การช่วยเหลือดูแลด้านสุขภาพจิต

มีวนิ ัย ใฝร่ ู้ สูง้ านพยาบาลดว้ ยใจ 5219837 1758642 27546398 96375214 72915346 683259471 419738256 842165973 9417465238 7342917685 3819541762 อ่านบรรทัดแรกของตัวเลขออกมาดงั ๆ เพยี งครงั้ เดยี ว จากน้นั ปิดตาแลว้ ท่องตวั เลขซ้าโดย เรียงลาดบั ใหเ้ หมอื นเดมิ แล้ว เล่ือนต่อไปเรือ่ ยๆ ทลี ะแถว ทา ไปเรื่อยๆ จนกว่าจะท่องผิด 2. ช่วงความทรงจาของชดุ ลาดับท่ยี าวทส่ี ดุ เท่าท่ีทวนซ้าไดแ้ ละอตั ราเฉลี่ยในคนส่วนใหญ่คอื 6 และ 7 ตวั 3. สอนวิธใี นการจา ให้กบั ผสู้ งู อายวุ ่า วิธที จี่ ะทา ได้งา่ ย คือ 3.1. กลุ่มละ 3 ตัว 3.2. ท่องเป็นจงั หวะเหมอื นสตู รคูณ แลว้ ลองใหท้ อ่ งใหม่ ในตวั เลขชุดเดิม กจิ กรรมหมวดแก้ไขปญั หา กจิ กรรมท่ี 5 กจิ กรรมจัดกลุ่มคา เวลาดาเนนิ กจิ กรรม 30 นาที อปุ กรณ์ บตั รภาพรปู ตา่ งๆ เช่น รูปผลไมร้ ปู ดอกไมร้ ปู เคร่ืองเรือน วัตถุประสงค์ เพอ่ื กระตนุ้ ทกั ษะการคิดแกไ้ ขปญั หา การใชก้ ลา้ มเน้ือมดั เลก็ สหสัมพันธ์ระหว่างตาและมอื วิธดี าเนนิ กิจกรรม 1. ใหบ้ ตั รคา หลากหลายชนิดเก่ียวกบั สง่ิ ของตา่ งๆโดยคา เหล่านั้นตอ้ งเปน็ หมวดหมู่ มคี วามยาก งา่ ย แตกต่างกนั อยู่ปะปนกนั อาจเปน็ รปู ภาพหรือตวั อักษรกไ็ ด้เชน่ มะลลิ า ไย ทเุ รียน กุหลาบ ขนุน โต๊ะ เกา้ อฯ้ี ลฯ วางบนโต๊ะ 2. ให้ผู้สูงอายุแบ่งกลุ่มกลุ่มละ 3 – 5 คน หรือ จะทาเด่ียวก็ได้แล้วแต่ความเหมาะสม จัดกลุ่ม หมวดหมู่คา เหล่าน้ีโดยหมวดเดียวกัน ไว้ในกล่องหรือตะกร้าเดียวกัน เช่น หมวดผลไม้หมวด เครื่องเรือน รหัสรายวิชา 55111 : ชือ่ วชิ า การช่วยเหลือดูแลดา้ นสขุ ภาพจติ หนา้ 96

มีวินัย ใฝร่ ู้ สู้งานพยาบาลดว้ ยใจ หมวดดอกไม้มี3ตะกรา้ ทง้ั น้อี าจเพิ่มความยากโดยการจับเวลา ใหเ้ วลา10 นาที 3. นาคา ในกล่องทัง้ 3 หมวด ทัง้ หมดมานับวา่ ผู้สงู อายุสามารถจัดหมวดหม่ไู ดห้ มวดละกี่คา กจิ กรรมที่ 6 สลับตัวอกั ษร เวลาดาเนินกิจกรรม 30 นาที อุปกรณ์ บัตรพยญั ชนะ ก – ฮ, สระท้ัง 21 ตวั วตั ถุประสงค์ เพื่อกระต้นุ ทักษะการคิดแกไ้ ขปัญหา และสหสัมพนั ธข์ องตาและมือ วธิ ดี าเนินกจิ กรรม 1. แจกบัตรให้ผ้สู ูงอายสุ ลับคา ใหผ้ สู้ งู อายสุ ลบั แล้วเรยี งให้ถกู ตอ้ ง ดังตวั อย่าง วา น วำ วล วต ว้ แกไ้ ขเป็น ว้ น วำ วต วา วล 2.ในการทา กจิ กรรมสลบั ตวั อักษร อาจใชค้ า ประมาณ 5 – 10 คา ตอ่ 1 กิจกรรม ทง้ั นอ้ี าจบอกใบ้ ถงึ ความหมายของคา หากผสู้ งู อายมุ ีความยากลา บากในการทา 3.ผนู้ ากลมุ่ สรุปถงึ กจิ กรรมการคิดแก้ไขปญั หาว่าเปน็ กจิ กรรมท่ีใชส้ า หรบั ฝกึ สมอง การคดิ แก้ปัญหา เปน็ การคิดซบั ซอ้ นอยา่ งหนง่ึ ซงึ่ เป็นหน้าท่ขี องสมองชนั้ นอก ถอื วา่ เป็นทักษะพืน้ ฐานทสี่ าคัญทีส่ ดุ ของการคดิ ทั้งมวล การคิดแก้ปัญหาเป็นสงิ่ สาคญั ต่อวิถีการดา เนนิ ชวี ติ ในสังคมของมนุษย์ ทว่ี นุ่ วายสบั สนได้เป็นอยา่ งดีผู้ ท่ีมที กั ษะการคิดแก้ปญั หาจะสามารถเผชญิ กบั ภาวะสงั คมทเ่ี คร่งเครยี ดไดอ้ ย่างเข้มแข็ง กิจกรรมบรหิ ารสมอง กจิ กรรมท่ี 6 วาดภาพฝกึ สมองดว้ ยสองมอื เวลาดาเนนิ กจิ กรรม 30 นาที อุปกรณ์ กระดาษ A4 ปากกา สองสี วัตถุประสงค์ เพ่ือกระตุ้นการทา งานของสมองสองซกี ให้มคี วามสมดลุ รหสั รายวิชา 55111 : ชอ่ื วชิ า การชว่ ยเหลือดูแลด้านสขุ ภาพจิต หนา้ 97

มวี นิ ยั ใฝร่ ู้ สู้งานพยาบาลดว้ ยใจ วธิ ดี าเนนิ กจิ กรรม 1. แจกกระดาษใหผ้ สู้ งู อายุคนละ 1 แผน่ โดยให้ผสู้ ูงอายวุ าดภาพในแนวนอน 2. วาดภาพหนาคนคร่งึ หนา ซา้ ยและขวาประกบกัน 3. กาหนดใหว้ าดภาพดว้ ยมอื ซา้ ยและขวาพรอ้ มๆกัน 4. ผู้นากลุม่ สรปุ วา่ การใช้มือข้างทไ่ี ม่ถนดั ไดท้ ากจิ กรรมจะชว่ ยการทา งานสมองสองซกี ใหเ้ กิด ความ สมดุล ดา้ นที่ 5 : สขุ สงบ (Peacefulness) การจัดกิจกรรมสุขสงบจะเน้นการรับรู้อารมณ์ท่ีเกดิ ขึ้นของตนเองวิธีการผอ่ นคลายความตึงเครียด การปรับความคิด และการบริหารจติ เพื่อให้เกิดสติสมาธิปัญญา มีงานวิจัยระบุอย่างชัดเจนว่าการฝึกสติฝึก สมาธิให้จิตใจจดจ่ออยกู่ ับสิ่งใดส่ิงหน่ึง เป็นประจาทุกวันจะช่วยให้สามารถรับร้สู ภาวะอารมณ์ของตนเองได้ อย่างรวดเร็วสามารถควบคมุ สภาวะอารมณ์ของตนเองในด้านลบได้ดีและทาให้เกิดความสงบในจติ ใจไดอ้ กี ด้วย รูปแบบการจัดกิจกรรมสุขสงบ กจิ กรรมท่ี 1 ฝึกการหายใจทถี่ กู วิธเี พอื่ ลดความเครยี ด วัตถปุ ระสงค์ 1. เพือ่ ฝกึ วธิ กี ารหายใจอย่างถกู วธิ ี 2. เพื่อบริหารปอด 3. เพื่อคลายเครียด และหยุดอารมณ์ด้านลบทเ่ี กดิ ขน้ึ ขน้ั ตอนการดาเนนิ งาน 1. ผูน้ ากิจกรรมเกรนิ่ นาถึงหลักการฝึกการหายใจอยา่ งถกู วิธี ตามปกตคิ นทวั่ ไปจะหายใจต้ืน ๆ โดยใช้ กล้ามเนอื้ หนา้ อกเป็นหลักทา ให้ไดอ้ อกซิเจน ไปเลี้ยงร่างกายน้อยกว่าทคี่ วรโดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ในเวลาเครียด คนเราจะยง่ิ หายใจถี่และต้ืนมากกว่าเดิมทา ใหเ้ กิดอาการถอนหายใจเป็นระยะๆ เพื่อให้ได้ออกซเิ จนมากข้ึน การฝึกหายใจช้า ๆ ลกึ ๆ โดยใช้กลา้ มเนอื้ กระบงั ลมบรเิ วณทอ้ งจะช่วยให้ร่างกายได้อากาศเข้าสปู่ อดมาก ข้ึน เพ่ิมปรมิ าณออกซเิ จนในเลอื ดและยังช่วยเพิ่มความแข็งแรงแก่กล้ามเนือ้ หน้าท้องและลาไส้ ดว้ ยการฝึกหายใจ อยา่ งถูกวิธจี ะทาให้หวั ใจเตน้ ช้าลง สมองแจม่ ใส เพราะได้ออกซิเจนมาก ขึน้ และการหายใจออกอย่างชา้ ๆ จะ ทา ใหร้ ู้สึกว่าได้ปลดปลอ่ ยความเครยี ดออกไปจากตัวจนหมดสนิ้ 2.ผ้นู ากิจกรรมนาวธิ ีการฝกึ ให้ผู้สูงอายดุ งั น้ี 2.1 นงั่ ในท่าที่สบาย หลับตา เอามือประสานไว้บริเวณท้อง คอ่ ย ๆ หายใจเข้า พร้อม ๆ กับ นบั เลข 1 ถึง 4 เป็นจังหวะชา้ ๆ 1...2...3...4... ใหม้ ือรูส้ กึ ว่าทอ้ งพองออก 2.2 กลัน้ หายใจเอาไว้ช่ัวครูนับ 1 ถึง 4 เป็นจังหวะชา้ ๆเชน่ เดียวกับเมอ่ื หายใจเขา้ 2.3 คอ่ ย ๆ ผ่อนลมหายใจออก โดยนับ 1 ถึง 8 อยา่ งชา้ ๆ 1...2...3...4...5...6...7...8... 2.4 พยายามไล่ลมหายใจออกมาใหห้ มดสังเกตวา่ หน้าท้องแฟบลง รหัสรายวิชา 55111 : ชื่อวชิ า การชว่ ยเหลอื ดูแลด้านสุขภาพจติ หน้า 98

มีวนิ ยั ใฝร่ ู้ สู้งานพยาบาลดว้ ยใจ 2.5 ทาซ้าอีก โดยหายใจเข้าช้า ๆ กล้ันไว้แล้วหายใจออกโดยช่วงท่ีหายใจออกให้นานกว่า ชว่ งหายใจเข้า 3. ผ้นู ากจิ กรรมใหข้ อ้ แนะนา 3.1 การฝกึ การหายใจ ควรทาติดตอ่ กันประมาณ 4 - 5 คร้ัง 3.2 ควรฝกึ ทกุ ครั้งที่รสู้ กึ เครยี ด รู้สึกโกรธ ร้สู กึ ไม่สบายใจหรอื ฝกึ ทุกครง้ั ทีน่ ึกได้ 3.3 ทุกครั้งที่หายใจออก ให้รู้สึกได้ว่าผลักดันความเครียดออกมาด้วยจนหมดเหลือไว้แต่ ความรู้สกึ โล่งสบายเทา่ น้ัน 3.4 ในแต่ละวนั ควรฝึกการหายใจที่ถูกวิธีให้ได้ประมาณ 40 ครั้งแต่ไม่จา เป็นต้องทาติดต่อ ในคราวเดยี วกัน กจิ กรรมท่ี 2 ปรบั วิธคี ดิ พชิ ิตความเครยี ด วตั ถปุ ระสงค์ 1. เพือ่ ฝกึ การคดิ เชิงบวก 2. เพ่อื ฝึกการคิดแบบสรา้ งสรรค์ ขั้นตอนการทากิจกรรม 1. ผนู้ ากจิ กรรมบรรยายเร่ืองความคดิ ดังน้ี ความคดิ เปน็ ตัวการสาคญั ที่ทา ใหค้ นเราเกิดความเครยี ด หากรจู้ กั คดิ ให้เปน็ ก็จะชว่ ยลด ความเครยี ดไปได้มาก วธิ ีคิดทเ่ี หมาะสม ไดแ้ ก่ 1.1. คดิ ในแง่ยืดหยุ่นใหม้ ากข้ึน อย่าเอาแตเ่ ขม้ งวดจับผิด หรือตดั สนิ ผิดถูกตัวเองและผู้อื่นอยู่ ตลอดเวลารู้จกั ผ่อนหนัก เป็นเบา ลดทิฐิมานะ รู้จกั ใหอ้ ภัยไมถ่ ือโทษโกรธเคือง ละวาง ชีวิตจะมีความสุขมาก ขนึ้ 1.2. คิดอย่างมีเหตุผล อย่าด่วนเชื่ออะไรง่ายๆ แล้วเก็บเอามาคิดวิตกกังวล ให้พยายามใช้ เหตผุ ลตรวจสอบหา ขอ้ เทจ็ จริงไตรต่ รองใหร้ อบคอบเสียกอ่ น นอกจากจะไม่ตกเป็นเหยอ่ื ให้ใครหลอกไดง้ ่ายๆ แลว้ ยงั ตดั ความวิตกกังวลไดด้ ว้ ย 3. คิดหลายๆ แง่มมุ ลองคิดหลายๆ ด้าน ทั้งด้านดีและดา้ นไม่ดีเพราะไมว่ ่าคนหรอื เหตกุ ารณ์อะไรก็ ตาม ย่อมมที ัง้ ส่วนดแี ละไมด่ ปี ระกอบกนั ทั้งนั้น อยา่ มองเพียงด้านเดียวใหใ้ จเป็นทกุ ข์นอกจากน้ี ควรหัดคิดใน มุมมองของคนอ่นื บ้าง เช่น สามีจะรสู้ ึกอยา่ งไร ลูกจะรู้สึกอย่างไร เพอ่ื นบ้านจะ รู้สกึ อย่างไร หรือถา้ เราเป็น เขาเราจะร้สู ึกอยา่ งไร เปน็ ต้น ซงึ่ จะช่วยใหม้ องอะไรได้กวา่ งไกลมากข้นึ 4. คดิ แต่เร่ืองทด่ี ีๆ ถา้ คอยคดิ ถึงแต่เรอ่ื งรา้ งๆเรอื่ งความลม้ เหลว ผิดหวงั หรือเร่ืองไมเ่ ป็นสขุ ทัง้ หลาย ก็จะ ยงิ่ เครยี ดกนั ไปใหญ่ ควรคิดถงึ เรอ่ื งดๆี ให้มากข้นึ เช่น คดิ ถึงประสบการณ์ท่เี ปน็ สขุ ในอดตี ความสาเรจ็ ใน ชีวิตทผ่ี า่ นมา คาชมเชยท่ีไดร้ บั ความมนี ้าใจของเพ่ือบา้ น เปน็ ตน้ จะชว่ ยให้ สบายใจมากขึ้น 5. คิดถงึ คนอน่ื บา้ ง อย่าคดิ หมกมุ่นอยู่กับตัวเองเท่าน้ัน เปิดใจใหก้ ว้าง รับรคู้ วามเป็นไปของคนอื่นๆ เริ่มต้น ง่ายๆจากคนใกล้ชดิ ด้วยการใส่ใจชว่ ยเหลือ สนใจเอาใจใสค่ นใกลช้ ิดเราบา้ ง จากนนั้ ก็ให้หนั ไปมองคน อนื่ ๆ รอบๆข้างทีม่ ปี ญั หาหนักหนว่ งในชีวิต บางทที ่านอาจจะพบวา่ ปญั หาที่ทา่ น กาลังเครียดอยู่นไี้ ม่หนกั หนา รหสั รายวชิ า 55111 : ชือ่ วิชา การชว่ ยเหลือดแู ลดา้ นสขุ ภาพจติ หน้า 99

มีวนิ ยั ใฝ่รู้ สูง้ านพยาบาลดว้ ยใจ อะไรมากนักเม่ือเทียบกับปัญหาของคนอ่ืน และท่านจะรูส้ ึกดีขึ้น และย่งิ ถ้าได้ช่วยเหลือคนอ่ืนๆได้ก็จะสุขใจ เป็นทวีคณู 5.1.ให้ยกตัวอยา่ งการเจ็บป่วยของผ้สู ูงอายุในชุมชน และให้สะท้อนความรู้สึกของแตล่ ะคน วา่ ร้สู กึ อยา่ งไร 5.2.ให้ผู้สูงอายุวางแผนการให้การช่วยเหลือผู้สูงอายุท่ีเจ็บป่วยกลุ่มนี้ พร้อมวิธีการพูดให้ กาลังใจ ระดับการป้องกันปัญหาสุขภาพจติ การป้องกันปัญหาสุขภาพจิต สามารถแบ่งได้เป็น 3 ระดับ ได้แก่ การป้องกันระดับปฐมภูมิ การ ปอ้ งกนั ระดบั ทตุ ิยภมู ิ และการปอ้ งกนั ระดับตตยิ ภูมิ ซ่งึ สามารถอธิบายไดด้ ังน้ี ระดับการปอ้ งกนั ปญั หา สขุ ภาพจติ การปอ้ งกันระดบั ปฐมภมู ิ การป้องกันระดับทุติยภูมิ การป้องกันระดับตติยภูมิ (primary prevention) ( secondary (tertiary prevention) prevention) รูปภาพที่ 7 แสดงระดับการป้องกันปัญหาสขุ ภาพจติ 1. การปอ้ งกันระดบั ปฐมภูมิ (primary prevention) เป็นการปอ้ งกนั กอ่ นทจ่ี ะเกิดปัญหาสขุ ภาพจติ หรือขจดั ปญั หาสุขภาพไม่ให้เกดิ ขึ้น โดยการกาจัดหรือ ลดปัจจยั เส่ียงตา่ งๆ ต่อโรคจติ เวช ซงึ่ การป้องกนั ในระดับน้ีจะชว่ ยลดอุบัติการณ์จานวนผู้ป่วยใหม่โรคจิตเวช ลดลง วธิ กี ารป้องกนั 1) เพ่ิมความสามารถของคนในการตอ่ สกู้ บั ความเครยี ด โดยวธิ นี ี้จะมุ่งเนน้ การให้ความร้แู กก่ ลุ่มท่ี มคี วามเสยี่ งสูง การพฒั นาบคุ ลกิ ภาพของคน การพัฒนาเด็กและครอบครวั เปน็ ตน้ 2) ลดปจั จัยเสีย่ งทเี่ ป็นความเครียด โดยวิธีน้ีจะให้บรกิ ารเพอื่ ลดปัญหาตัง้ แต่แมเ่ ริ่มตัง้ ครรภ์จนถึง รหัสรายวชิ า 55111 : ช่ือวิชา การช่วยเหลอื ดแู ลด้านสุขภาพจติ หน้า 100

มีวนิ ยั ใฝ่รู้ ส้งู านพยาบาลดว้ ยใจ การคลอด (เพอื่ ลดการเกดิ โรคปัญญาอ่อน โรคทางสมองในเด็กหรือโรคอื่นๆ ท่มี ีผลต่อสขุ ภาพจติ ) รวมถงึ การ พัฒนาชมุ ชนและส่งิ แวดลอ้ ม 3) ลดการแพรก่ ระจายของโรคทางจิตเวช ซ่ึงโรคบางอยา่ งมีการถา่ ยทอดทางพนั ธุกรรม ท้ังนก้ี าร ป้องกนั สามารถทาได้โดยการให้คาปรึกษาทางพนั ธุกรรม (genetic counseling) การป้องกนั ในแตล่ ะช่วงอายุ ดังนี้ วัยทารกและวยั เด็ก การให้การดแู ลสุขภาพแก่หญิงมีครรภ์ ปอ้ งกันความพกิ ารแกเ่ ดก็ ที่จะเกิดมา เชน่ ทารกน้าหนกั นอ้ ย คลอดกอ่ นกาหนด เป็นต้น ป้องกันโรคทเี่ กดิ ทางพนั ธกุ รรม เชน่ ภาวะปัญญาออ่ น โรคลมชกั เป็นตน้ วัยเรยี น เปิดโอกาสให้เด็กได้เรียนรู้ ฝึกหัดระเบียบวินัย การให้หลักโภชนาการท่ีเหมาะสมและมีคุณภาพ ปอ้ งกันการเกดิ อบุ ัติเหตุทางสมองทอ่ี าจเกดิ แก่เดก็ วยั รุ่น ควรมีคาแนะนาในการปรับตัวเก่ียวกับเร่ืองทางเพศ การคบเพื่อนต่างเพศ การวางตัวในสังคมที่จะ พ่งึ พาตนเองได้ การเลือกวชิ าชีพและแนวทางการดาเนินชวี ติ วยั ผ้ใู หญ่ เม่ือมีความเครียดเกดิ ขนึ้ ในชีวติ หรอื มีเหตุการณ์รุนแรงที่ต้องเผชิญในการดาเนินชีวิต ต้องรู้จักแก้ไข ปัญหา รู้จกั การปรบั ตัวไดอ้ ย่างเหมาะสม วยั สูงอายุ มกี ารเตรียมตวั เตรียมใจกอ่ นการเกษียณอายุ รู้จักดารงชวี ติ ไดอ้ ย่างเหมาะสม ไม่พ่งึ พาผูอ้ น่ื จนเกนิ ไป รจู้ ักรกั ษาสขุ ภาพท่เี ริม่ เสอื่ มเพื่อปอ้ งกันไม่ใหป้ ว่ ยเป็นโรคตา่ งๆ ทพี่ บบ่อยในวยั สงู อายุ 2. การปอ้ งกนั ระดับทุติยภูมิ (secondary prevention) เป็นการปอ้ งกนั ไมใ่ ห้โรคทกี่ าลังจะเปน็ มีการดาเนินโรคอยา่ งยาวนาน โดยการค้นหาคดั กรองผู้ทีก่ าลัง เร่ิมปว่ ย และใหก้ ารรักษาที่รวดเร็วทันทว่ งที เพอื่ ให้ผู้ปว่ ยหายในระยะเวลาอันสั้น การป้องกนั ระดับนี้จะชว่ ย ลดความชุกของโรคทางจิตเวชได้ หน่วยงานท่ีมีหน้าท่ีปอ้ งกันในระดับนี้ ไดแ้ ก่ หน่วยจิตเวชโรงเรียน คลินิกเด็กดี คลินิกจิตเวชชุมชน คลินิกจิตเวชในโรงพยาบาลท่ัวไป โรงพยาบาลจิตเวช เปน็ ต้น รหสั รายวชิ า 55111 : ชอื่ วิชา การชว่ ยเหลอื ดูแลดา้ นสขุ ภาพจติ หนา้ 101

มีวนิ ัย ใฝ่รู้ สูง้ านพยาบาลดว้ ยใจ การปอ้ งกันในแต่ละชว่ งอายุ ดงั นี้ วยั ทารกและวัยเด็ก ควรตระหนกั และความเขา้ ใจในปัญหาทางอารมณแ์ ละจิตใจของเด็ก หากปัญหาน้ันสามารถแก้ไขได้ ควรรบี ให้ความชว่ ยเหลอื แก้ไข เพอ่ื ป้องกันการลกุ ลามไม่ใหร้ นุ แรงและเร้ือรงั ได้ วยั เรยี น สามารถตรวจและให้การรักษาตั้งแต่เร่ิมแรกการเจ็บป่วยหรือปัญหาต่างๆ ท้ังทางร่างกายและทาง จิตใจของเด็ก เพื่อจะได้ช่วยเหลือแก้ไขได้อย่างถูกต้อง ปัญหาก็จะไม่ลุกลามต่อไปจนก่อให้เกิดปัญหา พฤติกรรมอ่นื ๆ และทางโรงเรยี นควรมีบรกิ ารแนะแนวเพอื่ ให้ครแู นะแนวสามารถตรวจคดั กรองปญั หาใหค้ วาม ช่วยเหลอื ได้แตแ่ รกเริม่ โดยไมต่ ้องรอจนกระทง่ั เดก็ มีปญั หามากแลว้ จึงพาไปรกั ษากบั จติ แพทย์ วยั ร่นุ การตรวจให้ความชว่ ยเหลอื วัยรุ่นที่มีปัญหาในการปรับตัวด้านต่างๆ เช่น ความซึมเศร้าในวัยรุ่น เป็น ตน้ ถา้ ตรวจพบแลว้ รีบรกั ษาแกไ้ ขจะชว่ ยให้ไม่เป็นเรื้อรัง ดังนนั้ แลว้ จึงควรมีบรกิ ารสาหรับวัยรุ่นเพอื่ ใหว้ ัยรุ่น สามารถพึ่งไดท้ ันทเี มื่อต้องการ เช่น บรกิ ารแนะแนวของโรงเรยี น บริการทางโทรศัพท์ (hot line) เป็นต้น วยั ผใู้ หญ่ การให้การปรึกษาปัญหาต่างๆ ในการดารงชวี ิต เพอ่ื ชว่ ยแก้ปัญหาภาวะวกิ ฤติในวัยผู้ใหญ่ เชน่ ปญั หา ครอบครัว ปัญหาจากการทางาน ปัญหาด้านทอ่ี ย่อู าศยั และเศรษฐกิจ เปน็ ต้น 3. การปอ้ งกนั ระดับตตยิ ภมู ิ (tertiary prevention) การป้องกันในระดับน้ีเป็นการป้องกันการเสื่อมสภาพ ทาโดยการฟื้นฟูสภาพจิตใจเพ่ือให้สามารถ กลบั ไปดารงชีวิตอยใู่ นสงั คมได้อย่างเต็มที่ทส่ี ดุ เท่าที่จะเป็นไปได้ และสามารถติดตามดูแลผู้ป่วยหลังจากการ รักษาหรือการจาหน่ายออกจากโรงพยาบาลให้ดาเนินชีวิตอยู่ในชุมชนได้โดยไม่ต้องกลับมาป่วยซ้าอีก การ ประเมินเพื่อทราบว่าการป้องกนั ระยะทสี่ ามได้ผลนั้น ดูได้จากอัตราความชุกของโรค ซึ่งจะลดลงหรือหมดไป จากชุมชน หน่วยงานทีม่ ีหนา้ ท่ปี อ้ งกันในระดับน้ี ไดแ้ ก่ ศูนย์ฟืน้ ฟตู ่างๆ ชุมชนบาบัด และนเิ วศน์บาบดั เป็นตน้ รหสั รายวิชา 55111 : ช่ือวิชา การช่วยเหลอื ดูแลด้านสขุ ภาพจิต หน้า 102

มีวนิ ยั ใฝร่ ู้ สงู้ านพยาบาลดว้ ยใจ การป้องกนั ทงั้ 3 ระดับมีความตอ่ เน่อื งกนั โดยเรมิ่ ต้งั แตบ่ คุ คลท่ีมิได้ปว่ ยไปจนถึงผปู้ ว่ ยจิตเวชเรือ้ รัง ซึ่งในการบรกิ ารทางจติ เวชควรจะมกี ารเสรมิ สรา้ งการป้องกนั ใหป้ ระชาชนมสี ุขภาพจิตทดี่ มี ากกวา่ การรกั ษา ฟนื้ ฟผู ู้ทป่ี ่วยทางจติ เวชแล้ว การฟืน้ ฟดู า้ นสขุ ภาพจิต การฟนื้ ฟูดา้ นสขุ ภาพจติ เปน็ กิจกรรมฟืน้ ฟูท่ีผู้ช่วยพยาบาลและบุคลากรในทีมสุขภาพ ต้องจดั ใหก้ ับ ผู้ป่วย โดยควรจัดต้ังแต่รับรักษาอยู่ในโรงพยาบาล และต่อเน่ืองไปจนถึงกลับไปอยู่ในชุมชน เป็นการจัด กิจกรรมเพื่อฟน้ื ฟบู ุคลิกภาพของผ้ทู ่ีมปี ัญหาสขุ ภาพจิตและจิตเวชใหม้ ีสขุ ภาพจิตทีด่ ี และดารงภาวะปกติสุข หลังจากการเจ็บป่วย ซ่ึงเป็นกิจกรรมท่ีต้องการการมีส่วนร่วมของหน่วยงานทั้งในและนอกระบบบริการ สาธารณสขุ กจิ กรรมท่จี ดั ควรครอบคลุมการฟ้นื ฟูสมรรถภาพทางกายและทางจิต การประกอบอาชพี รวมถึง การจดั การ และการดูแลตนเองของครอบครวั การพัฒนาเครือขา่ ยผ้ดู ูแลผู้ป่วยทางจติ เช่น จดั สิ่งแวดลอ้ มเพ่ือ การรักษา จดั กลมุ่ กจิ กรรม โครงการครอบครวั ลอ้ มรวั้ ดว้ ยรัก การสรา้ งชมรมดแู ลผปู้ ่วยทางจิต เปน็ ต้น นอกจากนี้ยงั รวมถงึ การจัดหาแหลง่ ประโยชนเ์ พ่อื ให้การสนบั สนนุ และประคับประคองทางสงั คม การ ให้ความช่วยเหลือและพัฒนาทักษะการจัดการอารมณ์ ความเครียด และความกดดันในชีวิตท้ังของผู้ป่วย ผดู้ แู ล และครอบครัว รวมท้ังการรณรงค์เชิงสังคมเพอื่ สรา้ งความเขา้ ใจ ลดอคติ ร่วมสร้างความตระหนกั และ ความรับผิดชอบร่วมกันของทุกคนในชุมชนทุกภาคส่วนในการดูแลช่วยเหลือผู้ท่ีมีปัญหาทางสุขภาพจิตและ จิตเวช แหลง่ ชว่ ยเหลอื ดา้ นสขุ ภาพจิต การดาเนินงานสุขภาพจติ มหี น่วยงานองค์กรทเี่ ก่ยี วข้องหลายสว่ นดว้ ยกัน ไดแ้ ก่ หน่วยงานราชการ องคก์ รเอกชน และองคก์ รภาคประชาชน 1. หน่วยงานราชการ ก. หน่วยงานสงั กดั กระทรวงสาธารณสขุ ทาหน้าท่ใี ห้การดูแลสขุ ภาพของประชาชนทัง้ ประเทศ มี หนว่ ยงานทรี่ บั ผิดชอบเปน็ หนว่ ยงานระดับกรม ไดแ้ ก่ 1) สานักงานปลัดกระทรวง หนว่ ยบรกิ าร คอื โรงพยาบาลทกุ แหง่ ทุกระดับ ได้แก่ โรงพยาบาล ศนู ย์ โรงพยาบาลจงั หวัด โรงพยาบาลชุมชน นอกจากนย้ี งั มงี านบรหิ าร คอื สาธารณสุขจังหวดั และ สาธารณสขุ อาเภอ ซงึ่ ในสว่ นของโรงพยาบาลขนาดใหญม่ ักมีแผนกจิตเวช โดยมีจิตแพทย์ พยาบาลจติ เวชหรอื นกั จติ วิทยาคลนิ กิ โดยการบรกิ ารจะเนน้ การปอ้ งกัน การส่งเสริมสขุ ภาพจติ และดา้ นการรักษา ประคับประคองเบอื้ งต้น 2) กรมสขุ ภาพจิต เปน็ หน่วยงานทรี่ บั ผดิ ชอบดา้ นการพัฒนาวชิ าการด้านสุขภาพจติ จากการ ศกึ ษาวจิ ยั พัฒนา ถ่ายทอดองค์ความรู้ เทคโนโลยี และดาเนนิ การสง่ เสรมิ ป้องกัน บาบัดรกั ษาและฟืน้ ฟู สมรรถภาพจติ ใจ การสง่ ต่อผูป้ ่วยดา้ นสุขภาพจิตทีม่ ปี ญั หารนุ แรงยุ่งยากซบั ซอ้ น รวมถงึ การเพม่ิ ความรทู้ ักษะ การปฏบิ ัตกิ ารดา้ นจติ เวชแกบ่ ุคลากรสาธารณสุข รหสั รายวิชา 55111 : ชื่อวิชา การช่วยเหลือดแู ลดา้ นสุขภาพจิต หนา้ 103

มวี ินัย ใฝร่ ู้ สู้งานพยาบาลดว้ ยใจ งานในสว่ นของกรมสุขภาพจติ ทเ่ี กีย่ วขอ้ งกบั ประชาชน มีดงั นี้ 2.1) หน่วยงานสว่ นกลาง เปน็ หนว่ ยงานทที่ าหน้าทพ่ี ฒั นาองค์ความรู้ทางจติ เวชและ วางแผนสขุ ภาพจิตระดบั ประเทศ เช่น กองสขุ ภาพจติ สงั คม เป็นต้น 2.2) สถาบันและโรงพยาบาลจติ เวชตา่ งๆ และศูนยส์ ุขภาพจิต สถาบนั และโรงพยาบาลจิตเวช มหี น้าทศี่ กึ ษาวเิ คราะหว์ จิ ยั เพ่อื พฒั นามาตรฐาน งาน รวมถึงตรวจวนิ จิ ฉยั บาบัดและฟ้ืนฟผู ปู้ ว่ ยจิตเวชด้วย เช่น โรงพยาบาลศรธี ัญญา โรงพยาบาลสวนปรุง โรงพยาบาลยุวประสาท โรงพยาบาลจติ เวชขอนแก่นราชนครินทร์ เปน็ ต้น ศูนย์สขุ ภาพจติ มหี นา้ ทส่ี ง่ เสริมและสนบั สนนุ การดาเนินงานดา้ นสขุ ภาพจิตชมุ ชน โดยการพฒั นาวชิ าการ จัดทาแผนแกป้ ญั หาสุขภาพจิต 2.3) โครงการของกรมสุขภาพจติ ดาเนินร่วมกับหนว่ ยงานอ่ืน เช่น การบาบัดรกั ษาและ ฟน้ื ฟสู มรรถภาพผูต้ ิดยาเสพติด เปน็ ต้น 3) กรมการแพทย์ เปน็ หน่วยงานทท่ี าหน้าที่ใหบ้ รกิ ารด้านสขุ ภาพจิต เช่น สถาบนั ประสาท พญาไท กรุงเทพมหานคร โรงพยาบาลประสาทเชยี งใหม่ ดูแลผปู้ ่วยจิตเวชและระบบประสาท โรงพยาบาล ธญั ญารกั ษ์ ปทมุ ธานี ซง่ึ ดแู ลผปู้ ว่ ยดา้ นยาเสพติดโดยตรง ข. หนว่ ยงานนอกสังกัดกระทรวงสาธารณสขุ เช่น ทบวงมหาวทิ ยาลยั และหนว่ ยงานราชการอ่นื ๆ 1) ทบวงมหาวิทยาลัย ไดแ้ ก่ ภาควิชาจติ เวชศาสตร์ โดยส่วนใหญจ่ ะเปน็ งานสอนทงั้ นกั ศึกษา แพทย์ พยาบาล นักจิตวิทยา นักสงั คมสงเคราะห์ 2) หนว่ ยงานราชการอ่นื ๆ ได้แก่ โรงพยาบาลในสังกัดสานกั แพทย์ กรงุ เทพมหานคร โรงพยาบาลในสังกดั กระทรวงกลาโหม เชน่ โรงพยาบาลพระมงกฎุ เกลา้ เป็นต้น 2. องคก์ รเอกชน สามารถแบง่ ประเภทไดเ้ ป็น 1) องค์กรเอกชนที่ไม่มุ่งหวังผลกาไร เช่น มูลนธิ ิคมุ้ ครองเดก็ มลู นิธิชว่ ยคนปญั ญาอ่อนแห่ง ประเทศไทย เปน็ ตน้ 2) องคก์ รเอกชนทีม่ ุ่งหวังผลกาไร เช่น โรงพยาบาลเอกชน คลนิ ิกเอกชน เป็นตน้ 3. องค์กรภาคประชาชน 1) อาสาสมัครสาธารณสขุ ประจาหม่บู ้าน เปน็ ผ้ทู ร่ี ้ปู ัญหาและแนวทางในการเสริมสร้างสุขภาพ ของคนในพื้นที่ โดยจะเข้ามามสี ว่ นช่วยในการดาเนินงาน ติดตามและประเมนิ ผล รหสั รายวชิ า 55111 : ชอ่ื วชิ า การชว่ ยเหลอื ดูแลด้านสขุ ภาพจิต หนา้ 104

มวี นิ ัย ใฝร่ ู้ สู้งานพยาบาลดว้ ยใจ 2) แกนนาชมุ ชน/ผู้นาครอบครัว โดยการเสรมิ สร้างในครอบครัวและชุมชนแข็งแรงเพอื่ สง่ เสรมิ ให้ชมุ ชนพัฒนาเยาวชนและคนในสังคมร่วมมือแก้ไข อุปสรรคต่างๆ ในสังคมได้ สรุป การสง่ เสรมิ ปอ้ งกันและฟื้นฟสู ขุ ภาพจิตเปน็ บทบาททส่ี าคญั ของผู้ชว่ ยพยาบาล โดยรบั ผดิ ชอบ ปฏบิ ตั ิงานภายใต้การควบคุม ตรวจตราของพยาบาลวชิ าชีพ โดยสง่ิ ท่ีสามารถทาได้คือ การเปน็ ผนู้ ากิจกรรม ในกจิ กรรมการสง่ เสริมสขุ ภาพจติ ทกุ ชว่ งวยั นอกจากนย้ี ังคงตอ้ งดาเนินงานในการปอ้ งกันปัญหาสขุ ภาพจติ ซง่ึ มรี ะดบั การปอ้ งกันปญั หาสขุ ภาพจิต 3 ระดับคอื ระดบั ปฐมภมู ิ ระดับทตุ ิยภมู ิ และระดับตตยิ ภูมิ ซึง่ บทบาท ในการปอ้ งกันนส้ี ามารถทาได้โดยครอบครวั โรงเรียน ชมุ ชน และอาศยั แหลง่ ช่วยเหลือดา้ นสขุ ภาพจติ เพือ่ ให้ การช่วยเหลือดแู ลเป็นไปอยา่ งท่ัวถึง และมีประสิทธภิ าพสงู สดุ รหสั รายวิชา 55111 : ช่อื วิชา การช่วยเหลอื ดูแลด้านสุขภาพจติ หนา้ 105

มวี นิ ัย ใฝร่ ู้ สู้งานพยาบาลดว้ ยใจ บรรณานุกรม จฑุ ารตั น์ สถริ ปญั ญา. (2554). สุขภาพจติ (พิมพค์ รง้ั ที่ 3). สงชลา: บริษทั นาศิลป์โฆษณา. วนั ดี สุทธรงั สี ถนอมศรี อนิ ทนนท์ และศรสี ดุ า วนาลสี นิ . (2559). การพยาบาลสุขภาพจติ และจติ เวช เลม่ 1. สงขลา: บรษิ ัทนโี อพ้อยท์ (1995) จากดั . สาขาวิชาพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทยั ธรรมาธิราช. (2552). เอกสารการสอนชดุ วิชาการสง่ เสริม สุขภาพจติ และการพยาบาลจติ เวช (พมิ พค์ รง้ั ที่ 8). นนทบรุ :ี โรงพิมพม์ หาวทิ ยาลยั สุโขทยั ธรรมาธริ าช. สายฝน เอกวรางกูล. (2561). การพยาบาลจิตเวชและสขุ ภาพจติ ศาสตร์และศิลป์สกู่ ารปฏบิ ัติ 1 (พิมพค์ รง้ั ท่ี 4). นครศรธี รรมราช: โรงพิมพส์ ามลดา. สานกั สง่ เสรมิ และพัฒนาสุขภาพจิต กรมสุขภาพจิต. (2560). คมู่ ือวทิ ยากรจดั กิจกรรมสร้างสุข 5 มิติ สา หรบั ผสู้ งู อายุในชุมชน. นนทบุร:ี โรงพมิ พ์สานกั งานพระพทุ ธศาสนาแหง่ ชาติ. เอกอุมา อมิ้ คา. (2561). การพยาบาลสุขภาพจิตและจติ เวช: การประยุกตใ์ ชก้ รณีเลือกสรร. ห้างหนุ้ ส่วน เอ เอ เอ เซอรว์ สิ : กรงุ เทพฯ. รหสั รายวชิ า 55111 : ช่อื วชิ า การชว่ ยเหลอื ดแู ลด้านสขุ ภาพจิต หนา้ 106