ກາຍະວິພາກ ແລະ ສາລິລະວິທະຍາຂອງສັດລ້ຽງ

ເລອດແດງ ຈະຖກແຍກອອກເປນັ ໂປຼຕນີ ໂກຼບນິ ແລະ ຮີມ (heme). ສ່ົ ວນຂອງຮີມຈະປດົ ປົ່ ອຍທາດເຫກຼັ ທ່ົ ີເປັນ ສົ່ ວນປະກອບຂອງໂຄງສາ້ ງອອກມາໄດທ້ າດສີຂຽວເອີນ້ ວ່ົ າ: biliverdin ບາງສົ່ ວນຂອງທາດສີ biliverdin ຈະຖກ ປ່ົ ຽນເປນັ ທາດ bilirubin ທາດ bilirubin ຈະເກາະມາກບັ ໂປຼຕນີ albumin ໃນນາ້ ເລອດ ເພົ່ ອໄປເກບັ ສະສມົ ໄວ້ ທ່ົ ຕີ ບັ ແລະ ຖກນາໄປສາ້ ງເປັນນາ້ ບເີ ກັບໄວທ້ ່ົ ຖີ ົງນາ້ ບຕີ ົ່ ໄປ. ນາ້ ບີຈະຖກຫົ່ ຼງັ ອອກຈາກຖົງນາ້ ບີ ເມົ່ ອມອີ າຫານປະ ເພດໄຂມນັ ເຂາົ້ ມາໃນລາໄສນ້ ອ້ ຍຕອນຕົນ້ bilirubin ໃນນາ້ ບີ ຈະຖກປ່ົ ຽນເປັນທາດ stercobilin ແລະ ຖກຂບັ ອອກຈາກຮົ່ າງກາຍທາງອາຈມົ ເຮດັ ໃຫອ້ າຈມົ ມສີ ີເຫອຼ ງ ຫຼ ສີນາ້ ຕານແກມເຫອຼ ງ, ຫາກຖກຂບັ ອອກທາງປດັ ສະວະ ຈະຢົ່ ໃູ ນຮູບຂອງ urobilinogen ການປົ່ ຽນແປງນຈີ້ ະສມົ ບນູ ໄດຕ້ ອ້ ງອາໄສຈລຸ ນິ ຊ.ີ ໂປຼຕີນໂກຼບນິ ທ່ົ ແີ ຕກຕວົ ອອກ ຈາກເຮໂມໂກຼບນິ ຈະຖກສະຫຼາຍຕວົ ໃຫເ້ ປັນກົດອະມິໂນຊະນິດຕົ່ າງໆ ເຊ່ົ ງິ ອາດຖກນາມາສັງເຄາະເປັນໂປຼຕີນ ຊະນດິ ອົ່ ນຕ່ົ ໄປໄດ.້ ທາດເຫກຼັ ທົ່ ີປົດປົ່ ອຍຈາກໂຄງສາ້ ງຂອງຮມີ ສາມາດຖກເກບັ ສະສມົ ໄວໃ້ ນຮົ່ າງກາຍທ່ົ ຈີ ລຸ ງັ ຂອງ ຕບັ ໂດຍເກາະກບັ ໂປຼຕີນ feritin ບາງສົ່ ວນອາດຖກນາໄປໃຊໃ້ ນການສາ້ ງຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດແດງໃໝົ່ ທ່ົ ີໄຂກະດກູ ແດງ ໂດຍເກາະກບັ ໂປຼຕີນໃນເລອດ ເຊົ່ ນັ : globulin ແລະ transferrin. ນອກຈາກການແຕກສະຫຼາຍຂອງຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດແດງຕາມອາຍຸໄຂແລວ້ ຍງັ ມສີ າເຫດອ່ົ ນທ່ົ ີເຮດັ ໃຫຈ້ ລຸ ງັ ເມດັ ເລອດແດງແຕກ (haemolysis) ໄດເ້ ຊົ່ ນັ : ການໄດຮ້ ບັ ພດິ ງ,ູ ທາດພດິ ຈາກແບກທເີ ຣຍ, ທາດເຄມທີ ົ່ ເີ ປັນພດິ ພດທົ່ ີມີທາດພິດ ແລະ ການມພີ ະຍາດໃນເລອດ ເປັນຕນົ້ . ການແຕກຂອງເລອດຊະນດິ ນເີ້ ອນີ້ ວ່ົ າ: ການແຕກພາຍ ໃນຫອຼ ດເລອດ (intravascular haemolysis). 5. ພະຍາດເລອດຈາງ (anemia) ເປັນສະພາວະທົ່ ຮີ ່ົ າງກາຍມບີ ນັ ຫາກ່ົ ຽວກບັ ເມດັ ເລອດແດງ ຫຼ ເຮໂມໂກຼບນິ ແບົ່ ງອອກເປັນ: 5.1. ພະຍາດເລອດຈາງແບບຮຸນແຮງ (acute anemia) ກ. ພະຍາດເລອດຈາງທ່ົ ີເກດີ ຈາກການສນູ ເສຍເລອດ ເຊ່ົ ງິ ອາດມຜີ ົນຈາກການເກດີ ບາດແຜໃນລະຫວົ່ າງການ ສນູ ເສຍເລອດສດັ ຈະດ່ົ ມນາ້ ຫຼາຍ, ການສນູ ເສຍເລອດຈະມຜີ ົນໃຫມ້ ຂີ ອງແຫຼວຈາກຊົ່ ອງວ່ົ າງລະຫວ່ົ າງຈລຸ ງັ ເຂາົ້ ມາ ໃນເລອດ ເຮດັ ໃຫອ້ ງົ ປະກອບຂອງເລອດຜດິ ປກົ ກະຕ.ິ ຂ. ພະຍາດເລອດຈາງທົ່ ີເກດີ ຈາກຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດແຕກຢົ່ າງຮຸນແຮງເນ່ົ ອງຈາກການມທີ າດພດິ ເຂາົ້ ໄປໃນເມດັ ເລອດ ເຊົ່ ນັ : ພດິ ງ,ູ ທາດເຄມທີ ່ົ ີເປນັ ພດິ , ພດທ່ົ ີເປັນພິດ, ການໄດຮ້ ັບທາດພິດຢ່ົ າງວົ່ ອງໄວຈະມຜີ ົນໃຫຈ້ ລຸ ັງເມັດ ເລອດແຕກອອກ ເຮໂມໂກຼບິນໄຫຼເຂາົ້ ໄປໃນພາຼ ດມາ ແລະ ພາຼ ດມາມສີ ີແດງຂນຶ້ ຫຼ ອາດມເີ ຮໂມໂກຼບນິ ປົນມາກັບ ປັດສະວະ ຫຼ ສະພາວະປດັ ສະວະເປນັ ເລອດ (haematuria). 5.2. ພະຍາດເລອດຈາງແບບຊາ້ ເຮອ້ (chronic anemia) ເປັນພະຍາດເລອດຈາງທ່ົ ເີ ກດີ ຈາກຊີນ້ ເຍົ່ ອທ່ົ ີເປນັ ແຫ່ົ ງຼ ສາ້ ງເມດັ ເລອດແດງເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ຜີ ດິ ປົກກະຕໄິ ປ ເຊົ່ ນັ : ສົ່ ວນຂອງໄຂກະດກູ ຖກທາລາຍດວ້ ຍສາເຫດຈາກການໄດຮ້ ບັ ທາດພດິ ບາງຢ່ົ າງ, ຢາບາງຊະນດິ ແລະ ຜົນຈາກການ ສາຍລງັ ສີ ເປັນຕນົ້ . ການທົ່ ີໄຂກະດກູ ເຮດັ ວຽກຜິດປກົ ກະຕເິ ຮດັ ໃຫປ້ ະລມິ ານຂອງເມດັ ເລອດແດງ ແລະ ເຮໂມໂກຼ ບນິ ຫຼຸດລງົ ຫຼ ຜິດປກົ ກະຕໄິ ປໄດ.້ ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມສີ າເຫດຈາກການຂາດໂປຼຕນີ ໂກຼບນິ ໃນການສາ້ ງເຮໂມໂກຼບນິ ຫຼ ການຂາດທາດເຫຼັກສາລບັ ສ້າງຮີມ ຫຼ ການເກີດພະຍາດທົ່ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກັບເມັດເລອດທົ່ ີເຮັດໃຫ້ເກີດພະຍາດ anaplasmosis ແລະ piroplasmosis ຫຼ trypanosomiasis ເປນັ ຕນົ້ . 93

ນອກຈາກນີກ້ ານຂາດທາດເຫກຼັ ໃນອາຫານມຜີ ົນໃຫເ້ ກດີ ພະຍາດເລອດຈາງໄດ້ (nutritional anemia) ພະຍາດເລອດຈາງຊະນດິ ນຈີ້ ລຸ ງັ ເມດັ ເລອດແດງທ່ົ ີສາ້ ງຂຶນ້ ມາຈະມຂີ ະໜາດນອ້ ຍກວ່ົ າປົກກະຕິ ແລະ ມລີ ະດບັ ເຮ ໂມໂກຼບນິ ຕ່ົ າກວ່ົ າປກົ ກະຕອິ ີກດວ້ ຍ. 6. ຈຸລງັ ເມດັ ເລອດຂາວ (white blood cells ຫຼ leucocytes) ຈລຸ ັງເມັດເລອດຂາວເປນັ ຈລຸ ັງເມັດເລອດທ່ົ ີມແີ ກົ່ ນນອ້ ຍຂະໜາດໃຫຍົ່ ມແີ ກ່ົ ນນອ້ ຍຫຼາຍອນັ ເອີນ້ ວ່ົ າ: multi - nucleated giant cell ມີກນາດ 12 - 15 ໄມຄອນ, ປະລິມານເມດັ ເລອດຂາວຈະມນີ ອ້ ຍທ່ົ ີສຸດໃນຈາ ນວນຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດທງັ ໝດົ ໂດຍທ່ົ ວົ ໄປຈະມອີ າຍຸພຽງ 2 - 3 ຊ່ົ ວົ ໂມງ ຫຼ ອາດມອີ າຍຸຍາວເຖງິ 200 ມຂ້ ນຶ້ ກບັ ໜ້ າທ່ົ ີ ແລະ ສະພາບຮົ່ າງກາຍ ຖາ້ ຮ່ົ າງກາຍຕດິ ເຊອ້ ຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດຂາວຈະເຂາົ້ ໄປທາລາຍເຊອ້ ພະຍາດ ແລະ ມອີ າຍຸ ສນັ້ . ໃນລະຍະທົ່ ສີ ດັ ສຸກຂະພາບດຂີ າວຈະມອີ າຍຸຍາວ ແຕົ່ ຖາ້ ກນິ ຢາປະຕຊິ ີວະນະຫຼາຍຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດຂາວຈະມອີ າ ຍຸສັນ້ ລງົ . ເມດັ ເລອດຂາວເປນັ ຈຸລງັ ທ່ົ ີເຄ່ົ ອນໄຫວໄດເ້ ອງຢົ່ າງອິດສະຫຼະໃນເລອດ ແລະ ອາດຊມຶ ຜ່ົ ານຂອບເສນັ້ ເລອດແດງອອກໄປເພົ່ ອທາລາຍເຊອ້ ພະຍາດທ່ົ ຢີ ົ່ ູຕາມເນອ້ ເຍ່ົ ອຕົ່ າງໆໄດ,້ ນອກຈາກໄຂກະດກູ ຈະເປນັ ແຫົ່ ງຼ ສາ້ ງຈລຸ ງັ ເມັດເລອດຂາວແລວ້ ສົ່ ວນຂອງຕົ່ ອມໄທມດັ , ມາ້ ມ ແລະ ຕ່ົ ອມນາ້ ເຫຼອງກສາມາດສາ້ ງຈລຸ ງັ ເມັດເລອດຂາວໄດ.້ ເມດັ ເລອດຂາວສາມາດແບົ່ ງອອກເປນັ ປະເພດຕົ່ າງໆຕາມລກັ ສະນະ, ຂະໜາດ, ຮູບຮົ່ າງຂອງແກ່ົ ນນອ້ ຍ ແລະ ການ ຢ້ອມຕດິ ສໄີ ດດ້ ່ົ ງັ ນ:ີ້ 1). granular leukocyte ຫຼ granulocytes ຄ ຈລຸ ັງເມັດເລອດຂາວທົ່ ີມເີ ມດັ ສີກລະຈາຍຢ່ົ ູໃນໄຊ ໂຕພຼາດຊມຶ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີທາລາຍເຊອ້ ພະຍາດໂດຍໃຊຂ້ ະບວນການ phagocytosis ເຊົ່ ນັ : - Neutrophils: ເປັນຈຸລງັ ເມດັ ເລອດຂາວທ່ົ ບີ ບຫຼາຍທ່ົ ີສຸດເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການທາລາຍເຊອ້ ພະຍາດ ປອ້ ງ ກນັ ການຕດິ ເຊອ້ ໂດຍການຂະເມອບ (phagocytosis). ຈລຸ ງັ ສາມາດທົ່ ຈີ ະເຄ່ົ ອນຍາ້ ຍອອກຈາກຂອບເສນັ້ ເລອດ ຝອຍເພ່ົ ອໄປທາລາຍເຊອ້ ແບກທເີ ຣຍ ຫຼ ສ່ົ ງິ ແປກປອມຕາມບລເິ ວນເນອ້ ເຍ່ົ ອທ່ົ ີຕດິ ເຊອ້ ໄດ້ ແລະ ເປັນກົ່ ຸມຈລຸ ງັ ທາ ອດິ ທ່ົ ີມາທົ່ ີເຊອ້ ພະຍາດ neutrophil ເປນັ ຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດຂາວທົ່ ມີ ໄີ ຊໂຕພຼາດຊມຶ ຕິດສີສມົ ພູອ່ົ ອນ. ແກ່ົ ນນອ້ ຍມີ ລກັ ສະນະເປນັ ກບີ ໆ 2 - 5 ກບີ (lobes) ແຕົ່ ລະກບີ ເຊ່ົ ອມກນັ ດວ້ ຍເສນັ້ ໂຄຣມາຕນິ ບາງໆ (chromatin). - eosinophils: ເປນັ ຈລຸ ງັ ເມັດເລອດຂາວທ່ົ ມີ ີເມດັ ສີໃນໄຊໂຕພຼາດຊມຶ ແລະ ຢ້ອມຕດິ ສແີ ດງ, ເມດັ ສີມີ ຂະໜາດໃຫຍ່ົ ໃກ້ຄຽງກັນເປັນຮູບວງົ ກົມກະຈາຍຢ່ົ ູທ່ົ ວົ ໄປໃນໄຊໂຕພຼາດຊຶມ ແກົ່ ນນອ້ ຍມີ 2 - 3 ກີບ ຫຼ ພູ (lobes) ເມດັ ເລອດຂາວຊະນດິ ນພີ້ ບົ ໃນເລອດປະມານ 2 - 5 % eosinophils ຈະມປີ ະລິມານສູງຂນຶ້ ເມ່ົ ອສັດ ມພີ ະຍາດພາຍໃນ ແລະ ພະຍາດພາຍນອກສາມາດເຄົ່ ອນໄຫວໄດນ້ ອ້ ຍໆ ແລະ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີກນິ ຫຼ ທາລາຍເຊອ້ ພະຍາດ ແລະ ສົ່ ງິ ແປກປອມທົ່ ີເຂົາ້ ສົ່ ູຮ່ົ າງກາຍທາງລະບບົ ທາງເດີນອາຫານ ແລະ ລະບບົ ຫາຍໃຈ. ນອກຈາກນຍີ້ ັງ ເປັນແຫົ່ ງຼ ຂອງທາດ plasminogen ທົ່ ມີ ຄີ ວາມສາຄນັ ໃນການລະລາຍລົ່ ມິ ເລອດເກົ່ າົ ໆໄດອ້ ີກດວ້ ຍ. - basophils: ເປັນຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດທ່ົ ີມຈີ ານວນນອ້ ຍທ່ົ ສີ ຸດໃນສັດລຽ້ ງທຸກຊະນດິ ມບີ ລະມານ 1% ເມັດ ເລອດຂາວຊະນດິ ນີ້ ແກ່ົ ນນອ້ ຍມີ 2 ກບີ ແລະ ເມດັ ສທີ ່ົ ີຢົ່ ໃູ ນໄຊໂຕພາຼ ດຊມຶ ຈະຕດິ ສມີ ົ່ ວງ ຫຼ ສີນາ້ ເງນີ ເຂມັ້ . ເມດັ ສີ ມລີ ກັ ສະນະຫຍາບມຂີ ະໜາດບ່ົ ເທ່ົ າົ ກນັ , ເມດັ ສີມກັ ປດິ ບັງແກົ່ ນນອ້ ຍຈົນບ່ົ ສາມາດເບົ່ ິງເຫນັ ແກ່ົ ນນອ້ ຍໄດ້ ສາມາດ ເຄົ່ ອນໄຫວໄດນ້ ອ້ ຍໆ, ບົ່ ມີໜາ້ ທົ່ ີໃນການທາລາຍເຊອ້ ພະຍາດແຕ່ົ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີສາ້ ງທາດຮດີ ຕາມນີ (histamine) ທ່ົ ີ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເຮັດໃຫຂ້ ອບຂອງເສນັ້ ເລອດຂະຫຍາຍຕວົ . ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ສາ້ ງທາດ ເຮບພາຣນິ (heparin) ທ່ົ ີ ຊ່ົ ວຍໃນການປ້ອງກນັ ການແຂງຕວົ ຂອງເລອດ. 94

ຂ. non granular leucocytes: ຄຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດຂາວທົ່ ບີ ່ົ ມເີ ມດັ ສີໃນໄຊໂຕພາຼ ດຊມຶ ສົ່ ວນໃຫຍົ່ ມຄີ ຸນ ລກັ ສະນະໃນການສາ້ ງທາດແອນຕບິ ດີ (antibodies) ເຊ່ົ ນັ : - monocytes: ເປັນຈຸລງັ ເມດັ ເລອດຂາວທົ່ ີມຮີ ູບຮົ່ າງຄາ້ ຍເກອກມາ້ ມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ທ່ົ ີສຸດ, ມກັ ພບົ ຕາມ ບລເິ ວນທົ່ ມີ ກີ ານຕດິ ເຊອ້ , ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີກນິ ເຊອ້ ພະຍາດໂດຍໃຊຂ້ ະບວນການ phagocytosis ເນ່ົ ອງຈາກເປັນຈລຸ ັງ ທ່ົ ມີ ຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ຈ່ົ ງຶ ອາດເອີນ້ ວົ່ າ: macrophage ພບົ ໄດໃ້ ນບລເິ ວນທ່ົ ມີ ກີ ານຕດິ ເຊອ້ ຮຸນແຮງ ແລະ ບ່ົ ຮຸນແຮງ. - lymphocytes: ເປນັ ຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດຂາວທົ່ ມີ ຂີ ະໜາດແຕກຕ່ົ າງກນັ ໄປ, ນອກຈາກຈະພບົ ໄດໃ້ ນເລອດ ແລວ້ ຍັງພົບໄດໃ້ ນຕົ່ ອມນາ້ ເຫອຼ ງ. ຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດຂາວຊະນດິ ນມີ້ ແີ ກົ່ ນນອ້ ຍຂະໜາດໃກຄ້ ຽງກບັ ຂະໜາດຈລຸ ງັ ແກ່ົ ນນອ້ ຍຈະຕດິ ສີມ່ົ ວງ ແລະ ຢົ່ ູດາ້ ນໃດດາ້ ນໜ່ົ ງຶ ຂອງຈລຸ ງັ ມໄີ ຊໂຕພຼາດຊມຶ ນອ້ ຍໆຕດິ ສີຟ້າໂດຍທົ່ ວົ ໄປມໜີ າ້ ທ່ົ ີສາ ຄນັ ໃນການກນິ ເຊອ້ ພະຍາດໂດຍວທິ ີ phagocytosis ແລະ ສາມາດສາ້ ງແອນຕບິ ດີໄດ.້ ການຕດິ ເຊອ້ ໃນຮ່ົ າງກາຍບົ່ ວົ່ າຈະດວ້ ຍສາເຫດຫຍງັ ກຕາມຈະມີຜົນໃຫປ້ ະລມິ ານຂອງເມັດເລອດຂາວໃນ ຮົ່ າງກາຍມຄີ ົ່ າສງູ ຂນຶ້ ສາມາດນບັ ຈານວນເມດັ ເລອດທງັ ຈຸລງັ ເມດັ ເລອດຂາວ ແລະ ຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດແດງໄດໂ້ ດຍໃຊ້ ເຄົ່ ອງເຮມາໂຕໄຊໂຕມເິ ຕີ (haematocytometer). ຈານວນຈລຸ ງັ ທ່ົ ີນບັ ໄດຈ້ ະມຄີ ່ົ າເປັນຈລຸ ງັ /ມມ2 ຂອງເລອດ. ການນບັ ເມດັ ເລອດຂາວບ່ົ ຈາເປນັ ຕອ້ ງເຈອຈາງຫຼາຍເໝອນການນບັ ເມດັ ເລອດແດງ, ເນ່ົ ອງຈາກເມັດເລອດຂາວໃນ ເລອດມປີ ະລມິ ານນອ້ ຍກວ່ົ າເມດັ ເລອດແດງຫາຼ ຍໃນສດັ ລຽ້ ງເຊ່ົ ນັ : ໝູ ຈະມເີ ມດັ ເລອດຂາວປະມານ 15 ລາ້ ນຈລຸ ງັ / ມມ2 . ໃນກລະນທີ ່ົ ພີ ບົ ວ່ົ າຈານວນເມດັ ເລອດຂາວມຫີ າຼ ຍກວົ່ າປົກກະຕຈິ າເປັນຕອ້ ງເຮດັ ການແຍກຊະນດິ ຂອງເມດັ ເລອດຂາວໂດຍການນາເລອດມາເຮດັ ເປັນແຜ່ົ ນຟິນບາງໆເທິງແຜົ່ ນສະໄລແລວ້ ຢອ້ ມສີດວ້ ຍ Wright’s stain ຈາກນນັ້ ນາໄປນບັ ຈານວນຈລຸ ງັ ແຕ່ົ ລະຊະນດິ ໂດຍເບ່ົ ງິ ຜົ່ ານກອ້ ງຈນຸ ລະທດັ ທົ່ ີມກີ າລງັ ຂະຫຍາຍສງູ . 7. ເສດເມດັ ເລອດ ຫຼ ເກດັ ເລອດ (blood platelets ຫຼ thrombocytes) ເກັ ດ ເລ ອ ດ ເປັ ນ ຊິ້ນ ສົ່ ວ ນ ຂ ອ ງໄ ຊ ໂ ຕ ພຼ າດ ຊຶມ ຂ ອ ງຈຸລັງເມັ ດ ເລ ອ ດ ທ່ົ ີ ມີ ຂ ະ ໜ າດ ໃຫ ຍົ່ ທ່ົ ີ ສຸ ດ (megakaryocytes) ເຊ່ົ ງິ ເປັນຈລຸ ງັ ທົ່ ີບບຢ່ົ ູພາຍໃນໄຂກະດກູ , ເກດັ ເລອດມຮີ ູບຮົ່ າງເປັນວງົ ຮີ, ວງົ ກມົ ຫຼ ມຮີ ູບ ຮ່ົ າງບົ່ ແນົ່ ນອນ, ເປັນຈຸລງັ ທົ່ ີບ່ົ ມແີ ກົ່ ນນອ້ ຍເຊົ່ ັນດຽວກນັ ກບັ ຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດແດງ, ປະກອບດວ້ ຍນາ້ ປະມານ 85% ມເີ ຫອຼ ເປັນໂປຼຕີນ, ແຮົ່ ທາດ, ເອນໄຊມຕ໌ ົ່ າງໆ, ມໄີ ຂມນັ ໃນຮູບຟອດຟໄລປິດ ແລະ ຄລເຣດເຕີຣອນ ເປັນຕົນ້ . ເກດັ ເລອດມໜີ າ້ ທົ່ ີກ່ົ ຽວກັບຂະບວນການແຂງຕວົ ຂອງເລອດ ຫຼ ການເຮດັ ໃຫເ້ ລອດຍຸດໄຫໃຼ ນບລເິ ວນເນອ້ ເຍ່ົ ອທົ່ ີ ເກດີ ເລອດອອກ ຫຼ ມບີ າດແຜ (haemorage) ໂດຍຈະໄປຢຶດຕດິ ກັບໂມເລກຸນຂອງຄລລາເຈນທົ່ ີຂອບຫຼອດ ເລອດທ່ົ ີຈກີ ຂາດແລວ້ ປົດປົ່ ອຍທາດທົ່ ີຢ່ົ ູພາຍໃນຈຸລງັ ອອກມາ, ເຮດັ ໃຫມ້ ກີ ານຈບັ ຕົວກນັ ເປັນກອ້ ນເພົ່ ອອດັ ຮອຍ ຈກີ ຂາດ. ໃນສດັ ລຽ້ ງເກດັ ເລອດຈະມອີ າຍຸຄອ້ ນຂາ້ ງສນັ້ ປະມານ 9 - 11 ມ້ ໃນສະພາບຮ່ົ າງກາຍປົກກະຕເິ ກດັ ເລອດ ປະມານ 2 ໃນ 3 ຂອງເກດັ ເລອດທງັ ໝດົ ຈະຢ່ົ ໃູ ນກະແສເລອດ, ສ່ົ ວນທົ່ ເີ ຫອຼ ຈະຢົ່ ໃູ ນມາ້ ມ. 8. ນາ້ ເລອດ (plasma) ນາ້ ເລອດປະກອບດວ້ ຍນາ້ ປະມານ 90 - 92 % ທ່ົ ີເຫຼອ 8 - 9 % ເປນັ ສ່ົ ວນຂອງແຂງໄດແ້ ກົ່ ໂປຼຕີນ ຊະນດິ ຕົ່ າງໆ, ທາດອົງຄະທາດ ແລະ ທາດອະນງົ ຄະທາດຊະນິດຕົ່ າງໆ. ໃນນາ້ ເລອດມໂີ ປຼຕີນທົ່ ີສາຄັນໄດແ້ ກົ່ albumin, globulin ຊະນິດຕົ່ າງໆ, fibrinogen ແລະ prothrombin. ໂປຼຕີນ albumin ເປັນໂປຼຕີນທ່ົ ີມີ ຫາຼ ຍທ່ົ ີສຸດໃນນາ້ ເລອດເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຮກັ ສາຄວາມສມົ ດຸນອອດໂມຕດິ ຂອງເລອດ. ໂດຍປກົ ກະຕໂິ ປຼຕນີ fibrinogen, 95

prothrombin ແລະ α - globulin ເປນັ ໂປຼຕນີ ທົ່ ີກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການແຂງຕວົ ຂອງເລອດ. ໂດຍທ່ົ ວົ ໄປໜາ້ ທ່ົ ີຫຼກັ ຂອງໂປຼຕີນໃນນາ້ ເລອດຄການຄວບຄຸມຄວາມດນັ ອອດໂມຊີດຂອງເລອດ albumin ເປັນໂປຼຕີນທ່ົ ີມຫີ ຼາຍທົ່ ີສຸດໃນ ນາ້ ເລອດ ແລະ ຍງັ ມໜີ າ້ ທ່ົ ີກົ່ ຽວຂອ້ ງໃນການຂນົ ສ່ົ ງົ ທາດຕ່ົ າງໆທ່ົ ີຈະເດີນທາງໄປກບັ ເລອດ. ທາດປະສມົ ອງົ ຄະທາດອົ່ ນໆທົ່ ພີ ບົ ໃນນາ້ ເລອດ ໄດແ້ ກົ່ : ໄຂມນັ , ເອນັ ໄຊມ,໌ ຮໂມນ, ຄລເຣດເຕີຣອນ ແລະ ໄນໂຕນເຈນທ່ົ ີບົ່ ແມ່ົ ນໂປຼຕນີ ເຊົ່ ນັ : ກດົ ອະມໂິ ນ, ຢູເຣຍ, creatine creatinine ແລະ ເກອແອມໂມເນຍ ເປັນ ຕນົ້ ສ່ົ ວນທາດອະນງົ ຄະທາດທົ່ ີສາຄນັ ເຊົ່ ນັ : Cl ,CO3, SO4, ໂຊດຽມຟອດເຟດ, ໂປແຕດຊຽມຟອດເຟດ ແລະ ແຄລຊຽມຟອດເຟດ ເປັນຕນົ້ . ທາດອະນງົ ຄະທາດດົ່ ງັ ກ່ົ າວຈະເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃນການຮັກສາສະພາບຄວາມເປນັ ກດົ - ດົ່ າງຂອງເລອດ. ນາ້ ເລອດມໜີ າ້ ທ່ົ ຄີ : - ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການແຂງຕວົ ຂອງເລອດເມ່ົ ອເກດີ ບາດແຜ - ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີພາທາດຕົ່ າງໆເພົ່ ອສົ່ ງົ ໄປຍງັ ສົ່ ວນຕົ່ າງໆຂອງຮົ່ າງກາຍ - ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຊົ່ ວຍຄວບຄຸມຄວາມດນັ ອອດໂມຊດີ ຂອງເລອດ - ຊົ່ ວຍໃນລະບບົ ພູມຄຸມ້ ກນັ ພະຍາດໂດຍອາໄສ immunoglobulins - ໂປຼຕນີ ບາງຊະນດິ ໃນນາ້ ເລອດເປັນອາຫານໃຫແ້ ກ່ົ ຈລຸ ງັ 8.1. ກນົ ໄກການແຂງຕວົ ຂອງເລອດ (mechanical of blood ccoagulation) ຂະບວນການແຂງຕວົ ຂອງເລອດເປນັ ຂະບວນການທົ່ ີເກດີ ຂນຶ້ ເພົ່ ອປ້ອງກັນການສນູ ເສຍເລອດອອກຈາກ ຮ່ົ າງກາຍໂດຍເນ້ອເຍົ່ ອທົ່ ີ ຖກ ທາລາຍ ຫຼ ເນອ້ ເຍ່ົ ອທ່ົ ີ ເກີດເປັນ ແຜ ມີການຫົ່ ຼັງໂປຼຕີ ນອອ ກມ າ (tissue thromboplastin) ແລະ ມກີ ານຫົ່ ຼງັ thromboplastin ອອກມາຈາກເສດເກດັ ເລອດ ຈາກນນັ້ ມີການລວມກນັ ລະຫວົ່ າງ Ca++ ໃນເລອດ ແລະ ໂປຼຕີນ prothrombin ທ່ົ ຜີ ະລິດຈາກຈຸລງັ ຂອງຕັບ ເຮດັ ໃຫກ້ າຍເປັນໂປຼຕີນ ທອຼ ມບນິ (thrombin) ໂດຍການກະຕຸນ້ ຂອງ thromboplastin ຈາກນນັ້ ໂປຼຕີນທຼອມບນິ ຈະໄປປ່ົ ຽນໂປຼຕນີ ໄຟ ບຣໂິ ນເຈນ (fibrinigen) ໃນເລອດໃຫເ້ ປັນໂປຼຕີນໄຟບຣິນ(fibrin) ທ່ົ ີມລີ ກັ ສະນະເປັນໂປຼຕີນເສນັ້ ໄຍເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີ ໃນການປດິ ບາດແຜໄວບ້ ່ົ ໃຫເ້ ລອດໄຫອຼ ອກ. ໃນສດັ ລຽ້ ງແຕ່ົ ລະຊະນດິ ການແຂງຕວົ ຂອງເລອດຈະໃຊໄ້ ລຍະເວລາບົ່ ເທ່ົ າົ ກນັ ຂນຶ້ ກບັ ຊະນດິ ຂອງສດັ ແລະ ວິທີການທົ່ ໃີ ຊວ້ ດັ ອາດໃຊວ້ ທິ ີການເຈາະເລອດແລວ້ ນາມາຢອດລງົ ເທງິ ແຜ່ົ ນສ ະໄລ ແລວ້ ໃຊເ້ ຂມັ ໝຸດເຂ່ົ ຍເລອດຈນົ ເລົ່ ມີ ເກດີ ໄຟບຣນິ ແລວ້ ຈບັ ເວລາຕງັ້ ແຕ່ົ ເຈາະເລອດອອກຈນົ ກະທງັ້ ເລອດແຂງ ຕວົ ພົບວ່ົ າໃນແກະເລອດຈະໃຊໄ້ ລຍະເວລາໃນການແຂງຕວົ ປະມານ 2.5 ນາທີ. ໃນໝູໃຊເ້ ວລາປະມານ 3.5 ນາທີ, ໃນງວົ ໃຊເ້ ວລາ 6.5 ນາທີ ແລະ ໃນມາ້ ໃຊເ້ ວລາ 11.5 ນາທີ ເປັນຕນົ້ . ໂດຍທົ່ ວົ ໄປຂະບວນການແຂງຕວົ ຂອງເລອດຈດັ ວ່ົ າເປັນຂະບວນການທົ່ ີຄ່ົ ອນຂາ້ ງຊບັ ຊອ້ ນ ແລະ ມປີ ດັ ໄຈ ຕົ່ າງໆ ມາກ່ົ ຽວຂອ້ ງຫຼາຍເຖິງ 12 ປດັ ໄຈ ແລະ ໃນ 12 ປດັ ໄຈນມີ້ ີ 11 ປດັ ໄຈທ່ົ ເີ ປນັ ປັດໄຈກົ່ ຽວກບັ ໂປຼຕີນໃນເລອດ ທົ່ ີເຫອຼ ອີກ 1 ປດັ ໄຈເປນັ Ca++ ໃນເລອດ ປດັ ໄຈຕ່ົ າງໆທົ່ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການແຂງຕວົ ຂອງເລອດ. ກນົ ໄກການແຂງຕວົ ຂອງເລອດເກດີ ຈາກການເຮດັ ວຽກຮ່ົ ວມກນັ ຂອງ 2 ກນົ ໄກຄ: ກນົ ໄກທົ່ ີເກດິ ຂນ້ ພາຍ ນ ອ ກ ຫຼ ອ ດ ເລ ອ ດ (extrinsic mechanism) ແ ລ ະ ກົ ນ ໄ ກ ທ່ົ ີ ເກິ ດ ຂ້ນ ໃ ນ ຫຼ ອ ດ ເລ ອ ດ ( intrinsic mechanism) ດ່ົ ງັ ນ:ີ້ ກ. ກນົ ໄກທົ່ ເີ ກດິ ຂນ້ ພາຍນອກຫອຼ ດເລອດທ່ົ ີເກດີ ບາດແຜ (extrinsic mechanism) ເມົ່ ອມບີ າດແຜຊີນ້ ເຍ່ົ ອທົ່ ີມບີ າດແຜຈະປ່ົ ອຍ tissue thromboplastin ອອກມາ ຕົ່ ຈາກນນັ້ ຈະລວມກບັ factor VII ໃນນາ້ ເລອດ 96

ແລະ ລວມກບັ Ca++ ໃນເລອດແລວ້ ໄປກະຕຸນ້ facor X ໃຫເ້ ປນັ activated factor X ເຊ່ົ ງິ ຈະໄປລວມກັບ Factor V ແລະ ຟອດຟໄລປດິ ໄດເ້ ປັນທາດ prothrombin converting factor ທາດນີຈ້ ະເປັນເອນໄຊມທ໌ ່ົ ີ ໄປກະຕຸນ້ ໃຫ້ prothrombin ປ່ົ ຽນເປັນthrombin, ຈາກນນັ້ thrombin ຈະໄປປ່ົ ຽນ fibrinogen ໃຫ້ເປັນ fibrin ໂດຍເຮດັ ວຽກຮົ່ ວມກບັ Ca++ ແລະ factor XIII. ຂ. ກົນໄກທົ່ ີເກິດຂນ້ ພາຍໃນຫອຼ ດເລອດ ຫຼ ເສນັ້ ເລອດ (intrinsic mechanism) ເມ່ົ ອເສນັ້ ເລອດຂາດ inactivated factor XII ໃນເລອດຈະຖກກະຕຸນ້ ໂດຍ collagen fiber ຂອງຂອບເສັນ້ ເລອດປ່ົ ຽນເປັນ activated factor XI ເຊ່ົ ງິ ຈະໄປກະຕຸນ້ factor IX ໃຫປ້ ່ົ ຽນເປັນ activated factor IX ຈາກນນັ້ ຈະໄປກະ ຕຸນ້ factor VIII ທ່ົ ີໄປກະຕຸນ້ factor X. 8.2. ຊີລາ (Serum) ໝາຍເຖງິ ສ່ົ ວນຂອງຂອງແຫຼວສີເຫອຼ ງທົ່ ີເກດິ ຂນ້ ເນົ່ ອງຈາກເລອດເກດີ ການແຂງຕວົ ປະກອບດວ້ ຍນາ້ ເລອດ ເປັນສົ່ ວນທົ່ ີບົ່ ມໂີ ປຼຕີນໄຟບຣໂິ ນເຈນ (fibrinogen) ແລະ ໂປຼດຣອມບນິ (prothrombin) ລວມເຖິງປັດໄຈທ່ົ ີ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການແຂງຕວົ ຂອງເລອດຊະນດິ ຕ່ົ າງໆ. ໃນຊີລາຈະມໂີ ປຼຕີນຫຼາຍຊະນດິ ເຊ່ົ ນັ : albumin, Globulin ແລະ ໂປຼຕີນທົ່ ເີ ປັນຖູມຄິ ຸມ້ ພະຍາດເຊົ່ ນັ : alpha - globulin ຫຼ antibodies ສົ່ ວນ immune serum ຫຼ hyperimmune serum ຈ ະ ໝ າຍ ເຖິ ງຊີ ລ າທ່ົ ີ ຜ ະ ລິດ ຈ າກ ເລ ອ ດ ຂ ອ ງຮ່ົ າງກ າຍ ສັດ ທ່ົ ີ ສ້າງແ ອ ນ ຕິບ ດີ (antibodies) ທ່ົ ີຕົ່ ຕາ້ ນເຊອ້ ພະຍາດຈາກແບກທີເຣຍ ຫຼ ໄວຣັດທ່ົ ີຖກຂາ້ ໃຫຕ້ າຍແລວ້ ແລະ ຖກສີດເຂາົ້ ໃນ ຮ່ົ າງກາຍຫາຼ ຍໆເທ່ົ ອເປັນເວລາບ່ົ ຕ່ົ າກວົ່ າ 3 ອາທດິ ຊີລາທ່ົ ີໄດຈ້ າກສດັ ທົ່ ີໄດຮ້ ັບເຊອ້ ພະຍາດທົ່ ີຕາຍແລວ້ ແລະ ເປັນ ສດັ ທ່ົ ີມສີ ຸກຂະພາບດີມກີ ານສາ້ ງແອນຕເິ ຈນ (antigen) ມາຕົ່ ຕາ້ ນເຊອ້ ພະຍາດຈະສາມາດນາກັບມາໃຊໃ້ ນການ ປ້ອງກນັ ພະຍາດໄດເ້ ຊ່ົ ນັ : ການສີດ hyperimmune serum ເພ່ົ ອປອ້ ງກນັ ພະຍາດອະຫວິ າໝ.ູ ຕາຕາລາງທີ 7.1 ສະແດງປດັ ໄຈ ຫຼ ໂປຼຕີນໃນເລອດທ່ົ ີກ່ົ ຽວກບັ ການແຂງຕວົ ຂອງເລອດ ປດັ ໄຈ ຊົ່ ຊະນດິ ແລະ ແຫົ່ ງຼ ກາເນດີ ໜາ້ ທົ່ ີ (ໂປຼຕີນ) Fibrinogen ໂປຼຕີນໃນເລອດ ສາ້ ງທົ່ ຕີ ບັ ເກດີ ເປັນລ່ົ ມິ ເລອດ I Prothrombin II tissue ໂປຼຕນີ ໃນເລອດ ສາ້ ງທ່ົ ີຕບັ ປ່ົ ຽນ fibrinogen ເປັນfibrin III thromboplastin Ca++ lipoprotein ຈ າ ກ ເ ນ້ ອ ເ ຍົ່ ອ ຂ ອ ງ ຮົ່ ວມກັບ factor VII ກະຕຸ ້ນ IV ຮ່ົ າງກາຍ factor X ໃນນາ້ ເລອດ ອາຫານ ແລະ ກາ້ ມຊນີ້ Co - factor ໃນປະຕິກິລິຍ າ V Proaccelerin ໂປຼຕນີ ໃນເລອດ ສາ້ ງທ່ົ ີຕບັ ຕົ່ າງໆ ລ ວ ມ ກັ ບ factor X ປົ່ ຽ ນ prothrombin ເ ປັ ນ VII Proconvertin ໂປຼຕີນໃນເລອດ ສາ້ ງທົ່ ຕີ ບັ thrombin VIII Antihemophilia ໂປຼຕີນໃນເລອດ ສາ້ ງທ່ົ ຕີ ບັ ກະຕຸນ້ factor X ຮ່ົ ວ ມ ກັບ factor IX ກ ະຕຸ ້ນ globulin factor X 97

IX plasma ໂປຼຕີນໃນເລອດ ສາ້ ງທ່ົ ຕີ ບັ ກະຕຸນ້ factor X thromboplastin ກ ະ ຕຸ ້ ນ ກ າ ນ ປ່ົ ຽ ນ prothrombin ເ ປັ ນ (Christmas factor) thrombin X Straut - prower ໂປຼຕີນໃນເລອດ ສາ້ ງທ່ົ ີຕບັ ກະຕຸນ້ factor IX factor ກະຕຸນ້ factor XI ເຮັດ ໃຫ້ເກີດ ກ ານ ເຊ່ົ ອ ມ ກັ ນ XI plasma ໂປຼຕນີ ໃນເລອດ ສາ້ ງທົ່ ຕີ ບັ ລະຫວ່ົ າງໂມເລກຸນຂອງ fibrin thromboplastin XII Hageman factor ໂປຼຕີນໃນເລອດ ສາ້ ງທົ່ ີຕບັ XIII Fibrin stabilizing ໂປຼຕີນໃນເລອດ ສາ້ ງທົ່ ີຕບັ factor 8.3. ນາ້ ເຫອຼ ງ (lymph) ນາ້ ເຫອຼ ງໝາຍເຖງິ ຂອງແຫຼວທົ່ ີເຫອຼ ຈາກການດດູ ຊມຶ ກບັ ເຂາົ້ ເສນັ້ ເລອດດາຝອຍບົ່ ໝດົ ແລະ ຖກດູດຊມຶ ເຂາົ້ ໄປຢ່ົ ໃູ ນເສນັ້ ນາ້ ເຫອຼ ງຝອຍ (lymph capillaries) ທົ່ ແີ ຊົ່ ຢົ່ ູລະຫວ່ົ າງຈຸລງັ ຂອງເນອ້ ເຍົ່ ອ, ຂອງແຫຼວດ່ົ ງັ ກ່ົ າວນໃີ້ ນ ຮ່ົ າງກາຍມກີ ານໝນູ ວຽນໄປສ່ົ ວນຕ່ົ າງໆຕະຫຼອດເວລາ, ນາ້ ເຫອຼ ງເປນັ ຂອງແຫວຼ ທົ່ ບີ ົ່ ມີສ,ີ ມສີ ່ົ ວນປະກອບຄາ້ ຍກັບ ນາ້ ເລອດ. ໃນນາ້ ເຫຼອງມີຈລຸ ງັ ເມັດເລອດຂາວຟູຢົ່ ູຫຼວງຫຼາຍໂດຍທ່ົ ົວໄປຈະບ່ົ ພົບຈຸລັງເມັດເລອດຂາວຊະນິດ neutrophils ເທ່ົ າົ ໃດ ຍກົ ເວນັ້ ກລະນທີ ່ົ ີມີການຕດິ ເຊອ້ ຢົ່ າງຮຸ ນແຮງ, ບາງເທົ່ ອອາດພບົ ຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດແດງໄດ້ ດວ້ ຍ. ນອກຈາກຈະພບົ ຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດຂາວແລວ້ ຈະພບົ ເກອຂອງທາດອະນງົ ຄະທາດຊະນດິ ຕ່ົ າງໆ, ກລູໂຄດ non protein, nitrogenous substance ແລະ ໂປຼຕນີ ບາງຊະນດິ . ໃນນາ້ ເຫຼອງຈະມໂີ ປຼຕີນນອ້ ຍກວ່ົ າໃນນາ້ ເລອດ ນາ້ ເຫອຼ ງຈະຖກດູດຊມຶ ເຂາົ້ ໄປໃນທ່ົ ນາ້ ເຫອຼ ງ (lymph vessles) ນາ້ ເຫຼອງໃນລາໄສນ້ ອ້ ຍຈະມປີ ະລມິ ານໄຂມັນ ເປນັ ສົ່ ວນປະກອບຢົ່ ູສູງເກດີ ຈາກການດດູ ຊມຶ ໄຂມນັ ຜ່ົ ານທົ່ ນາ້ ເຫອຼ ງຝອຍຜ່ົ ານ (lacteals) ທ່ົ ີແກນຂອງວນິ ໄລໃນ ສ່ົ ວນລາໄສນ້ ອ້ ຍ. ນາ້ ເຫອຼ ງທຸກສ່ົ ວນຂອງຮົ່ າງກາຍຈະກບັ ເຂາົ້ ສ່ົ ູລະບບົ ໝູນວຽນຂອງເລອດໄດໂ້ ດຍຜົ່ ານເຂາົ້ ມາທາງ ເສນັ້ ເລອດດາ (anterior vena cava). 8.4. ນາ້ ໃນໄຂສັນຫງຼັ ແລະ ສະໝອງ (cerebrospinal fluid) ນາ້ ໃນໄຂສນັ ຫງຼັ ແລະ ສະໝອງຄຂອງແຫຼວໃສທົ່ ີມສີ ົ່ ວນປະກອບຄາ້ ຍກບັ ນາ້ ເລອດ ແລະ ຂອງແຫຼວທົ່ ີຢ່ົ ູ ລະຫວ່ົ າງຈລຸ ງັ ແຕ່ົ ມປີ ະລມິ ານໂປຼຕີນ, ກລູໂຄດ ແລະ ໂພແຕດຊຽມອອິ ອນຕ່ົ າກວ່ົ າ, ອາດມພີ ວກຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດ ຂາວຢ່ົ ູອີກດວ້ ຍ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີປ້ອງກນັ ການກະທົບ ຫຼ ປອ້ ງກນັ ການກະທບົ ກະເທອນທ່ົ ອີ າດຈະເກດີ ຂນຶ້ ກບັ ສະໝອງ ແລະ ໄຂສນັ ຫງຼັ . ນາ້ ໃນສະໝອງ ແລະ ໄຂສັນຫຼງັ ສາມາດໝູນວຽນຕດິ ຕ່ົ ກັນໄດໃ້ ນສົ່ ວນຂອງ subarachnoid space ທົ່ ຢີ ່ົ ູລະຫວ່ົ າງ pia matter ແລະ arachoid membrane ເຊົ່ ງິ ຫຸມ້ ຢົ່ ູບລເິ ວນຜິວຂອງສະໝອງ ແລະ ໄຂສນັ ຫງຼັ ນາ້ ໃນສະໝອງ ແລະ ໄຂສນັ ຫຼງັ ຈະຖກສາ້ ງມາຈາກ choroid plexus ທົ່ ີເປັນກົ່ ຸມເສນັ້ ເລອດຝອຍທ່ົ ີຢ່ົ ູ ໃນຊົ່ ອງວ່ົ າງຂອງສະໝອງ. ນອກຈາກນີຍ້ ັງສາມາດສາ້ ງໄດຈ້ າກ ແພຈລຸ ງັ ຜວິ ຊນັ້ ນອກ (epidermal cells) ທົ່ ີ ລອ້ ມອອ້ ມເສນັ້ ເລອດຂອງສະໝອງ cerebrum ແລະ ແພຈລຸ ງັ ຜິວຊນັ້ ນອກທົ່ ີລອ້ ມອອ້ ມຂອບໃນຊ່ົ ອງວ່ົ າງຂອງ ໄຂສນັ ຫງຼັ ນາ້ ໃນໄຂສນັ ຫງຼັ ສາມາດນາມາໃຊກ້ ວດເບົ່ ງິ ການຕດິ ເຊອ້ ໃນລະບບົ ປະສາດສົ່ ວນກາງໄດ.້ 98

8.5. ນາ້ ໃນຂຕ້ ົ່ (synovial fluid) ເປັນຂອງແຫວຼ ໜຽວຂຸນ້ ທ່ົ ີພບົ ຢ່ົ ູໃນຂຕ້ ່ົ ຕາມສົ່ ວນຕ່ົ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຊ່ົ ວຍຫຼຸດການກະທບົ ຂອງຂ້ ຕ່ົ ແລະ ເປນັ ແຫົ່ ງຼ ອາຫານຂອງ articular cartilage ອີກດວ້ ຍ. ບດົ ທີ 8 ລະບບົ ໄຫຼວຽນຂອງເລອດ ແລະ ນາ້ ເຫຼອງ (Circulation system and Lymphatic system) ລະບບົ ໄຫຼວຽນຂອງເລອດມຄີ ວາມສາຄນັ ຕົ່ ການມຊີ ວີ ດິ ຢົ່ ູຂອງສດັ ລຽ້ ງທຸກໆ ຊະນດິ ເນ່ົ ອງຈາກການໄຫຼ ວຽນຂອງເລອດໃນຮ່ົ າງກາຍຈະນາທາດອາຫານທ່ົ ີສາຄນັ ຕົ່ າງໆທ່ົ ີລະລາຍໃນເລອດ ເຊ່ົ ນັ : ໂພຊະນະຕ່ົ າງໆ, ກາ໊ ສ, ຮ ໂມນ, ແຮົ່ ທາດ ແລະ ທາດອົ່ ນໆ ມາໃຫແ້ ກ່ົ ຈລຸ ງັ ໃນອະໄວຍະວະສ່ົ ວນຕົ່ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍຕະຫຼອດເວລາເພົ່ ອໃຫຈ້ ຸ ລງັ ນາໄປໃຊໃ້ ນກດິ ຈະກາຕ່ົ າງໆ, ຂະນະດຽວກນັ ຈະຮບັ ຂອງເສຍອອກຈາກຈລຸ ງັ ເພົ່ ອຂັບອອກຈາກຮ່ົ າງກາຍໂດຍ ວທິ ີການຕົ່ າງໆກນັ ເຊົ່ ນັ : ການຂັບເຫົ່ ອ, ການຫາຍໃຈ ແລະ ການຂບັ ນາ້ ປດັ ສະວະເປັນຕນົ້ . ລະບບົ ການໄຫຼວຽນ ຂອງເລອດໃນຮົ່ າງກາຍເກດີ ຈາກການບບີ ຂອງກາ້ ມຊີນ້ ຫວົ ໃຈເພົ່ ອດັນເລອດເຂາົ້ ສ່ົ ູຫຼອດເລອດແດງ ຫຼ ເສັນ້ ເລອດ ແດງຂະໜາດຕ່ົ າງໆເພ່ົ ອສົ່ ງົ ເລອດໄປທ່ົ ີຈລຸ ງັ ໃນເນອ້ ເຍົ່ ອຕ່ົ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການແລກປ່ົ ຽນທາດອາຫານ ກາ໊ ສ ແລະ ຂອງເສຍທົ່ ີຂອບເສນັ້ ເລອດຝອຍຂອງເນອ້ ເຍ່ົ ອເຫ່ົ າຼົ ນນັ້ , ຈາກນນັ້ ເລອດຈະຖກນາກບັ ເຂາົ້ ສົ່ ູຫວົ ໃຈທາງ ເສນັ້ ເລອດດາຂະໜາດຕົ່ າງໆ, ເລອດທ່ົ ີເຂາົ້ ຫວົ ໃຈເປັນເລອດດາ ຫຼ ເລອດທົ່ ມີ ອີ ອກຊເິ ຈນຕ່ົ າຖກນາໄປຟອກທ່ົ ີປອດ ເພົ່ ອຮັບອອກຊິເຈນແລວ້ ປ່ົ ຽນເປັນເລອດແດງ ແລະ ນາເຂົາ້ ສົ່ ູຫວົ ໃຈອີກເທ່ົ ອ, ການໝູນວຽນຂອງເລອດໃນ ຮ່ົ າງກາຍນຈີ້ ະເກດີ ຂນຶ້ ຕະຫອຼ ດເວລາທົ່ ີສດັ ມຊີ ີວດິ ຢົ່ ູອາດກົ່ າວໄດວ້ ່ົ າລະບບົ ໄຫຼວຽນຂອງເລອດໃນຮ່ົ າງກາຍ ຄ ຫົວ ໃຈ ແລະ ເສນັ້ ເລອດຊະນດິ ຕ່ົ າງໆ. 1. ຫວົ ໃຈ (heart) ຫວົ ໃຈເປນັ ອະໄວຍະວະທົ່ ີສາຄັນທ່ົ ສີ ຸດຂອງຮ່ົ າງກາຍ ມີລກັ ສະນະເປນັ ຮູບຈວຍ ມຕີ າແໜົ່ ງຢ່ົ ູໃນຊົ່ ອງເອິກ ລະຫວ່ົ າງປອດທັງສອງຂາ້ ງ ໂດຍຢ່ົ ູໃນຊ່ົ ອງວົ່ າງທ່ົ ີເອີນ້ ວົ່ າ: mediastinum ທົ່ ີຫົວໃຈມເີ ສນັ້ ເລອດເຊ່ົ ງິ ໂປ່ົ ງພອງ ອ ອ ກ ເປັ ນ ກ ະເປ າະແ ລ່ົ ນ ເຂົ້າ ແ ລ ະ ອ ອ ກ ຈ າກ ຫົ ວ ໃຈ ເຊ່ົ ັນ : aorta, pulmonary arteries ແ ລ ະ pulmonary veines. ການໄຫວຼ ຽນຂອງເລອດເຂາົ້ ແລະ ອອກຈາກຫວົ ໃຈຂນຶ້ ກບັ ຈງັ ຫວະການເຕນັ້ ຂອງຫວົ ໃຈ ວົ່ າເປນັ ຈງັ ຫວະທົ່ ີກາ້ ມຊີນ້ ຫວົ ໃຈບີບ (systolic phase) ຫຼ ເປນັ ຈງັ ຫວະທົ່ ີກາ້ ມຊີນ້ ຫວົ ໃຈຄາຍຕວົ (diastolic phase) ຫວົ ໃຈຖກຫຸມ້ ດວ້ ຍແພຫຸມ້ ຫວົ ໃຈເອີນ້ ວົ່ າ: pericardium ມລີ ກັ ສະນະເປນັ ຖງົ ບາງໆ ໃສ ແລະ ໜຽວ ຫ່ົ ຫຸມ້ ຫວົ ໃຈ ແລະ ບາງສ່ົ ວນຂອງເສນັ້ ເລອດໃຫຍ່ົ ທົ່ ີຕດິ ກບັ ຫວົ ໃຈ ລະຫວ່ົ າງແພຫຸມ້ ຫວົ ໃຈ ແລະ ເນອ້ ເຍ່ົ ອຫວົ ໃຈ ມຂີ ອງແຫວຼ ແຊກຢົ່ ູ (pericardial fluid) ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃນການຫົ່ ຼລ່ົ ນ ແລະ ປ້ອງກນັ ການຮຸກຖູລະຫວົ່ າງແພຫຸມ້ ຫວົ ໃຈ ແລະ ເນອ້ ເຍົ່ ອຫວົ ໃຈ. 2. ໂຄງສາ້ ງຂອງຫວົ ໃຈ (structure of the heart) ຫວົ ໃຈໃນສດັ ລຽ້ ງ ແລະ ສດັ ປີກຈະປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ ກາ້ ມຊີນ້ ຫວົ ໃຈຈດັ ຮຽງຕ່ົ ກນັ ເປັນກົ່ ຸມພາຍໃນທ່ົ ແບົ່ ງ ເປນັ 4 ຫອ້ ງ ຫອ້ ງເທງິ 2 ຫອ້ ງ ແລະ ຫອ້ ງລ່ົ ຸມ 2 ຫອ້ ງ ຫວົ ໃຈຫອ້ ງເທິງ ເອີນ້ ວ່ົ າ: atriumຫວົ ໃຈຫອ້ ງລ່ົ ຸມ ເອີນ້ 99

ວົ່ າ: ventricle ຂອບທ່ົ ກີ ນັ້ ລະຫວົ່ າງຫວົ ໃຈດາ້ ນເທງິ ແລະ ດາ້ ນລ່ົ ຸມເອີນ້ ວົ່ າ: septum ລະຫວົ່ າງຫວົ ໃຈຫອ້ ງເທງິ ແລະ ລົ່ ຸມມຊີ ົ່ ອງທາງຕດິ ຕ່ົ ເຖິງກນັ ເອນີ້ ວົ່ າ: atrioventricular orifices ມລີ ນິ້ ຫວົ ໃຈກນັ້ ຢ່ົ ູ (cardiac valves) ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີເປດີ ແລະ ປິດໃຫເ້ ລອດໄຫຜຼ ່ົ ານຈາກຫວົ ໃຈຫອ້ ງເທງິ ລງົ ໄປຫວົ ໃຈຫອ້ ງລົ່ ຸມທງັ ດາ້ ນຊາ້ ຍ ແລະ ດາ້ ນຂວາ ຂອບຂອງຫວົ ໃຈດາ້ ນເທງິ ຈະບາງກວ່ົ າຂອບຂອງຫວົ ໃຈດາ້ ນລ່ົ ຸມ ເນົ່ ອງຈາກຫວົ ໃຈດາ້ ນເທິງເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການຮບັ ເລອດເຂາົ້ ສ່ົ ູຫວົ ໃຈ. ຂອບດາ້ ນລົ່ ຸມຕອ້ ງບບີ ເພ່ົ ອສົ່ ງົ ເລອດອອກຈາກຫວົ ໃຈ ຂອບຫວົ ໃຈດາ້ ນລ່ົ ຸມຫອ້ ງຊາ້ ຍຈະໜາ ກວົ່ າຫວົ ໃຈດາ້ ນລ່ົ ຸມຂວາ ແລະ ເປນັ ສ່ົ ວນຂອງຫວົ ໃຈທົ່ ີມພີ ນ້ ທົ່ ີຫຼາຍທົ່ ີສຸດໃນຫວົ ໃຈລວມທງັ ຫວົ ໃຈຫອ້ ງເທງິ ດາ້ ນ ຂວາ ແລະ ດາ້ ນຊາ້ ຍຈະເຫນັ ມຕີ ົ່ ງິ ຢ້ອອກມາທາງດາ້ ນໜາ້ ເອນີ້ ວົ່ າ: auricles ຮູບທີ 8.1 ໂຄງສາ້ ງຂອງຫວົ ໃຈ ຫວົ ໃຈດາ້ ນເທິງຂວາຈະເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຮັບເລອດທົ່ ມີ ອີ ອກຊີເຈນຕາ ຫຼ ເລອດດາຈາກສ່ົ ວນຕ່ົ າງໆຂອງຮົ່ າງກາຍ ໂດຍຜົ່ ານເສນັ້ ເລອດດາໃຫຍົ່ ເຂາົ້ ຫວົ ໃຈເອນີ້ ວົ່ າ: vena cava ເສນັ້ ເລອດດາທ່ົ ີມາຈາກສ່ົ ວນເທງິ ຂອງຮົ່ າງກາຍເອີນ້ ວົ່ າ: cranial vena cava ຫຼ anterior vena cava ສົ່ ວນເສນັ້ ເລອດດາທ່ົ ີມາຈາກສ່ົ ວນທາ້ ຍຂອງຮົ່ າງກາຍ ເອນີ້ ວ່ົ າ: caudal vena cava ຫຼ posterior vena cava ເສນັ້ ເລອດດາເຂາົ້ ສົ່ ູຫວົ ໃຈທາງຫອ້ ງເທງິ ຂວາ ຈາກ ນນັ້ ເລອດຈະໄຫຜຼ ົ່ ານຫວົ ໃຈຫອ້ ງເທງິ ຂວາຜ່ົ ານລນິ້ ຫວົ ໃຈເອີນ້ ວ່ົ າ: AV. valves ຫຼ atrioventricular valves ໄຫຜຼ ົ່ ານລງົ ໄປຍງັ ຫວົ ໃຈຫອ້ ງລ່ົ ຸມດາ້ ນຂວາ, ລນິ້ ຫວົ ໃຈຊະນດິ ນເີ້ ປັນລນິ້ ຫົວໃຈທ່ົ ີມລີ ັກສະນະເປັນແຜ່ົ ນກາ້ ມຊີນ້ (muscular flap) ບາງເທົ່ ອອາດເອີນ້ ວົ່ າ: tricuspid valves ລນິ້ ຫວົ ໃຈສົ່ ວນ AV. valves ຈະເປດີ ເມົ່ ອຫວົ ໃຈຫອ້ ງເທິງຂວາບີບ ຫຼ ຢົ່ ໃູ ນໄລຍະ systolic phase ຫຼ ຢົ່ ູໃນຈງັ ຫວະທົ່ ຫີ ວົ ໃຈດາ້ ນຂວາລົ່ ຸມເກດີ ການຄາຍຕົວ ຢ່ົ ໃູ ນໄລຍະ diastolic phase ເລອດດາທ່ົ ຖີ ກສົ່ ງົ ເຂາົ້ ຫົວໃຈດາ້ ນລ່ົ ຸມຂວາຈະຖກສ່ົ ົງຕົ່ ໄປທ່ົ ີບອດົ ເພ່ົ ອປົ່ ຽນເປັນ ເລອດດີ ຫຼ ເລອດທ່ົ ີມີອອກຊິເຈນສູງໂດຍຜ່ົ ານລນິ້ ຫວົ ໃຈທ່ົ ີເອີນ້ ວົ່ າ: semilunar valves ຫຼ pulmonary 100

valves ເພົ່ ອສົ່ ົງເລອດເຂາົ້ ເສນັ້ ເລອດທົ່ ໄີ ປຍງັ ປອດເອີນ້ ວົ່ າ: pulmonary arteries ເມົ່ ອເລອດດາໄປເຖງິ ເນອ້ ເຍົ່ ອປອດຈະຖ່ົ າຍເທກາ໊ ສຄາບອນໄດອອກໄຊອອກ ແລະ ຮບັ ອອກຊິເຈນເຂົາ້ ມາແທນທ່ົ ີປົ່ ຽນເປນັ ເລອດດີ ຫຼ ເລອດທົ່ ີມອີ ອກຊເິ ຈນສູງ ເລອດທ່ົ ີຟອກແລວ້ ຫຼ ເລອດດີທົ່ ີປອດຈະກບັ ເຂາົ້ ສ່ົ ູຫວົ ໃຈຫອ້ ງເທງິ ດາ້ ນຊາ້ ຍໂດຍຜ່ົ ານ ເສນັ້ ເລອດທ່ົ ີເອີນ້ ວົ່ າ: pulmonary veins ລະບບົ ການໝນູ ວຽນຂອງເລອດທົ່ ີມີອອກຊເິ ຈນຕ່ົ າຈາກຫວົ ໃຈຫອ້ ງ ເທງິ ຂວາຜົ່ ານຫວົ ໃຈຫອ້ ງລົ່ ຸມຂວາເຂາົ້ ສ່ົ ປູ ອດເພົ່ ອປົ່ ຽນເປນັ ເລອດດີ ແລະ ນາເລອດດີຈາກປອດກບັ ເຂາົ້ ສົ່ ູຫວົ ໃຈ ຫອ້ ງເທງິ ຊາ້ ຍນບັ ເປັນລະບບົ ໝູນວຽນເລອດໄປຟອກທ່ົ ປີ ອດເອີນ້ ວ່ົ າ: pulmonary system ຫຼ pulmonary circulation. ລນິ້ ຫວົ ໃຈ (cardiac valaes) ເປັນແຜົ່ ນກາ້ ມຊີນ້ ບາງໆ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການຄວບຄຸມທດິ ທາງການໄຫຼຂອງ ເລອດໃຫຜ້ ່ົ ານຫວົ ໃຈໄປທາງດຽວກນັ . ລນິ້ ຫວົ ໃຈແບົ່ ງອອກເປນັ 2 ຊະນດິ ຄ: 1). AV. valves ຫຼ atrioventricular valves: ເປັນລນິ້ ຫວົ ໃຈທົ່ ກີ ນັ້ ລະຫວົ່ າງຫົວໃຈຫອ້ ງເທິງ (atria) ແລະ ຫວົ ໃຈຫອ້ ງລົ່ ຸມ (ventricles) ເຮັດໜາ້ ທ່ົ ີໃຫເ້ ລອດຫເຼ ອກິ ຈາກຫວົ ໃຈຫອ້ ງເທງິ ລງົ ໄປຫວົ ໃຈຫອ້ ງ ລ່ົ ຸມ ໂດຍບົ່ ໃຫມ້ ກີ ານຍອ້ ນກບັ ຂອງເລອດ, ລນິ້ ຫວົ ໃຈທ່ົ ີກນັ້ ລະຫວົ່ າງຫົວໃຈຫອ້ ງເທງິ ຂວາ ແລະ ຫວົ ໃຈຫອ້ ງລ່ົ ຸມ ຂວາເອນີ້ ວ່ົ າ: tricuspid valves ຖາ້ ກນັ້ ລະຫວົ່ າງຫົວໃຈຫອ້ ງເທງິ ຊາ້ ຍ ແລະ ຫອ້ ງລ່ົ ຸມຊາ້ ຍເອີນ້ ວ່ົ າ: bicuspid valves. 2). SV. valves ຫຼ semilunar valves: ເປນັ ລນິ້ ຫວົ ໃຈທ່ົ ີຢ່ົ ູທົ່ ີທາງເປດີ ຂອງຫວົ ໃຈຫອ້ ງລົ່ ຸມທງັ ດາ້ ນ ຊາ້ ຍ ແລະ ຂວາກັບເສນັ້ ເລອດແດງໃຫຍົ່ ແລະ ເສັ້ນເລອດດາທ່ົ ີນາເລອດໄປຟອກທົ່ ີບອົດ (pulmonary arteries) ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຄວບຄຸມການໄຫຂຼ ອງເລອດຈາກຫວົ ໃຈຫອ້ ງລົ່ ຸມໄປສ່ົ ູພາຍນອກ ແລະ ປ້ອງກນັ ບ່ົ ໃຫເ້ ລອດ ແດງໃຫຍົ່ ຍອ້ ນກບັ ເຂາົ້ ມາໃນຫວົ ໃຈ. ຫວົ ໃຈເປັນອະໄວຍະວະທ່ົ ີມກີ ານເຮດັ ວຽກຢ່ົ າງຕົ່ ເນ່ົ ອງຕດິ ຕ່ົ ກນັ ໂດຍມກີ ານບີບຕວົ ແລະ ການຄາຍຕວົ ເກດີ ຂນຶ້ ສະຫບຼັ ກນັ ໄປເປນັ ວງົ ຈນົ ຊາ້ ໆກນັ ເລ່ົ ອຍໆ ເຊົ່ ງິ ຈະເຮດັ ໃຫເ້ ລອດໄຫຼເຂາົ້ ແລະ ອອກຈາກຫວົ ໃຈຕະຫອຼ ດເວລາ ການເຕນັ້ ຂອງຫວົ ໃຈ ຫຼ ການເຮດັ ວຽກຂອງຫວົ ໃຈທົ່ ເີ ປັນໄປຢົ່ າງຕົ່ ເນົ່ ອງຢ່ົ າງເປນັ ວງົ ອອ້ ມ (cardiac cycle) ຈະ ເລມີ້ ຈາກການບີບຂອງຫວົ ໃຈດາ້ ນເທງິ ຂວາຕົ່ ດວ້ ຍຫວົ ໃຈດາ້ ນເທງິ ຊາ້ ຍ ຫວົ ໃຈດາ້ ນລ່ົ ຸມຂວາ ແລະ ຫວົ ໃຈດາ້ ນລົ່ ຸມ ຊາ້ ຍ ການບບີ ຂອງຫວົ ໃຈດາ້ ນເທງິ ຈະເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ຄວາມດນັ ໃນຊົ່ ອງຫວົ ໃຈດາ້ ນເທງິ ມຜີ ນົ ເຮດັ ໃຫເ້ ລອດທົ່ ີຢ່ົ ໃູ ນ ຊົ່ ອງຫວົ ໃຈດາ້ ນເທງິ ໄຫເຼ ຂາົ້ ສ່ົ ູຊົ່ ອງຫວົ ໃຈດາ້ ນລ່ົ ຸມ ເມ່ົ ອຫວົ ໃຈຫອ້ ງລົ່ ຸມຊາ້ ຍບີບຢົ່ າງແຮງເນ່ົ ອງຈາກມກີ າ້ ມຊີນ້ ທ່ົ ີ ແຂງແຮງຫຼາຍ ເປັນຈງັ ຫວະທ່ົ ີມກີ ານດັນເລອດໃຫໄ້ ຫຼເຂົາ້ ໄປໃນເສັນ້ ເລອດແດງໃຫຍ່ົ (aorta) ເພ່ົ ອສ່ົ ງົ ເລອດໄປ ຍງັ ສົ່ ວນຕົ່ າງໆຂອງຮົ່ າງກາຍໂດຍຜົ່ ານລະບບົ ເສນັ້ ເລອດແດງ ປະລມິ ານເລອດແດງທົ່ ີໄຫຈຼ າກຫວົ ໃຈດາ້ ນລົ່ ຸມຊາ້ ຍ ເຂາົ້ ສົ່ ູເສນັ້ ເລອດແດງໃຫຍົ່ ເອີນ້ ວ່ົ າ: cardiac output ໂດຍທົ່ ວົ ໄປການບີບຂອງຫວົ ໃຈທ່ົ ີເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການໄຫຼ ວຽນເລອດອອກຈາກຫວົ ໃຈໄປຕາມສ່ົ ວນຕົ່ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍຈະມປີ ະລມິ ານເທ່ົ າົ ກບັ ປະລມິ ານເລອດດາທ່ົ ເີ ຂາົ້ ຫວົ ໃຈ ຫຼ cardiac input. 101

ຮູບທີ 8.2 ໂຄງສາ້ ງພາຍໃນຂອງຫວົ ໃຈ ແລະ ລນິ້ ຫວົ ໃຈ 3. ລກັ ສະນະທາງຈລຸ ະກາຍະວພິ າກຂອງຫວົ ໃຈ (microanatomy of the heart) ເມົ່ ອນາຫວົ ໃຈມາຜ່ົ າ ແລະ ສ່ົ ອງເບົ່ ິງດວ້ ຍກອ້ ງຈລຸ ະທດັ ຈະເຫນັ ວົ່ າຂອບຂອງຫວົ ໃຈແບ່ົ ງອອກໄດເ້ ປັນ 3 ຊນັ້ ຄ: 1). ຊັ້ນໃນສຸ ດ (endocardium): ເປັນຊນັ້ ເນອ້ ເຍົ່ ອບາງໆຄອ້ ນຂາ້ ງໜຽວ, ຕງັ້ ຢ່ົ ູດາ້ ນໃນຂອງຫວົ ໃຈທຸກ ຫອ້ ງ ລວມທງັ ສ່ົ ວນຂອງລນິ້ ຫວົ ໃຈ ຫຼ ເປນັ ຊນັ້ ທົ່ ີຕ່ົ ກບັ ໂພງຫວົ ໃຈ. 2). ຊັນ້ ກາ້ ມຊີນ້ ຫວົ ໃຈ (myocardium): ກາ້ ມຊີນ້ ຫວົ ໃຈແຕົ່ ລະຫອ້ ງຈະມຄີ ວາມໜາບ່ົ ເທ່ົ າົ ກນັ , ຫວົ ໃຈ ຫອ້ ງເທງິ ມກີ າ້ ມຊີນ້ ທົ່ ບີ າງກວົ່ າຫວົ ໃຈຫອ້ ງລົ່ ຸມ ແລະ ຫວົ ໃຈຫອ້ ງລ່ົ ຸມດາ້ ນຊາ້ ຍຈະມຄີ ວາມໜາຫຼາຍທ່ົ ສີ ຸດ, ກົ່ ຸມຈຸ ລງັ ກາ້ ມຊີນ້ ຫວົ ໃຈ (cardiac muscle cells) ເປັນກ່ົ ຸມເນອ້ ເຍົ່ ອສ່ົ ວນໃຫຍ່ົ ຂອງຫວົ ໃຈປະກອບຂນຶ້ ເປນັ ຂອບ ຂອງຫວົ ໃຈທງັ ດາ້ ນເທງິ ແລະ ດາ້ ນລ່ົ ຸມ. ກາ້ ມຊນີ້ ຫວົ ໃຈເມ່ົ ອຖກກະຕຸນ້ ຈະຫດົ ຕວົ ພອ້ ມໆກນັ ເມ່ົ ອສກຶ ສາເບ່ົ ງິ ທາງ ຈລຸ ະກາຍະວພິ າກສາດຈະພບົ ວົ່ າຈລຸ ງັ ກາ້ ມຊີນ້ ຫົວໃຈຈະຮຽງຕົວກັນແບບ syncytial arrangement. ຈຸລງັ ກາ້ ມຊີນ້ ແຕ່ົ ລະຈລຸ ງັ ຈະຮຽງຕ່ົ ກນັ ເປັນລະຍາງ ຫຼ ສ່ົ ວນທົ່ ີຍອ້ ອກມາຄກບັ ໜວດ, ເມ່ົ ອມກີ ານກະຕຸນ້ ທ່ົ ີຈລຸ ງັ ໃດຈລຸ ັງ ໜ່ົ ງຶ ຂອງຈລຸ ງັ ກາ້ ມຊີນ້ ຫວົ ໃຈກຈະເຮດັ ໃຫຈ້ ລຸ ງັ ອ່ົ ນຖກກະຕຸນ້ ໄປອກີ ດວ້ ຍເຮດັ ໃຫກ້ າ້ ມຊີນ້ ຫົວໃຈມີການເຕນັ້ ໄປ ພອ້ ມໆກັນໂດຍທ່ົ ວົ ໄປແລວ້ ກາ້ ມຊນີ້ ຫວົ ໃຈຈະເປັນກາ້ ມຊນີ້ ທົ່ ີຢົ່ ູນອກອານາດຈິດໃຈ (involuntary muscle) ແລະ ເຮດັ ວຽກເອງໄດຢ້ ົ່ າງອດິ ສະຫຼະ ແລະ ອດັ ໂນມດັ (autonomatism activity). ຈດຸ ທົ່ ີມກີ ານເຮດັ ວຽກຢ່ົ າງ ອດັ ໂນມດັ ໄດເ້ ອງຄສົ່ ວນ SA node ຫຼ sino - atrial node ແລະ AV node ຫຼ atrioventricular node ເຊ່ົ ງິ ເປນັ ກ່ົ ຸມຈລຸ ງັ ພເິ ສດທ່ົ ີສາມາດສາ້ ງຄນ້ ໄຟຟ້າໄດເ້ ອງໂດຍອດັ ໂນມດັ ຊ່ົ pacemaker ທ່ົ ມີ ີລກັ ສະນະເປັນຈລຸ ງັ ນອ້ ຍໆມຈີ ລຸ ັງກມ້ ຊີນ້ (myofibril) ເປັນສ່ົ ວນປະກອບເປັນສົ່ ວນນອ້ ຍ ກ່ົ ຸມ SA node ເປັນເນອ້ ເຍ່ົ ອຫວົ ໃຈທ່ົ ີມີ 102

ໄຍປະສາດອດັ ໂນມັດມາລວມກັນຢ່ົ ູຫຼວງຫຼາຍ. ຕາແໜ່ົ ງຂອງ SA node ຈະຢົ່ ູທ່ົ ີຫົວໃຈດາ້ ນເທິງຂວາໃກກ້ ັບ superior vena cava ແລະ ແຜົ່ ໂຄງ້ ລງົ ມາທົ່ ີ inferior vena cava ສ່ົ ວນ AV node ມຂີ ະໜາດນອ້ ຍກວ່ົ າ SA node ເປັນສົ່ ວນຂອງເນອ້ ເຍົ່ ອທ່ົ ີປ່ົ ຽນແປງໄປມີຕາແໜ່ົ ງຢ່ົ ູໃກກ້ ັບຂອບຂອງຫວົ ໃຈດາ້ ນເທງິ ທັງສອງຂາ້ ງຊົ່ ຮອຍຕົ່ ຂອງຫວົ ໃຈດາ້ ນເທງິ ແລະ ດາ້ ນລົ່ ຸມ SA node ແລະ AV node ຈະມເີ ສັນ້ ປະສາດ vagus nerve ແລະ sympathetic nerve ມາຄວບຄຸມ ສົ່ ວນຂອງ AV node ຈະຕດິ ຕ່ົ ກບັ ເນອ້ ເຍ່ົ ອທົ່ ີນາຄນ້ ໄຟຟາ້ ໄປສ່ົ ູຫວົ ໃຈຫອ້ ງລົ່ ຸມ ນອກຈາກນຈີ້ ະພບົ ກ່ົ ຸມຈລຸ ງັ ທ່ົ ີເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ນີ າຄນ້ ໄຟຟາ້ ໃນຫວົ ໃຈ (conducting cell) ໂດຍທົ່ ົວໄປ ຄນ້ ໄຟຟາ້ ໃນຫວົ ໃຈຈະເກດີ ຂນຶ້ ທົ່ ີຫວົ ໃຈດາ້ ນເທງິ ແລວ້ ຜ່ົ ານມາຍງັ AV node ຈາກນນັ້ ຈະຖກສ່ົ ງົ ຜ່ົ ານຫວົ ໃຈຫອ້ ງ ລົ່ ຸມ ໂດຍໃຊ້ conducting cells ທົ່ ີດອດົ ຕົ່ ຜ່ົ ານເນອ້ ເຍ່ົ ອລະຫວ່ົ າງ AV node ແລະ ສ່ົ ວນຫວົ ໃຈຫອ້ ງລ່ົ ຸມ. 3). ຊນັ້ ນອກສຸດ (epicardium) ເປັນຊນັ້ ເນອ້ ເຍ່ົ ອທົ່ ີປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ ແພຊນັ້ ນອກຊະນດິ simple squamous epithelium ປະສານຢ່ົ ູກບັ ແພສາພນັ ຊະນດິ loose aveolar connective tissues ຊນັ້ ນເີ້ ປນັ ທົ່ ີຢົ່ ູຂອງເສນັ້ ເລອດທ່ົ ີມາຫົ່ ຼລຽ້ ງຫວົ ໃຈ (coronary arteries ແລະ coronary veines). 4. ເສນັ້ ເລອດ (blood vessles) ເສນັ້ ເລອດເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃນການນາເລອດໃຫໄ້ ຫວຼ ຽນໄປຕາມສົ່ ວນຕົ່ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍ ສາມາດແບ່ົ ງອອກເປັນ 2 ຊະນດິ ຄ: ເສນັ້ ເລອດແດງ (arteries) ແລະ ເສນັ້ ເລອດດາ (veins) ທ່ົ ມີ ຂີ ະໜາດຕ່ົ າງໆກນັ ເສນັ້ ເລອດແດງ ໝ າຍເຖງິ ເສັນ້ ເລອດທ່ົ ີນາເລອດອອກຈາກຫວົ ໃຈຫອ້ ງລ່ົ ຸມດາ້ ນຊາ້ ຍ ເພ່ົ ອສົ່ ງົ ເລອດໄປຍງັ ເນອ້ ເຍົ່ ອສົ່ ວນຕົ່ າງໆຂອງ ຮ່ົ າງກາຍ ໄດແ້ ກ່ົ ເສັນ້ ເລອດແດງໃຫຍົ່ (aorta) ເປັນເສນັ້ ເລອດແດງທົ່ ີມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ທົ່ ສີ ຸດໃນຮົ່ າງກາຍ, ເສນັ້ ເລອດແດງທ່ົ ີມຂີ ະໜາດນອ້ ຍຮອງລງົ ມາ (arteries), ເສນັ້ ເລອດທ່ົ ີຮອງລງົ ມາອີກ (arterioles) ແລະ ເສັ້ນ ເລອດຝອຍ (capillaries). ເສັນ້ ເລອດຝອຍເປັນເສນັ້ ເລອດທ່ົ ີແຊກຢົ່ ູລະຫວ່ົ າງຈຸລງັ ໃນເນອ້ ເຍ່ົ ອຕ່ົ າງໆຂອງ ຮ່ົ າງກາຍ ເສນັ້ ເລອດແດງທ່ົ ີມຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ ຈະມີຄວາມຢດຫຍ່ົ ຸນກວ່ົ າເສນັ້ ເລອດແດງຂະໜາດນອ້ ຍ ແລະ ເສັນ້ ເລອດແດງຝອຍ, ເນົ່ ອງຈາກມີ elastin ແລະ collagen fiber ສູງກວ່ົ າ ເສນັ້ ເລອດດາໝາຍເຖິງເສນັ້ ເລອດທ່ົ ີນາ ເລອດຈາກສົ່ ວນຕ່ົ າງໆຂອງຮົ່ າງກາຍເຂາົ້ ສ່ົ ູຫວົ ໃຈທົ່ ຫີ ອ້ ງເທງິ ດາ້ ນຂວາ, ເສນັ້ ເລອດດາໃຫຍົ່ ທ່ົ ສີ ຸດເອີນ້ ວົ່ າ: vena cava ເປນັ ເສນັ້ ເລອດດາຂະໜາດໃຫຍົ່ ທົ່ ີນາເລອດເຂາົ້ ສົ່ ູຫວົ ໃຈ, ເສນັ້ ເລອດດາທ່ົ ີມຂີ ະໜາດຮອງລງົ ມາເອນີ້ ວົ່ າ: veins ເສນັ້ ເລອດທົ່ ີມຂີ ະໜາດຮອງລງົ ຫຼາຍເອີນ້ ວົ່ າ: venules ແລະ ເສນັ້ ເລອດດາທ່ົ ີມຂີ ະໜາດນອ້ ຍທ່ົ ີສຸດເອີນ້ ວົ່ າ: ເສນັ້ ເລອດດາຝອຍ (veinous capillaries) ເສນັ້ ເລອດດາຝອຍມກັ ຈະຢ່ົ ູໃກຊ້ ດິ ຫຼ ຕົ່ ເຊ່ົ ອມກບັ ເສນັ້ ເລອດ ແດງຝອຍ ສະເໝີ . ຂ ອບເສັ້ນເລ ອດ ດາມີຄວ າມ ສາມາດໃນກ ານ ຢດຂ ະຫ ຍາຍ ໄດ້ຫຼ າຍ ຫຼ ເອີ້ນວົ່ າ: ມີ distensibility ສູງເຮດັ ໃຫສ້ າມາດບນັ ຈເຸ ລອດໄດຫ້ ຼາຍ ຈ່ົ ງຶ ເຮດັ ໃຫມ້ ເີ ລອດປະມານ 60 - 70% ຂອງເລອດທງັ ໝົ ດໃນຮົ່ າງກາຍເປັນເລອດທ່ົ ີຢ່ົ ໃູ ນສ່ົ ວນຂອງເສນັ້ ເລອດດາ. 5. ໂຄງສາ້ ງຂອງເສນັ້ ເລອດ (structure of blood vesseles) ໂດຍທົ່ ວົ ໄປຂອບຂອງເສນັ້ ເລອດປະກອບດວ້ ຍຊນັ້ ຕົ່ າງໆ 3 ຊນັ້ ນາກນັ ຄ: 1). ຊັນ້ ໃນສຸດ (tunica intima): ເປັນຊນັ້ ເຍົ່ ອຜວິ ນອກຊະນດິ simple squarmous epithelium ຫຼ endothelial ຖັດຈາກຊນັ້ ເຍ່ົ ອຜວິ ນອກເປນັ ຊນັ້ ຂອງແພສາພນັ ຊນັ້ ບາງໆ ໃນເສນັ້ ເລອດທກຸ ຊະນດິ ຈະມເີ ນອ້ ເຍົ່ ອ ຊນັ້ ນ.ີ້ 103

2). ຊັນ້ ກາງ (tunica media): ເປນັ ຊັນ້ ຂອງກາ້ ມຊີນ້ ລຽບເປັນສົ່ ວນໃຫຍ່ົ , ການບີບຂອງກາ້ ມຊນີ້ ຖກ ຄວບຄຸມດວ້ ຍປະສາດ sympathetic nerve fiber 3). ຊັ້ນນອກສຸ ດ (tunica externa ຫຼ adventitia): ເປນັ ຊນັ້ ບາງໆຂອງ loose collagenous fiber ໃນເສນັ້ ເລອດທົ່ ີມຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ ເຊ່ົ ນັ : aorta ຊນັ້ ນອກສຸດຈະໜາຫາຼ ຍ. ເສນັ້ ເລອດດາເປນັ ເສນັ້ ເລອດທ່ົ ີມຂີ ອບບາງກວ່ົ າເສນັ້ ເລອດແດງ ແຕ່ົ ມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ກວ່ົ າ ເສນັ້ ເລອດດາສ່ົ ວນ venules ຈະເປັນເສນັ້ ເລອດດາທົ່ ີມຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ ກວ່ົ າເສັນ້ ເລອດດາຝອຍນອ້ ຍໆທົ່ ີຂອບອາດຈະມີ ຫຼ ບົ່ ມີຊັນ້ ກາ້ ມຊນີ້ ລຽບກໄດ.້ ຊນັ້ ໃນຂອງເສນັ້ ເລອດດາບາງສ່ົ ວນຈະມລີ ນິ້ ເກດີ ຂນຶ້ ເປນັ ຊ່ົ ວງໆເພົ່ ອປອ້ ງກນັ ການຍອ້ ນກບັ ຂອງ ເລອດ, ສ່ົ ວນຂອງລນິ້ ມກັ ພບົ ໃນບລເິ ວນທົ່ ີມເີ ສນັ້ ເລອດດາ 2 - 3 ເສນັ້ ມາເຊ່ົ ອມຕ່ົ ກນັ ເປັນເສນັ້ ດຽວ. ເມົ່ ອປຽບທຽບໂຄງສາ້ ງເສນັ້ ເລອດແດງ ແລະ ເສນັ້ ເລອດດາຈະເຫນັ ໄດວ້ ົ່ າ ເສນັ້ ເລອດແດງທ່ົ ມີ ຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ ເຊົ່ ນັ : aorta ແລະ ateries ຂະໜາດຕ່ົ າງໆຊົ່ ສ່ົ ວນຂອບເສັນ້ ເລອດຈະມີ elastin ແລະ collagenous fiber ສູງກວົ່ າ ເຮດັ ໃຫເ້ ສນັ້ ເລອດແດງສາມາດຢດຫຍ່ົ ຸນຮອງຮບັ ແຮງດນັ ເລອດໄດດ້ ີຈ່ົ ງຶ ສາມາດທົ່ ຈີ ະຜກັ ດນັ ເລອດໄປສົ່ ູ ສົ່ ວນຕ່ົ າງໆຂອງຮົ່ າງກາຍໄດໃ້ ນຂະນະທົ່ ີກາ້ ມຊນີ້ ຫວົ ໃຈບບີ ກ່ົ ມຸ ເສນັ້ ເລອດແດງໃຫຍົ່ ອາດເອນີ້ ອກີ ຊ່ົ ໜົ່ ງຶ ວ່ົ າ elastic arteries ເສັນ້ ເລອດແດງທົ່ ີມີຂະໜາດນອ້ ຍລົງມາເຊົ່ ນັ : arterioles ຈະແຕກຕົ່ າງກບັ ເສນັ້ ເລອດແດງໃຫຍ່ົ ເນົ່ ອງຈາກຊນັ້ ກາງຂອງຂອບເສນັ້ ເລອດ ຈະມກີ ລາ້ ມຊີນ້ ລຽບເປັນສ່ົ ວນຫາຼ ຍ ແລະ ມຂີ ອບຊນັ້ ກາງທົ່ ີໜາເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີ ນາເລອດໄປຍັງເສັນ້ ເລອດແດງຝອຍທ່ົ ົວຮ່ົ າງກາຍ ອາດເອີນ້ ວົ່ າ: muscular arteries ຫຼ distributing arteries ສ່ົ ວນຂອງກາ້ ມຊີນ້ ລຽບຂອງເສນັ້ ເລອດຈະຖກຄວບຄຸມໂດຍ symphathetic nerve fiber ເສັນ້ ເລອດແດງຝອຍເຊ່ົ ງິ ເປັນເສນັ້ ເລອດແດງທົ່ ີມຂີ ະໜາດນອ້ ຍທົ່ ີສຸດ ແລະ ພບົ ແຊກຢ່ົ ູລະຫວົ່ າງຈລຸ ງັ ໃນເນອ້ ເຍ່ົ ອຕ່ົ າງໆ ໂດຍທ່ົ ວົ ໄປເສນັ້ ເລອດແດງຝອຍມຂີ ະໜາດນອ້ ຍມເີ ສນັ້ ຜ່ົ າສູນກາງໃຫຍົ່ ກວ່ົ າເສນັ້ ຜ່ົ າສູນກາງຂອງເມດັ ເລອດແດງ ນອ້ ຍໆເທົ່ າົ ນນັ້ ຂອບຂອງເສນັ້ ເລອດແດງຝອຍຈະບາງປະກອບດວ້ ຍຊນັ້ ແພຈລຸ ງັ ນອກຊນັ້ ດຽວ ຫຼ ບາງແຫ່ົ ງອາດມີ ຫຼາຍກວ່ົ າ 1 ຊນັ້ ແພຈລຸ ງັ ນອກທ່ົ ີເປັນສ່ົ ວນປະກອບຂອງຂອບເສນັ້ ເລອດຝອຍບາງສ່ົ ວນອາດຖກຢຶດຕດິ ກນັ ດວ້ ຍ intercelluar cement ທົ່ ີມລີ ກັ ສະນະເປັນແຜ່ົ ນແພສາພັນຊນັ້ ບາງໆ. ສາມາດແບົ່ ງຊະນິດຂອງເສນັ້ ເລອດຝອຍ ຕາມໂຄງສາ້ ງຂອງຂອບ ແລະ ໜາ້ ທົ່ ີໄດເ້ ປັນ 3 ຊະນດິ ໄດແ້ ກ່ົ : 1). ເສນັ້ ເລອດຝອຍທ່ົ ີບບແຊກຢົ່ ູຕາມເນອ້ ເຍ່ົ ອຕ່ົ າງໆທ່ົ ວົ ໄປ ເຊົ່ ນັ : ລະຫວ່ົ າງຈຸລງັ ກາ້ ມຊນີ້ , ຜວິ ໜັງ ແລະ ປອດ ເປນັ ຕນົ້ . ເອີນ້ ເສນັ້ ເລອດຝອຍກົ່ ຸມນວີ້ ່ົ າ continuous capillaries. 2). ເສນັ້ ເລອດຝອຍທ່ົ ີບບຢົ່ ູຕາມເນອ້ ເຍົ່ ອຂອງໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສ່ົ ວນ glomerulus ເສນັ້ ເລອດຝອຍທ່ົ ພີ ບົ ຕາມ ຕົ່ ອມບ່ົ ມທີ ່ົ ແລະ ທ່ົ ີແພຊນັ້ ນອກຂອງຂອບລາໄສ້ ແລະ ປອດ ເປັນຕນົ້ . ເສັນ້ ເລອດຝອຍຊະນດິ ນຈີ້ ະມຂີ ອບທ່ົ ີມີ ຄວາມສາມາດໃນການຊມຶ ຜ່ົ ານໄດດ້ ກີ ວ່ົ າຊະນດິ ທາອດິ ເອນີ້ ວົ່ າ: fenestrated capillaries. 3). ເສນັ້ ເລອດຝອຍຊະນິດ irregular sinusoid ເປັນເສນັ້ ເລອດຝອຍທົ່ ພີ ບົ ຕາມ sinusoids ຂອງເນອ້ ເຍົ່ ອຕບັ ແລະ ມາ້ ມເປັນເສນັ້ ເລອດຝອຍທົ່ ີມໜີ າ້ ທ່ົ ີສາຄນັ ທ່ົ ີສຸດໂດຍຈະເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການແລກປົ່ ຽນທາດ ຕ່ົ າງໆ ເນົ່ ອງຈາກມຄີ ວາມສາມາດໃນການຊມຶ ຜົ່ ານດີທົ່ ີສຸດ. 104

ຮູບທີ 8.2 ໂຄງສາ້ ງຂອງເສນັ້ ເລອດ ທົ່ ມີ າ : Carola ແລະ ຄະນະ, 1992 6. ລະບບົ ການໄຫຼວຽນ ຫຼ ລະບບົ ໝູນວຽນຂອງເລອດ (circular system) ລະບບົ ໄຫວຼ ຽນຂອງເລອດໃນຮ່ົ າງກາຍເກດີ ຂນຶ້ ເພ່ົ ອນາເລອດທ່ົ ມີ ອີ ອກຊເິ ຈນສູງຈາກຫວົ ໃຈໄປຍງັ ສົ່ ວນຕ່ົ າງ ໆຂອງຮ່ົ າງກາຍ ເພົ່ ອແລກປົ່ ຽນທາດຕ່ົ າງໆ ແລະ ຂອງເສຍ ຈາກນນັ້ ຈົ່ ງຶ ນາເລອດດາກລບັ ມາທົ່ ີຫວົ ໃຈແລວ້ ນາໄປ ຟອກທົ່ ີບອດົ ແລວ້ ນາເລອດທ່ົ ີຟອກແລວ້ ກບັ ມາທົ່ ຫີ ວົ ໃຈ ແລະ ໝູນວຽນນາເລອດສົ່ ງົ ກບັ ໄປລຽ້ ງສ່ົ ວນຕົ່ າງໆຂອງ ຮົ່ າງກາຍຕ່ົ ໄປເປນັ ວງົ ອອ້ ມ ລະບບົ ການໄຫຼວຽນຂອງເລອດໃນຮົ່ າງກາຍຈະຕອ້ ງເກດີ ຂນຶ້ ຢ່ົ າງຕົ່ ເນົ່ ອງໝູນວຽນໄປ ຕະຫຼອດເວລາ ເພ່ົ ອໃຫຮ້ ົ່ າງກາຍສາມາດມີຊວີ ດິ ຢ່ົ ູໄດ້ ລະບົບໄຫຼວຽນຂອງເລອດສາມາດແບົ່ ງອອກເປັນ 2 ວງົ ຈົນ ຫກຼັ ໃຫຍ່ົ ໆ ໄດແ້ ກ່ົ : 1). ການໄຫຼວຽນຂອງເລອດຜ່ົ ານປອດ (pulmonary circulation): ໝາຍເຖງິ ລະບບົ ທົ່ ນີ າເລອດອອກ ຈາກຫວົ ໃຈຫອ້ ງລົ່ ຸມດາ້ ນຂວາເຊ່ົ ງິ ເປັນເລອດທົ່ ມີ ີປະລມິ ານອອກຊເິ ຈນຕ່ົ າ (ເລອດດາ) ເພົ່ ອນາເລອດໄປຟອກທົ່ ີ ປອດ, ຂະນະດຽວກນັ ຈະນາເລອດທ່ົ ມີ ອີ ອກຊເິ ຈນສູງຈາກປອດໝນູ ວຽນກບັ ເຂາົ້ ສົ່ ຫູ ວົ ໃຈອີກເທົ່ ອຜົ່ ານທາງຫວົ ໃຈ ຫອ້ ງເທງິ ດາ້ ນຊາ້ ຍ. ການນາເລອດຈາກຫົວໃຈໄປສົ່ ປູ ອດເກດີ ຂນຶ້ ເມົ່ ອກາ້ ມຊີນ້ ຫວົ ໃຈຫອ້ ງຂວາດາ້ ນລ່ົ ຸມເກດີ ການ ບີບກຈະດນັ ໃຫເ້ ລອດຜົ່ ານໄຫລຼ ນິ້ ຫວົ ໃຈ (pulmonary valve) ໄປຍງັ ເສນັ້ ເລອດທົ່ ີຈະສົ່ ງົ ເລອດໄປທ່ົ ປີ ອດໂດຍ ຜ່ົ ານຈາກ pulmonary truck ທ່ົ ີເປັນເສນັ້ ເລອດທົ່ ີມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ແລວ້ ແຕກຂະແໜງໄປໃນເສນັ້ ເລອດທົ່ ີມຂີ ະ ໜາດນອ້ ຍລາດບັ ຖດັ ໄປ pulmonary arteries ຈນົ ກະທງັ້ ເລອດໄຫຼເຂາົ້ ໄປໃນເນອ້ ເຍົ່ ອປອດທງັ ຊກີ ຊາ້ ຍ ແລະ ຊີກຂວາ ໂດຍໄປສນີ້ ສຸດທົ່ ີ capillary beds ທົ່ ີລອ້ ມອອ້ ມຖົງລມົ ປອດ (alveoli) ທ່ົ ີ capillary beds ເລອດ ທ່ົ ມີ ອີ ອກຊເິ ຈນຕ່ົ າ (ເລອດດາ) ຈະປດົ ປ່ົ ອຍກ໊າສຄາບອນໄດອອກໄຊອອກ ແລະ ຮບັ ກ໊າສອອກຊີເຈນເຂາົ້ ມາແທນ ທ່ົ .ີ ເລອດທົ່ ີມອີ ອກຊີເຈນສູງ ຫຼ ເລອດທ່ົ ີຟອກແລວ້ ຈາກປອດ (ເລອດແດງ) ຈະອອກຈາກ capillary beds ຜົ່ ານເສນັ້ ເລອດຂະໜາດຕ່ົ າງໆ (venules) ແລວ້ ເຂາົ້ ສ່ົ ູເສນັ້ ເລອດ (pulmonary veines) ເພົ່ ອເຂາົ້ ສົ່ ູຫວົ ໃຈທາງ ຫອ້ ງເທງິ ດາ້ ນຊາ້ ຍ, ເສນັ້ ເລອດ (pulmonary veines) ທົ່ ອີ ອກຈາກເນອ້ ເຍົ່ ອປອດແຕົ່ ລະຂາ້ ງເພົ່ ອເຂາົ້ ສົ່ ູຫວົ ໃຈ ຈະມຂີ າ້ ງລະ 2 ເສນັ້ . 105

2). ການໄຫຼວຽນຂອງເລອດໄປລຽ້ ງຮົ່ າງກາຍສ່ົ ວນຕ່ົ າງໆ (systemic circulation): ເປັນການໄຫຼວຽນ ຂອງເລອດທ່ົ ີມອີ ອກຊເິ ຈນສູງ ຫຼ ເລອດດີ (ເລອດແດງ) ອອກຈາກຫວົ ໃຈທາງຫອ້ ງລົ່ ຸມດາ້ ນຊາ້ ຍ ໂດຍການບີບ ຂອງກາ້ ມຊນີ້ ຫວົ ໃຈຫອ້ ງລົ່ ຸມດາ້ ນຊາ້ ຍຈະຜັກດນັ ໃຫເ້ ລອດດອີ ອກໄປສົ່ ູສົ່ ວນຕົ່ າງໆຂອງຮົ່ າງກາຍຕາມລະບບົ ເສັນ້ ເລອດແດງ (arteries blood) ຫງຼັ ຈາກທົ່ ເີ ລອດດໄີ ປທົ່ ີຈລຸ ງັ ແລວ້ ມກີ ານຖົ່ າຍເທອອກຊເີ ຈນຈາກເລອດໃຫແ້ ກົ່ ຈຸ ລງັ ໂດຍຮບັ ເອາົ ຄາບອນໄດອອກໄຊມາແທນ (ເລອດມອີ ອກຊເິ ຈນຕົ່ າ) ຈະມກີ ານໄຫກຼ ບັ ຂອງເລອດທ່ົ ີມອີ ອກຊເິ ຈນ ຕົ່ າຈາກສົ່ ວນຕ່ົ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍກບັ ເຂາົ້ ສົ່ ູຫວົ ໃຈທາງຫວົ ໃຈຫອ້ ງເທງິ ດາ້ ນຂວາໂດຍຜົ່ ານລະບບົ ເສນັ້ ເລອດດາ ຫຼ ເລອດທົ່ ມີ ອີ ອກຊເິ ຈນຕ່ົ າ (venous blood). ການໄຫຼວຽນຂອງເລອດທງັ ສອງວງົ ຈນົ ຫກຼັ ນີ້ ຈະເປັນການໄຫຼວຽນທົ່ ີເຊ່ົ ອມຕ່ົ ກນັ ໂດຍຊົ່ ກບັ ຫວົ ໃຈ. ນອກ ຈາກນຍີ້ ງັ ຕ່ົ ເຊ່ົ ອມກບັ ລະບບົ ນາ້ ເຫອຼ ງທ່ົ ີມຢີ ່ົ ໃູ ນຮົ່ າງກາຍເຊົ່ ງິ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ໃີ ນການນາຂອງແຫວຼ ແລະ ທາດລະລາຍຕ່ົ າງ ໆ ທົ່ ີເສນັ້ ເລອດຝອຍບ່ົ ສາມາດດດູ ຊມຶ ກບັ ໄດໝ້ ດົ ເຂາົ້ ສ່ົ ູເສນັ້ ເລອດໃໝົ່ ຈດັ ເປັນການຊ່ົ ວຍຮກັ ສາຄວາມສມົ ດຸນຂອງ ຂອງແຫວຼ ແລະ ຮກັ ສາຄວາມດນັ ຂອງຂອງແຫວຼ ໃນຮ່ົ າງກາຍສ່ົ ວນໜົ່ ງຶ ອກີ ດວ້ ຍ. ຮູບທີ 8.4 ລະບບົ ໄຫວຼ ຽນຂອງເລອດ ດດັ ແປງຈາກ : Carola ແລະ ຄະນະ,1992 6.1. ລະບບົ ເສນັ້ ເລອດແດງ (arteries system) ລະບບົ ເສນັ້ ເລອດແດງເປັນລະບບົ ຂອງເສນັ້ ເລອດທ່ົ ນີ າເລອດອອກຈາກຫວົ ໃຈເພົ່ ອໄປລຽ້ ງສ່ົ ວນຕ່ົ າງໆ ຂອງ ຮົ່ າງກາຍ ເສນັ້ ເລອດແດງໃຫຍ່ົ ເປນັ ເສນັ້ ເລອດແດງທົ່ ມີ ຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ ທົ່ ສີ ຸດ ແລະ ອອກຈາກຫວົ ໃຈເປັນເສນັ້ ທາອິດ ເອີນ້ ວົ່ າ: aorta ຈາກນນັ້ ຈະແຕກຂະແໜງເປັນເສນັ້ ເລອດທ່ົ ີໄປຫົ່ ລຼ ຽ້ ງຫວົ ໃຈ (coronary arteries) ຫງຼັ ຈາກ ນນັ້ aorta ຈະເລ່ົ ມີ ມກີ ານແຕກຂະແໜງ ແລະ ໂຄງ້ ງເພ່ົ ອໄປທາງດາ້ ນທາງຂອງລາຕວົ ສ່ົ ວນທາ້ ຍ, ສົ່ ວນຂອງເສັນ້ 106

ເລອດທ່ົ ເີ ລົ່ ມີ ໂຄງ້ ງເອນີ້ ວົ່ າ: aortic arch ຈາກນນັ້ ເສນັ້ ເລອດແດງຈະແຕກຂະແໜງໄປລຽ້ ງຮົ່ າງກາຍສົ່ ວນໜາ້ ດວ້ ຍ ເສນັ້ ເລອດຂະໜາດຕ່ົ າງໆເລ່ົ ມີ ຈາກ truck ເປັນ arteries ເປັນ arterioles ແລະ ໄປສີນ້ ສຸດທ່ົ ີເສນັ້ ເລອດແດງ ຝອຍ(capillaries) ພາຍໃນເນອ້ ເຍົ່ ອສ່ົ ວນຕົ່ າງໆ ເພົ່ ອເກດີ ການແລກປ່ົ ຽນໂພດນະ, ກ໊າຊ ແລະ ຂອງເສຍທ່ົ ີເກດີ ຈາກການເມຕາໂບລຊິ ມຶ ຂອງຈລຸ ງັ ໂດຍຈະເກດີ ຂນຶ້ ລະຫວ່ົ າງເລອດ ແລະ ຈລຸ ງັ ການແລກປົ່ ຽນດ່ົ ງັ ກ່ົ າວຈະເກດີ ຂນຶ້ ທ່ົ ີ ຂອບຂອງເສນັ້ ເລອດຝອຍເທ່ົ າົ ນນັ້ ລກັ ສະນະການແລກປ່ົ ຽນທາດລະຫວົ່ າງຂອບຈລຸ ງັ ກບັ ເສນັ້ ເລອດຝອຍສາມາດ ເກດີ ຂນຶ້ ໄດຫ້ ຼາຍວທິ ີເຊົ່ ັນ: ການແພ່ົ (diffusion) ເຊ່ົ ງິ ເກດີ ຂນຶ້ ເມ່ົ ອຄວາມເຂມັ້ ຂຸ ນ້ ຂອງທາດລະຫວົ່ າງຂອບເສັນ້ ເລອດຝອຍ ແລະ ຂອບຈລຸ ງັ ຕ່ົ າງກນັ . ນອກຈາກນຈີ້ ະເປັນການຕອງ ແລະ ການດດູ ກບັ ຂອງທາດທ່ົ ີເກດີ ຈາກຄວາມ ດນັ ຂອງທາດລະລາຍທ່ົ ີຕ່ົ າງກນັ ເອີນ້ ວ່ົ າ: filtration and absorption ຫາກທາດມີໂມເລກຸນໃຫຍ່ົ ກວ່ົ າຮູເທິງ ຂອບເສນັ້ ເລອດຝອຍເຊ່ົ ນັ : ໂປຼຕີນໃນເລອດ (globlin ແລະ fibrinogen) ຈະສາມາດຜ່ົ ານຂອບເສນັ້ ເລອດຝອຍ ໄດໂ້ ດຍການທ່ົ ີ endothelium ຂອງຂອບຈລຸ ງັ ຂອງເສນັ້ ເລອດຝອຍ ຈະເຂາົ້ ໂອບທາດດ່ົ ງັ ກ່ົ າວໄວແ້ ລວ້ ນາເຂາົ້ ໂປຼ ຕີນດົ່ ັງກ່ົ າວເຂົາ້ ສ່ົ ູໄຊໂຕພຼາດຊຶມຂອງຈຸລັງໃນຮູ ບຖົງນອ້ ຍໆ (vesicle) ເອີນ້ ວິທີການນີວ້ ່ົ າຂະບວນການ cytopinocytosis ຫຼ micropinocytosis. ເລອດທ່ົ ີໄຫອຼ ອກຈາກເສນັ້ ເລອດຝອຍຫງຼັ ຈາກທົ່ ມີ ກີ ານແລກປ່ົ ຽນ ທາດລະຫວົ່ າງຂອບເສນັ້ ເລອດ ແລະ ຂອບຈລຸ ງັ ແລວ້ ຈະໄຫຼເຂາົ້ ສ່ົ ູລະບບົ ເສນັ້ ເລອດດາຝອຍ ແລະ ເສນັ້ ເລອດດາ ນອ້ ຍ (venules) ທົ່ ມີ ຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ກວົ່ າເສນັ້ ເລອດແດງຝອຍນອ້ ຍໆ, ຂອບຂອງເສນັ້ ເລອດດານອ້ ຍ (venules) ຈະຕ່ົ າງຈາກຂອບຂອງເສນັ້ ເລອດດາທົ່ ີມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ກວ່ົ າເຊົ່ ນັ : veins ແລະ vena cava ເນ່ົ ອງຈາກບ່ົ ມກີ າ້ ມ ຊີນ້ ລຽບ ແລະ ແພສາພນັ elastin. ຈາກສ່ົ ວນ aortic arch ເສນັ້ ເລອດຈະແຕກຂະແໜງໄປລຽ້ ງສ່ົ ວນເທງິ ຂອງຮົ່ າງກາຍໄດແ້ ກົ່ ກອ ແລະ ຫວົ ໄດແ້ ກົ່ ເສນັ້ ເລອດ brachiocephalic truck ສ່ົ ວນເລອດແດງທົ່ ຜີ ົ່ ານໄປລຽ້ ງສົ່ ວນອະໄວຍະວະໃນຊົ່ ອງເອກິ ເອີນ້ ວ່ົ າ: thoracic aorta ຈາກນນັ້ ເສນັ້ ເລອດຈະຜົ່ ານຊົ່ ອງກະບງັ ລມົ ເພ່ົ ອນງໄປຫ່ົ ຼລຽ້ ງບລເິ ວນທອ້ ງ ແລະ ອະໄວຍະ ວະພາຍບລເິ ວນທອ້ ງເຊ່ົ ນັ : ກະເພາະ, ລາໄສ້ ເອນີ້ ວົ່ າ: abdominal aorta ເຊ່ົ ງິ ຈະແຕກຂະແໜງໄປລຽ້ ງກະເພາະ ອາຫານເອີນ້ ວ່ົ າ: gastric arteries ລຽ້ ງສົ່ ວນລາໄສ້ ເອີນ້ ວ່ົ າ: splanic arteries ເສັນ້ ເລອດແດງທົ່ ີຕ່ົ ຈາກ abdominal aorta ເພ່ົ ອໄປລຽ້ ງອະໄວຍະວະສ່ົ ວນທາ້ ຍຂອງລາຕົວໄດແ້ ກ່ົ external iliac arteries ແລະ internal iliac arteries ເປັນຕນົ້ . 6.2. ລະບບົ ເສນັ້ ເລອດດາ (venous system) ລະບບົ ເສນັ້ ເລອດດາສ່ົ ວນໃຫຍົ່ ເປນັ ລະບບົ ເລອດທົ່ ີນາເລອດອອກຈາກຈລຸ ງັ ເພ່ົ ອລວບລວມເລອດເຂາົ້ ສົ່ ູຫົວ ໃຈ ມຂີ ອບທ່ົ ີບາງກວ່ົ າເສນັ້ ເລອດແດງ, ໂດຍປົກກະຕລິ ະບບົ ເສນັ້ ເລອດດາຈະແລົ່ ນຂະໜານໄປກບັ ເສນັ້ ເລອດແດງ ແລະ ມຊີ ົ່ ເອນີ້ ຄາ້ ຍກນັ ສະເໝີ ແຕົ່ ຈານວນເສນັ້ ເລອດດາຈະມຫີ າຼ ຍກວ່ົ າເສນັ້ ເລອດແດງ ແລະ ມກັ ພບົ ຢ່ົ ູບລເິ ວນໃກ້ ຜວິ ໜງັ ຫາຼ ຍກວ່ົ າເສນັ້ ເລອດແດງ. ເສນັ້ ເລອດດາໃຫຍົ່ ທ່ົ ີນາເລອດເຂາົ້ ຫວົ ໃຈເພົ່ ອໃຫຫ້ ວົ ໃຈສ່ົ ົງເລອດໄປຟອກທົ່ ີ ປອດເອີນ້ ວົ່ າ: vena cava. ເສນັ້ ເລອດດາທົ່ ີລວບລວມເລອດດາຈາກສ່ົ ວນໜາ້ ຫຼ ສົ່ ວນຫວົ ຂອງຮ່ົ າງກາຍເອນີ້ ວົ່ າ: anterior vena cava ຫຼ cranial vena cava ເຊົ່ ິງຈະນາເລອດດາຈາກສ່ົ ວນຫົວ, ຄ, ຂາໜາ້ ແລະ ສ່ົ ວນ ເອກິ ເພົ່ ອເຂາົ້ ຫວົ ໃຈ. ເສນັ້ ເລອດດາຈາກສ່ົ ວນຕົ່ າງໆດົ່ ງັ ກ່ົ າວໄດແ້ ກົ່ interior jugular vein ຮບັ ເລອດດາຈາກສະ ໝອງ external jugular vein ຮບັ ເລອດາຈາກຄ, ໃບໜ້າ ແລະ ຫົວ. vertebral vein ແລະ subclavia vein ຮບັ ເລອດດາຈາກບລເິ ວນໄຫົ່ ຼ ແລະ ຂາໜາ້ ທງັ ສອງຂາ້ ງ ເປັນຕນົ້ . ສົ່ ວນເສນັ້ ເລອດດາທົ່ ີລວບລວມເລອດດາ 107

ຈາກສົ່ ວນທາ້ ຍຂອງຮ່ົ າງກາຍເອີນ້ ວົ່ າ: posterior vena cava ຫຼ caudal vena cava ເຊ່ົ ນັ : portal vein ຮບັ ເລອດດາທ່ົ ີມທີ າດອາຫານຈາກອະໄວຍະວະຍົ່ ອຍອາຫານ ແລະ hepartic vein ຮບັ ເລອດດາທົ່ ີຜົ່ ານຕບັ ແລະ ສ່ົ ງົ ເຂາົ້ ສ່ົ ູ posterior vena cava. 6.3. ລະບົບເສນັ້ ເລອດທ່ົ ລີ ຽ້ ງຫວົ ໃຈ (coronary circulation) ໝາຍເຖງິ ລະບບົ ເສນັ້ ເລອດທ່ົ ໄີ ປຫົ່ ຼລຽ້ ງຫວົ ໃຈໂດຍສະເພາະສ່ົ ວນຂອງກາ້ ມຊີນ້ ຫວົ ໃຈໂດຍກົງ ເນ່ົ ອງຈາກ ເປນັ ກາ້ ມຊນີ້ ທົ່ ຕີ ອ້ ງເຮດັ ວຽກໜກັ ຕະຫຼອດເວລາຕງັ້ ແຕ່ົ ເກດີ ຈນົ ຕາຍ ຈົ່ ງຶ ຈາເປັນຕອ້ ງມລີ ະບບົ ເລອດແຍກໄປຫ່ົ ຼລຽ້ ງ ຕ່ົ າງຫາກ. ເສັນ້ ເລອດແດງທ່ົ ີໄປຫົ່ ຼລຽ້ ງກາ້ ມຊີນ້ ຫວົ ໃຈນີເ້ ປັນເສນັ້ ເລອດແດງທົ່ ີແຕກຂະແໜງອອກມາຈາກເສນັ້ ເລອດແດງໃຫຍົ່ ໂດຍແຕກອອກມາເປນັ ເສນັ້ ທາອດິ ຊົ່ ຕາແໜ່ົ ງເທງິ aortic valve ນອ້ ຍໆເອນີ້ ວົ່ າ: coronary arteries ແຕກແຍກອອກເປັນ 2 ເສນັ້ ຄ right coronary arteries ທ່ົ ນີ າເລອດໄປລຽ້ ງຫວົ ໃຈທາງຊກີ ຂວາທງັ ໝດົ , ສົ່ ວນ left coronary arteries ຈະເປນັ ເສນັ້ ເລອດທົ່ ໄີ ປລຽ້ ງຫວົ ໃຈທາງຊີກຊາ້ ຍເຊົ່ ງິ ຈະມຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ ກວົ່ າ. 6.4. ລະບບົ ການໄຫຼວຽນຂອງເລອດທົ່ ຕີ ັບ (hepatic portal circulation) ຕບັ ເປັນອະໄວຍະວະທ່ົ ສີ າຄນັ ພາຍໃນບລິເວນທອ້ ງຢ່ົ າງໜ່ົ ງຶ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີນາໂພຊະນະທົ່ ີມາກບັ ເລອດດາຈາກ ອະໄວຍະວະພາຍໃນບລເິ ວນທອ້ ງເຊ່ົ ນັ : ກະເພາະອາຫານ ແລະ ລາໄສນ້ ອ້ ຍເພ່ົ ອໄປໃຊປ້ ະໂຫຍດໃນຮ່ົ າງກາຍ. ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ເປັນແຫ່ົ ງຼ ສະສມົ ໄກລໂຄເຈນ ແລະ ໄຂມນັ ເພົ່ ອສາຮອງແຫົ່ ງຼ ພະລງັ ງານໃຫຮ້ ່ົ າງກາຍລວມທງັ ເປັນທ່ົ ີ ທາລາຍທາດພດິ ຕົ່ າງໆທົ່ ບີ ນມາກບັ ເລອດ, ເລອດທົ່ ີມາຈາກບລິເວນທອ້ ງໂດຍສະເພາະເລອດຈາກລະບບົ ທາງເດີນ ອາຫານຄ ເສນັ້ ເລອດດາ (portal vein) ທ່ົ ີນາເລອດມາຈາກກະເພາະອາຫານ, ລາໄສນ້ ອ້ ຍ, ມາ້ ມ ແລະ ຕບັ ອ່ົ ອນ ເຊ່ົ ງິ ເປັນເລອດດາຈະບ່ົ ໄຫຼເຂາົ້ ສ່ົ ູເສັນ້ ເລອດດາໃຫຍົ່ ໂດຍກງົ ແຕົ່ ຈະໄຫຼລວມກັນ ແລະ ເຂົ້າຕັບທາງ hepatic portal vein, ຈາກນັນ້ ຈະຜົ່ ານເຂົາ້ ແອ່ົ ງເລອດ (hepatic sinusoids)ໃນຕັບກົ່ ອນ ແລ້ວຈ່ົ ງຶ ອອກໄປເຂົ້າສ່ົ ູ hepatic veins ເຊົ່ ງິ ມີຢ່ົ ູຫຼາຍວ່ົ າ 1 ເສນັ້ ( 2 - 3 ເສັນ້ ) ເພ່ົ ອນາເລອດດາເຂາົ້ ສົ່ ູ posterior vena cava ເພ່ົ ອ ເຂາົ້ ຫວົ ໃຈຕ່ົ ໄປ, ສ່ົ ວນເນອ້ ເຍົ່ ອຂອງຕບັ ຈະໄດຮ້ ບັ ເລອດດມີ າຫົ່ ຼລຽ້ ງໂດຍຜ່ົ ານ hepatic arteries ເຊ່ົ ງິ ເປັນຂະ ແ ໜງຂອງເສນັ້ ເລອດແດງ celiac artery. ເສນັ້ ເລອດແດງ hepatic artery ຈະເຂາົ້ ສ່ົ ູເນອ້ ເຍົ່ ອຂອງຕບັ ຊ່ົ ຕາ ແໜົ່ ງທ່ົ ີ portal vein ເຂາົ້ ສ່ົ ູຕບັ ເຊ່ົ ນັ ກນັ . 6.5. ລະບບົ ນາ້ ເຫອຼ ງ (lymphatic system) ລະບົບນາ້ ເຫອຼ ງມຄີ ວາມສາພນັ ກບັ ລະບບົ ການໄຫຼວຽນຂອງເລອດໃນສ່ົ ວນຂອງເສນັ້ ເລອດຂະໜາດນອ້ ຍ (microcirculation), ລະບົບນາ້ ເຫຼອງປະກອບດວ້ ຍນາ້ ເຫຼອງ (lymph) ທົ່ ີຢົ່ ູໃນທົ່ ນາ້ ເຫຼອງ (lymphatic vessles), ເນອ້ ເຍົ່ ອນາ້ ເຫຼອງ (lymphoid tissues) ແລະ ອະໄວຍະວະນາ້ ເຫອຼ ງ (lymphoid gland) ເປັນ ຕນົ້ . ສ່ົ ວນຕ່ົ ອມນາ້ ເຫຼອງ (lymph node) ຈະໝາຍເຖິງບລເິ ວນ ຫຼ ຕາແໜົ່ ງທົ່ ມີ ເີ ນອ້ ເຍ່ົ ອນາ້ ເຫອຼ ງລວມກນັ ເປັນ ກ່ົ ຸມດຽວ (lymph nodule) ຫຼ ເປນັ ກ່ົ ຸມໃຫຍ່ົ (peyer’s patches) ທ່ົ ພີ ບົ ຕາມຂອບລະບບົ ທາງເດີນອາຫານ ນາ້ ເຫຼອງຈ່ົ ງຶ ຈດັ ເປັນສົ່ ວນໜ່ົ ງຶ ຂອງຂອງແຫວຼ ທ່ົ ຢີ ່ົ ໃູ ນຮົ່ າງກາຍທົ່ ີເກີດຈາກນາ້ ເລອດ ຫຼ ພຼາດມາ (plasma) ແລະ ຂອງແຫວຼ ລະຫວ່ົ າງຈລຸ ງັ ທ່ົ ີຊມຶ ຜົ່ ານຂອບຂອງທ່ົ ນາ້ ເຫອຼ ງເຂາົ້ ໄປຢ່ົ ໃູ ນຊົ່ ອງວ່ົ າງຂອງທົ່ , ມສີ ົ່ ວນປະກອບຄາ້ ຍກບັ ພຼາດ ມາແຕ່ົ ບົ່ ມເີ ມດັ ເລອດແດງ ອາດພບົ ເມດັ ເລອດຂາວຊະນດິ lymphocyte ໄດ.້ ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມໂີ ປຼຕນີ ນອ້ ຍກວົ່ າ ພາຼ ດມາ (ໂປຼຕີນສະເລົ່ ຍປະມານ 1.5%) ສົ່ ວນໃຫຍ່ົ ຂອງໂປຼຕີນເປັນພວກ albumin ເຫດທ່ົ ີມີໂປຼຕີນນອ້ ຍກວ່ົ າ 108

ເພາະໂປຼຕນີ ທົ່ ມີ ໂີ ມເລກຸນນອ້ ຍເທ່ົ າົ ນນັ້ ທ່ົ ີສາມາດລອດຜົ່ ານຮູຂອງຂອບເສນັ້ ເລອດໄດ.້ ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ພບົ ທາດອົ່ ນ ເຊ່ົ ນັ : ຮໂມນ, ເອນໄຊມ,໌ ຜົນຜະລິດທ່ົ ີໄດຈ້ າກຂະບວນການເມຕາໂບລຊິ ມຶ ຂອງຈລຸ ງັ (metabolites) ແລະ ທາດລະລາຍທ່ົ ີໄດມ້ າຈາກຈລຸ ງັ , ຈາກເລອດ ແລະ ຂອງແຫຼວໃນຊ່ົ ອງວ່ົ າງລະຫວົ່ າງຈລຸ ງັ ລວມທງັ ເມດັ ເລອດ ແລະ ຈລຸ ງັ ຂອງແບກທເີ ຣຍທ່ົ ີເມດັ ເລອດຂາວກນິ ເຂາົ້ ໄປ. ນາ້ ເຫຼອງໃນອະໄວຍະວະຕ່ົ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍຈະມປີ ະລມິ ານທົ່ ີ ແຕກຕົ່ າງກນັ ໄປ ເຊົ່ ນັ : ທົ່ ີຕບັ ຈະມນີ າ້ ເຫອຼ ງປະມານ 6.6%, ການໄຫວຼ ຽນຂອງນາ້ ເຫອຼ ງໃນຮ່ົ າງກາຍຈະໄຫວຼ ຽນໄປ ໃນທົ່ ນາ້ ເຫອຼ ງທົ່ ີມຂີ ະໜາດນອ້ ຍໄປສ່ົ ູທ່ົ ນາ້ ເຫອຼ ງທ່ົ ມີ ຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ , ຈາກນນັ້ ຈະເຂາົ້ ໄປທົ່ ີເສນັ້ ເລອດດາເພ່ົ ອເຂາົ້ ສ່ົ ູ ຫວົ ໃຈທາງເສນັ້ ເລອດດາໃຫຍ່ົ . ລະບບົ ນາ້ ເຫອຼ ງມໜີ າ້ ທ່ົ ສີ າຄນັ ຄ: ກ. ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການນາໂປຼຕນີ ຫຼ ທາດທົ່ ີມໂີ ມເລກຸນໃຫຍ່ົ ໃນຢົ່ ໃູ ນຊົ່ ອງວ່ົ າງລະຫວ່ົ າງຈລຸ ງັ ເຊ່ົ ງິ ຫຼດຸ ອອກ ມາຈາກເສນັ້ ເລອດຝອຍໂດຍຜ່ົ ານການຕອງ ຫຼ ໂດຍວທິ ີ micropinocytosis ເຊົ່ ງິ ຂະໜາດໂມເລກຸນຂອງທາດດ່ົ ງັ ກົ່ າວບົ່ ສາມາດທົ່ ີຈະກບັ ເຂາົ້ ສົ່ ູເສນັ້ ເລອດໄດໂ້ ດຍຜ່ົ ານທາງເສນັ້ ເລອດຝອຍ. ຂ. ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃນການກາຈດັ ສົ່ ງິ ແປກປອມ ຫຼ ແບກທເີ ຣຍໃຫອ້ ອກຈາກນາ້ ເຫອຼ ງໄດໂ້ ດຍໃຊເ້ ມດັ ເລອດຂາວ ຊະນດິ lymphocyte ແລະ macrophage cell. ຄ. ເຮັດໜາ້ ທ່ົ ີໃນການສາ້ ງພູມຄຸມ້ ກນັ ຫຼ ແອນຕບິ ດີ (antibodies) ໂດຍສາ້ ງຈາກຈລຸ ັງໃນຕົ່ ອມນາ້ ເຫອຼ ງ ແອນຕບິ ດີຈະເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຕົ່ ສູ້ ແລະ ທາລາຍແບກທີເຣຍ, ທາດພິດ (toxin) ທົ່ ີຈະເຂາົ້ ສົ່ ູຮ່ົ າງກາຍໂດຍໄປກັບນາ້ ເຫອຼ ງ ຫຼ ນາ້ ເລອດ. ງ. ເຮັດໜາ້ ທ່ົ ີເປນັ ທາງຜ່ົ ານຂອງໂພຊະນະພວກໄຂມນັ ທ່ົ ີດູດຊມຶ ຈາກຂອບລາໄສນ້ ອ້ ຍໄປຍງັ ລະບບົ ເລອດ ໂດຍຜ່ົ ານທ່ົ ນາ້ ເຫຼອງທົ່ ີຂອບລາໄສນ້ ອ້ ຍທ່ົ ີເອນີ້ ວ່ົ າ: lacteal, ສີຂອງນາ້ ເຫອຼ ງທົ່ ີບລເິ ວນນຈີ້ ະປົ່ ຽນຈາກສີເຫອຼ ງອົ່ ອນ ໄປເປນັ ສີນາ້ ນມົ ເນ່ົ ອງຈາກມຢີ ອດໄຂມນັ ປົນຢ່ົ ູ. 6.5.1. ທ່ົ ນາ້ ເຫຼອງ (lymphatic vessles) ທົ່ ນາ້ ເຫອຼ ງເປັນທ່ົ ປາຍປດິ ກະຈາຍແຊກຢົ່ ູທ່ົ ວົ ໄປໃນຮ່ົ າງກາຍຄາ້ ຍກັບການກະຈາຍຂອງເສນັ້ ເລອດຝອຍ ສ່ົ ວນປາຍຂອງທ່ົ ຈະມຂີ ະໜາດນອ້ ຍ, ທົ່ ນາ້ ເຫອຼ ງຈະນານາ້ ເຫອຼ ງຈາກທົ່ ນາ້ ເຫຼອງຂະໜາດນອ້ ຍໆໄປລວມກນັ ເຂົາ້ ເປັນທ່ົ ຂະໜາດໃຫຍົ່ ຄ thoracic duct ຈາກນນັ້ ຈະສົ່ ົງນາ້ ເຫຼອງຜົ່ ານເຂາົ້ ເສນັ້ ເລອດດາບລເິ ວນ subcalvian vein ແລະ internal jugular vein. ຂອບຂອງທົ່ ນາ້ ເຫຼອງປະກອບດວ້ ຍແພຈລຸ ງັ ນອກ endothelium ທົ່ ີມີ ຂະໜາດໃຫຍ່ົ ແລະ ບາງກວ່ົ າແພຈລຸ ງັ ນອກໃນເສນັ້ ເລອດແດງຝອຍ, ສ່ົ ວນຂອງຈລຸ ງັ ຊນັ້ ນອກ endothelium ຈະ ບ່ົ ຢົ່ ຕູ ດິ ກນັ ແລະ ຈະບົ່ ມຮີ ູທ່ົ ີຂອບທົ່ (fenestration) ທ່ົ ນາ້ ເຫອຼ ງຂະໜາດນອ້ ຍມກັ ມຕີ າແໜ່ົ ງຢ່ົ ູໃກກ້ ບັ ເສນັ້ ເລອດ ຝອຍ ເອນີ້ ວົ່ າ: ທົ່ ນາ້ ເຫອຼ ງຝອຍ (lymphatic capillaries) ສາລັບທ່ົ ນາ້ ເຫອຼ ງຂະໜາດໃຫຍ່ົ ພາຍໃນທົ່ ຈະມລີ ນິ້ (valves) ຄາ້ ຍກບັ ລນິ້ ທົ່ ີມຢີ ່ົ ໃູ ນເສນັ້ ເລອດດາເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີປອ້ ງກນັ ການໄຫຼກບັ ຂອງນາ້ ເຫອຼ ງ. ຂອບຂອງທົ່ ນາ້ ເຫອຼ ງ ຈະມຄີ ວາມສາມາດໃນການຊມຶ ຜົ່ ານທາດຕ່ົ າງໆສູງກວ່ົ າເສນັ້ ເລດຝອຍ ເພາະຊົ່ ອງວ່ົ າງລະຫວົ່ າງຈລຸ ງັ ມຂີ ະໜາດກວາ້ ງ ກວົ່ າ ແລະ ມີ basement membrane ພຽງຊນັ້ ດຽວ ລະຫວົ່ າງທາງເດີນຂອງທ່ົ ນາ້ ເຫຼອງຈະມຕີ ົ່ ອມນາ້ ເຫຼອງ ເປນັ ໄລຍະໆ, ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການຕອງນາ້ ເຫອຼ ງ, ທ່ົ ນາ້ ເຫອຼ ງພາຍໃນຕ່ົ ອມນາ້ ເຫຼອງຈະແຍກອອກຈາກກນັ ເປັນຊ່ົ ອງ ກວາ້ ງໆເອີນ້ ວົ່ າ: sinuses ໂດຍຂອບຂອງສົ່ ວນ sinuses ຈະປະກອບດວ້ ຍເສນັ້ ໄຍ (fibrils) ທົ່ ຈີ ດັ ຮຽງຕວົ ກັນ ແບບດ່ົ າງແຫ (reticular framework of loose sinus tissue) ແລະ ມຈີ ລຸ ງັ ນາ້ ເຫອຼ ງ (lymphatic cells) 109

ທ່ົ ເີ ປັນພວກ macrophages ເຊົ່ ນັ : reticular cells ແຊກຕົວຢົ່ ູຕາມດ່ົ າງແຫ sinuses ເຫ່ົ ຼົານີສ້ າມາດລວມ ຕວົ ກນັ ໃໝົ່ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ເປນັ ທ່ົ ນາ້ ເຫອຼ ງແລວ້ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີນານາ້ ເຫອຼ ງອອກຈາກຕົ່ ອມນາ້ ເຫອຼ ງໄດ.້ 6.5.2. ຕົ່ ອມນາ້ ເຫຼອງ (lymph node) ຕ່ົ ອມນາ້ ເຫອຼ ງຈດັ ເປນັ ເນອ້ ເຍົ່ ອນາ້ ເຫຼອງຊະນດິ ໜົ່ ງຶ ປົກກະຕຈິ ະພບົ ຕ່ົ ອມນາ້ ເຫຼອງໂດຍທົ່ ວົ ໄປໃນຮ່ົ າງກາຍ ເຊ່ົ ງິ ສາມາດແບ່ົ ງອອກເປັນ 2 ກົ່ ຸມຄ: ຕ່ົ ອມນາ້ ເຫອຼ ງທ່ົ ຢີ ່ົ ູໃກຜ້ ວິ ໜງັ (superficial lymph node) ແລະ ຕົ່ ອມນາ້ ເຫອຼ ງທ່ົ ີຢົ່ ູຕາມອະໄວຍະວະພາຍໃນຮ່ົ າງກາຍ (deep lymph node). ນາ້ ເຫຼອງຈະຜົ່ ານເຂົາ້ ຕ່ົ ອມນາ້ ເຫຼອງທາງ afferent lymphatic vessels ແລະ ອອກຈາກຕົ່ ອມນາ້ ເຫຼອງທາງ efferent lymphatic vessels. 6.5.3. ອະໄວຍະວະນາ້ ເຫຼອງ (lymphoid organ) ອະໄວຍະວະນາ້ ເຫອຼ ງເປັນອະໄວຍະວະທ່ົ ີມເີ ນອ້ ເຍ່ົ ອນາ້ ເຫອຼ ງມາລວມກນັ ຢ່ົ ູຢ່ົ າງມລີ ະບບົ ເຊົ່ ນັ : ມປີ ອກຫຸມ້ (capsule) ບາງອະໄວຍະວະອາດມີທ່ົ ນາ້ ເຫອຼ ງມາເປດີ ເຂາົ້ ແລະ ອອກ, ອາດມເີ ສນັ້ ເລອດມາຫົ່ ລຼ ຽ້ ງໂດຍສະເພາະ ໄດ.້ ອະໄວຍະວະນາ້ ເຫອຼ ງໄດແ້ ກົ່ ມາ້ ມ, ຕົ່ ອມໄທມດັ (thymus gland) ແລະ ຕົ່ ອມທອນຊນິ (tonsil gland) ເປັນຕນົ້ . 1). ມາ້ ມ (spleen) ຈດັ ເປນັ ອະໄວຍະວະທ່ົ ມີ ເີ ນອ້ ເຍ່ົ ອນາ້ ເຫອຼ ງຫາຼ ຍທ່ົ ີສຸດ, ມຮີ ູບຮ່ົ າງແຕກຕ່ົ າງກນັ ໄປຕາມຊະນດິ ຂອງສດັ , ຕາ ແໜ່ົ ງໂດຍທົ່ ວົ ໄປຢົ່ ູໃກກ້ ບັ ກະເພາະອາຫານ ປະກອບດວ້ ຍເນອ້ ເຍົ່ ອ 2 ສ່ົ ວນຄ: red pulp ແລະ white pulp ສ່ົ ວນ red pulp ຈະມີຫຼາຍກວົ່ າ ແລະ white pulp ເປັນສ່ົ ວນທ່ົ ີບົ່ ມີເສນັ້ ເລອດຝອຍຢ່ົ ູເລີຍ. red pulp ຈະ ປະກອບດວ້ ຍ lymphocytes ແລະ macrophage ໂດຍມເີ ສນັ້ ເລອດຝອຍກະຈາຍແຊກຕວົ ຢົ່ ູ. ມາ້ ມມໜີ າ້ ທົ່ ີ ສາຄນັ ຄ: ກ. ເປນັ ແຫົ່ ຼງສາ້ ງເມດັ ເລອດທກຸ ຊະນດິ ໃນຂະນະທ່ົ ີສດັ ຍງັ ເປັນຕວົ ອົ່ ອນຈະເລນີ ເຕີບໂຕໃນມດົ ລູກ ເມດັ ເລອດຂາວທົ່ ີສາ້ ງຂນຶ້ ມາຈະເປນັ ເມດັ ເລອດຂາວຊະນດິ lymphocyte ແລະ ຊະນດິ monocyte ເທ່ົ າົ ນນັ້ . ຂ. ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຕອງນາ້ ເລອດ ຫຼ ພຼາດມາ ຫຼ ເອນີ້ ອກີ ຢົ່ າງໜົ່ ງຶ ວົ່ າມໜີ າ້ ທ່ົ ທີ າລາຍເມດັ ເລອດແດງທົ່ ໝີ ດົ ອາຍຸໄຂ ແລະ ເກບັ ທາດເຫກຼັ ທົ່ ີມຢີ ່ົ ໃູ ນເຮໂມໂກຼບນິ ຂອງເມດັ ເລອດແດງໄວສ້ າລບັ ໃຊໃ້ ນການສາ້ ງເຮໂມໂກຼບນິ ຕ່ົ ໄປ. ຄ. ເປນັ ແຫົ່ ງຼ ສະສມົ ເລອດໄວໃ້ ຊໃ້ ນພາວະມ່ົ ຈີ າເປັນເຊ່ົ ນັ : ຂະນະທົ່ ີຮົ່ າງກາຍເສຍເລອດ ຫຼ ຂະນະອອກກາ ລງັ ກາຍ. ງ. ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການສາ້ ງພູມຄຸມ້ ກນັ ໃຫແ້ ກ່ົ ຮົ່ າງກາຍ. 2). ຕົ່ ອມໄທມດັ (thymus gland) ຕ່ົ ອມໄທມດັ ເປັນອະໄວຍະວະທົ່ ມີ ເີ ນອ້ ເຍ່ົ ອນາ້ ເຫຼອງເປນັ ສົ່ ວນປະກອບ ມຕີ າແໜົ່ ງຢົ່ ູໃນຊ່ົ ອງວົ່ າງຂອງຊ່ົ ອງ ເອກິ ສ່ົ ວນ mediastinum ຍກົ ເວນັ້ ໃນສດັ ປກີ ຕົ່ ອມໄທມດັ ຈະຢ່ົ ູນອກຊົ່ ອງເອກິ ໃນຂະນະທ່ົ ີສດັ ຍງັ ນອ້ ຍຕ່ົ ອມໄທ ມດັ ຈະມຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ ແລະ ຈະຫາຍໄປເມົ່ ອອາຍຸຫຼາຍຂນຶ້ . ຕົ່ ອມນເີ້ ຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການສາ້ ງ lymphocyte ແລະ antibody ຂະນະທົ່ ີສດັ ຍງັ ເປັນຕວົ ອ່ົ ອນ ຫຼ ຫງຼັ ເກດີ . 110

ບດົ ທີ 9 ລະບບົ ຂບັ ຖົ່ າຍປັດສະວະ (Urinary system) ລະບົບຂັບຖ່ົ າຍປດັ ສະວະເປັນລະບົບທົ່ ີກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຂບັ ຂອງເສຍ ຫຼ ທາດພດິ ອອກຈາກຮົ່ າງກາຍ ເພົ່ ອຄວບຄຸມພາວະຮ່ົ າງກາຍໃຫຄ້ ງົ ທົ່ ີ (homeostasis) ໂດຍການຜະລດິ ນາ້ ປດັ ສະວະເຊ່ົ ງິ ເປັນຕວົ ນາຂອງເສຍ ຫຼ ສົ່ ງິ ທົ່ ີເປນັ ພດິ ໂດຍສະເພາະທາດປະກອບໄນໂຕນເຈນ (nitrogenous compound) ຊົ່ ວຍຮກັ ສາຄວາມສມົ ດຸນ ຂອງຂອງແຫວຼ ແລະ ອເິ ລກັ ໂຕນໄລ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ລະບບົ ຕ່ົ ອມບົ່ ມທີ ົ່ ແລະ ຄວບຄຸມຄວາມດນັ ເລອດໂດຍສາ້ ງ ເອນັ ໄຊມ໌ rennin ແລະ erytropoitin ການຂບັ ຖົ່ າຍປດັ ສະວະຈດັ ເປນັ ການຂບັ ຖ່ົ າຍຂອງເສຍອອກຈາກຮ່ົ າງກາຍ ທົ່ ີສາຄນັ ທົ່ ີສຸດ ໂດຍເປນັ ການຂບັ ຂອງເສຍອອກຈາກຮ່ົ າງກາຍໃນຮູບຂອງແຫວຼ ຈົ່ ງຶ ມຜີ ົນໃຫຮ້ ົ່ າງກາຍຕອ້ ງມກີ ານສນູ ເສຍນາ້ ໃນປະລມິ ານຫຼາຍຕາມມາອີກດວ້ ຍເນ່ົ ອງຈາກນາ້ ຖກໃຊເ້ ປັນຕວົ ທາລະລາຍ ລະບບົ ຂບັ ຖ່ົ າຍປັດສະວະ ປະກອບດວ້ ຍໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ 1 ຄົ່ ູ, ທົ່ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ 1 ຄ່ົ ູ, ພກົ ປດັ ສະວະ ແລະ ທ່ົ ປັດສະວະ. 1. ໝາກໄຂົ່ ຫຼງັ (kidneys) ໃນສດັ ລຽ້ ງທກຸ ຊະນດິ ຈະມີໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ຢົ່ ູ 1 ຄົ່ ູ ມຕີ າແໜົ່ ງຢ່ົ ູຕດິ ກບັ ກະດູກສນັ ຫງຼັ ສ່ົ ວນແອວ ແລະ ຢ່ົ ູພາຍ ນອກບລເິ ວນທອ້ ງ (peritoneal cavity) ໂດຍຊີນ້ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ທງັ ໝດົ ຈະມເີ ນອ້ ເຍ່ົ ອບາງໆຄຸມຢົ່ ູເອີນ້ ວົ່ າ: ເຍົ່ ອ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ (renal capsule). ລກັ ສະນະຮູບຮົ່ າງຂອງໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ໃນສດັ ລຽ້ ງແຕ່ົ ລະຊະນດິ ຈະແຕກຕ່ົ າງກນັ ໄປ ແຕົ່ ສ່ົ ວນໃຫຍົ່ ຈະມີຮູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍເມດັ ຖົ່ ົວ ເຊ່ົ ນັ : ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ຂອງໝູ, ໝາ, ແມວ, ສົ່ ວນໝາກໄຂົ່ ຫຼັງຂອງງວົ ຈະມີ ຮູບຮົ່ າງເປນັ ກບີ ໆ (segment ຫຼ lobe) ແລະ ໃນມາ້ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ຈະມຮີ ູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍກບັ ຮູບຫວົ ໃຈໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ຂາ້ ງ ຂວາຈະມຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ ກວ່ົ າໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ຂາ້ ງຊາ້ ຍ ເນ່ົ ອງຈາກລະບບົ ການຂບັ ຖ່ົ າຍປດັ ສະວະເປັນລະບບົ ທົ່ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງ ກບັ ການຜະລດິ ນາ້ ປດັ ສະວະ ແລະ ການຂບັ ຖ່ົ າຍນາ້ ປດັ ສະວະເຊົ່ ງິ ເປັນລະບບົ ການຂັບຖົ່ າຍຂອງເສຍໃນຮູບຂອງ ແຫຼວ. ການເຮດັ ວຽກຂອງລະບບົ ປັດສະວະຈ່ົ ງຶ ມຄີ ວາມສາພນັ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ລະບບົ ໄຫຼວຽນຂອງເລອດ ໂດຍເລອດ ທົ່ ີເປນັ ຂອງແຫຼວທົ່ ີຢ່ົ ູພາຍນອກຈລຸ ງັ ຈະເປັນຕວົ ພາທາດຕ່ົ າງໆທ່ົ ີຮ່ົ າງກາຍຕອ້ ງການຂັບອອກໄປທົ່ ໝີ າກໄຂົ່ ຫຼັງເພ່ົ ອ ໃຫໝ້ າກໄຂົ່ ຫງຼັ ຕອງທາດທ່ົ ີບ່ົ ຕອ້ ງການອອກພອ້ ມເຮດັ ການຜະລດິ ນາ້ ປດັ ສະວະ ແລະ ຂບັ ອອກໃນຮູບຂອງແຫຼວຄ ນາ້ ປດັ ສະວະ. ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ມໜີ າ້ ທ່ົ ີຄ: 1). ສາ້ ງນາ້ ປັດສະວະທົ່ ເີ ກດີ ຈາກການຕອງນາ້ ເລອດທ່ົ ໝີ າກໄຂົ່ ຫງຼັ , ຂອງເສຍສົ່ ວນໃຫຍົ່ ເປນັ ຂອງເສຍທົ່ ີເກດີ ຈາກຂະບວນການເມຕາໂບລຊິ ມຶ ຂອງຈລຸ ງັ 2). ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກັບການຄວບຄຸມສົມດຸນຂອງນາ້ ໃນຮົ່ າງກາຍເນົ່ ອງຈາກການຂັບຖ່ົ າຍປັດສະວະເຮັດໃຫ້ ຮົ່ າງກາຍສູນເສຍນາ້ ເຊ່ົ ງິ ເປັນສົ່ ວນປະກອບສົ່ ວນໃຫຍົ່ ໃນນາ້ ປດັ ສະວະ ແລະ ເປັນຕວົ ທາລະລາຍສາລັບທາດຕ່ົ າງໆ ເຊ່ົ ນັ : ຍເູ ຣຍ ແລະ ຄຣີເອທີນ ທົ່ ເີ ປນັ ຂອງເສຍຈາກຂະບວນການເມຕາໂບລຊິ ມຶ ທ່ົ ຮີ ່ົ າງກາຍຕອ້ ງການຂບັ ອອກໝາກ ໄຂ່ົ ຫງຼັ ຈົ່ ງຶ ເປັນຕວົ ຄວບຄຸມປະລມິ ານນາ້ ໃນຮົ່ າງກາຍບົ່ ໃຫມ້ ກີ ານຂັບນາ້ ອອກມາເກີນໄປໂດຍການຄວບຄຸມຂອງຮ ໂມນ antidiuretic hormone (ADH) ແລະ aldosterone. 3). ຄວບຄຸມສົມດຸນຂອງກດົ - ດົ່ າງໃນຮ່ົ າງກາຍ ໂດຍການຄວບຄຸມສມົ ດຸນຂອງກົດ - ດ່ົ າງໃນນາ້ ເລອດ ໂດຍທ່ົ ົວໄປໃນເລອດມີຄ່ົ າ pH ປະມານ 7.4 ເຊົ່ ງິ ເປັນລະດບັ ທ່ົ ີຈລຸ ງັ ໃນຮ່ົ າງກາຍສາມາດເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໄດ.້ ການທົ່ ີ ເລອດມີ pH ເປັນດ່ົ າງ (alkalosis) ຫຼ ມີ pH ເປັນກດົ ຫຼາຍເກີນໄປ (acidosis) ການເຮັດວຽກຂອງຈລຸ ັງຈະມີ ປະສດິ ທພິ າບຫດຸຼ ລງົ 111

4). ຄວບຄຸມສມົ ດຸນຂອງເກອແຮ່ົ ໃນຮົ່ າງກາຍ (electrolyte balance) ໂດຍການຂບັ ແຮົ່ ທາດສ່ົ ວນທົ່ ີມີ ຫຼາຍເກນີ ຄວາມຕອ້ ງການອອກ ແລະ ດູດກບັ ແຮ່ົ ທາດສົ່ ວນທົ່ ີຮ່ົ າງກາຍມຄີ ວາມຕອ້ ງກັບເຂາົ້ ສົ່ ູຮ່ົ າງກາຍຜ່ົ ານທາງ ຂອບຂອງທົ່ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ . 5). ສາ້ ງ ແລະ ຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນທົ່ ີກົ່ ຽວຂອ້ ງກັບການສາ້ ງຈລຸ ັງເມດັ ເລອດແດງ (erythropoiesis) ແລະ ຮໂມນ (renin) ທ່ົ ກີ ົ່ ຽວກບັ ການຄວບຄຸມຄວາມດນັ ຂອງເລອດ. 6). ກ່ົ ຽວກບັ ການທາລາຍທາດພດິ (detoxification) ເຊ່ົ ງິ ເປັນໜາ້ ທົ່ ີໂດຍກງົ ຂອງໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງໃນການ ຊົ່ ວຍກາຈດັ ທາດພດິ ທ່ົ ີເຂາົ້ ໄປໃນຮົ່ າງກາຍ ໂດຍການປ່ົ ຽນທາດພດິ ບາງຊະນດິ ໃຫເ້ ປັນທາດທ່ົ ີມພີ ດິ ນອ້ ຍລງົ ຫຼ ເປັນ ທາດທົ່ ີບົ່ ມພີ ດິ ແລວ້ ຂບັ ອອກຈາກຮ່ົ າງກາຍ. 7). ຜະລດິ 1,25 Dihydroxycholocalciferal ຫຼ ໄວຕາມິນດີໃນຮູບທົ່ ສີ າມາດເຮດັ ວຽກໄດ້ (active form). 2. ກາຍວພິ າກ ແລະ ຈນຸ ກາຍວພິ າກຂອງໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ (anatomy and microanatomy of kidney) ເມົ່ ອນາໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ມາຜົ່ າຕາມແນວນອນຈະແບ່ົ ງໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ອອກເປັນ 2 ຊີກ, ໃນແຕ່ົ ລະຊກີ ຈະເຫັນວ່ົ າ ຊີນ້ ໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງມີສີທ່ົ ີຕ່ົ າງກນັ ຢ່ົ າງເຫັນໄດແ້ ຈງ້ ແຍກອອກໄດເ້ ປັນ 2 ສ່ົ ວນຄ ສົ່ ວນຊີນ້ ໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງຊັນ້ ນອກ (renal cortex) ເປນັ ສົ່ ວນຂອງຊີນ້ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ທົ່ ຢີ ່ົ ູຕດິ ກບັ ເປອກຫຸມ້ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ (renal capsule). ຊນີ້ ໝາກ ໄຂ່ົ ຫງຼັ ມສີ ເີ ຂມັ້ ຫຼ ສີເຫອຼ ງປນົ ແດງຈະເປັນບລເິ ວນທົ່ ມີ ເີ ລອດມາຫົ່ ຼລຽ້ ງຫາຼ ຍ, ສົ່ ວນຂອງເສນັ້ ເລອດແດງທົ່ ີມາຫ່ົ ຼລຽ້ ງ ຊີນ້ ໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງເປັນກ່ົ ຸ ມຂອງເສັນ້ ເລອດແດງຝອຍ ທ່ົ ີມາຈັດຮຽງຕົວກັນເປັນກ່ົ ຸ ມ ເອີນ້ ວົ່ າ: ໂກຼເມີຮູລັດ (glomerulus) ມີກລ ະຈາຍຢົ່ ູ ທົ່ ົວໄປ ສົ່ ວ ນຂອງເສັນ້ ເລອດ ທົ່ ີເຂົາ້ ມາໃນໂກຼເມີຮູ ລັດເອີ້ນວ່ົ າ: afferent arteriole ເສັ້ນເລ ອ ດທົ່ ີ ນ າເລ ອ ດອ ອ ກຈ າກ ໂກຼ ເມີຮູ ລັດ ເອີ້ນວົ່ າ: efferent arteriole ໂດ ຍ afferent arteriole ຈະມີຂະໜາດໃຫຍ່ົ ກວ່ົ າ efferent arteriol ອອ້ ມຮອບໂກຼເມີຮູລດັ ແຕົ່ ລະອັນຈະມີຖົງຫຸມ້ ຢ່ົ ູເພ່ົ ອ ຮອງຮັບນາ້ ປດັ ສະວະ ຫຼ ນາ້ ທ່ົ ຕີ ອງໄດຈ້ າກເລອດ, ສ່ົ ວນຂອງຖງົ ຫຸມ້ ເອີນ້ ວົ່ າ: Bowman’s capsule ເຊົ່ ິງຈະຕົ່ ກບັ ຫອຼ ດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສົ່ ວນຕນົ້ (proximal convoluted tubules). ຊນີ້ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ຊນັ້ ໃນເອີນ້ ວ່ົ າ: renal medulla ເປນັ ສົ່ ວນຊີນ້ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ທ່ົ ີມສີ ີເຂັມ້ ກວ່ົ າຊນີ້ ໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ ຊັນ້ ນອກ ມີຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼັງຂະໜາດຕົ່ າງໆ, ຮຽງອັດຕວົ ກັນແໜ້ນໂດຍທົ່ ໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ ສົ່ ວນ collecting tubules ຈະຮຽງຕວົ ຂະໜານກນັ ເປັນກ່ົ ຸມໆຄາ້ ຍກບັ ຮູບປຣິ າມດິ ຫຼ ຄາ້ ຍກບັ ຮູບສາມຫົ່ ຽຼ ມ ເຮດັ ໃຫເ້ ກີດເປັນກີບ ໝາກໄຂົ່ ຫຼງັ ທົ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະຄາ້ ຍປິລາມິດ (renal pyramid) ແຕົ່ ດາ້ ນຖານຂອງຮູບສາມຫົ່ ຽຼ ມຈະຢ່ົ ູທາງດາ້ ນນອກ ຫຼ ຖາ້ ນຂອງຮູບສາມຫົ່ ຽຼ ມຈະຕດິ ກັບຊີນ້ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສົ່ ວນນອກ, ສ່ົ ວນຍອດແຫຼມຂອງສາມຫ່ົ ຽຼ ມເອນີ້ ວົ່ າ: renal papilla ເຊົ່ ງິ ເປັນບລເິ ວນທ່ົ ີມຮີ ູນອ້ ຍໆປາກດົ ຢົ່ ູຫຼວງຫາຼ ຍໂດຍຮູນອ້ ຍໆເຫ່ົ ຼົານຈີ້ ະເປນັ ຮູເປດີ ຂອງຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼງັ ຂະໜາດນອ້ ຍໆ ເຊົ່ ງິ ເປັນທາງຜົ່ ານຂອງປັດສະວະເພົ່ ອເຂາົ້ ສ່ົ ູຊົ່ ອງວ່ົ າງທ່ົ ີຮອງຮບັ ຢ່ົ ູທົ່ ປີ າຍຂອງ renal papilla ແຕ່ົ ລະອັນ ຊົ່ ອງວົ່ າງນເີ້ ອີນ້ ວ່ົ າ: minor calyx minor calyx ຈານວນ 2 - 3 ອນັ ຈະລວມກນັ ແລວ້ ເປີດເຂົາ້ ສົ່ ູຊ່ົ ອງ ວ່ົ າງທົ່ ີມຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ ກວ່ົ າເອີນ້ ວ່ົ າ: major calyx ເຊ່ົ ງິ ຈະເປັນຊົ່ ອງວ່ົ າງທ່ົ ລີ ວມນາ້ ປັດສະວະຈາກ minor calyx ແລວ້ ສົ່ ງົ ຕ່ົ ໄປຍງັ ທ່ົ ໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງ (ureters) ໂດຍຜ່ົ ານສົ່ ວນຂອງຈວຍໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ (renal pelvix) ໃນສັດລຽ້ ງ 112

ບາງຊະນດິ ເຊົ່ ັນ: ມາ້ ຊີນ້ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ຈະບົ່ ມສີ ່ົ ວນຂອງ minor calyx ແລະ major calyx ປາກົດໃຫເ້ ຫັນ ປັດ ສະວະທົ່ ຜີ ະລດິ ໄດຈ້ າກຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ຈະຜົ່ ານເຂາົ້ ສ່ົ ກູ ຮວຍໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ໂດຍກງົ ແຕົ່ ໃນສດັ ບາງຊະນດິ ເຊ່ົ ນັ : ງວົ ຈະບ່ົ ມສີ ົ່ ວນຂອງຈວຍໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ເນົ່ ອງຈາກລກັ ສະນະໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ຂອງງວົ ຈະແຍກອອກເປນັ ກບີ ໆຊດັ ເຈນຈ່ົ ງຶ ບົ່ ຈາເປນັ ຕອ້ ງມສີ ົ່ ວນລວບລວມນາ້ ປັດສະວະ, ເມົ່ ອຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ຜະລດິ ນາ້ ປັດສະວະໄດຈ້ ະສ່ົ ງົ ຜົ່ ານຮູໃນສົ່ ວນ ຂອງ papilla ແລວ້ ສ່ົ ງົ ຕົ່ ໄປທົ່ ທີ ່ົ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ເພົ່ ອສົ່ ງົ ຜົ່ ານນາ້ ປັດສະວະ ແລະ ນາໄປເກບັ ທ່ົ ີພກົ ປດັ ສະວະ. ຮູບທີ 9.1 ໂຄງສາ້ ງຂອງໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ຊນີ້ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ແຕ່ົ ລະຂາ້ ງຈະມໜີ ົ່ ວຍຍ່ົ ອຍໆ ທົ່ ີເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຜະລດິ ນາ້ ປັດສະວະທ່ົ ເີ ອນີ້ ກນັ ວ່ົ າເນຟອນ (nephron) ເນຟນົ ອນົ ເປນັ ໜ່ົ ວຍເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີທົ່ ນີ ອ້ ຍທົ່ ີສຸດຂອງໝາກໄຂົ່ ຫຼງັ (funtional unit) ພບົ ໄດ້ ທງັ ໃນສົ່ ວນຂອງຊນີ້ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສົ່ ວນນອກ ແລະ ຊນີ້ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສົ່ ວນໃນ ແຕົ່ ລະໜົ່ ວຍຍ່ົ ອຍຈະເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ຜີ ະລດິ ນາ້ ປັດສະວະແລວ້ ສ່ົ ງົ ມາລວມກນັ ທົ່ ທີ ່ົ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ເພົ່ ອສົ່ ງົ ຕົ່ ໄປເກບັ ໄວທ້ ່ົ ີກະເພາະປດັ ສະວະ ສ່ົ ວນຂອງເນຟອນແບ່ົ ງ ອອກເປັນ 2 ສ່ົ ວນ ຄ: 1). renal corpuscle ຫຼ malpighian corpuscle: ເປັນສົ່ ວນເນຟນົ ອນົ ທົ່ ີພບົ ໃນຊີນ້ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສົ່ ວນນອກເປັນສົ່ ວນໃຫຍ່ົ ປະກອບດວ້ ຍກະຈກຸ ເສນັ້ ເລອດຝອຍທ່ົ ແີ ຕກມາຈາກ afferent arteriole ມກັ ນຍິ ມົ ເອີນ້ ວົ່ າ: glomerulus ແທນຄາວ່ົ າ renal corpuscle ສ່ົ ວນຂອງ Bowman’s capsule ເປັນສ່ົ ວນຂອງ ຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ (renal tubule) ທົ່ ີມີປາຍຕັນຄາ້ ຍຖົງ, ເຮດັ ໜ້າທ່ົ ີຫົ່ ຫຸ ້ມ glomerulus ໄວ້ Bowman’s capsule ມຂີ ອບ 2 ຊນັ້ ຊນັ້ ໃນຈະຕດິ ກບັ golmerulus ຊນັ້ ນອກຈະເປັນຮູບຊງົ ກມົ ແລະ ອອ້ ມໄປຕ່ົ ກບັ ຫຼອດ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສ່ົ ວນຕນົ້ (proximal convoluted tubule). 2). ຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼັງ (renal tubule): ປະກອບດວ້ ຍທົ່ ຍາວແບົ່ ງເປນັ ສົ່ ວນຕ່ົ າງໆຄ: ກ. ຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສົ່ ວນຕນົ້ (proximal convoluted tubule): ເປນັ ຫອຼ ດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ທົ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະ ເປນັ ທົ່ ຕ່ົ ອອກມາຈາກ Bowman’s capsule ເປັນທົ່ ທ່ົ ີມຂີ ະໜາດຍາວທົ່ ີສຸດ ແລະ ກວາ້ ງທ່ົ ສີ ຸດຂອງເນຟອນ ຈະ ພບົ ທ່ົ ຊະນດິ ນຫີ້ າຼ ຍໃນຊນີ້ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສົ່ ວນນອກ, ມລີ ກັ ສະນະຂດົ ໄປມາ, ຂອບດາ້ ນໃນທົ່ ເປນັ ແພຈລຸ ງັ ຜິວນອກທົ່ ີ ມລີ ກັ ສະນະເປັນຂນົ ຢ້ເຂາົ້ ໄປໃນຊ່ົ ອງວ່ົ າງຂອງທົ່ ຫອຼ ດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສ່ົ ວນນຈີ້ ະເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການດູດຊມຶ ນາ້ ກບັ ຈາກ 113

ນາ້ ເລອດທົ່ ີກຮອງທົ່ ີຜ່ົ ານຈາກໂກຼເມີຮູລັດແລວ້ ນາ້ ຈະຖກດດູ ຊມຶ ກບັ ທ່ົ ີຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼັງສົ່ ວນນປີ້ ະມານ 65 ເປີ ເຊນັ . ນອກຈາກນແີ້ ຮົ່ ທາດ ແລະ ທາດອົ່ ນກສາມາດດູດຊມຶ ຜົ່ ານສ່ົ ວນນໄີ້ ດເ້ ຊ່ົ ນັ ກນັ ໄດແ້ ກ່ົ : ໂຊດຽມ, ຄລໄຣ, ແຄລ ຊຽມ, ໂປແຕດຊຽມ, ຟອດຟຣດັ , ວຕິ າມນິ ຊ,ີ ກດົ ອະມໂິ ນບາງຊະນດິ ແລະ ກລູໂຄດ ເປນັ ຕນົ້ . ນອກຈາກມກີ ານ ດດູ ຊມຶ ນາ້ ແລະ ທາດກບັ ເຂາົ້ ສ່ົ ູເສນັ້ ເລອດແດງຝອຍທົ່ ີຕົ່ ມາຈາກເສນັ້ ເລອດທ່ົ ີອອກຈາກໂກຼເມຮີ ູລດັ ແລະ ພນັ ຫຸມ້ ຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສ່ົ ວນນແີ້ ລວ້ ບລິເວນນຍີ້ ງັ ສາມາດຂບັ ທາດບາງຢົ່ າງເຊ່ົ ນັ : ຄຣີເອທນີ , ໄອໂອດີນ ແລະ ຢາເພນນິຊິ ລນິ ອອກຈາກຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ເພ່ົ ອເຂາົ້ ສົ່ ູນາ້ ຕອງໄດດ້ ວ້ ຍ. ຮູບທີ 9.2 ສົ່ ວນປະກອບຂອງໜ່ົ ວຍໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ດດັ ແປງຈາກ : Mader, 1988 ຂ. ຮົ່ ວງຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ (loop of Henle ຫຼ Henle’s loop): ເປນັ ຫອຼ ດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ທ່ົ ີມລີ ກັ ສະນະ ເປັນຫ່ົ ວງ ຫຼ ມີຮູບຕວົ ຢູຂະໜາດສັນ້ ດວ້ ຍຍາວດວ້ ຍທອດຕວົ ລງົ ມາໃນຊີນ້ ໝາກໄຂົ່ ຫຼັງສ່ົ ວນໃນ ມຕີ າແໜົ່ ງ ລະຫວົ່ າງຫອຼ ດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສ່ົ ວນຕນົ້ ແລະ ຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼັງສົ່ ວນປາຍ ແບ່ົ ງເປນັ 2 ສົ່ ວນຕາມລກັ ສະນະຮູບຮ່ົ າງ ຂອງຂອງຈລຸ ງັ ເຍົ່ ອບຸຜວິ ຄສົ່ ວນ thin segment of Henle’s loope ເປັນສ່ົ ວນຂອງທ່ົ ທົ່ ີມຂີ ອບບາງມຂີ ະໜາດ ນອ້ ຍທອດຕົວເຂາົ້ ໄປໃນຊີນ້ ໝາກໄຂົ່ ຫຼັງສ່ົ ວນໃນ ຈຸລັງເຍົ່ ອບຸ ຜິວເປັນຊະນດິ ຈຸລັງຮູບເກດັ (squamous epithelial cell) ແລະ thick sement of Henle’s loop ເປັນສ່ົ ວນຂອງທ່ົ ທ່ົ ີມີຂະໜາດໃຫຍ່ົ ກວ່ົ າເປັນທ່ົ ທາງດາ້ ນປາຍຂອງຮູບຕົວຢູ ຫຼ ຊ່ົ ປາຍຫ່ົ ວງຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼັງ ຈລຸ ັງເຍ່ົ ອບຸມີຮູບຮ່ົ າງເປັນຮູບກອ້ ນ (cuboidal epithelial cell) ຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼງັ ສ່ົ ວນນສີ້ າມາດດູດຊມຶ ນາ້ ກລັບໄດປ້ ະມານ 15 ເປີເຊັນຕ໌ ໂຊດຽມ ແລະ ຄລ ໄຣອອິ ອນກສາມາດດດູ ຊມຶ ກບັ ໄດໃ້ ນສົ່ ວນນເີ້ ຊ່ົ ນັ : ກນັ ໂດຍທ່ົ ວົ ໄປຂອງແຫຼວທ່ົ ີຢ່ົ ໃູ ນສ່ົ ວນນຈີ້ ະເປັນຂອງແຫຼວທົ່ ີມີ ຄວາມເຂັມ້ ຂຸ ນ້ ຫຼາຍທົ່ ີສຸດໃນຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ ໂດຍສະເພາະຂອງແຫວຼ ທ່ົ ຢີ ົ່ ູຊົ່ ສ່ົ ວນລ່ົ ຸມສຸດ ຫຼ ໃກກ້ ບັ ຊນີ້ ໝາກ ໄຂ່ົ ຫງຼັ ສົ່ ວນໃນຫາຼ ຍທົ່ ສີ ຸດ 114

ຄ. ຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສ່ົ ວນປາຍ (distal convoluted tubule): ເປນັ ຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ທົ່ ີມລີ ກັ ສະນະ ເປນັ ທ່ົ ນອ້ ຍໆຕ່ົ ມາຈາກຫ່ົ ວງຫອຼ ດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ແລະ ຢ່ົ ໃູ ນຊີນ້ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສົ່ ວນນອກ ເປນັ ທົ່ ສນັ້ ໆ ແລະ ຂດົ ໄປມາ ນອ້ ຍກວົ່ າສົ່ ວນຂອງຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງສ່ົ ວນຕົນ້ ມີຕາແໜົ່ ງລະຫວ່ົ າງສ່ົ ວນປາຍຂອງ thick segment of Henle’s loop ແລະ ຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ ລວມ (collecting tubule), ຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼງັ ລວມແຕົ່ ລະທ່ົ ຊົ່ (straight collecting tubules)ຈະມີປາຍຂອງຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງສ່ົ ວນປາຍ (arch tubules) ຫາຼ ຍໆອນັ ມາ ເປີດຢົ່ ູ ບລເິ ວນຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສ່ົ ວນປາຍສາມາດມກີ ານດດູ ຊມຶ ນາ້ ກລບັ ໄດປ້ ະມານ 10 ເປີເຊັນ ແລະ ມກີ ານດູດ ຊມຶ ໂຊດຽມ ແລະ ຄລໄຣອອິ ອນໄດດ້ ວ້ ຍ ລວມທັງສາມາດຫົ່ ຼງັ ຫຼ ຂັບທາດຕ່ົ າງໆກບັ ເຂາົ້ ສົ່ ູທົ່ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ໄດດ້ ວ້ ຍ ເຊ່ົ ນັ : ແອມໂມເນຍອອິ ອນ, ໄຮໂດນເຈນອອິ ອນ ແລະ ໂປແຕດຊຽມອອິ ອນ ເປນັ ຕນົ້ . ງ. ຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ລວມ (collecting tubule): ເປັນຫອຼ ດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ທ່ົ ີມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ຂນຶ້ ທ່ົ ີຫຼອດ ໝາກໄຂົ່ ຫຼັງລວມ (straight collecting tubules) ເຊົ່ ງິ ເປັນຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼັງລວມທ່ົ ີຢົ່ ູໃນຊີນ້ ໝາກໄຂົ່ ຫຼັງ ສ່ົ ວນນອກຈະມປີ າຍຂອງຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງສົ່ ວນປາຍ (arch tubules) ຫຼາຍໆທ່ົ ມາຕ່ົ ກນັ ແລະ ຫຼອດໝາກ ໄຂົ່ ຫງຼັ ລວມສ່ົ ວນນຫີ້ ຼາຍໆທົ່ ຈະລວມກນັ ເປັນ papilla ducts ເຊົ່ ງິ ຊ່ົ ປາຍຈະມຮີ ູໃຫນ້ າ້ ປດັ ສະວະໄຫຼລງົ ສ່ົ ູ minor calyx, major calyx ແລະ renal pelvis ຕ່ົ ໄປ. ສົ່ ວນຂອງຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ລວມສາມາດມກີ ານດດູ ຊຶມນາ້ ກບັ ໄດປ້ ະມານ 9 ເປີເຊນັ ລວມທງັ ມີການຂບັ ທາດເຊ່ົ ັນ: ໂປແຕດຊຽມອອິ ອນ ແລະ ໄຮໂດນເຈນອອິ ອນເຂາົ້ ສົ່ ູທ່ົ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສ່ົ ວນນໄີ້ ດ.້ ເນຟອນທ່ົ ີມີຢ່ົ ູໃນຊີ້ນໝ າກໄຂົ່ ຫຼັງທັງໝົດສາມາດແບົ່ ງອອກເປັນ 2 ຊະນິດຄ: ເນຟອນທ່ົ ີມີ renal corpuscle ໃນສ່ົ ວນຊີນ້ ໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງສ່ົ ວນນອກໃກກ້ ບັ ເປອກຫຸມ້ ໝາກໄຂົ່ ຫຼງັ ເອີນ້ ວ່ົ າ: cortical nephron ສົ່ ວນເນຟອນອີກຊະນິດໜ່ົ ງຶ ເອີນ້ ວ່ົ າ: juxtamedullary nephron ເປນັ ເນຟອນທ່ົ ບີ ບຢ່ົ ູໃກກ້ ັບຊີນ້ ໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງ ສົ່ ວນໃນ ຫຼ ເນຟອນທ່ົ ບີ ບຢ່ົ ູໃກຈ້ ວຍໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງ (renal pelvis) ເນຟອນທັງສອງຊະນດິ ນເີ້ ຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີສາຄນັ ໃນ ການຕອງນາ້ ເລອດ ແລະ ດູດຊມຶ ຫຼ ຂບັ ທາດບາງຢ່ົ າງເພ່ົ ອຜະລດິ ເປັນນາ້ ປັດສະວະເຂາົ້ ສ່ົ ູທົ່ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ໂດຍສ່ົ ວນ ທ່ົ ເີ ຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການຕອງນາ້ ເລອດຄສ່ົ ວນຂອງ renal corpuscle ຫຼ glomerulus. ຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼງັ ມີໜ້າທົ່ ີສາຄັນໄດແ້ ກົ່ ການດູດຊຶມທາດທ່ົ ີມປີ ະໂຫຍດຕົ່ ຮ່ົ າງກາຍກບັ ເຂົາ້ ລະບບົ ເລອດ (tubular reabsorption) ແລະ ການຂບັ ທາດທົ່ ີບ່ົ ຕອ້ ງການອອກຈາກລະບບົ ເລອດ ( tubular secretion) ການເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີທງັ ສອງຢົ່ າງນຈີ້ ະໃຊກ້ ນົ ໄກໃນການດູດຊມຶ ໄດທ້ ງັ ກນົ ໄກທ່ົ ບີ ົ່ ໃຊພ້ ະລງັ ງານ (passive transport) ແລະ ກນົ ໄກທ່ົ ີຕອ້ ງໃຊພ້ ະລງັ ງານ (active transport ). ການດູດຊຶມກັບຂອງທາດສາຄັນໃນຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ ໄດແ້ ກ່ົ : 1). ກລູໂຄດ (glucose): ນາ້ ຕານກລູໂຄດເປນັ ທາດສາຄນັ ທົ່ ີສາມາດດດູ ກບັ ໄດທ້ ງັ ໝດົ ໃນທ່ົ ໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ ໂດຍຈະຖກດດູ ກັບທົ່ ີຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼງັ ສ່ົ ວນຕົນ້ . ການດູດຊຶມກບັ ຈະໃຊກ້ ນົ ໄກທ່ົ ີຕອ້ ງໃຊພ້ ະລງັ ງານ (active transport). ດ່ົ ງັ ນນັ້ , ໃນສະພາບທ່ົ ີຮົ່ າງກາຍປົກກະຕິ ຈົ່ ງຶ ບ່ົ ພບົ ກລູໂຄດໃນປດັ ສະວະເລີຍ, ທາດເຄມບີ າງຊະນດິ ສາມາດຢັບຢັ້ງການດູດກບັ ຂອງກລູໂຄດໄດກ້ ລະນທີ ່ົ ີພບົ ວົ່ າໃນປດັ ສະວະມກີ ລູໂຄດປົນຢ່ົ ູສ່ົ ວນຫຼາຍມກັ ເກດີ ຈາກ ການຂາດຮໂມນອນິ ຊູລນິ ເຊ່ົ ງິ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການນາກລໂູ ຄດໃນເລອດອອກໄປໃຊປ້ ະໂຫຍດ, ການມກີ ລູໂຄດໃນປດັ ສະວະມັກພບົ ໃນກລະນຫີ ຼັງຈາກການເປັນພະຍາດເບົາຫວານ ແລະ ການຜິດປົກກະຕຂິ ອງຫອຼ ດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສົ່ ວນ ຕນົ້ . 115

2). ໂຊດຽມ ໂປແຕດຊຽມ ແລະ ນາ້ : ຖກດູດຊມຶ ກບັ ໃນຮູບຂອງທາດລະລາຍ isotonic ໂດຍ Na+ ຖກ ດູດຊມຶ ກບັ ໄດສ້ ງູ ເຖງິ 99 % ໂດຍສາມາດດູດຊມຶ ໄດຕ້ ະຫອຼ ດແນວທົ່ ຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ການດູດຊມຶ ກບັ ຂອງ Na+ ແລະ K+ ອາໄສກົນໄກທ່ົ ີຕອ້ ງໃຊພ້ ະລັງງານ (active transport) ແຕົ່ ການດດູ ຊຶມກັບຂອງຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼັງ ສ່ົ ວນປາຍຈະເກດີ ຂນຶ້ ໄດຕ້ ອ້ ງອາໄສຮໂມນ aldosterone ເຊົ່ ງິ ຈະເຮດັ ໃຫມ້ ກີ ານດູດຊມຶ ກບັ ຂອງ Na+ ຫາຼ ຍຂຶນ້ ແຕ່ົ ຈະຂບັ K+ ແລະ H+ ອອກຈາກຫຼອດເລອດຝອຍທົ່ ີພນັ ອອ້ ມທໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ອອກມາແທນທົ່ .ີ ສາລບັ ການດູດ ຊມຶ ນາ້ ໃນຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ຈະໃຊກ້ ນົ ໄກທົ່ ບີ ່ົ ຕອ້ ງການພະລງັ ງານ (passive transport) ແຕົ່ ການດດູ ຊຶມນາ້ ທົ່ ີ ຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສົ່ ວນປາຍຈະຕອ້ ງໃຊຮ້ ໂມນ aldosterone ເຊ່ົ ງິ ຈັດເປັນການດູດຊມຶ ນາ້ ເພ່ົ ອຮັກສາຄວາມສົມ ດນູ ຂອງນາ້ ໃນຮ່ົ າງກາຍ 3). ໂປຼຕນີ : ໂປຼຕນີ ໃນເລອດບ່ົ ສາມາດດູດຊມຶ ຜ່ົ ານໄດ້ ແຕົ່ ກດົ ອະມໂິ ນສາມາດດດູ ຊມຶ ເຂາົ້ ຫອຼ ດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ໄດ້ 95 % 4). ຢູເຣຍ: ເປັນທາດທົ່ ີຮ່ົ າງກາຍຕອ້ ງການຂັບອອກຖາ້ ມຫີ ຼາຍກວົ່ າລະດບັ ປົກກະຕໂິ ດຍສາມາດດູດຊມຶ ໄດ້ 40 - 50 % 5). ກົດຢູຣິກ: ເປນັ ກດົ ທ່ົ ີເກດີ ຈາກຂະບວນການເມຕາໂບລິຊມຶ ຂອງພິວະລລິ ະ (purine) ທ່ົ ີເປັນສ່ົ ວນ ປະກອບຂອງ DNA ຫາກມຫີ ຼາຍອາດຕກົ ຜກຶ ເປນັ ເກອຢູເຣດ, ໂດຍທົ່ ວົ ໄປສາມາດດູດກບັ ໄດນ້ ອ້ ຍໆ ການຕກົ ຜຶກ ຂອງເກອຢູເຣດຖ້າເກດີ ຂນຶ້ ຫຼາຍໆໃນທົ່ ໝາກໄຂົ່ ຫຼງັ ຫຼ ທົ່ ປັດສະວະຈະມຜີ ົນໃຫເ້ ກດີ ການເປັນນວິ້ ຕາມທົ່ ໝາກ ໄຂ່ົ ຫງຼັ ແລະ ທົ່ ປດັ ສະວະໄດ.້ 6). Cl- ຖກດດູ ກບັ ພອ້ ມກບັ Na+ ໂດຍກນົ ໄກບ່ົ ໃຊພ້ ະລັງງານ (passive transport) ເພົ່ ອເຂົາ້ ສົ່ ູເສັນ້ ເລອດຝອຍທົ່ ີພນັ ຢ່ົ ູອອ້ ມຮອບຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ 3. ການຜະລດິ ນາ້ ປັດສະວະ ການຜະລິດນາ້ ປັດສະວະໃນເນຟອນຂອງໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ ມີຂະບວນການພນ້ ຖານ 3 ຂນັ້ ຕອນຄການຕອງທ່ົ ີ ສ່ົ ວນ glomerulus (glomerulus filtration) ເປັນໜາ້ ທົ່ ີຂອງ glomerulus ໂດຍກງົ , ການດູດທາດກັບທ່ົ ີ ຫຼອດໝ າກໄຂ່ົ ຫຼັງ (tubular reabsorption) ແລະ ການຫ່ົ ຼັງ ຫຼ ການຂັບທາດເພ່ົ ີມໃນຫຼ ອດໝ າກໄຂ່ົ ຫຼັງ (tubular secretion) ເປັນໜາ້ ທົ່ ີຂອງຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼັງ, ການຜະລິດນາ້ ປັດສະວະເລ່ົ ີມຕນົ້ ຈາກການຕອງນາ້ ເລອດທ່ົ ສີ ົ່ ວນ glomerulus ໂດຍເລອດໄຫເຼ ຂາົ້ ສ່ົ ູ glomerulus ຜ່ົ ານທາງ afferent arteriole ຈາກນນັ້ ເລອດ ຈະຖກຕອງໂດຍເສນັ້ ເລອດຝອຍຂອງ glomerulus ໂດຍອາໄສຄວາມແຕກຕ່ົ າງຂອງຄວາມດນັ ທ່ົ ເີ ກດິ ຂນ້ ທົ່ ີຂອບ ເສນັ້ ເລອດຂອງ glomerulus ແລະ ຂອບບາງໆຂອງ Bowman’s capsule ຄວາມດັນຂອງເສັນ້ ເລອດຝອຍ ຈະດນັ ໃຫເ້ ລອດໄຫຼຜ່ົ ານຮູນອ້ ຍໆຂອງຂອບເສນັ້ ເລອດຝອຍຜົ່ ານໄປຍງັ Bowman’s capsule ການຕອງແບບນີ້ ເປັນການຕອງທາດແບບບ່ົ ຕ້ອງໃຊພ້ ະລັງງານ (passive process) ຂອງແຫຼວທົ່ ີໄດຈ້ າກການຕອງຜ່ົ ານ Bowman’s capsule ເອີນ້ ວ່ົ າ: glomerulus filtrate ສົ່ ວນຂອງ glomerulus fitrate ຈະຖກສ່ົ ົງຕ່ົ ໄປ ຕາມຫອຼ ດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ເພ່ົ ອຜົ່ ານການດູດກບັ ແລະ ການຂບັ ທາດເພ່ົ ີມຕົ່ ໄປ, ສົ່ ວນທາອິດທ່ົ ີຂອງແຫຼວທົ່ ີໄດຈ້ າກ ການຕອງໄຫຼຜ່ົ ານຄ ຫຼອດໝ າກໄຂ່ົ ຫຼັງສົ່ ວນຕົນ້ (proximal convoluted tubule) ສົ່ ວນປະກອບຂອງ glomerulus filtrate ຈະຄາ້ ຍກບັ ນາ້ ເລອດມນີ າ້ ເປັນສ່ົ ວນປະກອບປະມານ 93 - 94%. ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມສີ ່ົ ວນ 116

ປະກອບອົ່ ນເຊົ່ ນັ : ຮໂມນ, ກລູໂຄດ, ກດົ ອະມໂິ ນ, ແຮ່ົ ທາດ ແລະ ຂອງເສຍທົ່ ີຮ່ົ າງກາຍຕອ້ ງການຂບັ ອອກ ເຊ່ົ ນັ : ຢເູ ຣຍ. ຂະນະທ່ົ ີນາ້ ຕອງ ຫຼ glomerulus fitrate ຜົ່ ານມາທ່ົ ີຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສົ່ ວນຕນົ້ ຈະຖກປົ່ ຽນແປງສົ່ ວນ ປະກອບໄປບາງສ່ົ ວນ ໂດຍການດູດຊມຶ ກບັ ຂອງທາດຕ່ົ າງໆທ່ົ ີຊນັ້ ແພຈຸລັງຊນັ້ ນອກຂອງຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງຜົ່ ານ ຂະບວນການແພ່ົ (diffusion) ແລະ active transport ຈລຸ ງັ ຊນັ້ ນອກຂອງຫອຼ ດໝາກໄຂົ່ ຫຼັງສົ່ ວນຕົນ້ ຈະປ່ົ ຽນ ແປງຮູບຮົ່ າງເຮດັ ໃຫແ້ ຕກຕ່ົ າງຈາກຫອຼ ດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສ່ົ ວນອ່ົ ນ ລກັ ສະນະຈລຸ ງັ ຈະເປນັ ຈລຸ ງັ ທ່ົ ມີ ກີ ນຮູບສົ່ ຫີ ່ົ ຽຼ ມຜນຜາ້ ລກັ ສະນະຄາ້ ຍກບັ ຈລຸ ງັ ຊນັ້ ນອກໃນລາໄສນ້ ອ້ ຍເອນີ້ ວ່ົ າ: brush border ຫຼ microvilli ສ່ົ ວນ brush border ຈະຢ້ເຂາົ້ ໄປໃນຊ່ົ ອງວົ່ າງຂອງຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼັງເຮັດໜາ້ ທ່ົ ີດູດຊມຶ ສ່ົ ວນປະກອບຂອງນາ້ ຕອງ (glomerular filtrate) ປະມານ 65% ຂອງການດດູ ຊມຶ ກັບທງັ ໝດົ ທົ່ ເີ ກດິ ຂນ້ ຈະເປນັ ການດູດຊມຶ ກບັ ທ່ົ ຫີ ອຼ ດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສ່ົ ວນ ຕນົ້ ໂດຍອາໄສການເຮດັ ວຽກຂອງ brush border ສ່ົ ວນປະກອບທ່ົ ີສາມາດດດູ ຊມຶ ກັບໄດທ້ ່ົ ຫີ ຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ ສົ່ ວນຕົນ້ ຄ ກລູໂຄດ ກົດອະມິໂນ ໂຊດຽມ ຄລະລິລະ ແລະ ໄວຕາມນິ ຊີ ເປັນຕນົ້ ຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼັງສ່ົ ວນຕົນ້ ສາມາດເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ຂີ ບັ ທາດບາງຢ່ົ າງໃຫແ້ ກົ່ ນາ້ ກຮອງໄດເ້ ຊ່ົ ນັ : ຄຣີເອທີນ (creatine) ແລະ iodine ເປນັ ຕນົ້ . ຄວາມດນັ ຕົ່ າງໆທ່ົ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຕອງນາ້ ເລອດໃນ afferent arteriole ໃນສົ່ ວນ glomerulus ໄດ້ ແກ່ົ ຄວາມດນັ ທົ່ ີເສນັ້ ເລອດແດງຝອຍຂອງ glomerulus ຈະດນັ ໃຫເ້ ລອດຜ່ົ ານຈາກຂອບ glomerulus ເຂາົ້ ສົ່ ູ Bowman’s capsule ເອນີ້ ວົ່ າ: blood hydrostatic pressure ເປັນແຮງດນັ ທົ່ ີຈະດນັ ນາ້ ເລອດອອກຈາກ ສົ່ ວນ glomerulus. ນອກຈາກນເີ້ ປັນຄວາມດນັ ຂອງໂປຼຕນີ ໃນເລອດ ຄໂປຼຕີນ albumin ທົ່ ີມຂີ ະໜາດໂມເລກຸນ ໃຫຍ່ົ ບ່ົ ສາມາດຜ່ົ ານຮູທົ່ ຂີ ອບຂອງຫຼອດເລອດທ່ົ ີ glomerulus ໄດ້ ໂດຍໂປຼຕນີ albumin ຈະມຄີ ຸນລກັ ສະນະໃນ ການດູດນ້າໄວ້ໃນຕົວເອ ງເຮັດໃຫ້ເກີດ ຄວາມດັນ ເອີນ້ ວົ່ າ: osmotic pressure ຫຼ colloidal osmotic pressure ຄວາມດັນນີຈ້ ະມີທດິ ທາງທ່ົ ີດວນົ ທາງກບັ blood hydrostatic pressure ແລະ ຄວາມດນັ ໃນ Bowman’s capsule ຫຼ ຄວາມດນັ ໃນ Bowman’s space ເປນັ ຕນົ້ ດ່ົ ງັ ນນັ້ ຈົ່ ງຶ ສາມາດຫາຄົ່ າຄວາມດນັ ໃນ ການຕອງນາ້ ປດັ ສະວະໄດຈ້ າກສູດ: ຄວາມດນັ ສຸດທິ = a - (b + c) a = blood Hydrostatic pressure b = colloidal osmotic pressure c = hydrostatic pressure ທົ່ ີ Bowman’s capsule ດ່ົ ງັ ນນັ້ ການຜະລດິ ປັດສະວະຈະເກດີ ຂນຶ້ ໄດ້ ເມ່ົ ອຄ່ົ າ a ຕອ້ ງມຄີ ່ົ າສງູ ກວົ່ າຄ່ົ າ b, c ແລະ ຄົ່ າ a ຕອ້ ງສງູ ກວ່ົ າ ຄວາມດັນສຸດທິ ຄ່ົ າ a ຫຸຼດລົງເນ່ົ ອງຈາກຄວາມດນັ ເລອດທົ່ ເີ ຂາົ້ glomerulus ຫຸດຼ ລົງຈະເຮດັ ໃຫກ້ ານຜະລດິ ປັດ ສະວະລຸດລງົ ດວ້ ຍ. ນາ້ ຕອງທ່ົ ີຜົ່ ານຫອຼ ດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສົ່ ວນຕນົ້ ແລວ້ ຈະໄຫລຼ ງົ ມາຕາມຫົ່ ວງຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ຄດິ ເປນັ ບລມິ າດປະ ມານ 1 ໃນ 3 ຫຼ ປະມານ 33% ຂອງນາ້ ຕອງທົ່ ຖີ ກຕອງອອກມາເນ່ົ ອງຈາກຫົ່ ວງຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ມລີ ກັ ສະນະຮູບ ຮ່ົ າງເປນັ ຫົ່ ວງຮູບຕວົ ຍູ ເຊົ່ ງິ ເຊົ່ ອມຕົ່ ລະຫວ່ົ າງຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສົ່ ວນຕນົ້ ແລະ ຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສ່ົ ວນປາຍ ດົ່ ງັ ນັນ້ ຂະໜາດຂອງທ່ົ ບາງສ່ົ ວນຈົ່ ງຶ ມຂີ ະໜາດຕ່ົ າງກນັ ເປັນ 2 ຂະໜາດຄສົ່ ວນຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼັງຂອງ Henle’s loop ສ່ົ ວນທ່ົ ີຕ່ົ ກັບຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ ສົ່ ວນຕນົ້ ເຊົ່ ງິ ທອດຕວົ ລງົ ມາເປັນທ່ົ ຊົ່ ເຂາ້ ໄປໃນຊນີ້ ໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງສົ່ ວນໃນ ເອີນ້ ວ່ົ າ: 117

thin descending limb ເປນັ ຫອຼ ດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ທົ່ ມີ ຂີ ອບບາງເປັນຈລຸ ງັ ຊນັ້ ດຽວມຄີ ຸນລກັ ສະນະຍອມໃຫນ້ າ້ ຜ່ົ ານ ໄດດ້ ີ ເຮດັ ໃຫນ້ າ້ ຕອງມຄີ ວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ຂນຶ້ , ບລເິ ວນສົ່ ວນນຈີ້ ະບົ່ ມກີ ານດດູ ຊມຶ ຫຼ ຂບັ ທາດເຂາົ້ ອອກສົ່ ວນຫອຼ ດ ໝ າກໄຂ່ົ ຫຼງັ ທ່ົ ີຕ່ົ ຈາກ thin descending limb ຄ thin ascending limb ເປນັ ຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງທົ່ ີມີຂອບບາງ ເຊ່ົ ນັ : ກນັ ແຕົ່ ຈລຸ ງັ ມີຄຸນລກັ ສະນະຍອມໃຫທ້ າດເຄົ່ ອນຜົ່ ານຊົ່ ອງວົ່ າງລະຫວ່ົ າງຈລຸ ງັ ໄດແ້ ຕ່ົ ບົ່ ໃຫນ້ າ້ ຜົ່ ານ, ເມົ່ ອນາ້ ກ ຮອງຜົ່ ານສົ່ ວນນໄີ້ ດຍ້ າກ ຈົ່ ງຶ ມກີ ານແພ່ົ ກອງົ Na+ ແລະ Cl- ອອກຈາກຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ແລະ ທາດທົ່ ມີ ໂີ ມເລກຸນ ໃຫຍົ່ ທົ່ ີມາກັບນາ້ ກຮອງເຊົ່ ນັ : ຢູເຣຍສາມາດແພົ່ ເຂົ້າມາໃນຫຼອດໝ າກໄຂ່ົ ຫຼງັ ໄດ້ບາງສ່ົ ວນ ຈາກສົ່ ວນ thin ascending limbນາ້ ກຮອງຈະຜ່ົ ານເຂາົ້ ໄປຍງັ thick ascending limb ຂອບຂອງຫອຼ ດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ຈະໜາຂນຶ້ ເນ່ົ ອງຈາກຈລຸ ງັ ຈະປ່ົ ຽນຮູບຮົ່ າງຈາກຈຸລງັ ແປເປັນຈລຸ ງັ ຮູບກອ້ ນສ່ົ ີຫົ່ ຽຼ ມສົ່ ວນນີຈ້ ະເປນັ ບລິເວນທ່ົ ນີ າ້ ແລະ ຢູເຣຍ ຜ່ົ ານອອກໄດຍ້ າກ ແຕົ່ Na+ ,Cl- ,Mg++ ແລະ Ca++ ຈະຖກດດູ ກບັ ເປັນຕນົ້ ນອກຈາກກນົ ໄກການດູດກບັ ຂອງ ທ າດ ຕ່ົ າງໆ ເກີ ດ ຂຶ້ນປົ ກ ກ ະຕິແ ລ້ວ ຍັງມີກົ ນ ໄກ ສ າຄັນ ອີ ກ ຫຼ າຍ ກົນ ໄກ ເຊ່ົ ັນ : ກົນ ໄກ Na-K- 2 Cl cotransporter ແ ລ ະ ກົນ ໄກ countercurrent mechanism ສ່ົ ວ ນ ໃຫ ຍ່ົ ກົ ນ ໄກ countercurrent mechanism ຈະເກດີ ທົ່ ີ Henle’s loop ຊະນດິ ຍາວຫຼາຍກວ່ົ າຊະນດິ ສນັ້ . ກນົ ໄກທ່ົ ສີ າຄນັ ໃນການດູດຊມຶ ກັບ ຂອງນາ້ ທົ່ ີຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງມີທັງກນົ ໄກທົ່ ີບ່ົ ຕອ້ ງໃຊພ້ ະລງັ ງານເຊົ່ ັນ: ຂະບວນການແພົ່ ເຊ່ົ ງິ ເປັນຂະບວນການ passive transport ໂດຍອາໄສຄວາມແຕກຕົ່ າງຂອງຄວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ຂອງທາດໃນທົ່ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ແລະ ກນົ ໄກທ່ົ ີ ຈາເປັນຕອ້ ງໃຊພ້ ະລງັ ງານ (ATP) ໃນການດູດກບັ ຜ່ົ ານຂະບວນການ active transport ເຊົ່ ງິ ຈະຕອ້ ງມຕີ ວົ ນາ ຫຼ carrier ໃຫທ້ າດເກາະຫອຼ ດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສົ່ ວນປາຍ (distal convoluted tubule) ເປນັ ຫອຼ ດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສນັ້ ໆທ່ົ ີຕົ່ ລະຫວົ່ າງປາຍຂອງ thin ascending limb ຂອງ Henle’s loop ກບັ ສ່ົ ວນ collecting tubule ສົ່ ວນນີ້ ສາມາດດູດຊມຶ ນາ້ ກບັ ໄດ້ ເຊ່ົ ນັ : ດຽວກັບ Na+ ແລະ Cl- ນອກຈາກນັນ້ ຍງັ ສາມາດຂັບທາດຕ່ົ າງໆເຊ່ົ ນັ : NH4+, H+ ແລະ K+ອອກມາສົ່ ູທົ່ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ໄດອ້ ກີ ດວ້ ຍ. ຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງລວມ (collecting tubules) ເປັນຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫຼັງທ່ົ ີຕ່ົ ຈາກປາຍຂອງຫຼອດໝາກ ໄຂ່ົ ຫງຼັ ສົ່ ວນປາຍ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການດູດກບັ ນາ້ , Na+ ແລະ ຫົ່ ຼັງ K+ ອອກມາ ໂດຍອາໄສການເຮດັ ວຽກ ຂອງ Na-K ATPase. ນ ອກຈ າກນີ້ຍັງມີກ ານດູ ດກັບຂ ອງຢູເຣ ຍ, K+ ແລະ H+ ດ້ວຍ ແຕົ່ ລ ະທົ່ ຂອ ງ collecting tubule ຈະຮບັ ນາ້ ປດັ ສະວະຈາກສົ່ ວນປາຍຂອງຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສ່ົ ວນປາຍຫຼາຍໆທົ່ ລວມກນັ , ດົ່ ງັ ນນັ້ ຄວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ຂອງນາ້ ປັດສະວະໃນສ່ົ ວນ collecting tubule ຄຄວາມເຂມັ້ ຂຸ ນ້ ຂອງນາ້ ປັດສະວະທ່ົ ີອອກ ຈາກຮ່ົ າງກາຍ 4. ທົ່ ໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ (Ureter) ທົ່ ໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງເປັນທ່ົ ອກລວງທ່ົ ີປະກອບດວ້ ຍກາ້ ມຊນີ້ ລຽບທງັ ໝດົ ເປັນທາງຕດິ ຕ່ົ ລະຫວ່ົ າງໝາກໄຂົ່ ຫຼັງ ແລະ ກະເພາະປັດສະວະ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຮັບນາ້ ປດັ ສະວະຈາກໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ເພ່ົ ອສົ່ ງົ ຕົ່ ໄປຍງັ ກະເພາະປັດສະວະ ການສ່ົ ງົ ຜ່ົ ານນາ້ ປັດສະວະເກດີ ຈາກການບີບຂອງຂອບກາ້ ມຊີນ້ ລຽບທ່ົ ີລອ້ ມອອ້ ມທົ່ ໝາກໄຂົ່ ຫຼັງ ຄາ້ ຍກັບຂະບວນການ peristalsis ຂອງຂອບລາໄສ້ ບລເິ ວນທ່ົ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ຊົ່ ສ່ົ ວນທ່ົ ຕີ ົ່ ລະຫວົ່ າງທ່ົ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ກບັ ກະເພາະປັດສະວະຈະ ມລີ ນິ້ (valves) ຢົ່ ູພາຍໃນທົ່ ເພ່ົ ອເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີປອ້ ງກນັ ການໄຫຍຼ ອ້ ນກບັ ຂອງນາ້ ປັດສະວະເຂາົ້ ສົ່ ູໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ . 118

5. ພກົ ປັດສະວະ (urinary bladder) ແລະ ທົ່ ປັດສະວະ (urethra) ພກົ ປດັ ສະວະເປັນອະໄວຍະວະທ່ົ ີມລີ ກັ ສະນະເປັນຖົງ ສ່ົ ວນທາ້ ຍຂອງພກົ ປັດສະວະຈະຕົ່ ກບັ ທ່ົ ປັດສະວະ ດາ້ ນໃນຖົງເປນັ ຊ່ົ ອງວ່ົ າງຂະໜາດໃຫຍ່ົ ທ່ົ ີຂອບເປັນສ່ົ ວນຂອງກາ້ ມຊນີ້ ລຽບ ເມ່ົ ອປັດສະວະໃນພກົ ປດັ ສະວະຫຼາຍ ຂນຶ້ ຂອບພກົ ປດັ ສະວະຈະຢດຕວົ ອອກ ຖາ້ ບົ່ ມີນາ້ ປດັ ສະວະຂອບພກົ ປັດສະວະຈະຫດົ ຕວົ ນອ້ ຍລງົ ບລເິ ວນພົກ ປັດສະວະທົ່ ີຕ່ົ ກບັ ທົ່ ປດັ ສະວະຈະມກີ າ້ ມຊີນ້ ຫຮູ ູດ (sphincter) ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີປອ້ ງກນັ ການໄຫຼຍອ້ ນຂອງນາ້ ປດັ ສະ ວະເຂາົ້ ສົ່ ູພກົ ປັດສະວະ ເມ່ົ ອເກດີ ການຂບັ ປັດສະວະ (urination) ນາ້ ປັດສະວະທົ່ ີສະສມົ ໃນພກົ ປດັ ສະວະຈະໄຫຼ ເຂາົ້ ສ່ົ ູທົ່ ປດັ ສະວະ ແລະ ອອກສ່ົ ູພາຍນອກຮົ່ າງກາຍຜ່ົ ານອະໄວຍະວະເພດ ສາລບັ ສດັ ເພດຜທູ້ ່ົ ປດັ ສະວະນອກຈາກ ຈະເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການນານາ້ ປດັ ສະວະອອກຈາກຮ່ົ າງກາຍແລວ້ ຍງັ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຫົ່ ງຼັ ນາ້ ເຊອ້ ດວ້ ຍ ໃນສດັ ເພດຜູ້ ດາ້ ນເທງິ ຂອງທ່ົ ປັດສະວະສ່ົ ວນຕນົ້ (pelvic urethra ) ຈະມຕີ ົ່ ອມຮົ່ ວມ (accessory glands) ເຊົ່ ນັ : ຕ່ົ ອມ ພລອດເຕນທ (prostate gland ) ແລະ ຕົ່ ອມຄາວເປີ (cowper’s gland) ປາກດົ ໃຫເ້ ຫັນໄດ້ ການຂບັ ຖ່ົ າຍ ປັດສະວະເປນັ ໜາ້ ທ່ົ ີຂອງພກົ ປດັ ສະວະ ເຊົ່ ງິ ຕອ້ ງອາໄສການເຮດັ ວຽກຮ່ົ ວມກນັ ລະຫວົ່ າງພົກປັເສະວະ ແລະ ກາ້ ມ ຊນີ້ ຫູຮູດທງັ ສອງຂາ້ ງທ່ົ ຕີ ົ່ ກບັ ທົ່ ປັດສະວະ ເຊ່ົ ງິ ຈະຖກຄວບຄຸມໂດຍລະບບົ ປະສາດສົ່ ວນກາງ ແລະ ຣີເຟລກັ ຊຂ໌ ອງ ລະບບົ ປະສາດອດັ ໂນມຕັ ິ ໂດຍທ່ົ ວົ ໄປປະລມິ ານນາ້ ປັດສະວະທົ່ ີສດັ ລຽ້ ງແຕົ່ ລະຊະນດິ ຈະຂບັ ອອກຈາກຮ່ົ າງກາຍໃນ ແຕົ່ ລະມມ້ ປີ ະລມິ ານທ່ົ ີແຕກຕ່ົ າງກນັ ໄປ ໂດຍສາມາດວດັ ໄດເ້ ປນັ ຊີຊີ/ມ້ ຫຼ ລີດ/ມ້ ຫຼ ຊຊີ ີ /ນາ້ ໜກັ ຕວົ /ມ້ ເຊົ່ ນັ : ໃນແມວ ມີ 10 - 20 ຊຊີ ີ /ກກ/ມ,້ ໃນງວົ 17 - 45 ລດີ /ມ້ ແລະ ໃນແກະ 10 - 40 ຊີຊີ/ມ້ ເປັນຕນົ້ . 6. ສົ່ ວນປະກອບຂອງນາ້ ປັດສະວະ ນາ້ ປັດສະວະເປນັ ຂອງແຫຼວທ່ົ ີຜະລດິ ຈາກໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ມສີ ີຄົ່ ອນຂາ້ ງເຫອຼ ງ ມນີ າ້ ເປັນສົ່ ວນປະກອບປະມານ 95% ແລະ ມຂີ ອງແຂງປະມານ 5 % ໃນຈອງແຂງທົ່ ີເປນັ ສ່ົ ວນປະກອບມທີ ງັ ສົ່ ວນທົ່ ີເປັນທາດອງົ ຄະທາດ ແລະ ສົ່ ວນທ່ົ ີເປັນທາດອະນົງຄະທາດ ໄດແ້ ກົ່ ຢູເຣຍ ແອມໂມເນຍ ນາ້ ຕານ ໂຊດຽມ ຄລໄຣ ແຄລຊຽມ ແລະ ແມກນີ ຊຽມເປນັ ຕນົ້ ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມກີ ດົ ໄຂມນັ ບາງຊະນດິ ແລະ ຮໂມນບາງຊະນດິ ດວ້ ຍ ສີຂອງນາ້ ປດັ ສະວະເປນັ ສີທ່ົ ີ ເກດີ ຈາກນາ້ ດີ ຄົ່ າຄວາມເປນັ ກດົ - ດ່ົ າງຂອງນາ້ ປັດສະວະຈະຂນຶ້ ກບັ ປະລມິ ານຂອງເກອແຮ່ົ ຫຼ ແຮົ່ ທາດຕົ່ າງໆ ແລະ ປະລມິ ານນາ້ ທ່ົ ີເປນັ ສ່ົ ວນປະກອບ ປັດສະວະທ່ົ ີມຄີ ່ົ າເປນັ ກດົ ຄມຄີ ົ່ າ pH ຕົ່ າກວ່ົ າ 7.4 ຈະມີ H+ ແລະ Nh4+ ປນົ ຢົ່ ູຫາຼ ຍ ແຕ່ົ ຖາ້ ປັດສະວະມຄີ ່ົ າເປັນດົ່ າງ ຈະມີ HCO3-, Na+ ແລະ K+ ສູງໂດຍທົ່ ວົ ໄປປດັ ສະວະຈະມຄີ ່ົ າຄວາມ ເປັນກດົ ນອ້ ຍໆ ເຊ່ົ ິງສາມາດປົ່ ຽນແປງໄປຕາມອາຫານທົ່ ີກິນ, ສະພາບຮົ່ າງກາຍ ແລະ ການຕດິ ເຊອ້ ພະຍາດເບາົ ຫວານປັດສະວະຈະເປັນກດົ . 7. Plasma clearance ເປັນຄ່ົ າທົ່ ີໃຊບ້ ອກປະສດິ ທພິ າບການເຮດັ ວຽກຂອງໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ວ່ົ າໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ມຄີ ວາມສາມາດໃນການຂບັ ທາດບາງຢ່ົ າງຈາກນາ້ ເລອດອອກມາໃນສົ່ ວນຂອງນາ້ ປດັ ສະວະໄດຫ້ າຼ ຍ ຫຼ ນອ້ ຍສ່ົ າໃດ. 119

ບດົ ທີ 10 ລະບບົ ຍ່ົ ອຍອາຫານ (Digestive system) ລະບບົ ຍ່ົ ອຍອາຫານກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຍົ່ ອຍ ແລະ ການໃຊປ້ ະໂຫຍດຈາກອາຫານ ເມົ່ ອສດັ ກນິ ອາຫານເຂາົ້ ໄປໃນຮ່ົ າງກາຍອາຫານຈະເຄົ່ ອນທ່ົ ີຜົ່ ານລະບບົ ທາງເດີນອາຫານ (gastrointestinal tract ຫຼ alimentary tract), ໃນຂະນະທ່ົ ີອາຫານເຄົ່ ອນທົ່ ີ ຜ່ົ ານລະບົບທາງເດີນອາຫານສົ່ ວນຕ່ົ າງໆຈະເກີດການຍົ່ ອຍອາຫານ (digestion) ເຮດັ ໃຫໂ້ ມເລກຸນຂອງອາຫານມຂີ ະໜາດນອ້ ຍລງົ ຈນົ ກະທັງ້ ສາມາດດູດຊມຶ (absorption) ຜົ່ ານ ເຂາົ້ ລະບົບເລອດ ຫຼ ລະບບົ ນາ້ ເຫຼອງເພ່ົ ອເຂາົ້ ສົ່ ູຕບັ , ຈາກນນັ້ ຈົ່ ຶງຖກສ່ົ ງົ ໄປໃນສ່ົ ວນຕົ່ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍເພົ່ ອໃຊ້ ປະໂຫຍດຕົ່ ໄປ. 1. ສ່ົ ວນປະກອບຂອງລະບບົ ຍົ່ ອຍອາຫານ ລະບບົ ຍົ່ ອຍອາຫານໃນສດັ ເສດຖະກດິ ທກຸ ຊະນິດປະກອບດວ້ ຍອະໄວຍະວະຍົ່ ອຍອາຫານທົ່ ີມທີ ົ່ ທາງເດີນ ອາຫານທ່ົ ີມລີ ກັ ສະນະເປັນທ່ົ ຍາວ ເລົ່ ີມຕນົ້ ຈາກຊົ່ ອງປາກ (mouth) ແລະ ສີນ້ ສຸດທົ່ ຊີ ່ົ ອງທະວານ (anus). ນອກ ຈາກນຍີ້ ັງມີສົ່ ວນຂອງອະໄວຍະວະທົ່ ີຊົ່ ວຍໃນການຍົ່ ອຍອາຫານອົ່ ນໆ ອີກ ເຊ່ົ ນັ : ຕົ່ ອມນາ້ ລາຍ, ຕັບ ແລະ ຕັບ ອ່ົ ອນ ເປັນຕນົ້ . ໂຄງສາ້ ງພນ້ ຖານຂອງທ່ົ ທາງເດນີ ອາຫານໃນສດັ ທຸກຊະນດິ ປະກອບດວ້ ຍຂອບ 4 ຊນັ້ ຄ: ຊນັ້ ເຍົ່ ອ ເມ ອ ກ (mucous membrane ຫຼ mucosa), ຊັ້ນ ໃ ຕ້ເຍົ່ ອ ເມ ອ ກ (submucosa), ຊັ້ນ ກ້າມ ຊີ້ນ (muscularis externa) ສົ່ ວນໃຫຍ່ົ ເປນັ ສ່ົ ວນຂອງກາ້ ມຊີນ້ ລຽບ (smooth muscle) ແລະ ຊນັ້ ເຊໂຣຊາ ຫຼ ຊນັ້ ແພຜິວທົ່ ທາງເດີນອາຫານດາ້ ນນອກ (serosa mambran) ແຕ່ົ ລະສ່ົ ວນຂອງທ່ົ ທາງເດີນອາຫານມີໂຄງສາ້ ງ ພນ້ ຖານຄກນັ ແຕ່ົ ມຄີ ວາມແຕກຕ່ົ າງກນັ ທ່ົ ຂີ ະໜາດ, ຮູບຮົ່ າງ ແລະ ຄວາມໜາຂອງຂອບແຕົ່ ລະຊນັ້ . ຮູບທີ 10.1 ໂຄງສາ້ ງພນ້ ຖານຂອງທົ່ ທາງເດີນອາຫານ ທ່ົ ທາງເດີນອາຫານໃນສັດແຕົ່ ລະຊະນິດປະກອບດ້ວຍ ປາກ (mouth), ຫຼອດຄ (pharynx), ຫຼອດ ອາຫານ (esophagus), ກະເພາະອາຫານ (stomach), ລາໄສນ້ ອ້ ຍ (small intestine) ແລະ ລາໄສໃ້ ຫຍ່ົ (large intestine) ເປັນຕນົ້ . ງວົ , ໝູ ແລະ ສັດປີກ ມກີ ານພດັ ທະນາທົ່ ທາງເດີນອາຫານທົ່ ີແຕກຕົ່ າງກນັ ໄປຕາມ ລກັ ສະນະຂອງອາຫານທົ່ ີສດັ ກນິ ຈ່ົ ງຶ ສາມາດແບົ່ ງທົ່ ທາງເດີນອາຫານຂອງສດັ ອອກໄດເ້ ປນັ 2 ພວກ ຄ: 120

1). ສັດກະເພາະດ່ົ ຽວ: ເປັນສດັ ທ່ົ ີທ່ົ ທາງເດນີ ອາຫານມກີ ານພດັ ທະນາແບບງ່ົາຍໆ, ບ່ົ ຫຍຸງ້ ຍາກ, ສດັ ທ່ົ ີຈດັ ຢ່ົ ູ ໃນກົ່ ຸມນໄີ້ ດແ້ ກົ່ ສດັ ກິນຊີນ້ (carnivorous) ແລະ ສດັ ທົ່ ີກິນຊີນ້ ແລະ ເມດັ ພດ (omnivorous) ເຊ່ົ ນັ : ໝາ, ໝ,ູ ສດັ ປີກ ແລະ ມາ້ ເປນັ ຕນົ້ . 2). ສັດກະເພາະລວມ: ເປັນສດັ ທ່ົ ີທ່ົ ທາງເດນີ ອາຫານມກີ ານພດັ ທະນາຫາຼ ຍ ເພົ່ ອໃຫເ້ ໝາະສມົ ກບັ ອາຫານທ່ົ ີ ກນິ ຄອາຫານທ່ົ ີມເີ ຍ່ົ ອໄຍສູງ, ສດັ ກະເພາະລວມເປັນສດັ ທົ່ ີມກີ ະເພາະຂະໜາດໃຫຍ່ົ ແລະ ມຈີ ຸລນິ ຊີທ່ົ ກີ ່ົ ຽວຂອ້ ງທົ່ ີ ກບັ ການຍົ່ ອຍອາຫານທົ່ ມີ ເີ ຍົ່ ອໄຍອາໄສຢ່ົ ູຫວຼ ງຫຼາຍ. ສດັ ໃນກ່ົ ຸມນໄີ້ ດແ້ ກ່ົ ງວົ , ຄວາຍ, ແບ້ ແລະ ແກະ ເປນັ ຕນົ້ . 2. ທົ່ ທາງເດນີ ອາຫານ 2.1. ປາກ (Mouth) ປາກເປັນສົ່ ວນທາອິດຂອງທ່ົ ທາງເດີນອາຫານ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກັບການນາອາຫານເຂາົ້ ສົ່ ູປາກ (prehension), ກ ານ ຫ ຍ້າອ າຫ ານ (mastication), ກ ານ ແ ຂ້ວ ເອ້ອ ງ (rumination), ກ ານ ຜ ະ ລິດ ແ ລ ະ ຫ່ົ ຼັ ງນ້າລ າຍ (salivation). ສັດແຕ່ົ ລະຊະນິດມລີ ັກສະນະປາກທ່ົ ີແຕກຕ່ົ າງກັນໄປຂນຶ້ ກບັ ລກັ ສະນະການກນິ ອາຫານ. ມາ້ ມີ ລກັ ສະນະການກິນອາຫານໂດຍການໃຊທ້ ງັ ຮີມຝີປາກເທງິ ແລະ ຮີມຝີປາກລົ່ ຸມ (upper and lower lips) ໃນ ການນາອາຫານເຂາົ້ ປາກຈາກນນັ້ ຈ່ົ ງຶ ໃຊແ້ ຂວ້ ໜາ້ (incissor teeth) ຕດັ ຫຼ ກດັ ຫຍາ້ ໃຫຂ້ າດ, ມາ້ ຈົ່ ງຶ ກິນຫຍາ້ ໄດ້ ຕ່ົ າ ຫຼ ຕດິ ດນິ ກວົ່ າ. ສົ່ ວນງວົ ແລະ ຄວາຍໃຊລ້ ນິ້ ໃນການນາອາຫານເຂາົ້ ສົ່ ູປາກແລວ້ ໃຊສ້ ົ່ ວນຂອງແຂວ້ ຕດັ ດາ້ ນລ່ົ ຸມ ຮົ່ ວມກບັ ແຜ່ົ ນເຫອກ (dental pad) ຊົ່ ວຍຕດັ ອາຫານຮົ່ ວມກບັ ຮີມຝີປາກ. ປາກ ປະກອບດວ້ ຍ ຮີມຝີປາກ (lips) ລນິ້ (tongue) ແຂວ້ (teeth) ເພດານປາກ ແລະ ຕ່ົ ອມນາ້ ລາຍ (salivary glands) ຊນັ້ ເຍົ່ ອເມອກໃນປາກມຈີ ລຸ ັງເຍ່ົ ອບຸຜວິ ແລະ ຕົ່ ອມສາ້ ງນາ້ ເມອກໃສເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຜະລດິ ຂອງ ແຫວຼ ຫຼ ເມອກ ຊ່ົ ວຍເຮດັ ໃຫພ້ າຍໃນຊ່ົ ອງປາກຊົ່ ຸມຊນ້ ຕະຫຼອດເວລາ ໃນປາກມຊີ ່ົ ອງວົ່ າງແບ່ົ ງອອກເປນັ 2 ສົ່ ວນ ຄ ຊົ່ ອງວົ່ າງທົ່ ີຕດິ ຕົ່ ກບັ ຫອຼ ດຄ (mouth cavity) ເປັນຊົ່ ອງວ່ົ າງທົ່ ຢີ ົ່ ູລະຫວ່ົ າງແຂວ້ ບດົ ແລະ ແຂວ້ ກຣາມດາ້ ນຊາ້ ຍ ແລະ ດາ້ ນຂວາ ແລະ ຊົ່ ອງວົ່ າງທ່ົ ຢີ ົ່ ູລະຫວ່ົ າງແຂວ້ ກາມ ແລະ ແກມ້ ລວມເຖິງຊ່ົ ອງວົ່ າງລະຫວ່ົ າງແຂວ້ ຕດັ ກບັ ຮມີ ຝີ ປາກ ເມ່ົ ອອາຫານເຂົາ້ ສ່ົ ູຊ່ົ ອງປາກອາຫານຈະມກີ ານເຄົ່ ອນໄຫວໂດຍການຫຍາ້ ອາຫານ ແລະ ການລະລາຍອາຫານ ກບັ ນາ້ ລາຍ ເປັນການກຽມອາຫານເຂາົ້ ສົ່ ູຫຼອດຄ. ການຫຍາ້ ອາຫານໃນປາກ ເຮດັ ໃຫອ້ າຫານມຂີ ະໜາດນອ້ ຍລົງ ລກັ ສະນະຂອງການຫຍາ້ ອາຫານໃນປາກຈະໃຊແ້ ຂວ້ ບດົ ແລະ ແຂວ້ ກາມຮ່ົ ວມກນັ ເຮັດໜາ້ ທົ່ ີເປັນການເຮດັ ວຽກ ຮ່ົ ວມກນັ ລະຫວ່ົ າງແຂວ້ ແລະ ກາ້ ມຊີນ້ ທົ່ ີຢົ່ ູພາຍໃຕອ້ ານາດຈດິ ໃຈ. ການຫຍາ້ ອາຫານໃນປາກສາມາດແບົ່ ງໄດເ້ ປັນ 2 ແບບ ຄ ການຫຍາ້ ແບບຂນຶ້ ລງົ (vertical movement) ເຊ່ົ ນັ : ການຫຍາ້ ອາຫານໃນໝູ ແລະ ມາ້ ແລະ ການ ຫຍາ້ ອາຫ ານແບບແນວນອນ (horizontal movement ຫຼ lateral movement) ເຊ່ົ ັນ: ໃນງວົ ແລະ ຄວາຍ. ຕົ່ ອມນາ້ ລາຍເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຜະລິດນາ້ ລາຍຄນົ ອາຫານ ຊົ່ ວຍໃຫອ້ າຫານອ່ົ ອນນ່ົ ມຸ ສະດວກໃນການກນ ໃນສດັ ລຽ້ ງບາງຊະນດິ ເຊົ່ ນັ : ໝູ ແລະ ໝາ ໃນນາ້ ລາຍຈະມເີ ອນໄຊມໄ໌ ທຢາລນິ (ptyalin) ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃນການຍົ່ ອຍແປ້ງ ໃຫເ້ ປັນນາ້ ຕານມອນໂຕດ, ນາ້ ລາຍເປນັ ຂອງແຫວຼ ທ່ົ ມີ ນີ າ້ ເປັນສ່ົ ວນປະກອບເປັນສົ່ ວນໃຫຍົ່ , ສ່ົ ວນທົ່ ີເປນັ ຂອງແຂງ ໃນນາ້ ລາຍປະກອບດວ້ ຍໂປຼຕີນ ແລະ ແຮົ່ ທາດຕ່ົ າງໆຫຼາຍຊະນດິ . ການຫົ່ ຼງັ ນາ້ ລາຍຈາກຕ່ົ ອມນາ້ ລາຍໃນປາກເກດີ ຈາກການມີອາຫານ ຫຼ ສົ່ ງິ ອົ່ ນໆ ເຂາົ້ ໄປໃນປາກ ມີຜົນໃຫ້ ປາຍປະສາດຂອງຕ່ົ ອມນາ້ ລາຍທ່ົ ີມປີ າຍປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ (receptor) ຢ່ົ ູພາຍໃນຊົ່ ອງປາກຮບັ ຄວາມຮູສ້ ຶກ 121

ແລະ ສ່ົ ງົ ກະແສຄວາມຮູສ້ ກຶ ຜ່ົ ານເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຄ່ົ ູທີ 7, 9 ແລະ 10 ສ່ົ ງົ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ໄປຍງັ ສນູ ຄວບຄຸມການ ຫົ່ ຼັງນ້າລ າຍ ທ່ົ ີ ສ ະ ໝ ອ ງສ່ົ ວ ນ medulla oblongata. ສູ ນ ຄ ວ ບ ຄຸ ມ ກ ານ ຫົ່ ຼັງນ້າລ າຍ ຈ ະ ສ່ົ ົງຄ າສົ່ ັງຜ່ົ ານ craniosacral nerve ທົ່ ີຢ່ົ ູພາຍໃນເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຄົ່ ູທ່ົ ີ 7 ແລະ 9 ມາທ່ົ ຕີ ົ່ ອມນາ້ ລາຍເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການຫົ່ ຼງັ ນາ້ ລາຍອອກມາເພົ່ ອລະລາຍອາຫານໃນປາກ. ໃນສດັ ທຸກຊະນດິ ມຕີ ່ົ ອມນາ້ ລາຍ 3 ຄົ່ ູ ຄ: ກ. ຕ່ົ ອມນາ້ ລາຍກກົ ຫູ (parotid glands): ຜະລດິ ນາ້ ລາຍທ່ົ ມີ ລີ ກັ ສະນະເຄ່ົ ງິ ແຫວຼ (mixed type) ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການສະຫາຼ ຍອາຫານເຮດັ ໃຫອ້ າຫານອ່ົ ອນນ່ົ ມຸ . ຂ. ຕ່ົ ອມນາ້ ລາຍໃຕໂ້ ຄນລິນ້ (sublingual gland): ຜະລດິ ນາ້ ລາຍທົ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະເປັນຂອງແຫວຼ ໃສ ມີ ເອນໄຊມໄ໌ ທຢາລນິ ເປນັ ສ່ົ ວນປະກອບ ຊົ່ ວຍໃນການຍົ່ ອຍອາຫານປະເພດແປງ້ . ຄ. ຕ່ົ ອມນາ້ ລາຍທົ່ ຢີ ່ົ ູລະຫວ່ົ າງຄາງກະໄຕ (submaxillary gland): ເປນັ ຕ່ົ ອມນາ້ ລາຍທົ່ ີຢ່ົ ູໃຕຕ້ ່ົ ອມນາ້ ລາຍກກົ ຫ,ູ ຜະລດິ ນາ້ ລາຍທົ່ ີມລີ ກັ ສະນະຂຸນ້ (mucous type) ປະກອບດວ້ ຍທາດມວິ ຊນິ . ນອກຈາກຕົ່ ອມນາ້ ລາຍທັງ 3 ຄ່ົ ູແລວ້ ຍັງມຕີ ່ົ ອມນາ້ ລາຍປະເພດຕ່ົ ອມດ່ົ ຽວທົ່ ີຜະລດິ ນາ້ ລາຍໃນປະລມິ ານ ຕົ່ າງໆກັນ ເຊົ່ ັນ: ຕົ່ ອມນ້າລາຍຂ້າງແກມ້ (buccal glands) ແລະ ຕົ່ ອມນາ້ ລາຍຂາ້ ງຮີມຝີ ປາກ (labial glands). ໃນສດັ ແຂວ້ ເອອ້ ງທົ່ ີກິນອາຫານຫຍາບເປັນອາຫານຫຼກັ ຈະຜະລດິ ນາ້ ລາຍໃນປະລມິ ານທົ່ ສີ ງູ ກວົ່ າສດັ ທົ່ ີກິນ ຊນີ້ ແລະ ສດັ ທ່ົ ີກນິ ແກົ່ ນພດ ເນົ່ ອງຈາກນາ້ ລາຍຈະມຄີ ຸນລກັ ສະນະໃນການຄວບຄຸມຄວາມກດົ ເປັນດ່ົ າງຂອງຂອງ ແຫຼວໃນກະເພາະຮູເມນ ຊົ່ ວຍຮກັ ສາປະລມິ ານຄວາມສມົ ດຸນຂອງຂອງແຫວຼ ໃນກະເພາະຮູເມນ ແລະ ຊ່ົ ວຍປອ້ ງ ກນັ ພະຍາດທອ້ ງອດ (bloat) ໄດ.້ ໜາ້ ທ່ົ ີຂອງນາ້ ລາຍ ຄ: 1). ເຮດັ ໃຫເ້ ຍ່ົ ອເມອກ ແລະ ຮີມຝີປາກດາ້ ນໃນມຄີ ວາມຊ່ົ ຸມຊົ່ ນຕະຫຼອດເວລາ 2). ສະຫຼາຍອາຫານ ເຮດັ ໃຫອ້ າຫານເປນັ ກອ້ ນອົ່ ອນນົ່ ມຸ , ຫຍາ້ ແລະ ກນໄດງ້ ່ົາຍ 3). ໃນສດັ ບາງຊະນດິ ນາ້ ລາຍຈະຍ່ົ ອຍອາຫານພວກແປ້ງ, ບາງຊະນດິ ຍ່ົ ອຍໄຂມນັ 4). ຊົ່ ວຍປັບຄວາມສມົ ດຸນຂອງກດົ ແລະ ດ່ົ າງໃນກະເພາະໝກັ ຂອງສດັ ແຂວ້ ເອອ້ ງ 5). ຊົ່ ວຍຊະລາ້ ງເສດອາຫານ ແລະ ຂາ້ ເຊອ້ ພະຍາດໃນຊ່ົ ອງປາກ (antibacterial action) 6). ຮກັ ສາປະລມິ ານຂອງຂອງແຫວຼ ພາຍໃນກະເພາະໝກັ 7). ເປັນແຫົ່ ງຼ ອາຫານໃຫແ້ ກ່ົ ຈລຸ ນິ ຊີໃນກະເພາະໝກັ 122

ໄກົ່ ມາ້ ໝູ ງວົ ຮູບທີ 10.2 ສະແດງສ່ົ ວນປະກອບຂອງທົ່ ທາງເດີນອາຫານ 123

ແຂວ້ ເປັນໂຄງສາ້ ງທົ່ ີເປນັ ສົ່ ວນໜົ່ ງຶ ຂອງກະດູກຄາງກະໄຕ ເຮັດໜາ້ ທົ່ ີສາຄັນໃນການຈັບຊິນ້ ອາຫານ ແລະ ຫຍາ້ ອາຫານ, ໃນສດັ ບາງຊະນດິ ຈະໃຊແ້ ຂວ້ ເປັນອາວຸດໃນການຕ່ົ ສູ້ ສດັ ລຽ້ ງທຸກຊະນດິ ມແີ ຂວ້ ຢ່ົ ູ 2 ຊຸດ ຄແຂວ້ ນາ້ ນມົ ແລະ ແຂວ້ ແທ.້ 1). ແຂວ້ ນາ້ ນມົ (decidous teeth): ໝາຍເຖງິ ແຂວ້ ຊຸດທ່ົ ງີ ເອກິ ຂນຶ້ ມາຕງັ້ ແຕ່ົ ທາອດິ ເກດີ ແລະ ຈະຫຸດຼ ອອກໄປເມົ່ ອມແີ ຂວ້ ແທຂ້ ນຶ້ ມາແທນທົ່ .ີ 2). ແຂວ້ ແທ ້ (permanent teeth): ໝາຍເຖງິ ແຂວ້ ຊຸດທົ່ ີຈະເລີນຂນຶ້ ມາແທນທ່ົ ີແຂວ້ ນາ້ ນົມເມົ່ ອສັດ ຈະເລີນເຕບີ ໂຕ ແຂວ້ ແທຈ້ ະມຄີ ວາມແຂງແຮງ ແລະ ມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ກວ່ົ າແຂວ້ ນາ້ ນມົ ປະເພດຂອງແຂວ້ ທງັ ແຂວ້ ແທ ້ ແລະ ແຂວ້ ນາ້ ນົມ ສາມາດແບ່ົ ງອອກໄດ້ 3 ຊະນດິ ຄ: ກ. ແຂວ້ ໜາ້ ຫຼ ແຂ້ວຕັດ (incisor teeth): ເປັນແຂວ້ ທ່ົ ີຢ່ົ ູດາ້ ນໜາ້ ຂອງກະດູກ mandible ແລະ premaxillary ຂ. ແຂວ້ ຄຽ້ ວ (canine): ເປນັ ແຂວ້ ທ່ົ ີຢົ່ ູດາ້ ນຂາ້ ງຂອງແຂວ້ ຕດັ ໂດຍທົ່ ວົ ໄປຈະມຈີ ານວນ 1 ຄ່ົ ູໃນແຕ່ົ ລະ ຂາ້ ງຂອງຄາງກະໄຕ, ສດັ ແຂວ້ ເອອ້ ງ ແລະ ແມົ່ ມາ້ ຈະບ່ົ ມແີ ຂວ້ ຊຸດນ.ີ້ ຄ. ແຂວ້ ກາມ ຫຼ ແຂວ້ ແກມ້ (check teeth): ເປນັ ແຂວ້ ທົ່ ີຢ່ົ ູຖັດຈາກແຂວ້ ຂຽ້ ວທງັ 2 ຂາ້ ງຂອງຄາງກະໄຕ ເທງິ ແລະ ລົ່ ຸມ ມຢີ ົ່ ູ 2 ຊະນດິ ຄ ແຂວ້ ກາມໜາ້ (premolar) ແລະ ແຂວ້ ກາມຫງຼັ (molar). ແຂວ້ ນາ້ ນມົ ແລະ ແຂວ້ ແທຂ້ ອງສດັ ລຽ້ ງແຕ່ົ ລະຊະນດິ ຈະມຈີ ານວນ ແລະ ຊະນດິ ທ່ົ ແີ ຕກຕ່ົ າງກນັ ໄປ ແລະ ສາມາດຂຽນເປນັ ສດູ ແຂວ້ ນາ້ ນມົ ແລະ ແຂວ້ ແທໄ້ ດ.້ ໂຄງສາ້ ງຂອງແຂວ້ ແບ່ົ ງອອກເປັນ 3 ສ່ົ ວນ ຄ: 1). ຢອດແຂວ້ (crown): ໝາຍເຖິງສ່ົ ວນຂອງຢອດແຂວ້ ທ່ົ ີກລົ່ ຸມດວ້ ຍເຄອບແຂວ້ (enamel) ສ່ົ ວນນຈີ້ ະ ລວມໄປເຖິງສົ່ ວນຂອງແຂວ້ ທ່ົ ີຢ່ົ ງັ ລງົ ໄປໃນເຫອກນອ້ ຍໆ. 2). ຄແຂວ້ (neck): ເປັນສ່ົ ວນຂອງຮອຍຕົ່ ລະຫວ່ົ າງຢອດແຂວ້ ແລະ ຮາກແຂວ້ . 3). ຮາກແຂວ້ (root): ເປນັ ສ່ົ ວນຂອງແຂວ້ ທ່ົ ີຝງັ ຢົ່ ໃູ ນຊອກຂອງຄາງກະໄຕ. ສ່ົ ວນຂອງຊີນ້ ແຂວ້ ເອນີ້ ວ່ົ າ: dentine ດາ້ ນໃນຂອງຊນີ້ ແຂວ້ ເປັນໂພງເອນີ້ ວ່ົ າ: puly cavity ພາຍໃນໂພງ ແຂວ້ ຈະມຊີ ່ົ ອງຂະໜາດນອ້ ຍທົ່ ີເປັນຊ່ົ ອງທາງຜ່ົ ານຂອງເສນັ້ ປະສາດ ແລະ ເສນັ້ ເລອດຫົ່ ຼລຽ້ ງຊີນ້ ແຂວ້ ໂຄງສາ້ ງຂອງ ແຂວ້ ແທ.້ ລິ້ນ (tongue): ເປັນສົ່ ວນຂອງຊົ່ ອງປາກທົ່ ຢີ ົ່ ູລະຫວົ່ າງແຂວ້ ກາມທັງຊີກຊາ້ ຍ ແລະ ຂວາ ໂຄງສາ້ ງສົ່ ວນ ໃຫຍົ່ ຂອງລນິ້ ປະກອບດວ້ ຍມັດກາ້ ມຊີນ້ ທົ່ ີແຂງແຮງ ຄກາ້ ມຊນີ້ extrinsic muscles ທົ່ ີຢຶດລະຫວ່ົ າງກະດູກ hyoid ກັບຕົວລິ້ນ ແລະ ກ້າມຊີນ້ ລນິ້ (intrinsic muscles) ກາ້ ມຊີນ້ ລນິ້ ປົກຄຸ ມດ້ວຍຊັ້ນແພຜິວຊະນິດ stratified squamous epithelium ຊະນດິ ຊົ່ ຸມ (moist type), ມໜີ າມ (papillae), ກະຈາຍຢົ່ ູທົ່ ວົ ໄປທາງ ດາ້ ນເທງິ ຂອງລນິ້ papillae ເຫ່ົ າຼົ ນມີ້ ຮີ ູບຮົ່ າງຕ່ົ າງກັນໄປຂນຶ້ ກບັ ຊະນດິ ຂອງສັດ ເຊ່ົ ນັ : ຮູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍຂນົ (filiform papillae), ຮູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍດອກເຫັດ (fungiform papillae), ຮູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍໃບໄມ້ (foliate papillae) ແລະ ຮູບຮົ່ າງກມົ ໂນນ(circumvallate papillae), ດາ້ ນເທງິ ຂອງ papillae ເຫ່ົ ຼາົ ນຈີ້ ະມຕີ ົ່ ຸມຮັບລດົ ຊາດ ແລະ ຕົ່ ອມ ຜະລດິ ຂອງແຫວຼ (serous glands) ປົນຢ່ົ ູອກີ ດວ້ ຍ. 124

2.2. ຫອຼ ດຄ (pharynx) ຫອຼ ດຄເປັນທົ່ ທາງເປີດຮ່ົ ວມລະຫວົ່ າງທາງເດີນຫາຍໃຈ ແລະ ລະບບົ ທາງເດນີ ອາຫານ ໂດຍມສີ ົ່ ວນຂອງ epiglottis ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີປດິ ສ່ົ ວນຂອງລະບບົ ຫາຍໃຈ (ຫອຼ ດລມົ ) ເມົ່ ອມສີ ່ົ ງິ ແປກປອມຜ່ົ ານເຂາົ້ ມາໃນຫອຼ ດຄເພ່ົ ອທົ່ ີ ຈະເຂາົ້ ໄປໃນຫຼອດອາຫານ ເມ່ົ ອສດັ ຫາຍໃຈ epiglottis ຈະປິດຊ່ົ ອງລະຫວົ່ າງລາຄກບັ ຫຼອດອາຫານເຮດັ ໃຫອ້ າ ກາດທົ່ ີຫາຍໃຈຜ່ົ ານຊົ່ ອງດງັ ເຂາົ້ ສົ່ ູຫຼອດລມົ ໄດສ້ ະດວກ, ຫຼອດຄມຮີ ູບຮົ່ າງຄາ້ ຍປາກຈວຍ (funnel shaped) ຂອບພາຍໃນຫອຼ ດຄບຸດວ້ ຍຊັນ້ ເຍົ່ ອເມອກ ແລະ ລອ້ ມອອ້ ມດວ້ ຍກາ້ ມຊີນ້ ສົ່ ວນຕນົ້ ຂອງຫຼອດຄຈະມຂີ ະໜາດ ໃຫຍ່ົ ສ່ົ ວນປາຍມທີ ່ົ ເປີດຕົ່ ກບັ ຫອຼ ດອາຫານ ແລະ ຫອຼ ດລມົ ພາຍໃນຫອຼ ດຄມຊີ ົ່ ອງເປດີ ຫາຼ ຍແຫົ່ ງ ຄຊ່ົ ອງປາກ ຊ່ົ ອງ posterior naves 2 ຊົ່ ອ ງ ຊົ່ ອ ງ eustachian tubes 2 ຊົ່ ອງ ຊ່ົ ອ ງ laryngeal openiry ສົ່ ວ ນ ຂ ອ ງ eustachian tubes ເປັນທົ່ ທົ່ ຕີ ົ່ ຈາກຊ່ົ ອງຫູຊນັ້ ກາງເປີດເຂາົ້ ສົ່ ູຫອຼ ດຄ ຫຼ ລາຄທງັ ສອງຂາ້ ງ, ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຊ່ົ ວຍປັບ ຄວາມດນັ ຂອງແກວ້ ຫູທງັ ສອງຂາ້ ງໃຫເ້ ທົ່ າົ ກນັ ຫອຼ ດຄມຄີ ວາມສາຄນັ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການກນອາຫານ (deglutition) ເຂາົ້ ສ່ົ ູຫຼອດອາຫານ. ຂະບວນການກນອາຫານສາມາດແບົ່ ງອອກໄດເ້ ປນັ 3 ໄລຍະ ຄ: 1). ໄລຍະທ່ົ ໜີ ົ່ ງຶ : ເປນັ ລະຍະທົ່ ີອາຫານເຂາົ້ ສົ່ ູປາກ ເປັນໄລຍະທ່ົ ີສາມາດຄວບຄຸມໄດ້ ເມ່ົ ອອາຫານເຂາົ້ ສົ່ ູປາກ ເກດີ ການຫຍາ້ ອາຫານເຮັດໃຫອ້ າຫານຄລຸກເຄລາົ້ ກັບນາ້ ລາຍ ແລະ ຖກເຮດັ ໃຫເ້ ປນັ ກອ້ ນ ລນິ້ ຈະຫົດຕວົ ເພົ່ ອສ່ົ ົງ ກອ້ ນອາຫານໄປທົ່ ປີ າຍລນິ້ ແລວ້ ຜລກັ ດນັ ກອ້ ນອາຫານໄປສ່ົ ູຫອຼ ດຄ 2). ໄລຍະທ່ົ ສີ ອງ: ເມ່ົ ອກອ້ ນອາຫານມາທ່ົ ີຫຼອດຄມຜີ ນົ ໃຫມ້ ນີ າ້ ໜກັ ໄປກດົ ຫຼອດຄ ບລເິ ວນຊນັ້ ເຍ່ົ ອເມອກ ຈະມຈີ ລຸ ງັ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ກຈະສ່ົ ົງຄວາມຮູສ້ ຶກໄປຍງັ ເສນັ້ ປະສາດຄົ່ ູທ່ົ ີ 9 ຄ glossopharyngel nerve ສ່ົ ງົ ກະແສຄວາມຮູສ້ ຶກໄປຍງັ ສະໝອງສົ່ ວນ medulla oblongata ເຊົ່ ງິ ຈະສ່ົ ງົ ຄາສ່ົ ງັ ມາເຮັດໃຫ້ epiglottis ປິດ ຫຼອດລມົ ແລະ ເກດີ ຂະບວນການກນກອ້ ນອາຫານເຂາົ້ ໄປໃນຫຼອດອາຫານ (swallowing reflex). 3). ໄລຍະທົ່ ສີ າມ: ເມົ່ ອອາຫານຜ່ົ ານຫອຼ ດຄເຂາົ້ ມາໃນຫອຼ ດອາຫານ ກອ້ ນອາຫານຈະມກີ ານເຄົ່ ອນຕວົ ໂດຍ ຂະບວນການ peristatic movement ເຊົ່ ງິ ເກດີ ຈາກການຄາຍຕວົ ແລະ ຫດົ ຕົວຂອງກາ້ ມຊນີ້ ອອ້ ມທອາຫານ ໂດຍກາ້ ມຊນີ້ ຈະຄາຍຕວົ ແລະ ຫດົ ຕວົ ສະຫລບັ ກນັ ໄປມາ. 2.3. ຫອຼ ດອາຫານ (esophagus) ຫອຼ ດອາຫານເປັນທ່ົ ທາງເດນີ ອາຫານທ່ົ ີເຊ່ົ ອມຕົ່ ລະຫວ່ົ າງຫຼອດຄກບັ ກະເພາະອາຫານສົ່ ວນຕນົ້ (cardiac), ບລເິ ວນຮອຍຕ່ົ ລະຫວ່ົ າງຫອຼ ດຄກບັ ກະເພາະມກີ າ້ ມຊີນ້ ຫຮູ ູດ (cardiac sphincter) ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຄວບຄຸມການ ເຂາົ້ ອອກຂອງອາຫານສົ່ ກູ ລະເພາະ ຫອຼ ດອາຫານປະກອບດວ້ ຍເນອ້ ເຍ່ົ ອ 4 ຊນັ້ ຊນັ້ ໃນສຸດເປັນຊນັ້ ເຍ່ົ ອເມອກ ຖດັ ມາຄຊນັ້ ໃຕເ້ ຍ່ົ ອເມອກ, ຊນັ້ ກາ້ ມຊີນ້ ແລະ ຊນັ້ ນອກສຸດຄຊນັ້ ແພສາພນັ ຊະນິດຫຼວມ, ກາ້ ມຊນີ້ ຂອງຂອບຫຼອດ ອາຫານຈະແຕກຕົ່ າງກນັ ໄປຕາມຊະນດິ ຂອງສດັ , ໃນໝູ ແລະ ມາ້ ມກີ າ້ ມຊີນ້ 2 ຊນັ້ ສົ່ ວນຕນົ້ ຂອງຫຼອດອາຫານຈະ ເປັນກາ້ ມຊນີ້ ລາຍສົ່ ວນທາ້ ຍຈະເປັນກາ້ ມຊນີ້ ລຽບ ສ່ົ ວນໃນໝາ ແລະ ສດັ ແຂວ້ ເອອ້ ງຈະມແີ ຕ່ົ ກາ້ ມຊນີ້ ລາຍພຽງຢ່ົ າງ ດຽວຕະຫຼອດຂອບຫອຼ ດອາຫານ ເນົ່ ອງຈາກກາ້ ມຊີນ້ ລາຍຈະຊ່ົ ວຍເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການບງັ ຄບັ ອາຫານອອກມາຄຽ້ ວ ເອອ້ ງໃນປາກ ແລະ ຊົ່ ວຍໃນການບງັ ຄັບອາຫານອອກມາຮາກໄດໃ້ ນໝາ. ໃນສດັ ບາງຊະນດິ ຊັນ້ ໃຕເ້ ຍ່ົ ອເມອກຈະ ພບົ ຕ່ົ ອມສາ້ ງນາ້ ເມອກເພົ່ ອຜະລດິ ຂອງແຫວຼ ຊະນດິ ເມອກຊົ່ ວຍໃນການນາອາຫານຜົ່ ານໄປສ່ົ ູກະເພາະໄດສ້ ະດວກ ຂນຶ້ . 125

2.4. ກະເພາະອາຫານ (stomach) ກະເພາະອາຫານຂອງສດັ ລຽ້ ງສາມາດແບ່ົ ງອອກເປນັ ກະເພາະຂອງສດັ ກະເພາະດົ່ ຽວ ແລະ ກະເພາະອາຫານ ຂອງສດັ ກະເພາະລວມ ຕາມລກັ ສະນະການພດັ ທະນາຂອງກະເພາະ ແລະ ລກັ ສະນະອາຫານທ່ົ ສີ ດັ ກນິ . ກ. ກະເພາະໃນສັດກະເພາະດົ່ ຽວ ໃນສດັ ກະເພາະດ່ົ ຽວ ໝຈູ ະເປນັ ສດັ ທ່ົ ມີ ກີ ະເພາະອາຫານທົ່ ມີ ຄີ ວາມບນັ ຈຫຸ ຼາຍທົ່ ີສຸດ, ມຕີ າແໜົ່ ງຢ່ົ ູທາງດາ້ ນ ຊາ້ ຍຂອງກະບັງລົມ. ຮູບຮ່ົ າງຂອງກະເພາະອາຫານຂອງໝູຈະມີຮູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງ ຫຼ ເມດັ ຖົ່ ົວ ອາດແບ່ົ ງ ສົ່ ວນຂອງກະເພາະອອກເປັນ 3 ສ່ົ ວນ ຄ: ສົ່ ວນຕົນ້ (cardiac), ສ່ົ ວນກ າງ (fundus) ແລະ ສົ່ ວນປາຍ (pyrolus) ຊົ່ ສ່ົ ວນກາງ ແລະ ສ່ົ ວນປາຍຂອງກະເພາະ ຈະມີກ້າມຊີນ້ ຫູຮູ ດ (cardiac sphincter ແລະ pyrolic sphincter) ເຮັດໜາ້ ທົ່ ີຄວບຄຸມການເຂາົ້ ອອກຂອງອາຫານໃນກະເພາະ ສົ່ ວນຕົນ້ ຂອງກະເພາະຕ່ົ ກບັ ຫອຼ ດອາຫານ ແລະ ສ່ົ ວນປາຍຂອງກະເພາະຕົ່ ກບັ ລາໄສນ້ ອ້ ຍ ອາດແບົ່ ງກະເພາະອາຫານອອກເປັນສ່ົ ວນຕົ່ າງໆ ຕາມ ລກັ ສະນະຂອງແພຜິວພາຍໃນກະເພາະໄດເ້ ປນັ 4 ສົ່ ວນ ຄ: 1). ສົ່ ວນ esophageal region: ເປັນສ່ົ ວນຕນົ້ ຂອງກະເພາະອາຫານທົ່ ຕີ ດິ ກບັ ຫຼອດອາຫານ ສດັ ແຕົ່ ລະ ຊະນດິ ຈະມສີ ົ່ ວນ esophageal region ແຕກຕ່ົ າງກນັ ອອກໄປ ບລເິ ວນນຈີ້ ລຸ ງັ ແພຊນັ້ ນອກສົ່ ວນໃຫຍົ່ ຈະເປນັ ຈຸ ລງັ ແພຊນັ້ ນອກຊະນດິ (stratified squamous epothelium) ແລະ ບົ່ ມສີ ່ົ ວນທ່ົ ີເປນັ ຕ່ົ ອມຢ່ົ ູເລີຍ. 2). ສ່ົ ວນທົ່ ີຖັດຈາກ esophageal region ເຂົ້າມາ: ຈະເປນັ ບລເິ ວນທົ່ ີມຕີ ົ່ ອມສາ້ ງນາ້ ເມອກ ແຕົ່ ບົ່ ມີ ຕົ່ ອມສາ້ ງເອນໄຊມ.໌ 3). ສົ່ ວນ fundic region: ເປັນສົ່ ວນທົ່ ີມຕີ ່ົ ອມສາ້ ງເອນໄຊມຊ໌ ່ົ ວຍຍ່ົ ອຍອາຫານຫຼວງຫາຼ ຍ 4). ສົ່ ວນ pyloric region: ເປັນສົ່ ວນທົ່ ມີ ຕີ ົ່ ອມສາ້ ງນາ້ ເມອກ ແລະ ເອນໄຊມ໌ ປົນກນັ ໂຄງສາ້ ງຂອງຂອບກະເພາະອາຫານປະກອບດວ້ ຍເນອ້ ເຍ່ົ ອ 4 ຊນັ້ ຄ: ຊນັ້ ເຍ່ົ ອເມອກ, ຊນັ້ ໃຕເ້ ຍົ່ ອເມອກ, ຊນັ້ ກາ້ ມຊີນ້ ແລະ ຊນັ້ ຜິວນອກສຸດ. ຊັນ້ ເຍົ່ ອເມອກປະກອບດວ້ ຍ ຊນັ້ ແພຈຸລງັ ຜິວຊນັ້ ນອກພວກ stratified squamous epithelium ແລະ ຕ່ົ ອມທ່ົ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຜະລິດກົດເກອ (HCl), ເມອກ (mucin) ແລະ ຮ ໂມ ນ ເຊ ລ າໂທ ນິນ (seratonin). ຊັ້ນ ເຍົ່ ອ ເມອ ກ ໃ ນ ສ່ົ ວ ນ ຕົ້ນ ຂອ ງກ ະ ເພ າະ ທ່ົ ີ ຕິດ ກັບ ຫຼ ອ ດ ອ າຫ ານ (esophagus) ຈະບົ່ ມຕີ ົ່ ອມມທີ ົ່ ປາກດົ ຢົ່ ູ, ແຕ່ົ ຊນັ້ ເຍົ່ ອເມອກທົ່ ີມຕີ ົ່ ອມກະຈາຍຢົ່ ູຫຼວງຫຼາຍຈະພບົ ໃນສ່ົ ວນຂອງ cardiac region, fundic gland region ແລະ pyloric gland region. 126

ຮູບທີ 10.3 ໂຄງສາ້ ງຂອງຂອບກະເພາະອາຫານ ດດັ ແປງຈາກ : Carola ແລະ ຄະນະ, 1992 ບລເິ ວນຊນັ້ ເຍ່ົ ອເມອກສ່ົ ວນແພຜວິ ທົ່ ີເປນັ ຕົ່ ອມບລເິ ວນຂອບກະເພາະອາຫານຈະມລີ ກັ ສະນະເປັນແອົ່ ງເລກິ ເອນີ້ ວ່ົ າ: gastric pits ໂດຍຊນັ້ ໃຕແ້ ພຜິວ (lamina propia) ຈະມລີ ກັ ສະນະໜາເປັນທົ່ ຢີ ່ົ ູຂອງຈລຸ ງັ ຕົ່ ອມທົ່ ີສາ້ ງ ເອນໄຊມ໌ ຫຼ ນາ້ ຍ່ົ ອຍຕົ່ າງໆ ມທີ ົ່ ແຍກ ແລະ ໄປເປດີ ໃນແອົ່ ງ gastric pits ຊະນດິ ຂອງຕ່ົ ອມຕົ່ າງໆ ໃນຊນັ້ ເຍ່ົ ອ ເມອກຂອງກະເພາະ ສາມາດແບົ່ ງອອກໄດເ້ ປັນ 3 ຊະນິດ ຕາມການແບົ່ ງສ່ົ ວນຂອງກະເພາະອາຫານ ຄ cardiac gland, fundic gland ແລະ pyrolic gland. ສ່ົ ວນຂ ອງຕ່ົ ອ ມໃນ cardiac gland ຈະປ ະກອບ ດວ້ ຍ mucous neck cell ທົ່ ີ ເປັນ ຕົ່ ອມດ່ົ ຽວ (simple glands) ຫຼ ເປັນຕ່ົ ອມຮົ່ ວມ (compound tubular gland) ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຜະລດິ ແລະ ຫ່ົ ຼງັ ນາ້ ເມອກ (mucus) ເພົ່ ອເຄອບຜິວຂອງຕ່ົ ອມບ່ົ ໃຫຖ້ ກທາລາຍໂດຍກົດເກອຈາກ parietal cell ໃນສ່ົ ວນຂອງ fundic gland ຈະພບົ ຈລຸ ງັ ທ່ົ ເີ ຮດັ ໜາ້ ທົ່ ສີ າ້ ງເມອກ ແລະ ເອນໄຊມຫ໌ າຼ ຍຊະນດິ ຄ: 1). chief cells (zymogenic cells): ເປັນຈລຸ ງັ ທົ່ ີລກັ ສະນະຄາ້ ຍຮູບສ່ົ ຫີ ົ່ ຽຼ ມ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຜະລດິ ແລະ ຫົ່ ຼງັ ເອນໄຊມ໌ pepsinogen ເອນໄຊມທ໌ ົ່ ີຜະລດິ ໄດຈ້ ະຖກເກບັ ໄວທ້ ົ່ ໄີ ຊໂຕພາຼ ດຊມຶ ຂອງຈລຸ ງັ ໃນຮູບຂອງແກຣນນູ ເອນີ້ ວົ່ າ: zymogen granules 2). parietal cells (border cells): ເປັນຈລຸ ງັ ຮູບຮ່ົ າງຫາຼ ຍຫົ່ ຽຼ ມຄ່ົ ອນຂາ້ ງກມົ ພບົ ຈລຸ ງັ ນຫີ້ າຼ ຍບລເິ ວນ ຕວົ ຕ່ົ ອມ ຈລຸ ງັ ນມີ້ ຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ກວົ່ າ chief cells ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຜະລດິ ກດົ ເກອ ແລະ intrinsic factors 3). mucous neck cell: ເປນັ ຈລຸ ງັ ທ່ົ ີພບົ ໄດບ້ ລເິ ວນຄຂອງ gastric pit ຈລຸ ງັ ມຮີ ູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍຄໝາກ ກະລ໋ອກ ຫຼ ຮູບແທົ່ ງຕົ່ າໆ ມໜີ າ້ ທ່ົ ີສາ້ ງເມອກສາບຜິວຂອງຕົ່ ອມບົ່ ໃຫຖ້ ກຍ່ົ ອຍໂດຍກດົ ເກອ. 127

4). argentaffin (enterochromalfin cells): ເປນັ ຈລຸ ງັ ທ່ົ ີຢ່ົ ູບລເິ ວນຜວິ ຂອງ gastric pits ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ສີ າ້ ງຮໂມນໄຊໂຣໂທນນີ ສົ່ ວນຂອງ pyrolic region ຈະມີຕົ່ ອມ 2 ຊະນິດຄ mucous neck cell ແລະ argentaffin cells ເທົ່ າົ ນນັ້ . ຊນັ້ ຈລຸ ງັ ກາ້ ມຊນີ້ ຂອງກະເພາະອາຫານປະກອບດວ້ ຍກາ້ ມຊນີ້ ລຽບ 3 ຊນັ້ ຊນັ້ ໃນເປນັ ກາ້ ມຊນີ້ ລຽບແບບທ ແຢງ (inner circular muscle) ຊັນ້ ກາງເປັນກາ້ ມຊີ້ນແບບວງົ ກົມ (outer circular muscle) ແລະ ຊັ້ນ ນອກເປນັ ກາ້ ມຊນີ້ ທາງຍາວ (outer longitudinal muscle) ລະຫວ່ົ າງຊນັ້ ກາ້ ມຊນີ້ ຂອງກະເພາະຈະພົບຈຸລັງ ປະສາດມາລວມກນັ ຢົ່ ູຫຼວງຫາຼ ຍ (nerve plexus) ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ເມ່ົ ອມອີ າຫານເຂາົ້ ມາໃນກະເພາະ ຈລຸ ງັ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຈະສົ່ ງົ ກະແສປະສາດຜົ່ ານເສນັ້ ປະສາດຄ່ົ ູທ່ົ ີ 10 vagus nerve ໄປຍງັ ສະໝອງໃຫສ້ ົ່ ງັ ການເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການຫດົ ຕວົ ຂອງກະເພາະ ນອກຈາກນີກ້ ະເພາະຍງັ ສາມາດເຮດັ ວຽກໄດດ້ ວ້ ຍຕວົ ເອງໂດຍຜົ່ ານ splanchnic nerve ໃນລະບບົ ANS ເຊ່ົ ງິ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີກງົ ກນັ ຂາ້ ມກບັ vagus nerve. 2.5. ການເຄົ່ ອນໄຫວຂອງກະເພາະ ກະເພາະຈະມກີ ານເຄ່ົ ອນໄຫວຕະຫອຼ ດເວລາໃນຂະນະທ່ົ ີມກີ ານຍ່ົ ອຍອາຫານ ພອ້ ມກບັ ມກີ ານຫົ່ ງຼັ ເອນໄຊມ໌ ຈາກຂອບກະເພາະ ການເຄ່ົ ອນໄຫວກະເພາະມີ 2 ແບບ ຄ: 1). peristaltic movement: ເປັນການເຄົ່ ອນໄຫວແບບຍ່ົ ອນ ເນົ່ ອງຈາກກາ້ ມຊີນ້ ລຽບອອ້ ມກະເພາະມີ ການຫົດຕົວ ແລະ ຄາຍຕົວຢົ່ າງເປັນຈັງຫວະໂດຍສະເພາະກາ້ ມຊີນ້ inner circular muscle ແລະ outer longitudinal muscle ການຫດົ ຕວົ ແບບນມີ້ ຜີ ົນໃຫອ້ າຫານເຄົ່ ອນຕວົ ຈາກສ່ົ ວນຕນົ້ ໄປຍງັ ສົ່ ວນປາຍ. 2). pendular motility: ການເຄົ່ ອນຕວົ ແບບແກວ່ົ ງເໝອນລູກຕຸມ້ ໂມງ ເນົ່ ອງຈາກການຫດົ ຕວົ ຂອງ ກາ້ ມຊນີ້ ບາງໆທ່ົ ີຢ່ົ ູລະຫວ່ົ າງກາ້ ມຊນີ້ ເອີນ້ ວົ່ າ: internal oblique muscle ການຫດົ ຕວົ ແບບນຈີ້ ະມຜີ ນົ ເຮດັ ໃຫ້ ອາຫານໃນກະເພາະຄນົ ກບັ ນາ້ ຍົ່ ອຍເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການຍ່ົ ອຍຢົ່ າງສມົ ບູນ. ໃນສະພາວະປົກກະຕກິ ະເພາະຈະມກີ ານເຄົ່ ອນໄຫວຕະຫຼອດເວລາຄດິ ເປັນຈານວນຄງັ້ /ນາທ.ີ ໃນສດັ ແຕ່ົ ລະ ຊະນດິ ຄວາມຖົ່ ີໃນການເຄ່ົ ອນຕວົ ຂອງກະເພາະຈະມຫີ ຼາຍ ຫຼ ນອ້ ຍແຕກຕົ່ າງກນັ ໄປ. ນອກຈາກຄວາມຖົ່ ຈີ ະຕ່ົ າງກນັ ຕາມຊະນດິ ສດັ ແລວ້ ຍງັ ມຄີ ວາມແຕກຕົ່ າງກນັ ຂນຶ້ ກບັ ລະຍະເວລາກນິ ອາຫານອີກດວ້ ຍ, ເວລາກນິ ອາຫານຄວາມຖົ່ ີ ຂອງການເຄົ່ ອນໄຫວຂອງກະເພາະຈະສູງ ເມ່ົ ອອົ່ ມິ ຄວາມຖ່ົ ຈີ ະຫລຸດລງົ , ຖ້າກນິ ອາຫານຜດິ ເວລາຄວາມຖົ່ ໃີ ນການ ເຄ່ົ ອນໄຫວຂອງກະເພາະຈະສງູ ຖາ້ ອາຫານຖກຍ່ົ ອຍບົ່ ໝດົ ເຮດັ ໃຫເ້ ຈບັ ປວດທອ້ ງໄດ.້ ຂ. ກະເພາະອາຫານໃນສັດແຂວ້ ເອອ້ ງ ສດັ ແຂວ້ ເອອ້ ງເປັນສັດທ່ົ ີມີກະເພາະຂະໜາດໃຫຍົ່ ມຄີ ວາມຈກຸ ະເພາະຫຼາຍເນ່ົ ອງຈາກອາຫານທ່ົ ີກິນສົ່ ວນ ໃຫຍົ່ ເປັນພດອາຫານສດັ ຫຼ ອາຫານຫຍາບມຄີ ວາມຟ່ົ າມສງູ ບົ່ ສາມາດຍ່ົ ອຍໄດດ້ ວ້ ຍເອນໄຊມຈ໌ າກທ່ົ ທາງເດີນ ອາຫານໄດ້ ດ່ົ ງັ ນັນ້ ຈົ່ ງຶ ຕອ້ ງມຈີ ລຸ ນິ ຊີໃນກະເພາະເພົ່ ອຊ່ົ ວຍໃນການຍົ່ ອຍອາຫານ ປະກອບດວ້ ຍແບກທເີ ຣຍ ແລະ ໂປຼຕວົ ຊວົ ຂະໜາດນອ້ ຍ, ກະເພາະຂອງສດັ ແຂວ້ ເອອ້ ງແບົ່ ງອອກເປັນ 4 ສົ່ ວນແຕົ່ ລະສົ່ ວນເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີແຕກຕ່ົ າງກນັ ຈ່ົ ງຶ ອາດເອີນ້ ວ່ົ າ: ເປັນສດັ ກະເພາະລວມ ປະກອບດວ້ ຍ ກະເພາະຮູເມນ (ກະເພາະໝກັ ) ກະເພາະຮງັ ເຜິງ້ ກະເພາະ ສາມສບິ ກບີ ແລະ ກະເພາະແທ້ 128

ກະເພາະຮູເມນ ກະເພາະຮັງເຜິງ້ ແລະ ກະເພາະສາມສິບກີບ ລວມເອີນ້ ວ່ົ າ: ກະເພາະອາຫານສົ່ ວນໜ້າ (fore stomach) ເນ່ົ ອງຈາກເຍ່ົ ອບຸຜິວຂອງກະເພາະທັງສາມເປັນສ່ົ ວນເຍົ່ ອບຸທົ່ ີບ່ົ ມີຕ່ົ ອມສາ້ ງນາ້ ຍົ່ ອຍຢ່ົ ູເລຍ (non glandular region) ເຍ່ົ ອ ບຸ ຜິ ວ ມີຊັ້ນຈຸລັງພ ວກ stratified squarmous epithelium ຫຼ າຍ ຊັ້ນ ກະເພາະຮູເມນມຊີ ່ົ ອງທາງຕິດຕົ່ ກບັ ກະເພາະຮງັ ເຜິງ້ ເອີນ້ ວົ່ າ: rumino - reticulum orifice ສ່ົ ວນກະເພາະແທ້ (abomasum) ຂອບດາ້ ນໃນມລີ ກັ ສະນະຄາ້ ຍຄກບັ ສດັ ກະເພາະດ່ົ ຽວກ. 1). ກະເພາະຮູ ເມນ (rumen or pounch): ເປັນກະເພາະທົ່ ີມຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ ທົ່ ີສຸດມຂີ ະບວນການໝກັ ອາຫານໂດຍຈລຸ ນິ ຊີ ແລະ ມນີ າ້ ຢ່ົ ູຫາຼ ຍ ສ່ົ ວນໜາ້ ຂອງກະເພາະຮູເມນຕດິ ກບັ ຫຼອດອາຫານ ແລະ ສ່ົ ວນທາ້ ຍຕ່ົ ກັບ ກະເພາະຮັງເຜິງ້ (reticulum). ກະເພາະຮູເມນວາງຕວົ ໃນບລເິ ວນທອ້ ງໂດຍດາ້ ນໜາ້ ຂອງຮູເມນຈະຕດິ ກບັ ກະບັງ ລມົ ດາ້ ນຫງຼັ ຈະມສີ ົ່ ວນຕ່ົ ໄປຈນົ ຕດິ ຊ່ົ ອງແບບການ, ກະເພາະຮູເມນຈະຢົ່ ູໃນຕາແໜົ່ ງບລເິ ວນທອ້ ງຄອ້ ນໄປທາງດາ້ ນ ຊາ້ ຍຂອງຕວົ ສດັ , ໃນລກູ ງວົ ເກດີ ໃໝົ່ ສ່ົ ວນຂອງກະເພາະຮູເມນຈະມຂີ ະໜາດນອ້ ຍກວົ່ າກະເພາະແທ້ ກະເພາະຮູ ເມນແບ່ົ ງອອກເປັນ 2 ສ່ົ ວນໂດຍໃຊສ້ ່ົ ວນ muscular pillars ຫຼ longitudinal groove ແບົ່ ງເປັນ dorsal sac ແລະ ventral sac ສ່ົ ວນ dorsal sac ເປັນສ່ົ ວນທ່ົ ມີ ີຂະໜາດໃຫຍ່ົ ແພຂອບຂອງກະເພາະສ່ົ ວນນເີ້ ປັນ ແພຜິວພວກ stratified squamous epithelium ຊະນດິ ບ່ົ ມີຕົ່ ອມ ທ່ົ ີຂອບຂອງ dorsal ແລະ ventral sac ຈະມີ papillae ຫຼວງຫຼາຍມໜີ າ້ ທົ່ ີສາຄນັ ໃນການຊົ່ ວຍແກວງພດັ ຄນົ ອາຫານ ແລະ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການດດູ ຊມຶ ໂພຊະນະຜ່ົ ານຂອບກະເພາະຮູເມນ ກາ້ ມຊີນ້ ຂອງກະເພາະຮູເມນມີ 2 ຊນັ້ ແຕົ່ ຮຽງກນັ ຢົ່ າງບ່ົ ເປັນລະບຽບ. ການເຄົ່ ອນທົ່ ີຂອງອາຫານໃນກະເພາະຮູເມນເກດີ ຈາກຈງັ ຫວະໃນການບີບຂອງກະເພາະຮູເມນເລົ່ ີມຕນົ້ ຈາກ ອາຫານທົ່ ຜີ ່ົ ານຫຼອດອາຫານມາທົ່ ີສ່ົ ວນ cardiac ຂອງຮູເມນ ກຈະເລ່ົ ີມບບີ ທງັ ແບບ periotaltic movement ແລະ pendulum movement ຈງັ ຫວະການບີບຂອງກະເພາະເຮດັ ໃຫອ້ າຫານເຄ່ົ ອນທ່ົ ີໄປທາງດາ້ ນຊາ້ ຍຂອງ dorsal sac ແລວ້ ຈະສ່ົ ງົ ໄປທາງດາ້ ນຊາ້ ຍຂອງ ventral sac ຈາກນັນ້ ຈ່ົ ງຶ ມາເຖິງດາ້ ນໜາ້ ຂອງ ventral sac ອາຫານທົ່ ີແຫກຼ ຫຼ ອຸມ້ ນາ້ ຫຼາຍຈະຈມົ ໄປໃນ ventral sac ສ່ົ ວນອາຫານຊນິ້ ໃຫຍົ່ ຈະຟຢູ ົ່ ໃູ ນ dorsal sac ແລວ້ ເກດີ ການຂຍົ ເອິກອາຫານທ່ົ ີມລີ ກັ ສະນະເປັນກອ້ ນກບັ ຂນຶ້ ມາທາງຫຼອດອາຫານ ແລະ ຄຽ້ ວເອອ້ ງໃນປາກ, ອາຫານ ທ່ົ ີມລີ ກັ ສະນະເຄົ່ ງິ ຂຸນ້ ເຄ່ົ ງິ ແຫວຼ (semi solid) ບາງສົ່ ວນຈະໄຫຼຜົ່ ານຊົ່ ອງທາງ rumino reticulum orifice ເຂົາ້ ໄປສົ່ ູ omasum ຕ່ົ ໄປ ການເຂາົ ອອກຂອງອາຫານກບັ ຂນຶ້ ມາຄຽ້ ວເອອ້ ງໃໝົ່ ຈະເກດີ ຂນຶ້ ເມົ່ ອອາຫານມາສາຜດັ ກັບ internal mucosal fold ທ່ົ ກີ ນັ້ ລະຫວ່ົ າງ ventral sac ກບັ ຂອບຂອງຮູເມນ ແລະ reticulum ເກດີ ການບີບ ຂອງ reticulum ເຮດັ ໃຫກ້ ອ້ ນອາຫານເຂາົ້ ໄປໃນຫຼອດອາຫານແຕົ່ ອາຫານເຄົ່ ງິ ແຫວຼ ຈະເຂົາ້ ໄປໃນ reticulum ແລະ ຜ່ົ ານຊົ່ ອງ rumino reticulum orifice. ກະເພາະຮງັ ເຜິງ້ (reticulum) ເປັນກະເພາະທ່ົ ມີ ຂີ ະໜາດນອ້ ຍທ່ົ ີສຸດມຮີ ູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍກບັ ຂວດຮູບຊມົ ພ່ົ ູ ດາ້ ນ ໜ່ົ ງຶ ຕິດກັບກະເພາະຮູເມນສົ່ ວນອີກດ້ານໜົ່ ງຶ ຕິດກັບກະເພາະສ່ົ ວນ omasum ຊ່ົ ຊົ່ ອງ rumino reticulum orifice ຂອບດາ້ ນໃນເປັນຊັນ້ ເຍົ່ ອເມອກມແີ ພຈລຸ ັງພວກ stratified squamous epithelium ມລີ ກັ ສະນະ ເປັນສນັ ຄາ້ ຍຮູບຮງັ ເຜິງ້ . ກະເພາະສົ່ ວນນມີ້ ຄີ ວາມສາຄນັ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການສ່ົ ງົ ອາຫານໄປແຂວ້ ເອອ້ ງ ແລະ ການສ່ົ ົງ ອາຫານທ່ົ ຍີ ່ົ ອຍແລວ້ ໄປຍງັ ສ່ົ ວນກະເພາະສາມສບິ ກບີ . ກະເພາະສົ່ ວນສາມສບິ ກບີ (omasum) ເປນັ ສ່ົ ວນທ່ົ ຕີ ່ົ ຈາກ reticulum ມສີ ່ົ ວນຕົ່ ກບັ ກະເພາະແທ້ ທ່ົ ີຊົ່ ອງ omaso abomasal orifice ມີຮູບຮ່ົ າງກົມປະກອບດວ້ ຍແຜ່ົ ນກາ້ ມຊີນ້ ເປນັ ກບີ ໆ (laminae) ຢ້ມາຈາກດາ້ ນ 129

ເທງິ ເຍົ່ ອເມອກທົ່ ີຫຸມ້ ແຜົ່ ນກາ້ ມຊີນ້ ຈະມີ papillae ສນັ້ ໆ ເປັນສົ່ ວນປະກອບຊົ່ ວຍໃນການບດົ ອາຫານ ອາຫານທ່ົ ີ ຜົ່ ານ reticulo omasal orifice ເຂາົ້ ມາໃນ ແຕ່ົ ລະກບີ ຂອງ laminae. ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການບດົ ອາຫານໃຫນ້ ອ້ ຍລງົ ອາຫານທ່ົ ລີ ະລາຍໄດຈ້ ະເຄົ່ ອນທ່ົ ຕີ ່ົ ໄປໃນ abomasum ອາຫານ ທ່ົ ີບ່ົ ລະລາຍຈະຕກົ ຢົ່ ູລະຫວົ່ າງກບີ ຂອງ omasum. ກະເພາະແທ້ (abomasum) ເປັນສົ່ ວນຂອງກະເພາະສ່ົ ວນທົ່ ີມີຕົ່ ອມສາ້ ງນາ້ ຍົ່ ອຍທົ່ ີຊນັ້ ເຍົ່ ອເມອກເຊົ່ ັນ ດຽວກບັ ກະເພາະຂອງສດັ ກະເພາະດ່ົ ຽວ, ກະເພາະແທຈ້ ະມຂີ ະໜາດນອ້ ຍລງົ ເມົ່ ອທຽບກບັ ກະເພາະຮູເມນເມົ່ ອສດັ ຈະເລີນເຕີບໂຕຂນຶ້ , ກະເພາະ ແທ້ໃນສັດແຂ້ວເອອ້ ງແບົ່ ງເປັນ 2 ສ່ົ ວນຄ: fundic region ແລະ pyloric region ສົ່ ວນ fundic region ຊນັ້ ເຍ່ົ ອເມອກຈະມລີ ກັ ສະນະເປນັ ກບີ (fold) ປະມານ 12 ກບີ ສ່ົ ວນ pyloric region ຂອບຈະຄາ້ ຍກບັ ໃນສດັ ກະເພາະດົ່ ຽວ. ສາລບັ ແບ,້ ແກະ ສາມາດພບົ ສົ່ ວນ cardiac region ໄດ.້ 3. ລາໄສນ້ ອ້ ຍ (small intestine) ລາໄສນ້ ອ້ ຍເປັນສົ່ ວນຂອງທົ່ ທາງເດນີ ອາຫານທ່ົ ີເຊົ່ ອມຕົ່ ລະຫວົ່ າງກະເພາະອາຫານສົ່ ວນ pylorus ແລະ ລາໄສໃ້ ຫຍ່ົ ສ່ົ ວນ caecum ຄວາມຍາວຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍໃນສດັ ລຽ້ ງແຕົ່ ລະຊະນດິ ຈະແຕກຕ່ົ າງກນັ ໄປ ສາມາດແບົ່ ງ ສ່ົ ວນຂອງລາໄສ້ນ້ອຍອອກເປັນ 3 ສົ່ ວນຄ: ລາໄສ້ນອ້ ຍຕອນຕົນ້ (duodenum), ລາໄສ້ນອ້ ຍຕອນກາງ (jejunum) ແລະ ລາໄສນ້ ອ້ ຍຕອນປາຍ (ileum). ລາໄສນ້ ອ້ ຍສົ່ ວນຕນົ້ ມລີ ັກສະນະຄາ້ ຍຮູບຕວົ ຢູຢດຶ ຕດິ ກບັ ໜາ້ ທອ້ ງດວ້ ຍແພຢຶດລາໄສສ້ ນັ້ ໆ (mesentary) ບລເິ ວນລາໄສນ້ ອ້ ຍຕອນຕນົ້ ຈະມຊີ ່ົ ອງເປດີ ຂອງທ່ົ ນາ້ ບີ ແລະ ທ່ົ ຈາກ ຕບັ ອ່ົ ອນເພ່ົ ອເປັນທາງຜ່ົ ານຂອງນາ້ ບີ ແລະ ເອນໄຊມຈ໌ າກຕັບອ່ົ ອນ. ຂອບຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍເຮັດໜາ້ ທ່ົ ີໃນການ ຜະລດິ ແລະ ຫ່ົ ຼັງນາ້ ຍ່ົ ອຍ ຫຼ ເອນໄຊມ໌ ເຊົ່ ນັ : lactase, moltase, sucrase, lipase, amylase ແລະ dipeptidase, ນອກຈາກໜາ້ ທ່ົ ີຜະລດິ ເອນໄຊມທ໌ ົ່ ກີ ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຍ່ົ ອຍອາຫານແລວ້ ຍງັ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃນການ ຜະລິດ ແລະ ຫົ່ ຼງັ ຮໂມນໃນລະບົບທາງເດີນອາຫານ ຄ ຮໂມນຊິກຣີຕນິ (secretin), ຮໂມນໂຄເລຊີດໂຕໄຄນນິ (cholecystokinin ; CCK) ແລະ ຮໂມນໂມຕິລນິ (motilin) ທົ່ ີຫົ່ ຼງັ ມາຈາກຂອບລາໄສນ້ ອ້ ຍສົ່ ວນຕົນ້ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີດູດຊມຶ ໂພຊະນະຕົ່ າງໆ, ວຕິ າມນິ ແລະ ແຮົ່ ທາດ ແລະ ເຮດັ ໃຫອ້ າຫານຜ່ົ ານເຂາົ້ ໄປໃນລາໄສໃ້ ຫຍ່ົ ເປນັ ຕນົ້ . ໂຄງສາ້ ງຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍປະກອບດວ້ ຍເນອ້ ເຍົ່ ອ 4 ຊນັ້ ເຊ່ົ ນັ : ດຽວກບັ ສ່ົ ວນອ່ົ ນໆ ຂອງທ່ົ ທາງເດນີ ອາຫານ ຊນັ້ ໃນສຸດຄຊນັ້ ເຍ່ົ ອເມອກປະກອບດວ້ ຍເນ່ົ ອເຍ່ົ ອ 3 ຊນັ້ ຍົ່ ອຍໆ ລວມກນັ ຄຈລຸ ງັ ເຍົ່ ອບຸທ່ົ ີມຮີ ູບຮົ່ າງເປັນຮູບສ່ົ ີ ຫ່ົ ຽຼ ມສນັ້ ໆ ບາງສ່ົ ວນຂອງຈລຸ ງັ ເຍ່ົ ອບຸຜວິ ຈະປ່ົ ຽນແປງໄປເປນັ ຕ່ົ ອມດ່ົ ຽວ (goblet cell) ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີສາ້ ງນາ້ ເມອກ ຊ່ົ ປາຍຂອງຈລຸ ງັ ເຍ່ົ ອບຸຜວິ ຮູບສົ່ ີຫຽຼ ມຈະມໂີ ຄງສາ້ ງເປນັ ລກັ ສະນະຂນົ ນອ້ ຍໆ ເອນີ້ ວ່ົ າ: brush bor der ຂອງ microvilli ເພົ່ ອເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີເປັນພນ້ ທົ່ ຜີ ວິ ຂອງລາໄສຊ້ ່ົ ວຍໃນການດດູ ຊມຶ ໂພດນະ ຖັດຈາກຊນັ້ ຂອງແພຈລຸ ງັ ເປັນຊນັ້ lamina propia ຈາກນນັ້ ເປນັ ຊນັ້ ກາ້ ມຊີນ້ ລຽບບາງໆ 2 - 3 ຊນັ້ ຕະຫຼອດຊນັ້ ເຍົ່ ອເມອກຈະມໂີ ຄງສາ້ ງທົ່ ເີ ອີນ້ ວ່ົ າ: ວນິ ໄລ (v i l l i ) ມລີ ກັ ສະນະຄາ້ ຍຂນົ ຢ້ເຂາົ້ ໄປໃນຊົ່ ອງວ່ົ າງຂອງລາໄສ້ ລະຫວົ່ າງວນິ ໄລຈະມແີ ອ່ົ ງຮູບຊງົ ກະບອກ ນອ້ ຍໆແຊກຢົ່ ູ ເອນີ້ ວົ່ າ: crypt of lieberkuhn ເຍ່ົ ອບຸສ່ົ ວນນຈີ້ ະເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີສາ້ ງນາ້ ເມອກ ແລະ ຫົ່ ຼງັ ນາ້ ຍົ່ ອຍ. ຊນັ້ ໃຕເ້ ຍ່ົ ອເມອກເປັນແພສາພນັ ພວກ loose connective tissue ເປັນບລິເວນທ່ົ ີມປີ ົມປະສາດ ແລະ ເສນັ້ ເລອດມາຫົ່ ຼລຽ້ ງຢົ່ ູ, ປມົ ປະສາດຈະມຜີ ົນຕົ່ ການເຮດັ ວຽກຂອງກາ້ ມຊີນ້ ລຽບອອ້ ມລາໄສນ້ ອ້ ຍ, ຊນັ້ ກາ້ ມຊີນ້ ຂອງ ລາໄສນ້ ອ້ ຍເປັນຊນັ້ ກາ້ ມເນອ້ ລຽບ 2 ຊນັ້ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເຄ່ົ ອນໄຫວຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍຊ່ົ ວຍໃນການເຄ່ົ ອນທ່ົ ີຂອງ 130

ອາຫານ ແລະ ການຍ່ົ ອຍອາຫານ ກາ້ ມຊີນ້ ລຽບຊນັ້ ໃນເປັນກາ້ ມຊີນ້ ວງົ ແຫວນ ແລະ ດາ້ ນນອກເປັນກາ້ ມຊີນ້ ຕາມ ຍາວ. ຊັ້ນ ນ ອ ກ ສຸ ດ ເປັ ນ ຊັ້ນ ເຊ ໂຣ ຊ່ົ າ (serosa) ປ ະກ ອ ບ ດ້ວ ຍແ ພ ຜິ ວ ຊ ະນິດ simple squamous epithelium ຊັນ້ ນີມ້ ີລກັ ສະນະໜຽວຫຼາຍ ເພົ່ ອເປັນການຫຸຼດການຮຸກຖູຂອງລາໄສກ້ ັບອະໄວຍະວະອ່ົ ນໆໃນ ບລເິ ວນທອ້ ງ. ຮູບທີ 10.4 ໂຄງສາ້ ງຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍ ດດັ ແປງຈາກ : Carola ແລະ ຄະນະ, 1992 3.1. ການເຄ່ົ ອນໄຫວຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍ ການເຄ່ົ ອນໄຫວຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍເກດີ ຈາກການຫດົ ຕວົ ຂອງກາ້ ມຊນີ້ ລຽບທົ່ ີເປັນສ່ົ ວນປະກອບ ເພົ່ ອຊົ່ ວຍໃຫ້ ອາຫານເຄ່ົ ອນຕວົ ຜ່ົ ານໄປຍັງສ່ົ ວນອ່ົ ນຂອງລະບບົ ທາງເດີນອາຫານ ແລະ ຊົ່ ວຍໃຫອ້ າຫານຄົນກບັ ນາ້ ຍ່ົ ອຍ. ລກັ ສະນະຂອງການຫດົ ຕວົ ມີ 2 ແບບ 1). peristaltic movement: ເປນັ ການຫດົ ຕວົ ເພົ່ ອຜລກັ ດນັ ອາຫານໃຫຜ້ ົ່ ານໄປຕາມຄວາມຍາວຂອງລາ ໄສ້ ເກດີ ຈາກການຫດົ ຕວົ ຂອງກາ້ ມຊນີ້ ລຽບທ່ົ ຢີ ່ົ ູອອ້ ມກອ້ ນອາຫານເກດີ ການຫດົ ຕວົ ແຕົ່ ສົ່ ວນທ່ົ ີມອີ າຫານຢ່ົ ູກາ້ ມ ຊີນ້ ຈະຄາຍຕວົ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການເຄ່ົ ອນທົ່ ີຂອງອາຫານແບບລູກຄນ້ ເພ່ົ ອຜລກັ ດັນອາຫານໄປສ່ົ ວນທາ້ ຍຂອງລາໄສ້ ການຫດົ ຕວົ ແບບນຈີ້ ະຊາ້ ຫຼ ໄວຂນຶ້ ຢົ່ ູກບັ ລະບບົ ປະສາດອດັ ໂນມຕັ ິ ແລະ ການຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນ ລກັ ສະນະການເຄ່ົ ອນທ່ົ ນີ ີ້ ຈະເກດີ ຂນຶ້ ຢ່ົ າງຕົ່ ເນົ່ ອງຕະຫອຼ ດທງັ ລາໄສ້ 2). rhythemic segmentation: ເປນັ ການຫດົ ຕວົ ຂອງລາໄສເ້ ພົ່ ອຄນົ ອາຫານກບັ ນາ້ ຍ່ົ ອຍ. ລກັ ສະນະ ການຫດົ ຕວົ ຂອງລາໄສຈ້ ະເກດີ ເປນັ ຊົ່ ວງໆ. 131

ຮູບທີ 10.5 ການເຄົ່ ອນໄຫວແບບ peristalic movement 4. ລາໄສໃ້ ຫຍົ່ (large intestine) ລາໄສໃ້ ຫຍ່ົ ແບົ່ ງໄດເ້ ປນັ 3 ສົ່ ວນຄ: ສ່ົ ວນໄສຕ້ ່ົ ງິ ( caecum) ເປນັ ທົ່ ປາຍຕນັ ຕດິ ກບັ ລາໄສນ້ ອ້ ຍສົ່ ວນປາຍ ໃນໝູ ແລະ ມາ້ ສົ່ ວນ caecum ຈະມກີ ານໝກັ ອາຫານໂດຍຈລຸ ນິ ຊີ ຄວາມຍາວ ແລະ ຮູບຮົ່ າງຂອງໄສຕ້ ່ົ ງິ ໃນສັດ ລຽ້ ງແຕົ່ ລະຊະນດິ ຈະຕົ່ າງກນັ ໄປ, ສ່ົ ວນ colon ເປັນສ່ົ ວນຂອງລາໄສໃ້ ຫຍົ່ ທົ່ ຕີ ່ົ ຈາກ caecum ແບ່ົ ງເປັນ 3 ສ່ົ ວນ ຄ: ascending colon, transvers colon ແລະ descending colon ສ່ົ ວນຂອງ rectum ເປັນສົ່ ວນສຸດ ທາ້ ຍຂອງລາໄສໃ້ ຫຍ່ົ ມລີ ກັ ສະນະເປັນທ່ົ ຊົ່ ມຂີ ະໜາດນອ້ ຍກວົ່ າສ່ົ ວນອ່ົ ນ. ໜາ້ ທົ່ ີສາຄນັ ຂອງລາໄສໃ້ ຫຍົ່ ຈະກ່ົ ຽວຂອ້ ງກັບການດູດຊມຶ ນາ້ ແລະ ແຮົ່ ທາດທົ່ ີຈາເປັນຕ່ົ ຮ່ົ າງກາຍ, ໃນສດັ ລຽ້ ງພວກສດັ ແຂວ້ ເອອ້ ງອາຫານທ່ົ ີບ່ົ ຖກຍົ່ ອຍຈະຖກແບກທີເຣຍທ່ົ ີຢົ່ ໃູ ນລາໄສໃ້ ຫຍ່ົ ຍົ່ ອຍ ແລະ ໃຊປ້ ະໂຫຍດໄດ້ ນອກຈາກນຈີ້ ະກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເຮດັ ໃຫອ້ າຫານທ່ົ ີຢົ່ ູພາຍໃນເຄົ່ ອນຕວົ ມາທ່ົ ີສົ່ ວນປາຍຂອງລາໄສໃ້ ຫຍົ່ ເພ່ົ ອລຖ້າ ເວລາທົ່ ຈີ ະຂບັ ອອກຈາກຮົ່ າງກາຍໃນຮູບຂອງອາຈມົ (feces). 4.1. ການເຄ່ົ ອນໄຫວຂອງລາໄສໃ້ ຫຍ່ົ ການເຄົ່ ອນໄຫວຂອງລາໄສໃ້ ຫຍົ່ ໂດຍອາໄສການບບີ ຂອງກາ້ ມຊນີ້ ແບົ່ ງອອກເປນັ 3 ຊະນດິ ຄ: 1). segmentation movement: ເປັນການຫດົ ຕວົ ຂອງກາ້ ມຊີນ້ ລາໄສໃ້ ຫຍົ່ ເພ່ົ ອຊ່ົ ວຍໃນການຄນົ ໃນ ສົ່ ວນຂອງ colon ເຊ່ົ ງິ ຈະເຮດັ ໃຫມ້ ກີ ານດູດຊມຶ ນາ້ ແລະ ແຮ່ົ ທາດໄດໄ້ ວຂນຶ້ 2). peristatic movement: ເປັນການຫດົ ຕົວຂອງກາ້ ມຊນີ້ ເພົ່ ອໃຫອ້ າຫານທ່ົ ີຢົ່ ູພາຍໃນເຄົ່ ອນຕວົ ຕ່ົ ໄປ ຍງັ ລາໄສໃ້ ຫຍ່ົ ຊ່ົ (rectum) ເພ່ົ ອນອການຂບັ ອອກນອກຮ່ົ າງກາຍ. 3). mass peristalsis movement: ເປັນການຫດົ ຕວົ ຂອງກາ້ ມຊນີ້ ສະເພາະສ່ົ ວນ colon ທົ່ ເີ ກີດຫົດ ຕວົ ຂນຶ້ ພອ້ ມໆ ກນັ ເປັນບລິເວນກວາ້ ງເພົ່ ອດນັ ໃຫອ້ າຫານທົ່ ີບົ່ ຍ່ົ ອຍ ຫຼ ກອ້ ນອາຈມົ ເຄົ່ ອນຕົວຢົ່ າງວ່ົ ອງໄວໄປຍງັ rectum ການຫດົ ຕວົ ນຈີ້ ະເກດີ ຂນຶ້ ຕອນຖ່ົ າຍອາຈມົ ເທົ່ າົ ນນັ້ . 132

4.2. ການຖົ່ າຍອາຈົມ (defecation) ອາຈມົ (feces) ມສີ ່ົ ວນປະກອບຫຼກັ ທົ່ ສີ າຄນັ ຄ ນາ້ ປະມານ 3 ສ່ົ ວນ ແລະ ຂອງແຂງປະມານ 1 ສ່ົ ວນ ໃນ ສົ່ ວນຂອງແຂງປະກອບດວ້ ຍອາຫານທ່ົ ບີ ົ່ ຍົ່ ອຍ, ທາດອະນງົ ຄະທາດ, ເຊອ້ ແບກທີເຣຍທົ່ ຕີ າຍແລວ້ , ຈລຸ ງັ ຂອງແພ ຜວິ ລະບບົ ທາງເດີນອາຫານ, ນາ້ ຍ່ົ ອຍ, ນາ້ ເມອກຂອງລະບບົ ທາງເດນີ ອາຫານ ແລະ ນາ້ ບີ ເປນັ ຕນົ້ . ສຂີ ອງອາຈົມ ສ່ົ ວນໃຫຍົ່ ເປັນສຂີ ອງເມດັ ສີໃນນາ້ ບີ ແລະ ກ່ົ ນິ ເກດີ ຈາກທາດຕ່ົ າງໆ ທົ່ ີໄດຈ້ າກການຍ່ົ ອຍອາຫານໂດຍແບກທີເຣຍ ໃນລາໄສໃ້ ຫຍົ່ . ການຖ່ົ າຍອາຈມົ ເປັນໜາ້ ທ່ົ ີຂອງລາໄສໃ້ ຫຍ່ົ ສົ່ ວນ rectum ແລະ ກາ້ ມຊນີ້ ຫູຮູດຊະນດິ internal anal sphincter (ກາ້ ມຊີນ້ ລຽບ) ແລະ ກາ້ ມຊີນ້ ຫຮູ ູດຊະນດິ external anal sphincter ເຊົ່ ິງເປນັ ກາ້ ມຊີນ້ ລາຍ, ການຖ່ົ າຍອາຈມົ ເປນັ ຂະບວນການທົ່ ຖີ ກຄວບຄຸມໂດຍລະບບົ ປະສາດເມ່ົ ອມອີ າຈມົ ມາສະສມົ ໃນສ່ົ ວນຂອງ rectum ຫຼາຍໆ. ຂອບຂອງ rectum ຈະຂະຫຍາຍຕວົ ຫາຼ ຍຂນຶ້ ເຊ່ົ ງິ ຈະໄປກະຕຸນ້ ລະບບົ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ໃຫສ້ ົ່ ງົ ກະແສປະສາດໄປຍງັ ສະໝອງໂດຍຜ່ົ ານໄຂສນັ ຫງຼັ , ສະໝອງຈະສົ່ ງັ ການໃຫມ້ ກີ ານຫດົ ຕວົ ຂອງກາ້ ມຊີນ້ ທອ້ ງ ແລະ ກາ້ ມຊນີ້ ທ່ົ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຫາຍໃຈອອກ ເຮດັ ໃຫຄ້ ວາມດນັ ໃນບລເິ ວນທອ້ ງ ແລະ ຊ່ົ ອງເອກິ ສງູ ຂນຶ້ ມຜີ ົນ ໃຫ້ internal anal sphincter ຄາຍຕວົ ເກດີ ການຂບັ ອາຈມົ ອອກມາໄດ.້ ການເຮດັ ວຽກຂອງ internal anal sphincter ຈະເປັນແບບ involuntary control ສົ່ ວນ external anal sphincter ເປນັ ການເຮດັ ວຽກແບບ voluntary control. 5. ທະວານໜກັ (anus) ທະວານໜັກເປັນສົ່ ວນປາຍຂອງລະບົບທ າງເດີນອາຫານເຮັດໜ້າທົ່ ີກົ່ ຽວກັບການຖົ່ າຍອຸ ດຈາລະ (defecation) ບລິເວນນີມ້ ກີ າ້ ມຊີນ້ ຫູຮູດ 2 ຊະນດິ ຄ: internal anai sphincter ແລະ external anai sphincter. 6. ອະໄວຍະວະທົ່ ຊີ ົ່ ວຍໃນການຍົ່ ອຍອາຫານ 6.1. ຕບັ (liver) ຕບັ ເປັນອະໄວຍະວະໜ່ົ ຶງທ່ົ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຍ່ົ ອຍອາຫານ ເຊ່ົ ງິ ປະກອບດວ້ ຍຕ່ົ ອມມທີ ົ່ ຮຽງຕົວກນັ ຢົ່ ູຫວຼ ງ ຫຼາຍ ໂດຍທ່ົ ວົ ໄປອາດຈດັ ໄດວ້ ົ່ າຕັບເປັນອະໄວຍະວະທົ່ ີມຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ ເມ່ົ ອປຽບທຽບກບັ ຂະໜາດຂອງຮົ່ າງກາຍ ໃນສດັ ກິນຊນີ້ ເປັນອາຫານຂະໜາດຂອງຕບັ ມຄີ ່ົ າບລະມານ 3 - 5 % ຂອງນາ້ ໜກັ ຕວົ ສັດກນິ ຊີນ້ ແລະ ພດເປັນ ອາຫານຈະມຂີ ະໜາດຮອງລງົ ມາ ຄ 2 - 3 % ຂອງນາ້ ໜັກຕວົ ແຕົ່ ສດັ ແຂວ້ ເອອ້ ງຈະມຂີ ະໜາດຂອງຕບັ ທົ່ ນີ ອ້ ຍທ່ົ ີ ສຸດເທ່ົ າົ ກບັ 1 - 1.5 % ຂອງນາ້ ໜກັ ຕວົ . ໃນສດັ ລຽ້ ງລກູ ດວ້ ຍນມົ ທຸກຊະນດິ ໃນຂະນະທ່ົ ເີ ປັນລູກສດັ ຫຼ ສດັ ທົ່ ີກາ ລງັ ຈະເລີນເຕີບໂຕຕບັ ຈະມຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ ກວ່ົ າສດັ ທ່ົ ີໃຫຍ່ົ ເຕມັ ທົ່ ແີ ລວ້ ເນົ່ ອງຈາກເມ່ົ ອສດັ ໃຫຍົ່ ເຕມັ ທົ່ ຈີ ະມກີ ານ ເສ່ົ ອມສະຫຼາຍຕວົ ຂອງຈລຸ ງັ ຕບັ , ຊນີ້ ຕັບຈະມສີ ີນາ້ ຕານແດງ, ມລີ ກັ ສະນະອ່ົ ອນນ່ົ ມຸ , ຕບັ ມຕີ າແໜ່ົ ງຢ່ົ ູໃນບລເິ ວນ ທອ້ ງດາ້ ນໜາ້ ຢ້ໄປທາງຂວາຕດິ ກັບເຍົ່ ອກລະບງັ ລມົ . ໃນສດັ ລຽ້ ງທກຸ ຊະນດິ ຈລຸ ງັ ຕບັ (hepatic cell) ເຮັດໜາ້ ທົ່ ີ ຫ່ົ ຼງັ ນາ້ ບີ (bile), ນາ້ ບີທົ່ ຜີ ະລິດຈາກຈລຸ ງັ ຕບັ ຈະອອກຈາກທ່ົ (hepatic duct) ໄປລວບລວມເກບັ ໄວໃ້ ນຖງົ ນາ້ ດີ (gall bladder) ຈາກນນັ້ ຈະມທີ ່ົ ນາ້ ດຕີ ົ່ ໄປທົ່ ີ cystic duct ສ່ົ ູ common bile duct ເປນັ ທົ່ ຍາວຕ່ົ ໄປເປດີ ທ່ົ ີລາ ໄສນ້ ອ້ ຍສົ່ ວນຕນົ້ . ມາ້ ເປນັ ສັດທ່ົ ບີ ົ່ ມຖີ ງົ ນາ້ ບສີ າລບັ ເກບັ ນາ້ ບີ, ແຕົ່ ນາ້ ບີທ່ົ ີຜະລດິ ຈາກຈຸລງັ ຕບັ ຈະຫ່ົ ຼງັ ອອກຈາກຈລຸ ັງ 133

ຕບັ ຜ່ົ ານ hepatic duct ເຂາົ້ ໄປໃນ common bile duct ທ່ົ ີເປັນທ່ົ ນາ້ ບທີ ່ົ ສີ ່ົ ງົ ຜ່ົ ານນາ້ ບີຈາກຖງົ ນາ້ ບໄີ ປເປີດທົ່ ລີ າ ໄສນ້ ອ້ ຍສ່ົ ວນຕນົ້ ເລີຍ. ນາ້ ດີເປັນຂອງແຫຼວສີເຫອຼ ງທ່ົ ຜີ ະລດິ ຈາກຈລຸ ງັ ຕບັ , ມສີ ົ່ ວນປະກອບທ່ົ ີສາຄນັ ຄ ກດົ ນາ້ ບີ (bile acid) ແລະ ເກອຂອງນາ້ ບີ (bile salt). ນອກຈາກນີຍ້ ງັ ພບົ ໂປຼຕີນມວິ ຊນິ , ຄລເລດເຕີຣອນ, ຟອດຟລປິ ດິ ແລະ ພວກອເິ ລກ ໂຕນໄລ ເຊົ່ ນັ : Cl-, Ca++, Fe++ ໃນນາ້ ບີອີກດວ້ ຍ. ທາດສເີ ຫຼອງໃນນາ້ ບີຄທາດ biriverdin ແລະ bilirubin ເປນັ ທາດທ່ົ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຍ່ົ ອຍໄຂມັນເຮດັ ໃຫໄ້ ຂມນັ ເກດີ ການແຕກຕວົ ແລະ ແຂວນຟູກະຈາຍຢົ່ ູທ່ົ ວົ ໄປເພ່ົ ອ ໃຫນ້ າ້ ຍ່ົ ອຍຈາກຕບັ ອ່ົ ອນ (pancreatic lipase) ສາມາດເຂາົ້ ຍົ່ ອຍສະຫາຼ ຍໄດງ້ ົ່າຍ, ສເີ ຫຼອງຂອງນາ້ ບີເກດີ ຈາກ heme ຂອງເມດັ ເລອດແດງທົ່ ີຖກທາລາຍທ່ົ ມີ າ້ ມ, ເມ່ົ ອເມດັ ເລອດແດງຖກທາລາຍຈລຸ ງັ ຕບັ ຈະຈບັ ເຮໂມໂກຼບນິ ໄວ້ ແລະ ແຍກສະຫລາຍໂມເລກຸນອອກໄດເ້ ປັນ pyrole ring ເຊ່ົ ງິ ເປັນທາດສເີ ຫຼອງ. ໃນກລະນີທ່ົ ຈີ ຸລງັ ຕບັ ເກດີ ອກັ ເສບ ຫຼ ຖກທາລາຍຄວາມສາມາດໃນການປ່ົ ຽນ ສີຂອງນາ້ ດີຈາກເມັດເລອດແດງຈະຫລຸດລງົ , ມຜີ ນົ ໃຫກ້ ານຄວບ ຄຸມການຫ່ົ ຼງັ ນາ້ ບີຜິດປົກກະຕິ ນາ້ ບີຈະບົ່ ເຂາົ້ ໄປຊ່ົ ວຍຍົ່ ອຍໃນຂະບວນການຍົ່ ອຍໄຂມັນ ແຕົ່ ຈະກະຈາຍໄປໃນກະ ແສເລອດ ແລະ ປາກດົ ຕາມປາກ, ຕາ, ຊນັ້ ເຍ່ົ ອເມອກ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ສະພາບດ່ົ າງເຫຼອງ ຫຼ ດີຊ່ົ ານ ເຊົ່ ງິ ເປັນຜນົ ຈາກ ຕບັ ອກັ ເສບ. ໜາ້ ທ່ົ ີຂອງຕັບ ມີດົ່ ັງນ:ີ້ 1). ຜະລດິ ນາ້ ດີເພົ່ ອຊ່ົ ວຍໃນການຍ່ົ ອຍໄຂມນັ ໃນສົ່ ວນລາໄສນ້ ອ້ ຍ 2). ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ຂະບວນການເມຕາໂບລິຊມຶ ຂອງໂປຼຕນີ ຄາໂບໄຮເດຼດ ແລະ ໄຂມນັ ເຊ່ົ ນັ : ການສາ້ ງຢູ ເຣຍ, ການປ່ົ ຽນນາ້ ຕານໃຫເ້ ປັນໄກລໂຄເຈນ ການປ່ົ ຽນໄກລໂຄເຈນໃຫເ້ ປັນນາ້ ຕານ (glycolysis) ແລະ ກົ່ ຽວ ຂອ້ ງກບັ ການສງັ ເຄາະໄຂມນັ 3). ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີທາລາຍທາດພດິ ຈາກຮົ່ າງກາຍ (detoxification) ເຊົ່ ນັ : ການປົ່ ຽນຮູບຂອງແອນກຮໃຫ້ ເປນັ ນາ້ ແລະ ຄາບອນໄດອອກໄຊ 4). ມກີ ານສາ້ ງທາດພວກ prothrombin ທ່ົ ມີ ໜີ າ້ ທ່ົ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການແຂງຕວົ ຂອງເລອດ ຈລຸ ງັ ຕບັ ຈະສາ້ ງ ທາດ prothrombin ຫຼາຍ ຫຼ ນອ້ ຍຂນຶ້ ຢ່ົ ູກບັ ໄວຕາມນິ ເຄທ່ົ ມີ ໃີ ນຮ່ົ າງກາຍ 5). ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກັບການທາລາຍເມດັ ເລອດທ່ົ ີໝດົ ອາຍຸ ແລະ ເປນັ ແຫົ່ ຼງສະສມົ ທາດເຫກຼັ ໄວໃ້ ຊໃ້ ນຮ່ົ າງກາຍຕ່ົ ໄປ. 6). ເປັນແຫ່ົ ງຼ ສາ້ ງເມດັ ເລອດໃນຂະນະທົ່ ສີ ດັ ຍງັ ເປນັ ຕວົ ອ່ົ ອນຢ່ົ ໃູ ນທອ້ ງແມ່ົ 7.) ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີສາ້ ງເກອຂອງກດົ ນາ້ ບີ (bile salt) 6.2. ຕບັ ອ່ົ ອນ (pancreas) ຕັບ ອົ່ ອ ນຈັດເປັ ນອ ະໄວ ຍະວ ະ ທ່ົ ີ ເຮັດໜ້າທ່ົ ີ ເປັ ນທັງຕ່ົ ອ ມ ມີທົ່ (exocrine gland) ແລ ະ ບ່ົ ມີທົ່ (endocrine gland) ເນອ້ ເຍົ່ ອສ່ົ ວນທົ່ ີເປັນຕົ່ ອມມທີ ່ົ ເປນັ ເນອ້ ເຍົ່ ອສົ່ ວນໃຫຍົ່ ຂອງຕບັ ອ່ົ ອນເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຜະລດິ ນາ້ ຍົ່ ອຍ (pancreatic juice) ສາລັບຍົ່ ອຍໂປຼຕີນ, ຄາໂບໄຮເດຼດ ແລະ ໄຂມັນ ໂດຍມີທົ່ ເປີດ (pancreatic duct) ຢົ່ ູ ທົ່ ີ ລ າໄສ້ນ້ອ ຍ ສົ່ ວ ນ ຕົ້ນ ໃ ກ້ກັ ບ ທ່ົ ເປີ ດ ຂ ອ ງທົ່ ນ້າ ບີ , ເອ ນ ໄຊ ມ໌ທ່ົ ີ ສ າ ຄັນ ໄດ້ແ ກ່ົ : lipase, phospholipase ແລະ deoxyribonuclease ເປນັ ຕນົ້ . ເນອ້ ເຍົ່ ອສົ່ ວນທ່ົ ີເປັນຕ່ົ ອມຂາດທ່ົ ຈະຜະລິດຮໂມນ ທ່ົ ີກົ່ ຽວຂອ້ ງກັບການຄວບຄຸມລະດບັ ຂອງກລູໂຄດໃນເລອດ ຄຮໂມນອິນຊູລນິ (insulin) ແລະ ກລູຄາກອນ 134

(glucagon) ຕົ່ ອມມີທ່ົ ໃນຕບັ ອ່ົ ອນຈະຫົ່ ຼງັ ນາ້ ຍົ່ ອຍທົ່ ກີ ົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຍົ່ ອຍອາຫານຕະຫອຼ ດເວລາພາຍໃຕກ້ ານ ຄວບຄຸມຂອງຮໂມນ secretin ຄວາມເປນັ ກດົ ຂອງອາຫານທົ່ ເີ ຄ່ົ ອນມາຈາກກະເພາະສ່ົ ວນປາຍ ແລະ ການກະຕຸນ້ ທາງລະບບົ ປະສາດຮໂມນ secretin ທົ່ ີຜະລິດຈາກຊນັ້ ເຍົ່ ອເມອກຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍເມ່ົ ອມອີ າຫານທ່ົ ີມລີ ດິ ເປນັ ກດົ ຫຼາຍລະຕຸນ້ secretin ທ່ົ ີຫ່ົ ຼງັ ຈາກລາໄສນ້ ອ້ ຍຈະຊມຶ ຜົ່ ານໄປທາງກະແສເລອດເຮດັ ໃຫຈ້ ລຸ ງັ ຂອງຕບັ ອ່ົ ອນຜະລດິ ແລະ ຫົ່ ຼງັ ນາ້ ຍົ່ ອຍ (pancreatic juice). ນອກຈາກນຍີ້ ັງມຜີ ົນໃຫຕ້ ບັ ອົ່ ອນຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນ pancreozymin ລວມ ທງັ ມກີ ານຂບັ ນາ້ ຍ່ົ ອຍຈາກຕບັ ອົ່ ອນມາຍງັ ລາໄສນ້ ອ້ ຍອີກດວ້ ຍ. 6.3. ຮໂມນໃນລະບົບເຮດັ ງເດີນອຫານ ຮໂມນໃນລະບບົ ທາງເດນີ ອາຫານເປນັ ຮໂມນປະເພດໂປຼຕີນເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີສາຄນັ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຫົ່ ງຼັ ນາ້ ຍ່ົ ອຍ ຂອງກະເພາະອາຫານ, ລາໄສນ້ ອ້ ຍ, ຕັບອົ່ ອນ, ຖົງນາ້ ບີ ແລະ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເຄ່ົ ອນໄຫວຂອງລະບບົ ທາງເດີນ ອາຫານ, ຜະລິດຈາກຈລຸ ງັ ຊນັ້ ເຍ່ົ ອເມອກຂອງສ່ົ ວນຕ່ົ າງໆ ຂອງລະບບົ ທາງເດນີ ອາຫານ. ຮໂມນທ່ົ ີສາຄນັ ໄດແ້ ກ່ົ gastrin, secretin, cholecystokinin ແລະ motilind. - gastrin ເປັນຮໂມນທ່ົ ີຜະລິດຈາກຊນັ້ ເຍົ່ ອເມອກຂອງກະເພາະອາຫານ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ກີ ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຫ່ົ ຼັງ ກດົ ເກອຈາກຈລຸ ງັ ເຍົ່ ອບຸຂອງກະເພາະ ເຮດັ ໃຫເ້ ອນໄຊມເ໌ ປບຊໂິ ນເຈນປົ່ ຽນເປັນເປບຊນິ ມສີ ົ່ ວນກະຕຸນ້ ໃຫຊ້ ນັ້ ເຍ່ົ ອ ເມອກຂອງກະເພາະອາຫານຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕ, ກະຕຸນ້ ການຫ່ົ ຼງັ ຮໂມນອນິ ຊູລນິ ແລະ ກລູຄາກອນຈາກຕບັ ອ່ົ ອນ ແລະ ມສີ ່ົ ວນກະຕຸນ້ ໃຫກ້ າ້ ມຊນີ້ ຫູຮູດໃນສົ່ ວນຕ່ົ ລະຫວ່ົ າງຫອຼ ດອາຫານ ແລະ ກະເພາະຫດົ ຕວົ (cardiac sphincter) ເພົ່ ອປ້ອງກນັ ການຍອ້ ນກບັ ຂອງອາຫານເຂາົ້ ສ່ົ ູຫຼອດອາຫານ. ການຫ່ົ ຼງັ ຮໂມນ gastrin ຈາກຊັນ້ ເຍ່ົ ອເມອກຂອງກະເພາະອາຫານມຜີ ນົ ຈາກການທ່ົ ີມີອາຫານປະເພດໂປຼ ຕນີ (ເປບໄທ ແລະ ກດົ ອະມໂິ ນ) ເຂາົ້ ມາໃນສົ່ ວນຂອງກະເພາະອາຫານ ການກະຕຸນ້ ຈາກລະບບົ ປະສາດຮບັ ຄວາມ ຮູສ້ ກຶ vagus nerve ແລະ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງຂອບກະເພາະສ່ົ ວນຕນົ້ ເມ່ົ ອອາຫານເຄົ່ ອນເຂາົ້ ສ່ົ ກູ ະເພາະ.. - ຮໂມນ cholecystokinin ຫຼ pancreozymin ເປັນໂປຼຕີນຮໂມນຊະນດິ ໜ່ົ ຶງທົ່ ີຫົ່ ງຼັ ອອກມາຈາກຊນັ້ ເຍົ່ ອເມອກຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍຕອນຕນົ້ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ກີ ະຕຸນ້ ໃຫກ້ າ້ ມຊີນ້ ລຽບຂອງຖົງນາ້ ບຫີ ດົ ຕວົ ແລະ ນາ້ ບີຫົ່ ຼງັ ຈາກຖົງ ນາ້ ບີເຂາົ້ ສ່ົ ູລາໄສນ້ ອ້ ຍຕອນຕນົ້ . ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມສີ ົ່ ວນກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຫ່ົ ຼງັ ນາ້ ຍ່ົ ອຍຈາກຕບັ ອົ່ ອນ ແລະ ຊົ່ ວຍ ເພ່ົ ີມລດິ ຂອງຮໂມນຊີກຣີຕນິ . ການຫ່ົ ຼງັ ຮໂມນ cholecystokinin ເປັນຜນົ ຈາກການມອີ າຫານພວກໄຂມນັ ແລະ ກດົ ອະມໂິ ນເຂາົ້ ມາໃນລາໄສນ້ ອ້ ຍຕອນຕນົ້ . - ຮໂມນຊີກຣິຕນິ (secretin) ເປັນຮໂມນໂປຼຕນີ ທ່ົ ີຫົ່ ງຼັ ຈາກຊນັ້ ເຍົ່ ອເມອກຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍຕອນຕນົ້ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີກະຕຸນ້ ໃຫທ້ ່ົ ນາ້ ບີ ແລະ ຕ່ົ ອມມທີ ົ່ ຂອງຕັບອ່ົ ອນຫ່ົ ຼງັ ເອນໄຊມທ໌ ົ່ ມີ ີລດິ ເປນັ ດ່ົ າງອອກມາເພ່ົ ອທາລາຍລດິ ຂອງ ກດົ ເກອທ່ົ ີບນມາກບັ ອາຫານຈາກກະເພາະອາຫານ ເຮດັ ໃຫສ້ ະພາບຂອງອາຫານທ່ົ ີເຂາົ້ ມາໃນລາໄສມ້ ຄີ ວາມເປັນກົດ ຫລຸດລງົ . ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມຜີ ົນຕ່ົ ການເຄົ່ ອນໄຫວຂອງກະເພາະ ແລະ ຊົ່ ວຍຢັບຢ້ັງການຫ່ົ ຼັງກດົ ເກອຈາກຊນັ້ ເຍ່ົ ອ ເມອກຂອງກະເພາະອາຫານ. ການຄວບຄຸມການຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນຊີກຣີຕນິ ເກດີ ຂນຶ້ ຈາກຄວາມເປັນກດົ ຂອງອາຫານທ່ົ ມີ າຈາກກະເພາະ ແລະ ຜນົ ຜະລດິ ຈາກການຍ່ົ ອຍອາຫານໂປຼຕນີ ໃນກະເພາະອາຫານ, ການຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນຊີກຣີຕນິ ຈະຫລຸດລງົ ເມ່ົ ອຄວາມເປັນກົດ ຂອງອາຫານທ່ົ ເີ ຂາົ້ ມາສ່ົ ູລາໄສນ້ ອ້ ຍຫລຸດລງົ . 135

7. ສະລລິ ະວທິ ະຍາການຍົ່ ອຍອາຫານ (physiology of digestion) ສະລລິ ະວທິ ະຍາຂອງການຍົ່ ອຍອາຫານເປັນການສກຶ ສາກົ່ ຽວກບັ ການເຮດັ ວຽກຂອງລະບບົ ຍົ່ ອຍອາຫານ ທົ່ ີ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃນການຍ່ົ ອຍອາຫານທ່ົ ີສັດໄດຮ້ ບັ ເຂາົ້ ໄປ ອາຫານເມົ່ ອເຂາົ້ ສ່ົ ູຮົ່ າງກາຍທາງປາກຈະຜ່ົ ານລະບບົ ທາງເດີນ ອາຫານທ່ົ ມີ ີອະໄວຍະວະຍົ່ ອຍອາຫານ ແລະ ອະໄວຍະວະທົ່ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຍົ່ ອຍອາຫານ ມເີ ອນໄຊມຈ໌ າກທົ່ ທາງເດນີ ອາຫານ ຫຼ ເອນໄຊມຈ໌ າກຈລຸ ນິ ຊີໃນລະບບົ ທາງເດນີ ອາຫານຊົ່ ວຍເຮັດໃຫເ້ ກດີ ຂະບວນການຕົ່ າງໆ ເພົ່ ອ ໃຫອ້ າຫານປ່ົ ຽນແປງຮູບຮົ່ າງຈນົ ກະທງັ້ ມຂີ ະໜາດເໝາະສມົ ທ່ົ ຈີ ະສາມາດດດູ ຊມຶ ໄປໃຊປ້ ະໂຫຍດໄດໃ້ ນຈລຸ ງັ ສົ່ ວນ ຕົ່ າງໆ ຂອງຮົ່ າງກາຍໄດ.້ ຂະບວນການຍ່ົ ອຍອາຫານແບ່ົ ງໄດເ້ ປນັ 3 ປະເພດຄ: 1). ການຍ່ົ ອຍໂດຍວິທີກນົ ຈກັ (mechanical digestion): ເປນັ ຂະບວນການເຮດັ ໃຫໂ້ ມເລກຸນຂອງ ອາຫານມຂີ ະໜາດນອ້ ຍລງົ ເພົ່ ອທ່ົ ີຈະໃຫອ້ າຫານມສີ ະພາບທ່ົ ເີ ໝາະສມົ ສາລບັ ການເຂາົ້ ຍ່ົ ອຍໂດຍເອນໄຊມ໌ ຫຼ ນາ້ ຍົ່ ອຍຕ່ົ ໄປ ການຍ່ົ ອຍໂດຍວທິ ີກນົ ໄດແ້ ກ່ົ : ການຫຍາ້ (mastication) ອາຫານໃນປາກ, ການບດົ ອາຫານໃນສົ່ ວນ ຂອງກະເພາະບດົ (gizzard) ຂອງສັດປີກ, ການບີບຂອງກາ້ ມຊນີ້ ລຽບ (peristatic movement) ທົ່ ີຢ່ົ ູລອ້ ມ ອອ້ ມທອາຫານ, ກະເພາະອາຫານ, ລາໄສນ້ ອ້ ຍ ແລະ ລາໄສໃ້ ຫຍ່ົ . ສາລບັ ໃນສດັ ແຂວ້ ເອອ້ ງຈະລວມເຖິງຂະບວນ ການໃນການຫຍາ້ ເອອ້ ງ (rumination) ອີກດວ້ ຍ. 2). ການຍົ່ ອຍໂດຍວທິ ີເຄມີ (chemical digestion): ເປນັ ການຍ່ົ ອຍອາຫານໂດຍອາໄສເອນັ ໄຊມຈ໌ າກ ສ່ົ ວນຕົ່ າງໆ ຂອງອະໄວຍະວະຍົ່ ອຍອາຫານ ແລະ ອະໄວຍະວະທ່ົ ີກົ່ ຽວຂອ້ ງ ໄດແ້ ກົ່ : ເອນໄຊມ໌ອະໄມເລດ (amylase) ໃນນາ້ ລາຍ, ເອນໄຊມ໌ຈາກແພກະເພາະ ອາຫານ (gastric juice) ເອນ ໄຊມ໌ຈາກຕັບອ່ົ ອ ນ (pancreatic juice) ແລະ ເອນໄຊມຈ໌ າກລາໄສນ້ ອ້ ຍ (intestinal juice) ເປັນຕນົ້ . 3). ການຍົ່ ອຍໂດຍຈລຸ ິນຊີ (microbial digestion): ເປນັ ການຍ່ົ ອຍອາຫານໂດຍເອນໄຊມຈ໌ າກຈລຸ ນິ ຊີ ທງັ ແບກທເີ ຣຍ ແລະ ໂປຼໃຫຍ່ົ ຊວົ ທ່ົ ອີ າໄສຢ່ົ ໃູ ນສົ່ ວນຂອງກະເພາະຮູເມນ ແລະ ລາໄສໃ້ ຫຍົ່ ການຍົ່ ອຍອາຫານແບບ ນອີ້ າດເອີນ້ ວ່ົ າ: ເປນັ ການໝກັ ອາຫານ (fermentation) ໂດຍຈລຸ ນິ ຊີຈະມນີ າ້ ຍ່ົ ອຍ ຫຼ ເອນໄຊມທ໌ ົ່ ຍີ ົ່ ອຍຄາໂບໄຮ ເດຼດແບບຊອ້ ນ ພວກຈຸລັງລູໂລດ, ເຮມິຈຸລັງລູໂລດ ໃຫ້ເປັນນາ້ ຕານແບບດ່ົ ຽວ ແລະ ສັດສາມາດນາໄປໃຊ້ ປະໂຫຍດໄດ.້ ຂະບວນການຍົ່ ອຍອາຫານອາດແບົ່ ງອອກໄດຕ້ າມລກັ ສະນະຂອງລະບບົ ທາງເດີນອາຫານໄດເ້ ປັນ 2 ປະເພດ ຄ: 1. ຂະບວນການຍົ່ ອຍອາຫານໃນສດັ ກະເພາະດົ່ ຽວ ທງັ ກ່ົ ຸມຂອງສດັ ທ່ົ ີກນິ ຊີນ້ ເປັນອາຫານ ແລະ ສດັ ທ່ົ ີກິນ ຊີນ້ ແລະ ທຍັ ພດເປັນອາຫານ ເຊົ່ ນັ : ໝາ, ແມວ, ໝູ, ມາ້ , ກະຕົ່ າຍ ແລະ ສດັ ປກີ ເປນັ ຕນົ້ . 2. ຂະບວນການຍົ່ ອຍອາຫານໃນສດັ ກະເພາະລວມ ເຊ່ົ ງິ ໄດແ້ ກົ່ ສັດແຂວ້ ເອອ້ ງທົ່ ີກິນພດອາຫານສັດເປັນ ອາຫານຫກຼັ ເຊ່ົ ນັ : ງວົ , ຄວຍ, ແບ,້ ແກະ ເປນັ ຕນົ້ . ການຍົ່ ອຍອາຫານໃນປາກ ໃນສດັ ກະເພາະດ່ົ ຽວການຍົ່ ອຍອາຫານໃນປາກເກດີ ຈາກການຍ່ົ ອຍໂດຍວທິ ກີ ົນ ຈກັ ແລະ ວທິ ີເຄມີ ເມ່ົ ອອາຫານຖກນາເຂາົ້ ປາກອາຫານຈະຖກຫຍາ້ ເຮດັ ໃຫມ້ ຂີ ະໜາດນອ້ ຍລງົ ມກີ ານຄນົ ອາຫານ ປະສມົ ກບັ ນາ້ ລາຍເພ່ົ ອໃຫຊ້ ນິ້ ອາຫານອ່ົ ອນນົ່ ມຸ ແລະ ສະດວກໃນການກນ ໃນສດັ ບາງຊະນດິ ເຊ່ົ ນັ : ໝູ, ໝາ ແລະ ມາ້ . ນາ້ ລາຍມີເອນໄຊມອ໌ ະໄມເລດ ຫຼ ໄທອາລນິ ເຮັດໜາ້ ທ່ົ ີໃນການຍົ່ ອຍຄາໂບໄຮເດຼດໃນອາຫານໄດບ້ າງ ສ່ົ ວນ. 136

ໃນສດັ ກະເພາະລວມ ນາ້ ລາຍຈະບ່ົ ມເີ ອນໄຊມຍ໌ ົ່ ອຍຄາໂບໄຮເດຼດແຕົ່ ໃນລູກສດັ ຈະມເີ ອນໄຊມທ໌ ່ົ ີໃຊຍ້ ່ົ ອຍ ໄຂມນັ ໃນອາຫານ ຄ ເອນໄຊມ໌ pregastric lipase ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຍົ່ ອຍໄຂມນັ ໃນກົ່ ຸມບວິ ທີຣກິ ເອນໄຊມນ໌ ຈີ້ ະໝດົ ໄປເມົ່ ອຍ່ົ ານມົ ລູກສດັ . ສາລບັ ການຫຍາ້ ອາຫານເພ່ົ ອໃຫມ້ ີການຂະໜາດນອ້ ຍລງົ ໃນສດັ ແຂວ້ ເອອ້ ງຈະມກີ ານຫຍາ້ ອາຫານທົ່ ີມລີ ກັ ສະນະແຕກຕ່ົ າງກບັ ສດັ ກະເພາະດົ່ ຽວເນ່ົ ອງຈາກເປນັ ການບດົ ຫຍາ້ ຕາມແນວນອນມກີ ານຄນົ ອາຫານ ກບັ ນາ້ ລາຍເພ່ົ ອໃຫອ້ າຫານເປນັ ກອ້ ນ ແລະ ກນໄດງ້ ົ່າຍ, ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມຂີ ະບວນການຄຽ້ ວເອອ້ ງເກດີ ຂນຶ້ ໃນປາກ ອກີ ດວ້ ຍ. ການຍ່ົ ອຍອາຫານໃນກະເພາະ ກະເພາະອາຫານໃນສັດກະເພາະດ່ົ ຽວຈະມລີ ກັ ສະນະການຍົ່ ອຍເຊົ່ ນັ : ດ່ົ ຽວ ກບັ ການຍົ່ ອຍທ່ົ ີເກດິ ຂນ້ ໃນກະເພາະແທຂ້ ອງສດັ ແຂວ້ ເອອ້ ງ ເນ່ົ ອງຈາກຊນັ້ ເຍ່ົ ອເມອກຂອງກະເພາະສົ່ ວນນີຈ້ ະມີ ຕ່ົ ອມມທີ ົ່ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃນການຜະລດິ ເອນໄຊມທ໌ ່ົ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກັບການຍົ່ ອຍອາຫານ (gastric juice) ໂດຍສະເພາະ ເອນໄຊມທ໌ ່ົ ີຍ່ົ ອຍໂປຼຕີນ ເຊ່ົ ນັ : pepsin ແລະ rennin ແລະ ເອນໄຊມທ໌ ່ົ ີຍົ່ ອຍໄຂມນັ ເຊົ່ ນັ : lipase ທົ່ ີມຫີ ຼາຍ ໃນສດັ ກນິ ຊີນ້ ແຕ່ົ ໃນສດັ ແຂວ້ ເອອ້ ງມນີ ອ້ ຍ, ນອກຈາກການຍົ່ ອຍໄຂມນັ ທົ່ ເີ ກດິ ຂນ້ ໄດນ້ ອ້ ຍເນົ່ ອງຈາກກະເພາະມີ ສະພາບຄວາມເປັນກົດ ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ບົ່ ມີເອນໄຊມທ໌ ່ົ ີຍ່ົ ອຍຄາໂບໄຮເດຼດ. ໃນກະເພາະຈະມສີ ະພາບເປນັ ກດົ ເນ່ົ ອງຈາກມກີ ານຫົ່ ຼງັ ກດົ ເກອຈາກຊນັ້ ເຍົ່ ອເມອກຂອງກະເພາະອາຫານ ກດົ ເກອຈະມສີ ່ົ ວນກະຕຸນ້ ໃຫເ້ ອນັ ໄຊມເ໌ ປບ ຊນິ ແລະ ເຣນນນິ ເຮດັ ວຽກໄດເ້ ນ່ົ ອງຈາກເອນັ ໄຊມທ໌ ົ່ ີຍົ່ ອຍໂປຼຕີນທ່ົ ີຫົ່ ຼງັ ອອກມາຈາກຕ່ົ ອມມທີ ົ່ ໃນກະເພາະອາຫານ ຈະຢົ່ ູໃນສະພາບທ່ົ ີຍງັ ເຮດັ ວຽກບົ່ ໄດ້ (inactive enzyme) ຄ pepsinogen ແລະ prorennin ເອນໄຊມ໌ pepsin ຈະຍົ່ ອຍໂປຼຕີນໄດເ້ ປັນ proteose, peptone, peptide ແລະ ກດົ ອະມໂິ ນ ສ່ົ ວນ rennin ເປັນເອນ ໄຊມທ໌ ່ົ ມີ ຫີ າຼ ຍໃນກະເພາະຂອງລູກສດັ ທ່ົ ກີ ນິ ນມົ ເປັນອາຫານ rennin ຈະທາປະຕກິ ລິ ຍິ າກບັ ເຄຊນີ (casein) ເຊົ່ ງິ ເປນັ ໂປຼຕນີ ໃນນາ້ ນມ ໂດຍການກະຕຸນ້ ຂອງແຄລຊຽມອອິ ອນໄດ້ calcium paracasein ທົ່ ີມລີ ກັ ສະນະເປັນ ກອ້ ນ ເຮດັ ໃຫນ້ າ້ ນມົ ທົ່ ີມລີ ກັ ສະນະເປນັ ຂອງແຫວຼ ເກດີ ຕກົ ຕະກອນ ແລະ ເຄ່ົ ອນທົ່ ຊີ າ້ ລງົ ເອນໄຊມ໌ rennin ຈ່ົ ງຶ ເຂາົ້ ຍ່ົ ອຍໂປຼຕນີ ໃນນາ້ ນມົ ເພົ່ ອໃຊປ້ ະໂຫຍດໄດ.້ casein + rennin paracasein (ລະລາຍນາ້ ໄດ)້ paracasein + Ca++ calcium paracasein (ລະລາຍນາ້ ບົ່ ໄດ)້ 8. ການຍົ່ ອຍອາຫານໃນກະເພາະຂອງສດັ ກະເພາະລວມ ກະເພາະສ່ົ ວນໜາ້ ຂອງສດັ ແຂວ້ ເອອ້ ງທ່ົ ປີ ະກອບດວ້ ຍກະເພາະຮງັ ເຜິງ້ , ກະເພາະຮູເມນ ແລະ ກະເພາະສາມ ສບິ ກບີ ເປນັ ກະເພາະສ່ົ ວນທົ່ ີມເີ ຍົ່ ອບຸຜວິ ທ່ົ ີບ່ົ ມຕີ ົ່ ອມມທີ ົ່ ປາກດົ ຢ່ົ ູຈົ່ ງຶ ບ່ົ ມເີ ອນໄຊມທ໌ ົ່ ີຜະລດິ ຈາກຮົ່ າງກາຍສດັ ສາລັບ ໃຊຍ້ ົ່ ອຍອາຫານ, ການຍົ່ ອຍອາຫານໃນສົ່ ວນກະເພາະສ່ົ ວນໜາ້ ທງັ ສາມຈົ່ ງຶ ເປນັ ການຍົ່ ອຍອາຫານໂດຍໃຊເ້ ອນໄຊມ໌ ຈາກຈລຸ ນິ ຊີທ່ົ ີອາໄສຢ່ົ ູໃນກະເພາະຮູເມນ. ກະເພາະຮູເມນເປັນສົ່ ວນຂອງກະເພາະທ່ົ ີມຄີ ວາມບັນຈປຸ ະມານ 70 - 80 % ຂອງຄວາມບນັ ຈກຸ ະເພາະທງັ ໝດົ , ການຍ່ົ ອຍອາຫານໃນກະເພາະຮູເມນເກດີ ຈາກການຍ່ົ ອຍໂດຍວິທີກົນ ແລະ ວິທີເຄມີ ການຍົ່ ອຍໂດຍວທິ ີກນົ ເປັນການຍົ່ ອຍທ່ົ ີເກດີ ຈາກການບີບຂອງກາ້ ມຊີນ້ ກະເພາະຮູເມນທົ່ ີມຜີ ນົ ໃຫ້ ເກດີ ການເຄ່ົ ອນໄຫວຂອງກະເພາະ ແລະ ການບີບ ແລະ ເຄົ່ ອນໄຫວຂອງອາຫານເຮດັ ໃຫອ້ າຫານມຂີ ະໜາດນອ້ ຍ ລງົ , ການບີບຂອງກະເພາະຮູເມນຍງັ ມສີ ົ່ ວນຊົ່ ວຍໃນການຂຍົ ເອກິ ອາຫານເພ່ົ ອກລບັ ໄປແຂວ້ ເອອ້ ງໃໝົ່ ໃນປາກອີກ ດວ້ ຍ. ສາລບັ ການຍ່ົ ອຍໂດຍວທິ ີເຄມທີ ່ົ ເີ ກດິ ຂນ້ ໃນກະເພາະຮູເມນເກດີ ຈາກຜົນຂອງເອນໄຊມທ໌ ່ົ ີຜະລດິ ຈາກຈລຸ ນິ ຊີ 137

ທ່ົ ອີ າໄສຢ່ົ ໃູ ນກະເພາະຮູເມນທງັ ແບກທີເຣຍ ແລະ ໂປຼຕວົ ຊວົ . ອາຫານທ່ົ ີເຂາົ້ ມາໃນກະເພາະຮູເມນທງັ ກ່ົ ຸມຂອງໂປຼ ຕີນ, ໄຂມນັ ແລະ ຄາໂບໄຮເດຼດ ຈະເກດີ ການຍ່ົ ອຍທາງເຄມໂີ ດຍເອນໄຊມທ໌ ່ົ ຜີ ະລດິ ຈາກຈລຸ ນິ ຊີໄດຜ້ ົນຜະລດິ ເປນັ ກດົ ໄຂມນັ ລະເຫີຍໄດ້ 3 ຊະນດິ ຄ: ກດົ ອະຊຕິ ກິ , ກດົ ໂປຼປິໂອນກິ ແລະ ກດົ ບວິ ທຣິ ິກ ເຊ່ົ ງິ ຈະຖກດູດຊມຶ ຜົ່ ານ ຂອບກະເພາະຮູເມນເຂົາ້ ໄປໃນເລອດໄປຍັງຕບັ ຈາກນັນ້ ຈ່ົ ງຶ ຖກນາໄປໃຊຍ້ ງັ ສ່ົ ວນຕົ່ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍເພ່ົ ອຖກໃຊ້ ເປັນພະລງັ ງານຕົ່ ໄປ. ກົດໂປຼປໂິ ອນິກຈະຖກປົ່ ຽນເປັນກລູໂຄດເຊ່ົ ງິ ອາດຖກປົ່ ຽນເປນັ ນາ້ ຕານໃນນມົ ຫຼ ນາໄປສາ້ ງ ເປັນໄຂມນັ ໃນຮ່ົ າງກາຍ. ກດົ ອະຊິຕກິ ແລະ ກດົ ບິວທິຣກິ ສົ່ ວນໃຫຍ່ົ ຈະຖກນາໄປສາ້ ງເປັນແຫົ່ ຼງພະລັງງານຂອງ ຮ່ົ າງກາຍໂດຍສົ່ ວນສົ່ ວນຂອງກດົ ອະຊຕິ ກິ ຈະຖກນາໄປສາ້ ງເປັນໄຂມນັ ໃນນາ້ ນມົ ອີກດວ້ ຍ. ສາລບັ ການຍົ່ ອຍໂປຼຕນີ ທົ່ ເີ ກດິ ຂນ້ ໃນກະເພາະຮູເມນນອກຈາກບາງສົ່ ວນຂອງກດົ ອະມໂິ ນທ່ົ ີໄດຈ້ າກການຍ່ົ ອຍໂປຼຕີນຈະຖກນາໄປສາ້ ງເປັນ ກດົ ໄຂມນັ ລະເຫຢໄດ້ ແລະ ການນາໄປສາ້ ງເປັນຈລຸ ງັ ຂອງຈລຸ ນິ ຊີແລວ້ ເມ່ົ ອຈຸລນິ ຊີຜົ່ ານເຂົາ້ ໄປໃນກະເພາະແທ້ ແລະ ລາໄສນ້ ອ້ ຍຈະຖກຍ່ົ ອຍເປັນກດົ ອະມໂິ ນ ແລະ ດູດຊມຶ ໄປໃຊປ້ ະໂຫຍດແກ່ົ ຮ່ົ າງກາຍສດັ ໄດ້ ແອມໂມເນຍທ່ົ ີ ເກດິ ຂນ້ ຈາກການຍົ່ ອຍໂປຼຕນີ ແລະ ໄນໂຕນເຈນທົ່ ບີ ່ົ ແມົ່ ນໂປຼຕີນນອກຈາກຈະຖກນາໄປສາ້ ງເປັນໂປຼຕີນໃນຈລຸ ນິ ຊີ ແລວ້ ບາງສ່ົ ວນຍັງຖກດູດຊມຶ ຜົ່ ານຂອບກະເພາະຮູເມນໄປທົ່ ຕີ ບັ ແລະ ປົ່ ຽນເປນັ ຢູເຣຍໄດ,້ ບາງສ່ົ ວນຂອງຢເູ ຣຍ ຈະຖກຂບັ ອອກຈາກຮົ່ າງກາຍທາງປດັ ສະວະ, ບາງສ່ົ ວນຈະໝູນວຽນກັບໄປໃຊປ້ ະໂຫຍດໃນກະເພາະຮູເມນໂດຍ ຜົ່ ານທາງນາ້ ລາຍ, ບາງສ່ົ ວນຂອງກດົ ອະມໂິ ນທົ່ ເີ ປັນຜນົ ຜະລດິ ຈາກການຍ່ົ ອຍໂປຼຕີນໂດຍຈລຸ ນິ ຊີໃນກະເພາະຮູເມນ ຈະຖກດູດຊມຶ ຜ່ົ ານຂອບກະເາພະຮູເມນໄປໃຊປ້ ະໂຫຍດໄດໂ້ ດຍກົງ, ນອກຈາກນີຈ້ ລຸ ິນຊີໃນກະເພາະຮູເມນຍັງ ສາມາດທ່ົ ີຈະສາ້ ງໄວຕາມນິ ບີລວມ ແລະ ໄວຕາມນິ ເຄໄດອ້ ກີ ດວ້ ຍ. ການຍົ່ ອຍອາຫານໃນລາໄສນ້ ອ້ ຍ ການຍົ່ ອຍອາຫານທ່ົ ີເກດິ ຂນ້ ໃນລາໄສນ້ ອ້ ຍຂອງສດັ ກະເພາະດ່ົ ຽວ ແລະ ສດັ ກະເພາະລວມມຄີ ວາມຄາ້ ຍຄລງຶ ກນັ ຫາຼ ຍ ການຍົ່ ອຍອາຫານໃນລາໄສນ້ ອ້ ຍເປນັ ການຍ່ົ ອຍໂດຍວທິ ີກນົ ຈາກການ ບບີ ຂອງກາ້ ມຊນີ້ ລຽບຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍ ແລະ ການຍົ່ ອຍໂດຍວທິ ີເຄມທີ ່ົ ີເກດີ ຈາກເອນໄຊມທ໌ ່ົ ີຜະລດິ ຈາກແພຜິວຈຸ ລງັ ຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍ ແລະ ເອນໄຊມຈ໌ າກຕບັ ອ່ົ ອນ. ໂພຊະນະທົ່ ີຖກຍົ່ ອຍໃນລາໄສນ້ ອ້ ຍ ໄດແ້ ກົ່ ໂປຼຕນີ , ຄາໂບໄຮ ເດຼດ, ໄຂມນັ , ວຕິ າມນິ ແລະ ແຮົ່ ທາດ. ນາ້ ຍົ່ ອຍທົ່ ສີ າຄນັ ໄດແ້ ກ່ົ maltase ຍົ່ ອຍນາ້ ຕານ maltose ໄດເ້ ປັນນາ້ ຕານກລູໂຄດ 2 ໂມເລກຸນ, ນາ້ ຍົ່ ອຍ lipase ຍ່ົ ອຍໄຂມນັ ໃຫເ້ ປັນກດົ ໄຂມັນອດິ ສະຫຼະ ແລະ ໂມໂນກລີເຊີໄຣ, ນາ້ ຍ່ົ ອຍ trypsin ຍ່ົ ອຍໂປຼຕີນໃຫເ້ ປນັ ເປບໂຕນ, ໂປຼຕໂີ ອດ, ໂພລີເປບໄທ ແລະ ກດົ ອະມໂິ ນ ໃນສ່ົ ວນຂອງລາໄສ້ ນອ້ ຍຕອນຕນົ້ ທົ່ ີມທີ ົ່ ເປີດຂອງທ່ົ ນາ້ ດີເຊ່ົ ງິ ຫົ່ ຼງັ ນາ້ ດເີ ພ່ົ ອຊ່ົ ວຍໃນການຍ່ົ ອຍໄຂມນັ . ການຍົ່ ອຍອາຫານໃນລາໄສໃ້ ຫຍົ່ ຂອບຂອງລາໄສໃ້ ຫຍົ່ ຂອງສດັ ກະເພາະດ່ົ ຽວ ແລະ ສດັ ກະເພາະລວມຈະບ່ົ ມກີ ານສາ້ ງນາ້ ຍ່ົ ອຍເພ່ົ ອຍ່ົ ອຍອາຫານແຕ່ົ ຢົ່ າງໃດ ໜາ້ ທົ່ ໂີ ດຍກງົ ຂອງລາໄສໃ້ ຫຍ່ົ ຄການຂບັ ຖົ່ າຍ ແລະ ການດດູ ຊຶມ ນາ້ ກບັ ເຂາົ້ ສົ່ ູຮ່ົ າງກາຍ. ໃນລາໄສໃ້ ຫຍ່ົ ຂອງສດັ ກະເພາະລວມ ແລະ ສດັ ກະເພາະດົ່ ຽວທ່ົ ີສາມາດກນິ ໄດທ້ ງັ ພດ ແລະ ສດັ ທົ່ ີມກີ ານພດັ ທະນາຂອງສົ່ ວນລາໄສໃ້ ຫຍ່ົ ຕອນຕນົ້ ເປນັ ສ່ົ ວນທົ່ ເີ ກດີ ການໝັກຈະມຈີ ລຸ ນິ ຊີອາໄສຢ່ົ ູ, ສ່ົ ວນໃຫຍົ່ ຈຸ ລນິ ຊີຈະຜະລິດເອນໄຊມເ໌ ພ່ົ ອຍົ່ ອຍໂປຼຕີນ ແລະ ຄາໂບໄຮເດຼດ, ແຕົ່ ຜົນຜະລດິ ທົ່ ໄີ ດຈ້ າກການຍ່ົ ອຍສາມາດຖກນາ ໄປໃຊປ້ ະໂຫຍດໄດນ້ ອ້ ຍກວົ່ າການຍ່ົ ອຍໃນກະເພາະຮູເມນ. ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມກີ ານສງັ ເຄາະວຕິ າມນິ ບີລວມ ແລະ ວິ ຕາມນິ ເຄຈາກຈລຸ ນິ ຊີອກີ ດວ້ ຍເຊ່ົ ນັ ກນັ . 138

9. ການດດູ ຊມຶ ໂພດຊະນາການ ການດູດຊມຶ ໂພຊະນາການເປັນຂະບວນການທົ່ ີເກດິ ຂນ້ ທ່ົ ີແພຜິວຂອງຊນັ້ ເຍ່ົ ອເມອກໃນລະບົບທາງເດີນ ອາຫານຫຼັງຈາກທ່ົ ີອາຫານຖກຍົ່ ອຍໃຫມ້ ີໂມເລກຸນຂະໜາດນອ້ ຍລງົ ຈນົ ກະທັງ້ ສາມາດທ່ົ ຈີ ະຜ່ົ ານຂອບຈແຸ ພຜິວ ຂອງລະບບົ ທາງເດນີ ອາຫານໄດ,້ ໂດຍທ່ົ ວົ ໄປໂພຊະນາການຂອງອາຫານທ່ົ ຈີ ະຖກດດູ ຊມຶ ໄດຕ້ ອ້ ງລະລາຍຢົ່ ໃູ ນຂອງ ແຫວຼ ທ່ົ ີຢ່ົ ູລະຫວ່ົ າງຈລຸ ງັ (interstitial fluid) ກ່ົ ອນ. ກນົ ໄກທົ່ ກີ ່ົ ຽວຂອ້ ງກັບການດດູ ຊມຶ ອາຫານມຫີ ຼາຍກນົ ໄກ ມີ ທງັ ກນົ ໄກທ່ົ ີຕອ້ ງໃຊພ້ ະລງັ ງານ ແລະ ບົ່ ໃຊພ້ ະລງັ ງານ ກນົ ໄກການເຄົ່ ອນຍາ້ ຍຕວົ ຜົ່ ານຂອບຈລຸ ງັ ເມມເບຼນຂອງໂພ ຊະນາການທົ່ ີສາຄນັ ໄດແ້ ກ່ົ : 9.1. ກົນໄກທ່ົ ບີ ົ່ ໃຊພ້ ະລັງງານ ຫຼ ຂະບວນການ passive transport 1). ຂະບວນການ pinocytosis ຫຼ phagocytosis ຫຼ endocytosis: ເປນັ ກນົ ໄກການຂນົ ສ່ົ ງົ ທາດທົ່ ີ ມໂີ ມເລກຸນໃຫຍ່ົ ເຂາົ້ ສົ່ ູຈລຸ ງັ ໂດຍໂມເລກຸນຂອງທາດນນັ້ ບຽດດນັ ເຍ່ົ ອຂອບຈລຸ ງັ ເຂາົ້ ໄປ ຫຼ ໂມເລກຸນນນັ້ ຖກເຍ່ົ ອ ຂອບຈຸລງັ ແລະ ໄຊໂຕພຼາດຊມຶ ຂອງຈລຸ ງັ ໂອບລອ້ ມຈົນກະທງັ້ ໂມເລກຸນຂອງທາດນັນ້ ຫຸຼດເຂາົ້ ໄປໃນຈຸລັງໃນ ລກັ ສະນະຖົງນອ້ ຍໆ (vesicle). ການດູດຊມຶ ແບບນຈີ້ ະຕອ້ ງການພະລງັ ງານຈາກ ATP ໂພຊະນາການທ່ົ ີມກີ ານ ດດູ ຊມຶ ລກັ ສະນະນໄີ້ ດແ້ ກົ່ ການດດູ ຊມຶ ໂພຊະນາການໃນນມົ ນາ້ ເຫອຼ ງ. 2).ຂະບວນການ osmosis: ເປັນການດດູ ຊມຶ ໂພຊະນະໂດຍໂພຊະນາການເຄົ່ ອນທົ່ ໄີ ປພອ້ ມກບັ ໂມເລກຸນ ຂອງນາ້ ທ່ົ ີລະລາຍຕວົ ຢ່ົ ູ ຈາກໂມເລກຸນຂອງທາດ ຫຼ ໂພຊະນາການລະລາຍຢ່ົ ູຈະເຄ່ົ ອນຜົ່ ານຂອບຈລຸ ງັ ເມມເບຼນຂອງ ແພຜິວຂອງລະບບົ ທາງເດນີ ອາຫານທາງຮູຂອບແພຈລຸ ງັ ທາງເດີນອາຫານ (membrane pore) ເປນັ ການດດູ ຊມຶ ໂດຍບ່ົ ໃຊ້ ATP. 3).ຂະບວນການ diffusion (ການແພ່ົ ): ເປັນຂະບວນການ passive transport ຫຼ ຂະບວນການດດູ ຊມຶ ທາດໂດຍມກີ ານເຄົ່ ອນຕົວຂອງໂມເລກຸນຂອງໂພຊະນາການຕາ້ ນຄວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ຂອງທາດ, ການເຄ່ົ ອນຕວົ ຈະ ເຄົ່ ອນຈາກທ່ົ ີມຄີ ວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ສູງໄປສົ່ ູຄວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ຕ່ົ າກວ່ົ າ (electrical gradient) ຂະບວນການນບີ້ ົ່ ຕອ້ ງການ ພະລງັ ງານໃນການຂນົ ສ່ົ ງົ ທາດ ແລະ ບ່ົ ຕອ້ ງການຕວົ ນາພາ (carrier) ເຊ່ົ ນັ : ການດູດຊມຶ ກດົ ໄຂມນັ ແລະ ຄລເຣດ ເຕີຣອນຜົ່ ານສ່ົ ວນໄຂມນັ ຂອງເຍົ່ ອຂອບແພຜວິ ຈລຸ ງັ . 4).ຂະບວນການ facilitated diffusion: ເປນັ ການຂນົ ສ່ົ ງົ ໂພຊະນາການໂດຍອາໄສຕວົ ນາພາ ຫຼ ຕວົ ຊົ່ ວຍ ຂນົ ສົ່ ງົ ທາດ (carrier) ທົ່ ີເປັນທາດປະສມົ ທາງເຄມີ ເຊ່ົ ນັ : ໂຄເອນໄຊມຕ໌ ົ່ າງໆ (coenzyme) ຕວົ ນາພາຈະມີ ຄວາມຈາເພາະຕ່ົ ໂມເລກຸນ ຫຼ ທາດທົ່ ີຈະນາຜົ່ ານຂອບຈຸລງັ (specificity) ຫຼ ກົ່ າວວ່ົ າຕວົ ນາພາຈະມີ binding site ກບັ ທາດ ຫຼ ໂມເລກຸນທົ່ ຈີ ະນາຜ່ົ ານຂອບຈລຸ ງັ . ນອກຈາກນຕີ້ ວົ ນາພາ (carrier) ອາດຈະມຂີ ີດຈາກດັ ໃນການ ເກາະກັບໂມເລກຸນທົ່ ີຈະສ່ົ ງົ ຜົ່ ານ (saturation) ຫຼ ມກີ ານແກງ້ ແຍງ້ ກນັ ລະຫວ່ົ າງຕົວນາທາດແຕົ່ ລະຊະນິດກໄດ້ (competition). 9.2. ຂະບວນການ active transport ເປນັ ຂະບວນການຜົ່ ານຂອງໂພຊະນາການທົ່ ມີ ຂີ ະໜາດໂມເລກຸນໃຫຍົ່ ທົ່ ີຂອບຈລຸ ງັ ເມມເບຼນໂດຍໃຊ້ ATP ແລະ ຕວົ ພາ (carrier) ນອກຈາກນີຈ້ ະຕອ້ ງໃຊເ້ ອນໄຊມ໌ ATP ase ດວ້ ຍ ເຊົ່ ງິ ຂນົ ສ່ົ ງົ ທາດຈາກທົ່ ີມຄີ ວາມເຂັມ້ ຂຸນ້ ຕ່ົ າໄປຍງັ ທົ່ ີມຄີ ວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ສງູ ກວ່ົ າ ເຊົ່ ັນ: ການດດູ ຊມຶ ນາ້ ຕານທ່ົ ຂີ ອບແພລາໄສນ້ ອ້ ຍ, ການດູດຊມຶ ກດົ ອະມິ ໂນ ແລະ ການຂນົ ສ່ົ ງົ Na+ ອອກຈາກຈລຸ ງັ . 139

ຫງຼັ ຈາກທ່ົ ໂີ ພຊະນະຂອງອາຫານເຊົ່ ນັ : ກລູໂຄດ, ກດົ ອະມໂິ ນ ແລະ ກດົ ໄຂມນັ ຖກດູດຊມຶ ຜ່ົ ານຂອບແພຈຸ ລງັ ຂອງລະບົບທາງເດີນອາຫານ ເຊົ່ ັນ: ກະເພາະອາຫານ ຫຼ ວນິ ໄລຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍແລວ້ ຈະຜົ່ ານເຂົາ້ ລະບົບໝູ ນວຽນເລອດ ຫຼ ລະບບົ ນ້າເຫຼອງເພ່ົ ອເດິນທາງຕ່ົ ໄປຍັງສົ່ ວນຕົ່ າງໆ ຂອງຮ່ົ າງກາຍຕົ່ ໄປ ກລະນີການດູດຊມຶ ທົ່ ີ ກະເພາະລວມ (ກະເພາະຮູເມນ, ເຣກຕຄິ ິວລາ ແລະ ໂອມາຊາ) ມີການດູດຊຶມຜົນຜະລດິ ທ່ົ ີເກດີ ຈາກການໝກັ ອາຫານໂດຍຈລຸ ນິ ຊີ ເຊ່ົ ັນ: ກົດອະຊຕິ ກິ (acetic acid), ກົດໂປຼປິໂອນກິ (propionic acid), ກດົ ບວິ ທີຣິກ (butyric acid), ກດົ ວາລວິ ຣິກ (valeric acid). ຜນົ ຜະລດິ ດ່ົ ງັ ກົ່ າວຈະຖກດດູ ຊມຶ ທ່ົ ີຂອບແພຈລຸ ງັ ກະເພາະຮູ ເມນ ຜົ່ ານເຂາົ້ ລະບບົ ໝູນວຽນເລອດໄປທ່ົ ີຕບັ (portal system). ສຳລບັ ການດູດຊມຶ ໂພຊະນາການທົ່ ຂີ ອບແພຈຸ ລງັ ຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍຈະມີ 2 ທາງ ຄດູດຊມຶ ເຂາົ້ ເສນັ້ ເລອດດາຝອຍ ແລະ ເສນັ້ ນາ້ ເຫອຼ ງຝອຍທົ່ ີຢົ່ ູທ່ົ ແີ ກນກາງຂອງວນິ ໄລທົ່ ີລາໄສ.້ ໂພຊະນາການທົ່ ີດູດຊມຶ ຜົ່ ານຂອບແພຈລຸ ງັ ຂອງລາໄສເ້ ຂາົ້ ລະບບົ ໝູນວຽນເລອດໂດຍຜ່ົ ານ hepatic portal vein ໄດແ້ ກ່ົ ນາ້ ຕານກລູໂຄດ, ກົດອະມິໂນ, ເກອແຮົ່ ແລະ ວຕິ າມິນທົ່ ີລະລາຍນາ້ ຈາກ hepatic portal veinD ໂພຊະນາການທົ່ ດີ ູດຊມຶ ໄປຈະຖກສ່ົ ງົ ຕ່ົ ໄປຍງັ ຈລຸ ງັ ຕບັ ສົ່ ວນ liver sinusoids ຈາກນນັ້ ຈະເຂາົ້ ສົ່ ູ hepatic vein ເຊົ່ ງິ ສ່ົ ງົ ເລອດດາເຂາົ້ ສ່ົ ູຫວົ ໃຈຫອ້ ງເທງິ ຂວາ, ສາລບັ ໂພຊະນາການທົ່ ີດູດຊມຶ ຜົ່ ານທາງເສັນ້ ນາ້ ເຫອຼ ງ ໄດແ້ ກ່ົ ກດົ ໄຂມນັ , ກລີເຊີຣອນ ແລະ ວຕິ າມນິ ຊະນດິ ທ່ົ ີລະລາຍໃນໄຂມນັ ກດົ ໄຂມັນທ່ົ ມີ ສີ າຍສນັ້ ໆ ຈະໄປລວມ ຕວົ ເປັນໄຕແຮົ່ ລີເຊີໄຣໃນຈລຸ ງັ ເຍ່ົ ອບຸຜິວຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍຈະຜົ່ ານເຂາົ້ ສ່ົ ູ hepatic portal vein ໄປລວມຕົວກັບ ກລີເຊີຣອນເຂາົ້ ສົ່ ູຂະບວນການໄກລໂຄໄລຊີດ ແລະ ວງົ ຈອນແກບຼ , ຕົ່ ໄປ ສ່ົ ວນກດົ ໄຂມນັ ສາຍຍາວໆ ທົ່ ີຕອ້ ງລວມ ຕວົ ເປັນໄຂມນັ (ໄຕແຮ່ົ ລີເຊີໄຣ) ທ່ົ ີຂອບແພຈລຸ ງັ ຂອງລາໄສ້ (reesterification) ຈະຜົ່ ານເຂາົ້ ເສນັ້ ນາ້ ເຫອຼ ງຝອຍ ທົ່ ີແກນກາງຂອງວນິ ໄລໃນຮູບຂອງ chylomicron ເຂາົ້ ສົ່ ູ cisternachyli ຈາກນນັ້ ເຂາົ້ ສ່ົ ູ thoracic duct ແລະ ລະບບົ ເສນັ້ ເລອດດາເຂາົ້ ສົ່ ູຫວົ ໃຈທາງດາ້ ນເທງິ ຂວາຕ່ົ ໄປ. 10. ຂະບວນການເມຕາໂບລຊິ ມຶ ຂອງໂພຊະນາການ ຫງຼັ ຈາກທ່ົ ໂີ ພຊະນາການຖກນາເຂາົ້ ສ່ົ ູຈລຸ ັງຕາມສ່ົ ວນຕົ່ າງໆ ຂອງຮົ່ າງກາຍ ໂພຊະນາການຈະມີປົ່ ຽນແປງທາງ ຊວີ ະເຄມຫີ ຼາຍໆ ລວມທງັ ຂະບວນການສາ້ ງ (anabolism) ແລະ ຂະບວນການທາລາຍ (catabolism) ທງັ ສອງ ຂະບວນການມຜີ ນົ ຕົ່ ການດາລງົ ຊີບ ແລະ ການໃຫຜ້ ນົ ຜະລດິ ຕົ່ າງໆ ຂອງຮົ່ າງກາຍ, ໂພຊະນະໃນອາຫານທງັ ຄາໂບ ໄຮເດຼດ, ໄຂມນັ ແລະ ໂປຼຕີນເປັນໂພຊະນາການທົ່ ີສາມາດໃຫພ້ ະລັງງານແກົ່ ຮ່ົ າງກາຍໄດ.້ ຄາໂບໄຮເດຼດເປັນໂພ ຊະນາການທ່ົ ີໃຫພ້ ະລງັ ງານທ່ົ ີມລີ າຄາຖກກວ່ົ າໄຂມນັ ແລະ ໂປຼຕີນ. ຄາໂບໄຮເດຼດທ່ົ ຖີ ກຍ່ົ ອຍແລວ້ ສ່ົ ວນໃຫຍ່ົ ດູດ ຊມຶ ຜ່ົ ານຂອບລາໄສໃ້ ນຮູບຂອງນາ້ ຕານກລູໂຄດ ເຊົ່ ງິ ຈະຖກນາໄປໃຊເ້ ປນັ ພະລງັ ງານໂດຍຜ່ົ ານຂະບວນການໄກລໂຄ ໄລຊດີ ແລະ ວງົ ຈອນແກຼບ, ນາ້ ຕານທົ່ ີມຫີ ຼາຍເກນີ ຄວາມຕອ້ ງການໃຊພ້ ະລັງງານຂອງຮົ່ າງກາຍຈະຖກປ່ົ ຽນໄປເປັນ ໄກລໂຄເຈນເກບັ ສະສົມໄວທ້ ົ່ ບີ ລເິ ວນຕບັ ແລະ ກາ້ ມຊີນ້ ຫຼ ຖກປົ່ ຽນເປັນໄຂມັນເກບັ ສະສົມໄວຕ້ າມສົ່ ວນຕົ່ າງໆ ຂອງຮ່ົ າງກາຍ. ໃນສດັ ກະເພາະລວມຄາໂບໄຮເດຼດທ່ົ ຍີ ່ົ ອຍໃນກະເພາະຮູເມນຈະໃຫຜ້ ົນຜະລດິ ຄກດົ ໄຂມນັ ລະເຫຍີ ງົ່າຍ ເຊ່ົ ນັ : ກດົ ອະຊຕິ ກິ , ກົດໂປຼປິໂອນກິ ແລະ ກດົ ບວິ ທຣິ ິກ ເຊົ່ ງິ ຈະດດູ ຊມຶ ຜ່ົ ານຂອບກະເພາະຮູເມນໄປສົ່ ູເລອດ ແລວ້ ນາໄປສາ້ ງເປນັ ແຫົ່ ງຼ ພະລງັ ງານສາລບັ ຮົ່ າງກາຍໄດໂ້ ດຍຜົ່ ານທາງວງົ ຈອນແກຼບ, ບາງສ່ົ ວນຖກສາ້ ງເປັນນາ້ ຕານ ໄຂມນັ ໃນຮ່ົ າງກາຍ ແລະ ໄຂມນັ ໃນນາ້ ນມົ ເປັນຕນົ້ . ໄຂມນັ ສົ່ ວນໃຫຍ່ົ ເມ່ົ ອເຂາົ້ ສົ່ ູຮົ່ າງກາຍຈະຖກຍົ່ ອຍທ່ົ ລີ າໄສນ້ ອ້ ຍ ໄຂມນັ ທ່ົ ີເກນີ ຄວາມຕອ້ ງການຈະຖກເກັບ ສະສມົ ໄວຕ້ າມເນອ້ ເຍ່ົ ອໄຂມນັ ຕາມສົ່ ວນຕ່ົ າງໆ ຂອງຮົ່ າງກາຍ ແລະ ທ່ົ ີຈລຸ ງັ ຕບັ . ສາລບັ ກດົ ອະມໂິ ນເຊ່ົ ິງເປັນໂມເລ 140

ກຸນທ່ົ ີນອ້ ຍທ່ົ ສີ ຸດຂອງໂປຼຕີນຫຼງັ ຈາກທ່ົ ີດູດຊຶມເຂົາ້ ກະແສເລອດຈະຖກນາໄປສາ້ ງເປັນໂປຼຕີນໃນສ່ົ ວນຕ່ົ າງໆຂອງ ຮ່ົ າງກາຍນອກຈາກນນັ້ ຈະຖກສາ້ ງເປັນເອນໄຊມ໌ ແລະ ຮໂມນຕົ່ າງໆ. 11. ປັດໄຈທົ່ ມີ ຜີ ນົ ຕົ່ ການຍົ່ ອຍອາຫານ 1). ສ່ົ ວນປະກອບຂອງອາຫານ: ຖາ້ ອາຫານມເີ ຍ່ົ ອໄຍສງູ ການຍົ່ ອຍໄດຈ້ ະຕ່ົ າໂດຍສະເພາະຖາ້ ອາຫານມເີ ຍ່ົ ອ ໄຍພວກລກິ ນນິ ຫຼາຍຈະມຜີ ນົ ໃຫກ້ ານຍ່ົ ອຍໄດຫ້ ຸຼດລງົ . 2). ອາຍຸຂອງສັດ: ອາຍຸຂອງສດັ ຈະມຜີ ນົ ຕົ່ ການຍ່ົ ອຍໄດເ້ ນ່ົ ອງຈາກລະບບົ ທາງເດນີ ອາຫານມກີ ານພດັ ທະນາ ສມົ ບູນແບບຫຼາຍຂນຶ້ ໂດຍສົ່ ວນຂອງເອນັ ໄຊມໃ໌ ນການຍົ່ ອຍອາຫານຈະຫົ່ ຼງັ ຫາຼ ຍຍ່ົ ງິ ຂນຶ້ . 3). ຮູ ບແບບຂອງອາຫານ: ອາຫານທ່ົ ີໃຫສ້ ດັ ມກີ ານກຽມ ຫຼ ແປຣຮູບໃຫມ້ ໂີ ຄງສາ້ ງຂອງໂພຊະນະປ່ົ ຽນແປງ ໄປ ຫຼ ບ່ົ ການປ່ົ ຽນແປງຮູບຮົ່ າງຂອງອາຫານ ເຊົ່ ນັ : ການສບັ ໃຫສ້ ນັ້ ລົງ ລຸດລະອຽດ ຈະເຮດັ ໃຫກ້ ານຍົ່ ອຍໄດສ້ ູງ ຂນຶ້ . 4). ຊະນດິ ຂອງສດັ : ສດັ ແຂວ້ ເອອ້ ງຈະມລີ ະບບົ ຍ່ົ ອຍອາຫານທົ່ ີໃຊປ້ ະໂຫຍດຈາກອາຫານໄດຫ້ ຼາຍກວ່ົ າສດັ ກະເພາະດົ່ ຽວ. 5). ປະລິມານໄຂມນັ ໃນອາຫານ: ອາຫານທົ່ ມີ ໄີ ຂມນັ ສງູ ຈະມຜີ ນົ ໂດຍກງົ ຕົ່ ການຍ່ົ ອຍໄດເ້ ຮດັ ໃຫກ້ ານຍົ່ ອຍ ໄດຫ້ ຸຼດລງົ . 141

ບດົ ທີ 11 ລະບບົ ຕ່ົ ອມບ່ົ ມທີ ົ່ (Endocrine system) ລະບົບຕ່ົ ອມບົ່ ມີທົ່ ເປັນລະບບົ ໃນຮົ່ າງກາຍທົ່ ເີ ຮັດໜາ້ ທົ່ ີຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງຮົ່ າງກາຍ ຄວບຄົ່ ູໄປ ກບັ ການເຮດັ ວຽກຂອງລະບບົ ປະສາດ ມໜີ າ້ ທ່ົ ີໃນການຜະລິດທາດຊວີ ະເຄມີ ຫຼ ທາດອງົ ຄະທາດເອີນ້ ວ່ົ າ: ຮໂມນ (hormone) ຮໂມນທົ່ ຜີ ະລດິ ໄດຈ້ ະຫ່ົ ງຼັ ເຂາົ້ ສ່ົ ູລະບບົ ໄຫຼວຽນຂອງເລອດເພົ່ ອໄປເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກ ຂອງຮ່ົ າງກາຍໃນລກັ ສະນະຂອງການກະຕຸນ້ ຫຼ ຢບັ ຢ້ັງການເຮດັ ວຽກຂອງອະໄວຍະວະ ອະໄວຍະວະທ່ົ ີຮໂມນເຂົາ້ ໄປເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີເອີນ້ ວົ່ າ: ອະໄວຍະວະເປາ້ົ ໝາຍ (target organ) ກນົ ໄກຕ່ົ າງໆໃນຮ່ົ າງກາຍທ່ົ ີກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ລະບົບ ຕ່ົ ອມບົ່ ມີທົ່ ໄດແ້ ກົ່ ການສບພນັ , ການຖພາ, ການເກີດ, ການຍ່ົ ອຍອາຫານ ແລະ ການດູດຊຶມອາຫານ, ການສາ້ ງ ພະລັງງານ, ການເຮດັ ວຽກຂອງລະບບົ ທາງເດີນອາຫານ, ການຄວບຄຸມປະລມິ ານ ແລະ ສົ່ ວນປະກອບຂອງຂອງ ແຫວຼ ໃນຮົ່ າງກາຍ ແລະ ການປັບຕວົ ໃຫເ້ ຂາົ້ ກັບສ່ົ ງິ ແວດລອ້ ມ ເປນັ ຕນົ້ . ຕ່ົ ອມບ່ົ ມທີ ່ົ ສາມາດແບົ່ ງອອກເປັນ 2 ປະ ເພດຄຕົ່ ອມບົ່ ມທີ ່ົ ທ່ົ ີເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຂອງຕົ່ ອມບ່ົ ມທີ ່ົ ພຽງຢົ່ າງດຽວ ເຊ່ົ ນັ : ຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງ, ຕ່ົ ອມໄທຣອຍ ແລະ ຕ່ົ ອມ ພາຣາໄທຣອຍເປນັ ຕນົ້ . ຕ່ົ ອມບົ່ ມທີ ່ົ ທົ່ ີເຮັດໜາ້ ທ່ົ ີຫຼາຍກວົ່ າ 1 ຢ່ົ າງເຊ່ົ ນັ : ຕ່ົ ອມເພດ, ຕບັ ອ່ົ ອນ ແລະ ໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງ ເປັນຕນົ້ . ໂດຍທົ່ ວົ ໄປບລເິ ວນຕົ່ ອມບ່ົ ມທີ ່ົ ຈະມເີ ສນັ້ ເລອດຝອຍມາຫ່ົ ລຼ ຽ້ ງຫຼວງຫາຼ ຍ, ຮໂມນທົ່ ີຫົ່ ຼງັ ຈາກຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະ ໝອງຈົ່ ງຶ ຫົ່ ຼງັ ເຂາົ້ ສົ່ ູເລອດໄດໂ້ ດຍງ່ົາຍ. 1. ປະເພດຂອງຮໂມນ ຮໂມນສາມາດແບ່ົ ງອອກຕາມໂຄງສາ້ ງທາງເຄມໄີ ດ້ 3 ຊະນດິ ຄ: 1). ຮໂມນທົ່ ີເປັນເປບໄທ ຫຼ ຮໂມນທົ່ ີເປັນໂປຼຕີນ(peptides hormone ຫຼ protein hormone) ມີ ຄຸນລກັ ສະນະລະລາຍນາ້ ໄດດ້ ີ ແລະ ມຂີ ະໜາດໂມເລກຸນໃຫຍົ່ ເຊ່ົ ນັ : ຮໂມນທ່ົ ີຜະລດິ ຈາກຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງ ແລະ ສະໝອງສົ່ ວນໄຮໂປທາລາມດັ . 2). ຮໂມນທົ່ ີເປັນອະນຸພນັ ຂອງໂປຼຕີນ ຫຼ ອະນຸພັນຂອງກົດອະມໂິ ນ (protein derivative ຫຼ amino acid derivative) ເຊົ່ ນັ : ຮໂມນຈາກຕ່ົ ອມໄທຣອຍ. 3). ຮໂມນທົ່ ີເປນັ ສະເຕີຣອຍ (steroid hormone) ມຄີ ຸນລກັ ສະນະບົ່ ລະລາຍນາ້ ແຕ່ົ ລະລາຍໄດດ້ ີໃນຕວົ ທາລະລາຍໄຂມັນ ມຂີ ະໜາດໂມເລກຸນນອ້ ຍ ເຊົ່ ັນ: ຮໂມນທ່ົ ໄີ ດຈ້ າກອນັ ຖະ ຫຼ ຮວຍໄຂົ່ ແລະ ຮໂມນຈາກຕ່ົ ອມ ໝວກໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສົ່ ວນນອກ ເປນັ ຕນົ້ . 2. ການເຮດັ ວຽກຂອງຮໂມນ ຮໂມນແຕ່ົ ລະຊະນິດອາດມຜີ ນົ ສະເພາະຕ່ົ ອະໄວຍະວະເປ້ົາໝາຍໃດ ຫຼ ເນອ້ ເຍົ່ ອໃດພຽງເນອ້ ເຍ່ົ ອດຽວ ເຊົ່ ນັ : ຮໂມນ FSH ຫຼ ອາດມຜີ ົນຕົ່ ເນອ້ ເຍົ່ ອໂດຍທົ່ ວົ ໄປຂອງຮົ່ າງກາຍກໄດ້ ເຊ່ົ ນັ : ຮໂມນ GH ແຕ່ົ ກລໄກໃນການ ເຂາົ້ ເຮດັ ວຽກທ່ົ ອີ ະໄວຍະວະເປາົ້ ໝາຍສາມາດແບ່ົ ງອອກໄດດ້ ົ່ ງັ ນ:ີ້ 1). ຮໂມນທົ່ ີມຜີ ົນໃຫຈ້ ລຸ ງັ ທົ່ ີອະໄວຍະວະເປາົ້ ໝາຍມກີ ານສງັ ເຄາະທາດທ່ົ ເີ ປັນຕົວສົ່ ົງຂົ່ າວທາດຕວົ ທ່ົ ີສອງ (secondary messenger) ເພ່ົ ອ ເຂົ້າໄປ ເຮັດ ວ ຽ ກ ແ ທ ນ ຮ ໂ ມນ ເຊ່ົ ັນ : cAMP (cyclic adenosine monophosphate) ຮໂມນທົ່ ີມກີ ນົ ໄກການເຂາົ້ ເຮດັ ວຽກໃນລກັ ສະນະນໄີ້ ດແ້ ກ່ົ ຮໂມນທົ່ ເີ ປນັ ໂປຼຕີນ ແລະ ເປບ ໄທ ເປນັ ຕນົ້ . 142