอน เปดฉากการติดตอกอน บางทีเรื่องรายก็กลายเปนเร่ืองดี ลดความสงสัยระแวงสงสัย ลดทิฐิลงเสียบางความสมั พนั ธจะดขี ้ึน มีความจริงใจตอเพื่อนไมวาใครที่ไหนก็ตองชอบความจริงใจตอกันแมตัวเราเองก็ตองการความจริงใจจากผูอ่ืน ถาเราไมคอยจริงใจตอกันแมตัวเราเองก็ตองความจริงใจจากผูอ่ืน ถาเราไมคอยจริงใจตอคนอ่ืนเทาไร คอยแตจะเอาเปรียบเขาคงไมมีใครอยากคบกับเรา ความสุจริตใจตอบุคคลทําใหเราเปนท่ีรักใครนับถือ เรามักจะพบเสมอวาบางคนตอหนาทํากุลีกุจอ แตลับหลังนินทา ไมจริงใจคนอยางน้ีไมเจรญิ กา วหนา การคบหาสมาคมจะเปน ไปอยางยากย่งิ และมอี ุปสรรค๔๒ ๔๐สมบรู ณ บุญฤทธ,ิ์ เอกสารประกอบการสอนรายวชิ า ๔๐๑ ๓๐๔ ปญหาสังคม, (กรงุ เทพฯ: สํานกั พมิ พสตู รไพศาล, ๒๕๓๗), หนา ๓๗. ๔๑ เรอื่ งเดยี วกัน. ๔๒ เร่ืองเดียวกนั .

๑๒๖ หลีกเล่ยี งการนินทาเพ่ือน คนเราไมชอบการนินทา แมจะชอกช้ําเหมือนเอามีดไปกีดหินแตมันบาดใจ รําคาญใจ สะเทือนใจ เสียความรูสึก ฉะนั้นการนินทาวารายเปนสิ่งไมดี ผูอ่ืนจะมองเราเปนคนไมดี ย่ิงการนนิ ทาวารายปา ยสนี ับวา บาป ถาเรานินทาบอยๆ เราจะคอยๆ เสียเพ่ือนไปทีละคนสองคน ผูที่ไดฟงก็เส่ือมความนิยมเลื่อมใส เพ่ือนระแวง เปนการกระทําท่ีสังคมรังเกียจ ฉะนั้นจงหลกี เลยี่ งและอยาสรา งนิสัยชอบนินทาคน อยาซัดทอดความผิดใหเพ่ือน การทํางานรวมกันความบกพรองผิดพลาดยอมเกิดข้ึนไดเสมอ อาจมีสาเหตุมาจากหลายอยาง เชน จากเพ่ือน จากตัวเรา เหตุการณ เม่ือทํางานรวมกันอยาซัดทอดกัน หรือตีโพยตีพายวาท่ีจริงทําดีทําถูกแลว เพ่ือนตางหากเปนคนทําผิดทําไมดี การซัดทอดอยางน้ีเปนการยกตนเหนือผูอ น่ื เพื่อนฝงู ไมอ ยากรวมงานดว ย ทาํ ใหขาดความรวมมือ เพ่ือนบางคนเห็นเราซัดทอดเขา เขาก็ซัดทอดเราบาง เปนการขุดคุยความไมดีมาสาดใสกันเปนที่หัวเราะของคนอ่ืน คนอื่นเห็นนิสัยเอาแตไดของเราทําใหขาดความเชื่อถือรวมมือ ฉะน้ันเมื่อมีความผิดพลาดอะไรเกิดขึ้น ตองคํานึงถึงตัวเราเองวามีสวนทําผิดหรือไมถาเรามีสวนผิดตองบอกเพื่อนวา เรื่องน้ีผมก็ไมดี ผมมีสวนผิดดวย ตอนน้ีแยงกันรับผิด เพราะตางฝายตางเปนผูดีดวยกัน เราแสดงน้ําใจตอ เขา เขาแสดงนํา้ ใจตอ เรา มิตรภาพความสัมพันธอ ันดกี ็เกดิ ขึน้ และแนน แฟน ยิ่งขน้ึ ยกยอ งชมเชยเพือ่ นในสงิ่ ทีส่ มควร เมอื่ เพอ่ื นมีความดี ทําดี ควรเอือ้ นเอย ชมเชยเพื่อนในการพูดคุยหรือสังคมบาง เปนการใหกําลังใจ สนับสนุน ใหการยืนยันในความดีน้ัน แตตองเปนการยกยองที่จริงใจ ทุกคนชอบการยกยองชมเชยเพราะเปนอาหารทางใจ แตตองไมใชการเสแสรงแกลงชมยกยองในสิ่งที่เขาไมไดทํา มิไดชอบ เพราะจะทําใหเขาสําคัญผิดหลงระเริงไปเปนการผลักดันใหเขาไปพบจุดจบไดเร็วขึ้น เพื่อนบางคนเกิดความรูสึกวาเราเสแสรง เพราะเขารูอยูแกใจวาเขาดีจริงหรือไมด ี ทกุ คนมักหลงผิดเพราะลมปากทเ่ี คลอื บแฝงดว ยนาํ้ ตาล ยกยอปอปนหากนิ โดยใชจ ดุ ออ นน้ีของคนใหญโต ใหความยกยองชมเชยเขาตี แลวคืบคลานเขายึดท่มี นั่ ตา งๆ ตอไป เพอื่ นทีด่ ีไมค วรชมเพ่ือหาประโยชน แตชมเชยดว ยความจรงิ ใจและตามความเปนจริงเทานนั้ ใหความรวมมือในกิจการของเพ่ือนดวยความเต็มใจเสมอ การชวยเหลือเก้ือกูลเปนคุณธรรมและเครื่องยึดเหนี่ยวน้ําใจกัน เปนการสรางความสัมพันธอันดีตามหลักธรรมสังคหวัตถุ คืออัตถจริยา ทําตนใหเปนประโยชน การงานตา ง ๆ แมจ ะไดแบง ภาระหนา ทกี่ นั ไปตามความรับผิดชอบของแตล ะคนแลวก็จรงิ แตถางานของคนหนึง่ เสียหาย ความเสียหายก็จะเกิดแกสวนรวมดวย งานบางงาน ถาเราชวยเหลือในกิจการงานของเพอ่ื นที่ทําชา ทําไมได ในบางเรื่อง บางสถานการณ บางเวลา ก็จะเปน การเกือ้ กลู สรา งความรวมมือสมานฉันทใ หแ นน แฟนย่ิงขน้ึ

๑๒๗ เพ่ือนเขาไดรับทราบในเรื่องท่ีเขารับผิดชอบหรือเก่ียวของ การเปนเพื่อนยอมมีความปรารถนาดี เปนหวงเปน ใยในความเปน อยูและอนาคตของเพื่อน อะไรที่จะทําใหเขาเสียหายเรามีทางชวยเหลือไดตองชวยเหลือ บอกเลา ช้ีแจงใหเขารู และชวยเหลือเต็มความสามารถ ยิ่งเปนเรื่องที่เขารบั ผดิ ชอบทีจ่ ะเสียหาย เชน เราไดฟงคําปรารภของผูบังคับบัญชาวางานมีขอบกพรอง หรือลาชาอยูที่ใคร เราทราบวาเปนความรับผิดชอบของเพ่ือน จะบงั เกิดความเสยี หายแกเ พื่อนเราก็ตองบอกใหเพ่ือนทราบ หรือถาเราสามารถช้ีแจงใหเกิดความเขาใจไดก็ควรทํา การกระทําเชนน้ีเปนการแสดงความปรารถนาดีตอเพื่อน เพื่อนจะเห็นใจเราเกิดความซาบซึ้งในนํ้าใจไมตรีของเขา และเปนมิตรท่ีดีของเราตอไป ฟงความเห็นของเพ่ือน ๆ บาง เปนเพ่ือนกันตองใหเกียรติกันโดยฟงเขาแสดงความคิดเห็นบางแมวาจะขัดหรือตรงกับความคิดของเราก็ทนฟงไดเขาจะรูสึกวามีสวนรวมมีสวนสําคัญ การไมยอมรับฟงความคิดเห็นทําใหเขารูสึกวาไมมีความหมายตอเพ่ือนฝูงตอกลุมไมไดรับการยกยองนอยเนอ้ื ตาํ่ ใจและหางเหนิ จากเราไปในท่ีสุด เปนการทาํ ลายมิตรภาพระหวางเพือ่ น๔๓ ผูน ําหรือเพื่อนที่ชอบใชอํานาจไมยอมฟงความคิดเห็นของเพ่ือนฝูง ไมใครชอบใหใครออกความคิดเห็น ชอบพูดใหคนอ่ืนฟงแตไมชอบฟงคนอ่ืนพูด เขาไมฟงก็บังคับใหเขาฟง กลุมเชนน้ันก็จะสลายลงไดงา ย หรอื ถงึ จะอยกู ไ็ มค อ ยจะกลมเกลียวกนั นัก ฉะน้นั ในหมเู พ่อื นตอ งใหม คี วามเสมอภาคกนั ในการแสดงความคดิ เหน็ รับฟง ความคิดเห็นของเพ่อื นๆ ทเ่ี สนอแนะและการใหคําแนะนาํ บา ง หลีกเล่ียงการทําตัวเหนือเพ่ือน ไมมีใครอยากเห็นเราเดนกวา แมความเดนความดี ความรูความสามารถ ความถูกตอง ความฉลาดเฉลียวของเราเปนไปตามธรรมชาติและความเปนจริง แตก็มีคนบางพวกที่ชอบอิจฉาริษยาใหรายปายสี ไมพอใจ เพราะเราดีเกินหนาเขาไป พวกนี้คํานึงถึงตัวเองเพราะยังมกี ิเลสหยาบอยู การมีคนดีกวาตนทําใหตนดอยคามีราคาลดลงไปไมไดรับการยกยองนับถือก็เกิดอารมณอิจฉาริษยาเปนของไมดีตองใชมุทิตาจิต ความพลอยยินดีเขามาเปนสิ่งแกหรือขจัดออกไป ทานใหขอคิดวา ถาเรารูตัววาถูกอิจฉาริษยา นั้นแสดงวาเรามีความเจริญกาวหนากวาแตกอน แสดงวาเราเดนขึ้นมาแลว แมเราจะดีขึ้นมาดวยความรูความสามารถของเราเองก็ยังโดยอิจฉาริษยาจากพวกท่ีขาดธรรมะเสียแลว แตถาเรายิ่งเบงพองตัวใหใหญโตกวาที่เปนจริงแลว โดยท่ีเนื้อแทเราไมไดดีจริงแลว ก็จะเกิดความเวทนาและดูถูก วาเปนพวกไมมีดีแตมาอวดดีจะเปนขี้ปากใหคนพูดอยางสนุกขบขนั คนทีม่ ดี ีมักไมใ ครอวดดี ถือหลกั นอบนอ มถอมตนมกั ไมกระเทือนใจคน ๔๓ เรอ่ื งเดยี วกนั .

๑๒๘ ควรหลกี เล่ยี งการทาํ ตนเหนอื เพ่ือนแมจ ะมีความเหนอื กวาอยูโ ดยธรรมชาติแลวก็อยาไปเบงกับเพื่อนใหเ พอ่ื นฝงู ชาํ้ ใจทาํ ใหไมม ีใครอยากคบดว ยเขากับใครไมไดไมมีใครอยากคบคาสมาคมดวยยดึ คตินอบนอ มถอมตนเอาไว อยา คุยโตโมเ บง จะรักษาสัมพนั ธภาพกับเพือ่ นไดยง่ั ยืนนานกวา ทําตนใหเสมอตนเสมอปลาย หมายถึงการประพฤติปฏิบัติตอกันฉันมิตรที่เคยปฏิบัติกันมาไมไดเอาความแตกตา งของ ตาํ แหนง หนาท่กี ารงาน ยศศักดิ์ ฐานะมาเปนเคร่ืองทําใหเปลี่ยนแปลงไปจริงอยูบางคร้งั เพอ่ื นฝูงอาจจะเปนลูกนองผูบังคับบัญชากันก็เปนเร่ืองของหนาท่ีการงานแตความเปนเพื่อนหรือความเปนกันเองที่เคยปฏิบัติกันมาก็อยาเปล่ียนแปลงไปดวย เพ่ือนที่อยูในตําแหนงสูงกวาแสดงความเปนกันเองท่ีอยูในตําแหนงตํ่ากวายอมเปนการดีทําใหเพื่อนมีความสบายใจ พอใจ คนอื่นทพี่ บเห็นกเ็ หน็ วา ไมถอื ตัวเกดิ ความเล่อื มในศรทั ธา๔๔ การรักษามิตรภาพความเปนกันเองระหวางเพื่อนฝูงใหเหมาะสมเสมอตนเสมอปลายเอาไวก็จะเปนการเสริมสรางมิตรภาพทแ่ี นน แฟนยง่ิ ข้นึ ใจกวางและเอื้อเฟอเผ่ือแผตอเพื่อนฝูง การเปนเพื่อนกันตองเอื้อเฟอตอกันปฏิบัติตอบแทนกันจึงจะรักษาสัมพันธภาพท่ีดีกันไวได ดังที่ชาวชนบทไดประพฤติตอกันในการแบงปนอาหาร ขาวแกง กัน ไปลาสัตวมาไดเอามาแกงแลวแบงกันกิน ใครเคยใหเราเราก็ใหเขาตอบแทน แตก็ไมใชแจกเพ่ือนบา นหมด จนตัวไมมี การปน สิ่งของแกเ พ่ือนของฝากเปนการแสดงนํ้าใจและธรรมเนียมไทยเรามาแตโบราณ หมายถึง ความมีใจกวาง มีนํ้าใจ เอื้อเฟอเผ่ือแผ ไมเอาเปรียบ ไมคอยแตจะเอาของผูอ่ืนฝา ยเดียว เปนการเหน็ แกต วั และเอาเปรียบผอู ่นื ๔๕ ออกไปพบปะสังสรรคบางตามสมควร วิสาสา ปรมาญาติ การวิสาสะทําใหเกิดความเปนญาติอยางย่ิง ญาติพี่นองบางคนไมรักใครกลมเกลียวกัน เพราะตางคนตางอยูหางเหินกัน คนอื่นซ่ึงไมใชญาติแตไปมาหาสูกันบอย ๆ ชวยเหลือเก้ือกูลกันรับผิดชอบภารกิจรวมกันจะมีความสนิทสนมกันมากกวาการท่ีจะรักษาความเปนเพื่อนท่ีดีตอกันไวจึงจะตองมีการพบปะไปมาหาสูสังสรรคกันตามสมควร มิตรภาพท่ีขาดการติดตอความหางเหิน ความไมเขาใจกันก็จะเขามาแทนท่ีฉะนั้นไมควรเก็บตัว ควรออกไปพบปะมิตรสหายบางตามความเหมาะสม ใหค วามเห็นอกเหน็ ใจเพอื่ นในยามทกุ ขรอ น เราจะรจู ักเพ่ือนและเขา ใจเพอ่ื น เหน็ ใจเพอื่ นก็เมื่อยามยากใครเปนเพ่ือนแท เพื่อนรักก็จะไดเห็นในยามนี้ เพ่ือนที่รักกันเห็นใจกันยอมใหความชวยเหลือเทาที่จะทําไดหรือแสดงความเห็นใจในยามทุกขรอน เปนการสงเคราะหหรือบรรเทาความทุกขรอนทางใจใหแกเพื่อนยามปวยไขก็มีการไปเย่ียมเยียนถามขาวอาการเจ็บปวยยามเคราะหรายก็ ๔๔ เรื่องเดียวกัน. ๔๕ เรื่องเดียวกนั .

๑๒๙ไตถามเรื่องราวชวยเหลือ การปวยไขเหตุรายทางรางกายตองการการรักษา ความเดือดรอนทางใจตอ งการความอบอุน ชวยใหมีกําลงั ในแข็งแรงตอ สูปญหาอปุ สรรคโรคภัยไขเจบ็ ได ๕.๔ ประโยชนข องพุทธจรยิ ศาสตรท ิศ ๖ ตอการดําเนินชีวติ ในสงั คมตามหลักเหฏฐิมทศิไดแก ทาสกรรมกรหรอื ผูอยูใตบ ังคับบัญชา หนาที่และหลักปฏิบัติตอบุคคลตางๆโดยเฉพาะผูเปนนายปฏิบัติตนตอผูอยูใตบังคับัญชาหรือลูกนอง ลูกนองปฏิบัติตนตอนายหรือผูบังคับบัญชาตามหลักพุทธจริยศาสตรในสิงคาลกสูตรเร่ืองทิศท้ัง ๖ นั้น ถือไดวาเปนหลักใหญที่ครอบคลุมการปฏิบัติตอกันในสังคมเพ่ือใหเกิดผลดี มีความสัมพันธ ขจัดบอเกิดแหงความขัดแยง เปนหลักพื้นฐานในการปฏิบัติตนใหมีมนุษยสัมพันธที่บุคคลพงึ ยดึ ถอื ปฏิบตั ดิ ังนี้ เรียนรนู ิสัยของผบู ังคับบญั ชา เมือ่ เรามหี ัวหนา เปล่ยี นหัวหนาใหมห รอื หัวหนา หลายคน เรามักคิดวาหัวหนาชอบอยางไรทําอยางไรจึงจะพอใจหัวหนาหัวหนามีนิสัยอยางไรถาเปนคนละเอียดรอบคอบ ตองทํางานใหละเอียดรอบคอบ ตรวจทุกตัวอักษร ตองศึกษาวาเปนคนแมนยํา ใจดี ใจรายบางคนก็ใจรอน ส่ังเด๋ียวนี้เอาเด๋ียวน้ี การเรียนรูนิสัยของผูบังคับบัญชาจะนําไปสูการทํางานใหถูกใจพอใจผบู งั คบั บญั ชาได เพราะเราจะตองพบกบั ผบู งั คบั บัญชาใหม ๆ ลักษณะนิสัยไมเหมือนกัน บางทีคนเดียวกันแตกาลเวลาผานไป ปริมาณงานตําแหนงหนาท่ีเปลี่ยนไป นิสัยก็เปลี่ยนไปดวย บางคนก็เอาใจยาก ทําดีอยางไรก็ไมถูกใจ ไมต ไิ มชม เฉย ๆ กม็ ี๔๖ ทํางานใหดี หลีกเลี่ยงการประจบสอพลอ การทํางานใหดีมีหลายอยาง คือดีของเราแตไมดีของหวั หนา หรอื ดีของใคร ตองศึกษาดูวา เพราะเหตใุ ดจึงยงั ไมถูกใจทาน เปนเร่ืองของ “นานาจิตตัง”บางคนอาจบอกวาหัวหนาเปนคนไมดี ไมรูจักความดี ทําดีแลววาไมดี เราตองรูใหไดวาหัวหนาชอบอะไร และไมชอบอะไร เชน ทานชอบความเรียบรอยรวดเร็ว เราก็ตองทํางานให เรียบรอยรวดเร็วประจบดวยการทํางานดี ตางกันกับการประจบสอพลอ เอาดีใสตัวเอาช่ัวใสคนอื่น รับปากรับคําแตงานไมเสร็จ ไมเรียบรอย บกพรอง ไมมีความรับผิดชอบ เทากับเปนการหลอกลวงและประพฤติชั่วชอบตลบตะแลงหรือหลอกลวงเจานาย นายจะโกรธมากและจะไมเล้ียงเมื่อรูภายหลัง เพื่อนฝูงก็เกลยี ดชงั ไมคบคาสมาคมดวย หาทางทําใหความคิดของผบู ังคับบัญชาบงั เกดิ ผล ผูใตบงั คับบญั ชาทดี่ ตี อ งเปนผทู ีช่ วยเหลือกิจการงานของผบู ังคับบญั ชาตามอาํ นาจหนา ทท่ี ีไ่ ดรบั มอบหมาย เมื่อผูบังคับบัญชามีดําริริเริ่มในงานเร่ืองอะไร เรามีหนาท่ีตองชวยเหลือทํางานหรือทําความคิดเหลานั้นใหสําเร็จ การใหขอมูลเสนอแนะที่ถูกตองการออกความคิดเห็น ขอดีขอเสียอยางไร อยางน้ีก็เปนการชวยเหลือทานผูใตบังคับบัญชา ๔๖ เรื่องเดยี วกัน.

๑๓๐บางคน พอผูบังคับบัญชาคิดทําอะไรก็เฉย ไมออกความคิดเห็นอะไร ไมชวยหาทางออกหรือหาวิธีที่เหมาะสมให บางคนกค็ านเพราะไมอยากทํางาน บางคนก็บนวางานแคนี้ก็จะตายอยูแลว หรือในหองประชุมไมออกความคิดเห็น แตพอออกนอกหองประชุมชอบไปคุยวาเรื่องไมเห็นดวย ไมควรทําโจมตีผูบังคับบญั ชาวา ไมไ ดความ แลวอยา งน้ีผบู ังคบั บัญชาจะรกั จะชอบไดอยางไร๔๗ ใหความเคารพผูบังคับบัญชาตามฐานะ ขอปฏิบัตินี้เปนเร่ืองธรรมดา เพราะเปนวัฒนธรรมขนบธรรมเนียมประเพณีของคนไทยในการใหความเคารพตอผูอาวุโสหรือสูงอายุหรือผูเปนหัวหนาแตกม็ ีบางคนชอบแสดงความกระดา งกระเด่อื งออกมาใหเห็น แสดงความไมเคารพตามฐานะเปนการเสียมารยาทรูจักใหความเคารพยกยองคนอ่ืนเปนส่ิงที่ดี โดยเฉพาะผูบังคับบัญชา ยิ่งเปนการแสดงถึงความสุภาพเรียบรอยของเรากอใหเกิดความสัมพันธท่ีดีอยางนอยก็ทําใหสบายใจขึ้น ผูบังคับบัญชาสวนใหญไมตองการท่ีจะใหเราไปคอยพินอบพิเทาเกินฐานะของทานการกระทําตามฐานะเพ่ือใหปรากฏแกส ังคมวาทา นเปนใคร อยา ทาํ ใหผูพบเหน็ เกดิ ตาํ หนผิ บู ังคับบญั ชาวา เปนคนเจายศเจา อยาง อยากอเร่ืองกับเพ่ือนรวมงาน การทะเลาะเบาะแวงกันในสํานักงานยอมนําความเดือดรอนใจรําคาญใจมาสูผูบังคับบัญชา ทําใหเกิดความแตกแยก งานดําเนินไปอยางไมมีประสิทธิภาพ เพราะคอยแตขัดแยงกัน ระแวงไมไววางใจกัน ใสรายกัน การตัดสินของผูบังคับบัญชาอยางใดอยางหนึ่งยอมทําใหเกิดการแบงแยกเปนอยางนอยสองพวก ย่ิงขัดแยงและมีการตัดสินมากยิ่งมีความแตกแยกมาก อยารบกวนผูบังคบั บัญชาในเรอื่ งเล็ก ๆ นอ ย ๆ การปฏบิ ตั งิ านยอ มมีความรบั ผิดลดหลน่ั กนัไปตามอาํ นาจหนาท่ีผูบังคับบัญชาท่สี ูงขนึ้ ไปยอ มรับผดิ ชอบมาก ไมมีเวลาสําหรบั รายละเอียดและเรือ่ งเล็กๆ ไมค วรกวนใจหัวหนา เราควรชวยทา นทาํ งานไมท านมาชว ยเราทํางาน ลูกนอ งบางคนชอบหารอื เจาปญหา เปน นกั สรา งปญหามากกวา แกปญ หา จะทําอะไรนดิ กถ็ าม อะไรหนอ ยก็ถาม ใหทา นเขยี นรบั รองชมเชยตนเพอื่ ประโยชนหรือแสดงความยงิ่ ใหญของตน มปี ญหาสว นตวั ครอบครัว ลูกเมยี กวนใจใหช ว ยเหลอื จนผบู งั คบั บัญชาเอือมระอา ควรเปนเรื่องการงานท่ีสําคญั ทีจ่ ะตอ งใหท า นชวยเทา น้ันจงึ จะเปนผลดี เขาหาผูบังคับบัญชาใหเหมาะสมกับโอกาสและเวลา หากเขาพบระหวางเวลาทํางานน้ันยอมทําไดตลอดเวลา แตผูใหญระดับสูงอาจมีเวลานอยเพราะงานมาก มีคนท้ังภายในภายนอกขอพบหารือราชการ มีการประชุมการเขาพบเพื่อปรึกษาหารือหรือเสนอเร่ืองราวเปนพิเศษตองเลือกเวลาโอกาสบางคร้ัง เร่ืองดวนเร่ืองยากท่ีตองพิจารณากอนเซ็น ตองรอไวกอน จะบังคับจับมือทานเซ็นก็ไมไ ด บางเร่ืองกเ็ ปน เร่อื งทีม่ าเกบ็ ไวระดบั ลา งมาเปน เวลานาน แตไ ปดวนทที่ านกไ็ มถกู ๔๗ เรื่องเดียวกนั .

๑๓๑ การไปมาหาสทู ่ีบา น เชา ถงึ เย็นถึง คอยรับใชผบู งั คบั บัญชาบางคนกช็ อบบางคนกไ็ มช อบเพราะทานตองการพกั ผอ นสบาย ๆ กับครอบครัว ตอ งการอานหนังสอื เขยี นหนังสอื เราไปหาทา นตองมาคยุ กบั เรา ทา นอาจไมพ อใจ ตอ งพจิ ารณาเวลาและโอกาส เชา สาย บาย เยน็ เวลาใดจงึ จะเหมาะเปน เรื่องที่จะตอ งพิจารณาศกึ ษาใหด ีเสยี กอ น๔๘ อยานนิ ทานายลบั หลัง การนินทาผอู ื่นก็นับวาไมดีอยแู ลว ยง่ิ ผใู ดนินทานาย คนอื่นไดฟงเขาก็คงจะคิดวาลูกนองอยางนี้ไมดี ไมนาเล้ียงไว และตองนําไปพูดไปบอกใหนายรู คนปกติยอมไมอยากใหใครนินทา หัวใจคนไมใชหิน ยอมปวดราวและส่ันสะเทือนได มนุษยเราชอบแตการสรรเสริญ แมผูบังคับบัญชาท่ีดีตองมีขันติแตบอย ๆ เขาก็คงทนไมไหวกลายเปนขันแตก เราจะเดือดรอนกลายเปนการทําลายความสัมพันธและสรางความขัดแยง จึงควรตั้งใจวาขาพเจาน้ีจะพูดแตความดีของผูอนื่ เทานัน้ แสดงความขอบคุณเม่ือผูบังคับบัญชาปฏิบัติตอเราใครทําดีใหเราเรายังแสดงความขอบคุณเขียนจดหมายไปขอบคุณยิ่งผูบังคับบัญชา สงเสริมสนับสนุนเราเวลาทานทําอะไรใหเราตองแสดงความขอบคณุ ทา นผูใหญ ทุกคนอาจจะมิไดหวังแตการความขอบคุณ อยางนอยเกิดความปลาบปลื้มใจ รสู กึ สบายใจ การแสดงความขอบคณุ เปน การแสดงนํ้าใจ แสดงความรูสึกสํานึกในบุญคุณเปนการรคู ุณ มีความกตญั ู เปนการสรางความสมั พนั ธอ ันดรี ะหวางเรากบั ผบู งั คบั บัญชา๔๙ การแสดงความขอบคณุ ในความรสู กึ อาจทําดวยวาจา หรอื คารวะตามประเพณีเพราะผูใหญทานอาจถึงพรอมดวยทรัพยสิน ทานตองการน้ําใจมากกวาอยางอ่ืน ไมตองหาของขวัญของกํานัลฯลฯ สรรเสริญคุณความดีของผูบังคับบัญชาในโอกาสอันควร นอกจากจะหลีกเล่ียงการนินทาแลวควรสรรเสริญความดีทานในโอกาสตางๆ ดวยเปนการเผยแพรเกียรติคุณของทาน บางคนชมคนไมเปน เปนแตวานินทาคนกลาวหาคุณงามความดีของคนอ่ืนไมเปน ขอน้ีเปนขอเสียทางมนุษยสมั พันธ เราควรหาโอกาสประกาศคณุ งามความดขี องทานใหปรากฏ ควรทําเสมอๆ ไมใชเปนการเอาหนา เสกสรรปน แตง แตควรเปนความดขี องทา นจรงิ ๆ และการกระทาํ ของเราตองทําดวยความจริงใจมิฉะนน้ั จะเปนการเยาะเยยหรือเสแสรง ไป ถาเปนอยางนอ้ี ยูเฉย ๆ เสียจะดกี วา อยาบนถึงความลําบากตอ หนา ผบู งั คับบญั ชา ลกู นองบางคนปากมากปากเบา ขีบ้ น งานนดิหนอ ยกพ็ ูดแลวพูดอกี พอผบู งั คบั บญั ชาใหงานก็เริ่มบน ขาดโนนขาดนี่ ไมมีอยางนท้ี ําไมไดลําบากอยา งโนน ยงุ ยากอยางนจี้ งึ พลาดโอกาสทจ่ี ะแสดงความสามารถ ผบู ังคับบญั ชาราํ คาญเลยไมเรยี กใช ๔๘ เรอ่ื งเดียวกัน. ๔๙ เร่อื งเดียวกัน.

๑๓๒อกี เมอื่ ผูบังคบั บญั ชามอบหมายงานควรฟง ศกึ ษาขอเทจ็ จริง ใชส ติปญ ญามีอุปสรรคขดั ของอะไรบาง จะปรึกษากับเพอ่ื นรวมงานหรือผบู ังคับบัญชาเพิม่ เตมิ อีกกไ็ ด เปน ตน สรุปไดวาบุคคลมีความสําคัญเหนือวัตถุ เราจะไมตีคุณคาของมนุษยเปนตัวเงิน แตจะตีคากันดวยคณุ ธรรม ความรูแ ละความสามารถ ใหเกยี รตแิ กเ ราเองและบุคคลอนื่ ทกุ คนเหนอื วัตถุท้ังหลายเราจะถือวามนุษยคนอื่นทุกคนเปนบุคคลเหมือนตัวเรา มีสิทธิและความรับผิดชอบเหมือนตัวเรา เราจะไมกาวกายสิทธิของคนอื่น เพราะเราเองก็ไมชอบใหใครมากาวกายสิทธิของเรา เราไมถือวาตัวเราคนเดียวท่ีจะตองรับผิดชอบ แตจะตองการใหทุกคนรับผิดชอบรวมกันถาเห็นวาผูอื่นไมรูจักรบั ผิดชอบผอู น่ื เราจะตอ งหาวิธชี ว ยใหเขารูจักรับผดิ ชอบ ไมใชต ดั บทโดยรบั ผดิ ชอบเสยี คนเดยี ว๖. พุทธจริยศาสตรใ นฐานะสง เสริมแนวทางดําเนนิ ชีวติ อยา งถกู ตอ ง ๖.๑ การขาดหลักพุทธจรยิ ศาสตรว า ดวยทศิ ๖ ในการดาํ เนนิ ชวี ติ ตามหลกั อปุ รมิ ทิศ ไดแกสมณพราหมณ พระภกิ ษสุ ามเณรผูมีศลี สาเหตุท่ีสมณพราหมณและกุลบตุ รไมอ นุเคราะหซง่ึ กันและกัน จําแนกไดดงั นี้ สาเหตุท่ีสมณพราหมณ และกุลบุตรไมอนุเคราะหซ่ึงกัน และกันน้ันเพราะวาขาดหลักพทุ ธจรยิ ศาสตรทวี่ าดว ยทศิ ทงั้ ๖ในการดาํ เนินชวี ิตไดแก ๑) กุลบุตรไมบํารุงสมณพราหมณดวยการจะปฏิบัติส่ิงใดก็ขาดความเมตตา ไมใหความเคารพ ดวยกายและวาจา หรือทํารายพระสงฆสามเณรหรือดาวากลาวใหพระสงฆสามเณร ไมใหความชว ยเหลอื ใดๆ เลย ๒) จะพูดสิ่งใดก็ขาดความเมตตา มีพูดสอเสียด นินทาวารายตาง ๆ นานา ไมชักชวนคนทําบญุ ๓) จะคิดส่ิงใดก็ขาดความเมตตา มีมโนทุจริต คิดอาฆาต พยาบาท ตอพระสงฆสามเณร ๔)ไมอนุเคราะหสมณพราหมณดวยการไมเปดประตตู อ นรับ ไมยินดใี หสมณพราหมณเ ขา ไปในบา น ไมยินดีฟง ธรรมจากทาน ไมยินดีใหท านแกทา น ๕) ไมอนุเคราะหสมณพราหมณดวยไมถวายปจจัยเคร่ืองยังชีพ ไดแกปจจัย ๔ เปนตนสวนสมณพราหมณน ัน้ กไ็ มอนเุ คราะหก ลุ บุตรตามหนาทคี่ วรปฏบิ ัตอิ ันไดแ ก - ไมหามปรามกุลบุตรในการกระทําช่ัว ไมตําหนิติเตือนกุลบุตรเม่ือหลงผิดทําในส่ิงที่ไมดี - ไมอบรมสงเสริมใหตั้งอยูในความดี ไมปลูกฝงใหเปนคนมีเมตตา มีวาจาออนนอมถอมตน

๑๓๓ - ไมอนุเคราะหกุลบุตรดวยน้ําใจอันดีงาม และไมอนุเคราะหกุลบุตรดวยน้ําใจอันดีงามปราศจากผลประโยชนใ ดๆ - ไมอบรมสั่งสอนกุลบุตรใหไดฟงในสิ่งที่ยังไมเคยฟง ไมอบรมกุลบุตรใหไดรูในสิ่งท่ียังไมเคยรู - ไมอธิบายในสิ่งที่เคยไดฟงแลวใหมีความเขาใจอยางแจมแจง ไมอบรมในส่ิงท่ีเคยฟงเคยปฏิบตั มิ าแลวใหเขาใจชัดเจนแจมแจง ย่งิ ขนึ้ - ไมอ บรมสั่งสอนกลุ บุตรไดรจู กั ทางสวรรค ทางแหงความดี ทางแหง ความเจรญิ ๕๐ เปน ตนนอกจากนน้ั ยังมปี ญหาตางๆ อีก ไดแ ก “ปญหาบุคคลขาดความรูความเขาใจในหลักจริยธรรมระดับสัจธรรม มีสาเหตุมาจากการเรียนการสอนจริยธรรมทม่ี ุง เนน สอนจริยธรรมในระดับศลี ธรรม ไมไดเ นนเพ่อื ปลกู ฝงหลักจริยธรรมระดับสัจธรรม ท่ีสามารถพัฒนายกระดับจิตใจใหอยูเหนือความดี มีจิตบริสุทธ์ิและมีความเห็นแกตัวนอยลง” ๕๑ คานยิ มดา นจรยิ ธรรมของบุคคลเปลี่ยนไป เพราะบคุ คลตองการความเจริญดานวัตถุมากกวาจติ ใจ คนสวนมากตอ งการเงนิ ยอมรบั และยกยองผูท่ีมีอํานาจทางการเงิน การเมือง การปกครอง และมีอิทธิพลทางสังคม สําหรับเร่ืองของศีลธรรม จริยธรรม ศาสนา เปนเร่ืองของนักบวชและบุคคลท่ีสนใจเทาน้ัน และมองเห็นวาบุคคลท่ีมีคานิยมทางดานจริยธรรมนั้นเปนบุคคลท่ีลาหลัง ไมมีอิทธิพลทางสังคม “เมื่อมองดูท่ีตัวพระสงฆเองแลว อีกดานหนึ่งก็มองไปที่ภาพของพระสงฆท่ีปรากฏในสังคม เวลานี้เราไดอานขาวรายเก่ียวกับความเสียหายของพระสงฆมากมายในชวง ๓-๔ ปนี้ มีขาวตอเนื่องกันมาไมขาดสายข้ึนพาดหัวหนังสือพิมพเรื่อย พระสงฆมีปญหาความประพฤติเสียหายทางเพศบา ง ทางเร่ืองความโหดรายฆากันบาง เปนปญหาที่ทําใหเกิดความเปนหวงในหมูพุทธศาสนิกชนพรอมท้ังที่สรางภาพไมดีไมงามแกสังคม ทําใหภาพลักษณหรือภาพพจนของพระสงฆเส่ือมเสียไปมาก ซ่ึงหมายถึงสถานะความเคารพนับถือศรัทธาตางๆ ดวย แตอยางไรก็ตามอีกดานหนึ่งเมื่อมองไปก็เปนเร่ืองที่ตองพิจารณาดวยวา ส่ือมวลชนนั้นมีความเที่ยงตรง แลวก็มีความรับผิดชอบในการเสนอ ๕๐ที. ปา. ๑๑ / ๒๐๔ / ๙๑. ๕๑เกษม ตนั ตผิ ลาชีวะ, อาชญากรรมกับปญ หาสังคมไทย, อางแลว, หนา ๗๙ - ๘๐.

๑๓๔ขาวแคไหน”๕๒ แตอยางไรขาวท่ีออกมาอยางน้ีก็เปนเคร่ืองแสดงถึงสภาพ ๓ ดานท่ีเราจะตองพิจารณา คอื ๑. สภาพการณค ณะสงฆและการพระศาสนา ๒. สภาพของส่ือมวลชน ๓. สภาพของประชาชนผูรบั ฟงขา วสาร๕๓ ทั้งสามดานน่ีสัมพันธกันทั้งหมด สําหรับในแงของสภาพคณะสงฆ ขาวนั้นอาจจะจริงหรือไมจริง หรือมีสวนจริงแคไหนก็ตาม ก็ตองมีเคาอยู เมื่อมีเคาอยูก็แสดงถึงสภาพความเสื่อมโทรมโดยท่ัวไป เชนตวั อยางในภาคผนวก ทีน้ีในแงของการเสนอขาวในยุคขาวสารขอมูลนี้ ลักษณะของขาวสารก็ขึ้นกับสภาพสังคมดวย ในสังคมไทยปจจุบันนี้เราจะเห็นวาขาวรายไดรับการเผยแพรกันมาก แตขาวดีไมคอยไดรับการเผยแพร อันนี้ก็เปนเร่ืองท่ีสอแสดงถึงความเปนไปของสังคมวาการเขาสูยุคขาวสารขอมูลของเรานั้นดําเนินไปดวยดีหรือไมเพียงใดและสถาบันท่ีรับผิดชอบในการเสนอขาวสารที่เรียกวาส่ือมวลชนนั้นมีความรับผดิ ชอบตอ สังคมแคไหน ๖.๒ การปลูกฝงความรบั ผิดชอบในหนา ทีต่ ามหลกั พทุ ธจริยศาสตรท ิศ ๖ ในอุปรมิ ทิศไดแ ก สมณพราหมณ พระภิกษสุ ามเณรผมู ีศลี การสงเสรมิ จริยธรรมของสถาบันทางศาสนา วัดและสถาบันสงฆ เปนผูมีบทบาทและเปนผูนําทางดานจริยธรรมมีหนาที่รับผิดชอบโดยตรงตอการสงเสรมิ พัฒนาจรยิ ธรรมของสงั คม กิจกรรมท่ีสถาบันสงฆก ําลังดาํ เนนิ งานอยู เชน ๑) โครงการพระธรรมฑูต เพื่อเผยแพรพระพุทธศาสนา การสงเสริมปลูกฝงจริยธรรมวัฒนธรรม การพัฒนาจิตใจแกประชาชน กรมศาสนาไดจัดสงพระธรรมฑูตโดยแบงออกเปน ๙ สายเดินทางไปเผยแพรพระพุทธศาสนาใน ๗๓ จังหวัดท่ัวประเทศ ปละ ๑ ครั้ง เพ่ือสงเสริมเก่ียวกับคุณธรรม โดยใชธรรมและวัฒนธรรม สุขภาพอนามัย สัมมาอาชีพ สันติสุข ศึกษาสงเคราะหสาธารณะสงเคราะหกตญั ูกตเวทติ าธรรมและสามัคคธี รรม ๒) การสงเสริมการปฏิบัติธรรมในวันหยุด เชน การปาฐกถาธรรมการอยูคายธุดงคเพื่อเจริญสมาธิภาวนา ฯ ๕๒พระเทพเวที (ประยุทธ ปยุต.โต), สถานการณพุทธศาสนาพลิกหายนะเปนพัฒนา,(กรุงเทพฯ : โรงพมิ พการศาสนา, ๒๕๓๖), หนา ๑๒. ๕๓เร่อื งเดียวกัน, หนา ๑๓.

๑๓๕ ๓) การสงเสริมการปฏิบัติธรรมในวันสําคัญทางพระพุทธศาสนา เชน วันมาฆบูชา วันวิสาขบชู า วนั เขา พรรษา การปฏิบัติธรรมในเทศกาลเขา พรรษา เปน ตน ๔) การเผยแพรธรรมะโดยใชส อ่ื มวลชน เชน หนังสือพมิ พ วารสาร วิทยุโทรทัศน” ๕๔ วดั และพระสงฆควรสงเสรมิ การปฏิบตั ิธรรมและการปลูกฝงคา นิยมทางดา นจริยธรรมท่ีเหมาะสมใหก บั ประชาชนและควรงดเวนการสงเสริมทีผ่ ิดหลกั สัจธรรมของพระพุทธเจา จะทําใหประชาชนหมดความศรัทธาตอวัดและพระสงฆ ในแนวทางการปลูกฝงความรับผิดชอบในหนาที่ตามหลักพุทธจริยศาสตรน้ัน ควรจะมองถึงหนาท่ีความรับผิดชอบที่ใกลตัวเขามาอีก คือในหมูพุทธศาสนิกชนเอง โดยเฉพาะในฝายคฤหัสถเม่ือมีภาพความเปนไปในแงความเสื่อมโทรมของพระสงฆเกิดขึ้นอยางนี้ พุทธบริษัทฝายคฤหัสถควรมีทาทีของจิตใจอยางไร ในฐานะที่เปนพุทธบริษัท ควรมีหนาที่รับผิดชอบตอพระศาสนาพุทธศาสนิกชนทุกคน ไมวาพระหรือคฤหัสถ ทุกคนมีสวนรวมเปนเจาของพระพุทธศาสนารวมกันจะตองสรางจิตสํานึกในความเปนเจาของพระศาสนาใหเกิดข้ึน จะตองมีความรูสึกในการมีสวนรวมวา น้ีเปนพระพุทธศาสนาของเรา เรามีสวนรวมรับผิดชอบในพระพุทธศาสนาน้ี ไมใชมองอยางคนนอก ขณะน้ีเราเปนพุทธศาสนิกชนเราสังกัดอยูในพุทธบริษัท ๔ เราเปนผูมีสวนรวมรับผิดชอบเปนเจาของพระพุทธศาสนาดวย เม่ือมีเหตุการณไมดีเกิดข้ึนเราตองมองในฐานะผูเปนเจาของและผูรับผิดชอบ ไมใชมองอยางคนนอก เมื่อมองอยางเปนเจาของแลวจะเห็นวาพระพุทธศาสนาเปนของเรา หรือเปนทรัพยสมบัติของเรา ถาเรามองวาพระพุทธศาสนาเปนสมบัติที่มีคาของเราในเวลาที่มีคนหรอื พระกต็ ามทําความเสียหายตอ พระพุทธศาสนา เราจะเกิดความรูส กึ วาสมบตั ิท่ีมีคาของเรากาํ ลงั จะถูกทําลาย เมื่อสมบัติท่ีมีคาของเรากําลังจะถูกทําลาย หนาที่ของเราคืออะไร ก็คือการท่ีจะตองลุกข้ึนมาชวยกันแกไขปองกัน ถาพระที่ไมดีเหลานั้นมาทําเสียหาย ก็คือมาทําความเสียตอพระศาสนา ก็คอื เปนคนท่ีเขามาทําลายสมบัติของเรา ถามองในแงหนึ่งก็คือ เปนโจรหรือเปนผูรายไมวาจะเปนใครก็ตาม เม่ือเขาทําลายสมบัติอันมีคานี้ ก็เปนโจรหรือเปนผูราย เม่ือเปนโจรหรือเปนผูราย เราในฐานะเปนเจาของหรือมีสวนรวมเปนเจาของดวย เราจะทําอยางไร เราก็ตองชวยกันปองกันแกไขไลโจรออกไปไมใชยกสมบัติใหแกโจร “ทาทีของพุทธศาสนิกชนในเวลาน้ีสวนมากเปนทาทีแบบวาโจรมาปลนบานก็ยกบานใหแกโจร โจรมาลักขโมยหรือทําลายสมบัติใหแกโจรเปนอยางน้ันไป โจรก็ยิ่งชอบใจ แทนท่ีจะลุกขึ้นมาแกไขปองกันทรัพยสมบัติของตนก็ไมทํากลับรูสึกวา โอ นี่พระประพฤติ ๕๔อารย สมาธยกุล, จริยธรรมกบั ชวี ติ , ภาควชิ าปรชั ญาและศาสนา คณะมนษุ ยศาสตรแ ละสงั คมศาสตร สถาบนั ราชภัฎมหาสารคาม, ๒๕๓๙), หนา ๗๓–๗๕.

๑๓๖ไมดีเพราะศาสนาไมดี เลยพาลจะเลิกนับถือ อะไรทํานองนั้น อันนั้นแสดงถึงการขาดจิตสํานึกในการเปนพทุ ธบริษทั ไมม จี ติ สาํ นึกในความมีสว นรว มเปน เจาของไมมีจติ สาํ นึกในความรบั ผดิ ชอบ” ๕๕ ฉะนั้น ถาตนเปนพุทธบริษัท เปนพุทธศาสนิกชน จะตองสํานึกในความมีสวนรวมเปนเจาของน้ี และถามีเหตุการณรายข้ึนในพระศาสนา จะตองรีบขึ้นมาชวยกันปองกันแกไขกําจัดภัยอันตราย และรักษาสมบัติท่ีมีคาของตนไว จึงจะเปนทาทีและเปนการปฏิบัติที่ถูกตอง ตองมองใหถูกตองวา พระภิกษุท้ังหลาย หรือที่เราชอบเรียกกันวาพระสงฆนั้น ทานก็คนอยางเราๆ ทั้งหลายนี่แหละ ท้ังเราและทานก็เปนเจาของพระพุทธศาสนา ซ่ึงเปนสมบัติที่มีคารวมกัน ตางก็มีสิทธิใชประโยชนจากพระพทุ ธศาสนาทง้ั นั้น แตท า นทีบ่ วชเปน พระน้นั ทา นบอกวาทานจะเขา ไปอยวู งในจะเขาไปเอาประโยชนจากพระศาสนาใหไดมากๆ หรือเต็มท่ีคือเขาไปรับการศึกษาอบรมท่ีเรียกวาไตรสิกขา ชนิดเต็มเวลาพวกเราก็อนุโมทนายกยองความตั้งใจดีและความเขมแข็งเสียสละของทานและเรากถ็ วายความเคารพทา นอยางจรงิ ใจ เพราะชาวพุทธเคารพทา นผูศกึ ษาและพัฒนาตนและเคารพในฐานะที่ทา นทําหนาท่บี าํ รุงรกั ษาสบื ทอดธรรมในนามของสงฆ คือเปนสมาชิกของพระภิกษุสงฆที่เปนตวั แทนของสาวกสงฆ หรอื เปน สญั ลักษณช ีบ้ งไปถงึ อริยสงฆ๕๖ สรุปไดวาถาทานเขาไปแลว คือบวชแลวไมปฏิบัติตามที่บอกไว หรือปฏิบัติไมไหว ทานก็กลายเปนผูพายแพซึ่งจะตองถอนตัวกลับออกมาอยูอยางพวกเราตามเดิมหรือถาทานต้ังใจทําความเสียหาย ทานก็กลายเปนผูรายหรือเปนโจรที่ประทุษรายพระพุทธศาสนา ทําลายสมบัติมีคาของพวกเรา พวกเราก็มีสิทธิเรียกรองเอาตัวทานออกมา เพ่ือรักษาสมบัติรวมกันน้ันไวใหคนอื่นไดใชประโยชนอยางถกู ตอ งตอ ไป ๖.๓ การใชพ ุทธจรยิ ศาสตรทิศ ๖ กับการปรบั พฤตกิ รรมคนในสงั คมใหเปน คนดีตามหลักอปุ รมิ ทศิ ไดแ ก สมณพราหมณ พระภิกษสุ ามเณรผมู ีศีล การนําหลักทิศท้ัง ๖ ไปปฏิบัติในการดําเนินชีวิตเพ่ือใหเกิดประโยชนสุขกับตัวเองและสังคมในยุคปจ จุบนั ไดอ ยางถูกตอ ง ในสงั คมปจจุบันนน้ั มคี วามเจรญิ ทางดานวัตถุมาก เนนการพัฒนาทางดานวิทยาศาสตร และเทคโนโลยีเปนสวนมากแตขาดการพัฒนาทางดานคุณธรรมจริยธรรมในการดําเนินชีวิตในสังคมอยางจริงจัง ดังน้ันทางสถาบันศาสนาและหนวยงานท่ีรับผิดชอบควรจะใหความสนใจและสงเสริมสนับสนุนการปลูกฝงใหสมาชิกในสังคมเห็น ความสําคัญของการนําหลัก ๕๕พระเทพเวที (ประยุทธ ปยุต.โต) , สถานการณพุทธศาสนาพลิกหายนะเปนพัฒนา, อางแลว , หนา ๑๙–๒๓. ๕๖เรอ่ื งเดียวกนั .

๑๓๗พุทธจริยศาสตรทิศท้ัง ๖ ในการทําหนาท่ีที่ดีตอสมณพราหมณดวยความมีเมตตา จะคิดอะไรจะทําอะไรจะพดู อะไรก็ควรประกอบไปดวยเมตตา ทศิ เบ้อื งบนนน้ั คือ สมณพราหมณแ ละพระภกิ ษสุ ามเณร ผมู ศี ีล ทศิ เบื้องบนจะตอ งปฏิบัติตอ คฤหสั ถผ บู ํารงุ ดงั นี้ สั่งสอนไมใหทําความช่ัวท้ังที่ตอหนาและลับหลัง การทําความช่ัวเปนสิ่งที่ไมดีทุกคนก็รูแตในสังคมเรากย็ ังมีการทํากนั อยู แตถ าหากวา คนเราไมไดทําความผิดก็จะไมจําเปนตองมีหองขัง ไมมีนักโทษ ไมมีผูคุมนักโทษ แตม กี ารทําผิดจะตอ งมีส่งิ เหลานี้เพ่อื ทําโทษผปู ฏิบัติไมดี สง่ั สอนใหต ง้ั อยใู นความดี ความดีเทา น้นั ทจ่ี ะทาํ ใหสังคมอยูอ ยา งสงบสุขถา ทุกคนมีความดีต้ังใจปฏิบัติตั้งแตความดี หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาทานไดกลาวไววาจงเอาชนะความช่ัวดวยความดี การปฏิบัติความดีตองมีความอดทน การรูจักตนและรูจักคนอื่นจึงจะปฏิบัติความดีไดอยางถูกตอง รูจักชั่วรูจักดีจึงจะปฏิบัติได ตองรูจักแยกแยะออกได ส่ิงไหนควรทําส่ิงไหนไมควรทํา การกระทําทีถ่ กู ตอ งและไมถ กู ตอ งไมถือวาเปน ความดี๕๗ ผมู ีศีลตองอนุเคราะหดวยจิตใจอันดีงาม ผูที่มีจิตใจอันดีงามคือผูประเสริฐเปนผูมีแมบทที่ดีตอผูนับถือ แสดงออกถึงการมีน้ําใจ มีความรักอยางเสมอตอผูคนทั้งหลายเทาเทียมกันใหบุคคลท้ังหลายมอบความไวว างใจและยึดเปนท่ีพึง่ ได ผูมศี ีลบอกทางไปสคู วามเจริญ ใหการทําความดีน้ันจะทําใหมีความเจริญในการดําเนินชีวิตความดคี อื อะไร ความดที างพระพทุ ธศาสนาคือการกระทําที่ถูกตองไมเบียดเบียนใครทําไปแลวไมทําใหตัวเองและผูอื่นเดือดรอน ถือวาเปนความดีทําแตสิ่งที่เปนประโยชนตอตนเองและผูอื่น ถาปฏิบัติอยา งน้จี ะทาํ ความเจรญิ มาสตู ัวเองและสังคมได สภาพของสังคมไทยปจจุบันนี้ ไมวาจะเปนเร่ืองของความศักด์ิสิทธ์ิก็ตาม เรื่องของสุราก็ตามและการพนันก็ตาม ยอมเปนเครื่องแสดงถึงสภาพจิตใจที่หวังผลจากลาภลอย ไมมีความม่ันใจขาดความเขมแข็งอดทนและขาดความเพียรพยายามในการดําเนินชีวิตตามหลักพุทธจริยศาสตรทศิ ทัง้ ๖ หลักธรรมคําสอนของพระภิกษุผูเปนทิศเบื้องบน อันเปนสภาพจิตของสังคมท่ีมองแลวนาเปนหวง แลวก็ไมถูกตองตามหลักพระพุทธศาสนา ถาประชาชนสวนใหญเปนชาวพุทธมีความเปนไปอยางนี้ กเ็ ปน การทวนกระแสของธรรม ใหคนหวังผลจากการกระทํา แตประชาชนหวังผลจาก ๕๗เรอื่ งเดียวกัน.

๑๓๘การดลบันดาลดวยอํานาจจากส่ิงศักด์ิสิทธ์ิ อันนี้มันตรงกันขาม ขัดกับหลักธรรม เมื่อขัดหลักธรรมก็ถือวา หลดุ ออกจากพระพทุ ธศาสนา และสูญเสียความเปนชาวพุทธ๕๘ หลักธรรมนี้เปนเพียงพ้ืนฐานของธรรมในพระพุทธศาสนา ชาวพุทธจะตองพิจารณาโดยเฉพาะทานที่มีหนาที่จะตองรับผิดชอบในการอบรมสั่งสอน การท่ีประชาชนหวังผลเลื่อนลอยจากสิ่งศักด์สิ ิทธต์ิ า ง ๆ นัน้ เปนการขดั ตอหลักธรรม และหลักธรรมนี้เปนการพ้นื ฐาน ๖.๔ ประโยชนข องพทุ ธจริยศาสตรท ศิ ๖ ตอการดาํ เนนิ ชีวติ ในสงั คมตามหลกั อปุ ริมทศิไดแก สมณพราหมณ พระภิกษุสามเณรผูมีศีล สังคมในปจจุบันมีการพัฒนา และมีความเจริญกาวหนาขึ้นในเร่ืองวัตถุทั้งทางดานเทคโนโลยีสมัยใหม ซึ่งเหลาน้ีทําใหสังคมมีการเปล่ียนแปลงไปอยางมาก ทําใหมีท้ังผลดีและผลเสียกลาวคือ ทําใหทางดานวัตถุและเทคโนโลยีมีความเจริญมากกวาทางดานจิตใจ เนนการพัฒนาทางดานวัตถุมากกวาการพัฒนาทางดานจิตใจ ทําใหบุคคลในสังคมขาดความมีวินัย ขาดความรับผิดชอบและขาดศีลธรรมอันดีงามอันจะสงผลใหเกิดปญหาทางสังคม มีความวุนวายไมมีความสงบ เพราะฉะน้ันเราชาวพุทธศาสนิกชน จึงควรยึดแนวทางในการดําเนินชีวิตตามหลักพุทธจริยศาสตรในสิงคาลกสูตรเร่ืองทิศท้ัง ๖ ในทิศเบื้องบน ไดแก สมณพราหมณหรือพระภิกษุสามเณรผูมีศีล ถือวาเปนผูนําทางดานจริยศาสตรสังคมตลอดท้ังประเพณี พิธีกรรมตางๆ โดยเฉพาะพุทธศาสนิกชนจําเปนตองเก่ียวของกับพระภิกษุสามเณรตลอดตั้งแตเกิดจนตาย จึงตองรูจักหนาที่ที่ควรปฏบิ ัติหนาพระภิกษสุ ามเณรใหถ กู ตอ ง เพราะทา นมแี ตจติ ใจท่ีใสสะอาดปรารถนาดีตอสัพพสัตวชี้ทางสวรรคใหเพื่อใหพนทุกขทั้งในทางโลกียสุขและทางโลกุตรสุข หากบุคคลในสังคมปฏิบัติตนตอพระสงฆดวยความนอบนอม มีแตความเมตตา ปรารถนาดีเช่ือฟงในคําสั่งสอนของทาน ตามหลักพุทธจริยศาสตรแลว บุคคลในสังคมก็จะมีแตความสงบสุข นําเอาหลักคําสอนของทานไปปฏิบัติในการดําเนินชีวิต หลักธรรมเหลานั้นก็จะปกปองคุมครองรักษาผูปฏิบัติใหพบแตความเจริญรุงเรืองในชีวิต ทําใหชาวพุทธบริษัทรูจักทางแหงความเสื่อมและทางแหงความความเจริญรุงเรือง รูจักทางสวรรคและทางนรก ทางแหงความทุกขท้ังในขณะท่ียังมีชีวิตอยูและเมื่อละสังขารดับชีพวายชนมไปแลว คาํ วาสมณะในมงคลสูตร ขอท่ี ๒๙ วาดวยการเห็นสมณะ แปลวา ผูสงบ หมายถึง บรรพชิตหรือพระภิกษุสงฆที่ไดบําเพ็ญสมณะธรรม ฝกฝนตนเองดวยศีล สมาธิ ปญญา แลวอยางเต็มที่จนกระท่ังมีความสะอาดทั้งทางกาย วาจา ใจ ท่ีสงบแลวจากบาปและยังมีหนาท่ีการใหความอนุเคราะหแกกุลบุตรดวยความจริงใจ ไมมีความอาฆาต ไมตกเปนทาสของกรรมกิเลสดวยอํานาจ ๕๘เรื่องเดยี วกนั .

๑๓๙ของศีล ซึ่งเปนส่ิงท่ีทานไดอบรมส่ังสมมา จึงถือไดวาทิศเบ้ืองบน สมควรอยางยิ่งท่ีจะยกยองกราบไหวบชู าคณุ นอมนาํ เอาหลักคําสอนจริยาวัตรของทานมาเปน แนวทางในการดาํ เนินชวี ิต พระสงฆเปนเนื้อนาบุญของโลกเปนท่ียึดเหน่ียวจิตใจของชาวพุทธและบุคคลทั่วไปพระสงฆจึงมีบทบาทสําคัญอยางย่ิงในสังคมปจจุบันน้ี เพราะพระสงฆเปนผูชี้ทางแหงความดีในการเผยแผหลักธรรมคําส่ังสอนในทางพระพุทธศาสนาพระสงฆน้ันตองอาศัยความมีมานะ อดทนและมีเมตตาธรรมเปนหลักในการสั่งสอนพุทธศาสนิกชนใหเปนคนดีของสังคมสามารถดําเนินชีวิตอยูในสังคมอยางมีความสุขสันติไดเปนอยางดีบุคคลท่ีจะชวยเผยแผหลักธรรมคําส่ังสอนจะตองเปนบุคคลที่มีความพรอมท้ังทางดานรางกาย จิตใจ และส่ิงสําคัญตองมีเมตตาธรรมอยูในตัวจะเปนนิสิตนักศึกษาก็ดีขอใหมีเมตตาธรรม ประโยชนท่ีไดรับจากการทําความดีก็คือบุญ บุญก็คือความสุขความสุขกายคือความสุขภายนอก ความสุขใจคือความสุขภายในน้ีคือประโยชนที่ไดรับจากการทําความด๕ี ๙ นิสิต นักศึกษา หรือเยาวชน ก็สามารถชวยพระสงฆเผยแพรหลักธรรมคําสอนในพระพุทธศาสนาได เพราะเยาวชนเปนบุคคลสําคัญของชาติ เปนกําลังของชาติ เปนอนาคตของชาติดังน้ันการใชหลักพุทธจริยศาสตรสังคมโดยเฉพาะในเร่ืองทิศท้ัง ๖ และหลักธรรมที่ชวยสงเสริมสนับสนุนการทําหนาท่ีในทิศท้ัง ๖ ใหสมบูรณชวยแกปญหาตาง ๆ ในสังคม อยางถูกตองและเหมาะสมในการดําเนินชีวิตประจําวันของปจเจกชนในสังคม และของพุทธศาสนิกชนทั่วไป ฉะนั้นจะเห็นไดวาคําสอนตาง ๆ และหลักพุทธจริยศาสตรนั้น พระพุทธเจาไดทรงสั่งสอนมวลมนุษยตามหลักวิทยาศาสตรสาขาตาง ๆ เกือบครบถวนทุกสาขา ซึ่งเหมาะสมเปนบทเรียนสําหรับปญญาชนทุกชาติ ทุกภาษา ทุกศาสนา ซึ่งลวนแตเปนหลักปฏิบัติเกี่ยวกับชีวิตประจําวันของปจเจกบุคคลในสังคมตาง ๆ โดยนําหลักคําสอนและหลักพุทธจริยศาสตรสังคมเหลานี้ไปใช เพื่อใหเหมาะสมกับการดํารงชีวิตของบุคคลในสังคมตาง ๆ พระสงฆจึงเปนเสมือนบุคคลที่เราควรจะใหความเคารพนับถือทานดวยความจริงใจ เพราะสิ่งท่ีพระสงฆอบรมส่ังสอนเราลวนแตเปนประโยชนแกตัวเราเองและบุคคลในสังคม ซึ่งผลดีท่ีเราปฏิบัติตามจะเปนประโยชนตอครอบครัวตัวเราเอง แลวขยายสูสังคมเพราะหลกั ธรรมคําสอนของพระพุทธเจา นาํ ไปใชก บั ทกุ ศาสตร ทกุ ยคุ ทกุ สมยั ๖๐ สรุปไดวาการศึกษาถึงพุทธจริยศาสตรที่วาดวยทิศท้ัง ๖ และหลักธรรมที่ชวยสงเสริมการปฏิบัติหนาที่ตามพุทธจริยศาสตรสังคมน้ันส่ิงท่ีกลาวมาทั้งหมดคือภาพรวมของหลักการและวิธีการเหตุแหง ปญ หาในการปลกู ฝงอบรมความรับผิดชอบ และเพื่อใหสมาชิกในครอบครัวรวมมือกันสราง ๕๙เรื่องเดียวกัน. ๖๐เรื่องเดยี วกนั .

๑๔๐สังคมสันติสุข ยังมีส่ิงที่ขาดอยู แมพระพุทธองคมิไดตรัสไวโดยตรง แตก็เปนส่ิงที่วิญูชนน้ันพึงรูคือการนําเนื้อหาสาระแหงคําสอนของพุทธจริยศาสตรในสิงคาลกสูตรไปขยายความ เพ่ือสรางกิจกรรมใหเปนบทฝกความรับผิดชอบสําหรับเยาวชนวัยตาง ๆ ตั้งแตระดับอนุบาล ปฐมศึกษา และมัธยมศึกษาตอไปอีก ก็จะทําใหไ ดบ ทฝกที่เหมาะสมสาํ หรบั คนทกุ วัยในสงั คม