ນິເວດວິທະຍາ 1

ສາທາລະນະລດັ ປະຊາທປິ ະໄຕ ປະຊາຊນົ ລາວ ສນັ ຕພິ າບ ເອກະລາດ ປະຊາທປິ ະໄຕ ເອກະພາບ ວດັ ທະນະຖາວອນ ກະຊວງສກຶ ສາທກິ ານ ແລະ ກລິ າ ກມົ ສາ້ ງຄູ ວທິ ະຍາໄລຄູ ຫຼວງນາ້ ທາ ນເິ ວດວທິ ະຍາ 1 ແປໂດຍ: ປທ ບຸນນາ ຊາງຍະອອນ ກວດແກໂ້ ດຍ: ອຈ ປທ ອາພອນ ວໄິ ລຄາປານ ປທ ຫາຼ້ ແສງແກວ້ ພນັ ລະພາ ສກົ ຮຽນ 2019 - 2020

ຄານາ ເອກະສານນເິ ວດວິທະຍາ 1 ເຫຼມັ້ ນີໄ້ ດແ້ ປຂນຶ້ ໂດຍມຈີ ຸດມຸ່ ຸງໝາຍເພຸ່ ອໃຊເ້ ປັນເອກະສານປະກອນການຮຽນ ຂອງສາຍຊີວະສາດ ແລະ ເຄມສີ າດ. ເນອ້ ໃນຂອງເອກະສານເຫຼມັ້ ນປີ້ ະກອບດວ້ ຍເນອ້ ໃນທຸ່ ີກຸ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການສຶກ ສານວຊີ ານເິ ວດວທິ ະຍາໂດຍປະກອບມີເນອ້ ໃນສາຄນັ ຄ ລະບບົ ນເິ ວດ ແລະ ຄວາມຫຼາກຫຼາຍທາງຊີວະພາບ, ລະບບົ ທາມະຊາດຂອງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ, ປະຊາກອນ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ, ການດາລງົ ຊີວດິ ໃນສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ແລະ ປະກອບດວ້ ຍວທິ ໃີ ນການລງົ ພາກສະໜາມຕວົ ຈງິ ອີກດວ້ ຍ. ເອກະສານເຫຼັມ້ ນເີ້ ໝາະສາລບັ ຜຮູ້ ຽນຊວີ ະ - ເຄມີ ແລະ ຜສູ້ ນົ ໃຈທຸ່ ວົ ໄປເພຸ່ ອປະກອບເຂາົ້ ໃນການຮຽນວີ ຊາສະເພາະເປນັ ຕນົ້ ແມຸ່ ນລະດບັ ມດັ ທະຍມົ ຈນົ ໄປເຖິງລະດບັ ວທິ ະຍາໄລ ແລະ ມະຫາວທິ ະຍາໄລໂດຍສະເພາະຜທູ້ ຸ່ ີ ລງົ ເລກິ ວີຊາຊີວະ ແລະ ເຄມີ ເປນັ ຕນົ້ . ຂາ້ ພະເຈາົ້ ຜູຮ້ ຽບຮຽງຫວງັ ຢຸ່ າງຍຸ່ ງິ ວຸ່ າເອກະສານເຫມຼັ້ ນອີ້ າດຈະເປັນປະໂຫຍດແກຸ່ ຜູໃ້ ຊຕ້ າມຄວາມເໝາະສມົ ແລະ ອາດປາສະຈາກບຸ່ ໄດເ້ ລຸ່ ອງຂຂ້ າດຕກົ ບກົ ຜຸ່ ອງ. ສະນນັ້ , ຜນູ້ າໃຊທ້ ຸ່ ານໃດຫາກພບົ ເຫນັ ຂຂ້ າດຕກົ ບກົ ຜຸ່ ອງ ຫຼ ຂ້ ຜດິ ພາດສາມາດຕານຕິ ິສຸ່ ົງຂຸ່ າວເຖິງຜູຮ້ ຽບຮຽງໄດ້ ແລະ ຂາ້ ພະເຈາົ້ ພອ້ ມແລວ້ ທຸ່ ີຈະນາເອົາຂຜ້ ິດພາດດຸ່ ັງກຸ່ າວໄປ ປບັ ປຸງໃຫເ້ ນອ້ ໃນສມົ ບູນດຂີ ນຶ້ ກວຸ່ າເກຸ່ າົ . i

ສາລະບານ ໜາ້ ຄານາ ................................................................................................................................................... i ສາລະບານ ............................................................................................................................................ii ບດົ ທີ 1 ລະບບົ ນເິ ວດ ແລະ ຄວາມຫາຼ ກຫາຼ ຍທາງຊີວະພາບ......................................................................... 1 1. ລະບບົ ນເິ ວດ......................................................................................................................... 1 1.1. ນຍິ າມ ແລະ ຄວາມໝາຍ.................................................................................................... 1 1.2. ໂຄງສາ້ ງຂອງລະບບົ ນເິ ວດ................................................................................................... 1 1.3. ປັດໄຈທຸ່ ີເປັນສຸ່ ງິ ການດົ ລກັ ສະນະຂອງລະບບົ ນເິ ວດ................................................................. 4 1.4. ການປະສານສາພນັ ກນັ ໃນລະບບົ ນເິ ວດ................................................................................. 5 1.5. ການເຮດັ ວຽກຂອງອງົ ປະກອບໃນລະບບົ ນເິ ວດ...................................................................... 6 1.6. ຄວາມສາພນັ ແບບອາຫານຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ .............................................................................. 7 1.7. ປະລມິ ານຂອງທາດພດິ ໃນຕຸ່ ອງຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ..................................................................... 10 1.8. ການສນູ ເສຍທາດອາຫານໄປຈາກລະບບົ ນເິ ວດ..................................................................... 10 1.9. ການປັບປຸ່ ຽນລະບບົ ນເິ ວດ(Ecological Succession)..................................................... 10 1.10. ປະໂຫຍດຂອງການຮກັ ສາລະບບົ ນເິ ວດ............................................................................... 11 2. ຄວາມສາພນັ ແບບລະບບົ ລະຫວຸ່ າງຊີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ.......................................................... 12 2.1. ໂຄງສາ້ ງ ແລະ ໜາ້ ທຸ່ ີຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ............................................................ 12 2.2. ຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ................................................................ 13 2.3. ການແຜຸ່ ກະຈາຍຂອງພດ ແລະ ສດັ ..................................................................................... 14 2.4. ການປັບຕວົ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ................................................................................................ 14 2.5. ການໝນູ ວຽນຂອງທາດອາຫານໃນລະບບົ ນເິ ວດ................................................................... 15 2.6. ຄວາມສມົ ດນູ ໃນທາມະຊາດ.............................................................................................. 20 3. ຄວາມຫາຼ ກຫຼາຍທາງຊວີ ະພາບ............................................................................................... 22 3.1. ຄວາມຫາຼ ກຫາຼ ຍຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ (Species Diversity)...................................................... 22 3.2. ຄວາມຫາຼ ກຫຼາຍຂອງລະບບົ ນເິ ວດ (Ecosystem Diversity) ............................................ 22 3.3. ຄວາມຫາຼ ກຫາຼ ຍຂອງພນັ ທຸກາ (Genetic Diversity) ........................................................ 23 3.4. ຄວາມຫາຼ ກຫາຼ ຍທາງຊບັ ພະຍາອນພນັ ພດ............................................................................ 23 3.5. ປະໂຫຍດຂອງຄວາມຫຼາກຫາຼ ຍທາງຊີວະພາບ ...................................................................... 24 3.6. ການສນູ ເສຍຄວາມຫາຼ ກຫາຼ ຍທາງຊີວະພາບ ......................................................................... 24 3.7. ສາເຫດແຫຸ່ ງການສູນເສຍຄວາມຫາຼ ກຫາຼ ຍທາງຊີວະ .............................................................. 24 3.8. ພນ້ ທຸ່ ີສະຫສະຫງວນຊວີ ະມນົ ຖນົ (Biosphere Reserve)............................................... 24 ii

3.9. ອານສຸ ນັ ຍາວຸ່ າດວ້ ຍຄວາມຫຼາກຫຼາຍທາງຊີວະພາບ ................................................................ 26 ຄາຖາມທາ້ ຍບດົ ................................................................................................................................. 26 ບດົ ທີ 2 ລະບບົ ທາມະຊາດຂອງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ......................................................................................... 28 1. ບດົ ນາ................................................................................................................................ 28 2. ແນວຄດິ ເບອ້ ງຕນົ້ , ຄວາມໝາຍຂອງນເິ ວດວທິ ະຍາ ແລະ ລະບບົ ນເິ ວດ....................................... 28 3. ປະເພດຂອງລະບບົ ນເິ ວດ ..................................................................................................... 31 3.1. ລະບບົ ນເິ ວດເທງິ ບກົ ........................................................................................................ 31 3.2. ລະບບົ ນເິ ວດໃນນາ້ .......................................................................................................... 33 4. ຄວາມສາພນັ ພາຍໃນລະບບົ ນເິ ວດ.......................................................................................... 33 4.1. ຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແລະ ສຸ່ ງິ ບຸ່ ມຊີ ີວດິ ໃນລະບບົ ນເິ ວດ ....................................... 34 4.2. ຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນລະບບົ ນເິ ວດ........................................................................ 35 5. ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານໃນລະບບົ ນເິ ວດ............................................................................... 47 5.1. ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ (food chain)......................................................................................... 49 5.2. ຕາໜຸ່ າງອາຫານ (food web)........................................................................................... 50 6. ປະສດິ ທພິ າບໃນການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານ .............................................................................. 51 6.1. ພີລະມດິ ສະແດງຈານວນ (pyramid of number)............................................................ 52 6.2. ພີລະມດິ ນາ້ ໜກັ ຫຼ ມວນຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ (pyramid of biomass) ..................................... 53 6.3. ພີລະມດິ ສະແດງພະລງັ ງານ (pyramid of energy) .......................................................... 54 7. ພດຶ ຕກິ າຂອງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໃນລະບບົ ນເິ ວດ ............................................................................. 55 7.1. ປັດໄຈຈາກດັ (limiting factors) .................................................................................... 55 7.2. ສະຖານະການຍອມບຸ່ ໄດ້ (carrying capacity) ............................................................... 55 7.3. ຂດີ ຈາກດັ ຄວາມອດົ ທນົ (tolerance limits) .................................................................... 56 7.4. ການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ີທາງນເິ ວດວທິ ະຍາ (ecological succession) ................................. 56 7.5. ການປັບຕວົ (adaptation) ............................................................................................. 57 7.6. ມນົ ລະພດິ (pollution) ................................................................................................... 58 7.7. ຄວາມຢດຍຸ່ ຸນທາງຊວີ ະພາບ (biological magnification) ................................................ 58 7.8. ຄວາມຕາ້ ນທານທາງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ (environmental resistance) .................................... 58 ສະຫລຸບ............................................................................................................................................ 58 ຄາຖາມທາ້ ຍບດົ ................................................................................................................................. 59 ກດິ ຈະກາພາກສະຫນາມ...................................................................................................................... 59 ບດົ ທີ 3 ປະຊາກອນ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ............................................................................................... 61 1. ໂລກຂອງເຮາົ ...................................................................................................................... 61 2. ຄວາມໝາຍຂອງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ, ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ, ປະຊາກອນ ແລະ ນເິ ວດວທິ ະຍາ........ 62 iii

2.1. ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດແບຸ່ ງຕາມລກັ ສະນະການເກດີ ........................................................ 63 2.2. ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດແບຸ່ ງຕາມລກັ ສະນະການໃຊປ້ ະໂຫຍດ............................................ 63 2.3. ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດແບຸ່ ງຕາມຫກຼັ ເສດຖະສາດ ............................................................ 63 3. ສາເຫດ ແລະ ຜົນທຸ່ ເີ ກດີ ຈາກການໃຊຊ້ ບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມເກນີ ກວຸ່ າຂດີ ຈາ ກດັ ……………………………………………………………………………………………………………………………..63 3.1. ການເພຸ່ ມີ ຂນຶ້ ຂອງປະຊາກອນ ໃນໄລຍະທາອດິ ທຸ່ ີມະນຸດເຂາົ້ ຄອບຄອງພນ້ ທຸ່ ເີ ທງິ ໂລກນນັ້ ............ 64 3.2. ຄວາມຕອ້ ງການປດັ ໄຈສຸ່ ຂີ ອງມະນຸດ................................................................................... 65 3.3. ການຂະຫຍາຍຕວົ ແລະ ຄວາມຈະເລີນທາງດາ້ ນເສດຖະກດິ .................................................. 65 3.4. ຄວາມກາ້ ວໜາ້ ທາງວທິ ະຍາການສະໄໝໃໝຸ່ ......................................................................... 65 3.5. ການສາ້ ງສຸ່ ງິ ກຸ່ ສາ້ ງຕຸ່ າງໆ..................................................................................................... 65 3.6. ເພຸ່ ອເກມກລີ າ.................................................................................................................. 66 3.7. ສງົ ຄາມ ແລະ ຄວາມຂດັ ແຍຸ່ ງລະຫວຸ່ າງປະເທດ..................................................................... 66 3.8. ນະໂຍບາຍຂອງລດັ ຖະບານ ແລະ ບນັ ຫາທາງກດົ ໝາຍ.......................................................... 66 3.9. ຄວາມບຸ່ ຮູ ້ ຫຼ ຮູເ້ ທຸ່ າົ ບຸ່ ເຖງິ ການ........................................................................................... 66 4. ການອະນລຸ ກັ ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ..................................................... 66 5. ວນັ ສາຄນັ ທາງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ .................................................................................................. 68 ສະຫລຸບ............................................................................................................................................ 68 ບດົ ທີ 4 ການດາລງົ ຊີວດິ ໃນສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ .............................................................................................. 70 1. ປະຊາກອນ (Population) ................................................................................................. 70 1.1. ຄວາມໜາແໜນ້ ປະຊາກອນ (Population Density)........................................................ 71 1.2. ການຫາຄວາມໜາແໜນ້ ປະຊາກອນ ................................................................................... 71 1.3. ການກະຈາຍຂອງປະຊາກອນ (Dispersion) ..................................................................... 73 1.4. ໂຄງສາ້ ງອາຍຸປະຊາກອນ (Age Structure)...................................................................... 74 1.5. ການເຕີບໂຕຂອງປະຊາກອນ (Population Growth) ....................................................... 75 1.6. ຮູບແບບການເຕບີ ໂຕຂອງປະຊາກອນ ................................................................................. 75 1.7. ປັດໄຈທຸ່ ີມອີ ດິ ທພິ ນົ ຕຸ່ ຂະໜາດຂອງປະຊາກອນ .................................................................... 77 1.8. ການເຕບີ ໂຕຂອງປະຊາກອນມະນດຸ .................................................................................... 79 1.9. ໂຄງສາ້ ງຂອງປະຊາກອນມະນດຸ ......................................................................................... 80 1.10. ການຢຸ່ ູລອດຂອງປະຊາກອນ.............................................................................................. 80 2. ມະນດຸ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ (Human and Environment) ..................................................... 81 2.1. ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ (Environment) ....................................................................................... 81 2.2. ສະພາບແວດລອ້ ມເປັນພດິ (Pollution) ............................................................................ 83 2.2.5. ມນົ ລະພດິ ຂອງດນິ (Soil Pollution) ............................................................................... 86 iv

3. ການອະນຸລກັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ (Environment Conservation)............................................... 86 4. ການອະນຸລກັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໂດຍການໃຊວ້ ທິ ະຍາສາດ ແລະ ເທກັ ໂນໂລຢີ (Environment Conservation with Science and Technology).................................................................... 88 5. ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມກບັ ຄນຸ ນະພາບຊີວດິ (Environment and Quality of Life) ............................ 88 ພາກປະຕບິ ດັ ຕວົ ຈງິ ............................................................................................................................. 90 ບດົ ນາ ……………………………………………………………………………………………………………………………..90 1. ຈດຸ ປະສງົ ແບບພດຶ ຕກິ າ......................................................................................................... 91 2. ວດັ ດຸ ແລະ ອຸປະກອນ ......................................................................................................... 92 3. ການປະຕບິ ດັ ...................................................................................................................... 92 3.1. ການສກຶ ສາລະບບົ ນເິ ວດສະນາ້ ........................................................................................... 92 3.2. ການສກຶ ສາລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ........................................................................................ 93 3.3. ການສກຶ ສາລກັ ສະນະສມົ ບດັ ຂອງດນິ ຕວົ ຢຸ່ າງໃນຫອ້ ງປະຕບິ ດັ ການ ......................................... 94 4. ຜົນການປະຕບິ ດັ ................................................................................................................. 95 4.1. ການສກຶ ສາລະບບົ ນເິ ວດສະນາ້ ........................................................................................... 95 4.2. ການ ສກຶ ສາລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ....................................................................................... 97 5. ສະຫລຸບ ແລະ ວຈິ ານຜນົ ................................................................................................... 100 ເອກະສານອາ້ ງອງິ .............................................................................................................................. 102 v

ບດົ ທີ 1 ລະບບົ ນເິ ວດ ແລະ ຄວາມຫຼາກຫຼາຍທາງຊວີ ະພາບ ການດາລງົ ຊີວດິ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ມຄີ ວາມກຸ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທງັ ທາງກງົ ແລະ ທາງອອ້ ມ ບຸ່ ວຸ່ າຈະເປັນ ຄວາມສາພນັ ທາງບວກ ຫຼ ທາງລບົ ຈະເຫນັ ໄດວ້ ຸ່ າບຸ່ ມສີ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊະນດິ ໃດສາມາດດາລງົ ຊີວດິ ອຢຸ່ ູໄດພ້ ຽງລາພງັ ໂດຍ ບຸ່ ຕອ້ ງເພຸ່ ງິ ພາສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ດຸ່ ງັ ນນັ້ ຖາ້ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມເກດີ ການປຸ່ ຽນແປງຄວນສຸ່ ງົ ຜົນກະທບົ ຕຸ່ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີອາໄສໃນ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມນນັ້ ດວ້ ຍ ເຊຸ່ ັນ: ການດາລງົ ຊີວິດຂອງພດ ສັດ ແລະ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊນັ້ ຕຸ່ າອຸ່ ນໆ ຈະຕອ້ ງມກີ ານເພຸ່ ງິ ພາ ອາໄສກນັ ແລະ ມຄີ ວາມກຸ່ ຽວຂອ້ ງສາພນັ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີບຸ່ ມຊີ ີວດິ ເຊຸ່ ນັ ແຮຸ່ ທາດ ແສງແດດ ມກີ ານໃຊພ້ ະລັງ ງານ ແລະ ແລກປຸ່ ຽນທາດອາຫານເຊຸ່ ງິ ກັນ ແລະ ກັນ ເປັນວງົ ຈອນທຸ່ ີດາເນນີ ໄປເປັນລະບົບພາຍໃຕຄ້ ວາມສມົ ດູນ ຂອງທາມະຊາດ ດງັ ນນັ້ ຫາກລະບບົ ມກີ ານປຸ່ ຽນແປງເກີດຂນຶ້ ແລະ ສຸ່ ງົ ຜົນກະທົບກຸ່ ຽວເນຸ່ ອງໄປທງັ ລະບບົ ແລະ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ບນັ ຫາກບັ ການດາລງົ ຊີວດິ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດອຸ່ ນໆ ລະບບົ ດຸ່ ງັ ກຸ່ າວເອີນ້ ວຸ່ າ “ລະບບົ ນເິ ວດ” ເຊຸ່ ງິ ໝາຍເຖິງ ຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ລວມກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ດີ າລງົ ຊວີ ດິ ຢຸ່ ູ. 1. ລະບບົ ນເິ ວດ 1.1. ນຍິ າມ ແລະ ຄວາມໝາຍ ໂອດາ (Odum, 1963) ໄດໃ້ ຫຄ້ ານິຍາມໄວວ້ ຸ່ າ “ລະບບົ ນເິ ວດ (Ecosystem) ໝາຍເຖງິ ໜຸ່ ວຍພນ້ ທຸ່ ີໜຸ່ ຶງ ທຸ່ ປີ ະກອບດວ້ ຍສງັ ຄມົ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມເຮດັ ໜາ້ ທຸ່ ີຮຸ່ ວມກນັ . ຈາກຂຄ້ ວາມດຸ່ ງັ ກຸ່ າວປະກອບດວ້ ຍປະເດນັ ສາຄນັ 3 ປະເດນັ ດຸ່ ງັ ນ:ີ້ 1). ໜຸ່ ວຍພນ້ ທຸ່ ີ: ໝາຍເຖິງ ລະບບົ ນິເວດຈະຖກຈາກດັ ຂອບເຂດ ຫຼ ຂະໜາດ, ດຸ່ ັງນນັ້ ຈະນອ້ ຍ ຫຼ ໃຫຍຸ່ ແບບໃດກຸ່ ຕາມ ແຕຸ່ ຕອ້ ງໃຫມ້ ີອານາເຂດຢຸ່ າງຊດັ ເຈນ ເຊຸ່ ນັ : ສະນາ້ . ອຸ່ າງເກບັ ນາ້ , ປຸ່ າໄມ,້ ລະບບົ ເມອງ, ລະບບົ ຊນົ ນະບດົ . 2). ສັງຄມົ ຂອງສຸ່ ງິ ມີຊີວິດ: ໝາຍເຖິງ ອງົ ປະກອບ ຫຼ ໂຄງສາ້ ງທງັ ໝດົ ທຸ່ ີຢຸ່ ູພາຍໃນໜຸ່ ວຍພນ້ ທຸ່ ີ ຫຼ ລະບບົ ນິ ເວດນນັ້ ໆ ອາດເປັນສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີມຊີ ີວດິ ບຸ່ ມຊີ ີວດິ ແລະ ອາດເປນັ ສຸ່ ງິ ທຸ່ ເີ ກດີ ຂນ້ ໂດຍທາມະຊາດ ຫຼ ສຸ່ ງິ ທຸ່ ີມະນຸດ ສາ້ ງຂນຶ້ ກໄດ້ 3). ການເຮດັ ໜາ້ ທຸ່ ຮີ ຸ່ ວມກນັ ຂອງອົງປະກອບ: ໝາຍເຖງິ ອງົ ປະກອບທງັ ຫຼາຍໃນລະບບົ ນເິ ວດຕຸ່ າງກມບີ ດົ ບາດ ແລະ ໜາ້ ທຸ່ ີຂອງຕນົ ເອງ ຈຸ່ ງຶ ສາມາດສາ້ ງຄວາມສາພນັ ທຸ່ ຈີ ະຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ກບັ ສຸ່ ງິ ຕຸ່ າງໆ ໄດທ້ ງັ ກຸ່ ຸມເລັກ ແລະ ກຸ່ ຸມ ໃຫຍຸ່ ສຸດທາ້ ຍກຈະສະແດງເອກະລັກຂອງລະບົບນັນ້ ໆ ເຊຸ່ ັນ: ລະບົບນິເວດປຸ່ າຊາຍເລນລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າດບິ ຊຸ່ ນ ລະບບົ ນເິ ວດທະເລ ເປັນຕນົ້ (ເກສົມ ຈນັ ແກວ້ , 2540) 1.2. ໂຄງສາ້ ງຂອງລະບົບນເິ ວດ ເຖງິ ວຸ່ າລະບບົ ນເິ ວດເທງິ ໂລກຈະມຄີ ວາມຫຼາກຫຼາຍ ແຕຸ່ ອງົ ປະກອບພາຍໃນລະບບົ ນເິ ວດແຕຸ່ ລະຊະນດິ ຈະ ປະກອບດວ້ ຍສຸ່ ວນສາຄນັ 2 ສຸ່ ວນ ຄ: 1.2.1. ອົງປະກອບທຸ່ ີບຸ່ ມຊີ ີວິດ (Abiotic Components) ຈາແນກໄດເ້ ປັນ 3 ສຸ່ ວນ ຄ: 1). ທາດອະນງົ ຄະທາດ (Inorganic Substance) ເຊຸ່ ນັ : ຄາຣບ໌ ອນ, ຄາຣບ໌ ອນໄດອອກໄຊ, ໄນໂຕເຈນ, ນາ້ , ໂຟສຟຣດັ , ອອກຊເິ ຈນ ແລະ ອຸ່ ນໆ. 1

2). ທາດອງົ ຄະທາດ (Organic Substance) ເຊຸ່ ນັ : ຄາຣໂ໌ ບໄຮເດຣດ, ໂປຣຕນີ , ໄຂມນັ , ຮວິ ມດັ ແລະ ອຸ່ ນໆ. 3). ສະພາບແວດລອ້ ມທາງກາຍະພາບ (Physical Environment) ເຊຸ່ ນັ : ຄວາມຊຸ່ ຸມ, ອຸນຫະພູມ, ແສງ , ອາກາດ, ຄວາມເປັນອາຊດິ - ບາເຊີ ແລະ ອຸ່ ນໆ. 1.2.2.ອົງປະກອບທຸ່ ີມຊີ ີວິດ (Biotic Components) ໄດແ້ ກຸ່ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸກຊະນດິ ຈາແນກຕາມບດົ ບາດໜາ້ ທຸ່ ີໄດ້ 3 ຊະນດິ ຄ 1). ຜູຜ້ ະລດິ (Producer): ໝາຍເຖງິ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີສາມາດສາ້ ງອາຫານໄດເ້ ອງ ໂດຍຂະບວນການສງັ ເຄາະ ແສງົ (Photosynthesis) ໄດແ້ ກຸ່ ພດສີຂຽວ, ແພຼງຕອນພດ, ແບກທເີ ຣຍ, ບາງຊະນດິ ແລະ ອຸ່ ນໆ ສຸ່ ິງມີຊີວິດ ເຫຸ່ າຼົ ນມີ້ ສີ ີຕຸ່ າງໆສີຂຽວ ຄ ຄລໂຣຟິລ ເພຸ່ ອຮັບພະລງັ ງານແສງຕາເວນັ ມາໃຊຮ້ ຸ່ ວມກບັ ຄາບອນໄດອອກໄຊ ແລະ ນາ້ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ປະຕກິ ລິ ຍິ າເຄມີ ເກດີ ເປັນທາດປະສມົ ຄາຣໂ໌ ບໄຮເດຼດຂນຶ້ ດຸ່ ງັ ສມົ ຜົນ: 6CO2 + 12H2O ແສງ C6H12O6 + 6O2 + 6H2O ຄລໂຣຟິລ ຜຜູ້ ະລິດ ຖວຸ່ າມຄີ ວາມສາຄັນມາກເພາະເປນັ ສຸ່ ວນທຸ່ ີເລຸ່ ີມຕນົ້ ເຊຸ່ ອມຕຸ່ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ວນປະກອບທຸ່ ບີ ຸ່ ມຊີ ີວິດ ແລະ ສຸ່ ວນປະກອບທຸ່ ີມຊີ ີວດິ ອຸ່ ນໆ ໃນລະບບົ ນເິ ວດໂດຍການສາ້ ງ ແລະ ສະສມົ ອາຫານຂນຶ້ ມາຈາກແຮຸ່ ທາດ ແລະ ທາດປະສມົ ໂມເລກຸນນອ້ ຍ ລວມທງັ ພະລງັ ງານຈາກແສງຕາເວນັ ເຊຸ່ ິງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດພວກອຸ່ ນໆ ໃນລະບົບນິເວດບຸ່ ສາມາດໃຊສ້ ຸ່ ງິ ເຫຸ່ າຼົ ນໄີ້ ດໂ້ ດຍກງົ ໃນການຈະເລີນເຕບີ ໂຕ. ລະບບົ ນເິ ວດໜຸ່ ຶງໆ ເປັນໂຄງສາ້ ງທຸ່ ີເປດີ ມຄີ ວາມສາມາດໃນການຄວບຄຸມຕວົ ມັນເອງປະກອບດວ້ ຍສຸ່ ງິ ມີ ຊວີ ິດ ແລະ ສຸ່ ງິ ບຸ່ ມີຊວີ ິດ ການທຸ່ ກີ ຸ່ າວວຸ່ າເປັນລະບບົ ນເິ ວດລະບບົ ເປີດ ເພາະມີຄວາມສາພນັ ກັບສຸ່ ິງແວດລອ້ ມ ມີ ການແລກປຸ່ ຽນທາດ ແລະ ພະລງັ ງານ ເຊຸ່ ງິ ລະບົບນເິ ວດທຸ່ ີໃຫຍຸ່ ທຸ່ ີສຸດ ຄໂລກ ເອີນ້ ວຸ່ າ ຊີວາໄລ (Biosphere ຫຼ Ecosphere) ລະບບົ ເປດີ ໝາຍເຖິງ ການທຸ່ ີຕອ້ ງມກີ ານນາເຂາົ້ ຂອງພະລງັ ງານ, ທາດ, ແຮຸ່ ທາດ ຕະຫອຼ ດຈນົ ສຸ່ ງິ ມີ ຊວີ ດິ ເຂາົ້ ໄປໃນລະບບົ ແລະ ຂະນະດຽວກນັ ຕອ້ ງມກີ ານນາສຸ່ ງິ ເຫຸ່ ຼາົ ນອີ້ ອກຈາກລະບບົ ທງັ ນເີ້ ພຸ່ ອໃຫເ້ ກດີ ຄວາມສມົ ດນູ ລະຫວຸ່ າງລະບບົ ນເິ ວດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມພາຍນອກ (ຣາຊະຣີ ພາຣາ, 2538) 2) ຜູບ້ ລິໂພກ (Consumer): ໝາຍເຖິງ ສຸ່ ງິ ມີຊວີ ດິ ທຸ່ ີບຸ່ ສາມາດສາ້ ງອາຫານເອງໄດ້ ແຕຸ່ ໄດຮ້ ັບອາຫານຈາກການກນິ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອຸ່ ນ ສຸ່ ງິ ມີ ຊວີ ດິ ທຸ່ ີມບີ ດົ ບາດເປັນຜບູ້ ລໂິ ພກ ຄ ພວກສດັ ຕຸ່ າງໆ ຈາແນກເປັນ 3 ຊະນດິ ຕາມລາດບັ ຂນັ້ ການບລໂິ ພກ ຄ ກ. ຜູບ້ ລໂິ ພກຂັນ້ 1 (Primary Consumer): ເປັນສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີກນິ ພດເປັນອາຫານ ເອນີ້ ວຸ່ າຜບູ້ ລໂິ ພກ ພດ (Herbivores) ໄດແ້ ກຸ່ : ກະຕຸ່ າຍ, ງວົ , ຄວາຍ, ຊາ້ ງ, ມາ້ , ປາທຸ່ ກີ ນິ ພດຂະໜາດນອ້ ຍ ແລະ ອຸ່ ນໆ. ຂ. ຜູ ້ບລິໂພກຂັນ້ 2 (Secondary Consumer): ເປັນສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີກນິ ສດັ ດວ້ ຍກັນເປນັ ອາຫານ (Carnivores) ເຊຸ່ ນັ : ງ,ູ ເສອ, ນກົ ເຄາົ້ ແມວ, ແຂ້ ແລະ ອຸ່ ນໆ. ຄ. ຜູບ້ ລິໂພກຂັນ້ 3 (Tertiary Consumer): ໄດແ້ ກຸ່ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີກນິ ທງັ ພດ ແລະ ສດັ ເປັນອາຫານ (Omnivore) ເຊຸ່ ນັ : ຄນົ , ໝູ, ໝາ ແລະ ອຸ່ ນໆ. 2

ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ອາດມີຜບູ້ ລໂິ ພກອນັ ດບັ ຕຸ່ ໄປໄດອ້ ີກຕາມລາດບັ ຂນັ້ ຂອງການບລໂິ ພກ, ຜບູ້ ລິໂພກຂັນ້ ສຸດ ທາ້ ຍເອນີ້ ຜບູ້ ລໂິ ພກຂນັ້ ສງູ ສຸດ (Top Consumer) ໝາຍເຖິງ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ຢີ ຸ່ ໃູ ນລະດບັ ຂນັ້ ການກນິ ສູງສຸດ ເຊຸ່ ງິ ກ ຄສດັ ທຸ່ ີບຸ່ ຖກກນິ ໂດຍສດັ ອຸ່ ນໆ ຕຸ່ ໄປ ເປັນສດັ ທຸ່ ີຢຸ່ ໃູ ນອນັ ດບັ ສຸດທາ້ ຍຂອງການຖກກນິ ເປັນອາຫານ ເຊຸ່ ນັ ມະນຸດ ເປັນຕນົ້ . 3). ຜູຍ້ ຸ່ ອຍສະຫຼາຍ (Decomposer): ໝາຍເຖງິ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີສາ້ ງອາຫານເອງບຸ່ ໄດ້ ແຕຸ່ ຈະໄດອ້ າຫານ ໂດຍການສາ້ ງເອນໄຊມອ໌ ອກມາຍຸ່ ອຍສະຫາຼ ຍຊາກຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ , ຂອງເສຍ, ກາກອາຫານ ໃຫເ້ ປັນທາດທຸ່ ມີ ໂີ ມເລ ກຸນນອ້ ຍລງົ ແລວ້ ຈຸ່ ງຶ ດູດຊມຶ ໄປໃຊບ້ າງສຸ່ ວນ ສຸ່ ວນທຸ່ ີເຫອຼ ຈະປຸ່ ອຍອອກສຸ່ ລູ ະບບົ ນິເວດເຊຸ່ ງິ ຜູຜ້ ະລດິ ສາມາດນາໄປ ໃຊສ້ າ້ ງອາຫານຕຸ່ ໄປ. ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີມບີ ົດບາດເປນັ ຜູຍ້ ຸ່ ອຍສະຫາຼ ຍສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ໄດແ້ ກຸ່ : ແບກທີເຣຍ, ເຫດັ , ຣາ ສຸ່ ງິ ມີ ຊີວດິ ກຸ່ ຸມນມີ້ ບີ ດົ ບາດສາຄນັ ຢຸ່ າງຫຼາຍໃນລະບບົ ນເິ ວດເພາະເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການໝນູ ວຽນຂອງທາດ. ຮູບທີ 1.1 ແຜນພູມສະແດງວງຈອນຂອງລະບບົ ນເິ ວດ ທຸ່ ີມາ : ກະນກົ ຈນັ ທອງ, 2539 32 ອງົ ປະກອບທງັ ສຸ່ ວນທຸ່ ເີ ປັນສຸ່ ງິ ບຸ່ ມຊີ ີວດິ ແລະ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເປັນສຸ່ ວນທຸ່ ີເປັນໂຄງສາ້ ງ ແລະ ສຸ່ ວນທຸ່ ີເປັນໜາ້ ທຸ່ ີ ໄດແ້ ກຸ່ ກດິ ຈະກາຕຸ່ າງໆ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນລະບບົ ນເິ ວດການປຸ່ ຽນແປງ ການຈະເລີນເຕບີ ໂຕຂອງລະບບົ ນເິ ວດເຊຸ່ ິງ ກຸ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານ ແລະ ທາດອາຫານ ໃນຂະນະທຸ່ ີມກີ ານຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານ ແລະ ທາດອາ ຫານ ພະລງັ ງານຈະຫດຸຼ ລົງໄປຕາມລາດບັ ຂັນ້ ຂອງການກິນ (Throphic Level) ທຸ່ ີສູງຂນຶ້ ໂດຍປະມານແລວ້ ຈະ ຫຸດຼ ລງົ 90% ທຸກໆ ເທຸ່ ອທຸ່ ປີ ຸ່ ຽນລາດບັ ຂນັ້ ຂອງການກນິ ເຫອຼ ພະລງັ ງານພຽງ 10% ເນຸ່ ອງຈາກພະລງັ ງານສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ຈະປຸ່ ຽນຮູບ ແລະ ປຸ່ ອຍອອກມາໃນຮູບຂອງຄວາມຮອ້ ນ ແຕຸ່ ທາດອາຫານຍງັ ຄງົ ມີຢຸ່ ູເທຸ່ າົ ເດມີ ແລະ ໃນທຸ່ ສີ ຸດກຈະ ຖກຍຸ່ ອຍສະຫຼາຍໃຫເ້ ປັນທາດປະສມົ ໂຄງສາ້ ງງຸ່າຍໆ ເພຸ່ ອເປັນທາດອາຫານຂອງຜູຜ້ ະລດິ ຕຸ່ ໄປ (ດຸ່ ັງຮູ ບທີ 1.2) 3

ຮູບທີ 1.2 ຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງລາດບັ ຂນັ້ ການກນິ (Trophic Level) ທຸ່ ີມາ : ເກສມົ ຈນັ ແກວ້ , 2540 1.3. ປັດໄຈທຸ່ ເີ ປັນສຸ່ ິງການດົ ລັກສະນະຂອງລະບບົ ນເິ ວດ ພດ ແລະ ສດັ ໃນແຕຸ່ ລະລະບບົ ນເິ ວດຄວນເກດີ ຂນຶ້ ຫຼ ອາໄສຢຸ່ ໃູ ນສະພາບແວດລອ້ ມທຸ່ ີເໝາະສມົ ດຸ່ ງັ ນນັ້ ຈຸ່ ງຶ ມປີ ດັ ໄຈຫາຼ ຍປະການທຸ່ ເີ ປນັ ສຸ່ ງິ ການດົ ລກັ ສະນະຂອງລະບບົ ນເິ ວດປັດໄຈສາຄນັ ໄດແ້ ກຸ່ : 1). ອຸ ນຫະພູມ: ເປນັ ເຄຸ່ ອງການດົ ຊະນດິ ຂອງພດ ແລະ ສດັ ວຸ່ າມຊີ ະນດິ ໃດຢຸ່ ູນາ ເນຸ່ ອງຈາກອຸນຫະພູມມອີ ດິ ທພິ ນົ ຕຸ່ ອການປຸ່ ຽນແປງຂອງອອກຊເິ ຈນໃນນາ້ , ການປຸ່ ຽນແປງຮູບພນັ ສນັ ຖານ ແລະ ສາລລິ ະວທິ ະຍາຂອງສຸ່ ງິ ມີຊີ ວດິ , ການອບົ ພະຍບົ ຂອງສດັ , ການແຜຸ່ ກະຈາຍຂອງພດ ແລະ ສດັ ໃນພນ້ ທຸ່ ີຕຸ່ າງໆ ແລະ ຄວບຄຸມຊະນດິ ຂອງໄຂຸ່ ແລະ ອດັ ຕາສຸ່ ວນເພດໃນສດັ ບາງຊະນດິ . 2). ນາ້ ແລະ ຄວາມຊຸ່ ຸ ມ: ພດ ແລະ ສດັ ມກີ ານຖຸ່ າຍເທອານາ້ ໃຫກ້ ບັ ອາກາດຢຸ່ ູສະເໝີ ບລເິ ວນທຸ່ ີອາກາດມີ ຄວາມຊຸ່ ຸມຕຸ່ າ ຮຸ່ າງກາຍຈະມກີ ານຖຸ່ າຍເທນາ້ ໃຫກ້ ບັ ອາກາດຫາຼ ຍຂນຶ້ , ສຸ່ ວນພດຈະມກີ ານຖຸ່ າຍເທນາ້ ໃຫກ້ ບັ ອາກາດ ຢຸ່ ສູ ະເໝີ ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ີມຄີ ວາມຊຸ່ ຸມຫຼາຍມກັ ຈະມພີ ດ ແລະ ສດັ ອາໄສຢຸ່ ູຢຸ່ າງໜາແໜນ້ ເຮດັ ໃຫມ້ ໂີ ອກາດປະສານ ສາພນັ ໃນການຖຸ່ າຍທອດວດັ ຖຸທາດ ແລະ ພະລງັ ງານໃຫແ້ ກຸ່ ກນັ ໄດຫ້ າຼ ຍຂນຶ້ . 3). ແສງສະຫວຸ່ າງ: ມຄີ ວາມສາຄນັ ຕຸ່ ການດາລງົ ຊີວດິ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ສຸ່ ວນົ ໃຫຍຸ່ ເປນັ ແສງສະຫວຸ່ າງ ຈາກດວງ ຕາເວນັ ເຊຸ່ ງິ ມຄີ ວາມສາຄນັ ຕຸ່ ລະບບົ ນເິ ວດເພາະເຮດັ ໃຫກ້ ານຖຸ່ າຍເທວດັ ຖຸທາດຕຸ່ າງໆ, ອດິ ທພິ ນົ ຂອງແສງສະຫວຸ່ າງ ທຸ່ ີມຕີ ຸ່ ສຸ່ ິງມີຊວີ ດິ ເຊຸ່ ນັ : ຄຸນນະພາບແສງມີຜນົ ຕຸ່ ການງອກຂອງແກຸ່ ນ ຊຸ່ ວງແສງມຜີ ົນຕຸ່ ການຈະເລີນເຕີບໂຕ ແລະ ການສບພນັ ຂອງພດຫາຼ ຍຊະນດິ , ຄວາມເຂມັ້ ແສງມຜີ ນົ ຕຸ່ ການສງັ ເຄາະແສງ. 4). ດິນ: ເປັນທຸ່ ີລວມຂອງທາດອາຫານຕຸ່ າງໆ ເຊຸ່ ັນ: ແຄລຊຽມ, ໄນເຕຣດ, ຟອສຟຣັດ ແລະ ຍງັ ເປັນແຫຸ່ ຼງ ປຸ໋ ຍທາມະຊາດ ຄ ເມຸ່ ອສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕາຍລງົ ກຈະຖກຍຸ່ ອຍສະຫາຼ ຍກາຍເປັນຮວິ ມດັ ເພຸ່ ີມຄວາມອຸດມົ ສມົ ບູນແກຸ່ ດນິ , ດນິ ທຸ່ ີມລີ ກັ ສະນະຄວາມສມົ ບູນ ຫຼ ມທີ າດອາຫານແຕກຕຸ່ າງກັນຄວນມຜີ ົນຕຸ່ ພດ ແລະ ສດັ ທຸ່ ີອາໄສດນິ ນນັ້ ດາລົງ 4

ຊີວິດຢຸ່ ູໃນແງຸ່ຂອງຊະນດິ , ຈານວນ, ການແຜຸ່ ກະຈາຍ, ການຈະເລີນເຕບີ ໂຕ ເຊຸ່ ັນ: ບລິເວນດິນເຄັມ ກຈະມພີ ດ ພວກທນົ ເຄມັ ຂນຶ້ ຢຸ່ ູ. 5). ໄຟປຸ່ າ: ມທີ ງັ ຜນົ ດີ ແລະ ຜນົ ເສຍຕຸ່ ສຸ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ ຜົເສຍ ຄ ເປນັ ອນັ ຕະລາຍໂດຍກງົ ຕຸ່ ສຸ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ , ທາລາຍ ແຫຸ່ ງຼ ອາຫານ ແລະ ທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສ ສາ້ ງຜນົ ເສຍຫາຍຕຸ່ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມອຸ່ ນໆ ເຊຸ່ ັນ: ດນິ , ນາ້ , ອນັ ຈະສຸ່ ງົ ຜົນເຖງິ ການດາລົງ ຊີວດິ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ . ສຸ່ ວນຜົນດີ ຂອງໄຟປຸ່ າ ຄ ຊຸ່ ວຍເພຸ່ ີມທາດອາຫານບາງຊະນດິ ໃຫພ້ ດຊຸ່ ວຍເລຸ່ ງັ ການງອກຂອງ ແກຸ່ ນພດບາງຊະນດິ . 6). ມນົ ລະພາວະ: ເປນັ ປດັ ໄຈທຸ່ ີເຂາົ້ ມາມບີ ດົ ບາດໃນການປຸ່ ຽນແປງ ຫຼ ການດົ ລກັ ສະນະ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດ ແລະ ບຸ່ ມຊີ ວີ ດິ ໃນລະບບົ ນເິ ວດການເກດີ ມນົ ລະພາວະກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ການປຸ່ ຽນແປງສະພາບແວດລອ້ ມ ຫຼ ລະບບົ ນເິ ວດ ທຸ່ ີບຸ່ ເພຸ່ ງິ ປາດຖະໜາ ເຊຸ່ ງິ ເກດີ ຈາກກດິ ຈະກາຂອງມະນດຸ ເປນັ ສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ . 7). ການແຍຸ່ ງຊິງ: ເປັນການແຍຸ່ ງຊງິ ກນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ ຊະນດິ ດຽວກນັ ຫຼ ຕຸ່ າງຊະນດິ ກນັ ເນຸ່ ອງຈາກມີ ຄວາມຕອ້ ງການປດັ ໄຈພນ້ ຖານຄກນັ ແຕຸ່ ມຈີ ານວນຈາກດັ ຫຼ ມບີ ຸ່ ພຽງພທຸ່ ີຈະເຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດດາລງົ ອຢຸ່ ູໄດເ້ ປັນ ປົກກະຕິ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການແຍຸ່ ງຊງິ ນາ້ , ອາຫານ, ແສງສະຫວຸ່ າງ, ທຸ່ ຢີ ຸ່ ູອາໄສ ເຊຸ່ ນັ : ການທຸ່ ີພດສອງຊະນດິ ເກດີ ຂນຶ້ ຢຸ່ ູ ໃກຄ້ ຽງກນັ ຈະຍາດແຍຸ່ ງກນັ ຄອບຄອງພນ້ ທຸ່ ີ ເຮດັ ໃຫທ້ ັງສອງຝຸ່ າຍບຸ່ ຈະເລີນເຕີບໂຕເທຸ່ າົ ທຸ່ ີຄວນບາງເທຸ່ ອຝຸ່ າຍທຸ່ ີ ອຸ່ ອນແອກວຸ່ າຈະຖກຍາດແຍຸ່ ງຈນົ ຕາຍໄປ. 8). ການກິນເຊຸ່ ິງກັນ ແລະ ກນັ : ເປັນລກັ ສະນະທຸ່ ີສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊະນດິ ຫໜງຶ້ ກນິ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊະນດິ ອຸ່ ນໆ ເປັນ ອາຫານມຜີ ົນຕຸ່ ການຄວບຄຸມຈານວນົ ຂອງສດັ ໃນແຕຸ່ ລະລະບບົ ນເິ ວດເພຸ່ ອໃຫເ້ ກດີ ຄວາມສມົ ດນູ ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ີ ຂາດຄວາມສມົ ດນູ ໃນເລຸ່ ອງການກນິ ເຊຸ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ມຜີ ນົ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ບນັ ຫາ ເຊຸ່ ນັ ໄຮຸ່ ເຂາົ້ ໂພດມຕີ ກັ ແຕນມາກນິ ແລະ ທາລາຍເຂາົ້ ໂພດເສຍຫາຍ ຖາ້ ບຸ່ ມສີ ດັ ອຸ່ ນມາກນິ ຕກັ ແຕນກຈະເຮດັ ໃຫຕ້ ກັ ແຕນແຜຸ່ ພນັ ໄດວ້ ຸ່ ອງໄວ ເກດີ ການ ເສຍຄວາມສມົ ດູນທາງທາມະຊາດ. 9). ຄວາມເປັນອາຊິດເປັນດຸ່ າງ: ມຄີ ວາມສາຄນັ ຕຸ່ ຂະບວນການຫາຍໃຈ ແລະ ລະບບົ ການເຮດັ ວຽກຂອງ ເອນໄຊມພ໌ າຍໃນຮຸ່ າງກາຍ ເຊຸ່ ງິ ເປັນຕວົ ການທຸ່ ສີ າຄນັ ມາກເພາະຕວົ ຄວາມເປັນອາຊດິ ຫຼ ດຸ່ າງປຸ່ ຽນແປງພຽງນອ້ ຍໆກ ອາດເປນັ ອນັ ຕະລາຍໄດ້ ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມຄີ ວາມສາຄນັ ຕຸ່ ອການຈະເລນີ ເຕີບໂຕຂອງພດອກີ ດວ້ ຍ. 1.4. ການປະສານສາພນັ ກນັ ໃນລະບົບນເິ ວດ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ບຸ່ ສາມາດດາລງົ ຊີວດິ ອຢຸ່ ູໄດໂ້ ດຍລາພັງ ຕອ້ ງມກີ ານປະສານສາພນັ ກັບສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ແລະ ສຸ່ ງິ ມີ ຊວີ ດິ ອຸ່ ນໆ ໃນລະບບົ ນເິ ວດການປະສານສາພັນຂອງອງົ ປະກອບຕຸ່ າງໆ ໂດຍເລຸ່ ີມຈາກຂະບວນການສງັ ເຄາະແສງ ຂອງພດ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ທາດປະສມົ ຂອງຄາຣບ໌ ອນ (Carbon Compound) ເຊຸ່ ງິ ເປນັ ທາດທຸ່ ີເຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທັງ ຫຼາຍດາລງົ ຢຸ່ ູໄດ້ ທາດອາຫານ ແລະ ພະລັງງານທຸ່ ີເກດີ ຈາກພດຈະຖຸ່ າຍທອດໄປຍງັ ສດັ ຣວົມທງັ ກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີ ເຮດັ ໜາ້ ທຸ່ ີໃນການຍຸ່ ອຍສະຫຼາຍຊາກພດ ແລະ ຊາກສດັ ໃນທຸ່ ສີ ຸດທາດຕຸ່ າງໆ ທຸ່ ີຢຸ່ ໃູ ນລັກສະນະຂອງອາຫານກຈະ ສະຫາຼ ຍອອກສຸ່ ູສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ແລະ ຖກນາມາໃຊອ້ ກີ (Recycle) ທາດຕຸ່ າງໆຖຸ່ າຍເທ ແລະ ສາມາດຢຸ່ ູໄດກ້ ໂດຍ ການຖຸ່ າຍເທ (Flow) ຂອງພະລງັ ງານໃນຮູບແບບຕຸ່ າງໆ (ດຸ່ ັງຮູ ບທີ 1.3). 5

ຮູບທີ 1.3 ສະແດງການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານ ແລະ ການໝນູ ວຽນທາດອາຫານໃນລະບບົ ນເິ ວດ ທຸ່ ີມາ : ມະຫາວທິ ະຍາໄລສຸໂຂໄທທາມາທຣິ າດ, 2536 ຈາກພາບພະລງັ ງານທຸ່ ີໃຊໃ້ ນລະບບົ ນເິ ວດຈະໄດຮ້ ບັ ມາຈາກດວງຕາເວນັ ເພຸ່ ອໃຊໃ້ ນການສງັ ເຄາະແສງົ ແລວ້ ສະສມົ ໄວໃ້ ນອາຫານທຸ່ ສີ າ້ ງຂນຶ້ ຈາກນນັ້ ຈະຖກຖຸ່ າຍທອດໄປສຸ່ ູຜບູ້ ລໂິ ພກຕາມລາດບັ ຂັນ້ ການບລໂິ ພກ ແລະ ຖກ ຖຸ່ າຍທອດເຂາົ້ ສຸ່ ູຜູຍ້ ຸ່ ອຍສະຫາຼ ຍໃນການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານນີ້ ພະລງັ ງານສຸ່ ວນໜຸ່ ຶງຈະສູນເສຍໄປນອກລະບບົ ໃນ ຮູບພະລັງງານຄວາມຮອ້ ນ ໂດຍພະລງັ ງານຈະບຸ່ ມກີ ານໝູນວຽນ (Non cyclic) ອຢຸ່ ູໃນລະບົບນເິ ວດນັນ້ ສຸ່ ວນ ການ - ໝູນວຽນຂອງທາດອາຫານໃນລະບບົ ນເິ ວດນນັ້ ຜູຜ້ ະລດິ ໄດທ້ າດອາຫານຈາກນາ້ ຈາກດນິ ໄປໃຊໃ້ ນການສັງ ເຄາະແສງ ຜບູ້ ລໂິ ພກໄດຮ້ ບັ ແຮຸ່ ທາດໂດຍການບລໂິ ພກຕຸ່ ໆກນັ ໃນທຸ່ ສີ ຸດເມຸ່ ອຜູຜ້ ະລດິ , ຜບູ້ ລໂິ ພກຕາຍ, ຜສູ້ ະຫາຼ ຍ ທາດຈະຍຸ່ ອຍສະຫາຼ ຍ, ທາດອາຫານຈະຖກປຸ່ ອຍອອກມາໃຫຜ້ ູຜ້ ະລດິ ນາໄປໃຊອ້ ີກ ຈະວນົ ວຽນເຊຸ່ ນັ ນ.ີ້ ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ທາດອາຫານທຸ່ ໝີ ນູ ວຽນຢຸ່ ູໃນລະບບົ ນເິ ວດຈຸ່ ງຶ ຢຸ່ ໃູ ນລກັ ສະນະຂອງວງົ ຈອນ. 1.5. ການເຮດັ ວຽກຂອງອງົ ປະກອບໃນລະບບົ ນເິ ວດ ອງົ ປະກອບຂອງລະບບົ ນິເວດທຸກປະເພດຈະມບີ ດົ ບາດແຕກຕຸ່ າງກນັ ເຮັດໃຫອ້ ງົ ປະກອບແຕກຕຸ່ າງກນັ ໄປ ນາ, ຖາ້ ແບຸ່ ງອງົ ປະກອບເປັນກຸ່ ຸມຕາມໜາ້ ທຸ່ ີ ສາມາດແບຸ່ ງໄດເ້ ປນັ 4 ກຸ່ ຸມຄ: ກຸ່ ຸມແຮຸ່ ທາດອາຫານ (Nutrient Pool ຫຼ Abiotic Component) ຫຼ ຜສູ້ ະໜບັ ສະໜນູ (Supporters) ໃຫແ້ ຮຸ່ ທາດຕຸ່ ຜຜູ້ ະລດິ (Producers) ແລວ້ ມີການບລິໂພກໂດຍຜູບ້ ລິໂພກ (Consumers), ຕຸ່ ມາເມຸ່ ອຜູຜ້ ະລິດ ແລະ ຜູບ້ ລິໂພກຕາຍລົງ ຈະຖກຍຸ່ ອຍ ສະຫາຼ ຍໂດຍຜຍູ້ ຸ່ ອຍສະຫຼາຍ (Decomposers) ແປສະພາບເປັນທາດອາຫານໃຫຜ້ ູຜ້ ະລດິ ເປັນແບບນຕີ້ ະຫອຼ ດ ໄປສາລບັ ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ີມຄີ ວາມສມົ ດູນຕາມທາມະຊາດ (ດຸ່ ັງຮູບທີ 1.4) ແຕຸ່ ຖາ້ ລະບບົ ນເິ ວດຖກລບົ ກວນ ຫຼ ຖກ ທາລາຍຈະເຮດັ ໃຫພ້ າວະການບຸ່ ເປັນໄປຕາມນ.ີ້ 6

ຮູບທີ 2.4 ສະແດງອງົ ປະກອບແບຸ່ ງຕາມໜາ້ ທຸ່ ີໃນລະບບົ ນເິ ວດ ທຸ່ ີມາ : ດດັ ແປງຈາກ ເກສມົ ຈນັ ແກວ້ , 2540 1.6. ຄວາມສາພນັ ແບບອາຫານຂອງສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ (Food Chain) ພະລງັ ງານທຸ່ ີຜູຜ້ ະລດິ ຮບັ ຈາກດວງຕາເວັນ ແລະ ປຸ່ ຽນໄປຢຸ່ ໃູ ນຮູບຂອງ ທາດອາຫານຈະມກີ ານຖຸ່ າຍທອດໄປຕາມລາດບັ ຂນັ້ ຂອງການກນິ ອາຫານພາຍໃນລະບບົ ນເິ ວດຄ ຜບູ້ ລໂິ ພກໄດຮ້ ບັ ພະລງັ ງານຈາກຜູຜ້ ະລດິ ໂດຍການກນິ ຕຸ່ ກນັ ເປັນທອດໆ ໃນແຕຸ່ ລະລາດບັ ຂນັ້ ຂອງການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານທຸ່ ພີ ະລງັ ງານຈະຄຸ່ ອຍໆ ຫຸຼດລົງໄປໃນແຕຸ່ ລະລາດບັ ເນຸ່ ງຈາກສູນເສຍໄປໃນຮູບຂອງພະລັງງານຄວາມຮອ້ ນຂະບວນການ ເຄຸ່ ອນຍາ້ ຍ ຫຼ ຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານໃນຮູບທາດອາຫານຈາກຜຜູ້ ະລດິ ໄປສຸ່ ູຜບູ້ ລໂິ ພກ ໂດຍການກນິ ຕຸ່ ກນັ ເປັນທອດ ໆເອນີ້ ວຸ່ າ “ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ” (Food Chain) (ດຸ່ ັງຮູບທີ 1.5) ຫຼ ບາງເທຸ່ ອອາດເອີນ້ ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານນວີ້ ຸ່ າ “ຕຸ່ ອງໂສ້ ພະລງັ ງານ” (Energy Chain). ຈານວນຂອງລະດບັ (Trophic Level) ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານຂນຶ້ ຢຸ່ ູກບັ ລກັ ສະນະ ຫຼ ຊະນດິ ຂອງລະບບົ ນເິ ວດ. 7

ຮູບທີ 2.5 ສະແດງຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ ທຸ່ ີມາ : ວໄິ ນ ວີລະວດັ ດນົ ແລະ ບານຊຸ່ ນ ສີພນັ ຜຸ່ ອງ, 2537 ລະດບັ ທີ 1 ພດ ຫຼ ຜູຜ້ ະລດິ ໃຊພ້ ະລງັ ງານແສງຕາເວນັ ແລະ ທາດອາຫານມາຜະລດິ ສຸ່ ວນຕຸ່ າງໆຂອງພດ ລະດບັ ທີ 2 ຜບູ້ ລໂິ ພກຂນັ້ ຕນົ້ ໄດແ້ ກຸ່ ແມງໄມ,້ ໜອນ, ສດັ ກນິ ພດ ລະດບັ ທີ 3 ຜບູ້ ລໂິ ພກຂນັ້ ທຸ່ ີສອງ ໄດແ້ ກຸ່ ສດັ ກນິ ແມງໄມ,້ ໜອນ ລະດບັ ທີ 4 ຜບູ້ ລໂິ ພກຂນັ້ ທຸ່ ີສາມ ໄດແ້ ກຸ່ ສດັ ກນິ ສດັ ດວ້ ຍກນັ ເປັນອາຫານ ລະດບັ ທີ 5 ຜຍູ້ ຸ່ ອຍສະຫາຼ ຍ, ຍຸ່ ອຍສະຫາຼ ຍຜູຜ້ ະລດິ ແລະ ຜບູ້ ລໂິ ພກທກຸ ລະດບັ ສາຍໃຍອາຫານ (Food Web): ໃນທາມະຊາດການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານ ແລະ ທາດອາຫານຈະບຸ່ ເປັນ ສາຍຊຸ່ ສະເໝີໄປ, ເພາະສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃດໜຸ່ ງຶ ອາດກນິ ອາຫານໄດຫ້ ຼາຍຊະນດິ ແລະ ຂະນະດຽວກນັ ອາດຕກົ ເປນັ ເຫຍຸ່ ອ ຂອງຜລູ້ ຸ່ າຊະນດິ ອຸ່ ນໆ ອີກຫາຼ ຍຊະນດິ ເຊຸ່ ນັ ກນັ . ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານຂອງແຕຸ່ ລະລະບບົ ນເິ ວດຈຸ່ ງຶ ມຄີ ວາມສາພນັ ກນັ ໂດຍມີການກນິ ຂາ້ ມຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ, ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານຈຸ່ ງຶ ມຄີ ວາມຊບັ ຊອ້ ນຫຼາຍຂຶນ້ ແລະ ສາພັນ ເຊຸ່ ອມໂຍງໄປມາຫາຼ ຍຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ, ຄວາມສາພນັ ໃນລກັ ສະນະການກນິ ທຸ່ ີເຊຸ່ ອມໂຍງກນັ ແລະ ມຄີ ວາມຊບັ ຊອ້ ນນເີ້ ອນີ້ ວຸ່ າ: ສາຍໃຍອາຫານ (Food Web) ຫຼ ຂຸ່ າຍໃຍອາຫານ (ດຸ່ ັງຮູ ບທີ 1.6) . 8

ຮູບທີ 1.6 ສາຍໃຍອາຫານ ທຸ່ ີມາ : ວໄິ ນ ວີລະວດັ ດນົ ແລະ ບານຊຸ່ ນ ສີພນັ ຜຸ່ ອງ, 2537 ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານໃນຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານໃນແຕຸ່ ລະຂນັ້ ຈະມີການສູນເສຍພະລງັ ງານ. ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ຊຸ່ ວງການ ຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານຈຸ່ ງຶ ຕອ້ ງຈາກດັ ພຽງ 4 ຫຼ 5 ຂັນ້ . ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານຍຸ່ ງິ ສນັ້ ເທຸ່ າົ ໃດກຍຸ່ ງິ ມພີ ະລັງງານເຫອຼ ຢຸ່ ຫູ າຼ ຍ ເນຸ່ ອງຈາກບຸ່ ຕອ້ ງສູນເສຍພະລງັ ງານໃນລະຫວຸ່ າງທຸ່ ີມກີ ານກນິ ອາຫານໃນຂນັ້ ຕຸ່ າງໆ. ຕາໜຸ່ າງອາຫານປະກອບດວ້ ຍຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານຫຼາຍສາຍເຊຸ່ ອມໂຍງກນັ ສະແດງໃຫເ້ ຫນັ ເຖິງຄວາມສາພັນ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ິງມຊີ ີວິດໃນຊຸມຊົນທຸ່ ີມີຕຸ່ ກນັ ຢຸ່ າງຊບັ ຊອ້ ນ. ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ລະບົບນິເວດໃດທຸ່ ີມີຕາໜຸ່ າງອາຫານຊບັ ຊອ້ ນ ສະແດງວຸ່ າມສີ ະຖຽນລະພາບສງູ ເພາະມໂີ ອກາດທຸ່ ຈີ ະເສຍຄວາມສມົ ດູນໄດນ້ ອ້ ຍ, ຖາ້ ຫາກມສີ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃດສນູ ຫາຍ ໄປກຍງັ ມສີ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອຸ່ ນທດົ ແທນໄດບ້ ຸ່ ເກດີ ອນັ ຕະລາຍຕຸ່ ລະບບົ ນເິ ວດ (ດາລົງສັກ ໄຊສະນິດ ແລະ ສຸ ນີ ເລີດ ສະແຫວງກດິ , 2537) . ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານໄປຕາມລາດບັ ຂນັ້ ການບລໂິ ພກ ສຸ່ ິງທຸ່ ຜີ ຸ່ ານມາຕາມຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ ແລະ ຕາໜຸ່ າງ ອາຫານ ບຸ່ ໄດມ້ ີພຽງທາດອາຫານເທຸ່ ົານນັ້ ແຕຸ່ ຍງັ ມທີ າດອຸ່ ນໆ ປະປົນມານາ ເຊຸ່ ນັ : ດດີ ີທີ, ບາຫຼອດ, ແຄດມຽມ ແລະ ອຸ່ ນໆ. ເຊຸ່ ງິ ທາດເຫຸ່ າຼົ ນບີ້ ຸ່ ໄດຖ້ ກນາໄປໃຊໃ້ ນການສາ້ ງພະລງັ ງານໃຫແ້ ກຸ່ ຈລຸ ງັ ຈຸ່ ງຶ ສະສມົ ຢຸ່ ູພາຍໃນຈລຸ ງັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແລວ້ ຖຸ່ າຍທອດຕຸ່ ໆໄປຕາມລາດບັ ຂນັ້ ການບລໂິ ພກເຂາົ້ ມາສຸ່ ູຜບູ້ ລໂິ ພກລາດບັ ສຸດທາ້ ຍ ຫຼ ເຂາົ້ ສຸ່ ມູ ະນຸດນນັ້ ເອງ. 9

1.7. ປະລິມານຂອງທາດພດິ ໃນຕຸ່ ອງຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ ປກົ ກະຕກິ ານຖຸ່ າຍທອດທາດອາຫານ ແລະ ພະລງັ ງານໃນລະບບົ ຈະເປັນໄປຕາມກົດເກນສບິ ເປີເຊັນ, ແຕຸ່ ຈາກການສກຶ ສາພບົ ວຸ່ າ ທາດເຄມີ ຫຼ ທາດພດິ ຕຸ່ າງໆ ເຊຸ່ ນັ : ຢາຂາ້ ແມງທຸ່ ີກະເສດກອນໃຊກ້ ນັ ຢຸ່ າງແຜຸ່ ຫຼາຍສາມາດ ຖຸ່ າຍທອດສຸ່ ູຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ, ແຕຸ່ ການຖຸ່ າຍທອດທາດພດິ ໃນລະບບົ ນເິ ວດບຸ່ ເປນັ ໄປຕາມກດົ ເກນສບິ ເປີເຊນັ ແຕຸ່ ຈະ ຖຸ່ າຍທອດແບບນະວຄີ ູນ ຄ ທາດພດິ ຈະເພຸ່ ມີ ຫຼາຍຂນຶ້ ຕາມລາດບັ ຊັນ້ ຂອງການບລໂິ ພກ (Trophic Level) ເຊຸ່ ິງ ຫາກທາດພດິ ດຸ່ ງັ ກຸ່ າວມປີ ະລມິ ານຫາຼ ຍເກນີ ຂດີ ຈາກດັ ສງູ ສຸດ ຫຼ ໄມຸ່ ເປັນໄປຕາມກດົ Limiting Factor ກຈະເຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີໄດຮ້ ບັ ທາດພດິ ສະແດງອາການຂອງໂລກອນັ ເນຸ່ ອງມາຈາກທາດພດິ ນນັ້ ໄດ້ແລະ ຫາກຖາ້ ບຸ່ ມວີ ທິ ີກາ ຈດັ ແລວ້ ປຸ່ ອຍໃຫສ້ ະສມົ ໃນຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ ຄວນສຸ່ ງົ ຜົນຕຸ່ ການປຸ່ ຽນແປງຂອງລະບບົ ນເິ ວດໂດຍລວມໄດ.້ 1.8. ການສູນເສຍທາດອາຫານໄປຈາກລະບບົ ນເິ ວດ ລະບບົ ນເິ ວດແຕຸ່ ລະແຫຸ່ ງອາດຈະມກີ ານສນູ ເສຍທາດອາຫານອອກໄປນອກລະບບົ ໄດ້ ໂດຍມສີ າເຫດໃຫຍຸ່ ໆ ມາຈາກສາເຫດ 5 ປະການ ຄ: 1) ສນູ ເສຍໄປໂດຍມະນຸດ ກດິ ຈະກາບາງຢຸ່ າງເປັນການເຮດັ ໃຫທ້ າດອາຫານສູນເສຍໄປຈາກລະບບົ ນເິ ວດ ເປນັ ຈານວນຫຼາຍ ເຊຸ່ ນັ : ການຕດັ ໄມ,້ ການເຮດັ ກະເສດຕະກອນ. 2) ສນູ ເສຍໄປໂດຍສດັ ໂດຍທາມະຊາດທາດອາຫານທຸ່ ສີ ດັ ບລໂິ ພກເຂາົ້ ໄປຈະໝູນວຽນກບັ ຄນສຸ່ ູລະບບົ ນິ ເວດໄດອ້ ີກ ແຕຸ່ ສດັ ບາງຊະນດິ ມກີ ານອບົ ພະຍບົ ອອກຈາກລະບບົ ນເິ ວດຈຸ່ ງຶ ເທຸ່ າົ ກບັ ເປັນການນາທາດອາຫານອອກ ໄປຈາກລະບບົ ນເິ ວດ. 3) ສູນເສຍໄປໂດຍລມົ ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ເີ ປັນທຸ່ ີໂລຸ່ ງມກັ ຖກລມົ ພດັ ພາອອກໄປໄດງ້ ຸ່າຍ ແລະ ໄປສະສມົ ຢຸ່ ໃູ ນ ລະບບົ ນິເວດທຸ່ ີມສີ ຸ່ ງິ ກດີ ຂວາງລມົ ເຊຸ່ ນັ : ປຸ່ າທຸ່ ີມີຕນົ້ ໄມໃ້ ຫຍຸ່ ໜາແໜນ້ , ທາດອາຫານທຸ່ ີຢຸ່ ູໃນຝຸ່ ຸນລະອອງຈຸ່ ງຶ ຖກ ເຄຸ່ ອນຍາ້ ຍອອກໄປນອກລະບບົ ນເິ ວດ. 4) ສນູ ເສຍໄປໂດຍນາ້ ນາ້ ເປນັ ຕວົ ການນາທາດອາຫານອອກໄປຈາກລະບບົ ນເິ ວດໄດ້ 2 ວທິ ີຄ: - ວທິ ີທາອດິ ໂດຍການກດັ ເຊາະ (Erosion) ໂດຍພດັ ພາເອາົ ດນິ ແລະ ວດັ ຖຸໜາ້ ດນິ ບາງຢຸ່ າງໄຫບຼ ຸ່ າອອກ ໄປນອກລະບບົ ນເິ ວດ. - ວທິ ີທຸ່ ີສອງ ໂດຍການຊມຶ ຈາກຜິວດນິ ລງົ ໄປຂາ້ ງລຸ່ ຸມ ແລະ ຊະລາ້ ງເອາົ ທາດອາຫານໄປສະສມົ ຢຸ່ ໃູ ນ ດນິ ຊນັ້ ລຸ່ ຸມທຸ່ ີພດບຸ່ ສາມາດດູດກບັ ມາໃຊໃ້ ນລະບບົ ນເິ ວດໄດອ້ ີກ. 5) ສູນເສຍໄປໂດຍຂະບວນການລະເຫດີ ເປນັ ຮູບແບບໜຸ່ ງຶ ຂອງຂະບວນການແປສະພາບຂອງທາດອາຫານ ໃນດນິ ໄປເປນັ ກາ໊ ຊທຸ່ ພີ ດໃຊປ້ ະໂຫຍດບຸ່ ໄດ້ ແລະ ອາດຖກເຄຸ່ ອນຍາ້ ຍອອກໄປນອກລະບບົ ເຊຸ່ ນັ : ທາດໄນໂຕເຈນ ຢຸ່ ໃູ ນດນິ ທຸ່ ີອາກາດຖຸ່ າຍເທໄດດ້ ີຈະມປີ ະຕກິ ລິ ຍິ າບາງຢຸ່ າງເກດີ ຂນຶ້ ເຮດັ ໃຫກ້ າຍເປັນກ໊າຊ. 1.9. ການປັບປຸ່ ຽນລະບບົ ນເິ ວດ(Ecological Succession) ການປັບປຸ່ ຽນລະບບົ ນເິ ວດ (Ecological Succession) ຄ ການປຸ່ ຽນແປງທຸ່ ີເກດີ ຂນຶ້ ໃນລະບົບນິເວດ ເຊຸ່ ນັ : ມສີ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃໝຸ່ ເກດີ ຂນຶ້ , ເກດີ ຊຸມຊນົ ໃໝຸ່ , ມກີ ານປຸ່ ຽນແປງສະພາບແວດລອ້ ມທາງກາຍະພາບ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການປຸ່ ຽນຊະນດິ ຂອງສຸ່ ິງມີຊີວິດອຸ່ ນໆໃນຊຸມຊນົ ແຫຸ່ ງນັນ້ ໄປນາ ໂດຍການປຸ່ ຽນແປງດຸ່ ັງກຸ່ າວຈະຕອ້ ງໃຊເ້ ວລາໃນ ການກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ການປຸ່ ຽນແປງພສມົ ຄວນ. ປັດໄຈທຸ່ ເີ ຮັດໃຫເ້ ກີດການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ີຂອງກຸ່ ຸມສຸ່ ິງມຊີ ີວິດ ມີດຸ່ ັງນີ:້ 10

1) ປັດໄຈຈາກການປຸ່ ຽນແປງທາງທລະນີວິທະຍາ (Geological Cycle) ອາດຈະເຮດັ ໃຫເ້ ກີດທານນາ້ ແຂງພເູ ຂາົ ໄຟລະເບີດ, ແຜຸ່ ນດນິ ໄຫວ ລວ້ ນເປນັ ສາເຫດໃຫຄ້ ວາມສມົ ດູນທາມະຊາດໃນກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເສຍໄປ. 2) ປດັ ໄຈຈາກການປຸ່ ຽນແປງຂອງພູມອາກາດຢຸ່ າງຮຸນແຮງເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ໄພພບິ ດັ ຕຸ່ າງໆໄດ້ ເຊຸ່ ນັ : ໄຟປຸ່ າ, ນາ້ ຖວ້ ມ, ພາຍຸທນາໂດ (Tornado), ພາຍຸເຮີລເິ ຄນ (Hericanes) ເຊຸ່ ງິ ເຮດັ ໃຫສ້ ະພາບແວດລອ້ ມແປປຸ່ ຽນໄປສຸ່ ງິ ມີ ຊີວດິ ຖູກທາລາຍໄປແລວ້ ເກດີ ການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ຂີ ນຶ້ ໃໝຸ່ . 3) ປັດໄຈຈາກສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ (Biotic Factor) ໄດແ້ ກຸ່ ການຕດັ ໄມທ້ າລາຍປຸ່ າ, ການເຮດັ ໄຮຸ່ ເລຸ່ ອນລອຍ, ພາ ວະມນົ ລະພດິ ທຸ່ ີເກດີ ຈາກໂຮງງານອຸດສາຫະກາ, ການສາ້ ງເຂຸ່ ອນ ຫຼ ຝາຍກນັ້ ນາ້ ແລະ ອຸ່ ນໆ. ເຊຸ່ ງິ ມຜີ ນົ ເຮດັ ໃຫສ້ ະ ພາບແວດລອ້ ມມກີ ານປຸ່ ຽນແປງໄປ, ຄວາມສມົ ດນູ ທາມະຊາດຖກທາລາຍ, ເກດີ ໂລກະບາດ, ແມງໄມສ້ ດັ ຕພູ ດລະ ບາດ, ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ລມົ້ ຕາຍ ຈຸ່ ງຶ ເກດີ ການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ຂີ ອງກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຂນຶ້ ໃໝຸ່ ອີກ. 4) ປະຕກິ ິລຍິ າຂອງສຸ່ ິງມຊີ ີວິດທຸ່ ີມີຕຸ່ ແຫຸ່ ງຼ ທຸ່ ຢີ ຸ່ ູອາໄສ ເປັນຜນົ ໃຫເ້ ກີດການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ີ ເນຸ່ ອງຈາກກຸ່ ຸມ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີອາໄສຢຸ່ ູເຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມບລເິ ວນນນັ້ ເຊຸ່ ນັ : ຄວາມເປັນອາຊດິ - ບາເຊີ ຂອງພນ້ ດນິ ຫຼ ແຫລຸ່ ງນາ້ , ອຸນຫະພູມ, ຄວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ຂອງແສງ, ຄວາມຊຸ່ ຸມ ແລະ ອຸ່ ນໆ ປຸ່ ຽນໄປເທຸ່ ອລະເລກັ ລະນອ້ ຍ ຈນົ ໃນທຸ່ ີສຸດບຸ່ ເໝາະ ສມົ ຕຸ່ ສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ກຸ່ ຸມເດີມ, ເກດີ ການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ໂີ ດຍກຸ່ ຸມສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ໃຫມຸ່ ທຸ່ ເີ ໝາະສມົ ກວຸ່ າ (ສລິ ິພດົ ຜົນສນິ , 2534) . ການປັບປຸ່ ຽນຂອງລະບົບນເິ ວດມີ 2 ຊະນິດ ດຸ່ ັງນ:ີ້ 1) ການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ຂີ ນັ້ 1 (Primary Succession) ເປັນການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ີໃນແຫຸ່ ຼງທຸ່ ີບຸ່ ເຄີຍ ປາກດົ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃດໆ ມາກຸ່ ອນ ເຊຸ່ ນັ : ບລເິ ວນພູເຂາົ ໄຟລະເບດີ ໃໝຸ່ , ການເກດີ ແຫຸ່ ງຼ ນາ້ ໃຫມຸ່ 2) ການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ຂີ ນັ້ 2 (Secondary Succession) ເປັນການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ໃີ ນແຫຸ່ ງຼ ທຸ່ ີເຄີຍ ມສີ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອາໄສຢຸ່ ູກຸ່ ອນແລວ້ ແຕຸ່ ຖກທາລາຍໄປ ຈຸ່ ງຶ ມກີ ານປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ຂີ ນຶ້ ໃໝຸ່ ເພຸ່ ອກບັ ເຂາົ້ ສຸ່ ູສະພາບຄວາມ ສມົ ດນູ ເຊຸ່ ນັ : ບລເິ ວນທຸ່ ເີ ຄີຍເປນັ ປຸ່ າຖກບຸກເບກີ ເປນັ ໄຮຸ່ ນາ ແລວ້ ລະຖິມ້ ກາຍເປັນທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ໃນພາຍຫຼງັ , ຕຸ່ ມາມໄີ ມ້ ລມົ້ ລຸກ, ໄມພ້ ຸ່ ຸມ, ໄມໃ້ ຫຍຸ່ ເຂາົ້ ແທນທຸ່ ຕີ າມລາດບັ ຈນົ ກາຍເປນັ ປຸ່ າໄມອ້ ີກເທຸ່ ອໜຸ່ ງຶ . 1.10. ປະໂຫຍດຂອງການຮກັ ສາລະບົບນເິ ວດ ການຮກັ ສາລະບບົ ນເິ ວດໃຫຄ້ ງົ ສະພາບມຈີ ຸດປະສງົ ເພຸ່ ອຮກັ ສາສະພາບກບັ ຄວາມສົມດູນຂອງທາມະຊາດ ເພຸ່ ອປະໂຫຍດຂອງມະນດຸ ເອງ. ຕວົ ຢຸ່ າງປະໂຫຍດຂອງການຮກັ ສາລະບບົ ນເິ ວດໄດແ້ ກຸ່ : 1) ດາ້ ນການພກັ ຜຸ່ ອນຢຸ່ ອນໃຈ: ສະພາບທາມະຊາດທຸ່ ີຢຸ່ ໃູ ນພາວະຄວາມສມົ ດນູ ຄວນຈະກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ທດັ ສະນີ ຍະພາບທຸ່ ີສວຍງາມ, ມຄີ ວາມຊຸ່ ມຊຸ່ ນ, ເປນັ ແຫຸ່ ງຼ ພກັ ຜຸ່ ອນຢຸ່ ອນໃຈໄດ.້ 2) ດາ້ ນການສາ້ ງແຫຸ່ ງຼ ທຸ່ ຢີ ຸ່ ູອາໄສ (Habitat): ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ຢີ ຸ່ ໃູ ນທາມະຊາດຈະເປັນແບບຢຸ່ າງໃຫມ້ ະນດຸ ຈາລອງລະບບົ ນເິ ວດຂນຶ້ ມາໃໝຸ່ ເຊຸ່ ນັ : ຄວາມຊຸ່ ຸມຊຸ່ ນຂອງອຸທຍິ ານແຫຸ່ ງຊາດເຂາົ ໃຫຍຸ່ ກບັ ສະພາບທຸ່ ີມະນຸດປບັ ປຸງ ຂນຶ້ ມາທຸ່ ສີ ວນພກສາສາດພຸ ແຄ, ຄວາມແຕກຕຸ່ າງຂອງສະຖານທຸ່ ີສອງແຫຸ່ ງນຈີ້ ະເຫນັ ໄດແ້ ຈງ້ ລະຫວຸ່ າງທາມະຊາດ ລວ້ ນໆ ກບັ ປຸ່ າທຸ່ ີມະນດຸ ປັບປຸງຕກົ ແຕຸ່ ງຂນຶ້ . 3) ດາ້ ນການສຶກສາສພາວະແວດລອ້ ມ: ສະພາບຂອງລະບບົ ນເິ ວດ ຫຼ ອງົ ປະກອບແຕຸ່ ລະສຸ່ ວນຂອງລະບບົ ນິ ເວດສາມາດໃຊເ້ ປນັ ເຄຸ່ ອງບຸ່ ງົ ຊີສ້ ະພາບແວດລອ້ ມ ແລະ ການປຸ່ ຽນແປງຂອງສະພາບແວດລອ້ ມໄດ້ ເຊຸ່ ນັ : ການຄດົ ງ ຂອງຫາງລກູ ກບົ ເປັນເຄຸ່ ອງບຸ່ ົງຊີວ້ ຸ່ າເກດີ ຈາກຢາກາຈດັ ສດັ ຕູພດ ແລະ ຈາກການປຸ່ ຽນແປງຂອງພມູ ອາກາດ, ການ ມວ້ ນຂອງໃບພດບາງຊະນດິ ເກດີ ເນຸ່ ອງຈາກໄດຮ້ ບັ ຊນັ ເຟີໄດອອກໄຊດ໌ ເຊຸ່ ງິ ເປນັ ມວນສານໃນອາກາດ. 11

4) ດາ້ ນການວິໄຈ: ດາ້ ນວທິ ະຍາສາດ ການວໄິ ຈທາງວທິ ະຍາສາດບາງເທຸ່ ອຕອ້ ງໃຊຕ້ ວົ ຢຸ່ າງທຸ່ ເີ ໝາະສມົ ເຊຸ່ ນັ : ຫອຍທາກຊະນດິ ໜຸ່ ຶງມລີ ະບບົ ປະສາດທຸ່ ີງຸ່າຍ ແລະ ໜາ້ ສນົ ໃຈເປັນຢຸ່ າງຍຸ່ ງິ ສາລບັ ນກັ ປະສາດວິທະຍາ ຫຼ ລິງໃຫຍຸ່ ເຊຸ່ ນັ : ອຸຣັງອຸຕງັ , ຊມິ ແພນຊີ ເຊຸ່ ງິ ມລີ ກັ ສະນະໃກຄ້ ຽງກບັ ມະນດຸ ກພບົ ໃນທາມະຊາດທຸ່ ີບຸ່ ຖກລບົ ກວນຈາກອດິ ທິ ພນົ ຂອງມະນຸດ. 5) ດາ້ ນການອະນລຸ ັກ: ການປຸ່ ຽນແປງລະບບົ ນເິ ວດທາມະຊາດທຸ່ ີມຄີ ວາມອຸດມົ ສມົ ບນູ ສງູ ໃຫເ້ ສຸ່ ອມໂຊມ ກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ຄວາມຢ້ານກວົ ໃນໝຸ່ ູມະນດຸ ເນຸ່ ອງຈາກເມຸ່ ອເກດີ ການປຸ່ ຽນແປງແລວ້ ເປນັ ການຍາກທຸ່ ີຈະເຮດັ ໃຫກ້ ບັ ມາມີ ສະພາບດຸ່ ງັ ເດມີ ແລະ ການປຸ່ ຽນແປງອາດກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ຜນົ ກະທບົ ຢຸ່ າງຮຸນແຮງຕຸ່ ມະນຸດ ເຊຸ່ ນັ : ການທາລາຍປຸ່ າ, ການ ຖົມຄອງ, ໜອງ, ບງຶ , ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ຄວາມແຫງ້ ແລງ້ , ນາ້ ຖ້ວມ, ນາ້ ປຸ່ າໄຫຼຫຼາກຢຸ່ າງວຸ່ ອງໄວ. ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ການຮກັ ສາ ລະບບົ ນເິ ວດໃຫຄ້ ົງສະພາບຕາມທາມະຊາດ ຫຼ ກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ຄວາມສມົ ດູນຢຸ່ າງສະເໝີຈະອານວຍປະໂຫຍດໃຫແ້ ກຸ່ ມະນຸດຢຸ່ າງຫວຼ ງຫາຼ ຍ ແນວຄວາມຄດິ ໃນເລຸ່ ອງຂອງນເິ ວດພດັ ທະນາຈຸ່ ງຶ ເກດີ ຂນຶ້ . 2. ຄວາມສາພນັ ແບບລະບບົ ລະຫວຸ່ າງຊວີ ດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ອງົ ປະກອບໃນລະບບົ ນເິ ວດຕຸ່ າງມບີ ດົ ບາດ ຫຼ ໜາ້ ທຸ່ ີຂອງຕນົ ເອງ ເຊຸ່ ງິ ສາມາດສາ້ ງຄວາມສາພນັ ທຸ່ ີຈະຢຸ່ ູຮຸ່ ວມ ກບັ ສຸ່ ງິ ຕຸ່ າງໆໄດ.້ ຄວາມສາພນັ ຈະກະທາຮຸ່ ວມກນັ ຕງັ້ ແຕຸ່ ສຸ່ ງິ ສອງສຸ່ ງິ ຈນົ ເປນັ ກຸ່ ມຸ ນອ້ ຍ ແລະ ກຸ່ ຸມໃຫຍຸ່ ສຸດທາ້ ຍກຈະ ສະແດງເອກະລັກຂອງລະບບົ ນັນ້ ໆ, ພາຍໃນລະບບົ ນນັ້ ຈະມີສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຢຸ່ ູຫຼາຍປະເພດ. ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ໃນລະບົບ ນເິ ວດຈຸ່ ງຶ ມລີ ະບບົ ຍຸ່ ອຍຫຼາຍໆລະບບົ ເຊຸ່ ງິ ການລວມກຸ່ ຸມຂອງລະບບົ ຍຸ່ ອຍນນັ້ ຈະເປັນກຸ່ ຸມຂງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມສະເພາະ ເປັນຫຼັກ , ບາງເທຸ່ ອຈຸ່ ຶງເອີ້ນ ລະບົບຍຸ່ ອຍໃນ ລະບົບ ນິເວດນີວ້ ຸ່ າ ລະບົບສຸ່ ິງແວ ດລ້ອມ (Environmental Systems) ເຊຸ່ ນັ : ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າໄມ້ ຈະປະກອບດວ້ ຍ ລະບບົ (ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ) ນາ້ ລະບບົ (ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ) ດນິ ລະບບົ (ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ) ສດັ ປຸ່ າ ລະບບົ (ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ) ພດ ແລະ ອຸ່ ນໆ. ໃນທາງປະຕບິ ດັ ແລວ້ ລະບບົ ນິເວດມັກ ໃຊຄ້ ຫຼ ແທນກນັ ໄດກ້ ບັ ຄາວຸ່ າລະບບົ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ບາງກລະນຈີ ະໃຊຄ້ າສະເພາະຮຸ່ ວມກບັ ລະບບົ ນເິ ວດກຈະເຮດັ ໃຫເ້ ຂາົ້ ໃຈໄດເ້ ລີຍວຸ່ າເປັນລະບົບສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ເຊຸ່ ນັ : ລະບບົ ນເິ ວດຕວົ ເມອງ, ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າໄມ້ ເຮດັ ໃຫເ້ ຂາົ້ ໃຈ ໄດວ້ ຸ່ າເປັນລະບບົ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຂອງຕວົ ເມອງ ຫຼ ປຸ່ າໄມ.້ 2.1. ໂຄງສາ້ ງ ແລະ ໜາ້ ທຸ່ ຂີ ອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີຢຸ່ ູໂດຍອອ້ ມໃນຖານະເປນັ ອງົ ປະກອບ ແລະ ເຮດັ ໜາ້ ທຸ່ ີຢຸ່ າງໃດຢຸ່ າງໜຸ່ ງຶ ໃນລະ ບບົ ນິເວດການທຸ່ ສີ ຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ເຮດັ ໜາ້ ທຸ່ ີເປັນອງົ ປະກອບຂອງລະບບົ ນເິ ວດເອນີ້ ວຸ່ າ “Ecological Niches” ນອກ ຈາກສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຈະເຮດັ ໜາ້ ທຸ່ ີໃນການດາລງົ ລກັ ສະນະທາງຮູບທາຢຸ່ ໃູ ນລະບບົ ນເິ ວດ ຫຼ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມແລວ້ ຍງັ ເຮັດ ໜາ້ ທຸ່ ີຮບັ ສຸ່ ງົ ທາດ ແລະ ພະລງັ ງານໃນສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຕອບສະຫນອງຕຸ່ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທາງກາຍະພາບ ແລະ ຊີວະບລິ ເວນອີກດວ້ ຍ . ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ມພີ າລະຕຸ່ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ດຸ່ ງັ ນ:ີ້ 1) ພາລະຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕຸ່ ອສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມດຽວກນັ ຄວນຕຸ່ າງກນັ ຄ: ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕຸ່ າງຊະນດິ ກນັ ຄວນມພີ າລະ ໜາ້ ທຸ່ ີຕຸ່ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຕຸ່ າງກັນ ເຖິງແມຸ່ ນວຸ່ າຈະອາໄສຢຸ່ ູໃນຖຸ່ ິນທຸ່ ີຢຸ່ ູ (Habital) ດຽວກນັ ແຕຸ່ ສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ຕຸ່ າງຊະນິດ ກນັ ອາດອາໄສຢຸ່ ໃູ ນລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ີຄາ້ ຍຄກນັ ແລະ ມພີ າລະໜາ້ ທຸ່ ີຕຸ່ ສຸ່ ິງແວດລອ້ ມຄາ້ ຍຄກນັ ໄດ້ ຕວົ ຢຸ່ າງເຊຸ່ ນັ : ມາ້ ລາຍໃນແອຟລກິ າ, ຈງິ ໂຈໃ້ ນອອສເຕຍເລຍ ຕຸ່ າງຢຸ່ ໃູ ນລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ງົ ຫຍາ້ . 12

2) ລກັ ສະນະຄວາມສາພນັ ບາງຢຸ່ າງຄາ້ ຍຄກນັ ຄ: ການກະທາ ຫຼ ຖກກະທາຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕຸ່ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ໃນລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ສີ າຄນັ ຈະມລີ ກັ ສະນະຄາ້ ຍເຄຸ່ ງິ ກນັ ເຊຸ່ ນັ : ນກົ ກນິ ແມຸ່ ທອ້ ງທຸ່ ີຢຸ່ ູເທງິ ສດັ ອຸ່ ນໃນແອຟລກິ າ, ນກົ ຍາງ ຈະຈບັ ກນິ ແມງໄມທ້ ຸ່ ີຢຸ່ ູໃກຊ້ າ້ ງ. 3) ການການດົ ລກັ ສະນະຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທາງກາຍະພາບ ເຊຸ່ ນັ : ແສງແດດ, ຄວາມຊຸ່ ຸມ, ທາດອາຫານໃນດນິ ແລະ ອຸ່ ນໆ. ຈະເປັນປັດໄຈການດົ ລກັ ສະນະຄວາມສາພນັ ຫຼ ພາລະ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດຕຸ່ ສຸ່ ິງແວດລອ້ ມ ເຊຸ່ ນັ : ໃນດນິ ທຸ່ ີຊຸ່ ຸມພວກໜອນ ຫຼ ຂກີ້ ະເດອນຈະຊຸ່ ວຍປະສານອງົ ປະກອບຕຸ່ າງໆ ຂອງດນິ ເຮັດໃຫເ້ ກດີ ຮິວມດັ , ສຸ່ ວນໃນດິນທຸ່ ີແຫງ້ ໜອນ ຫຼ ຂີກ້ ະເດອນເກິດບຸ່ ໄດກ້ ມີມດົ ເຂາົ້ ໄປເຮດັ ຮງັ ເປັນທຸ່ ີຢຸ່ ູ ອາໄສ. ການຮຽນຮູກ້ ຸ່ ຽວກບັ Ecological Niches ຈະຊຸ່ ວຍໃຫເ້ ກດີ ຄວາມລະມດັ ລະວງັ ໃນການປຸ່ ຽນແປງ ຫຼ ນາ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມເຂາົ້ ໄປໃນລະບບົ ນເິ ວດເຊຸ່ ນັ : ການປຸ່ ຽນແປງສະພາບແວດລອ້ ມທາງກາຍະພາບອາດເຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ ປຸ່ ຽນການເຮດັ ຖຸ່ ນິ ທຸ່ ີຢຸ່ ູ ຫຼ ປຸ່ ຽນນໄິ ສການກນິ ອາຫານ, ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດຈະກະທາຕຸ່ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທງັ ເປັນຜໃູ້ ຫ້ ແລະ ຜູ້ ຮບັ ໄປພອ້ ມກັນ ນັນ້ ຄສຸ່ ງິ ມີຊວີ ດິ ເປັນຕວົ ປະກອບ (Element) ທຸ່ ີສາຄນັ ຂອງລະບບົ ນເິ ວດຢຸ່ າງໜຸ່ ຶງເຊຸ່ ິງຕອ້ ງເຮດັ ໜາ້ ທຸ່ ີທງັ ເປັນຜໃູ້ ຫ້ ແລະ ຜູຮ້ ບັ ທຸ່ ີສມົ ດນູ ກນັ . ການເພຸ່ ີມປະຊາກອນຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃດໆ ຫາຼ ຍເກນີ ໄປຄວນເຮດັ ໃຫ້ ລະບບົ ນເິ ວດ ຫຼ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຂາດສມົ ດູນ (ວິໄນ ວີລະວັດດົນ ແລະ ບານຊຸ່ ນ ສີພນັ ຜຸ່ ອງ, 2537). 2.2. ຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທງັ ຫາຼ ຍບຸ່ ວຸ່ າຈະອາໄສຢຸ່ ູທຸ່ ໃີ ດກຕາມ ຈະຕອ້ ງມຄີ ວາມສາພນັ ກບັ ສະພາບແວດລອ້ ມນນັ້ ບຸ່ ເຄີຍ ປາກດົ ວຸ່ າສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃດໃນທາມະຊາດຈະຢຸ່ ູໄດໂ້ ດຍລາພັງພຽງຕວົ ດຽວ, ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທັງມວນຕຸ່ າງກຸ່ ຽວຂອ້ ງ ຮຸ່ ວມມ ກນັ , ເພຸ່ ງິ ພາກນັ , ຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ , ມກີ ານແລກປຸ່ ຽນກນັ , ເປັນສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໃຫແ້ ກຸ່ ກນັ , ຄວບຄຸມຄວາມສມົ ດູນຂອງ ຈານວນລະຫວຸ່ າງຊະນດິ . ຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ິງແວດລອ້ ມນີ້ ເຮັດໃຫມ້ ກີ ານຈດັ ຕວົ ເປນັ ແບບ ແຜນສະເພາະ ແລະ ມກີ ານເຮດັ ວຽກຢຸ່ າງມລີ ະບບົ ເກດີ ຂຶນ້ ເຊຸ່ ງິ ແຕກຕຸ່ າງໄປຈາກຊຸມຊນົ ຫຼ ກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອຸ່ ນໆ. ແບບແຜນຂອງຊຸມຊນົ ຫຼ ກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີແຕກຕຸ່ າງກນັ ນເີ້ ອີນ້ “Pattern of Diversity” ມດີ ຸ່ ງັ ນ:ີ້ 1) Stratification Pattern: ເປັນແບບແຜນຂອງຊຸມຊນົ ຫຼ ກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີມກີ ານກະຈາຍສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຢຸ່ ູ ທຸ່ ວົ ໄປໃນລກັ ສະນະເປັນແນວຕງັ້ (Vertical Layering) ເຊຸ່ ັນ: ຕນົ້ ໄມ້ ທຸ່ ີມລີ ະດັບຂະໜາດແຕກຕຸ່ າງກນັ ໃນ ພວກໄມຢ້ ນຕນົ້ , ໄມພ້ ຸ່ ຸມ ແລະ ໄມລ້ ມົ້ ລຸກ . 2) Zonation Pattern: ເປັນແບບແຜນຂອງຊຸມຊນົ ຫຼ ກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີມກີ ານກະຈາຍຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕຸ່ ເນຸ່ ອງລຸດຫຸ່ ນຼັ ກນັ ໄປ ເນຸ່ ອງຈາກຄວາມແຕກຕຸ່ າງກັນຂອງລະດບັ ຄວາມອດົ ທນົ ທຸ່ ມີ ຕີ ຸ່ ສະພາບແວດລອ້ ມທຸ່ ີແປປຸ່ ຽນ ໄປເທຸ່ ອລະນອ້ ຍເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ເປນັ ເຂດຕຸ່ າງໆຂນຶ້ . 3) Activity Pattern: ແບບແຜນຂອງຊຸມຊນົ ຫຼ ກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແບບນເີ້ ກດີ ຈາກການຕອບສະຫນອງຕຸ່ ສະພາບແວດລອ້ ມ. ການເຮດັ ກິດຈະກາຢຸ່ າງໃດຢຸ່ າງໜຸ່ ງຶ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ບາງພວກອອກຫາກນິ ເວລາກາງ ຄນບາງພວກກອອກຫາກນິ ໃນເວລາກາງເວນັ ເຊຸ່ ງິ ທງັ ສອງພວກນຈີ້ ະມຄີ ວາມໄວຄນົ ລະຊຸ່ ວງເວລາ (Periodicity) ເຮດັ ໃຫແ້ ບບແຜນຂອງຊຸມຊນົ ຫຼ ກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ປຸ່ ຽນແປງໄປຕາມຊຸ່ ວງເວລາ. 4) Food Web Pattern: ເປນັ ແບບແຜນຂອງຊຸມຊນົ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີເກດີ ຈາກຄວາມສາພນັ ແບບອາ ຫານ (Food Relationship) ໃນລກັ ສະນະທຸ່ ີຊັບຊອ້ ນ ຫຼ ທຸ່ ີເອນີ້ ວຸ່ າ “ສາຍໃຍອາຫານ” ເຊຸ່ ງິ ມີຜົນດີ ແລະ ໃຫ້ ປະໂຫຍດໃນການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານ ແລະ ຮກັ ສາຄວາມສມົ ດນູ ຂອງທາມະຊາດ. 13

5) Reproductive Pattern: ເປນັ ແບບແຜນຂອງຊຸມຊນົ ຫຼ ກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີເປນັ ຜນົ ສບເນຸ່ ອງມາຈາກ ຂະບວນການສບພນັ . 6) Social Pattern: ເປນັ ແບບແຜນຂອງຊຸມຊນົ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ເີ ກດີ ຈາກການລວມຝູງກນັ ເຊຸ່ ນັ : ຝູງ ຊາ້ ງ, ຝູງລງິ , ຝູງນກົ , ຝູງປາ... 7) Coactive Pattern: ເປັນແບບແຜນຂອງຊຸມຊນົ ຫຼ ກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີເກດີ ຈາກຄວາມສາພນັ ໃນການ ຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ຂອງສຸ່ ິງມີຊວີ ດິ ທຸ່ ີມີການກະທົບກະເທອນກັນເຊຸ່ ງິ ມຫີ ຼາຍຮູບແບບ ເຊຸ່ ນັ : ພາວະເພຸ່ ງິ ພາກນັ , ພາວະອິງ ອາໄສ, ການແຂຸ່ ງຂນັ ແລະ Antibiosis. 8) Stochastic Pattern: ເປນັ ແບບແຜນຂອງຊຸມຊນົ ຫຼ ກຸ່ ຸມຂງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີເກດີ ຈາກການພດັ ພາຂອງ ກະແສລມົ , ກະແສນາ້ , ເຊຸຸ່່ ນັ : ແພງຼ ຕອນ, ແມງກະພຣຸນ, ຈອກ, ແໜ, ຜກັ ຕບົ ຊະວາ ເປັນຕນົ້ . ເຊຸ່ ງິ ມກີ ານປຸ່ ນັ ປຸ່ ວນ ຕະຫຼອດເວລາເຮດັ ໃຫມ້ ແີ ບບແຜນບຸ່ ແນຸ່ ນອນຂນຶ້ ຢຸ່ ູກບັ ແຮງທາມະຊາດ. 2.3. ການແຜຸ່ ກະຈາຍຂອງພດ ແລະ ສັດ ໃນແຕຸ່ ລະສຸ່ ວນຂອງໂລກຈະພບົ ວຸ່ າມຊີ ະນດິ ແລະ ປະລມິ ານຂອງພດ ແລະ ສດັ ທຸ່ ີແຕກຕຸ່ າງກນັ ທງັ ນເີ້ ພາະ ສະພາບແວດລອ້ ມບຸ່ ຄກັນ ເຊຸ່ ນັ : ບລເິ ວນປຸ່ າດບິ ຊຸ່ ຸມ, ປຸ່ າຜັດໃບ (ປຸ່ າປຸ່ ຽນໃບ), ປຸ່ າສນົ , ທຸ່ ົງຫຍາ້ , ທະເລຊາຍ, ແມຸ່ ນາ້ , ທະເລທະເລສາບ ແລະ ມະຫາສະໝດຸ ໃນແຕຸ່ ລະບລເິ ວນດງັ ກຸ່ າວນສີ້ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕອ້ ງປບັ ຕວົ ໃຫເ້ ໝາະສມົ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມເຮດັ ໃຫລ້ ະບບົ ການດາລົງຊີວດິ ແຕກຕຸ່ າງກນັ ໄປ ພວກທຸ່ ີປັບຕວົ ບຸ່ ເໝາະສມົ ກຕາຍໄປ ຫຼ ຍາ້ ຍຖຸ່ ິນ ຖານກະຈາຍອອກໄປສຸ່ ບູ ລເິ ວນອຸ່ ນໆຕຸ່ ໄປ ຈຸ່ ງຶ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການແຜຸ່ ກະຈາຍຂອງພດ ແລະ ສດັ , ແຕຸ່ ເນຸ່ ອງຈາກສຸ່ ງິ ມີ ຊວີ ດິ ແຕຸ່ ລະຊະນດິ ຍງັ ບຸ່ ມຄີ ວາມສມົ ບູນດວ້ ຍຕນົ ເອງ ຈຸ່ ງຶ ບຸ່ ພບົ ພດ ແລະ ສດັ ຊະນດິ ໃດຊະນດິ ໜຸ່ ງຶ ໃນທຸກສຸ່ ວນຂອງ ໂລກໄດ.້ ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມປີ ດັ ໄຈອຸ່ ນໆ ທຸ່ ີຄວບຄຸມການແຜຸ່ ກະຈາຍຂອງພດ ແລະ ສັດ ເຊຸ່ ນັ ສະພາບການແບຸ່ ງ ແຍກທາງພມູ ສາດເປນັ ສຸ່ ງິ ກດີ ຂວາງທຸ່ ສີ າຄນັ ຕຸ່ ອການແຜຸ່ ກະຈາຍຂອງປະຊາກອນສາລບັ ພດ ແລະ ສດັ ບກົ ໂດຍຈະ ມພີ ູເຂາົ ສູງ, ແມຸ່ ນາ້ , ທະເລ ແລະ ມະຫາສະໝຸດເປັນສຸ່ ິງກດີ ຂວາງການແຜຸ່ ກະຈາຍ ສາລບັ ສດັ ນາ້ ໃນທະເລ ແລະ ມະຫາສະໝຸດ. ສຸ່ ງິ ກດີ ຂວາງການແຜຸ່ ກະຈາຍ ຄ ກະແສນາ້ , ອຸນຫະພມູ ຂອງມວນນາ້ . ໃນສດັ ບາງຊະນດິ ທຸ່ ີສາມາດ ເດນິ ທາງໄດໄ້ ກ ເຊຸ່ ນັ : ນກົ ກຍງັ ມມີ ະຫາສະໝຸດເປັນສຸ່ ງິ ກດີ ກນັ້ ການແຜຸ່ ກະຈາຍຈນົ ກວຸ່ າຈະມກີ ານປຸ່ ຽນແປງເປອກ ໂລກເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການເຊຸ່ ອມຂອງແຜຸ່ ນດນິ ຈຸ່ ງຶ ເຮດັ ໃຫມ້ ກີ ານແຜຸ່ ກະຈາຍຂາ້ ມທະວີບໄດ້ (ກົດ ມງົ ຄນົ ປັນຍາ ແລະ ອົມຣາ ທອງປານ, 2540). 2.4. ການປັບຕວົ ຂອງສຸ່ ິງມຊີ ວີ ິດ ການປັບຕວົ ໝາຍເຖິງ ການທຸ່ ີສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ມີການປຸ່ ຽນແປງ ຫຼ ການປບັ ລກັ ສະນະເພຸ່ ໃຫເ້ ໝາະສມົ ທຸ່ ີຈະຢຸ່ ູ ລອດ ແລະ ແຜຸ່ ພນັ ໄດໃ້ ນສະພາບແວດລອ້ ມ. ການປັບຕວົ ຂອງສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ເປັນຜນົ ມາຈາກການຄດັ ເລອກໂດຍທາ ມະຊາດ ຮູບແບບການປບັ ຕວົ ອາດສະຫຼຸບໄດເ້ ປນັ 3 ແບບ ຄ: 1) ການປັບຕວົ ທາງຮູບຮຸ່ າງລກັ ສະນະ ຫຼ ທາງສນັ ຖານ (Morphological Adaptation): ເປັນການປບັ ລກັ ສະນະ ຮູບຮຸ່ າງ ແລະ ອະໄວຍະວະພາຍນອກຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເຊຸ່ ນັ : ຕນົ້ ໂກງກາງທຸ່ ີຢຸ່ ູຕາມປຸ່ າຊາຍເລນມຮີ າກຄາ້ ຈນຸ ຊຸ່ ວຍໃຫບ້ ຸ່ ລມົ້ ງຸ່າຍ, ຜັກກະເສດມທີ ຸ່ ນຸ ຊຸ່ ວຍໃນການຟູຕວົ . 2) ການປັບຕົວທາງສາລລິ ະວິທະຍາ (Physiological Adaptation): ເປນັ ການປັບໜາ້ ທຸ່ ີການເຮດັ ວຽກ ຂອງອະໄວຍະວະ ເຊຸ່ ນັ : ສດັ ເລອດອຸ່ ຸນມຕີ ຸ່ ອມເຫຸ່ ອສາລບັ ຂບັ ເຫຸ່ ອລະບາຍຄວາມຮອ້ ນ, ນກົ ທະເລມຕີ ຸ່ ອມຂບັ ເກອ (Nasal Gland) ສາລບັ ຂບັ ເກອສຸ່ ວນເກນີ ອອກນອກຮຸ່ າງກາຍ. 14

3) ການປັບຕວົ ທາງພດຶ ຕກິ າ (Behavior Adaptation): ເປັນການປບັ ການດາລງົ ຊີວດິ ເຊຸ່ ນັ : ການອອກ ຫາກນິ ກາງຄນຂອງສດັ ທະເລຊາຍ, ການພນັ ຮາວຂອງຕານນິ , ການຈາສນິ ຂອງສດັ ເພຸ່ ອຫບຼົ ຫຼ ຫຼກີ ລຽງສຸ່ ງິ ແວດ ລອ້ ມທຸ່ ີບຸ່ ເໝາະສມົ . 2.5. ການໝູນວຽນຂອງທາດອາຫານໃນລະບບົ ນເິ ວດ ການໝູນວຽນຂອງແຮຸ່ ທາດ ແລະ ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານ ຖວຸ່ າເປັນຫວົ ໃຈສາຄນັ ຂອງລະບບົ ນເິ ວດໂດຍ ມສີ ງັ ຄມົ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເປນັ ຕວົ ຄວບຄຸມຂະບວນການທງັ ສອງ ແລະ ເຮດັ ໃຫລ້ ະບບົ ນເິ ວດຄງົ ຢຸ່ ູໄດ.້ ການໝນູ ວຽນ ຂອງແຮຸ່ ທາດເປັນວົງຈອນຈາກສຸ່ ິງແວດລອ້ ມເຂົ້າສຸ່ ູສຸ່ ິງມີຊີວິດ ແລະ ຈາກສຸ່ ິງມີຊີວດິ ຖູກປົດປຸ່ ອຍອອກສຸ່ ູ ສຸ່ ິງແວດລອ້ ມອີກ ມີລັກສະນະໝູນວຽນສັບປຸ່ ຽນກັນໄປ ເຮົາຈຸ່ ຶງເອີນ້ ວຸ່ າ ການໝູນວຽນຂອງທາດອາຫານ (Nutrient Cycle) ແລະ ການໝູນວຽນຂອງທາດອາຫານນມີ້ ີປະຕິກລິ ຍິ າທາງເຄມີ ແລະ ກາຍະພາບທຸ່ ີເກດີ ຂນຶ້ ທັງໃນສຸ່ ິງມີຊີວິດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ຈຸ່ ຶງເອີນ້ ວຸ່ າ ການໝູນວຽນທາງຊີວະທລະນີເຄມີ (Biogeochemical Cycle) ດຸ່ ັງຮູ ບທີ 2.1. ຮູບທີ 1.7 ສະແດງການໝູນວຽນຂອງທາດລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ທຸ່ ີມາ : http://human.uru.ac.th/Major_online/SOC/02Ecosystem/Life_2.htm 2.5.1.ວົງຈອນນາ້ (Hydrologic Cycle in Ecosystem) ນາ້ ເປັນປັດໄຈສາຄນັ ໃນການດາລງົ ຊີວດິ ຂອງມະນດຸ ແລະ ເປັນອງົ ປະກອບທຸ່ ສີ າຄນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທງັ ຫຼາຍ, ນາ້ ມຢີ ຸ່ ໃູ ນໂລກທງັ ໝດົ ປະມານ 1,350 ລາ້ ນກໂິ ລແມດັ ກອ້ ນ, ປະມານ 1% ຂອງນາ້ ຈານວນນຈີ້ ະຢຸ່ ໃູ ນທະເລສາບ, ແມຸ່ ນາ້ ລາຄອງ ແລະ ນາ້ ໃຕດ້ ນິ . ປະລມິ ານນາ້ ຈານວນໜຸ່ ຶງຈະຖກສຸ່ ງົ ຜຸ່ ານໄປມາໃນບນັ ຍາກາດ, ນາ້ ທຸ່ ີຖກສຸ່ ງົ ເຂາົ້ ສຸ່ ູ ບນັ ຍາກາດຈະຕກົ ລງົ ເປນັ ຝົນ ຫຼ ຫິມະໃນປະລມິ ານໃກຄ້ ຽງກນັ . ປະລິມານນາ້ ທງັ ໝົດຈະຢຸ່ ູໃນທະເລ, ມະຫາສະ ໝຸດ 97%, ຢຸ່ ູໃຕດ້ ິນ 0.6%, ຢຸ່ ູໃນດນິ 0.2%, ຢຸ່ ູໃນລັກສະນະຂອງນາ້ ແຂງ 2.1% ແລະ ຢຸ່ ູໃນລັກສະນະຂອງ ອາຍນາ້ ທຸ່ ຟີ ູຢຸ່ ໃູ ນບນັ ຍາກາດ 0.001 45%. 15

ຮູບທີ 1.8 ວງົ ຈອນນາ້ ຈາກຮູບທີ 2.2 ພະລງັ ງານຈາກແສງຕາເວນັ ເຮດັ ໃຫນ້ າ້ ຈາກແຫຸ່ ຼງນາ້ ຕຸ່ າງໆ ລະເຫີຍກາຍເປັນອາຍ, ພດເມຸ່ ອ ໄດຮ້ ບັ ແສງຈາກດວງຕາເວນັ ກມກີ ານຄາຍນາ້ ອອກສຸ່ ູບນັ ຍາກາດ, ອາຍນາ້ ເມຸ່ ອຟູສງູ ຂນຶ້ ສຸ່ ູບນັ ຍາກາດກຈະລວມຕວົ ກນັ ເປນັ ເມກແລວ້ ຕກົ ລງົ ມາເປນັ ຝນົ , ບາງສຸ່ ວນຖກດດູ ເກັບໄວໃ້ ນດນິ ສຸ່ ວນທຸ່ ີບຸ່ ໄດດ້ ດູ ເກບັ ໄວກ້ ໄຫຼລງົ ສຸ່ ູແມຸ່ ນາ້ ລາ ທານ, ທະເລສາບ ແລວ້ ລງົ ສຸ່ ູມະຫາສະໝຸດຕຸ່ ໄປ. ນາ້ ໃນດນິ ຖາ້ ລງົ ຊນັ້ ຫີນໃຕດ້ ນິ ທຸ່ ີເກັບນາ້ ໄວໄ້ ດກ້ ຈະເປນັ ແຫຸ່ ງຼ ນາ້ ບາດານ ເຊຸ່ ງິ ອາດກບັ ຂນຶ້ ສຸ່ ູຜິວໂລກຕາມທາມະຊາດເປັນນາ້ ພຸຮອ້ ນ ຫຼ ດວ້ ຍການຂູດເຈາະນາ້ ກບັ ມາໃຊໄ້ ດ.້ ນາ້ ສຸ່ ວນ ທຸ່ ຢີ ຸ່ ໃູ ນດນິ ຊັນ້ ເທງິ ກຖກດູດມາໃຊໂ້ ດຍພດ ສດັ ໄດຮ້ ບັ ນາ້ ໂດຍກງົ ຈາກແຫຸ່ ຼງນາ້ ຫຼ ຈາກພດແລວ້ ປຸ່ ອຍນາ້ ອອກມາ ກບັ ຂອງເສຍ ແລະ ການຫາຍໃຈກບັ ສຸ່ ູບນັ ຍາກາດ ຈຸ່ ຶງເຫນັ ໄດວ້ ຸ່ າ ນາ້ ສາມາດໝູນວຽນເຂາົ້ ສຸ່ ູສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດແລວ້ ກັບ ອອກມາໄດ.້ ວົງຈອນຂອງນາ້ ຈາເປັນຕຸ່ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ມາກເພາະນາ້ ເປັນຕົວລະລາຍທຸ່ ດີ ີ ສາມາດນາແຮຸ່ ທາດທຸ່ ີຈາເປັນ ເຂາົ້ ສຸ່ ູພດເພຸ່ ອສາ້ ງເປັນທາດອາຫານໃຫແ້ ກຸ່ ສຸ່ ິງມີຊີວິດ, ການຮຽນຮູວ້ ົງຈອນຂອງນາ້ ຈຸ່ ຶງມປີ ະໂຫຍດຫຼາຍໂດຍ ສະເພາະດາ້ ນການອະນຸລກັ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແລະ ສະພາບແວດລອ້ ມ ເປນັ ຕນົ້ . 2.5.2. ວົງຈອນຂອງຄາຣບ໌ ອນ (Carbon Cycle) ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸກຊະນດິ ຕອ້ ງການທາດຄາຣບ໌ ອນ © ເພາະເປນັ ທາດຫກຼັ ໃນທາດປະສມົ ອງົ ຄະທາດ ທຸກຊະນິດ ຄາຣບ໌ ອນສາມາດນາມາໃຊປ້ ະໂຫຍດໃນການໝູນວຽນລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແລະ ສຸ່ ງິ ບຸ່ ມຊີ ີວດິ ໃນຮູບຂອງຄາບອນ ໄດອອກໄຊໃນບນັ ຍາກາດເຊຸ່ ງິ ມຢີ ຸ່ ປູ ະມານ 0.04% ແລະ ໃນນາ້ ເຊຸ່ ງິ ຢຸ່ ູໃນຮູບຂອງຄາບອນໄດອອກໄຊອດິ ສະຫລະ ຫຼ ຮູບຂອງໄບຄາໂບເນດ. 16

ຮູບທີ 1.9 ສະແດງວງົ ຈອນຄາບອນ ຈາກຮູບທີ 1.9 ຄາບອນທຸ່ ີຢຸ່ ູໃນອາກາດຈະຢຸ່ ູໃນຮູບຂອງຄາບອນໄດອອກໄຊ (CO2) ຄາບອນໄດອອກໄຊ ຈະຖກພດນາໄປສາ້ ງເປັນທາດອາຫານໂດຍຂະບວນການສງັ ເຄາະແສງົ ເຊຸ່ ງິ ຈະຖກຖຸ່ າຍທອດໄປຍງັ ສດັ ໂດຍການ ກນິ ໃນທຸ່ ສີ ຸດທງັ ພດ ແລະ ສດັ ຈະປຸ່ ອຍຄາບອນໄດອອກໄຊອອກສຸ່ ູບນັ ຍາກາດດວ້ ຍການຫາຍໃຈ ບາງສຸ່ ວນທຸ່ ີຍງັ ຄງົ ຢຸ່ ໃູ ນຮູບຂອງຊນີ້ ເຍຸ່ ອພດ ແລະ ສດັ ຈະມກີ ານໝູນວຽນກບັ ສຸ່ ູບນັ ຍາກາດໃໝຸ່ ຫງຼັ ຈາກພດ ແລະ ສດັ ຕາຍ ແລະ ມີ ການຍຸ່ ອຍສະຫຼາຍເກດີ ຂນຶ້ ນອກຈາກນບີ້ າງສຸ່ ວນທຸ່ ີບຸ່ ຍຸ່ ອຍສະຫຼາຍກທບັ ຖມົ ກນັ ເປັນເວລາດນົ ກາຍເປັນຖຸ່ າຍຫີນ ນາ້ ມນັ ແລະ ກາ໊ ຊ ເມຸ່ ອມະນຸດນາມາໃຊເ້ ກດີ ການເຜົາໄໝກ້ ຈະໄດຄ້ າບອນໄດອອກໄຊຄນສຸ່ ູບນັ ຍາກາດ ນອກຈາກ ນຍີ້ ງັ ໄດຈ້ າກການລະເບດີ ຂອງພູເຂາົ ໄຟເປັນບາງຄງັ້ ຄາວ. 2.5.3. ວົງຈອນໄນໂຕເຈນ (Nitrogen Cycle) ທາດໄນໂຕເຈນເປນັ ທາດທຸ່ ີຈາເປັນໃນການສາ້ ງໂປຣໂຕພລາດຊມຶ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໂດຍຈະເປັນສຸ່ ວນປະກອບ ຫກຼັ ຂອງໂປຣຕນີ ໃນບນັ ຍາກາດມກີ ໊າຊໄນໂຕເຈນປະມານ 78% ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ບຸ່ ສາມາດນາມາໃຊໄ້ ດໂ້ ດຍກງົ ແຕຸ່ ຈະ ໃຊໄ້ ດເ້ ມຸ່ ອຢຸ່ ໃູ ນສະພາບຂອງທາດປະສມົ ແອມໂມເນຍ, ໄນໄຕຣ ແລະ ໄນເຕຣດ. ໄນໂຕເຈນໃນບນັ ຍາກາດຈຸ່ ງຶ ຕອ້ ງ ປຸ່ ຽນຮູບໃຫຢ້ ຸ່ ູໃນສະພາບທສີ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ຈະໃຊໄ້ ດ.້ 17

ຮູບທີ 1.10 ສະແດງວງົ ຈອນໄນໂຕເຈນ ຈາກຮູບທີ 1.10 ຈະເຫນັ ໄດວ້ ຸ່ າ ວງົ ຈອນໄນໂຕເຈນປະກອບດວ້ ຍຂະບວນການຄງຶ ໄນໂຕເຈນ (Nitrogen Fixation) ຂະບວນການສາ້ ງແອມໂມເນຍ (Ammonification) ຂະບວນການສາ້ ງໄນເຕຣົດ (Nitrification) ແລະ ຂະບວນການສາ້ ງໄນໂຕເຈນ (Denitrification) ເຊຸ່ ງິ ຂະບວນການເຫຸ່ າຼົ ນຈີ້ ະຕອ້ ງອາໄສແບກທີເຣຍ, ຈລຸ ນິ ຊີ ອຸ່ ນໆຈານວນຫຼາຍຈຸ່ ງຶ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ຄວາມສມົ ດນູ ຂອງວງົ ຈອນ. ນອກຈາກຈະຖກຕງຶ ໂດຍສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແລວ້ ໄນໂຕເຈນ ໃນບນັ ຍາກາດຍງັ ຖກຕງຶ ຈາກທາມະຊ ທາດອີກດວ້ ຍ ເປັນຕນົ້ ວຸ່ າ ເມຸ່ ອເກດີ ຟ້າແລບຂນຶ້ ມາໄນໂຕເຈນໃນທອ້ ງຟາ້ ຈະ ປຸ່ ຽນແປງທາງເຄມີ - ຟິສກິ ກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ທາດປະສມົ ໄນເຕຣດຂນຶ້ ມາ, ຈາກນນັ້ ຈະຖກນາ້ ຝນົ ຊະລາ້ ງພາລງົ ສຸ່ ູພນ້ ດນິ ຕຸ່ ໄປ. 2.5.4. ວົງຈອນຟອສຟຣັດ (Phosphorus Cycle) ຟອສຟຣັດ ເປັນທາດທຸ່ ີຈາເປັນຕຸ່ ການດາລງົ ຊີວດິ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເພາະເປັນອົງປະກອບຂອງDNA, RNA ແລະ ATP ຟອສຟຣັດເປັນທາດທຸ່ ີຢຸ່ ູໃນທາມະຊາດນອ້ ຍຫຼາຍ ແລະ ເກດີ ຂນຶ້ ຈາກການປຸ່ ຽນແປງ ທາງທລະນີ ວທິ ະຍາ ເຊຸ່ ນັ : ແຜຸ່ ນດນິ ໄຫວ, ພູເຂາົ ໄຟລະເບດີ ດວ້ ຍເຫດນຟີ້ ອສຟຣັດຈຸ່ ງຶ ຖກໃຊໝ້ ນູ ວຽນຢຸ່ ູລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດ ແລະ ບຸ່ ມຊີ ີວດິ ໃນປະລມິ ານທຸ່ ີຈາກັດ. ດງັ ນນັ້ , ຟອສຟຣັດຈຸ່ ງຶ ເປັນປັດໄຈທຸ່ ີຈາກດັ ຈານວນສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ໃນລະບບົ ນິ ເວດຫາຼ ຍຊະນດິ . 18

ຮູບທີ 2.11 ສະແດງວງົ ຈອນຟອສຟຣດັ ຈາກຮູບທີ 1.11 ຟອສຟຣັດສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ຈະຢຸ່ ໃູ ນຮູບຂອງຫີນຟອສເຟດ ຫຼ ແຮຸ່ ໂຟສເຟດ ເມຸ່ ອຖກກດັ ຝົນໂດຍ ນາ້ ແລະ ກະແສລມົ ປະປນົ ຢຸ່ ໃູ ນດນິ ແລວ້ ຖກນາ້ ຊະລາ້ ງໃຫຢ້ ຸ່ ູໃນຮູບທຸ່ ີລະລາຍນາ້ ໄດ້ເຊຸ່ ງິ ພດສາມາດນາໄປໃຊ້ ແລະ ຖຸ່ າຍທອດໄປໃນລະບບົ ນເິ ວດຕາມຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ ເມຸ່ ອຕາຍລງົ ກຈະຖກຍຸ່ ອຍສະຫຼາຍອີກດວ້ ຍ ພອດຟາໄທໂດຍ ແບກທີເຣຍ (Phosphatizing Bacteria) ໃຫຢ້ ຸ່ ູໃນຮູບທຸ່ ີລະລາຍນາ້ ໄດ້ ສຸ່ ວນນນີ້ ອກຈາກພດຈະນາໄປໃຊໂ້ ດຍ ກງົ ແລວ້ ຍງັ ຖກຂະບວນການຊະລາ້ ງພດັ ພາລົງສຸ່ ູທະເລ, ມະຫາສະໝຸດ ປະປົນຢຸ່ ໃູ ນດິນຕະກອນທັງທະເລເລກິ ແລະ ຕນ້ ແລະ ຍງັ ຖກສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ນອ້ ຍໆ ໃນທະເລນາມາໃຊຖ້ ຸ່ າຍທອດໄປຕາມຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານຈນົ ເຖິງປາຂະໜາດ ໃຫຍຸ່ ແລະ ນກົ ທະເລ, ເມຸ່ ອສດັ ພວກນີຕ້ າຍລງົ ເກດີ ການສະສມົ ເປນັ ແຫຸ່ ຼງສະສມົ ຊະນດິ ກວົ ໂນ (Guano) ເຊຸ່ ິງ ເກດີ ຈາກການສະສມົ ຕວົ ຂອງຂີນ້ ກົ ແລະ ກະດູກນກົ ເຊຸ່ ັນດຽວກບັ ຂີເ້ ຈຍ, ທາດໄນໂຕເຈນທຸ່ ີເກດີ ຮຸ່ ວມຢຸ່ ູນາໃນຂີ້ ສດັ ເຫຸ່ ຼາົ ນລີ້ ະລາຍນາ້ ໄດດ້ ຫີ າຼ ຍ ຈຸ່ ງຶ ຖກພດັ ພາໄປຫມດົ ຄງົ ເຫອຼ ໄວແ້ ຕຸ່ ທາດຟອສຟຣັດທຸ່ ສີ ະຫຼາຍຕວົ ຍາກນາມາໃຊບ້ ຸ່ ໄດ້ ຈາກນນັ້ ຈະເລຸ່ ມີ ວງົ ຈອນໃຫມຸ່ ອີກເທຸ່ ອໜຸ່ ງຶ . ປະຈຸບນັ ຟອສຟຣັດມສີ ຸ່ ວນເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ມນົ ລະພາວະທາງນາ້ ໄດ້ ເນຸ່ ອງຈາກຜົງຊກັ ຟອກເຊຸ່ ິງມຟີ ອສເຟດ ເປນັ ສຸ່ ວນປະສມົ ເມຸ່ ອປຸ່ ອຍລງົ ສຸ່ ູແມຸ່ ນາ້ ລາທານເຮດັ ໃຫພ້ ດນາ້ ບາງຊະນດິ ເຊຸ່ ນັ : ເທາົ , ຜກັ ຕບົ ຊະວາຈະເລີນເຕີບໂຕ ຢຸ່ າງວຸ່ ອງໄວເຊຸ່ ງິ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ບນັ ຫາແກຸ່ ແຫຸ່ ງຼ ນາ້ ຫຼາຍຂນຶ້ . 2.5.5. ວົງຈອນຊັນເຟີ (Sulfur Cycle) ຊນັ ເຟີ ຫຼ ມາດ ຫຼ ກາມະຖນັ ເປນັ ທາດທຸ່ ີສາຄນັ ໃນການຈະເລນີ ເຕີບໂຕ ແລະ ເມຕາໂບລສິ ຊມຶ ຂອງສຸ່ ງິ ມີຊີ ວດິ . ດງັ ນນັ້ , ຖາ້ ຂາດມາດຈະບຸ່ ສາມາດມຊີ ີວດິ ຢຸ່ ູໄດ.້ ມາດທຸ່ ພີ ບົ ໃນທາມະຊາດຈະຢຸ່ ໃູ ນສະພາບຂອງແຮຸ່ ທາດ ແລະ ໃນສະພາບຂອງທາດປະສມົ ຫາຼ ຍຊະນດິ ເຊຸ່ ນັ : ໄຮໂດນເຈນຊນັ ໄຟ (H2S) ແລະ ຊນັ ເຟດ (SO4). 19

ຮູບທີ 1.12 ສະແດງວງົ ຈອນຊນັ ເຟີ ຈາກຮູບທີ 1.12 ທາດປະສົມອົງຄະທາດ, ໃນພດ ແລະ ສດັ ຈະຖກຍຸ່ ອຍສະຫຼາຍເປນັ ໄຮໂດນເຈນຊນັ ໄຟ ໂດຍປະຕກິ ລິ ຍິ າຂອງແບກທີເຣຍ ແລະ ຖກປຸ່ ຽນຕຸ່ ຈນົ ກາຍເປນັ ຊນັ ເຟດ ເຊຸ່ ງິ ພດຈະນາກບັ ໄປໃຊໄ້ ດ.້ ມາດໃນຊາກ ຂອງພດ ແລະ ສດັ ບາງສຸ່ ວນຈະຖກສະສມົ ແລະ ຖກຕງຶ ໄວໃ້ ນຖຸ່ ານຫນີ ແລະ ນາ້ ມນັ ປິໂຕລຽມ ເມຸ່ ອມກີ ານນາມາ ໃຊເ້ ປນັ ເຊອ້ ໄຟເກດີ ການເຜົາໄໝໄ້ ດກ້ ໊າຊຊນັ ເຟໄີ ດອອກໄຊດ໌ (SO2) ເມຸ່ ອກາ໊ ຊນຢີ້ ຸ່ ໃູ ນບນັ ຍາກາດຈະລວມຕວົ ກັບ ລະອອງນາ້ ຕົກລງົ ມາເປັນເມດັ ຝົນຂອງອາຊດິ ມາດ ຫຼ ອາຊດິ ຊນູ ຟູລກິ (H2SO4) ເຊຸ່ ິງຈະກັດ ແລະ ເຮັດໃຫສ້ ຸ່ ິງ ກຸ່ ສາ້ ງຕຸ່ າງໆ ເຂາົ້ ໝຽ້ ງ ແລະ ເປັນອນັ ຕະລາຍຕຸ່ ການຫາຍໃຈຂອງຄນົ . ວງົ ຈອນຕຸ່ າງໆ ເຫຸ່ ຼົານີ້ເປັນວົງຈອນທຸ່ ີສາຄັນໃນການຮັກສາຄວາມສົມດູນທາມະຊາດ (Balance of Nature) ຢັງມວີ ງົ ຈອນອຸ່ ນໆ ອີກຫາຼ ຍຢຸ່ າງໃນທາມະຊາດ. ແຕຸ່ ລະວງົ ຈອນກຸ່ ມລີ ະບບົ ພາວະຄວາມສມົ ດນູ ຂອງຕົນ ເອງ, ຖາ້ ສຸ່ ວນໃດສຸ່ ວນໜຸ່ ຶງຂອງລະບບົ ຖກທາລາຍໄປກຈະສຸ່ ງົ ຜົນກະທບົ ໄປຍງັ ວງົ ຈອນອຸ່ ນໆ ເຮດັ ໃຫສ້ ມົ ດູນທາ ມະຊາດເສຍຫາຍ. ການທຸ່ ີທາດຕຸ່ າງໆ ມກີ ານໝູນວຽນກບັ ຄນສຸ່ ທູ າມະຊາດເຮດັ ໃຫປ້ ະລມິ ານທາດທຸ່ ີມຢີ ຸ່ ໃູ ນທາມະ ຊາດບຸ່ ໝດົ ສນິ້ ໄປ ເຊຸ່ ງິ ທາດໃນທາມະຊາດຈະມີຢຸ່ ໃູ ນປະລມິ ານທຸ່ ີສົມດູນກັບສຸ່ ິງມີຊີວດິ ໃນລະບົບນິເວດນນັ້ ໆ ຄວາມສົມດູນທາມະຊາດຈຸ່ ງຶ ເປນັ ປາກດົ ການທຸ່ ກີ ຸ່ ຽວກບັ ຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ນາກນັ ກັບສຸ່ ງິ ບຸ່ ມຊີ ີວດິ ໃນທາ ມະຊາດ. 2.6. ຄວາມສມົ ດູນໃນທາມະຊາດ ຄວາມສົມດູນທາງທາມະຊາດ ເປັນພາວະການທາງທາມະຊາດຂອງລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ລີ ະບບົ ຄວາມສາພນັ ລະ ຫວຸ່ າງອງົ ປະກອບເປນັ ໄປຢຸ່ າງສມົ ບູນ ໝາຍຄວາມວຸ່ າ ບນັ ດາສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທງັ ຫຼາຍໃນລະບບົ ນເິ ວດຈະຕອ້ ງເຮດັ ໜາ້ ທຸ່ ີ 20

ຄບົ ຖວ້ ນ 3 ກຸ່ ຸມຄ ມທີ ງັ ຜຜູ້ ະລດິ , ຜບູ້ ລໂິ ພກ ແລະ ຜຍູ້ ຸ່ ອຍສະຫາຼ ຍ. ໃນສຸ່ ວນຂອງສຸ່ ງິ ບຸ່ ມຊີ ີວດິ ເອງກເຮດັ ໜາ້ ທຸ່ ີສະ ໜບັ ສະໜູນຢຸ່ າງຕຸ່ ເນຸ່ ອງບຸ່ ຂາດຫາຍ. ຄວາມສມົ ດູນທາງທາມະຊາດມຄີ ວາມແຕກຕຸ່ າງກນັ ໄປຕາມຄວາມແຕກຕຸ່ າງ ຂອງລະບບົ ນເິ ວດເຊຸ່ ງິ ໃນທາມະຊາດລະບບົ ນເິ ວດຈະມກີ ານປຸ່ ຽນແປງອຢຸ່ ູຕະຫອຼ ດເວລາ ການປຸ່ ຽນແປງນອີ້ າດເປັນ ໄປໂດຍທາມະຊາດ ຫຼ ໂດຍມະນຸດກໄດ້ ລກັ ສະນະການປຸ່ ຽນແປງເປັນໄປໄດ້ 2 ແບບ ຄ: ແບບກະທນັ ຫນັ ແລະ ແບບຄຸ່ ອຍເປນັ ຄຸ່ ອຍໄປ. ການປຸ່ ຽນແປງຂອງລະບບົ ນເິ ວດໂດຍທາມະຊາດແບບກະທນັ ຫັນ ເຮດັ ໃຫລ້ ະບບົ ນເິ ວດ ເສຍຄວາມສມົ ດນູ ແລະ ມຜີ ົນກະທົບຕຸ່ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເຮດັ ໃຫຕ້ າຍ ຫຼ ສູນພນັ ໄປ ເຊຸ່ ັນ: ການເກດີ ໄຟໄໝປ້ ຸ່ າ, ອຸທກົ ໄພ, ການເກດີ ໂລກະບາດ ແລະ ອຸ່ ນໆ. ສາລັບການປຸ່ ຽນແປງແບບຄຸ່ ອຍເປັນຄຸ່ ອຍໄປຕາມທາມະຊາດເປັນການ ປຸ່ ຽນແປງຢຸ່ າງຊາ້ ໆ ກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ອນັ ຕະລາຍຕຸ່ ມະນດຸ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມເລກັ ນອ້ ຍ ແຕຸ່ ເມຸ່ ອໄລຍະເວລາດນົ ເຂາົ້ ການ ປຸ່ ຽນແປງຈະມຫີ ຼາຍຂນຶ້ ເຊຸ່ ງິ ຈະເກດີ ຜົນກະທບົ ຕຸ່ ສຸ່ ິງມຊີ ີວິດຢຸ່ າງເດຸ່ ັນແຈງ້ ຂນຶ້ ເຊຸ່ ັນ: ທຸ່ ົງນາ ຫຼ ໄຮຸ່ ເຫຸ່ າຼົ ຈະມກີ ານ ປຸ່ ຽນແປງເປັນທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ແລະ ພດພວກໄມພ້ ຸ່ ຸມໃນເວລາຕຸ່ ມາ ຈົນໃນທຸ່ ສີ ຸດຫາກບຸ່ ມສີ ຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມພາຍນອກມາລບົ ກວນກຈະກາຍເປນັ ປຸ່ າທຸ່ ີສມົ ບນູ . ດຸ່ ັງນນັ້ , ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຈະຕອ້ ງສາມາດປັບຕວົ ໃຫເ້ ຂາົ້ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີປຸ່ ຽນແປງ ໄດ.້ ການສູນເສຍຄວາມສມົ ດນູ ໃນລະບບົ ນເິ ວດອາດເກີດຂນຶ້ ຈາກທາມະຊາດ ຫຼ ມະນຸດເຮັດໃຫອ້ ງົ ປະກອບ ຂອງລະບບົ ນເິ ວດຖກປຸ່ ຽນແປງໄປ ຫາກເກດີ ໂດຍທາມະຊາດລະບບົ ນເິ ວດຈະຊຸ່ ວຍແກໄ້ ຂໄດດ້ ວ້ ຍຕວົ ເອງົ ແຕຸ່ ຖາ້ ເກດີ ຈາກມະນດຸ ຈະແກໄ້ ຂໄດຍ້ າກຫຼາຍ ເມຸ່ ອມະນດຸ ເພຸ່ ມີ ຈານວນຫາຼ ຍຂນຶ້ ຢຸ່ າງວຸ່ ອງໄວ ມກີ ານພັດທະນາວຖິ ີຊີວດິ ຫາຼ ຍຂນຶ້ ດວ້ ຍເທກັ ໂນໂລຢີ ເຮດັ ໃຫຄ້ ວາມເປນັ ຢຸ່ ູສຸກສະບາຍຫຼາຍຂນຶ້ ມະນຸດຈຸ່ ງຶ ໄດຊ້ ຸ່ ວຸ່ າ “ເປັນຕວົ ການທາລາຍ ລະບບົ ນເິ ວດຫາຼ ຍທຸ່ ສີ ຸດ” . 2.6.1.ສາເຫດທຸ່ ີເຮັດໃຫລ້ ະບົບນິເວດເສຍຄວາມສົມດູນ 1) ການເພຸ່ ມີ ຂອງປະຊາກອນ: ເຮດັ ໃຫຄ້ ວາມຕອ້ ງການໃຊທ້ ຸ່ ດີ ນິ ເຮດັ ການກະເສດຫຼາຍຂນຶ້ ໃນປະເທດກາລງັ ພດັ ທະນາໂດຍສະເພາະເຂດຮອ້ ນປະຊາກອນຈະບຸກເບີກປຸ່ າໃໝຸ່ ໆ ເພຸ່ ອໃຊພ້ ນ້ ທຸ່ ເີ ຮດັ ໄຮຸ່ ເລຸ່ ອນລອຍເຮດັ ໃຫດ້ ນິ , ປຸ່ າໄມ,້ ສະພາບແວດລອ້ ມເສຍຫາຍແຕຸ່ ລະປີເປັນຈານວນຫຼວງຫຼາຍ. 2) ການກະເສດສະໄໝໃໝຸ່ : ການກະເສດໃນປະຈບຸ ນັ ສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ມຸງ້ ເພຸ່ ອການຄາ້ ຫຼາຍຂນຶ້ , ມກີ ານໃຊປ້ ຸ໋ ຍ ແລະ ຢາຂາ້ ແມງຈານວນຫາຼ ຍ ທາດເຫຸ່ ຼາົ ນຈີ້ ະຕກົ ຄາ້ ງໃນດນິ ແລະ ອາດຖກຊະລາ້ ງລົງສຸ່ ູແຫຸ່ ຼງນາ້ ເຮດັ ໃຫມ້ ີຜນົ ຕຸ່ ຊີ ວດິ ສດັ ໃນດນິ ແລະ ໃນນາ້ . 3) ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງເມອງ: ການເພຸ່ ມີ ຂນຶ້ ຂອງປະຊາກອນເຮດັ ໃຫຄ້ ວາມຕອ້ ງການທຸ່ ຢີ ຸ່ ູອາໄສເພຸ່ ີມຫຼາຍ ຂນຶ້ ເມອງຂະຫຍາຍຕວົ ຢຸ່ າງວຸ່ ອງໄວ ສຸ່ ງົ ຜົນໃຫພ້ ນ້ ທຸ່ ກີ ານກະເສດຖກໃຊໄ້ ປເພຸ່ ອການສາ້ ງຕຶກ, ສນູ ການຄາ້ , ຖະ ໜນົ , ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ ຽນໄປ, ການຖຸ່ າຍເທຂອງເສຍຈາກເມອງກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ມນົ ລະພດິ ຂອງນາ້ ແລະ ອາກາດ. 4) ການອຸດສາຫະກາ: ການພດັ ທະນາອຸດສາຫະກາເຮດັ ໃຫຊ້ ບັ ພະຍາກອນຖກໃຊເ້ ປນັ ວດັ ຖຸດບິ ຫາຼ ຍຍຸ່ ງິ ຂນຶ້ ຂະບວນການຜະລດິ ເຮດັ ໃຫມ້ ຂີ ອງເສຍ ເຊຸ່ ນັ : ນາ້ ເສຍ, ອາຍເສຍ ເຊຸ່ ງິ ສຸ່ ງົ ຜົນກະທບົ ຕຸ່ ການປຸ່ ຽນແປງລະບບົ ນເິ ວດ ໃນບລເິ ວນທຸ່ ີໂຮງງານອຸດສາຫະກາຕງັ້ ຢຸ່ ູ ແລະ ບລເິ ວນໃກຄ້ ຽງ. 2.6.2. ການຮັກສາຄວາມສົມດູນຂອງລະບົບນເິ ວດ ການປຸ່ ຽນແປງຂອງລະບົບນເິ ວດແບບຄຸ່ ອຍເປັນຄຸ່ ອຍໄປຕາມທາມະຊາດ ກຸ່ ໃຫເ້ ກີດອນັ ຕະລາຍ ຕຸ່ ມະນຸດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມເລັກນອ້ ຍ ທຸ່ ີເປັນບນັ ຫາທກຸ ມນ້ ີ້ ຄ: ການປຸ່ ຽນແປງຢຸ່ າງວຸ່ ອງໄວໂດຍມະນຸດ ມີຜົນກະທົບຕຸ່ 21

ມະນຸດເອງ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມອຸ່ ນຢຸ່ າງຮຸ ນແຮງ ຈາເປັນທຸ່ ີຈະຕອ້ ງມມີ າດຕະການຫາຼ ຍຢຸ່ າງ ລວມທັງການໃຊຫ້ ຼກັ ການອານລຸ ກັ ຊບັ ຍາກອນທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ດງັ ນ:ີ້ 1) ສາຫຼວດ (Exploration): ເຊຸ່ ນັ ການສາຫຼວດແຫຸ່ ງຼ ແຮຸ່ ແຫຸ່ ງຼ ກາ໊ ຊທາມະຊາດ ແຫຸ່ ງຼົ ນາ້ ວຸ່່າມຢີ ຸ່ ູທຸ່ ໃີ ດ ເປັນປະລມິ ານເທຸ່ າົ ໃດ ສາມາດນາມາໃຊໄ້ ດ້ ຫຼ ບຸ່ . 2) ການປອ້ ງກນັ (Protection): ປອ້ ງກນັ ສຸ່ ງິ ທຸ່ ີໃຊແ້ ລວ້ ບຸ່ ໃຫເ້ ປັນພດິ ໄພ, ເກດີ ຄວາມເສຸ່ ອມໂຊມ ຫຼ ຖກ ທາລາຍ. 3) ການຫລຸດອດັ ຕາຄວາມເສຸ່ ອມສູນ (Elimination of Waste): ໝາຍເຖິງການໃຊໃ້ ຫໄ້ ດປ້ ະໂຫຍດ ຢຸ່ າງເຕມັ ທຸ່ ີມສີ ຸ່ ວນເສຍ ຫຼ ສຸ່ ວນທຸ່ ີບຸ່ ໃຊປ້ ະໂຫຍດນອ້ ຍທຸ່ ີສຸດ. 4) ການໃຊສ້ ຸ່ ງິ ທຸ່ ມີ ຄີ ຸນນະພາບຮອງລົງມາ (Use Lower - Grade Material): ເຮດັ ໃຫມ້ ຊີ ບັ ພະຍາ ກອນທຸ່ ໃີ ຊປ້ ະໂຫຍດໄດເ້ ພຸ່ ີມຂນຶ້ ອີກຫາຼ ຍຊະນດິ . 5) ການປັບປຸງຄຸນນະພາບ (Improve The Quality): ນກັ ວທິ ະຍາສາດໄດຄ້ ນົ້ ພບົ ເທກັ ນກິ ແລະ ວທິ ີ ການໃໝຸ່ ໆ ໃນການໃຊປ້ ະໂຫຍດຈາກຊັບພະຍາກອນທຸ່ ີມຄີ ຸນນະພາບຕຸ່ າ ເຊຸ່ ັນ: ປັບປຸງດິນຈດດິນເສຸ່ ອມໃຫ້ ອຸດມົ ສມົ ບູນ. 6) ການນາມາທດົ ແທນກນັ (Substitution): ຊບັ ພະຍາກອນໄມເ້ ຫອຼ ເຟ້ອ ແລະ ເຮດັ ໄດງ້ ຸ່າຍຈະຖກນາມາ ທດົ ແທນຊບັ ພະຍາກອນທຸ່ ີມນີ ອ້ ຍ ແລະ ຫາໄດຍ້ າກ. 7) ການນາກບັ ມາໃຊປ້ ະໂຫຍດອີກ (Re - Cycling): ເຊຸ່ ນັ ໃຊເ້ ສດແກວ້ ມາເຮດັ ຂວດໃໝຸ່ , ໃຊເ້ ສດເຈຍ້ ມາເຮດັ ເຈຍ້ 3. ຄວາມຫຼາກຫຼາຍທາງຊວີ ະພາບ 3.1. ຄວາມຫາຼ ກຫາຼ ຍຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ (Species Diversity) ຄວາມຫຼາກຫາຼ ຍໃນເລຸ່ ອງຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໝາຍເຖິງ ຄວາມຫຼາກຫາຼ ຍຂອງຊະນດິ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ (Species) ທຸ່ ີ ມຢີ ຸ່ ໃູ ນພນ້ ທຸ່ ີໜຸ່ ງຶ ເຊຸ່ ງິ ມຄີ ວາມໝາຍຢຸ່ ູ 2 ແງຸ່ ໄດແ້ ກຸ່ ຄວາມຫຼາຍຊະນິດ (Species Richness) ຄ ຈານວນຊະ ນດິ ຂອງສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ຕຸ່ ອໜຸ່ ວຍເນອ້ ທຸ່ ີ, ອີກແງຸ່ໜຸ່ ງຶ ຄ ຄວາມສະໝຸ່ າສະເໝີຂອງຊະນດິ (Species Evenness) ໝາຍເຖງິ ສດັ ສຸ່ ວນຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕຸ່ າງໆ ທຸ່ ີມຢີ ຸ່ ູໃນທຸ່ ີນນັ້ . ໃນພນ້ ທຸ່ ີໜຸ່ ງຶ ໆຈະມຄີ ວາມຫຼາກຫຼາຍຂອງຊະນດິ ສຸ່ ງິ ມີຊີ ວດິ (Species Diversity) ຫາຼ ຍທຸ່ ສີ ຸດກຕຸ່ ເມຸ່ ອມຈີ ານວນສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດຫາຼ ກຫຼາຍຊະນດິ ແລະ ແຕຸ່ ລະຊະນດິ ມສີ ດັ ສຸ່ ວນເທຸ່ າົ ໆກນັ , ຄວາມຫຼາກຫຼາຍຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ນນັ້ ແຕກຕຸ່ າງໄປຕາມພນ້ ທຸ່ .ີ 3.2. ຄວາມຫາຼ ກຫາຼ ຍຂອງລະບບົ ນເິ ວດ (Ecosystem Diversity) ຄວາມຫາຼ ກຫາຼ ຍຂອງລະບບົ ນເິ ວດມີ 3 ປະເດນັ ຄ: 1) ຄວາມຫາຼ ກຫາຼ ຍຂອງຖຸ່ ນິ ກາເນດີ ຕາມທາມະຊາດ (Habitat Diversity) ເຊຸ່ ນັ ພນ້ ທຸ່ ປີ ຸ່ າພາກຕະເວນັ ຕກົ ຂອງໄທມແີ ມຸ່ ນາ້ ໃຫຍຸ່ ໄຫຼຜຸ່ ານ ຈະພບົ ຖຸ່ ິນກາເນດີ ຕາມທາມະຊາດຫຼວງຫາຼ ຍ ຄ ແມຸ່ ນາ້ , ຫາດຊາຍ, ຫວ້ ຍນອ້ ຍ ອນັ ເປນັ ສາຂາແມຸ່ ນາ້ ມນີ າ້ ຂງັ ໂດຍໃນແຕຸ່ ລະຖຸ່ ິນກາເນດີ ກຸ່ ມສີ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອາໄສຢຸ່ ູແຕກຕຸ່ າງກນັ ໂດຍທຸ່ ົວໄປແລວ້ ບຸ່ ອນ ໃດທຸ່ ີມຖີ ຸ່ ິນກາເນດີ ຕາມທາມະຊາດຫລາກຫາຼ ຍບຸ່ ອນນນັ້ ຈະມສີ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຫລາກຫາຼ ຍຕາມໄປອກີ ດວ້ ຍ. 2) ຄວາມຫາຼ ກຫາຼ ຍຂອງການທດົ ແທນ (Successional Diversity) ໃນປຸ່ າມກີ ານທດົ ແທນຂອງສງັ ຄມົ ພດ ຄ ເມຸ່ ອປຸ່ າຖກທາລາຍຈະໂດຍວທິ ີການໃດກຕາມເກດີ ເປນັ ທຸ່ ີໂລຸ່ ງ ຕຸ່ ມາຈະມພີ ດເບກີ ນາ ເຊຸ່ ນັ : ມຫີ ຍາ້ ຄາ, ຫຍາ້ ຝຣຸ່ ັງ ເກດີ ໃນທຸ່ ີໂລຸ່ ງນ,ີ້ ເມຸ່ ອເວລາຜຸ່ ານໄປກມຕີ ນົ້ ໄມເ້ ນອ້ ອຸ່ ອນໃຫຍຸ່ ໄວເກີດຂຶນ້ ເຊຸ່ ັນ: ກະທຸ່ ຸມນາ້ , ປຫູຊາ້ ງ ແລະ 22

ຫາກປຸ່ ອຍໄວໂ້ ດຍບຸ່ ມກີ ານລບົ ກວນປຸ່ າດງັ້ ເດມີ ກຈະກບັ ມາອກີ ຄງັ້ , ເຮາົ ເອນີ້ ຂະບວນການນວີ້ ຸ່ າ ການທດົ ແທນທາງນິ ເວດວທິ ະຍາ ເຊຸ່ ງິ ຂະບວນການນຈີ້ ະຊຸ່ ວຍຮກັ ສາຄວາມຫຼາກຫຼາຍຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ . 3) ຄວາມຫຼາກຫຼາຍຂອງພູມປີ ະເທດ (Landscape Diversity) ໃນທອ້ ງຖຸ່ ນິ ບາງແຫຸ່ ງມຖີ ຸ່ ິນກາເນດີ ຕາມ ທາມະຊາດຫຼວງຫຼາຍ ເຊຸ່ ນັ : ລານາ້ , ໜາ້ ຜາ, ບງຶ , ພູເຂົາ ແລະ ມສີ ງັ ຄມົ ພດໃນຫຼາຍໆຍຸກຂອງການທົດແທນມທີ ຸ່ ົງ ຫຍາ້ ປຸ່ າໂປຸ່ ງ ແລະ ປຸ່ າຕຶບໜາ, ບຸ່ ອນແບບນຈີ້ ະມສີ ັບພະສຸ່ ງິ ທຸ່ ີມຊີ ີວິດຫວຼ ງຫຼາຍກງົ ກັນຂາ້ ມກບັ ໃນເມອງໜາວທຸ່ ີມີ ຕນົ້ ໄມຊ້ ະນດິ ດຽວຂນຶ້ ຢຸ່ ູເທງິ ເນອ້ ທຸ່ ີຫາຼ ຍຮອ້ ຍໄລຸ່ ເບຸ່ ງິ ໄປກເຫນັ ພຽງຕນົ້ ໄມສ້ ນົ ພຽງຢຸ່ າງດຽວ. 3.3. ຄວາມຫຼາກຫາຼ ຍຂອງພນັ ທຸກາ (Genetic Diversity) ຄວາມຫາຼ ກຫຼາຍຂອງພັນທຸກາ ໝາຍເຖິງ ຄວາມຫຼາກຫຼາຍຂອງຢີນ (Genes) ທຸ່ ມີ ີຢຸ່ ໃູ ນສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ແຕຸ່ ລະ ຊະນດິ . ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊະນດິ ດຽວກນັ ອາດມຢີ ີນແຕກຕຸ່ າງກນັ ໄປຕາມສາຍພນັ ເຊຸ່ ນັ : ເຂາົ້ ມສີ າຍພນັ ນບັ ພນັ ຊະນດິ , ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃດກຕາມທຸ່ ີຖກທາລາຍເຮດັ ໃຫມ້ ຈີ ານວນໜອ້ ຍລງົ ຄວາມຫຼາກຫຼາຍທາງພນັ ທຸກາກສູນເສຍຊບັ ພະຍາກອນ ທຸ່ ີມຄີ ຸນຄຸ່ າ. 3.4. ຄວາມຫາຼ ກຫຼາຍທາງຊບັ ພະຍາອນພນັ ພດ ຄວາມຫຼາກຫຼາຍທາງຊບັ ພະຍາກອນພນັ ພດ ໝາຍເຖິງ ພດນານາຊະນິດທຸ່ ີຂນຶ້ ຢຸ່ ທູ ຸ່ ວົ ໄປ ໂດຍມຄີ ວາມຫຼາກ ຫາຼ ຍທງັ ລະບບົ ນເິ ວດ ແລະ ຖຸ່ ິນທຸ່ ີພດຂນຶ້ ຢຸ່ ູ ໄດແ້ ກຸ່ ສະພາບຂອງປຸ່ າຊະນດິ ຕຸ່ າງໆ ຫຼ ລະບບົ ນເິ ວດຄວາມຫຼາກຫຼາຍ ຂອງຊະນດິ ພນັ (Species Diversity) ໄດແ້ ກຸ່ ຈານວນຊະນດິ ພນັ ພດທຸ່ ີມຢີ ຸ່ ູແຕຸ່ ລະແຫຸ່ ງຼ ແລະ ຄວາມຫຼາກຫຼາຍ ທາງພນັ ທກຸ າ (Genetic Diversity) ເຊຸ່ ງິ ໄດແ້ ກຸ່ ຄວາມແຕກຕຸ່ າງທາງສາຍພນັ ຂອງພດໃນແຕຸ່ ລະຊະນດິ ເຊຸ່ ນັ : ສາຍພນັ ຕຸ່ າງໆ ຂອງເຂາົ້ , ລາໄຍ, ທຸລຽນ ຫຼ ໄມສ້ ກັ ... ເປນັ ທຸ່ ີຍອມຮບັ ກນັ ວຸ່ າ ປຸ່ າເຂດຮອ້ ນ (Tropical Forests) ໂດຍສະເພາະຢຸ່ າງຍຸ່ ງິ ປຸ່ າດບິ ຊຸ່ ຸມ (Tropical Rain Forest) ຈະເປັນແຫຸ່ ຼງທຸ່ ີມຄີ ວາມຫຼາກຫາຼ ຍຂອງຊັບພະຍາກອນພນັ ພດສງູ ທຸ່ ີສຸດຂອງ 25,000 ຊະນດິ ປະເທດໄທຈດັ ວຸ່ າມທີ ະເລທຸ່ ີຕງັ້ ເອອ້ ອານວຍຕຸ່ ຄວາມຫາຼ ກຫາຼ ຍຂອງຊບັ ພະຍາກອນພນັ ພດຫາຼ ຍ ເນຸ່ ອງຈາກຕງັ້ ຢຸ່ ູເທງິ ຮອຍຕຸ່ ຂອງຊວີ ະພູມສາດພນັ ພດ ລະຫວຸ່ າງ 3 ພມູ ພີ າກນາກນັ ຄ ພູມພີ າກອນິ ໂດ - ເບີມດິ (Indo - Burmese Region) ທາງພາກເໜອ ແລະ ພາກຕະເວນັ ຕກົ , ພມູ ພີ າກອນິ ໂດ - ໄຊນາ (Indo - Chinese Region) ທາງ ພາກເໜອ ຕະເວນັ ອອກສຽງເໜອ ແລະ ບາງສຸ່ ວນຂອງພາກຕະເວນັ ອອກ ແລະ ພູມພີ າກມາເລຊຽນ (Malesian Region) ພາກໃຕຕ້ ງັ້ ແຕຸ່ ແຂວງລະນອງລງົ ໄປ ແລະ ທຸ່ ີປາຍແຫຼມພາກຕະເວັນອອກ ຄ ແຂວງຈນັ ທະບູລີ, ແຂວງ ຕຼາດ. ຈາກເຂດພູີມພາກພນັ ພດດງັ ກຸ່ າວ ແລະ ຈາກສະພາບທາງກາຍະພາບຂອງປະເທດໄທ ເຮັດໃຫປ້ ະເທດໄທມີ ປຸ່ າຊະນດິ ຕຸ່ າງໆເຖິງ 16 ປະເພດຍຸ່ ອຍ ຫຼ ມີຄວາມຫຼາກຫຼາຍທາງລະບບົ ນິເວດ ແລະ ຖຸ່ ນິ ກາເນດີ ພດພນັ ເຖິງ 16 ຊະນດິ ເປັນສາເຫດຫກຼັ ທຸ່ ີເຮດັ ໃຫປ້ ະເທດໄທມຄີ ວາມຫຼາກຫຼາຍຂອງຊບັ ພະຍາກອນພນັ ພດຢຸ່ າງຫວຼ ງຫຼາຍ. ການສກຶ ສາຄວາມອຸດມົ ສມົ ບນູ ຂອງຈານວນຊະນດິ ພນັ ໄມໃ້ ນປຸ່ າຂອງປະເທດໄທ ພບົ ວຸ່ າ ໃນພນ້ ທຸ່ ປີ ຸ່ າ 1 ເຮກັ ຕາ (100 x 100 ແມັດ) ປຸ່ າເບຍຈະພນັ (Mixed Deciduous Forests) ຈະມພີ ນັ ໄມຢ້ ຸ່ ູ 14 - 21 ຊະນິດ, ປຸ່ າ ເຕັງຣັງ (Dry Dipterocarp Forest) ຈະມີພັນໄມ້ຢຸ່ ູປະມານ 35 - 40 ຊະນິດ, ປຸ່ າສົນ (Pine/Pine - Dipterocarp Forests) ມີ 22 - 34 ຊະນດິ , ປຸ່ າດບິ ແລງ້ (Dry Evergreen Forest) ມີ 57 ຊະນດິ , ປຸ່ າ ດບິ ເຂາົ (Montane Forest) ມີ 56 - 70 ຊະນດິ , ປຸ່ າດບິ ຊຸ່ ຸມຈະມພີ ນັ ໄມຢ້ ຸ່ ູຫຼາຍເຖງິ 69 - 109 ຊະນດິ . ການຮກັ ສາສາຍພນັ ຂອງຊບັ ພະຍາກອນພນັ ພດສາມາດກະເຮດັ ໄດຫ້ ຼາຍວທິ ີ ແລະ ວທິ ີທຸ່ ດີ ີທຸ່ ີສຸດ ຄ ການສກຶ ສາເຖິງຄວາມຫຼາກຫາຼ ຍທາງພນັ ທກຸ າຂອງປຸ່ າແຕຸ່ ລະແຫຸ່ ງປະກາດໃຫປ້ ຸ່ ານນັ້ ໆ ເປນັ ເຂດ ຫຼ ພນ້ ທຸ່ ີອານຸລກັ ພນັ ພດໃນ 23

ຖຸ່ ິນເດີມ ແລະ ປ້ອງກນັ ຮກັ ສາຢຸ່ າງເຂມັ້ ງວດ ໂດຍຈະຮກັ ສາຄວາມຫຼາກຫຼາຍຂອງຊບັ ພະຍາກອນພນັ ພດໃນປຸ່ ານັນ້ ທງັ ຊີວະະມນົ ທນົ . ໃນກລະນຈີ າເປັນ ຫຼ ໃນພນ້ ທຸ່ ທີ ຸ່ ີມຄີ ວາມລແ້ ຫຼມຕຸ່ ການຖກທາລາຍພນັ ທຸກາທຸ່ ີໃກຈ້ ະສູນພັນ ເຊຸ່ ນັ ໃນພນ້ ທຸ່ ີທຸ່ ີມຄີ ວາມຈາເປນັ ຕອ້ ງພດັ ທະນາ ຈາເປັນຕອ້ ງມກີ ານກຸ່ ສາ້ ງຖະໜນົ ຫຼ ເຂຸ່ ອນ ອາດມກີ ານເຄຸ່ ອນຍາ້ ຍ ສາຍພນັ ທງັ ຫມດົ ຂອງພດທຸ່ ີສາຄັນແຕຸ່ ລະຊະນດິ ໃນພນ້ ທຸ່ ີນນັ້ ໆ ໂດຍກະຈາຍການສຸ່ ຸມເກບັ ແກຸ່ ນພນັ ໃຫທ້ ຸ່ ວົ ພນ້ ທຸ່ ີ ໃຫຫ້ ຼາຍທຸ່ ສີ ຸດ, ນາແກຸ່ ນມາແລວ້ ນາໄປປຸກໃນຖຸ່ ິນທຸ່ ີມສີ ະພາບແວດລອ້ ມໃກຄ້ ຽງກບັ ສະພາບເດີມເປນັ ການອານລຸ ກັ ສາຍພນັ ນອກຖຸ່ ິນເດີມ ສາລບັ ພດທຸ່ ີມຂີ ະໜາດແກຸ່ ນນອ້ ຍ ຫຼ ພດກເສດທຸ່ ີມອີ າຍຸສນັ້ ໃນບາງກລະນອີ າດເກບັ ຮກັ ສາ ໃນສະພາບຂອງແກຸ່ ນພັນ ຫຼ ໃນສະພາບຂອງ ເຊ້ອພັນ ແລະ ທະນາຄານພັນເຊຸ່ ິງສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ຈະເກບັ ໄວໃ້ ນ ອຸນຫະພມູ ທຸ່ ີເຢັນຈດັ . 3.5. ປະໂຫຍດຂອງຄວາມຫາຼ ກຫຼາຍທາງຊວີ ະພາບ 1) ດາ້ ນກະເສດຕະກອນ: ພນັ ພດຫາຼ ຍກວຸ່ າ 3,000 ຊະນດິ ໃຊເ້ ປັນອາຫານໄດ້ ແລະ ບຸ່ ນອ້ ຍກວຸ່ າ 150 ຊະ ນດິ ທຸ່ ີນາມາເພາະປູກເປນັ ອາຫານຂອງຄນົ ແລະ ສດັ . 2) ການແພດ: ພນັ ພດຫາຼ ຍປະເພດສາມາດນາມາໃຊເ້ ປນັ ຢາຮກັ ສາໂລກໄດ.້ ໃນປຸ່ າຊຸ່ ຸມເຂດຮອ້ ນ ຂອງໄທມີ ສະໝູນໄພຫາຼ ຍຊະນດິ ທຸ່ ີບຸ່ ໄດມ້ ກີ ານນາມາໃຊປ້ ະໂຫຍດຢຸ່ າງຈງິ ຈງັ . 3) ການອຸດສາຫະກາ: ຜນົ ຜະລດິ ຂອງພດປຸ່ າຫາຼ ຍຊະນດິ ຖກນາມາໃຊປ້ ະໂຫຍດໃນທາງອຸດສາຫະກາ ເຊຸ່ ນັ : ນາ້ ມນັ ພດ, ຢາງທາມະຊາດ, ພລາດຕກິ ເປັນຕນົ້ . 3.6. ການສູນເສຍຄວາມຫາຼ ກຫຼາຍທາງຊີວະພາບ - ນກັ ຊີວະວທິ ະຍາເຫນັ ໄດວ້ ຸ່ າໂລກກາລງັ ສນູ ເສຍສດັ ແລະ ພດໃນປຸ່ າເຂດຮອ້ ນຢຸ່ າງນອ້ ຍ 27,000 ຊະນດິ ຕຸ່ ປ.ີ ນອກຈາກປຸ່ າເຂດຮອ້ ນແລວ້ ຄວາມຫຼາກຫຼາຍທາງຊີວະພາບໃນລະບບົ ນເິ ວດອຸ່ ນໆ ກາລງັ ຫດຼຸ ລງົ ເຊຸ່ ນັ ກນັ ເຊຸ່ ນັ : ປາກາຣັງ, ພນ້ ທຸ່ ີຊຸ່ ຸມນາ້ , ເກາະ ແລະ ພເູ ຂາົ . - ເຖງິ ວຸ່ າການສູນເສຍເປນັ ວງົ ຈອນທາມະຊາດ ແຕຸ່ ການສູນພນັ ດວ້ ຍອດັ ຕາເລຸ່ ງັ ຢຸ່ າງທຸ່ ເີ ປັນຢຸ່ ໃູ ນປະຈບຸ ນັ ເປັນ ປາກດົ ການເໜອທາມະຊາດ - ມຫີ ກຼັ ຖານຢນຢນັ ວຸ່ າປະເທດໄທໄດເ້ ຮດັ ໃຫໂ້ ຕສະມນັ ຕວົ ສຸດທາ້ ຍສູນເສຍໄປຈາກໂລກເມຸ່ ອ ພ.ສ. 2475 ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມສີ ດັ ອີກຫາຼ ຍຊະນດິ ເຊຸ່ ນັ : ແຮດຊະວາ, ກປູ ຣີ, ນກົ ກະສາປາກເຫອຼ ງ ເປັນຕນົ້ . 3.7. ສາເຫດແຫຸ່ ງການສູນເສຍຄວາມຫຼາກຫຼາຍທາງຊີວະພາບ 1) ການນາມາໃຊປ້ ະໂຫຍດຫາຼ ຍເກນີ ໄປ ເຊຸ່ ນັ : ການລຸ່ າສດັ 2) ການຄາ້ ຂາຍສດັ ແລະ ພດປຸ່ າແບບຜິດກດົ ໝາຍ, ຄວາມຕອ້ ງການສດັ ແລະ ພດທຸ່ ີຫາຍາກໄດເ້ ຮດັ ໃຫລ້ າ ຄາຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊະນດິ ນນັ້ ສງູ ຫາຼ ຍ. 3) ການລົບກວນແຫຸ່ ຼງທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສຕາມທາມະຊາດ ເຊຸ່ ັນ: ການປຸ່ ຽນແປງພນ້ ທຸ່ ີປຸ່ າ, ຄວາມເປັນເມອງ, ການ ທຸ່ ອງທຸ່ ຽວ ແລະ ມນົ ລະພດິ . 4) ການສນູ ເສຍແຫຸ່ ຼງທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສ ໄດແ້ ກຸ່ ການຕດັ ໄມຈ້ າກແຫຸ່ ງຼ ທາມະຊາດ ໂດຍຫລຸດຈານວນໄມຢ້ ນຕົນ້ ແລະ ເຮດັ ໃຫໂ້ ຄງສາ້ ງຂອງປຸ່ າປຸ່ ຽນແປງໄປ. 3.8. ພນ້ ທຸ່ ສີ ະຫສະຫງວນຊີວະມນົ ຖົນ (Biosphere Reserve) 3.8.1. ຄວາມເປັນມາຂອງພນ້ ທຸ່ ີສະຫສະຫງວນຊີວະະມນົ ຖົນ 24

ພນ້ ທຸ່ ີສະຫສະຫງວນຊວີ ະມນົ ຖນົ ຖກການດົ ຂນຶ້ ເພຸ່ ອຕອບຄາຖາມທຸ່ ີສາຄນັ ໃນຊຸ່ ວງປາຍສດັ ຕະວດັ ທຸ່ ີ 20 ຄ ເຮດັ ແບບໃດຈຸ່ ງຶ ຈະສາມາດອນຸລັກຄວາມຫຼາກຫຼາຍຂອງພດ ສດັ ແລະ ຈຸລນິ ຊີ ເຊຸ່ ງິ ເປນັ ອງົ ປະກອບຂອງຊວີ ະມນົ ຖົນ ແລະ ດແູ ລຮກັ ສາລະບບົ ນເິ ວດຕາມທາມະຊາດໃຫອ້ ຸດມົ ສມົ ບນູ ໄວໄ້ ດ້ ໃນຂະນະທຸ່ ຕີ ອ້ ງຕອບສະຫນອງຄວາມ ຈາເປນັ ແລະ ຄວາມຕອ້ ງການຊບັ ພະຍາກອນຊີວະພາບໃຫແ້ ກຸ່ ປະຊາຊນົ ທຸ່ ເີ ພຸ່ ມີ ຈານວນຂນຶ້ ທຸກຂະນະ ເຮດັ ຢຸ່ າງໃດ ຈຸ່ ງຶ ຈະເກດີ ຄວາມສອດຄຸ່ ອງລະຫວຸ່ າງການອະນຸລກັ ແລະ ໃຊປ້ ະໂຫຍດຊບັ ພະຍາກອນແບບຢນຍງົ . ຈາກວກິ ດິ ການສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີນານາປະເທດບຸ່ ສາມາດແກບ້ ນັ ຫາໄດດ້ ວ້ ຍຕນົ ເອງ ໄດກ້ ຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ການຈດັ ຕັງ້ ໂປຣແກຣມມະນຸດ ແລະ ຊີວະມນົ ຖນົ ຂອງ UNESCO ຂນຶ້ . 3.8.2. ຄວາມໝາຍຂອງພນ້ ທຸ່ ີສະຫສະຫງວນຊີວະມົນຖົນ ພນ້ ທຸ່ ີສະຫງວນຊີວະມນົ ຖົນ ຄ ພນ້ ທຸ່ ລີ ະບບົ ນເິ ວດເທງິ ບກົ ແລະ ຊາຍຝຸ່ ງັ ທະເລ/ທະເລ ຫຼ ພນ້ ທຸ່ ີທຸ່ ີມທີ ງັ ລະບບົ ນເິ ວດເທງິ ບກົ ແລະ ຊາຍຝຸ່ ັງທະເລ/ທະເລ ທຸ່ ໄີ ດຮ້ ບັ ການຍອມຮບັ ໃນລະດບັ ນານາຊາດ ພາຍໃຕໂ້ ປຣແກຣມ ມະນດຸ ແລະ ຊວີ ະມນົ ຖນົ ຂອງ UNESCO. ລດັ ຖະບານປະເທດນນັ້ ໆ ເປນັ ຜູກ້ ານດົ ພນ້ ທຸ່ ສີ ະຫງວນຊີວະມນົ ຖນົ ເຊຸ່ ງິ ຕອ້ ງເປັນພນ້ ທຸ່ ີທຸ່ ີສາມາດຕອບ ສະຫນອງບດົ ບາດຫລກັ 3 ປະການ ຄ: 1) ບົດບາດດາ້ ນການອະນຸລັກ: ອະນຸລກັ ຊບັ ຍາກອນພັນທຸກາ, ຊະນິດພັນ, ລະບົບນິເວດ ແລະ ພູມ ສນັ ຖານ. 2) ບດົ ບາດດາ້ ນການພດັ ທະນາ: ເບຸ່ ງິ ແຍງການພດັ ທະນາດາ້ ນບຸກຄາລະກອນ ແລະ ເສດຖະກດິ ແບບຢນຍງົ 3) ບດົ ບາດດາ້ ນວຊິ າການ: ສະໜບັ ສະໜູນໂຄງການຕວົ ຢຸ່ າງສາລບັ ການວໄິ ຈ ການໃຫກ້ ານສກຶ ສາ ແລະ ຝກຶ ອບົ ຮົມດ້ານສຸ່ ິງແວດລອ້ ມ ແລະ ການຕິດຕາມກວດສອບເລຸ່ ອງຕຸ່ າງໆ ທຸ່ ີກຸ່ ຽວຂອ້ ງກັບການອະນຸລັກ ແລະ ພດັ ທະນາແບບຢນຍງົ ໃນລະດບັ ທອ້ ງຖຸ່ ິນ, ລະດບັ ຊາດ ແລະ ລະດບັ ໂລກ. 3.8.3. ອົງປະກອບຂອງພນ້ ທຸ່ ີສະຫງວນຊີວະມົນຖົນ ເຂດພນ້ ທຸ່ ສີ ະຫງວນຊວີ ະມນົ ຖນົ ແບຸ່ ງເປນັ 3 ສຸ່ ວນ ຄ: 1) ເຂດແກນກາງ (Core Area): ຕອ້ ງຈດັ ຕງັ້ ຂນຶ້ ຕາມກດົ ໝາຍ ຫຼ ສາມາດໃຫກ້ ານຄຸມ້ ຄອງພມູ ສີ າດໃນ ໄລຍະຍາວໄດ,້ ຕອ້ ງມພີ ນ້ ທຸ່ ີໃຫຍຸ່ ພທຸ່ ຈີ ະຮອງຮບັ ວດັ ຖຸປະສງົ ດາ້ ນການອະນລຸ ກັ ໂດຍພນ້ ທຸ່ ສີ ະຫງວນ 1 ແຫຸ່ ງ ອາດ ມີ core area ຫຼາຍແຫຸ່ ງກໄດ້ ເຂດນຕີ້ ອ້ ງບຸ່ ມກີ ດິ ຈະກາໃດໆ ຍກົ ເວນັ້ ເພຸ່ ອການວໄິ ຈ ແລະ ການຕດິ ຕາມກວດ ສອບ. 2) ເຂດກນັ ຊນົ (Buffer Zone): ຕອ້ ງການດົ ແບບຊດັ ເຈນ ແລະ ລອ້ ມອອ້ ມເຂດແກນກາງ ເຂດນຊີ້ ຸ່ ວຍ ຄຸມ້ ຄອງເຂດແກນກາງ ສາມາດເຮັດກດິ ຈະກາດາ້ ນການສກຶ ສາດາ້ ນສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ພກັ ທະນາການການທຸ່ ອງທຸ່ ຽວ ແບບອະນລຸ ກັ ແລະ ການວໄິ ຈຕຸ່ າງໆ. 3) ເຂດອອ້ ມນອກ (Transition Area): ເປັນພນ້ ທຸ່ ີທຸ່ ໃີ ຊດ້ າເນນີ ກດິ ຈະກາຄວາມຮຸ່ ວມມທຸ່ ວົ ໄປເຊຸ່ ນັ ການກະເສດ, ການຕງັ້ ຖຸ່ ິນຖານ ແລະ ການໃຊປ້ ະໂຫຍດອຸ່ ນໂດຍຊຸມຊນົ ທອ້ ງຖຸ່ ນິ ຕອ້ ງກຸ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຈດັ ການ ແລະ ການໃຊປ້ ະໂຫຍດຊບັ ພະຍາກອນແບບຢນຍງົ . 25

3.9. ອານຸສັນຍາວຸ່ າດວ້ ຍຄວາມຫາຼ ກຫາຼ ຍທາງຊີວະພາບ ເປັນຂຕ້ ກົ ລງົ ດາ້ ນສຸ່ ິງແວດລອ້ ມລະຫວຸ່ າງປະເທດທຸ່ ີຕອ້ ງການໃຫລ້ ັດຖະບານທຸກປະເທດເຄຸ່ ັງຄດັ ຕຸ່ ການ ຮກັ ສາວໄິ ນສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ເຊຸ່ ງິ ໝາຍເຖງິ ວຸ່ າ ແມຸ່ ນມຄີ ວາມຕອ້ ງການຫາຼ ຍທຸ່ ຈີ ະພດັ ທະນາເສດຖະກດິ ຂອງປະເທດ ແຕຸ່ ກຸ່ ຕອ້ ງບຸ່ ລະເລີຍການອະນຸລກັ ທາມະຊາດອີກດວ້ ຍ. ອານຸສັນຍາມຈີ ຸດປະສົງ 3 ປະການ ຄ: 1. ເພຸ່ ອອະນຸລກັ ຄວາມຫາຼ ກຫຼາຍທາງຊີວະພາບ 2. ເພຸ່ ອໃຊປ້ ະໂຫຍດຄວາມຫາຼ ກຫຼາຍທາງຊີວະພາບແບບຢນຍງົ 3. ເພຸ່ ອແບຸ່ ງປັນຜົນປະໂຫຍດທຸ່ ີໄດຈ້ າກການໃຊຊ້ ບັ ພະຍາກອນຢຸ່ າງເທຸ່ າົ ທຽມ ແລະ ຍຸດຕທິ າ ອານຸສັນຍາເຫຸ່ ຼາົ ນນັ້ ໄດແ້ ກຸ່ : 1) ອານຸສນັ ຍາວຸ່ າດວ້ ຍພນ້ ທຸ່ ີຊຸ່ ຸມນາ້ ຫຼ ອານຸສນັ ຍາແຣມຊາ ພ.ສ. 2514 ເພຸ່ ອການອະນລຸ ກັ ແລະ ສຸ່ ງົ ເສີມ ການໃຊປ້ ະໂຫຍດພນ້ ທຸ່ ີຊຸ່ ຸມນາ້ ຢຸ່ າງສະຫລາດ. 2) ອານຸສນັ ຍາວຸ່ າດວ້ ຍການຄຸມ້ ຄອງມລະດກົ ໂລກທາງວດັ ທະນະທາ ແລະ ທາມະຊາດ ພ.ສ. 2514 ເພຸ່ ອ ເສີມສາ້ ງຄວາມຮຸ່ ວມມໃນການການດົ ມາດຕະການທຸ່ ີເໝາະສມົ ເພຸ່ ອດສະຫງວນຮັກສາຄຸມ້ ຄອງ ແລະ ສຸ່ ງົ ເສີມ ມລະດກົ ທາງວດັ ທະນະທາ ແລະ ທາມະຊາດໃຫຄ້ ງົ ຢຸ່ ູຕະຫອຼ ດໄປ. 3) ອານສຸ ນັ ຍາວຸ່ າດວ້ ຍການຄາ້ ລະຫວຸ່ າງປະເທດກຸ່ ຽວກບັ ຊະນດິ ພນັ ສດັ ປຸ່ າ ແລະ ພດປຸ່ າທຸ່ ໃີ ກ້ ສນູ ພນັ ພ.ສ. 2516 ເພຸ່ ອອະນຸລກັ ພນັ ສດັ ປຸ່ າ ແລະ ພດປຸ່ າ ໂດຍສະເພາະຊະນດິ ພນັ ທຸ່ ີໃກສ້ ູນພນັ . 4) ອານສຸ ນັ ຍາວຸ່ າດວ້ ຍການອະນຸລກັ ຊະນດິ ພນັ ທຸ່ ີມກີ ານອບົ ພະຍບົ ຍາ້ ຍຖຸ່ ິນ ພ.ສ. 2522 ເຊຸ່ ນັ ນກົ ເປັດນາ້ ປະຈບຸ ນັ ປະເທດໄທເປັນພາຄີອານຸສນັ ຍາວຸ່ າດວ້ ຍການຄຸມ້ ຄອງມລະດກົ ໂລກທາງວດັ ທະນະທາ ແລະ ທາມະຊາດ ແລະ ອານສຸ ນັ ຍາວຸ່ າດວ້ ຍການຄາ້ ລະຫວຸ່ າງປະເທດກຸ່ ຽວກບັ ຊະນດິ ພນັ ສດັ ປຸ່ າ ແລະ ພດປຸ່ າທຸ່ ໃີ ກ້ ສູນພນັ . ❖ ພນ້ ທຸ່ ີສະຫງວນຊີວະມົນຖົນຂອງປະເທດໄທ ປະເທດໄທເຂາົ້ ຮຸ່ ວມໂປຣແກຣມມະນຸດ ແລະ ຊີວະມນົ ຖົນ ຕງັ້ ແຕຸ່ ປີ ພ.ສ. 2519 ປະຈບຸ ນັ ປະເທດໄທ ມີ ພນ້ ທຸ່ ີສະຫງວນຊີວະມນົ ຖນົ ທງັ ໝດົ 4 ແຫຸ່ ງ ດຸ່ ງັ ນ:ີ້ 1) ພນ້ ທຸ່ ສີ ະຫງວນຊີວະມນົ ຖົນຂອງສະແກຣາດ ແລະ ສະຖານວີ ໄິ ຈສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມສະແກຣາດ ມອງປກັ ທົງ ໄຊ ແຂວງນະຄອນຣາດຊະສີມາ ສາ້ ງຕງັ້ ຂນ້ ເມຸ່ ອ ພ.ສ. 2519 2) ພນ້ ທຸ່ ີສະຫງວນຊີວະມົນຖົນແມຸ່ ສາ - ຫວ້ ຍຄອກມາ້ ເມອງ ຊຽງໃໝຸ່ ແຂວງຊຽງໃໝຸ່ ສາ້ ງຕງັ້ ຂນ້ ເມຸ່ ອ ພ.ສ. 2520 3) ພນ້ ທຸ່ ີສະຫງວນຊີວະມົນຖົນສວນສກັ ຫວ້ ຍທາກ ເມອງ ງາວ ແຂວງລາປາງ ສາ້ ງຕງັ້ ຂນ້ ເມຸ່ ອ ພ.ສ. 2522 4) ພນ້ ທຸ່ ສີ ະຫງວນຊວີ ະມນົ ຖົນປຸ່ າຊາຍເລນ ແຂວງ ລະນອງ ສາ້ ງຕງັ້ ຂນ້ ເມຸ່ ອ ພ.ສ. 2539 ຄາຖາມທາ້ ຍບດົ 1. ຈຸ່ ງົ ອະທບິ າຍຄວາມໝາຍ ແລະ ໂຄງສາ້ ງຂອງລະບບົ ນເິ ວດ? 2. ຈຸ່ ງົ ອະທບິ າຍ ແລະ ຍກົ ຕວົ ຢຸ່ າງຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນລະບບົ ນເິ ວດ? 26

3. ຈຸ່ ງົ ອະທບິ າຍ ແລະ ຍກົ ຕວົ ຢຸ່ າງການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານ ລວມເຖງິ ການໝນູ ວຽນຂອງແຮຸ່ ທາດໃນລະ ບບົ ນເິ ວດ? 4. ຈຸ່ ງົ ຂຽນສະແດງຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງມະນດຸ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໃນລະບບົ ນເິ ວດ? 5. ຈຸ່ ງົ ອະທິບາຍ ແລະ ຍກົ ຕວົ ຢຸ່ າງຄຸນຄຸ່ າ, ຄວາມສາຄັນ ແລະ ຜົນກະທບົ ຂອງການສນູ ເສຍຄວາມຫຼາກ ຫຼາຍ ທາງຊີວະພາບ ພອ້ ມທງັ ສະເໜີແນະແນວທາງໃນການດແູ ລຮກັ ສາ 27

ບດົ ທີ 2 ລະບບົ ທາມະຊາດຂອງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ 1. ບດົ ນາ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີຢຸ່ ໃູ ນທາມະຊາດມກີ ານດາລງົ ຊີວດິ ຮຸ່ ວມກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີຢຸ່ ູໂດຍທາງອອ້ ມ ບຸ່ ວຸ່ າຈະເປັນສຸ່ ິງ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີບຸ່ ມຊີ ີວດິ ເຊຸ່ ນັ : ນາ້ , ອາກາດ ແລະ ດນິ ເປັນຕນົ້ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີມຊີ ີວດິ ເຊຸ່ ງິ ອາດເປນັ ສຸ່ ງິ ມີຊີ ວດິ ດຽວກັບສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດນນັ້ ຫຼ ເປັນສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕຸ່ າງຊະນດິ ກນັ . ການທຸ່ ີສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຫາຼ ຍຊະນດິ ຢຸ່ ູລວມກນັ ໃນບລເິ ວນ ດຽວກນັ ເອີນ້ ວຸ່ າ ກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຫຼ ສງັ ຄມົ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໂດຍບລເິ ວນທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສຂອງກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອາດແຕກຕຸ່ າງກັນ ອອກໄປ ໂດຍກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ໃນແຫຸ່ ງຼ ທຸ່ ຢີ ຸ່ ູອາໄສແຫຸ່ ງດຽວກນັ ຈະມຄີ ວາມສາພນັ ກນັ ຫຼາຍຮູບແບບ ເຊຸ່ ນັ ຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ຊະນດິ ດຽວກນັ ມກັ ເກດີ ຄວາມສາພນັ ແບບສງັ ຄມົ ທຸ່ ີມກີ ານເພຸ່ ງິ ພາອາໄສເຊຸ່ ງິ ກນັ ແລະ ກັນ ຫຼ ອາດມີຄວາມສາພັນໃນຮູບແບບຂອງການແຂຸ່ ງຂັນ ແລະ ແຍຸ່ ງຊງິ ລະຫວຸ່ າງກນັ , ສາລບັ ຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕຸ່ າງຊະນດິ ກນັ ທຸ່ ີຕອ້ ງອາໄສຢຸ່ ູທຸ່ ຽີ ວກນັ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເຫຸ່ າຼົ ນຈີ້ ະມຄີ ວາມສາພນັ ແລະ ມອີ ດິ ທພິ ນົ ເຊຸ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ໃນແງຸ່ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານ ແລະ ມວນສານ ໂດຍຄວາມສາພນັ ເຫຸ່ າຼົ ນອີ້ າດເປັນຄວາມສາພນັ ຊຸ່ ວົ ຄາວ ຫຼ ຄວາມສາພນັ ແບບຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກັນຕະຫຼອດເວລາ, ຄວາມສາພນັ ດງັ ກຸ່ າວອາດມທີ ງັ ຝຸ່ າຍໄດຮ້ ບັ ປະໂຫຍດ ແລະ ຝຸ່ າຍ ເສຍປະໂຫຍດ ລວມເຖິງຝຸ່ າຍທຸ່ ບີ ຸ່ ໄດຮ້ ບັ ຫຼ ເສຍຜົນປະໂຫຍດ ເປັນຕນົ້ . ນອກຈາກນຍີ້ ັງມຄີ ວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກັບສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຂອງທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສທຸ່ ີສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ເປນັ ສຸ່ ງິ ທຸ່ ີບຸ່ ມຊີ ີວດິ ສຸ່ ງິ ເຫຸ່ າຼົ ນມີ້ ຄີ ວາມສາພນັ ເຊຸ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ບຸ່ ໂດຍທາງກງົ ກທາງອອ້ ມ ຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນແຫຸ່ ງຼ ທຸ່ ຢີ ຸ່ ູອາໄສດຽວກນັ ແລະ ສາພນັ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີບຸ່ ມຊີ ີວດິ ເອີນ້ ວຸ່ າ “ລະບບົ ນິເວດ”ຈະເຫນັ ໄດວ້ ຸ່ າລະບບົ ນິເວດສະແດງໃຫເ້ ຫັນເຖງິ ຄວາມສາພນັ ລະ ຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ. ດງັ ນນັ້ , ຫາກມປີ ັດໄຈທຸ່ ີກະທບົ ຕຸ່ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຫຼ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມແມຸ່ ນມີພຽງ ສຸ່ ວນນອ້ ຍກມຜີ ົນກະທບົ ຕຸ່ ລະບົບນເິ ວດນນັ້ ທງັ ໝດົ . ໃນລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ຢີ ນຍງົ ໂດຍທຸ່ ວົ ໄປມກັ ຈະຜຸ່ ານຂະບວນ ການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ີມາເປນັ ໄລຍະເວລາຍາວນານ ຈນົ ກະທງັ້ ລະບບົ ນນັ້ ມກີ ນົ ໄກທງັ ທາງຊີວະພາບ ແລະ ກາຍຮູບ ທສີ າມາດຮບັ ມກບັ ການປຸ່ ຽນແປງຕຸ່ າງໆໄດດ້ .ີ ສະພາບລະບບົ ນເິ ວດດຸ່ ງັ ກຸ່ າວນຈີ້ ດັ ວຸ່ າເປັນ “ລະບບົ ນເິ ວດໃນສະພາບ ສມົ ດູນ” ເຊຸ່ ິງຄາວຸ່ າ “ສມົ ດູນ” ໃນທຸ່ ີນໝີ້ າຍເຖິງສພາວະທຸ່ ີລະບົບນເິ ວດສາມາດປັບຕົວເຂາົ້ ສຸ່ ູພາວະເດີມໄດເ້ ມຸ່ ອ ປະສບົ ກບັ ການປຸ່ ຽນແປງ ລະບບົ ນເິ ວດໃນລກັ ສະນະເຊຸ່ ນັ ນີມ້ ຢີ ຸ່ ູແລວ້ ໃນທາມະຊາດ ໄດແ້ ກຸ່ ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າໄມ,້ ລະບບົ ນເິ ວດທະເລ ແລະ ລະບບົ ນເິ ວດທະເລສາບ ເປນັ ຕົນ້ ເຊຸ່ ງິ ລະບບົ ນເິ ວດເຫຸ່ ຼາົ ນເີ້ ປັນລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ມີ ຂີ ະໜາດ ໃຫຍຸ່ ແລະ ເປັນແຫຸ່ ງຼ ຂອງຄວາມຫາຼ ກຫຼາຍທາງຊີວະພາບທຸ່ ີເປັນທຸ່ ີເພຸ່ ງິ ທຸ່ ີໝນັ້ ຄງົ ແລະ ຢນຍງົ ພາຍໃນລະບບົ ນເິ ວດ ເຫຸ່ ຼາົ ນໄີ້ ດມ້ ກີ ານສະສມົ ແຫຸ່ ຼງພນັ ທຸກາໄວເ້ ປັນຈານວນມະຫາສານ ໂດຍຜຸ່ ານຂັນ້ ຕອນຂອງວວິ ັດທະນາການ ແລະ ການປຸ່ ຽນແປງທາງພມູ ສາດມາເປນັ ໄລຍະເວລາຍາວນານກວຸ່ າກາເນດີ ຂອງມະນຸດນບັ ຮອ້ ຍລາ້ ນເທຸ່ າົ . ເມຸ່ ອເຂາົ້ ໃຈໃນ ລະບບົ ນເິ ວສວຸ່ າມຄີ ວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ດວ້ ຍກນັ ແລະ ສຸ່ ງິ ບຸ່ ມຊີ ີວດິ ແລວ້ ດຸ່ ງັ ນນັ້ ເມຸ່ ອຈະເຮດັ ກດິ ຈະກາ ໃດໆ ທຸ່ ີກຸ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ລະບບົ ນເິ ວດຈຸ່ ງຶ ຕອ້ ງລະມດັ ລະວງັ , ຮກັ ສາ ແລະ ຫາທາງປອ້ ງກນັ ຜົນກະທບົ ທຸ່ ີເກດີ ຂນ້ ກບັ ລະບບົ ນເິ ວດນນັ້ ອີກດວ້ ຍ ເພຸ່ ອຮກັ ສາແຫຸ່ ງຼ ພນັ ທຸກາ ແລະ ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດໃຫອ້ ຸດມົ ສມົ ບນູ ຕະຫອຼ ດໄປ 2. ແນວຄດິ ເບອ້ ງຕນົ້ , ຄວາມໝາຍຂອງນເິ ວດວທິ ະຍາ ແລະ ລະບບົ ນເິ ວດ ນເິ ວດວທິ ະຍາເປັນສາດທຸ່ ີມກີ ກົ ເຄົາ້ ມາຈາກປະຫວດັ ສາດທາມະຊາດ (natural history) ການຮຽນຮູທ້ າ ມະຊາດຂອງມະນດຸ ເປນັ ໄປເພຸ່ ອເຮດັ ໃຫມ້ ະນດຸ ສາມາດດາລງົ ຊີວດິ ອຢຸ່ ູໄດ້ ຄວາມເຂາົ້ ໃຈໃນທາມະຊາດເຮດັ ໃຫມ້ ນຸ ດນາທາມະຊາດມາໃຊໃ້ ຫເ້ ປັນປະໂຫຍດຕຸ່ ຕົນເອງໄດຫ້ ຼາຍກວຸ່ າສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອຸ່ ນໆ ຈາກຫຼັກຖານທຸ່ ີມກີ ານບນັ ທກຶ ໄວ້ 28

ບຸ່ ົງບອກວຸ່ າຊາວກຣີກບູຮານເປັນຊນົ ຊາດທຸ່ ີມີຄວາມສົນໃຈໃນທາມະຊາດວິທະຍາ ເຊຸ່ ັນ: ຮິບໂປຄຣາທິດ (Hippocrates, 466 - 390 ກຸ່ ອນ ຄ.ສ) ພຸ່ ແຫຸ່ ງການແພດ ເປັນຜູທ້ ຸ່ ມີ ຄີ ວາມສນົ ໃນການສກຶ ສາພຶດຕິກາຂອງ ສດັ ແລະ ຈາແນກສດັ ອອກຕາມແຫຸ່ ງຼ ທຸ່ ຢີ ຸ່ ູ (habitat) ທີໂອຟຣາດທດຸ (Theophrastus, 372 - 287 ກຸ່ ອນ ຄ. ສ) ເປັນຜທູ້ ຸ່ ີສກຶ ສາການແຜຸ່ ກະຈາຍຂອງພດ ໂດຍສຶກສາຄວາມເປນັ ຢຸ່ ູ ແລະ ສະພາບແວດລອ້ ມທຸ່ ີພດນນັ້ ຢຸ່ ູອາໄສ ຈນົ ໄດຮ້ ບັ ການຍກົ ຍອ້ ງວຸ່ າທຸ່ ານຄຕນົ້ ແບບຂອງນກັ ນເິ ວດວທິ ະຍາ (ecologist) ທຸ່ ແີ ທຈ້ ງິ ຂອ້ ມນູ ກຸ່ ຽວກບັ ການສກຶ ສານເິ ວດວທິ ະຍາສູນຫາຍໄປຈານວນຫຼາຍໃນຊຸ່ ວງຍຸກມດ ແລະ ເລຸ່ ີມມຄີ ວາມເຄຸ່ ອນໄຫວອີກເທຸ່ ອໃນສດັ ຕະວດັ ທຸ່ ີ 13. ນອກຈາກບຸກຄນົ ທຸ່ ກີ ຸ່ າວມາຂາ້ ງເທິງແລວ້ ຊາສ ດາວນິ ກເປັນອກີ ຜູໜ້ ຸ່ ງຶ ທຸ່ ສີ ນົ ໃຈໃນການສກຶ ສາທາມະຊາດທຸ່ ີຢຸ່ ູ ອອ້ ມຕວົ ຕງັ້ ແຕຸ່ ຍງັ ເດກັ ໂດຍທຸ່ ານມກັ ເກບັ ຕວົ ຢຸ່ າງພດ, ແມງໄມ,້ ຫີນ ແລະ ສຸ່ ງິ ອຸ່ ນໆ ທຸ່ ີພບົ ໃນທາມະຊາດມາສກຶ ສາ ແລະ ໄດຂ້ ຽນລາຍງານການສກຶ ສາຂອງທຸ່ ານເອາົ ໄວໃ້ ນຫນງັ ສກາເນດີ ສະປີຊີ (origin of species) ເຊຸ່ ງິ ກຸ່ າວເຖິງ ວວິ ດັ ທະນາການຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທງັ ຫຼາຍລວມທງັ ມະນຸດດວ້ ຍວຸ່ າເກດີ ຈາກການວວິ ດັ ທະນາການທຸ່ ຍີ າວນານຈາກອາ ດດີ ເຊຸ່ ງິ ເປັນທຸ່ ມີ າຂອງທດິ ສະດີການເລອກເຝນ້ັ ຕາມທາມະຊາດ ຈະເຫນັ ໄດວ້ ຸ່ າລະບບົ ນເິ ວດນນັ້ ເປັນແນວຄດິ ທຸ່ ີນກັ ນເິ ວດວທິ ະຍາໄດນ້ າມາໃຊໃ້ ນການເບຸ່ ງິ ໂລກສຸ່ ວນຍຸ່ ອຍໆ ເພຸ່ ອທຸ່ ີຈະໄດເ້ ຂາົ້ ໃຈຄວາມເປນັ ໄປເທງິ ໂລກນໄີ້ ດດ້ ຂີ ນຶ້ . ໂດຍເຮນຣຸ່ ີ ດີ ທໂຣ (Henry D. Thoreau) ໄດໃ້ ຊຄ້ າວຸ່ າ “ນເິ ວດວທິ ະຍາ” (Ecology) ເປນັ ເທຸ່ ອທາອດິ ໃນປີ ຄ.ສ. 1858 ຕຸ່ ມາໃນປີ ຄ.ສ. 1869 ເອນິ ເຮກເກລ (Ernst Haeckel) ນກັ ສດັ ຕະສາດຊາວເຢຍລະມນັ ມນັ ໄດ້ ອະທບິ າຍວຸ່ ານເິ ວດວທິ ະຍາມກີ ກົ ເຄາົ້ ມາຈາກພາສາກຣີກ 2 ຄາ ຄ “Oikos” ແປວຸ່ າ ບາ້ ນ ຫຼ ສດົ ານທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສ ແລະ ຄາວຸ່ າ “Logos” ແປວຸ່ າ ການສກຶ ສາກຸ່ ຽວກບັ ເລຸ່ ອງໃດເລຸ່ ອງໜຸ່ ງຶ (Odum, 1971) ດຸ່ ງັ ນນັ້ ຄາວຸ່ າ “ນເິ ວດວທິ ະຍາ” ຈຸ່ ງຶ ໝາຍເຖິງ ການສກຶ ສາໂຄງສາ້ ງ ແລະ ຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແລະ ບຸ່ ມຊີ ີວິດໃນທາມະຊາດວຸ່ າມຄີ ວາມສາ ພນັ ເຊຸ່ ິງກນັ ແລະ ກນັ ແລະ ມຄີ ວາມສາພນັ ຕຸ່ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໂດຍທາງອອ້ ມແບບໃດໂດຍມພີ ະລງັ ງານ ແລະ ວດັ ຖຸ ທາດເປັນຕວົ ການດົ ພຶດຕກິ າແບບນນັ້ (Miller, 1979) ສາລບັ ຄາສບັ ໃນພາສາໄທ ຄາວຸ່ າ “ນິເວດ” ແປວຸ່ າ “ທຸ່ ີຢຸ່ ູ ຫຼ ບາ້ ນ” ແລະ ຄາວຸ່ າວທິ ະຍາແປວຸ່ າ “ຄວາມຮູ”້ ເມຸ່ ອນາມາໃຊລ້ ວມກນັ ເປັນ “ນເິ ວດວທິ ະຍາ” ຈຸ່ ງຶ ແປວຸ່ າ ວຊິ າທຸ່ ີສກຶ ສາ ກຸ່ ຽວກບັ ຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ຖຸ່ ິນທຸ່ ຢີ ຸ່ ູ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ (ຣາດບນັ ຖດິ ຍສະຖານ, 2552) ສາລບັ ຄາວຸ່ າ “ລະບບົ ນເິ ວດ” (ecosystem) ອາດເທີ ທານສເລຍ (Arthur Tansley) ນກັ ນເິ ວດວທິ ະຍາຊາວອງັ ກິດ ໄດເ້ ລຸ່ ີມໃຊຄ້ ານເີ້ ປັນບຸກຄນົ ທາອດິ ໂດຍເລຸ່ ີມໃຊເ້ ມຸ່ ອປີ ຄ.ສ. 1935 ແລະ ເປນັ ຄາທຸ່ ີນຍິ ມົ ໃຊກ້ ນັ ມາຈນົ ເຖິງປະຈຸ ບນັ . ໂດຍເກສມົ ຈນັ ແກວ້ (2544) ໃຫຄ້ ວາມໝາຍຂອງລະບບົ ນເິ ວດໄວວ້ ຸ່ າ ລະບບົ ນເິ ວດໝາຍເຖງິ ໜຸ່ ວຍພນ້ ທຸ່ ີ ໜຸ່ ງຶ ທຸ່ ີມສີ ບັ ພະສງິ ຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຕຸ່ າງມຄີ ວາມສາພນັ ເຊຸ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ລວມທງັ ມີ ພດຶ ຕກິ າ ແລະ ເອກະລກັ ສະເພາະ. ຈາກຄວາມໝາຍຂາ້ ງເທງິ ສະແດງໃຫເ້ ຫນັ ວຸ່ າລະບບົ ນເິ ວດນນັ້ ເປັນໜຸ່ ວຍພນ້ ທຸ່ ທີ ຸ່ ີ ມຂີ ະໜາດນອ້ ຍ ຫຼ ກວາ້ ງໃຫຍຸ່ ເທຸ່ າົ ໃດກໄດ້ ແລະ ໃນພນ້ ທຸ່ ດີ ຸ່ ງັ ກຸ່ າວຈະປະກອບດວ້ ຍສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີອາໄສຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ເຊຸ່ ງິ ມບີ ົດບາດ ຫຼ ໜາ້ ທຸ່ ີຂອງຕນົ ເອງ ແລະ ສາມາດສາ້ ງຄວາມສາພນັ ເພຸ່ ທຸ່ ີຈະຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກບັ ສຸ່ ງິ ອຸ່ ນໆ ທຸ່ ີເປນັ ສຸ່ ງິ ແວດ ລອ້ ມຂອງຕນົ ເອງໄດ້ ແລະ ສຸ່ ິງມຊີ ວີ ດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຈະມປີ ະຕິສາພນັ ຕຸ່ ກນັ ຈຸ່ ງຶ ກຸ່ າວໄດວ້ ຸ່ າສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທງັ້ ຫຼາຍບຸ່ ອາດຢຸ່ ໄູ ດຢ້ ຸ່ າງໂດດດຸ່ ຽວ ໂດຍປາດສະຈາກການກຸ່ ຽວຂອ້ ງສາພນັ ກບັ ອງົ ປະກອບອຸ່ ນໆ ຄວາມສາພນັ ທຸ່ ີກຸ່ ຽວຂອ້ ງກນັ ນເີ້ ປັນປດັ ໄຈທຸ່ ີສາຄນັ ທຸ່ ີສຸດທຸ່ ີເຮດັ ໃຫບ້ ນັ ດາສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ທງັ້ ຫຼາຍຢຸ່ ລູ ອດໄດ້ ຄ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໜຸ່ ງຶ ຈະຢຸ່ ໄູ ດກ້ ຕຸ່ ເມຸ່ ອມສີ ຸ່ ງິ ມີ ຊວີ ດິ ອຸ່ ນໆ ແລະ ອງົ ປະກອບອຸ່ ນໆຢຸ່ ູນາ. ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ຈະເຫນັ ໄດວ້ ຸ່ າລະບບົ ນເິ ວດເປັນພຽງສຸ່ ວນໜຸ່ ງຶ ຂອງນເິ ວດວທິ ະຍາ ເທຸ່ າົ ນນັ້ ໂດຍຄວາມຮູກ້ ຸ່ ຽວກບັ ລະບບົ ນເິ ວດໄດຈ້ າກການສຶກສາໃນສາຂານິເວດວິທະຍາເຊຸ່ ງິ ເປນັ ສາຂາໜຸ່ ຶງຂອງ 29

ວທິ ະຍາສາດຊວີ ະພາບ ເຊຸ່ ງິ ໃນການສກຶ ສາສຸ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ ຕາມຂອບເຂດຂອງນເິ ວດວທິ ະຍາສະໄໝໃໝຸ່ ຈະການດົ ຈາກ ການປະສານງານຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ ໃນລະດບັ ຕຸ່ າງໆ ຈາກນອ້ ຍໄປໃຫຍຸ່ ຕາມລາດບັ ຂນັ້ ໄດດ້ ຸ່ ງັ ນ:ີ້ 1) ສຸ່ ິງມຊີ ີວິດ (organism): ເປັນການສກຶ ສາເຖງິ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ພຽງຊະນດິ ໃດຊະນດິ ໜຸ່ ງຶ ເທຸ່ າົ ນນັ້ ເພຸ່ ອສກຶ ສາ ເຖງິ ການດາລົງຊີວດິ ຂອງສດັ ແລະ ພດໂດຍອາໄສສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທາງກາຍະພາບອຸ່ ນໆ ເຊຸ່ ນັ : ອາຫານ, ນາ້ , ຄວາມ ຮອ້ ນ, ແສງແດດ, ຄວາມຊຸ່ ຸມ ແລະ ດນິ ເປັນຕນົ້ ວຸ່ າມລີ ກັ ສະນະ ແລະ ມຄີ ວາມສາພນັ ກນັ ແບບໃດ ເຊຸ່ ນັ ການສຶກ ສາເຖງິ ຕນົ້ ຊດິ ໃນປຸ່ າແຂວງນຸ່ ານ ເມຸ່ ອສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທາງກາຍະພາບປຸ່ ຽນແປງໄປຈະສຸ່ ງົ ຜນົ ກະທບົ ຕຸ່ ຈານວນ ແລະ ການກະຈາຍຂອງຕນົ້ ຊດິ ໃນບລເິ ວນນນັ້ (ປຍິ ະດາ, 2545). 2) ປະຊາກອນ (population): ເປັນການສກຶ ສາເຖິງກຸ່ ຸມ ຫຼ ຈານວນຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊະນດິ ໃດຊະນດິ ໜຸ່ ຶງ ໃນບລເິ ວນໃດບລເິ ວນໜຸ່ ງຶ ໂດຍຈະສກຶ ສາເຖິງປດັ ໄຈທຸ່ ີຜນົ ຕຸ່ ການປຸ່ ຽນແປງຈານວນປະຊາກອນ ສກຶ ສາເຖິປັດໄຈຕຸ່ າ ງໆ ທຸ່ ີເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການເພຸ່ ີມເຕມິ ຫຼ ຫລຸດຈານວນຂອງຈານວນຂອງສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ໄດແ້ ກຸ່ ອງົ ປະກອບຂອງສຸ່ ງິ ແວດ ລອ້ ມທາງກາຍະພາບ ເຊຸ່ ນັ : ອາກາດ, ອາຫານ, ນາ້ , ອຸນຫະພູມ ແລະ ແສງແດດ ເປັນຕນົ້ ລວມເຖິງອງົ ປະກອບໃນ ປະຊາກອນເອງ ເຊຸ່ ນັ : ເພດ, ອາຍຸ, ການເກດີ , ການຕາຍ ແລະ ການກະຈາຍຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເປັນຕນົ້ . 3) ກຸ່ ຸມສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ຫຼ ຊຸ ມຊົນ (community): ເປັນການສກຶ ສາຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງປະຊາກອນຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນບລເິ ວນໃດບລເິ ວນໜຸ່ ງຶ ເຊຸ່ ັນ: ເສອອາໄສອາຫານທຸ່ ໄີ ດຈ້ າກການຈບັ ກວາງກນິ ເປັນອາຫານ, ສຸ່ ວນກວາງ ອາໄສຫຍາ້ ແລະ ໃບໄມເ້ ປັນອາຫານ ແລະ ພດຕອ້ ງອາໄສພວກທາດອາຫານຕຸ່ າງໆ ທງັ ໃນດນິ , ອາກາດ ແລະ ນາ້ ເຮດັ ໃຫມ້ ຊີ ີວດິ ແລະ ຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕຢຸ່ ູໄດ້ ປກົ ກະຕໃິ ນທາມະຊາດຈະມຊີ ຸມຊນົ ຢຸ່ ູ 2 ປະເພດ ຄ: ລະບບົ ນເິ ວດເທງິ ບກົ ແລະ ລະບບົ ນິເວດໃນນາ້ ຫຼ ສາມາດເອີນ້ ຕາມລັກສະນະສຸ່ ິງມີຊີວດິ ຊະນິດເດຸ່ ັນ ເຊຸ່ ນັ : ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າໄຜຸ່ ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າໂກງກາງ ເປນັ ຕນົ້ ຫຼ ເອີນ້ ຕາມທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສ ເຊຸ່ ນັ ລະບບົ ນເິ ວດຫາດຊາຍ ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າດງົ ດບິ ເປັນ ຕນົ້ . 4) ເຂດນເິ ວດ (ecosphere): ເປນັ ການສກຶ ສາເຖງິ ຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທງັ ຫຼາຍໃນທຸກລະບບົ ນິ ເວດເຊຸ່ ງິ ຕອ້ ງອາໄສທງັ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແລະ ສຸ່ ງິ ທຸ່ ບີ ຸ່ ມຊີ ີວດິ ໃນລະບົບນເິ ວດຕຸ່ າງໆ ມາເປັນປັດໄຈເກອ້ ໜູນກນັ , ໃນເຂດ ນເິ ວດຈະຕອ້ ງມສີ ຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ສະເໝີ ຫາກບລເິ ວນໃດບຸ່ ພບົ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເຊຸ່ ັນ ກນົ້ ທະເລເລກິ ກວຸ່ າ 5,000 ແມດັ ກບຸ່ ຖ ວຸ່ າເປັນເຂດນເິ ວດ. ເຂດນເິ ວດສາມາດແບຸ່ ງອອກເປັນ 3 ເຂດ ໄດແ້ ກຸ່ : ເຂດນິເວດບນັ ຍາກາດ (atmosphere), ເຂດນເິ ວດນາ້ (hydrosphere) ແລະ ເຂດນເິ ວດພນ້ ດນິ (lithosphere). 5) ຊີວະພາກ ຫຼ ໂລກຂອງສຸ່ ິງມີຊີວິດ (biosphere): ເປັນການສກຶ ສາເຖິງຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງປະຊາ ກອນຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດທງັ ຫຼາຍໃນທຸກລະບບົ ນເິ ວດເຊຸ່ ງິ ຕອ້ ງອາໄສທງັ ສຸ່ ງິ ມີຊີວິດ ແລະ ບຸ່ ມຊີ ີວິດໃນລະບບົ ນິເວດ ຕຸ່ າງໆ ມາເປັນປດັ ໄຈເກອ້ ໜຸນເຊຸ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ປັດໄຈທາງກາຍຮູບທີເປັນອງົ ປະກອບຂອງຊວີ ະບລເິ ວນ ຄ ນາ້ , ອາກາດ, ດນິ ແລະ ຫນີ . ຊີວະບລເິ ວນນອີ້ າດເອີນ້ ວຸ່ າເປັນເຂດທຸ່ ເີ ຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ ເກດີ ແລະ ອາໄສຢຸ່ ໄູ ດ້ ແລະ ສບ ລກູ ຫຼານກນັ ຕຸ່ ໆມາ ໂດຍເປນັ ໄປຕາມກດົ ເກນຂອງນເິ ວດວທິ ະຍາທຸ່ ີວຸ່ າ “ບຸ່ ມທີ າດ ຫຼ ວດັ ຖຸໃດສນູ ຫາຍໄປຈາກໂລກ ນ”ີ້ (Miller, 1979). ເມຸ່ ອຈດັ ລຽງລາດບັ ຂອບເຂດຂອງສຸ່ ິງມຊີ ວີ ດິ ຕາມລະບບົ ນເິ ວດວທິ ະຍາ ຈະເຫນັ ໄດວ້ ຸ່ າລະບບົ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນ ແຕຸ່ ລະລະບບົ ມກີ ານປະສານງານເຊຸ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ໃນລະບບົ ນເິ ວດໜຸ່ ງຶ ໆ ດຸ່ ງັ ສະແດງຕວົ ຢຸ່ າງໃນຮູບທີ 2.1 ເຊຸ່ ງິ ການ ຈດັ ລຽງລາດັບການປະສານງານດຸ່ ງັ ກຸ່ າວໄມຸ່ ໄດໝ້ າຍຄວາມວຸ່ າລະດັບໃດລະດບັ ໜຸ່ ງຶ ຈະມຄີ ວາມສາຄນັ ຫາຼ ຍກວຸ່ າ 30

ລະດບັ ອຸ່ ນ ແຕຸ່ ເປັນການຈດັ ລຽງຈາກໜຸ່ ວຍທຸ່ ີມຂີ ະໜາດນອ້ ຍໄປຍງັ ໜຸ່ ວຍທຸ່ ມີ ຂີ ະໜາດໃຫຍຸ່ ເທຸ່ າົ ນນັ້ ແລະ ບຸ່ ໄດມ້ ີ ການແບຸ່ ງຂອບເຂດລະຫວຸ່ າງລະດບັ ທຸ່ ີແຍກກນັ ຢຸ່ າງເດດັ ຂາດລະຫວຸ່ າງລະດບັ ການປະສານງານ. ຮູບທີ 2.1 ລາດບັ ການຈດັ ລະບຽບປະສານງານຂອງລະບບົ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕາມຂອບເຂດຂອງນເິ ວດວທິ ະຍາ (ທຸ່ ມີ າ: Krohne, 2001) 3. ປະເພດຂອງລະບບົ ນເິ ວດ ຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ທຸ່ ມີ ຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຈະມດີ ຖານະຮູບທແີ ຕກຕຸ່ າງກນັ ຕາມແຕຸ່ ລກັ ສະນະຂອງສຸ່ ິງ ແວດລອ້ ມ ແລະ ສະພາບພນ້ ທຸ່ ີ ຫຼ ແຫຸ່ ຼົງທຸ່ ີຢຸ່ ູທຸ່ ຕີ ຸ່ າງກນັ ດຸ່ ງັ ນນັ້ ເພຸ່ ອເປນັ ການສກຶ ສາໃຫເ້ ຂາົ້ ໃຈລະບບົ ນເິ ວດໂລກໃຫ້ ເຂາົ້ ໃຈຢຸ່ າງຊດັ ເຈນ ພຣອ້ ມທງັ ສາມາດຈັດການ ແລະ ໃຊປ້ ະໂຫຍດຂອງຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດເຫຸ່ າຼົ ນໃີ້ ຫເ້ ກດີ ຜນົ ແບບຢນຍງົ ໂດຍປາສະຈາກການທາລາຍລະບບົ ນເິ ວດໄດ,້ ນກັ ນເິ ວດວທິ ະຍາຈຸ່ ງຶ ໄດແ້ ບຸ່ ງລະບບົ ນເິ ວດຈາກພູເຂາົ ໄປສຸ່ ູທະເລເປັນ 2 ລະບບົ ນເິ ວດໃຫຍຸ່ ຄ ລະບບົ ນເິ ວດເທງິ ບກົ (terrestrial ecosystems) ແລະ ລະບບົ ນເິ ວດ ໃນນາ້ (aquatic ecosystems). 3.1. ລະບົບນເິ ວດເທງິ ບກົ ລະບົບນິເວດເທິງບົກມີຄວາມຫຼາກຫຼາຍຢຸ່ າງຫຼາຍ ຈາກການຈາແນກໂດຍໃຊພ້ ັນພດລັກສະນະເດຸ່ ັນ (dominant species) ເປນັ ຕວົ ການດົ ປະເພດລະບບົ ນເິ ວດ(Odum, 1971) ພັນພດລກັ ສະນະເດຸ່ ນັ ໃນແງຸ່ຂອງ ນເິ ວດວທິ ະຍາ ໝາຍເຖງິ ພນັ ພດ ຫຼ ກຸ່ ຸມພດທຸ່ ມີ ບີ ດົ ບາດສາຄນັ ຕຸ່ ໜາ້ ທຸ່ ີ ແລະ ກດິ ຈະກາຕຸ່ າງໆ ທຸ່ ເີ ກດີ ຂນ້ ໃນລະບບົ 31

ນເິ ວດນນັ້ ຫາກພນັ ພດຊະນດິ ນຖີ້ ກທາລາຍ ລະບບົ ນເິ ວດປະເພດນຈີ້ ະປຸ່ ຽນສະພາບເປັນລະບບົ ນິເວດປະເພດອຸ່ ນ ໄດ້ ເຊຸ່ ງິ ລະບບົ ນເິ ວດເທງິ ບກົ ສາມາດຈາແນກໄດເ້ ປັນ 3 ປະເພດ ໄດແ້ ກຸ່ . 3.1.1. ລະບົບນເິ ວດປຸ່ າໄມ ້ (forest ecosystem) ເປັນລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ີພນ້ ທຸ່ ີສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ປກົ ຄຸມໄປດວ້ ຍປຸ່ າໄມ້ ສາມາດແບຸ່ ງຍຸ່ ອຍໄດດ້ ຸ່ ງັ ນ:ີ້ 1). ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າໄມເ້ ຂດຮອ້ ນ ໄດແ້ ກຸ່ ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າເບນຈະພນັ , ປຸ່ າເຕງັ ຣງັ , ປຸ່ າດບິ ຊຸ່ ຸມ, ປຸ່ າດບິ ແລງ້ ແລະ ປຸ່ າດບິ ເຂາົ ເປນັ ຕນົ້ . 2). ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າໄມເ້ ຂຕອບອຸ່ ຸນ ໄດແ້ ກຸ່ ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າຜັດໃບ ແລະ ປຸ່ າເມດເິ ຕີເຣນຽນ 3). ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າໄມເ້ ຂດໜາວ ໄດແ້ ກຸ່ ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າສນົ 4). ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າຊາຍຝຸ່ ງັ ໄດແ້ ກຸ່ ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າຊາຍເລນ, ປຸ່ າຊາຍຫາດ ແລະ ປຸ່ າໂຄກຫນີ 3.1.2.ລະບົບນເິ ວດທຸ່ ງົ ຫຍາ້ (grassland ecosystem) ເປັນລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ີມພີ ດຕະກນູ ຫຍາ້ ເປນັ ພດເດຸ່ ນັ ແບຸ່ ງໄດດ້ ຸ່ ງັ ນ:ີ້ 1). ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ເຂດຮອ້ ນ ໄດແ້ ກຸ່ ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ຊາມນ້ າ ໂດຍມທີ ຸ່ ງົ ຫຍາ້ ທຸ່ ກີ ວາ້ ງໃຫຍຸ່ ທຸ່ ີສຸດ ໃນໂລກທຸ່ ີຮູຈ້ ກັ ກນັ ໃນນາມທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ຊາຟາຣີ ເປນັ ຕນົ້ . 2). ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ເຂດອບົ ອຸ່ ຸນ ໄດແ້ ກຸ່ ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ແພຣຣຸ່ ີ, ທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ສະເຕບັ ເປັນຕນົ້ . 3). ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ເຂດໜາວ ໄດແ້ ກຸ່ ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ທຸນດຣາ ເປັນຕນົ້ . 3.1.3.ລະບົບນິເວດທະເລຊາຍ (desert ecosystem) ເປັນພນ້ ທຸ່ ີທຸ່ ີມີປະລມິ ານຝົນຕົກນອ້ ຍກວຸ່ າປະລມິ ານການລະເຫີຍນາ້ , ແຕຸ່ ບາງພນ້ ທຸ່ ີອາດມຝີ ົນຕກົ ນາເລກັ ນອ້ ຍກຈະມຫີ ຍາ້ ເຂດແຫງ້ ແລງ້ ງອກງາມໄດ້ ໄດແ້ ກຸ່ 32

1). ລະບບົ ນເິ ວດທະເລຊາຍເຂດຮອ້ ນ ແລະ ທະເລຊາຍເຂດອບົ ອຸ່ ຸນ 2). ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ເຄຸ່ ງິ ທະເລຊາຍເຂດຮອ້ ນ ແລະ ທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ເຄຸ່ ງິ ທະເລຊາຍເຂດຮອ້ ນ 3.2. ລະບົບນເິ ວດໃນນາ້ ລະບບົ ນເິ ວດໃນນາ້ ໄດຈ້ າແນກບນພນ້ ຖານຄວາມເຄມັ ຫຼ ຄວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ຂອງເກອ (salt content) ລະ ລາຍໃນນາ້ (Kormondy, 1969) ສາມາດແບຸ່ ງໄດເ້ ປັນ 3 ປະເພດ ໄດແ້ ກຸ່ : 3.2.1.ລະບົບນເິ ວດນາ້ ຈດ (fresh water ecosystem) ເປນັ ລະບບົ ທຸ່ ນີ າ້ ເປັນນາ້ ຈດ ສາມາດແບຸ່ ງຍຸ່ ອຍເປັນ 2 ລະບບົ ນເິ ວດໄດແ້ ກຸ່ : 1). ລະບບົ ນເິ ວດນາ້ ນຸ່ ງິ້ ເຊຸ່ ນັ : ໜອງ, ບງຶ ແລະ ທະເລສາບນາ້ ຈດ ເປັນຕນົ້ 2). ລະບບົ ນເິ ວດນາ້ ໄຫລ ເຊຸ່ ນັ : ແມຸ່ ນາ້ ລາທານ, ຫວ້ ຍ ແລະ ແມຸ່ ນາ້ ເປັນຕນົ້ . 3.2.2. ລະບົບນເິ ວດນາ້ ກອຍ (brackish water ecosystems) ເປັນລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ີເກດີ ຂນ້ ກງົ ຮອຍຕຸ່ ລະຫວຸ່ າງນາ້ ຈດກບັ ນາ້ ເຄມັ ມກັ ເປນັ ບລເິ ວນທຸ່ ີເປັນປາກແມຸ່ ນາ້ ຕຸ່ າງໆ ຈະມຕີ ະກອນຫຼາຍ. ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ຈຸ່ ງຶ ມປີ ຸ່ າໄມກ້ ຸ່ ຸມປຸ່ າຊາຍເລນຂນຶ້ ຈຸ່ ງຶ ເອີນ້ ວຸ່ າ ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າຊາຍເລນ ແຕຸ່ ບາງພນ້ ທຸ່ ີອາດ ເປັນແອຸ່ ງນາ້ ຂະໜາດໃຫຍຸ່ ເຊຸ່ ນັ ທະເລສງົ ຂາຕອນກາງກຈະມລີ ກັ ສະນະເປນັ ທະເລສາບນາ້ ກຸ່ ອຍມພີ ດນາ້ ສະຫລບັ ກບັ ປຸ່ າໂກງກາງ ເປນັ ຕນົ້ . 3.2.3. ລະບບົ ນເິ ວດນາ້ ເຄັມ (marine ຫຼ saline water ecosystems) ເປັນລະບົບນເິ ວດທຸ່ ີມນີ າ້ ເປັນນາ້ ເຄມັ ມທີ ງັ ທຸ່ ີເປນັ ລະບບົ ທະເລປິດ ແລະ ທະເລເປີດ ເນຸ່ ອງຈາກເປັນນາ້ ຂະ ໜາດໃຫຍຸ່ ຈຸ່ ງຶ ນຍິ ມົ ແບຸ່ ງອອກເປນັ ລະບບົ ນເິ ວດຍຸ່ ອຍຕາມຄວາມເລກິ ຂອງນາ້ ອກີ ດວ້ ຍ ໄດແ້ ກຸ່ 1). ລະບບົ ນເິ ວດຊາຍຝຸ່ ັງ (coastal ecosystem): ເປນັ ບລິເວນທຸ່ ີຕກົ ຢຸ່ ູພາຍໃຕອ້ ດິ ທພິ ນົ ຂອງນາ້ ຂນຶ້ ນາ້ ລງົ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕອ້ ງປບັ ຕວົ ໃຫເ້ ຂາົ້ ກບັ ສະພາບການປຸ່ ຽນແປງຂອງລະດບັ ນາ້ ສາມາດແບຸ່ ງອອກເປັນລະບບົ ຍຸ່ ອຍ 2 ປະເພດ ຄ: ລະບບົ ນເິ ວດໂຄກຫີນຊາຍຝຸ່ ັງ ແລະ ລະບບົ ນເິ ວດຫາດຊາຍ. 2). ລະບົບນິເວດນາ້ ຕນ້ : ເປັນລະບົບນເິ ວດທຸ່ ີນບັ ຈາກລະບົບນິເວດຊາຍຝຸ່ ັງລົງໄປຈນົ ເຖິງນາ້ ເລິກ 200 ແມດັ . 3). ລະບບົ ນເິ ວດທະເລເລກິ : ເປັນລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ີນບັ ຕຸ່ ເນຸ່ ອງຈາກຄວາມເລກິ 200 ແມດັ ລງົ ໄປເຖງິ ທອ້ ງ ທະເລ, ສຸ່ ວນນມີ້ ກັ ເປນັ ບລເິ ວນທຸ່ ີແສງແດດສຸ່ ອງລງົ ໄປບຸ່ ເຖິງ. ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ຈຸ່ ງຶ ຂາດແຄນຜູຜ້ ະລດິ ຂອງລະບບົ ຈານວນ ຂອງສດັ ນາ້ ຕຸ່ າງໆຈຸ່ ງຶ ມນີ ອ້ ຍ ແລະ ໃຊຊ້ ີວດິ ໂດຍລຖາ້ ຊາກສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອຸ່ ນທຸ່ ຕີ າຍຈາກດາ້ ນເທງິ ແລວ້ . 4. ຄວາມສາພນັ ພາຍໃນລະບບົ ນເິ ວດ ລກັ ສະນະການດາລງົ ຊີວດິ ຂອງສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ໃນລະບບົ ນເິ ວດໃດໆ ຄວນມອີ ງົ ປະກອບທງັ ທຸ່ ີເປັນສຸ່ ງິ ບຸ່ ມຊີ ີວດິ ຫຼ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທາງກາຍະພາບ ແລະ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ນາກນັ ເອງເປັນຕວົ ການດົ ປັດໄຈເຫຸ່ ຼາົ ນເີ້ ປນັ ສມດັ ນະ (carrying capacity) ຂອງລະບບົ ນເິ ວດແຕຸ່ ລະແຫຸ່ ງທຸ່ ີຈະຮອງຮບັ ຈານວນ ຫຼ ຊະນດິ ຂງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີເກດີ ຂນຶ້ ໃນລະບບົ ນິ ເວດແຫຸ່ ງນນັ້ (Turk, 1980) ໂດຍສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ສດັ ແລະ ພດໃນລະບບົ ນເິ ວດໃດໆ ມັກຈະເລອກແຫຸ່ ງຼ ທຸ່ ີເກດີ ຫຼ ອາໄສໃນທຸ່ ທີ ຸ່ ີເໝາະສມົ ຕຸ່ ການດາລງົ ຊີວດິ ເຊຸ່ ງິ ເປັນປັດໄຈທຸ່ ກີ ານດົ ລກັ ສະນະຂອງລະບບົ ນເິ ວດ (Brewer, 1979) 33

4.1. ຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແລະ ສຸ່ ິງບຸ່ ມຊີ ວີ ດິ ໃນລະບບົ ນເິ ວດ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີບຸ່ ມຊີ ີວດິ ໄດແ້ ກຸ່ : ອຸນຫະພູມ, ດນິ , ນາ້ ແລະ ແຮຸ່ ທາດ ເປັນຕນົ້ ລວ້ ນມອີ ດິ ທພິ ນົ ຕຸ່ ການດາ ລງົ ຊີວດິ ຂອງສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ເນຸ່ ງຈາກສຸ່ ິງແວດລອ້ ມປະເພດນີມ້ ຄີ ວາມສາພນັ ກຸ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຈະເລນີ ເຕີບໂຕ, ການ ແຜຸ່ ກະຈາຍ, ການສບພັນ ແລະ ພດຶ ຕິກາອຸ່ ນໆຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຖ້າສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມບຸ່ ເອອ້ ອານວຍຕຸ່ ການດາລງົ ຊີວິດ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຈະສຸ່ ງົ ຜົນກະທບົ ຕຸ່ ກິດຈະກາການດາເນນີ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດໃນລະບບົ ນິເວດນນັ້ ໆ ເຊຸ່ ງິ ປດັ ໄຈຂອງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີບຸ່ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີມອີ ດິ ທພິ ນົ ຕຸ່ ອສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ສີ າຄນັ ໄດແ້ ກຸ່ : 1) ອຸ ນຫະພູມ ພມູ ອາກາດຂອງພມູ ປະເທດແຕຸ່ ລະແຫຸ່ ງຈະເປັນເຄຸ່ ອງການດົ ຖຸ່ ິນທຸ່ ຢີ ຸ່ ູອາໄສ ແລະ ວຖິ ີການດາລງົ ຊີວິດຂອງ ສດັ ແລະ ພດ ເພາະອຸນຫະພູມມອີ ດິ ທພິ ນົ ຕຸ່ ການປຸ່ ຽນແປງຂອງອອກຊເິ ຈນໃນນາ້ ການປຸ່ ຽນແປງຮູບປະພັນສນັ ຖານ ແລະ ສາລິລະວິທະຍາຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດ, ການອບົ ພະຍບົ ຂອງສດັ , ການແຜຸ່ ກະຈາຍຂອງພດ ແລະ ສດັ ແລະ ອດັ ຕາສຸ່ ວນເພດໃນສດັ ບາງຊະນດິ . ນອກຈາກນກີ້ ານປຸ່ ຽນແປງອຸນຫະພູມໃນຊຸ່ ວງເວລາຕຸ່ າງກນັ ກຈດັ ເປນັ ປັດໄຈ ທາງກາຍະພາບທີຄວບຄຸມພດຶ ຕກິ າຂອງສດັ ແລະ ພດອກີ ດວ້ ຍ ເຊຸ່ ນັ : ອຸນຫະພມູ ມຜີ ົນຕຸ່ ກບັ ການບານຂອງດອກຟີ ເກດັ ມນີ ອດ (Forget me not; Cynoglossum Lanceolatum Forssk) ໃຫໄ້ ວ ຫຼ ຊາ້ ໄດ້ ໂດຍຖາ້ ດອກ ໄມນ້ ປີ້ ູກໃນບລເິ ວນທຸ່ ີອາກາດຮອ້ ນ ດອກຈະບານໄວຂນຶ້ ແຕຸ່ ຫຸ່ ຼນົ ໄວ, ອາຍຸການໃຊງ້ ານສນັ້ ແຕຸ່ ຖາ້ ຈະເລີນເຕີບໂຕຢຸ່ ູ ໃນບລເິ ວນທຸ່ ີມອີ າກາດເຢັນຈະໃຊໄ້ ລຍະເວລາໃນການບານດົນ ມສີ ີສັນສດົ ໃສ ແລະ ດອກທຸ່ ີສມົ ບູນຫຼາຍກວຸ່ າ ແລະ ມີໄລຍະເວລາຢຸ່ ູໄດດ້ ນົ ກວຸ່ າຈະຫຸ່ ຼນົ ຫຼ ດອກພຸ ດຕານສາມາດປຸ່ ຽນສີໄດຢ້ ຸ່ ູໃນອຸນຫະພູມແຕກຕຸ່ າງກນັ ຄ ສີ ຂອງດອກຈະເປັນຂາວ ຫຼ ງາຊາ້ ງເມຸ່ ອສາຜດັ ກບັ ອຸນຫະພູມຕຸ່ າ ແລະ ມສີ ີຊມົ ພູເຂັມ້ ຫຼາຍຂຶນ້ ເມຸ່ ອມອີ ຸນຫະພູມສູງ ຂນຶ້ ເປນັ ຕນົ້ . 2) ຄວາມຊຸ່ ຸ ມ ຄວາມຊຸ່ ຸມແບຸ່ ງອອກເປນັ ຄວາມຊຸ່ ຸມທຸ່ ີມຢີ ຸ່ ໃູ ນດນິ ແລະ ຄວາມຊຸ່ ຸມທຸ່ ີເກດີ ຈາກປະລມິ ານອາຍນາ້ ທຸ່ ຢີ ຸ່ ໃູ ນອາ ກາດ ທງັ ພດ ແລະ ສດັ ຈະມກີ ານຖຸ່ າຍເທອານາ້ ໃຫກ້ ບັ ອາກາດຢຸ່ ສູ ະເໝີ ເອນີ້ ຂະບວນການນວີ້ ຸ່ າ ການປບັ ລະດບັ ນາ້ ຫຼ ການຮກັ ສາຄວາມສມົ ດູນຂອງແຫຼວໃນຮຸ່ າງກາຍ (regulation of body fluid) ໂດຍໃນບລເິ ວນອາກາດທຸ່ ີມີ ຄວາມຊຸ່ ຸມຕຸ່ າ ຮຸ່ າງກາຍຈະມກີ ານຖຸ່ າຍເທນາ້ ໃຫກ້ ບັ ອາກາດຫາຼ ຍຂນຶ້ . ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ຮຸ່ າງກາຍຈຸ່ ງຶ ຕອ້ ງການນາ້ ຫຼາຍຂນຶ້ ເຊຸ່ ິງ ສະແດງອອກດວ້ ຍຄວາມຮູສ້ ກຶ ລະເຫີຍນາ້ ເລຸ່ ອຍໆ, ສຸ່ ວນໃນພດຈະມກີ ານຖຸ່ າຍເທນາ້ ກບັ ອາກາດຢຸ່ ສູ ະເໝີ ໂດຍຈະ ມປີ ະລມິ ານຫາຼ ຍ ຫຼ ໜອ້ ຍຂນຶ້ ຢຸ່ ູກບັ ຄວາມຊຸ່ ຸມໃນດນິ ແລະ ອາກາດ. ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ກຸ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ປັດໄຈດາ້ ນອຸ່ ນ ອີກດວ້ ຍ ເຊຸ່ ນັ ແສງ ແລະ ອຸນຫະພູມ ເປັນຕົນ້ . ໂດຍປົກກະຕພິ ດ ແລະ ສັດມັກຈະຢຸ່ ູອາໄສຢຸ່ າງໜາແໜນ້ ໃນ ບລເິ ວນລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ີມີຄວາມຊຸ່ ຸມຫຼາຍ ເຊຸ່ ງິ ເຮດັ ໃຫມ້ ໂີ ອກາດປະສານສາພນັ ໃນການຖຸ່ າຍທອດວດັ ຖຸທາດ ແລະ ພະລງັ ງານໃຫເ້ ຊຸ່ ງກນັ ແລະ ກນັ ໄດຫ້ ຼາຍຍຸ່ ງິ ຂນຶ້ . 3) ແສງສະຫວຸ່ າງ ແສງສະຫວຸ່ າງ ຫຼ ແສງຈາກດວງຕາເວນັ ມຄີ ວາມສາຄນັ ຕຸ່ ອລະບບົ ນເິ ວດເພາະເປັນການເຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທງັ ພດ ແລະ ສດັ ສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ເກດີ ແລະ ດາລງົ ຊີວດິ ອຢຸ່ ູໄດ້ ໂດຍຄຸນນະພາບແສງມຜີ ນົ ຕຸ່ ການງອກຂອງແກຸ່ ນ. ຊຸ່ ວງແສງ ມຜີ ົນຕຸ່ ການຈະເລນີ ເຕີບໂຕ ແລະ ການສບພນັ ຂອງພດຫາຼ ຍຊະນດິ ແລະ ຄວາມເຂມັ້ ແສງມຜີ ນົ ຕຸ່ ການສງັ ເຄາະແສງ ເຊຸ່ ນັ ໃນແຖບປະເທດທຸ່ ີມອີ າກາດໜາວ ລະດູໜາວຈະມີຊຸ່ ວງເວລາກາງເວນັ ສນັ້ ກວຸ່ າເວລາກາງຄນ ເມຸ່ ອເລຸ່ ມີ ເຂົາ້ 34

ລະດູໃບໄມຫ້ ຸ່ ຼົນ ພດສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ຈະສະລດັ ໃບຖິມ້ ເພາະຕຸ່ ໄປຈະເປັນຊຸ່ ວງທຸ່ ໄີ ດຮ້ ບັ ແສງສະຫວຸ່ າງນອ້ ຍລງົ ເປນັ ຕນົ້ . ນອກຈາກນີແ້ ສງສະຫວຸ່ າງຍງັ ເປັນປັດໄຈໜຸ່ ງຶ ທຸ່ ີຄວບຄຸມພດຶ ຕກິ າຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດໃຫແ້ ຕກຕຸ່ າງກນັ ແລະ ພດຶ ຕກິ າ ການຫາອາຫານໃນສດັ ເຊຸ່ ນັ ເວລາດວງເດອນເຕມັ ດວງ ເຮາົ ມກັ ຈະເຫນັ ນກົ ແລະ ສດັ ຕຸ່ າງໆ ທຸ່ ີອອກຫາອາຫານໃນ ເວລາກາງເວນັ ກບັ ເຂາົ້ ຮັງ ຫຼ ທຸ່ ຢີ ຸ່ ູອາໄສ ສະແດງໃຫເ້ ຫນັ ວຸ່ າສດັ ເຫຸ່ ຼົານຕີ້ ອບສະຫນອງຕຸ່ ຄວາມເຂມັ້ ຂອງແສງ ໂດຍ ການກບັ ເຂາົ້ ທຸ່ ຢີ ຸ່ ູອາໄສຂອງມນັ ເປນັ ຕນົ້ . 4) ດິນ ດນິ ເປນັ ທຸ່ ລີ ວມຂອງທາດອາຫານຕຸ່ າງໆ ບຸ່ ວຸ່ າຈະເປັນທາດອະນງົ ຄະທາດທຸ່ ີໄດຈ້ າກການສະຫຼາຍຕວົ ຂອງຫນີ ແລະ ແຮຸ່ ຕນົ້ ກາເນດີ ຂອງດນິ ແລະ ທາດອງົ ຄະທາດເຊຸ່ ງິ ໄດຈ້ າກການຍຸ່ ອຍສະຫາຼ ຍພວກພດ ແລະ ສດັ ທຸ່ ີຕາຍແລວ້ ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມນີ າ້ , ອາກາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີອາໄສຢຸ່ ໃູ ນດນິ ອີກດວ້ ຍ. ດິນທຸ່ ມີ ຄີ ວາມອຸດມົ ສມົ ບູນ ຫຼ ມທີ າດ ອາຫານທຸ່ ແີ ຕກຕຸ່ າງກນັ ມອີ ດິ ທພິ ນົ ເຮດັ ໃຫພ້ ດ ແລະ ສດັ ທຸ່ ີໃຊປ້ ະໂຫຍດຈາກດນິ ໃນການດາລງົ ຊີວດິ ແຕກຕຸ່ າງກນັ ທງັ ໃນດາ້ ນຊະນດິ , ຈານວນ, ການແຜຸ່ ກະຈາຍ ແລະ ຂະບວນການຈະເລີນເຕີບໂຕອກີ ດວ້ ຍ ເຊຸ່ ນັ ບລເິ ວນດນິ ເຄມັ ກຈະມພີ ດພວກທນົ ເຄມັ ຂນຶ້ ຢຸ່ ູ, ບລເິ ວນດນິ ໜຽວນາ້ ຂງັ ເໝາະແກຸ່ ການປຸກເຂາົ້ ເປັນຕນົ້ . 5) ໄຟປຸ່ າ ການເກດີ ໄຟປຸ່ າຂນຶ້ ແຕຸ່ ລະເທຸ່ ອເຮດັ ໃຫຊ້ ີວດິ ຂອງພດ ແລະ ສດັ ປຸ່ ຽນໄປ ໂດຍມທີ ງັ ຜົນດີ ແລະ ຜົນເສຍຕຸ່ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ . ຜນົ ເສຍຂອງການເກດີ ໄຟປຸ່ າ ເຊຸ່ ນັ ເປັນອນັ ຕະລາຍໂດຍກງົ ຕຸ່ ພດ ແລະ ສດັ , ທາລາຍແຫຸ່ ຼງອາຫານ ແລະ ທຸ່ ີ ຢຸ່ ູອາໄສ ເກດີ ການຍາ້ ຍຖຸ່ ິນ ແລະ ສາ້ ງຄວາມເສຍຫາຍຕຸ່ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມອຸ່ ນໆ ເຊຸ່ ນັ : ອາກາດ, ດນິ ແລະ ນາ້ ເປັນຕນົ້ ສຸ່ ວນປະໂຫຍດທຸ່ ີໄດຈ້ າກການເກດີ ໄຟປຸ່ າ ໄດແ້ ກຸ່ ຊຸ່ ວຍເພຸ່ ີມທາດອາຫານບາງຊະນດິ ໃຫພ້ ດເຊຸ່ ງິ ໄປຊຸ່ ວຍເລຸ່ ງັ ການ ງອກຂອງແກຸ່ ນພດບາງຊະນດິ ຫຼ ພດບາງຊະນິດສາມາດແຕກຂນຶ້ ມາໃໝຸ່ ແລະ ຈະເລີນງອກງາມໄດຢ້ ຸ່ າງວຸ່ ອງໄວ ເພາະບຸ່ ມພີ ດອຸ່ ນໆ ຂນຶ້ ມາບງັ ແສງແດດ ແລະ ຍາດແຍຸ່ ງອາຫານ ເປນັ ຕນົ້ . 6) ມນົ ລະພດິ ສຸ່ ິງແວດລອ້ ມ ການປຸ່ ອຍທາດມນົ ລະພດິ ຈາກທາມະຊາດ ຫຼ ຈາກການກະທາຂອງມະນດຸ ກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ການປຸ່ ຽນແປງສະພາບ ແວດລອ້ ມ ຫຼ ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ບີ ຸ່ ເພຸ່ ງິ ປະສງົ ສຸ່ ງົ ຜົນເຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ໃນລະບບົ ນເິ ວດຕາຍ ການຈະເລີນເຕີບໂຕບຸ່ ສມົ ບນູ ຫຼ ເກດິ ໂລກໄພໄຂເ້ ຈບັ ແກຸ່ ພດ ແລະ ສດັ ເຊຸ່ ງິ ມນົ ພດິ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມນນັ້ ເກດີ ຈາກກດິ ຈະກາຂອງມະນຸດເປັນ ສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ເຊຸ່ ນັ : ການປນົ ເປອ້ ນຂອງທາດຊນໃນແຫຸ່ ຼງນາ້ ໃນຫມຸ່ ບູ າ້ ນຄີຼຕີລ້ ຸມ ເມອງ ທອງຜາພູມ ແຂວງ ກາຍຈນົ ບຸ ຣີ ປະເທດໄທ ຈາກການເຮດັ ເໝອງແຮຸ່ ແລະ ການປົນເປ້ອນແຮຸ່ ຂອງທາດແຄດມຽມຈາກໂຮງແຮຸ່ ສງັ ກະສີ ເຂດ ແມຸ່ ຕາວ ເມອງ ແມຸ່ ສອດ ແຂວງ ຕາກ ປະເທດໄທ ເປນັ ຕນົ້ . 4.2. ຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ິງມຊີ ີວິດໃນລະບບົ ນເິ ວດ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອາໄສ ແລະ ກະຈາຍຕວົ ແຕກຕຸ່ າງກນັ ໄປໃນແຕຸ່ ລະພນ້ ທຸ່ ີ ແລະ ສະພາບແວດລອ້ ມທງັ ນເີ້ ພາະມນັ ມຄີ ວາມຕອ້ ງການຕຸ່ າງໆ ມຊີ ີບພໄິ ສ (niche) ທຸ່ ແີ ຕກຕຸ່ າງກນັ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີເປັນຜບູ້ ລໂິ ພກຈະມກີ ານກະຈາຍຕວົ ສາ ພນັ ກບັ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີເປັນອາຫານຂອງມນັ ສຸ່ ິງມຊີ ີວິດຊະນດິ ດຽວກນັ ຈະມກີ ານກະຈາຍຕວົ ອອກຈາກກນັ ຕາມຊບັ ພະຍາກອນທຸ່ ີມນັ ຕອ້ ງການ ອາດແບຸ່ ງລະດບັ ຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໄດແ້ ບຸ່ ງເປັນ 2 ປະເພດໃຫຍຸ່ ໆ ຄ: ຄວາມ ສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊະນດິ ດຽວກນັ (intraspecific relationship) ແລະ ຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕຸ່ າງຊະ ນດິ ກນັ (interspecific relationship) ໂດຍໃນແຕຸ່ ລະຄວາມສາພນັ ມລີ າຍລະອຽດດຸ່ ງັ ຕຸ່ ໄປນ:ີ້ 35

1) ຄວາມສາພັນຂອງສຸ່ ິງມຊີ ີວິດຊະນິດດຽວກັນ ການລວມກຸ່ ຸມຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊະນິດດຽວກນັ ເຮດັ ໃຫເ້ ກີດການແຂຸ່ ງຂນັ (competition) ການຕດິ ຕຸ່ ສຸ່ ສານ (communication) ແລະ ຄວາມສາພນັ ແບບສງັ ຄມົ (social interaction) ເຊຸ່ ງິ ແຕກຕຸ່ າງກນັ ໄປໃນ ແຕຸ່ ລະຊະ ນດິ ເກດີ ລກັ ສະນະການກະຈາຍຕວົ ທຸ່ ີແຕກຕຸ່ າງກນັ ໃນແຕຸ່ ລະກຸ່ ຸມປະຊາກອນຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດເຊຸ່ ງິ ອາດແບຸ່ ງໄດເ້ ປັນ 3 ແບບ ຄ: ກ. ການລວມກຸ່ ຸມ (clumped) ຄວາມສາພນັ ແບບການລວມກຸ່ ຸມພບົ ຫຼາຍທຸ່ ີສຸດ ມລີ ກັ ສະນະເປນັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ບີ ຸ່ ສະໝຸ່ າສະເໝີ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດ ຈະໄປລວມກນັ ຢຸ່ ູບລິເວນທຸ່ ີມີຊບັ ພະຍາກອນທຸ່ ີຕອ້ ງການ ຫຼ ບລເິ ວນທຸ່ ີປອດໄພ ເຊຸ່ ນັ : ຝູງປາ (ຮູບທີ 2.3) ເປັນ ຕນົ້ . ຮູບທີ 2.3 ການກະຈາຍຕວົ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແບບລວມກຸ່ ຸມ (ທຸ່ ມີ າ: Murphy, 2004) ຂ. ສະໝຸ່ າສະເໝີ (uniform) ຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ຊະນດິ ດຽວກັນແບບສະໝຸ່ າສະເໝີພບົ ໄດບ້ ຸ່ ເລອ້ ຍນັກ ມັກເກີດການຍາດແຍຸ່ ງທຸ່ ີຮຸ ນ ແຮງ ເນຸ່ ອງຈາກຈານວນົ ຊບັ ພະຍາກອນມຢີ ຸ່ າງຈາກດັ ຫຼ ມີຊບີ ພິໄສທຸ່ ີເໝອນໆ ກັນບຸ່ ອາດລຽ້ ງ ຫຼ ແບຸ່ ງປນັ ກນັ ໄດ້ ເຊຸ່ ນັ ການຈອງພນ້ ທຸ່ ີເຮດັ ຣງັ ຂອງນກົ ເພນກວນິ (ຮູບທີ 2 - 4) ເປັນຕນົ້ 36

ຮູບທີ 2.4 ການກະຈາຍຕວົ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແບບສະໝຸ່ າສະເໝີ (ທຸ່ ມີ າ: Murphy, 2004) ຄ. ອິດສະຫລະ (random) ຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊະນດິ ດຽວກນັ ແບບອດິ ສະຫລະຂອ້ ນຂາ້ ງຫາຍາກ ມກັ ຈະມສີ ຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມສະ ໝຸ່ າສະເໝີ ການຍາດແຍຸ່ ງແຂຸ່ ງຂນັ ບຸ່ ຮຸນແຮງ ເຊຸ່ ນັ ການກະຈາຍຕວົ ຂອງຕນົ້ ໄທຣໃນປຸ່ າທຸ່ ອີ ຸດມົ ສມົ ບນູ ການຂຶນ້ ຂອງດອກຫຍາ້ ໃນສນາມຫຍາ້ (ຮູບທີ 2 - 5) ເປນັ ຕນົ້ 37

ຮູບທີ 2.5 ການກະຈາຍຕວົ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແບບອດິ ສະຫລະ (ທຸ່ ມີ າ: Murphy, 2004) 59 2) ຄວາມສາພັນຂອງສຸ່ ິງມຊີ ີວິດຕຸ່ າງຊະນິດກັນ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີອາໄສຢຸ່ ໃູ ນແຫຸ່ ງຼ ທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສດຽວກັນເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ເອນີ້ ວຸ່ າ ພາວະ ຊມິ ໄບໂອຊິດ (symbiosis) ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເຫຸ່ ຼາົ ນຕີ້ ຸ່ າງກມຄີ ວາມສາພນັ ແລະ ມອີ ດິ ທພິ ນົ ເຊຸ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ໃນແງຸ່ການຖຸ່ າຍທອດພະ ລງັ ງານ ແລະ ມວນສານ ຄວາມສາພັນເຫຸ່ ຼາົ ນອີ້ າດເປັນຄວາມສາພນັ ຊຸ່ ວົ ຄາວ ຫຼ ຄວາມສາພນັ ແບບຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກັນ ຕະຫຼອດເວລາ ໂດຍມຜີ ົນລວມຂອງຄວາມສາພັນ 3 ແບບ ຄ – ເມຸ່ ອເສຍປະໂຫຍດ + ເມຸ່ ອໄດຮ້ ບັ ປະໂຫຍດ 0 ເມຸ່ ອບຸ່ ໄດຮ້ ບັ ຫຼ ເສຍຜນົ ປະໂຫຍດ ເຊຸ່ ງິ ສາມາດແບຸ່ ງແບບຂອງຄວາມສາພນັ ໄດດ້ ຸ່ ງັ ນ:ີ້ ກ. ພາວະເປັນກາງ (neutralism; 0,0) ຄວາມສາພນັ ແບບເປນັ ກາງເປັນຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ທຸ່ ີອາໄສຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກັນຕຸ່ າງຝຸ່ າຍຕຸ່ າງບຸ່ ໄດຮ້ ັບ ປະໂຫຍດ ແລະ ບຸ່ ເສຍປະໂຫຍດຈາກກັນ ແລະ ກນັ ໂດຍກງົ ແລະ ເມຸ່ ອແຍກຈາກກນັ ກບຸ່ ມໃີ ຜໄດຮ້ ບັ ຫຼ ເສຍ ປະໂຫຍດເຊຸ່ ນັ ກນັ ເຊຸ່ ັນ: ແມງມຸມກບັ ກະຕຸ່ າຍອາໄສຢຸ່ ໃູ ນທຸ່ ງົ ຫຍາ້ , ແມງມຸມກິນແມງເປນັ ອາຫານ, ສຸ່ ວນກະຕຸ່ າຍ ກນິ ຫຍາ້ ເປນັ ອາຫານ ຈຸ່ ງຶ ບຸ່ ມຝີ ຸ່ າຍໃດໄດ້ ຫຼ ເສຍປະໂຫຍດ ຫຼ ກົບກັບຂີກ້ ະເດອນດນິ ອາໄສຢຸ່ ູໃນທຸ່ ົງນາ, ກບົ ກນິ ແມງເປັນອາຫານ ສຸ່ ວນຂີກ້ ະເດອນດນິ ຢຸ່ ໃູ ນດິນກນິ ຊາກສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດທຸ່ ີເນຸ່ າົ ເປຸ່ ອຍຜຸ ພັງ ຈຸ່ ຶງບຸ່ ມຝີ ຸ່ າຍໃດໄດ້ ຫຼ ເສຍ ປະໂຫຍດ ເປັນຕນົ້ . ຂ. ພາວະການແຂຸ່ ງຂັນ (competition; - / - ) ຄວາມສາພນັ ແບບພາວະແຂຸ່ ງຂນັ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີອາໄສຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ໃນບລເິ ວນດຽວກນັ ເຊຸ່ ງິ ອາດເປນັ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊະນດິ ດຽວກນັ ຫຼ ຕຸ່ າງຊະນດິ ກນັ ມຄີ ວາມຕອ້ ງການປດັ ໄຈຢຸ່ າງໃດຢຸ່ າງໜຸ່ ງຶ ຮຸ່ ວມກນັ ແຕຸ່ ປັດໄຈນນັ້ ມຈີ າກດັ ຫຼ ຕຸ່ າງ ແຂຸ່ ງຂນັ ກນັ ເພຸ່ ອແສວງຫາປັດໄຈທຸ່ ຕີ ອ້ ງການໃນການດາລງົ ຊີວດິ ໂດຍຕຸ່ າງຝຸ່ າຍຕຸ່ າງເສຍປະໂຫຍດນາກນັ ທງັ ຄຸ່ ູ ການ 38

ແຂຸ່ ງຂນັ ກນັ ແຍຸ່ ງອາຫານຂອງສດັ ຊະນດິ ດຽວກນັ ເຊຸ່ ນັ ຕນົ້ ໄມທ້ ຸ່ ີປູກລວມຢຸ່ ໃູ ນເນອ້ ທຸ່ ີຈາກດັ ພະຍາຍາມຈະເລີນສງູ ຂນຶ້ ເພຸ່ ອຮບັ ແສງແດດ ຝູງປາແຍຸ່ ງກນັ ຄຸບເຫຍຸ່ ອ ໝາຈງິ້ ຈອກແຍຸ່ ງກນັ ລຸ່ າແຣກຄູນ (ຮູບທີ 2 - 6) ເປນັ ຕນົ້ . ສາລບັ ການແຂຸ່ ງຂນັ ກນັ ແຍຸ່ ງອາຫານຂອງສດັ ຕຸ່ າງຊະນດິ ກນັ ເຊຸ່ ນັ : ໄຮຢີໜາ້ ກບັ ສງິ ໃຫຍຸ່ ແຍຸ່ ງອາຫານກນັ (ຮູບທີ 2.7) ເປນັ ຕນົ້ . ໂດຍທຸ່ ວົ ໄປການແຂຸ່ ງຂນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊະນດິ ດຽວກນັ ມກັ ຈະຮຸນແຮງຫາຼ ຍກວຸ່ າລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕຸ່ າງ ຊະນດິ . ຄ. ພາວະກະທບົ ກະເທອນ (amenlism 0/- ) ພາວະທຸ່ ີຝຸ່ າຍໜຸ່ ງຶ ບຸ່ ໄດຮ້ ບັ ປະໂຫຍດ ຫຼ ເສຍປະໂຫຍດ ແຕຸ່ ອີກຝຸ່ າຍໜຸ່ ງຶ ເສຍປະໂຫຍດ ເຊຸ່ ນັ : ຕນົ້ ໄມໃ້ ຫຍຸ່ ເມຸ່ ອໃຫຍຸ່ ເຕມັ ທຸ່ ີຈະບັງແສງເຮດັ ໃຫຕ້ ນ້ ໄມນ້ ອ້ ຍປະເພດຕນົ້ ຫຍາ້ ແລະ ໄມລ້ ົມ້ ລຸກບຸ່ ໄດຮ້ ັບແສງທຸ່ ີພຽງພເຮດັ ໃຫ້ ອາດເຖິງຕາຍໄດ,້ ໃນຂະນະທຸ່ ີຕົນ້ ໄມໃ້ ຫຍຸ່ ບຸ່ ໄດຮ້ ບັ ຫຼ ເສຍປະໂຫຍດແຕຸ່ ຢຸ່ າງໃດ ຫຼ ຕນົ້ ວອນນັດດາ (black walnut tree; Jungluns nigra) ຈະຜະລິດທາດເຄມີຊະນິດໜຸ່ ງຶ ທຸ່ ີບລິເວນຮາກເຊຸ່ ິງສຸ່ ົງຜົນໄປຢັບຢັ້ງການ ຈະເລນີ ເຕີບໂຕຂອງຕນົ້ ໄມ້ ແລະ ພດຊະນດິ ອຸ່ ນທຸ່ ີຂຶນ້ ໂດຍອອ້ ມ ແຕຸ່ ທາດຊະນິດນີບ້ ຸ່ ໄດສ້ ຸ່ ົງຜົນກະທົບຕຸ່ ການ ຈະເລນີ ເຕີບໂຕຂອງມນັ ເອງ (ຮູບທີ 2.8) ເປັນຕນົ້ . ຮູບທີ 2.6 ການແຂຸ່ ງຂນັ ກນັ ແຍຸ່ ງອາຫານຂອງສດັ ຊະນດິ ດຽວກນັ (ທຸ່ ີມາ: The naked science society, 2008) 39

ຮູບທີ 2.7 ການແຂຸ່ ງຂນັ ກນັ ແຍຸ່ ງອາຫານຂອງສດັ ຕຸ່ າງຊະນດິ ກນັ (ທຸ່ ີມາ: Loutin, 2010) 61 ຮູບທີ 2 - 8 ການຈະເລນີ ເຕີບໂຕຂອງຕນົ້ ວອນນດັ ດາເຮດັ ໃຫຕ້ ນົ້ ໄມໂ້ ດຍອອ້ ມບຸ່ ສາມາດຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕໄດ້ (ທຸ່ ມີ າ: Berio, 2010) 40

ງ. ພາວະການລຸ່ າເຫຍຸ່ ອ (predation +/ - ) ຄວາມສາພນັ ທຸ່ ີເມຸ່ ອສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອາໄສຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກັນ ຝຸ່ າຍໜຸ່ ຶງເປນັ ຜູລ້ ຸ່ າເຊຸ່ ງິ ໄດປ້ ະໂຫຍດ ສຸ່ ວນອີກຝຸ່ າຍເປັນຜູ້ ຖກລຸ່ າ ຫຼ ເຫຢຸ່ ຈະເສຍປະໂຫຍດໂດຍການສນູ ເສຍອະໄວຍະວະ ຊນິ້ ສຸ່ ວນ ຫຼ ເສຍຊວີ ດິ ເຊຸ່ ນັ : ງກູ ນິ ກບົ , ກະປອມ ກນິ ແມງໄມ,້ ແຫວຼ ລຸ່ າກະຕຸ່ າຍ (ຮູບທີ 2 - 9) ແລະ ໝາຈງິ້ ຈອກລຸ່ າກວາງ (ຮູບທີ 2 - 10) ເປັນຕນົ້ . ຮູບທີ 2.9 ການລຸ່ າເຫຍຸ່ ອຂອງແຫວຼ (ທຸ່ ມີ າ: Mark, 1998) ຮູບທີ 2.10 ການລຸ່ າເຫຍຸ່ ອຂອງໝາຈງິ້ ຈອກ (ທຸ່ ີມາ: Eisenberg, 2011) ຈ. ພາວະອິງອາໄສ ຫຼ ພາວະມີການເກອ້ ກູນ (commensalism +/0) ຄວາມສາພັນແບບນເີ້ ປັນຄວາມສາພນັ ທຸ່ ີໄດປ້ ະໂຫຍດພຽງຝຸ່ າຍດຽວ ສຸ່ ວນອີກຝຸ່ າຍໜຸ່ ງຶ ກບຸ່ ເສຍປະໂຫຍດ ແຕຸ່ ຢຸ່ າງໃດ ເຊຸ່ ນັ : ເຫາົ ສະຫລາມເປນັ ປາຊະນດິ ໜຸ່ ງຶ ທຸ່ ີມອີ ະໄວຍະວະສາລບັ ດູດເກາະຕດິ ປາສະຫລາມ ອາໄສກນິ ເສດ 41

ອາຫານຈາກປາສະຫລາມ ໂດຍບຸ່ ໄດດ້ ູດເລອດ ຫຼ ເປັນອນັ ຕະລາຍແກຸ່ ປາສະຫລາມ (ຮູບທີ 2 - 11) ຫຼ ປາກາຕູນ ອາໄສລີຕ້ ວົ ຢຸ່ ູໃນກຸ່ ງິ ກາ້ ນຂອງປະກາຣັງເພຸ່ ອຫບຼົ ໄພ ແລະ ເປັນທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສ ໃນຂະນະທຸ່ ປີ ະກາຣງັ ບຸ່ ໄດເ້ ສຍປະໂຫຍດ ແຕຸ່ ຢຸ່ າງໃດ (ຮູບທີ 2 - 12) ເປັນຕນົ້ . ຮູບທີ 2.11 ການອາໄສຢຸ່ ຮູ ຸ່ ວມກນັ ຂອງເຫາົ ສະຫລາມ ແລະ ສະຫລາມວານ (ທຸ່ ມີ າ: Giquere, 2010) ຮູບທີ 2.12 ການອາໄສຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ລະຫວຸ່ າງປາກາຕນູ ແລະ ປະກາຣງັ (ທຸ່ ມີ າ: Danis, 2011) ສ. ພາວະການໄດປ້ ະໂຫຍດຮຸ່ ວມກນັ (protocooperation +/+) 42

ຄວາມສາພັນທຸ່ ີທງັ ສອງຝຸ່ າຍທຸ່ ອີ າໄສຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ຕຸ່ າງຝຸ່ າຍຕຸ່ າງໄດປ້ ະໂຫຍດຈາກກນັ ແລະ ກນັ ແຕຸ່ ບຸ່ ຈາເປັນ ຕອ້ ງຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ສະເໝີໄປ ສາມາດແຍກກນັ ຢຸ່ ູ ແລະ ດາລງົ ຊີວດິ ອຢຸ່ ູຕຸ່ ໄປໄດ້ ເຊຸ່ ນັ : ເຜງິ້ ກບັ ດອກໄມ,້ ເຜິງ້ ໄດດ້ ູດກນິ ນາ້ ຫວານຈາກດອກໄມ້ ໃນຂະນະທຸ່ ີກາລງັ ດູດນາ້ ຫວານຈາກດອກໄມ້ ເກສອນດອກໄມກ້ ຕດິ ທຸ່ ີຂາ ແລະ ຕວົ ເຜິງ້ ໄປ ນາ ເມຸ່ ອເຜິງ້ ບນິ ໄປເກາະກັບດອກໄມດ້ ອກອຸ່ ນໆ ກເກດີ ການປະສມົ ກນັ ຂອງເກສອນດອກໄມທ້ ຸ່ ີຕດິ ມານາ (ຮູບທີ 2.13) ຫຼ ນກົ ອາໄສກນິ ແມງເທງິ ຜິວໜັງຄວາຍເປັນອາຫານ ສຸ່ ວນຄວາຍໄດປ້ ະໂຫຍດຈາກການທຸ່ ີນກຊຸ່ ວຍຫລຸດ ຈານວນແມງທຸ່ ີເປນັ ກາຝາກຂອງຄວາຍ (ຮູບທີ 2.14) ເປັນຕນົ້ . ຮູບທີ 2 - 13 ເຜິງ້ ດູດນາ້ ຫວານຈາກດອກຕະເວນັ (ທຸ່ ີມາ: Willis, 2011) ຮູບທີ 2 - 14 ການຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ລະຫວຸ່ າງຄວາຍປຸ່ າ ແລະ ນກົ (ທຸ່ ມີ າ: Hoogervorst, 2012) ຊ. ພາວະເພຸ່ ງິ ພາກນັ (mutualism +/+) 43

ຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດທຸ່ ີອາໄສຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກັນ ໂດຍທຸ່ ີທງັ ສອງຝຸ່ າຍໄດປ້ ະໂຫຍດຮຸ່ ວມກນັ ແລະ ຕອ້ ງ ອາໄສຢຸ່ ູນາກນັ ໂດຍແຍກຈາກກນັ ບຸ່ ໄດ້ ຫາກມກີ ານແຍກຈາກກນັ ຈະບຸ່ ສາມາດດາລງົ ຊີວດິ ຕຸ່ ອໄປໄດ້ ເຊຸ່ ນັ : ໄລເຄນ (lichen) ທຸ່ ີພບົ ຕາມເປອກຕນົ້ ໄມຂ້ ະໜາດໃຫຍຸ່ ເປັນສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ 2 ຊະນິດ ຄ: ຣາກັບເທາົ ການຢຸ່ ູ ຮຸ່ ວມກນັ ນທີ້ ງັ ເທາົ ແລະ ຣາຕຸ່ າງໄດຮ້ ບັ ປະໂຫຍດເຊຸ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ຄເທາົ ສາ້ ງອາຫານໄດເ້ ອງແຕຸ່ ຕອ້ ງອາໄສຄວາມ ຊຸ່ ຸມຈາກຣາโ ສຸ່ ວນຣາກໄດອ້ າໄສດູດອາຫານທຸ່ ີເທາົ ສາ້ ງຂນຶ້ (ຮູບທີ 2.15). ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ພບົ ຄວາມສາພນັ ແບບນີ້ ໄດໃ້ ນແບກທເີ ຣຍໄຣໂຊບຽມໃນປົມຮາກຖຸ່ ວົ ແລະ ໂປຣໂຕຊວົ , ໄຕຼໂຄນມິ ຟາໃນທາງເດີນອາຫານປວກ (ຮູບທີ 2.16) ເປນັ ຕນົ້ . ຮູບທີ 2 - 15 ພາວະເພຸ່ ງິ ພາກນັ ຂອງໄລເຄນເທງິ ຕນົ້ ໄມໃ້ ຫຍຸ່ (ທຸ່ ມີ າ: Burckhardt, 1996) ຮູບທີ 2.16 ໂປຼຕວົ ຊວົ ນມິ ຟາທຸ່ ອີ າໄສຢຸ່ ູໃນລາໄສປ້ ວກ (ທຸ່ ມີ າ: Breznak, 2001) 44