สรุปเนื้อหา ทักษะการเรียนรู้ ประถม ทช11001

ก

ข เอกสารสรุปเนื้อหาท่ีตอ งรู รายวิชา ทกั ษะการเรยี นรู ระดบั ประถมศึกษา รหัส ทร11001 หลกั สตู รการศกึ ษานอกระบบระดบั การศึกษาข้นั พน้ื ฐาน พทุ ธศักราช 2551 สํานกั งานสง เสรมิ การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัย สํานักงานปลดั กระทรวงศกึ ษาธิการ กระทรวงศกึ ษาธิการ หา มจําหนาย หนงั สอื เรยี นนี้จดั พมิ พด วยเงินงบประมาณแผนดินเพอื่ การศกึ ษาตลอดชวี ติ สําหรบั ประชาชน ลิขสทิ ธิ์เปน ของสํานักงาน กศน. สาํ นักงานปลัดกระทรวงศกึ ษาธกิ าร



ง สารบัญ หนา คาํ นํา สารบัญ คาํ แนะนําการใชเ อกสารสรปุ เน้อื หาทต่ี องรู บทท่ี 1 การเรยี นรดู วยตนเอง 1 เรื่องที่ 1 ความหมาย ความสําคัญ และกระบวนการของการเรียนรูดว ยตนเอง1 เรอ่ื งที่ 2 การกาํ หนดเปาหมายและการวางแผนการเรยี นรดู ว ยตนเอง 4 เร่ืองท่ี 3 ทักษะพนื้ ฐานทางการศึกษาหาความรู ทกั ษะการแกปญ หา และเทคนคิ การเรยี นรูด ว ยตนเอง 6 เรอื่ งท่ี 4 ปจจัยทที่ าํ ใหก ารเรยี นรูดว ยตนเองประสบความสําเร็จ 11 กจิ กรรมทายบทท่ี 1 13 บทที่ 2 การใชแหลงเรียนรู 16 เรื่องท่ี 1 ความหมาย ความสําคัญของแหลง เรียนรู 16 เรือ่ งท่ี 2 การเขาถงึ และการเลือกใชแ หลง เรียนรู 19 เรอ่ื งท่ี 3 บทบาทหนาท่ีและการบรกิ ารของแหลงเรยี นรู 21 เรอ่ื งที่ 4 กฎ กติกา เง่อื นไขตา ง ๆ ในการขอใชบ รกิ ารแหลงเรยี นรู 22 เรื่องที่ 5 ทักษะการใชข อมูลสารสนเทศจากหอ งสมุดประชาชน 23 กิจกรรมทายบทท่ี 2 26 บทที่ 3 การจัดการความรู 28 เร่อื งที่ 1 ความหมาย ความสาํ คญั และหลกั การของการจดั การความรู 28 เรื่องท่ี 2 กระบวนการจดั การความรู 29 เร่อื งที่ 3 กระบวนการจัดการความรดู วยตนเอง 30 เรอ่ื งท่ี 4 กระบวนการจัดการความรูดวยการปฏบิ ัติการกลุม 32 เรอ่ื งที่ 5 การสรา งองคค วามรู พัฒนา ตอ ยอดและเผยแพรองคค วามรู 34 กจิ กรรมทา ยบทที่ 3 35

จ สารบัญ (ตอ ) บทที่ 4 การคดิ เปน หนา เรอ่ื งที่ 1 ความเชือ่ พืน้ ฐานทางการศึกษาผใู หญ/ การศกึ ษานอกระบบ เรอ่ื งที่ 2 ปรัชญาการคิดเปน 37 เรอ่ื งท่ี 3 กระบวนการและข้ันตอนการแกปญหาอยางคนคิดเปน 37 เรื่องที่ 4 ฝกทักษะการคิดเปน 40 กจิ กรรมทายบทที่ 4 42 44 บทท่ี 5 การวิจยั อยางงา ย 45 เรือ่ งที่ 1 ความหมายและประโยชนข องการวจิ ยั อยางงาย 47 เรื่องท่ี 2 กระบวนการและขั้นตอนของการวิจัยอยางงา ย 47 เรื่องที่ 3 การเขยี นโครงการวิจยั 49 กจิ กรรมทา ยบทท่ี 5 51 52 บทที่ 6 ทกั ษะการเรยี นรูแ ละศักยภาพหลกั ของพน้ื ที่ในการพฒั นาอาชพี 56 เรอ่ื งท่ี 1 ความหมาย ความสําคัญของศกั ยภาพหลักของพืน้ ท่ีในการ พฒั นาอาชีพ 56 เรอื่ งที่ 2 การวิเคราะหศ ักยภาพหลกั ของพน้ื ท่ีในการพัฒนาอาชีพ 57 เร่ืองที่ 3 ตวั อยา งอาชพี ทีส่ อดคลองกบั ศักยภาพของพืน้ ท่ี 59 กจิ กรรมทายบทท่ี 6 68 69 บรรณานกุ รม 70 คณะผจู ัดทํา

ฉ คาํ แนะนําการใชเ อกสารสรุปเน้อื หาท่ีตอ งรู เอกสารสรปุ เนื้อหาท่ีตองรูฉบับนี้ เปนการสรุปเน้ือหาจากหนังสือเรียน รายวิชาทักษะ การเรียนรู ทร 11001 ตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับปรับปรุง 2554) เพื่อใหผูเรียน กศน. ทําความเขาใจและเรียนรู ในสาระสาํ คญั ของเนือ้ หารายวชิ าทักษะการเรยี นรู ในการศึกษาเอกสารสรุปเนื้อหาทต่ี องเรียนรฉู บับน้ี ผูเรยี นควรปฏบิ ัติ ดังนี้ 1. ศึกษาโครงสรางรายวิชาทักษะการเรียนรู ทร 11001 หลักสูตรการศึกษา นอกระบบระดับการศึกษาขัน้ พนื้ ฐาน พุทธศกั ราช 2551 (ฉบบั ปรบั ปรงุ 2554) ใหเ ขา ใจกอน 2. ศึกษารายละเอียดเนื้อหาในเอกสารสรุปเน้ือหาท่ีตองรู ใหเขาใจทีละบท หลังจากน้นั ทาํ กิจกรรมทายบท ใหค รบทกุ กจิ กรรม จาํ นวน 6 บทเรยี น 3. หากตองการศึกษารายละเอียดเน้ือหารายวิชาทักษะการเรียนรูเพิ่มเติม ผูเรียน กศน. สามารถศึกษาหาความรูเพิ่มเติมจากตํารา หรือหนังสือเรียนท่ีมีอยูในหองสมุด กศน.ตาํ บล หรอื จากครผู ูสอน

1 บทที่ 1 การเรยี นรดู วยตนเอง การเรียนรูเรื่องราวตาง ๆ ไมใชเรื่องที่ติดตัวมาแตเกิด แตการเรียนรูเรื่องราว หรือ ทกั ษะในเร่อื งนน้ั ๆ มาจากการเรียนรู หรอื การฝกฝนทกั ษะและประสบการณท้ังส้ิน การเรียนรู จึงเปนกระบวนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมจากเดิมไปสูพฤติกรรมใหม ซ่ึงคนทุกคนสามารถ เรียนรู และพัฒนาตนเองได เร่อื งท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญ และกระบวนการของการเรียนรูดวยตนเอง ความหมายของการเรียนรูด วยตนเอง การเรียนรูดวยตนเอง หมายถึง กระบวนการเรียนรู ท่ีผูเรียนมีความคิดริเร่ิมดวย ตนเอง เรียนรูในส่ิงที่ตรงกับความตองการ ความสนใจ และความถนัดของตนเอง โดยมี เปาหมายการเรียนรู การแสวงหาและเขาถึงแหลงขอมูลในการเรียนรู มีวิธีการเรียนรู ทีเ่ หมาะสมและมกี ารประเมินผลการเรียนรขู องตนเอง ความสาํ คญั ของการเรยี นรดู วยตนเอง สังคมปจจุบัน เปนสังคมท่ีตองมีความรู มีการเปลี่ยนแปลงความรูอยางรวดเร็ว มีความรูใหมเกิดขึ้นทุกวัน การนําความรูไปปฏิบัติ ทําใหเกิดส่ิงใหม ๆ เปนนวัตกรรม สราง อาชพี ท่ีหลากหลาย การเรยี นรูดวยตนเองจึงมคี วามสาํ คญั ทําใหเ กดิ สังคมแหง การเรยี นรู ความสาํ คัญของการเรยี นรูดวยตนเอง แบงเปน 2 สว น คอื 1. ความสําคญั ตอ ตวั ผูเรยี น 1) ทาํ ใหคนมกี ารพฒั นาทางปญญา จากคนท่ีไมมีความรู มาเปนผูรู และทําเปน 2) ทาํ ใหคนสามารถปรบั และประยกุ ตใชความรูไปสสู ถานการณใหม ทําใหประสบ ความสาํ เรจ็ ในการปฏบิ ตั งิ าน 3) ทําใหค นสามารถดํารงชวี ติ อยูใ นสังคมที่มีการเปล่ียนแปลงอยตู ลอดเวลา อยางมศี ักยภาพเปนผแู กปญ หาเปน และมีความสขุ

2 2. ความสําคัญตอ สงั คม สังคมปจจุบัน เปนสังคมที่มีการเปลี่ยนแปลง มีความรูใหม ๆ ขอมูลขาวสาร มากมายเกิดขนึ้ ตลอดเวลา ซ่งึ สง ผลตอการดําเนนิ ชีวิตของคนในสังคม สามารถแสวงหาความรู และนําความรูท ี่ไดไปปรบั ใชใหเ กิดประโยชนและอยูรอดในสังคมได ถาคนเราสามารถเรียนรูได ดว ยตนเอง ก็จะเกิดสังคมแหงการเรียนรูตลอดชีวิต เปนสังคมที่มีการพัฒนาใหเจริญกาวหนา ตอ ไป ลักษณะและองคป ระกอบการเรียนรูดว ยตนเอง การเรียนรูดวยตนเอง จะชวยใหผูเรียนประสบผลสําเร็จ ผูเรียนจะตองมีการ แลกเปล่ียนประสบการณ สรางความรรู วมกัน นําเสนอความรู และนาํ ไปประยุกตใช หรือลงมือ ปฏบิ ัติ ลกั ษณะชองการเรียนรดู วยตนเอง การเรยี นรดู ว ยตนเอง จําแนกออกเปน 2 ลักษณะสําคัญ ดังนี้ 1. ลักษณะที่เปนลักษณะสวนบุคคลของผูเรียน ในการเรียนรูดวยตนเอง จัดเปน องคประกอบภายใน ที่จะทําใหผูเรียนมีแรงจูงใจอยากเรียนตอ โดยผูเรียนท่ีมีคุณลักษณะใน การเรยี นรดู วยตนเอง จะมคี วามรบั ผดิ ชอบตอ ความคดิ และการกระทาํ เก่ยี วกบั การเรยี น และมี การจดั สภาพการเรยี นรทู ี่สงเสริมกนั 2. ลักษณะที่เปนการจัดการเรียนรูใหผูเรียนไดเรียนดวยตนเอง ประกอบดวย ข้ันตอนการวางแผนการเรียน การปฏิบัติตามแผน และการประเมินผลการเรียนจัดเปน องคประกอบภายนอกท่ีสงผลตอการเรียนดวยตนเองของผูเรียน ซ่ึงการจัดการเรียนรูแบบนี้ จะไดป ระโยชนจากการเรยี นมากท่สี ดุ องคป ระกอบของการเรียนรดู ว ยตนเอง องคประกอบการเรยี นรดู วยตนเอง มดี งั นี้ 1. การวิเคราะหความตองการของตนเอง เริ่มจากใหผูเรียนแตละคนบอกความ ตองการและความสนใจในการเรียนกับเพ่ือนอีกคน ซึ่งทําหนาที่เปนที่ปรึกษา แนะนํา และ เพ่ือนอกี คนทาํ หนา ทจี่ ดบันทกึ และใหก ระทาํ เชนน้หี มนุ เวียนทั้ง 3 คน แสดงบทบาทครบท้ัง 3 ดาน คือ ผูเสนอความตองการ ผูใหคําปรึกษา และผูคอยจดบันทึกการสังเกตการณ เพื่อประโยชนใ นการเรยี นรว มกัน และชวยเหลอื ซง่ึ กันและกัน

3 2. การกําหนดจุดมุงหมาย โดยเร่ิมจากบทบาทของผูเรียนเปนสําคัญ ผูเรียนควร ศึกษาจุดมุงหมายของวิชา แลวเขียนจุดมุงหมายในการเรียนของตนใหชัดเจน เนนพฤติกรรม ทีค่ าดหวัง วดั ได มีความแตกตา งของจดุ มุงหมายในแตล ะระดับ 3. การวางแผนการเรียน ใหผูเรียนกําหนดแนวทางการเรียน ตามวัตถุประสงค ทรี่ ะบไุ วจ ัดเนือ้ หาใหเหมาะสมกับสภาพความตองการ และความสนใจของตนมากที่สดุ 4. การแสวงหาแหลงวทิ ยาการ ทง้ั ทีเ่ ปน วสั ดุและบคุ คล - แหลงวิทยาการที่เปนประโยชนในการศึกษาคนควา เชน หองสมุด พิพธิ ภณั ฑ ฯลฯ - ทักษะตาง ๆ ที่มีสวนในการแสวงหาแหลงวิทยาการไดอยางสะดวก รวดเร็ว เชน ทกั ษะการตัง้ คาํ ถาม ทกั ษะการอาน ฯลฯ 5. การประเมินผล ควรประเมินผลการเรียนรูดวยตนเอง ตามที่กําหนด จุดมุงหมายของการเรียนไว และใหสอดคลองกับวัตถุประสงคเก่ียวกับความรู ความเขาใจ ทักษะ ทัศนคติ คานิยม

4 เรอื่ งที่ 2 การกาํ หนดเปาหมายและการวางแผนการเรยี นรูด วยตนเอง การกาํ หนดเปาหมายหรอื จดุ มุง หมายการเรียนรู เปา หมายของชีวิต คือ การคิดถึงภาพของตัวในอนาคตในหลาย ๆ ดาน ไปพรอม ๆ กัน ท้ังเปาหมายท่จี ับตองไดแ ละจบั ตองไมได การวางเปาหมายชีวิต ทาํ ใหม ที ิศทางในการคิดอยางมี จดุ มงุ หมาย ไมเสียเวลา มแี ผนทจี่ ะเดนิ ทางไปสคู วามสาํ เร็จทีต่ อ งการในอนาคต ความหมายของการกําหนดเปา หมายการเรียนรู การกําหนดเปาหมายการเรียนรู คือ การกําหนดจุดหมายปลายทางของผูเรียนวา ตองบรรลุถึงจุดหมายอะไรบาง ภายหลังการเรียนรูดวยตนเอง ซ่ึงสามารถกําหนดได ทั้งดาน ทักษะทางปญญา เชน ความรู ความจํา ความเขาใจ การนําไปใช เปนตน ทางพฤติกรรม อารมณและความรูสึก เชน เจตคติ คานิยม คุณธรรม จริยธรรม เปนตน และดานทักษะ ความสามารถ เชน การปฏิบตั ิ การแสดงออก เปน ตน ประโยชนของการกําหนดเปา หมายการเรยี นรู เม่อื ผูเรียนมจี ดุ มงุ หมายปลายทางการเรยี นรขู องตนเอง จะสามารถวางแผนการเรียนรู และกําหนดแผนการเรียนรู ใหสอดคลองกับเปาหมายท่ีตองการ ผูเรียนสามารถเลือกวิธีการ เรียนรู ชองทางหรือแหลง เรยี นรูและส่อื ท่เี หมาะสม ทําใหสามารถดําเนินกิจกรรมการเรียนรูได อยา งมปี ระสิทธิภาพ หลกั การในการกาํ หนดเปาหมายการเรียนรู มดี งั นี้ 1. ระบุสง่ิ ทีเ่ ราตอ งการใหเ กิด ตองการใหเปน ใหชัดเจน 2. ตองสามารถระบุ และวัดผลลพั ธไ ดอ ยา งชดั เจน 3. ตอ งมคี วามมุงม่นั และลงมือปฏบิ ตั ิจริง 4. ตองสมเหตุสมผล และเปนสง่ิ ทีม่ โี อกาสเปนไปได 5. มรี ะยะเวลาเปนกรอบกําหนดสงิ่ ท่ตี องทําใหสําเร็จ

5 การวางแผนการเรียนรดู ว ยตนเอง การเรียนรูดวยตนเอง เปนคุณลักษณะที่สําคัญ ชวยใหผูเรียนมีความต้ังใจ มีแรงจูงใจ สงู มคี วามคดิ รเิ รม่ิ สรางสรรค สามารถทาํ งานรว มกับผูอ่ืนได นําประโยชนของการเรียนรูไปใช ใหเ กิดประโยชนตอการดําเนินชีวติ ความหมายของการวางแผนการเรยี นรู การวางแผนการเรยี นรู คอื การกาํ หนดแนวทางการเรียนรูของตนเองข้ึนมา เพ่ือให บรรลุจุดมุงหมายท่ีกําหนดไว โดยตองกําหนดเวลาเรียนรูของตนเอง วากิจกรรมมีอะไรบาง และจะสิน้ สุดเมือ่ ใด และมีการวางแผนการเรียนรู ดังน้ี 1. เนอ้ื หาการเรยี นรมู อี ะไรบา ง 2. ผลการเรียนรทู ่ีคาดหวงั ท่ีเกดิ จากการเรยี นรู 3. กจิ กรรมการเรียนรู/เรียนรูด วยวิธีการใด 4. สอ่ื และแหลงเรยี นรอู ยูท่ไี หนบาง 5. การวัดประเมนิ ผล/มีวิธวี ดั ประเมินผลการเรยี นรู อยางไร ประโยชนข องการวางแผนการเรียนรดู ว ยตนเอง 1. ชว ยใหผ เู รยี นสามารถระบุเปาหมาย หรือผลงานการเรียนรูไดอ ยา งชดั เจน 2. ชวยในการกําหนดและระบกุ ิจกรรม หรืองานทผี่ เู รยี นทําไดอ ยางชัดเจน 3. ชวยใหก ารเรยี นรูเปนไปอยางมปี ระสทิ ธภิ าพ ตามกรอบทีก่ ําหนดไว หลักการวางแผนการเรยี นรดู วยตนเอง 1. การวางแผนการเรยี นรูของผเู รียน ควรเรม่ิ ตนจากการกาํ หนดจดุ มงุ หมายใน การเรยี นรูดว ยตนเอง 2. ผูเ รยี นเปน ผกู าํ หนดการวางแผนการเรียนของตนเอง 3. ผเู รียนเปนผูจดั การเนือ้ หาใหเ หมาะสมกับความตอ งการ และความสนใจของ ตนเอง 4. ผูเรยี นเปนผูระบุวธิ กี ารเรียนรู เพอ่ื ใหเ หมาะสมกับตนเองมากทส่ี ุด 5. ผูเรยี นกําหนดและแสวงหาแหลงเรยี นรูดว ยตนเอง

6 กระบวนการวางแผนการเรยี นรดู ว ยตนเอง 1. วเิ คราะหและกําหนดความตองการหรือความสนใจในการเรียนรูข องตนเอง 2. กําหนดจุดมุง หมายในการเรยี นรู หรือส่งิ ที่ตองการใหเกดิ กับตนเองภายหลังการ เรยี นรู 3. วางแผนการเรียนรู โดยผูเรียนกําหนดแนวทางการเรียนของตนเอง เรื่องเวลา เรียน เนือ้ หา กจิ กรรมการเรยี นรูในแตละชวง ต้งั แตเ ร่ิมตนจนสนิ้ สดุ 4. เลือกรูปแบบกจิ กรรมการเรียนรู แหลง เรยี นรู และสือ่ การเรยี นรู 5. ในกรณีบางเรื่องไมสามารถเรียนรไู ดดว ยตนเองทั้งหมด ตอ งมผี ชู วยเหลือ ซง่ึ อาจเปน ครู เพ่อื นทพ่ี บกลุม รวมกัน ฯลฯ ผเู รียนจะตอ งกําหนดบทบาทของผชู ว ยเหลือการ เรียนรูใหชดั เจน 6. กาํ หนดวธิ ีการตรวจสอบตนเอง วิธีการประเมินผลการเรยี นของตนเอง รวมกบั ครู เชน การทดสอบ การสงั เกต การสอบถาม เร่อื งที่ 3 ทกั ษะพนื้ ฐานทางการศึกษาหาความรู ทกั ษะการแกป ญหา และเทคนคิ การเรียนรดู ว ยตนเอง ทักษะพ้ืนฐานทางการศกึ ษาหาความรู การเรียนรูดวยตนเอง จะตองมีทักษะท่ีสําคัญหลาย ๆ ดาน เพ่ือใหเกิดความรู ความเขาใจมากที่สดุ ทกั ษะทส่ี ําคัญและจําเปน ตอการเรยี นรู ไดแก ทักษะการอาน การอาน คอื การรับรูความหมาย จากถอยคําที่อานในหนังสือ หรือสิ่งพิมพตาง ๆ การอา น มีหลายประเภท เชน 1. การอานสํารวจ เปนการอานอยางรวดเร็ว เพ่ือรูลักษณะโครงสรางของ ขอ เขยี น สาํ นวนภาษา เนือ้ เรอื่ งโดยสังเขป 2. การอานขาม เปนการอานอยางรวดเร็ว โดยเลือกอานขอความเฉพาะบาง ตอนที่ตรงกบั ความตอ งการ เชน การอานคาํ นาํ สาระสังเขป บทสรปุ 3. การอานผาน เปนการอา นแบบกวาดสายตาอยางรวดเร็ว ไปยังขอ เขียนท่ีเปน เปาหมาย เชน คําสําคัญ ตัวอักษร หรอื สญั ลักษณ แลวอานรายละเอียดเฉพาะท่ตี อ งการ

7 4. การอานจับประเด็น เปนการอานทําความเขาใจสาระสําคัญ โดยตองสังเกต คาํ หรอื ประโยคสําคญั และยอ สรปุ บนั ทึกประโยคสาํ คัญไว 5. การอานสรุปความ เปนการอานตีความหมายสิ่งท่ีอาน ใหเขาใจชัดเจน แยกสวนประเดน็ หลกั ประเด็นรอง ที่สําคญั หรือไมส าํ คัญได 6. การอานวิเคราะหความหมายขอ ความ หลกั การอานท่ดี ี มีดงั น้ี 1. ต้งั จดุ หมายในการอานแตล ะครั้งใหชดั เจน 2. อา นหนึง่ รอบ แลวสรปุ โดยไมเปดหนงั สือ 3. ควรมีการบันทึกสาระสําคัญ ทําสัญลักษณ หรือทําเปน Mind Mapping จะทําใหเ ขา ใจงา ยขน้ึ 4. มีสมาธิ ใชสติอยูกับหนังสือ ไมรับรูจากสื่อตาง ๆ เชน ปดทีวี คอมพิวเตอร อินเทอรเ นต็ เปน ตน ทกั ษะการฟง การฟง คือ การรับรูความหมายจากเสียงท่ีไดยิน เปนการรับรูขอมูล โดยใช ประสาทสัมผัสทางหู การฟงเพื่อใหเกิดการเรียนรูส่ิงตาง ๆ จําเปนตองใชความคิดพิจารณา ไตรตรอง และเอาใจใสเปนพเิ ศษ จึงจะชวยใหก ารฟงมปี ระสทิ ธิภาพ หลกั การฟง ทดี่ ี มีดงั น้ี 1. ฟงอยา งมีจุดมงุ หมาย ผฟู งทด่ี คี วรตัง้ จดุ มุง หมายในการฟง 2. มีความพรอมในการฟง ไดแ ก 1) ความพรอมทางกาย คอื มสี ขุ ภาพสมบรู ณ แขง็ แรงไมเจ็บปวย 2) ความพรอมทางใจ คือ มสี มาธิ จดจอ ในการฟง ไมใจลอย วติ กกังวล 3) ความพรอมทางสติปญ ญา คอื เตรยี มตัวใฝห าความรูเปน พน้ื ฐาน 3. ฟง อยางกระตือรอื รน คอื สนใจและเลง็ เหน็ ประโยชนจ ากการฟงอยางแทจริง ไมใชจ าํ ใจฟง หรือถกู บงั คับใหฟ ง 4. ฟงอยางไมมีอคติ เพราะความลําเอียง ทําใหแปลเจตนาในการฟงผิด ความหมาย หรือคลาดเคล่ือนจากท่ีเปน จรงิ ได

8 ทักษะการสังเกต การสงั เกต คือ การดูส่งิ ท่เี กิดขน้ึ เกี่ยวกับพฤติกรรม หรอื ปรากฏการณต าง ๆ ทเ่ี กดิ ขึน้ โดยใชป ระสาทสัมผัส คอื ตาดู หูฟง กายสัมผัส วธิ กี ารสงั เกต แบงออกเปน 2 แบบ คือ 1. การสังเกตทางตรง เปนการสังเกตโดยผูถูกสังเกตไดสัมผัสกับบุคคล หรือ เหตุการณน้ันโดยตรง 2. การสังเกตทางออม เปนการสังเกต ท่ีผูสังเกตไมไดเฝาดูพฤติกรรม หรือ เหตุการณนัน้ ดวยตนเอง แตอาศยั ถามจากผอู ื่นที่ไดส ังเกตมา หลกั การสังเกตที่ดี มดี ังนี้ 1. กําหนดจุดมุงหมายของการสังเกตใหชัดเจน วาตองการสังเกตอะไร สังเกต ใคร สังเกตอยางไร 2. วางแผนขั้นตอนการสังเกตใหเปนระบบ และเตรียมสถานการณไวลวงหนา ใหเรียบรอย เตรียมอุปกรณ เคร่ืองมือ เครื่องใชตาง ๆ ที่จําเปนใหพรอม เชน ปากกา ดินสอ กลอ งถายรปู เปน ตน 3. ศกึ ษาและกาํ หนดชวงเวลา ที่จะสังเกตใหเหมาะสม 4. สังเกตทลี ะเร่อื ง ทีละประเดน็ จะไดไมส บั สน และไมค วรรบี รอ น 5. ควรบันทกึ ขอ มูลจากการสงั เกตใหเรว็ ทีส่ ดุ เพราะปลอ ยไวน านอาจลืมได 6. ตรวจสอบความถกู ตอง ความนา เช่ือถอื ของขอมลู ทส่ี ังเกตได ทักษะการจาํ การจํา คือ ความสามารถของสมองในการเก็บขอมูล และเรียกขอมูลออกมาใช ซึ่งอาจเปน ระยะส้นั ๆ หรอื ยาวนานตลอดชวี ติ ก็ได การจาํ เปนความสามารถเฉพาะตวั ทตี่ องการการฝก ฝน เชน การโยงส่ิงทต่ี อ งจํา ไป หาส่งิ ท่ีจาํ งายและตดิ ตากวา การแตง ประโยคเดด็ ชว ยจาํ การจําขอ ความเปนภาพ เปน ตน ทกั ษะการจดบันทกึ การบนั ทกึ คอื การเขยี นขอ ความท่ีไดร ับรไู วเปนลายลักษณอักษร เพราะถาใชการ จําอยางเดียวผเู รียนอาจรับเนอ้ื หาไดไ มครบถวนสมบูรณ การจดบนั ทกึ จึงจาํ เปน มากสาํ หรบั การ เรยี นรู

9 การจดบันทึกที่ดี ควรจดสั้น ๆ เฉพาะสวนที่สําคัญ เปนวลี คําสัญลักษณ หรือ ตวั ยอจดเปนหวั ขอ โดยใชหมายเลข หรอื สญั ลกั ษณนําหนาและจดเฉพาะคําสําคญั ทกั ษะการแกปญ หา ทักษะการแกปญหา เปนความสามารถในการจัดการกับปญหา ที่เกิดข้ึนในชีวิตได อยางมีระบบไมเกิดความเครียดทางกาย และจิตใจ จนอาจลุกลามเปนปญหาใหญโตเกิน แกป ญหา ข้นั ตอนการแกปญ หา แบง เปน 7 ขน้ั ตอน ดังนี้ 1. ทาํ ความเขา ใจสถานการณท ี่เปนปญหา โดยรวบรวมขอ มูลทเ่ี ก่ยี วของ และทาํ ความเขาใจกับเหตุการณ สถานการณนั้น 2. กําหนดปญหาใหถูกตองและชัดเจน อาจใชวิธีการเลาเรื่อง หรือการเขียน บรรยายสภาพปญ หา ดว ยถอยคําส้นั ๆ และระบุเปาหมาย ที่ตองการใหเกิดภายหลัง จากท่ีได แกไขปญหานน้ั แลว 3. วเิ คราะหสาเหตุสาํ คญั อาจจะใชว ิธีการตาง ๆ ประกอบดวย การตรวจหาสาเหตุ การเลอื กสาเหตทุ สี่ ําคัญ ที่นํามาสูปญ หานัน้ และการระบสุ าเหตแุ ทจริงของปญหา 4. หาวิธีการแกปญหาใหไดมากที่สุด จากน้ันจึงวิเคราะหความเปนไปได และลด จํานวนวธิ กี ารแกไ ขปญ หาจนคาดวา จะเหลอื วธิ ที ีเ่ กิดประสทิ ธิผลมากทีส่ ดุ 5. เลือกวิธีการแกไขปญหาท่ีดีท่ีสุด โดยการเปรียบเทียบทางเลือกของการแกไข ปญหาทงั้ หมด แลว ประเมินและเลือกทางเลอื กท่ดี ีที่สดุ 6. การวางแผนการปฏบิ ตั ิ เปนการกําหนดไววาจะตองทําอะไรบาง แตละขั้นตอน มีกระบวนการเพ่ือแกปญ หานัน้ อยางไร 7. ติดตามประเมินผล เปนการตรวจสอบความคืบหนาของการแกปญหา อยางสม่ําเสมอเพื่อท่ีจะไดทราบวา มีปญหาและอุปสรรคใดบางท่ีแกไขไปแลว หรือยังคงอยู และควรปรบั วธิ กี ารแกป ญ หา หรือไม อยา งไร

10 เทคนคิ ในการเรยี นรดู ว ยตนเอง เทคนิคที่นยิ มใชในการเรียนรดู ว ยตนเอง เชน 1. การบันทกึ การเรยี นรู คือ บันทึกท่ีผูเรียนจัดทําข้ึนเพ่ือใชบันทึกขอมูล ความคิด เร่ืองราวตาง ๆ ทีไ่ ดเรียนรู เพ่ือเปนแนวทางในการศึกษาเพ่ิมเติมใหกวางไกลออกไป หรือการ นาํ ไปประยกุ ตใ ชในชีวติ ประจาํ วนั 2. การทํารายงาน เปนการนําขอมูลความรูที่ไดไปศึกษาคนความาวิเคราะห สังเคราะหใหถูกตอง และเรียบเรียงอยางมีแบบแผน ความยาวของรายงานขึ้นอยูกับขอบเขต ของหวั ขอ รายงาน 3. ทําสัญญาการเรียนรู เปนการทําขอตกลงท่ีผูเรียนไดทําไวกับครู วาเขาตอง ปฏิบัติอยางไรบางในการเรียนรูของตนเอง เพื่อใหบรรลุเปาหมายการเรียนรูท่ีกําหนดไว สาํ หรบั ครู สัญญาการเรยี นรู มไี วเพื่อติดตาม ตรวจสอบความกาวหนาการเรียนของผูเรียน 4. สรางหองสมุดของตนเอง เปนการรวบรวมรายชื่อ ขอมูลแหลงความรูตาง ๆ ทค่ี ดิ วา จะเปน ประโยชนต รงกับความสนใจ เพ่อื ใชศ ึกษาคนควา ตอ ไป 5. หาแหลง ความรูในชุมชน ไวเปนแหลงคนควาหาความรูท่ีตองการ แหลงความรู ในชุมชนมีหลายประเภท อาจเปนผูรู ผูชํานาญในอาชีพตาง ๆ หองสมุดประชาชน หองสมุด โรงเรยี น ศนู ยก ารเรียนชุมชน เปน ตน 6. หาเพื่อนรวมเรียน หรือคหู ูเรียนรู ซง่ึ ควรเปน ผูท มี่ คี วามสนใจ ที่จะเรียนรูในเร่ือง เดยี วกันหรอื คลา ยกนั และตอ งสามารถตดิ ตอ แลกเปลี่ยนเรียนรูรวมกัน ประสานงานกันไดดวย วิธกี ารตาง ๆ ไดอยา งสะดวก รวดเรว็ 7. เรียนรูจากการฝกฝนและปฏิบัติจริง ซ่ึงจะกอใหเกิดความรูและประสบการณ ทักษะความชํานาญที่เปนประโยชน โดยเฉพาะในรายวิชา หรือเรื่องท่ีผูเรียนมีจุดมุงหมายให ตนเองทาํ ได ปฏิบัติได

11 เรอ่ื งที่ 4 ปจจัยทีท่ ําใหการเรยี นรดู ว ยตนเองประสบความสําเรจ็ ปจ จัยทเี่ ก่ยี วขอ งกับการเรียนรดู วยตนเอง ทีม่ สี ว นทาํ ใหการเรียนรดู วยตนเอง ประสบ ความสําเรจ็ คอื ปจ จัยภายในตวั ผเู รยี น และปจ จัยภายนอก ปจจยั ภายในตัวผูเรียน ปจจยั ภายในตัวผเู รยี น ไดแ ก 1. แรงจูงใจในตัวผเู รียน เปน การเรยี นรูตามความสนใจ ความพอใจของตนเอง 2. การรับรูความสามารถของตนเอง มีผลตอความมั่นใจในตนเองวาสามารถ เรยี นรไู ด 3. ความพรอมในการเรียนรูดวยตนเอง คนท่ีมีความพรอมในการเรียนรูจะมี คณุ ลกั ษณะ 8 ประการ คอื 1) เปด โอกาส และแสวงหาโอกาสในการเรยี นรู 2) มีทศั นคตทิ ่ีดตี อ ตนเอง มคี วามเชื่อมัน่ วาตนเองเปน ผูท่ีมีศักยภาพ คือ เปนคน มองวา ตนเองแสวงหาได เรียนรไู ดและแกปญ หาได 3) มีความคิดริเริม่ และเรียนรไู ดด ว ยตนเอง 4) มีวินัยในตนเอง มีความรับผิดชอบตอตนเอง รับผิดชอบตอการเรียนรูของ ตนเอง 5) รักการเรยี น สนใจ ใฝรู ใฝเ รยี นตอ สิ่งท่อี ยูรอบตัวเสมอ คือ สนใจ ใหความใส ใจกับเรื่องใหม ๆ เรอื่ งทีต่ นยังไมร ู หรอื รนู อ ย เปน ตน 6) มีความคิดเชิงบวก คิดริเริ่มสรางสรรค คือ คิดวาสิ่งที่ตนเองทําเปนเร่ืองท่ีดี เปนสิ่งท่มี ปี ระโยชนตอตนเองและสังคม 7) สามารถใชทักษะการศึกษาหาความรู ไดอยางดี เชน ทกั ษะการอาน ทักษะการ เรียน ทกั ษะการจดบันทกึ เปน ตน 8) สามารถใชทักษะการแกปญหาไดอยางดี เชน เม่ือเจอปญหาจะไมทอใจ สามารถวิเคราะหปญหา สาเหตุของปญหา แสวงหาวิธีการ และดําเนินการแกปญหาไดอยาง เปน ระบบ

12 4. มีเจตคติที่ดีตอการเรียนรูดวยตนเอง คือ เห็นวาการเรียนรูตลอดชีวิตเปนสิ่ง สาํ คญั การเรียนรทู าํ ใหเ กดิ การพัฒนาปญญา และนําไปสกู ารพฒั นางาน พัฒนาคุณภาพชีวติ ปจ จยั ภายนอก 1. บรรยากาศแวดลอมตัวผูเรียน จะตองเปนบรรยากาศที่เอื้ออํานวยตอการสราง ความคิดรเิ ริ่มสรางสรรค และการเรยี นรู 1) ตัวบุคคล เชน ครูผูสอน เพ่ือน ครอบครัว ท่ีมีสวนชวยใหแรงจูงใจและการ สนบั สนุนดา นตาง ๆ 2) ดานสังคม สิ่งแวดลอม เชน กลุม องคกรชุมชน นโยบาย หรือโครงการพัฒนา ตา ง ๆ 2. การมแี หลง เรยี นรทู ่ีหลากหลาย มคี วามพรอมและสะดวกสําหรับการเรยี นรู 3. การมีเทคโนโลยีสารสนเทศท่ีทันสมัย และมีจํานวนเพียงพอ สามารถเขาถึงและ ใชไดสะดวกและรวดเรว็ อยางไรก็ตาม ความสําเร็จของการเรียนรูดวยตนเองน้ัน อยูท่ีตัวผูเรียนท่ีตองมีวินัย ความมุงมัน่ และนสิ ยั ใฝเ รยี น ใฝรู

13 กิจกรรมทา ยบทท่ี 1 กจิ กรรมที่ 1 1. ใหผ เู รียนอธิบายความหมายของคําวา “การเรียนรูดว ยตนเอง” …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. ใหผ เู รยี นอธิบายความสาํ คญั และความจําเปน ของการเรียนรดู ว ยตนเอง …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. ใหผเู รียนบอกลักษณะการเรียนรูดวยตนเอง …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………

14 4. ใหผูเรียนอธิบายองคป ระกอบของการเรยี นรูดว ยตนเอง อยา งนอ ย 3 ขอ …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… กิจกรรมที่ 2 ใหผ ูเรียนยกตัวอยา งการกําหนดเปาหมาย และการวางแผนการเรียนรูดว ยตนเอง มา 1 รายวชิ า …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… กิจกรรมที่ 3 ใหผเู รียนเลอื กใชท ักษะพ้ืนฐานที่ถนดั และดที สี่ ดุ สาํ หรบั ตนเองในการเรยี นรดู ว ยตนเอง พรอ มยกตวั อยา ง …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………

15 กจิ กรรมที่ 4 ใหผ ูเรียนบอกปจจัยท่ที ําใหการเรียนรูดวยตนเองประสบความสําเรจ็ และยกตวั อยางประกอบ …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………

16 บทที่ 2 การใชแ หลง เรยี นรู ปจจุบันมคี วามรูใหมเ กิดขึ้นตลอดเวลา มนุษยจึงจําเปนตองเรียนรูสิ่งใหม ๆ ท่ีเกิดขึ้น เพอ่ื ใหสามารถปรับตวั และดํารงชีวิตไดอยางมีความสุข โดยเฉพาะการเรียนรูจากส่ิงแวดลอม ในชมุ ชน จะเปนแหลง ใหความรู และประสบการณทเี่ อ้อื ตอการเรยี นรู เรือ่ งที่ 1 ความหมาย ความสําคัญของแหลง เรยี นรู ความหมายของแหลงเรยี นรู แหลงเรียนรู หมายถึง สถานที่ แหลงขาวสารขอมูล สารสนเทศ แหลงความรูทาง วิทยาการ ภูมปิ ญญาชาวบาน และประสบการณ ทีส่ นับสนุนสง เสริม ใหผเู รยี นเกิดการเรยี นรู ความสาํ คัญของแหลง เรียนรู แหลงเรียนรูมีความสาํ คญั ดังตอไปน้ี 1. เปน แหลง ที่มีสาระเน้อื หา ทเ่ี ปนขอมูลความรู ใหมนุษยเกิดโลกทัศนท่ีกวางไกล กวาเดิม 2. เปนส่ือการเรียนรูสมัยใหม ท่ีใหท้ังสาระ ความรู กอใหเกิดทักษะ และชวยให เกดิ การเรียนรไู ดเ รว็ และมากย่งิ ขนึ้ 3. เปนแหลงชวยเสริมการเรียนรูของการศึกษาประเภทตาง ๆ ทั้งการศึกษา ในระบบ การศึกษานอกระบบ และการศกึ ษาตามอัธยาศยั 4. เปนแหลง การเรียนรูตลอดชวี ิต ทบี่ ุคคลทุกเพศ ทกุ วัย ทุกระดบั ความรู สามารถ เรียนรไู ดดว ยตนเองตลอดเวลา

17 5. เปนแหลงที่มนุษยสามารถเขาไปปฏิสัมพันธ ในการหาความรูจากแหลงกําเนิด หรือแหลงตนตอของความรู เชน โบราณสถาน โบราณวัตถุ พันธุไม พันธุสัตว สภาพชีวิตความ เปน อยูตามธรรมชาติ ของสัตว เปนตน 6. เปนแหลงที่มนุษยสามารถเขาไปปฏิสัมพันธ ใหเกิดประสบการณตรง หรือลง มือปฏิบตั ิไดจริง เชน การประดิษฐเครื่องใชตาง ๆ การซอมเครื่องยนต เปนตน ชวยกระตุนให เกิดการสนใจ ความใฝร ู 7. เปนแหลงท่ีมนุษยสามารถเขาไปปฏิสัมพันธ ใหเกิดความรูเกี่ยวกับวิทยาการ ใหม ๆ ทไี่ ดรบั การคิดคน ขึ้น และยังไมมีของจริงใหเห็น เชน การดูภาพยนตร วีดิทัศน หรือสื่อ อ่นื ๆ ในเรอ่ื งเกีย่ วกบั การประดษิ ฐคิดคนสงิ่ ตา ง ๆ ขึ้นมาใหม 8. เปนแหลง สงเสริมความสมั พนั ธอ นั ดี ระหวางคนในทองถ่ินกับผูศึกษา ในการทํา กจิ กรรมรว มกัน ชว ยสรา งความรสู กึ วา เปนสวนหนึ่งของการมีสว นรวม เกิดความตระหนัก และ เห็นคุณคาของแหลง เรยี นรู 9. เปน สิ่งที่ชวยเปลี่ยนทัศนคติ คานิยม ใหเกิดการยอมรับส่ิงใหม แนวความคิดใหม เกดิ จินตนาการ และความคดิ สรา งสรรคก บั ผูเรยี น 10. เปน การประหยัดเงนิ ของผเู รยี น หากใชแหลง เรียนรูของชุมชนใหเกิดประโยชน สงู สุด ประเภทของแหลง เรียนรู 1. ประเภทของแหลง เรยี นรู แบง ตามลักษณะกายภาพและวตั ถปุ ระสงค เปน 5 กลมุ ดงั น้ี 1) กลุมบริการขอมูล ไดแก หองสมุด อุทยานวิทยาศาสตร ศูนยวิทยาศาสตรเพื่อ การศึกษา ศนู ยก ารเรียน สถานประกอบการ 2) กลมุ งานศิลปวฒั นธรรม ประวัตศิ าสตร ไดแก พิพิธภัณฑ อุทยานประวัติศาสตร อนสุ รณสถาน อนสุ าวรยี  ศูนยวฒั นธรรม หอศลิ ป ศาสนสถาน 3) กลุมขอมูลทองถิ่น ไดแก ภูมิปญญา ปราชญชาวบาน ส่ือพ้ืนบาน แหลง ทองเทยี่ ว 4) กลุมส่ือ ไดแก วิทยุ วิทยุชุมชน หอกระจายขาว โทรทัศน เคเบิลทีวี สื่ออเิ ลก็ ทรอนกิ สอนิ เทอรเ นต็ หนงั สอื อิเลก็ ทรอนกิ ส (e-book)

18 5) กลุมสันทนาการ ไดแก ศูนยกีฬา สวนสาธารณะ สวนพฤกษศาสตร ศูนยนันทนาการ 2. ประเภทของแหลงเรียนรู จาํ แนกตามลักษณะ มี 6 ประเภท ดงั น้ี 1) แหลงเรียนรูประเภทบุคคล หมายถึง บุคคลที่มีความรู ความสามารถ ในดาน ตาง ๆ ท่ีสามารถถายทอดความรู ท่ีตนมีอยูใหผูสนใจ หรือผูตองการเรียนรู ไดแก บุคคลที่มี ทักษะ ความเชี่ยวชาญในสาขาวิชาชีพตาง ๆ รวมทั้งผูอาวุโส ท่ีมีประสบการณ พัฒนาเปน ภูมิปญ ญาทอ งถ่นิ ปราชญชาวบาน ภมู ปิ ญ ญาชาวบาน และภมู ิปญญาไทย 2) แหลง เรียนรูป ระเภทธรรมชาติ หมายถึง ส่ิงตาง ๆ ท่ีเกิดข้ึนตามธรรมชาติ และ ใหประโยชนต อมนุษย เชน ดิน นาํ้ อากาศ พืช สัตว ปา ไม แรธ าตุ เปน ตน แหลงเรียนรูประเภท น้ี เชน อุทยาน วนอุทยาน เขตรักษาพันธุสัตวปา สวนพฤกษศาสตร ศูนยศึกษาธรรมชาติ เปนตน 3) แหลง เรียนรปู ระเภทวัตถแุ ละสถานท่ี หมายถงึ อาคาร สิ่งกอสราง วัสดุอุปกรณ และ ส่ิงตาง ๆ เชน หองสมุด ศาสนสถาน ศูนยการเรียน พิพิธภัณฑ สถานประกอบการ ตลาด นิทรรศการ สถานท่ีทางประวัตศิ าสตร เปน ตน 4) แหลงเรียนรูประเภทส่ือ หมายถึง ส่ิงที่ติดตอใหถึงกัน หรือชักนําใหรูจักกัน ทําหนาที่เปนสื่อกลางในการถายทอดเน้ือหา ความรู ทักษะและเจตคติ ไปสูทุกพ้ืนท่ีของโลก อยางท่วั ถึง และตอเน่ือง ทง้ั ส่ือส่งิ พิมพ และสื่ออเิ ล็กทรอนิกส ทม่ี ที ้ังภาพและเสยี ง 5) แหลงเรียนรูประเภทเทคนิค ส่ิงประดิษฐคิดคน หมายถึง สิ่งที่แสดงถึง ความกาวหนาทางเทคโนโลยี และนวัตกรรมดานตาง ๆ ซ่ึงเปนสิ่งประดิษฐคิดคน หรือทําการ พัฒนาปรับปรุง ชวยใหมนุษยเรียนรูถึงความกาวหนา เกิดจินตนาการ แรงบันดาลใจในการ สรา งสรรคทั้งความคิด และสิ่งประดษิ ฐตา ง ๆ 6) แหลงเรียนรปู ระเภทกจิ กรรม หมายถึง การปฏิบัติการดานวัฒนธรรม ประเพณี ตา ง ๆ การปฏิบตั งิ านของหนวยราชการ ตลอดจนความเคลื่อนไหว เพอ่ื แกป ญ หา และปรับปรุง พฒั นาสภาพตา ง ๆ ในทองถิน่ การเขา ไปมสี วนรวมในกิจกรรมตาง ๆ เหลานี้ จะทําใหเกิดการ เรียนรูท่ีเปนรูปธรรม เชน ประเพณีงานทอดกฐิน งานบุญ การรณรงคปองกันยาเสพติด การสงเสรมิ การเลอื กตงั้ ตามระบอบประชาธิปไตย การรณรงคความปลอดภัยของเด็กและสตรี ในทองถ่นิ เปน ตน

19 เรือ่ งที่ 2 การเขา ถงึ และการเลอื กใชแหลงเรยี นรู การเขาถงึ และการเลอื กใชแหลง เรยี นรู แหลงเรียนรูรอบตัวเรามีหลากหลายประเภท การที่จะเขาถึงแหลงเรียนรูตามที่ ตอ งการ และนาํ ความรูไปปฏิบัติ เพื่อประโยชนของตนเอง ครอบครัว และชุมชน ผูเรียนตอง ทราบความตองการของตนเองกอ น เปนอนั ดบั แรก 1. เลือกใชแหลงเรียนรูท่ีอยูใกลบาน และชุมชนกอน เพ่ือประหยัดคาใชจายและ เวลาที่ใช ในการเดินทาง นอกจากน้ี แหลงเรียนรูในชุมชนใหความรูเก่ียวของกับวิถีชีวิต มากกวาแหลง เรยี นรูท่วั ไป 2. ควรศกึ ษาการดาํ เนินงานของแหลงเรียนรนู ัน้ ๆ ดังน้ี 1) องคค วามรูทีม่ ีในแหลงเรียนรนู ั้น คอื อะไร 2) กลุมเปาหมายของแหลง เรยี นรู คอื ใคร 3) รูปแบบ เทคนคิ วิธกี ารในการจัดการเรียนรู มีวิธกี ารอยา งไร 4) แหลง เรียนรนู ัน้ ดําเนินการโดยมีวัตถุประสงค เพื่ออะไร 5) อ่นื ๆ เชน คา ใชจาย คาธรรมเนยี มการใชแ หลงเรียนรู กฎเกณฑ ระเบยี บ ในการใชแ หลงเรียนรู เปนตน 3. ควรศึกษาขอดี ขอ เสยี ขอจาํ กดั ของแหลงเรียนรปู ระเภทตา ง ๆ 4. ควรวางแผนการเรยี นรู หรอื วางแผนการใชแหลง เรียนรู ดังน้ี 1) วางแผนการเดนิ ทาง กรณีแหลง เรียนรอู ยูไกล 2) วางแผนเตรียมการ เรื่องวัสดุ เคร่ืองมือ อุปกรณการเรียนรู เชน ดินสอ ปากกา กลองถายรูป เทปบันทกึ เสยี ง เปน ตน 5. ควรพัฒนาทักษะในการใชสื่อการเรยี นรูป ระเภทตาง ๆ เน่ืองจากปจจุบัน มีการ ใชสื่อท่ีหลากหลายข้ึน นอกจากครูผูสอนและหนังสือแลว ยังมีสื่อประเภทอ่ืน ๆ อีก เชน สอ่ื อิเลก็ ทรอนิกส คอมพิวเตอร อนิ เทอรเ นต็ 6. ควรเรยี นรูแบบบูรณาการความรทู ่เี ก่ียวของตาง ๆ เขากับความรูที่ไดจากแหลง เรยี นรู

20 7. ควรจดบนั ทกึ เกบ็ รวบรวมขอมลู สื่อการเรยี นรู แลว นาํ มาจัดหมวดหมูอยางเปน ระบบ 8. ควรสรุปองคความรู ที่ไดจากการเรียนรูในแหลงเรียนรู และประเมินตนเองวา ตรงกับวัตถปุ ระสงคที่ต้งั ไวห รอื ไม ประโยชนข องแหลง เรียนรู การเรียนการสอนโดยใชแหลงเรยี นรู มีประโยชนห ลายดาน ดังนี้ 1. เปนแหลงรวมขององคความรูอันหลากหลาย พรอมจะใหผูเรียนเขาไปศึกษา คนควาดวยกระบวนการจดั การเรียนรู ที่แตกตางกันของแตละบุคคล และเปนการสงเสริมการ เรียนรูตลอดชวี ติ 2. เปน แหลง เชอ่ื มโยงใหสถานศกึ ษา และชมุ ชนมคี วามสัมพนั ธแ ละใกลชดิ กัน ทําใหคนในชุมชนมสี วนรวมจดั การศกึ ษาแกบตุ รหลานของตน 3. เปนแหลงเรียนรูท่ีทําใหผูเรียนเกิดการเรียนรูอยางมีความสุข เกิดความ สนกุ สนาน และมีความสนใจทจ่ี ะเรียน ไมเกดิ ความเบ่ือหนาย 4. ทําใหผ เู รยี นเกิดการเรียนรจู ากการไดคิด ไดปฏิบัติ และสรางความรูดวยตนเอง ขณะเดียวกัน ก็สามารถเขา รว มกิจกรรมและทํางานรว มกบั ผูอื่นได 5. ทําใหผ เู รยี นไดรบั การปลูกฝงใหรู และรักทองถิน่ ของตนเอง มองเห็นคุณคาและ ตระหนักถึงปญหาในชุมชนของตน พรอมที่จะเปนสมาชิกที่ดีของชุมชนทั้งในปจจุบันและ อนาคต

21 เรอื่ งท่ี 3 บทบาทหนาทแี่ ละการบรกิ ารของแหลง เรยี นรู บทบาทและหนา ทข่ี องหอ งสมุด หองสมดุ ประชาชน มบี ทบาทหนา ที่และบริการ ดงั น้ี 1. บทบาทและหนาทีท่ างการศกึ ษา หองสมดุ ประชาชนเปน แหลง ใหก ารศึกษานอก ระบบโรงเรยี น มหี นาท่ีใหก ารศกึ ษาแกประชาชนท่วั ไป ทุกระดบั การศกึ ษา 2. บทบาทและหนาที่ทางวัฒนธรรม หองสมุดประชาชนเปนแหลงสะสมมรดกทาง ปญ ญาของมนษุ ย ถายทอดเปน วัฒนธรรมทอ งถิ่นท่หี องสมุดตง้ั อยู 3. บทบาทและหนาที่ทางสังคม หองสมุดประชาชนเปนสถาบันสังคม ไดรับเงิน อุดหนุนจากรัฐบาลและทอ งถิ่นมาดาํ เนินกิจกรรม จึงมหี นา ท่แี สวงหาขาวสารขอมูล ที่มีประโยชน มาบริการประชาชน 4. สวนการใหบริการ หองสมุดประชาชนใหบริการภายในหองสมุดและภายนอก หองสมุด บริการทสี่ ําคัญมี ดงั น้ี 1) บรกิ ารอาน เปนบริการ เพื่อใหผูใชไดคนควา หาความรูภายในหองสมุด จาก วสั ดุหอ งสมุดทุกชนดิ ตามความตอ งการ และความสนใจของแตละคน โดยการอาน ดู และฟง 2) บรกิ ารยืม – คืน คือ การอนุญาตใหผูใช ท่ีเปนสมาชิกของหองสมุด ยืมวัสดุ ออกจากหอ งสมุดได ตามระเบยี บการใหบรกิ ารยืม - คนื ที่หองสมดุ ไดกาํ หนดไว 3) บริการหนงั สืออางองิ 4) บริการเอกสารสนเทศ หรือบริการตอบคําถามและชวยคนควา มีทั้งบริการ ตอบคาํ ถาม ทั่ว ๆ ไป และคําถามวิชาการทีต่ องใชเวลาคนควา 5) บริการใหข อ มูลเก่ียวกับเอกสารการวิจัย หรือบรรณานุกรม ประกอบหลักสูตร การศึกษาพน้ื ฐานและการศกึ ษาอ่ืน ๆ 6) บริการสอนการใชหองสมุด ฝกปฏิบัติงานเก่ียวกับการใชหองสมุดแกนักเรียน นักศกึ ษาและผูสนใจทัว่ ไป 7) บริการสบื คนสารนเิ ทศ คือ การสบื คน ขอมูล ขาวสาร ขอเท็จจริงตาง ๆ อยาง ละเอียดลึกซ้ึง โดยมุงเนนใหผูใชไดรับสารนิเทศอยางสะดวก ถูกตอง รวดเร็ว ตามความตองการ โดยการสบื คน ขอ มลู ภายในหอ งสมุด หรอื สืบคน ขอมูลแบบออนไลน

22 8) บริการหองสมุดเคลื่อนท่ี (Mobile Library Service) คือ การจัดทําหองสมุด เคลือ่ นที่ไปใหบรกิ ารตามสถานท่ีตาง ๆ หรอื ทองถิ่นหางไกล ที่ประชาชนมาใชหองสมุดไมสะดวก เปนการใหบรกิ ารภายนอกหองสมุด เรือ่ งที่ 4 กฎ กตกิ า เง่ือนไขตาง ๆ ในการขอใชบ รกิ ารแหลง เรียนรู แหลงเรียนรูตาง ๆ ไมวาจะเปนศูนยการเรียนรูชุมชน หรือหองสมุด เปนหนวยงาน บริการที่เก่ียวของกับผูใชจํานวนมาก ดังน้ัน เพื่อใหเกิดความเปนธรรมแกผูรับบริการ แหลง เรียนรูจึงตองมีระเบียบ เพื่อใหทุกคนปฏิบัติ อันจะทําใหเกิดความเสมอภาค ในขณะเดียวกัน ผูรับบริการก็จะตองมีมารยาทใหเกียรติแกสถานที่ดวย มารยาทในการใชแหลงเรียนรู จึงเปน ส่ิงจําเปน ท่ีจะตองไดรับความรวมมือจากผูเขาใชบริการ เพ่ือใหบรรยากาศในแหลงเรียนรูมี ความเรียบรอย นาเขา ใชบริการ ระเบยี บและมารยาทการใชแหลง เรียนรู หมายถงึ ขอ บังคับใหปฏิบัติ หรอื ขอพึงปฏิบัติ ซึ่งเกิดจากจิตสํานึกท่ีดี ในการปฏิบัติตนของผูใชบริการ เพื่อความสงบ เรียบรอย เมื่อเขาใช บริการ กฎ กตกิ า การเขาใชบ รกิ ารหอ งสมดุ มีขอควรปฏิบัติ ดงั น้ี 1. สมคั รเปนสมาชิกหองสมุดประชาชน โดยไมเสียคาใชจาย และนําบัตรประจําตัวไป ดว ยทกุ ครัง้ 2. แตงกายสภุ าพเรยี บรอย 3. ไมควรคุยหรอื สงเสียงดงั ในหองสมดุ 4. ใชหองสมุดเพ่ือการศึกษา คนควาอยางแทจริง หามใชเพื่อการอื่น เชน รับประทานอาหาร นอนหลบั หรอื ทํากิจกรรมกลุมโดยไมไ ดรบั อนญุ าต เปนตน 5. ไมค วรนาํ กระเปา หรือสมั ภาระเขา ไปในหอ งสมดุ 6. กอนนําหนังสือออกจากหองสมุด ตองใหเจาหนาท่ีตรวจหลักฐานการยืมกอน ทกุ ครัง้ 7. หนังสือท่อี า น หรือใชแลว ใหนาํ ไปเกบ็ บนชนั้ พกั หนงั สือ ท่เี ตรยี มไวใ ห 8. เมื่อลุกจากที่นงั่ อา นหนงั สอื ควรเลอ่ื นเกา อ้ีเกบ็ ใหเ รียบรอ ย

23 เร่ืองที่ 5 ทกั ษะการใชขอมูลสารสนเทศจากหอ งสมดุ ประชาชน หอ งสมดุ เปน แหลงรวบรวมความรู ทุกประเภท ทุกแขนง เปน ขมุ ทรพั ยแ หงความรู ท่ีมี คุณคา มหาศาล ผทู ีใ่ ชหอ งสมดุ เปน ประจาํ จะเปน คนทมี่ คี วามรอบรู ในเร่ืองตาง ๆ ท่ีลึกซ้ึงและ กวางไกลทันเหตุการณ หอ งสมดุ ยงั ชวยปลูกฝงนิสัยรักการอาน เกิดทกั ษะในการแสวงหาความรู ดว ยตนเอง ทาํ ใหเ ปน บคุ คลแหงการเรียนรู อยางไรกต็ าม แมว าจะใชห อ งสมดุ เปน ประจาํ มกี ารสืบคนขอมูลตาง ๆ อยูเสมอ ก็จะ ไมไดประโยชนอยางเต็มท่ี หากผูสืบคนไมมีระบบจัดเก็บขอมูล ไมมีการนําขอมูลเหลาน้ันมา นําเสนอในรูปแบบ ท่ีเรียกกันวา รายงาน การเตรียมตวั กอ นไปหองสมุด กอนไปใชบ ริการหอ งสมุด ควรเตรยี มตัว ดังน้ี 1. วางแผนการใชเวลาของตนเอง 2. เตรียมปากกา สมุดจดขอมลู 3. เตรียมประเด็นความรูที่ตองการ 4. เตรยี มบัตรประชาชน บัตรสมาชิกหอ งสมุดไปดวย การเรยี นรูในหอ งสมุด การเรยี นรูในหองสมุด ควรปฏบิ ตั ิ ดังนี้ 1. ปฏิบตั ติ นตามระเบียบของหอ งสมุด และมมี ารยาทในการใชห อ งสมุด 2. เลือกหนังสือที่ตองการ หากไมทราบวาอยูที่ใด ใหถามบรรณารักษ หรือ เจา หนา ท่ีหองสมุด 3. จดบนั ทึกความรูท ีไ่ ด 4. จดชื่อหนังสือ ช่ือผูแตงหนังสือ ป พ.ศ. ที่พิมพ สถานท่ีพิมพ จํานวนหนา เลขหนาท่อี าน เพอ่ื ใชอางอิงความรู

24 วธิ ีการสบื คน ขอมูลสารสนเทศจากหอ งสมุด การเขา ถึงขอมูลรวมของส่อื ตา ง ๆ ทีใ่ หบริการในหองสมุด สามารถสืบคนได 2 วิธี คือ การสืบคนดว ยคอมพวิ เตอร การสืบคนดวยตบู ัตรรายการ 1. การสืบคนดวยคอมพิวเตอร หองสมุดประชาชนจัดเครื่องคอมพิวเตอรไวบริการ สืบคน ส่อื ท่ตี องการและสนใจ โดยใชโปรแกรมบริการงานหองสมุด หรือ PLS (Public Library Service) ที่สามารถคนหาไดจากชื่อหนังสือ/ส่ือ ช่ือผูแตงหรือผูจัดทํา และหัวเรื่อง หรือคํา สําคญั ทเี่ ปน สาระหลักของส่อื การเตรยี มตวั กอนการคน หา 1. ผูคนตองทราบวาตนเอง ตองการคนหาขอมูลเกี่ยวกับเรื่องใด และตองมี ขอมูลประกอบในการคนหา เชน ชื่อผูแตง ช่ือสิ่งพิมพ หากไมรูช่ือผูแตง ช่ือสิ่งพิมพ ควรกําหนดคาํ คนหรอื หัวเร่ืองท่จี ะใชค น หา เปนตน 2. ตองรูจ กั วิธีการใชฐานขอมลู หรือเครื่องมือท่ีใชคนหา และรูจักวิธีการจัดการ ผลลัพธ เชน การบนั ทกึ การสง่ั พิมพ การสงขอ มลู ทาง E-mail การจัดการรายการบรรณานุกรม เปนตน 3. ตองรูจักวิธีการใชหองสมุดและการหาหนังสือบนชั้น ผูคนตองรูวิธีการใช หองสมุด 4. เรียนรู กฎ กติกา มารยาทในการใชแหลงสารสนเทศ ฐานขอมูล หรือ เครื่องมือคนหา เน่อื งจากปจ จุบนั มีผใู ชบรกิ ารบางสวน ยังใชห องสมดุ ไมเปน ไมรจู กั ระเบียบฯ วธิ ีการสืบคน ขอมูลโดยท่ัวไป เปน การคนหาสารสนเทศอยางงาย ๆ ไมซบั ซอน โดยใชค ําโดด ๆ หรือผสมเพียง 1 คํา สบื คน ขอมลู โดยสว นใหญการคน หาแบบงายจะมีทางเลือกในการคน หา ไดแ ก 1. ชื่อผูแตง เปนการคนหาโดยใชชื่อของบุคคล กลุมบุคคล หรือชื่อหนวยงาน/ องคกรท่ีเปนผแู ตง หรือเขยี นหนังสอื บทความ งานวิจัย วทิ ยานิพนธ หรอื ทรัพยากรสารสนเทศ นนั้ ๆ ซ่งึ มหี ลกั การคน หางาย ๆ ดงั นี้ ชอื่ ผแู ตงคนไทย เปนการคน หาชอ่ื บคุ คล ใหตัดคํานําหนาชื่อออก หรือหาก เปนบุคคลที่มีบรรดาศักดิ์หรือฐานันดรศักดิ์ ใหคนดวยชื่อ และตอทายดวยบรรดาศักดิ์หรือ ฐานันดรศกั ด์ิ เชน

ชอ่ื ออก) 25 - นางสาวอษุ า เทียนทอง ช่อื ที่ใชคน อษุ า เทียนทอง (ใหตัดคํานําหนา - ม.ร.ว. คกึ ฤทธิ์ ปราโมช ชือ่ ที่ใชค น คึกฤทธิ์ ปราโมช, ม.ร.ว. (ใหเอาบรรดาศกั ด์ิ หรอื ฐานันดรศักดิ์ มาตอทา ยชือ่ ) ผแู ตง ที่เปนหนว ยงาน/องคก ร ใหคน หาตามช่ือหนว ยงาน หรือชื่อองคกรนั้น เชน การคนหาช่ือหนวยงาน ท่ีมีท้ังหนวยงานใหญและหนวยงานยอย ใหคนหาโดยใชชื่อ หนวยงานใหญก อน แลวตามดว ยช่อื หนวยงานยอย ถา เปน ช่อื ยอ เม่อื คน หาใหใ ชช ื่อเตม็ เชน - สาํ นกั วิทยบรกิ าร มหาวิทยาลยั ขอนแกน ชื่อท่ีใชคน คอื มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน. สาํ นักวิทยบรกิ าร - ททท. ช่ือท่ีใชคน คอื การทอ งเท่ียวแหง ประเทศไทย 2. ชื่อเรื่อง เปนการคนหาขอมูล ดวยช่ือเร่ือง เชน ช่ือหนังสือ นวนิยาย ชื่อ งานวิจัย การคนโดยใชชื่อเร่ืองนี้ เปนการคนหาแบบเจาะจง ดังน้ัน ผูคนตองรูจักช่ือเรื่อง เชน เร่ือง การดูแลสุขภาพผูสงู อายุ อินเทอรเน็ตสําหรับผเู ริ่มตน เปนตน 3. คําสําคัญ เปนการคนหาดวยคํา หรือวลีที่กําหนดข้ึนมา เพื่อใชแทนเรื่องที่ ตองการคนหา โดยทั่วไปคําสําคัญจะมีลักษณะ ส้ัน กะทัดรัด ไดใจความ มีความหมาย เปนคาํ นามหรือเปน ศพั ทเฉพาะในแตล ะสาขาวิชา เชน หนังสือ เร่ือง สมุนไพรในอุทยานแหงชาติภาคใต คําสําคัญท่ีใชคน ไดแก “สมุนไพร”หรือ “อุทยานแหง ชาติ” หรือ “ภาคใต” 2. การสืบคนดวยตูบัตรรายการ โดยหองสมุดประชาชนจัดทําบัตรรายการของสื่อ ความรูทุกประเภท ทุกชนิด ลงในบัตรรายการใสไวในล้ินชักของตูบัตรรายการ โดยจัดแยกเปน หมวดหมูไว ระบบหมวดหมูท่ีใชกันมาก คือ ระบบทศนิยม ดิวอ้ี ซ่ึงมีการจัดหมวดหมูหนังสือ ดังน้ี 000 เบด็ เตล็ดหรอื ความรทู ่ัวไป 100 ปรัชญา 200 ศาสนา 300 สงั คมศาสตร 400 ภาษาศาสตร 500 วทิ ยาศาสตร

26 600 วทิ ยาศาสตรป ระยุกตแ ละเทคโนโลยี 700 ศลิ ปกรรมและการบันเทงิ 800 วรรณคดี 900 ประวตั ิศาสตรและภูมศิ าสตร กิจกรรมทายบทท่ี 2 1. ใหผเู รียนสํารวจ และศกึ ษาแหลง เรียนรทู ่ีมใี นชุมชน (ตาํ บล/อําเภอ) ของผูเ รยี น แลวสรุปความรูทีไ่ ดจากแหลงเรยี นรูนน้ั ๆ ท่ี ชอื่ แหลง เรียนรู ประเภทแหลง เรียนรู ความรูท่ีไดจากแหลง เรียนรู 1 2 3 4

27 2. ใหผ เู รียนบอกกฎ กติกาการใชหอ งสมุดประชาชน และแหลงเรยี นรอู ืน่ ๆ อยางนอ ย 4 ขอ ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 3. ใหผ เู รยี นบอกประเภทของแหลงเรียนรู และขอแตกตา งของแหลงเรยี นรูแ ตล ะประเภท ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 4. ใหผ เู รยี นยกตวั อยา ง ประเภทของแหลงเรยี นรูทเ่ี กย่ี วของกับอาชพี ในชุมชนของตน ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................

28 บทท่ี 3 การจัดการความรู ในปจจุบันและอนาคต โลกปรับตัว เขาสูการเปนสังคมแหงการเรียนรู ซ่ึงความรู กลายเปนปจจัยสําคัญ ในการพัฒนาคน ทําใหคนสามารถ แสวงหาความรู พัฒนาและสราง องคความรูอยางตอเนื่อง เพ่ือนําพาตนเอง สูความสําเร็จ การจัดการความรู จึงมีลักษณะ กิจกรรมเปนวงจรเรียนรู ตอ เนอ่ื งสม่ําเสมอ เปาหมายการจัดการความรูคือ การพัฒนางาน และ พฒั นาคน เรอ่ื งที่ 1 ความหมาย ความสาํ คัญ และหลักการของการจัดการความรู ความหมายของการจัดการความรู การจัดการความรู (Knowledge Management) หมายถึง การจัดการกับความรู ประสบการณ ทีม่ อี ยูใ นตัวคน และนาํ ความรูม าแบง ปน ใหเกิดประโยชนตอตนเองและองคกร ดว ยการผสมผสานความสามารถของคนเขาดวยกันอยางเหมาะสม มีเปาหมายเพื่อการพัฒนา งาน พัฒนาคน และพฒั นาองคก รใหเ ปนองคกรแหงการเรียนรู ความสําคัญของการจัดการความรู การจดั การความรทู ี่มีอยูในตัวบุคคล โดยเฉพาะบคุ คลทมี่ ีประสบการณในการปฏิบัติงาน จนประสบผลสําเร็จ กระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู ระหวางคนกับคน หรือกลุมกับกลุม จะกอใหเกิดการยกระดับความรู ท่ีสงผลตอเปาหมายของการทํางาน น่ันคือ เกิดการพัฒนา ประสิทธิภาพของงาน คนเกิดการพัฒนาและสงผลตอเนื่องไปถึงองคกร เปนองคกรแหงการ เรียนรู

29 หลกั การของการจดั การความรู การจดั การความรเู พอื่ ใหบ รรลุเปา หมายเรอ่ื งใดเรอ่ื งหนง่ึ มหี ลกั การสําคญั 4 ประการ คอื 1. ใหคนหลากหลาย ทง้ั ดา นทักษะ วธิ ีคิด มาทาํ งานรวมกันอยางสรางสรรค 2. รวมกนั พฒั นาวิธีการทํางานรูปแบบใหม ๆ 3. ทดลองและเรียนรู เพือ่ ใหไ ดว ิธกี ารทาํ งานแบบใหม 4. นาํ เขาความรูจากภายนอกอยางเหมาะสม โดยผนวกกับความรเู ดมิ เปน ความรู ใหมท ่ตี นเองตอ งการ เรอื่ งที่ 2 กระบวนการจดั การความรู กระบวนการจัดการความรู เปนกระบวนการแบบหน่ึง ท่ีจะชวยใหองคกรเขาใจถึง ขั้นตอนท่ที าํ ใหก ารจัดการความรู หรอื พฒั นาการของความรู ที่จะเกดิ ข้ึนภายในองคกร รูปแบบการจัดการความรู การจดั การความรูมี 2 รปู แบบ คือ รปู แบบปลาทู และรปู แบบปลาตะเพียน 1. รูปแบบปลาทู (โมเดลปลาท)ู ประกอบดว ย การจัดการความรู 3 สวน คือ สวน หวั เปนการกําหนดเปาหมายท่ีชัดเจน สวนตัว เปนการแลกเปลี่ยนเรียนรู และสวนหาง เปน ความรทู ่ีไดจ ากการแลกเปลี่ยนเรยี นรู 2. รปู แบบปลาตะเพยี น (โมเดลปลาตะเพียน) เปน การจดั การความรูของกลุมหรือ องคกร ปลาตัวใหญ เสมือนวิสัยทัศน พันธกิจขององคกร ปลาตัวเล็กท้ังหลาย เสมือน เปาหมายของการจดั การความรู ท่ีมุงตอบสนองเปา หมายใหญขององคกร ซง่ึ มที ิศทางเดยี วกัน กระบวนการจดั การความรูดว ยการปฏบิ ตั ิการกลมุ กระบวนการจัดการความรูในองคก ร มี 7 ข้ันตอน ดังน้ี 1. การบง ช้คี วามรู เปนการพิจารณาวา เปา หมายการทาํ งานคอื อะไร 2. การสรางและแสวงหาความรู เปนการจดั บรรยากาศ และวฒั นธรรมเพื่อเอ้ือให แลกเปลี่ยนเรยี นรูซึง่ กันและกัน

30 3. การจดั ความรใู หเ ปนระบบ เปนการจัดทําสารบัญ และจัดเก็บความรู เพ่ือให นํามาใช ไดงา ย และรวดเรว็ 4. การประมวลและกล่นั กรองความรู เปน การปรบั ปรุงความรู ใหอานแลวเขาใจ งา ย 5. การเขาถึงความรู เปนการเผยแพรความรู เพื่อใหผูอื่นเขามาใชงานไดงาย สะดวก เชน เวบ็ บอรด จดั บอรด เปนตน 6. การแบงปนแลกเปล่ียนความรู หากเปนความรูเดนชัด อาจทําเปนเอกสาร สาํ หรบั ความรูทฝ่ี ง ลกึ อาจทําในลกั ษณะเปน ชมุ ชนแหงการเรียนรู 7. การเรียนรู การเรียนรูของบุคคลทําใหเกิดความรูใหม ๆ ซ่ึงจะไปเพ่ิมองค ความรูขององคกรใหมากขึ้นเรือ่ ย ๆ เปน วงจรแหง การเรียนรู เรอ่ื งที่ 3 กระบวนการจดั การความรูดว ยตนเอง ทักษะในการจดั การความรดู ว ยตนเอง การเรียนรูเพ่ือใหเกิดการจัดการความรูดวยตนเอง ตองเริ่มจากการคิด แลวลงมือ ปฏิบัติ การปฏิบัติจะทําใหจดจําไดแมนยํากวา และมีการบันทึกความรูระหวางปฏิบัติไวใช ทบทวน หรือใหผูอ่ืนนําไปปฏิบัติตามได ขั้นสุดทาย ใหยอนกลับไปทบทวนกระบวนเรียนรู เพอื่ ตรวจหาจุดบกพรอ งและปรบั ปรุง พฒั นาจดุ บกพรอ งน้ันใหได ทักษะในการจัดการความรูดวยตนเอง สามารถฝกได ดงั นี้ 1. ฝก สงั เกต เพ่อื เขา ใจเหตกุ ารณ 2. ฝก ต้งั คําถาม ดวยคําถามวา ทาํ ไม อยา งไร เพื่อหาคําตอบเอง หรือใหผ ูอื่นตอบ จะทําใหไดข ยายความคดิ ความรู ใหล กึ และกวางขึน้ 3. ฝกแสวงหาคําตอบ และรูแ หลงขอมูลท่จี ะคนควา 4. ฝกบันทึก เพ่อื การเขาใจของตนเอง และใหผูอ่ืนเรียนรูได ท้ังท่ีบันทึกเปนภาพ จดบันทึก หรอื บนั ทกึ แบบอ่ืน ๆ 5. ฝก การเขียน เพอ่ื เปน งานเขยี น (เอกสาร) สําหรับใหผูอื่นศึกษา กระจายไปใน วงกวาง

31 ตัวอยา งการจดั การความรดู วยตนเองของพอ จนั ทรท ี ประทุมภา กระบวนการ คําอธบิ าย ตัวอยา งการปฏบิ ตั ิ 1. ความรหู ลักที่ เปนการกําหนดความรูหลัก พอจันทรที ประทมุ ภา มปี ญหาการทําเกษตร จาํ เปน ตองาน/ เปน การคนหาความรู เพ่ือ เชงิ เด่ยี ว จงึ คดิ หาทางทาํ เกษตรแนวอื่น แลว หา กิจกรรม แกป ญ หาและพฒั นาตนเอง ความรูหลกั เรอื่ ง การทาํ เกษตรผสมผสาน 2. เสาะแสวงหา เปนการเสาะแสวงหาความรู พอ จันทรท ี ประทมุ ภา ไปแสวงหาความรูจาก ความรู เฉพาะ จากผมู ปี ระสบการณ พอ ผาย สรอยสระกลาง ปราชญช าวบา น โดยแลกเปล่ียนเรียนรู เรอ่ื ง การทําเกษตรผสมผสาน เชื่อมโยงกบั ประสบการณเ ดมิ ของตน เพอ่ื ใหเกดิ ความรู ใหม 3. ประยกุ ตใช นําความรทู เ่ี สาะแสวงมา เม่อื พอ จันทรที ประทุมภา เขา ใจหลักการ ความรู ประยุกตใ ชใ หเหมาะสม จดั การพ้ืนที่เพ่อื ทําเกษตรผสมผสานแลว จึง วางแผนจดั การในพน้ื ที่ของตน 4. การแลกเปลย่ี น แลกเปล่ียนความรูกับบุคคล พอจันทรที ประทมุ ภา แลกเปล่ยี นความรกู บั ความรู อนื่ ทีส่ นใจ เกษตรกรคนอื่น ๆ ท่สี นใจเรื่องน้ี และเปน วิทยากรใหค วามรกู ับผูทส่ี นใจ 5. พัฒนาความรู วิธีการตอยอดพฒั นาความรู พอจนั ทรที ประทุมภา เปน ผมู คี วามรูเ รือ่ ง มี 2 รูปแบบ เกษตรผสมผสานจากการปฏิบัติและแลกเปล่ียน 1) การศกึ ษาดวยตนเอง ความรอู ยา งตอ เนื่อง ทาํ ใหม ีความรเู พิม่ มากข้ึน จากเอกสาร หรือสอ่ื ตาง ๆ เรื่อย ๆ จนเปนปราชญชาวบานแหง เมืองโคราช 2) การแลกเปลยี่ นเรยี นรู ระหวางคนหนง่ึ ไปอกี คน หน่ึง เพือ่ เตมิ เตม็ ความรเู ดมิ

32 เรือ่ งท่ี 4 กระบวนการจดั การความรดู ว ยการปฏิบตั กิ ารกลมุ ในชุมชนมีปญหาซับซอน ท่ีคนในชุมชนตองรวมกันแกไข การจัดการความรูจึงเปน เร่ืองท่ีทุกคนตองใหความรวมมือ และใหขอเสนอแนะเชิงสรางสรรค การรวมกลุม เพอื่ แกปญหาหรือรวมมือกันพัฒนาโดยแลกเปล่ียนเรียนรูรวมกัน เรียกวา “ชุมชนนักปฏิบัติ” (Community of Practice : CoPs) หรืออาจจะเรียกวา “ชมุ ชนแหงการเรียนรู” หรือ “ชุมชน ปฏิบัตกิ าร” รูปแบบของ CoPs ทใี่ ชใ นการจดั การความรู กระบวนการจัดการความรูโดยใชกระบวนการกลุม เปนกระบวนการท่ีคนในกลุม เรียนรูจากประสบการณการทํางานรวมกัน เมื่อบุคคลท่ีประสบความสําเร็จนําความรูมา แลกเปล่ียนกนั ทําใหค นทไ่ี มร แู ละคนทีร่ บู า งไดเ พิ่มพนู ความรู และนําความรูไปปฏบิ ัติได การดึงความรูที่ฝงลึกอยูในตัวบุคคลออกมา แลวสกัดเปนขุมความรู จําเปนตองมีคน กลาง ทีส่ งเสรมิ ใหเ กดิ กระบวนการแลกเปลีย่ นเรียนรู 4 คน ไดแ ก 1. คณุ เอือ้ (เอือ้ ระบบ) เปน ผนู ําระดบั สงู ขององคก ร มีหนาที่ ทําใหการจัดการความรู เปนวิถีเดียวกับการปฏิบัติงานตามปกติขององคกร และเปดโอกาสใหทุกคนขององคกร นําวิธีการทํางานของตน มาแบงปนและแลกเปลี่ยนกับเพื่อนรวมงาน ประการสุดทาย คุณเอ้ือ ตอ งหากศุ โลบายทจ่ี ะทําใหวธิ กี ารนัน้ ถกู นาํ ไปใชกนั มากข้ึน 2. คณุ อาํ นวย (ผอู ํานวยความสะดวก) เปน ผูกระตนุ ใหเกิดการแลกเปลีย่ นเรยี นรู และ อํานวยความสะดวกตอ การแลกเปลีย่ นเรียนรู โดยเฉพาะตองทําหนาทเี่ ชื่อมโยงคนสองประเภท เขาหากัน คือ คนท่ีมีความรู ประสบการณ และคนท่ีตองการเรียนรูและใชความรูเหลาน้ัน รวมท้งั ติดตามประเมินผล ความเปล่ยี นแปลงที่ตองการ 3. คุณกิจ (ผูปฏิบัติงาน) ซ่ึงเปนผูจัดการความรูตัวจริง เน่ืองจากเปนผูกําหนด เปา หมาย คน หา แลกเปลย่ี นเรียนรภู ายในกลมุ และพรอมจะดูดซับความรูจากภายนอกมาปรับ ใช ใหบ รรลเุ ปา หมายทีต่ ้งั ไว และหมนุ เวียน ตอยอดความรูอยางตอ เน่อื งไมมีที่สน้ิ สดุ 4. คุณลิขิต (ผูจดบันทึก) ทําหนาท่ีบันทึก และจัดเก็บความรูใหเปนคลังความรูของ องคกร

33 การทาํ CoPs เพอื่ จดั การความรู ชุมชนนักปฏิบัติ เกิดจากกลุมคนท่ีมีเครือขายสัมพันธที่ไมเปนทางการ ซึ่งจะเอื้อตอ การเรยี นรแู ละสรางความรใู หม ๆ โดยเนนเรียนรูรวมกันจากประสบการณการทํางานเปนหลัก เพื่อนํามาใชพัฒนางาน การปฏิสัมพันธกันระหวางบุคคล ทําใหเกิดการถายทอด แลกเปล่ียน ความรูฝง ลึก สรา งความรู ความเขา ใจไดม ากกวาการอานหนงั สอื หรอื การฝก อบรม 1. บันทกึ การเลาเรื่อง การถอดความรูฝงลึก ดวยกิจกรรมเรื่องเลาเราพลัง การเลาเรื่อง เปนเทคนิค ของการใช เรอ่ื งเลา ในกลุมเพื่อน แบงปนความรู หรือสรางแรงบันดาลใจ ในการพัฒนาการ ปฏิบัติงาน โดยใชภาษางาย ๆ ในชีวิตประจําวัน เลาเฉพาะเหตุการณ บรรยากาศ ตัวละคร ที่เกี่ยวของกับผูเลา ในขณะท่ีเกิดเหตุการณตามจริง เลาใหเห็นบุคคล พฤติกรรม การปฏิบัติ การคดิ ความสมั พันธ ขอสาํ คัญ ผูเลา ตอ งไมต คี วามระหวางเลา ไมใ สความคิดของผูเลาระหวาง เลา เร่อื งเมอื่ เลา จบแลว ผูฟง สามารถซกั ถามผูเลา ได 2. บันทึกขุมความรู เปนการเกบ็ ความรู ทไ่ี ดจ ากการฟง เรอื่ งเลา แลว นํามาเรยี บเรียง จากบนั ทึกของ ผฟู ง หลาย ๆ คน และตรวจสอบใหส อดคลอ งกนั การบันทึกขุมความรู ควรบันทึกเปนประโยค ท่ขี ้ึนตน ดวยกรยิ า เปนวิธกี ารปฏบิ ัติ เปนขอความทีอ่ านแลว เขา ใจงาย 3. บนั ทกึ แกน ความรู ขุมความรทู ่ีไดจ ากเร่อื งเลา นาํ มาจัดกลมุ ประเภทเดียวกันไวดวยกันแลวตั้งช่ือ ใหม ใหค รอบคลมุ ขุมความรนู ้ัน

34 เร่อื งที่ 5 การสรา งองคค วามรู พฒั นา ตอ ยอดและเผยแพรอ งคค วามรู ในการพัฒนาความรู ยกระดับความรู เพื่อใหเกิดการตอยอดความรูนั้น ความรูจะ เปลยี่ นสถานภาพสลบั กันไปตลอดเวลา บางครัง้ ความรทู ชี่ ดั แจง ซง่ึ อยใู นกระดาษ หรือสื่ออื่น ๆ ก็แปรสภาพเปนความรูท่ีฝงลึกที่อยูในตัวบุคคล และบางครั้งความรูที่ฝงลึกอยูในตัวบุคคล กแ็ ปรสภาพเปน ความรูช ดั แจง คือ มีการถายทอดความรูออกมา และถูกบันทึกเปนลายลักษณ อักษร เพ่ือใหคนอน่ื ไดศกึ ษา การสรางองคความรูเ พอื่ พฒั นาตอ ยอดและยกระดับความรู การดําเนินการจัดการความรู ประกอบดวย 6 ข้นั ตอน ดงั นี้ 1. กําหนดความรูห ลกั ที่จาํ เปน 2. เสาะหาความรทู ต่ี องการ 3. ปรบั ปรุง ดัดแปลงใหเ หมาะกบั งานของตนเอง 4. ประยุกตใ ชค วามรู 5. แลกเปลยี่ นเรยี นรู และสกัดขมุ ความรูออกมาบันทกึ ไว 6. การบนั ทึกขมุ ความรู และแกนความรู เพ่อื ใชประโยชน การจดั ทําสารสนเทศองคค วามรู สารสนเทศองคความรู เปนการรวบรวมขอมูลท่ีเปนประโยชนตอการพัฒนางาน พัฒนาคน เพือ่ แบง ปน แลกเปล่ียนเรยี นรู และนํามาใชป ระโยชน ดว ยวธิ ีการตา ง ๆ ดังน้ี 1. บันทกึ เร่อื งเลา เปนเอกสารรวมเร่ืองเลา ทบี่ อกวธิ กี ารทาํ งานใหป ระสบ ความสาํ เรจ็ 2. บนั ทกึ การถอดบทเรยี น หรอื การถอดองคค วามรู เปน การดงึ ความรฝู ง ลกึ ของ ผูปฏิบตั ดิ ว ยเทคนคิ การสนทนากลมุ การทํา Mind Mapping ฯลฯ แลว บนั ทึกไวเ ปนเอกสาร 3. วซี ีดีเรอ่ื งสน้ั เปน การใชเครอ่ื งอเิ ลก็ ทรอนิกสบนั ทกึ เรอ่ื งสั้นไวบ นแผน วซี ีดี 4. คูมือการปฏิบัติงาน เปนเอกสารท่ีแสดงวิธีการทํางานใหเห็นชัดเจน และมี ตวั อยา งประกอบ อา นแลว ปฏิบตั ิได 5. อินเทอรเนต็ เปนสารสนเทศเพ่อื การสอ่ื สารผา นเว็บไซตตา ง ๆ โดยการบันทึก ความรู ในรูปแบบของเวบ็ เพ็จ เวบ็ บอรด ฯลฯ สามารถเขาถงึ ขอมลู ไดสะดวก รวดเรว็

35 กิจกรรมทายบทท่ี 3 1. ใหผ เู รียนบอกความหมาย ความสาํ คัญของการจัดการความรู …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. ใหผเู รยี นบอกหลกั การของการจดั การความรู วา มอี ะไรบาง …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. ใหผ ูเรยี นบอกวิธกี าร การจัดการความรู และนําความรไู ปใชในชวี ิตประจาํ วนั …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………

36 4. ใหผเู รียน วิเคราะหปญ หาของตนเอง และเขยี นแผนการพัฒนาตนเอง ดงั นี้ 1) ปญ หาของผูเรยี น คืออะไร ทาํ ไมถงึ เกิดปญ หานั้น …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… 2) ความรหู ลักทจ่ี ําเปน ของผูเ รียน คอื อะไร ใชแ กปญหาของผเู รยี นไดอ ยางไร …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… 3) ผูเรยี นมวี ิธีเสาะแสวงหาความรู ดว ยการแลกเปล่ียนเรียนรจู ากผูอน่ื ทไี่ หน อยา งไร …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… 4) ผูเรียนนําความรูท ่ไี ดรับไปแกป ญหา หรอื ประยุกตใ ชอ ยางไร …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………

37 บทท่ี 4 การคดิ เปน โลกปจ จุบนั เปน โลกแหง การเปล่ียนแปลงอยางรวดเร็วในทุก ๆ ดาน ทั้งเรื่องขาวสาร ขอ มูล ความรู การเมือง เศรษฐกิจ การศึกษา ธรรมชาติ และส่ิงแวดลอม ซ่ึงการเปล่ียนแปลง อยางรวดเร็วเชนน้ี ถาไมสามารถปรับตัวใหทันเหตุการณ ไมเปลี่ยนแปลง ก็จะเกิดปญหา ขน้ึ กบั ตนเอง ครอบครัว สังคมและชมุ ชน วิธีการหนึ่งท่ีจะชวยใหชีวิตอยูอยางมีความสุขได คือ “การคิดเปน ” การคดิ เปน เปน การใชทักษะการคิดท่ีใชขอมูลอยางนอย 3 ดาน มาสัมพันธเชื่อมโยง กัน เพอื่ การตดั สินใจสกู ารกระทํา โดยปกติแลว การกระทําของคนนั้น เกิดมาจากการคิด ถาคิด ดีก็ทําดี การคิดท่ีมีขอมูลประกอบการตัดสินใจ จะทําใหการคิดน้ันมีความรอบคอบ มีเหตุผล มีความพอประมาณ ไมโ ลภ ไมเ บยี ดเบยี นผูอ น่ื การคิดดีนําไปสูการปฏิบัติที่ดี ถาในสังคมผูคน ปฏบิ ตั ิดีตอกัน สงั คมก็อยรู วมกันอยางมคี วามสุข เร่ืองท่ี 1 ความเช่ือพืน้ ฐานทางการศกึ ษาผูใหญ/การศึกษานอกระบบ ความเชื่อพนื้ ฐานทางการศึกษาผูใหญ/การศกึ ษานอกระบบ เชื่อวาคนมีความแตกตาง กันอยางหลากหลาย ท้ังรูปลักษณะภายนอก ภูมิหลัง พื้นฐานทางครอบครัว ฯลฯ ความตองการของคนจึงไมเทาเทยี มกนั ไมเหมอื นกัน แตส่ิงหนึง่ ทที่ กุ คนตอ งการคือ “ความสุข” ความสุขของแตละคนจะเกิดขึ้นไดตอเม่ือมนุษยกับสภาวะแวดลอมท่ีเปนวิถีชีวิตของตน สามารถปรบั เขา หากนั ไดอยางกลมกลนื จนเกิดความพอดีและพึงพอใจ ความสุขของแตละคน จึงไมจําเปนตองเหมือนกัน เมื่อมนุษยตองการความสุข เปนเปาหมายสูงสุดของชีวิต การคิด ตัดสินใจเลือกกระทําหรือไมกระทําใด ๆ ลวนตองใชเหตุผล หรือขอมูลมาประกอบการคิด อยางนอ ย 3 ดา น คอื ขอ มูลเกี่ยวกบั ตนเอง ขอ มูลเกี่ยวกับสังคม และขอ มูลทางวิชาการ ทฤษฎีการเรยี นรูสาํ หรบั ผใู หญ ทฤษฎีการเรยี นรสู าํ หรบั ผใู หญน ั้น กลา วไดวา เร่ิมมีการศึกษาคนควา และพัฒนาการ มาจาก แนวความคิดของเดิม ของธอรนไดค (Edward L. Thorndike. 1982) จากการเขียน เก่ียวกับ \"การเรียนรูของผูใหญ\" ซึ่งมิไดทําการศึกษาเก่ียวกับการเรียนรูของผูใหญโดยตรง

38 แตศกึ ษาถงึ ความสามารถในการเรยี นรู โดยเนนใหเห็นวา ผูใ หญน น้ั สามารถเรยี นรูไ ด ซึ่งเปนส่ิง ท่ีมีความสําคัญมาก จากสงครามโลกครั้งที่สอง มีนักการศึกษาผูใหญจํานวนมาก ไดศึกษา คน ควา จนไดพยานหลักฐานทางวิทยาศาสตรเพิ่มข้ึนอีกวา ผูใหญสามารถเรียนรูได รวมทั้งได พบวา กระบวนการเกี่ยวกับดานความสนใจและความสามารถน้ัน แตกตางออกไปจากการ เรียนรขู องเด็กเปน อนั มาก นอกจากวิธีการทางวิทยาศาสตรแลว ยังมีแนวความคิดทางดานท่ีเปนศิลป ในการ เรียนรู ซึ่งเปนการคนหาวิธีการในการรับความรูใหม ๆ และการวิเคราะหถึงความสําคัญของ ประสบการณ ซึ่งสงิ่ เหลา นี้จะเกย่ี วขอ งกับวา “ผใู หญเ รียนรอู ยา งไร” (How Adult Learn) ลินเดอรแ มน (Edward C. Linderman) ไดเขยี นหนังสอื ช่ือ “ความหมายของการศกึ ษาผูใหญ” แนวความคิดของลินเดอรแมนน้ัน ไดรับอิทธิพลคอนขางมาก จากนักปรัชญาการศึกษาผูท่ีมี ช่ือเสียง คือ จอหน ดิวอ้ี (John Dewey) โดยไดเนนเก่ียวกับการเรียนรูของผูใหญวา ควรเรมิ่ ตน จากสถานการณตา ง ๆ (Situations) มากกวาเริ่มจากเนอ้ื หาวิชา ซ่ึงวิธีการเรียนการ สอนโดยทั่ว ๆ ไป มกั จะเรมิ่ ตนจากครแู ละเนอื้ หาวชิ าเปนอันดับแรก และมองดูผูเรียนเปนสวน ทีส่ อง ในการเรียนแบบเดิม ผูเรียนจะตองปรับตัวเองใหเขากับหลักสูตร แตในการศึกษา ผูใ หญนน้ั หลักสูตรควรจะไดสรา งข้นึ มาจากความสนใจ และความตองการของผูเรียนเปนหลัก สําคัญ ผูเรียนจะพบวา ตัวเองมีสถานการณเฉพาะเกี่ยวกับหนาที่ การงาน งานอดิเรก หรือ สันทนาการ ชีวิตครอบครัว ชีวิตในชุมชน สถานการณตาง ๆ น้ี จะชวยใหผูเรียนไดปรับตัว และการศกึ ษาผูใ หญควรเรม่ิ จากจุดนี้ สวนดานตําราและผูสอนนั้น ถือวามีหนาท่ีและบทบาท รองลงไป แหลง ความรูทม่ี คี ุณคาสงู สดุ ในการศึกษาผูใหญ คือประสบการณของผูเรียนเอง และ มีขอคิด ท่ีสําคัญวา “หากการศึกษา คือชีวิตแลว ชีวิตก็คือ การศึกษา” (If Education is Life, then Life is Education) สรุปไดวา ประสบการณนั้น คือตําราที่มีชีวิตจิตใจ สําหรับ นกั ศึกษาผใู หญ จากแนวความคิดของลินเดอรแมน ทําใหไดขอสันนิษฐานที่สําคัญ ๆ และเปน กุญแจสําคัญ สําหรับการเรียนรูของผูใหญ รวมทั้งการวิจัยในระยะตอ ๆ มา ทําใหโนลส (M.S.Knowles.1954) ไดพ ยายามสรปุ เปน พ้ืนฐานของทฤษฎีการเรียนรูสําหรับผูใหญสมัยใหม ซ่ึงมสี าระสําคัญ ดงั ตอไปนี้

39 1. ความตอ งการและความสนใจ ผูใหญจะถกู ชกั จูงใหเ กิดการเรยี นรูไดดี ถาตรงกับ ความตองการ และความสนใจ ในประสบการณท ่ผี า นมา เขาจะเกิดความพึงพอใจ เพราะฉะน้ัน ควรเริ่มตนในส่งิ เหลา นี้อยางเหมาะสม โดยเฉพาะการจัดกิจกรรมท้ังหลาย ท่ีตองการใหผูใหญ เกดิ การเรียนรู 2. สถานการณทเี่ ก่ยี วขอ งกบั ชีวติ ผูใหญ การเรียนรูของผูใหญจะไดผลดี ถาหาก ถือเอาตัวผูใหญเปนศูนยกลางในการเรียนการสอน ดังน้ัน การจัดหนวยการเรียนท่ีเหมาะสม เพ่ือการเรียนรูของผูใหญ ควรจะยึดถือสถานการณท้ังหลาย ท่ีเกี่ยวของกับชีวิตผูใหญเปน หลักสําคัญ มใิ ชตัวเน้อื หาวชิ าทัง้ หลาย 3. การวเิ คราะหป ระสบการณ เนื่องจากประสบการณ เปนแหลงการเรียนรู ที่มี คุณคา มากทส่ี ุดสําหรับผูใหญ ดังน้ัน วิธีการหลักสําหรับการศึกษาผูใหญก็คือ การวิเคราะหถึง ประสบการณของผใู หญ แตละคนอยางละเอียด วามีสวนไหนของประสบการณ ที่จะนํามาใช ในการเรียนการสอนไดบาง แลว จงึ หาทางนาํ มาใชใ หเ กิดประโยชนต อ ไป 4. ผใู หญตอ งการเปนผนู าํ ตนเอง ความตองการทีอ่ ยใู นสวนลกึ ของผใู หญ คือ การมีความรูสึกตองการที่จะสามารถนําตนเองได เพราะฉะน้ัน บทบาทของครูจึงควรอยูใน กระบวนการสืบหา หรอื คนหาคําตอบรวมกบั ผูเรียน มากกวาการทําหนาที่สงผาน หรือเปนส่ือ สําหรับความรู แลวทําหนา ทปี่ ระเมินผลวาเขาคลอยตามหรอื ไมเพยี งใด 5. ความแตกตางระหวางบุคคล ความแตกตางระหวางบุคคลจะเพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ ในแตละบุคคล เม่ือมีอายุเพ่ิมมากขึ้น เพราะฉะนั้น การสอนผูใหญจะตองเตรียมการดานนี้ อยางดพี อ เชน รูปแบบของการเรยี นการสอน เวลาทใี่ ชส อน สถานทสี่ อน เปน ตน

40 เร่ืองที่ 2 ปรชั ญาการคดิ เปน ดร.โกวิท วรพพิ ัฒน อดตี ปลัดกระทรวงศกึ ษาธกิ าร และเคยเปนอธิบดีกรมการศึกษา นอกโรงเรียน ไดอธิบายถึง คุณลักษณะที่พึงประสงคของคน ในการดํารงชีวิตอยูในสังคม ที่มี การเปลี่ยนแปลงอยางรวดเร็ว รุนแรง และซับซอน ไววา “คิดเปน” มาจากความเช่ือพื้นฐาน เบื้องตนท่ีวา คนมีความแตกตางกันเปนธรรมดา แตทุกคนมีความตองการสูงสุดเหมือนกัน คือ ความสุขในชีวติ คนจะมคี วามสุขในชีวิตได ตองมีการปรับตัวเอง และสังคมส่ิงแวดลอม ใหเขา หากันอยางกลมกลนื จนเกิดความพอดี นําไปสูความพอใจ และมีความสุข คนท่ีจะทําไดเชนน้ี ตองรูจ ักคิด รูจักใชสติปญญา รูจักตัวเอง และธรรมชาติสังคมส่ิงแวดลอมเปนอยางดี สามารถ แสวงหาขอ มูลทีเ่ ก่ียวขอ งอยางหลากหลายและพอเพียง นํามาพิจารณาขอดี ขอเสียของแตละ เร่ือง เพ่ือนํามาใชเ ปนขอ มลู ในการตดั สนิ ใจ อาจกลาวไดวา “คิดเปน ” เปนแนวคิดท่ีสอดคลอง กับยุทธศาสตร ทสี่ อนใหบุคคลสามารถพนทุกข และพบความสุขไดดวยการคนหาสาเหตุของ ปญหา สาเหตุของทุกข ซง่ึ สงผลใหบคุ คลผนู ัน้ สามารถอยใู นสังคมไดอยา งมคี วามสุข คนคิดเปน เม่ือไดน าํ ทางเลือกที่ไดคิดวิเคราะหไวอยางดีท่ีสุดไปปฏิบัติแลว หากยังไม พอใจ ไมม ีความสขุ ก็ยังมสี ติ ไมเ ดอื ดรอน กระวนกระวาย ไมต โี พยตพี าย แตจะพยายามศึกษา ปญหา ทบทวนใหม ศึกษาขอมูลเพิ่มเติม ใหละเอียดลึกซึ้งมากข้ึน กลับเขาสูกระบวนการคิด ใหม เพ่อื เลือกทางปฏิบตั ใิ หม จนกวา จะพอใจ โดยมีแผนภูมิประกอบการคิด ดังนี้ ขอมลู จาก http://www. http://folkmelody.blogspot.com/2012/11/blog-post_23

41 การคิดแบบคิดเปน เปนการใชขอมูลประกอบการคิดอยางรอบดาน นํามาสูการ ตัดสนิ ใจเลือกท่จี ะเช่ือ เลอื กทจี่ ะกระทาํ โดยสามารถอธิบายเหตุผลของตนเองได ซึ่งความคิด ของแตละคน ไมจ าํ เปน ตองเหมือนกันเสมอไป การจัดการศึกษานอกระบบ จึงตองสงเสริมให ผูเ รียนคิดและตัดสนิ ใจดว ยตนเองทส่ี าํ คัญ คือ การยอมรบั และเคารพการตัดสนิ ใจในเรื่องนั้น ๆ ซึง่ เปนรากฐานของประชาธิปไตยในระดับ พน้ื ฐานดวย ขอมูลท่นี ํามาใชประกอบการคิด การคดิ เพอ่ื แกปญหาตาง ๆ น้ัน จําเปนตองใชขอมูลมาประกอบการคิด อยางนอย 3 ประการไดแ ก 1. ขอมูลเก่ียวกับตนเอง หมายถึง การรูจักตนเองอยางถองแท เที่ยงธรรม โดยพจิ ารณา ความพรอมดานการเงิน สขุ ภาพอนามัย ความรู อายุ และวัย รวมทั้งการมีเพ่ือน ฝูงและอนื่ ๆ 2. ขอมูลเก่ียวกับสังคม หมายถึง สังคมและสิ่งแวดลอม หมายถึง คนอ่ืน นอกเหนอื จากเราและครอบครัว จะเรียกวาบคุ คลท่ี 3 กไ็ ด คือ ดูวาสังคมเขาคิดอยางไรกับการ ตัดสินใจของเราเขาเดือดรอนไหม เขารังเกียจไหม เขาช่ืนชมดวยไหม เขามีใจปนใหเราไหม รวมตลอดถึงเศรษฐกิจและสังคมนั้น ๆ เหมาะกับเรื่องที่เราตัดสินใจหรือไม รวมท้ัง ขนบธรรมเนียม ประเพณี คุณธรรม และคานยิ มของสงั คม 3. ขอมูลเกี่ยวกับวิชาการ หมายถึง ความรูทางวิชาการ เปนความรูทาง วทิ ยาศาสตร หรือความรวู ิชาการ ในเรือ่ งที่เราจะตอ งใชป ระกอบการตัดสินใจ ขอ มลู ท้ัง 3 ประการนี้ ตอ งใชประกอบกัน จึงจะชวยใหเกิดการวิเคราะหพิจารณาที่ดี ที่ถูกตองมากกวาการใชขอมูลเพียงดานใดดานหนึ่งเทาน้ัน ซึ่งปกติมักจะตัดสินใจกัน ดวย ขอมูลดานเดียว ซ่ึงอาจมีการพิจารณาวา เหมาะสมกับตนเองแลว เหมาะสมกับคนสวนใหญ แลว หรือเหมาะสมตามตํารา หรือจากคําแนะนําทางวิชาการแลว อาจเปนเหตุใหตัดสินใจ ผดิ พลาดได

42 เรอ่ื งที่ 3 กระบวนการและขน้ั ตอนการแกป ญ หาอยางคนคิดเปน การแกไขปญหาของคนคิดเปนน้ัน มีกระบวนการคิดเพื่อแกปญหาตามขั้นตอน ดังตอไปน้ี 1. สํารวจปญ หา 2. หาสาเหตุของปญ หา 3. วิเคราะหหาวธิ แี กไขปญหา 4. ตดั สินใจเลือกวิธแี กป ญหา 5. ลงมอื ปฏิบตั เิ พือ่ แกปญหา 6. การประเมนิ ผลการแกป ญ หา กระบวนการแกป ญหาของคนคิดเปน

43 จากแผนภมู จิ ะเห็นไดวา กระบวนการ และข้นั ตอนการแกป ญ หาอยา งคนคิดเปน จะเร่มิ ตน ดว ยการรูจกั ปญ หาท่ีแทจริง จากน้ัน จึงเนนการวิเคราะหหาสาเหตุของปญหา จาก ขอมูลที่หลากหลายอยางนอย 3 ดาน คือ ตนเอง สังคมสิ่งแวดลอม และวิชาการ แลวจึง วิเคราะหทางเลอื ก ในการแกป ญหา กอนลงมือปฏิบัติ เม่ือปฏิบัติแลวพอใจก็มีความสุข ถายัง ไมพอใจก็ตองกลับไปเร่ิมตน ตามขั้นตอนแรกกอน จนกวาจะพอใจกับการตัดสินใจแกปญหา ของตนเอง

44 เรื่องท่ี 4 ฝก ทกั ษะการคดิ เปน “คดิ เปน ” เรื่องนี้ นอกจากจะตองทําความเขา ใจกับหลกั การและแนวคิดแลว การเปน ผทู ีม่ ีทักษะการคิดเปนไดนั้น ตองฝกฝนกระบวนการคิดและฝกปฏิบัติ โดยใชเหตุการณจริงใน ชวี ิตประจําวนั รวมทง้ั มีการแลกเปลี่ยนความคดิ วิธีการพดู คยุ ถกเถียงกับเพ่ือนฝูง ญาติมิตรดวย การมีประสบการณในการแกไขปญหาตาง ๆ แลวเกิดความพอใจและมีความสุข น่ันเทากับวา ไดเร่ิมตนเปนคนคิดเปนแลว เพ่ือใหเกิดผลดีแกตนเอง ผูฝกปฏิบัติควรหม่ันฝกปฏิบัติตาม กระบวนการอยา งตอเนอ่ื ง เพอ่ื เพ่ิมพูนทักษะใหมากยง่ิ ขึน้ จงึ จะแกไขปญหาตาง ๆ ไดดี ไมเกิด ขอ ผดิ พลาดบอย และสามารถคิดไดร วดเร็วยิง่ ข้ึน โดยสรุปคือ การสอนแบบคิดเปน ไมมีการสอนแบบสําเร็จรูปวา อะไรถูก อะไรผิด ข้ึนอยูกับบริบทและส่ิงแวดลอม แตละคนจะมีบริบทไมเหมือนกัน แตเม่ือนํามาถกเถียงกัน นาํ มาอภิปรายกนั จะเกิดความรูแตกฉานยงิ่ ข้นึ คนท่คี ิดเปน จะเปน ผูทร่ี ูจักปรับตนเอง และสภาพแวดลอ มใหเ ขากันไดอยางดี เปนคน ทอ่ี ยู ในสังคมไดอยางมีความสุข และมีสมรรถภาพของการเปน คนคดิ เปน ดังน้ี 1. สามารถเผชิญปญหาและแกป ญ หาในชีวติ ประจําวนั ไดอ ยา งมีระบบ 2. สามารถแสวงหาและใชขอ มลู หลาย ๆ ดา นในการคดิ แกไขปญ หา 3. รูจักชั่งน้ําหนัก คุณคา และตัดสินใจหาทางเลือก ใหสอดคลองกับคานิยม ความสามารถและสถานการณ หรือเง่ือนไขสวนตัว และระดับความเปนไปไดของทางเลือก ตา ง ๆ