ກາຍະວິພາກ ແລະ ສາລິລະວິທະຍາຂອງສັດລ້ຽງ

ຮູບທີ 11.1 ການເຮດັ ວຽກຂອງໂປຼຕນີ ຮໂມນ 2). ຮໂມນທົ່ ີຊມຶ ຜ່ົ ານເຍົ່ ອຫຸມ້ ຈຸລງັ ແລະ ເຂົາ້ ໄປເຮດັ ວຽກດວ້ ຍຕວົ ຂອງມນັ ເອງທ່ົ ີແກ່ົ ນນອ້ ຍໂດຍກງົ ໄດ້ ແກ່ົ ຮໂມນໃນກົ່ ຸມຂອງສະເຕີຣອຍ. ຮູບທີ 11.2 ການເຮດັ ວຽກຂອງຮໂມນສະເຕີຣອຍ 3). ຮໂມນທ່ົ ີອອກລດິ ທ່ົ ີຂອບຈລຸ ງັ ເຮດັ ໃຫຂ້ ອບຈລຸ ງັ ມີການປົ່ ຽນແປງການຄວບຄຸມການເຂົາ້ ອອກຂອງ ທາດທົ່ ີຂອບຈລຸ ງັ ເຊົ່ ນັ : ຮໂມນອນິ ຊລູ ນິ . 3. ຕົ່ ອມບ່ົ ມທີ ົ່ ທົ່ ສີ າຄນັ ໃນຮ່ົ າງກາຍ ຕ່ົ ອມບ່ົ ມທີ ົ່ ທ່ົ ີສາຄນັ ໄດແ້ ກົ່ ຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງ, ຕ່ົ ອມໄທຣອຍ, ຕ່ົ ອມພາຣາໄທຣອຍ ຕົ່ ອມໝວກໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ , ແກົ່ ນອນັ ຖະ, ຮວຍໄຂ່ົ , ແຮ່ົ , ມດົ ລູກ, ໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ , ຕບັ ອົ່ ອນ ແລະ ແພຈລຸ ງັ ຂອງກະເພາະອາຫານ ແລະ ລາໄສ້ ນອ້ ຍ ເປັນຕນົ້ . 143

3.1. ຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງ (pituitary gland ຫຼ hypophysis) ຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງເປັນຕົ່ ອມບົ່ ມທີ ່ົ ທ່ົ ີຕງັ້ ຢົ່ ູທົ່ ີຖານສະໝອງໃນແອົ່ ງກະດູກ sella turcica ຕດິ ຕ່ົ ກບັ ສະໝອງ ສ່ົ ວນໄຮໂປທາລາມດັ ທາງ pituitary stalk ສາມາດແບົ່ ງຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງອອກເປນັ 3 ສົ່ ວນຄຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງ ສ່ົ ວນໜາ້ (anterior pituitary gland) ຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງສ່ົ ວນກາງ (intermediate lobe) ແລະ ຕ່ົ ອມໃຕ້ ສະໝອງສົ່ ວນທາ້ ຍ (posterior pituitary gland). 3.1.1. ຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ (anterior pituitary gland ຫຼ adenohypophysis) ເປັນຊີນ້ ສະ ໝອງທົ່ ີຈະເລນີ ມາຈາກສົ່ ວນ Rathke’s pocket ສະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ ຈະມເີ ສນັ້ ເລອດມາຕດິ ຕ່ົ ກບັ ສະໝອງສ່ົ ວນໄຮໂປທາລາມັດເອນີ້ ວົ່ າ: portal hypophyseal vessels ເສນັ້ ເລອດມີ 2 ແບບຄ: ແບບ long portal vessels ແລະ ແບບ short portal vessels ຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ ປະກອບດວ້ ຍຈຸລັງ ຮຽງຕວົ ຕົ່ ກນັ ເປັນແຖວມເີ ສນັ້ ເລອດແດງຝອຍ ແລະ ເສນັ້ ເລອດດາຝອຍເຊົ່ ອມຕົ່ ກນັ ເປັນແອົ່ ງເລອດ (sinusoid) ແລະ ປະທາດກນັ ເປັນຕາຂົ່ າຍ. ຈລຸ ງັ ພາຍໃນຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງສົ່ ວນໜາ້ ຈະຜະລດິ ຮໂມນ ແລະ ເກບັ ສະສມົ ໄວພ້ າຍ ໃນຈລຸ ງັ , ການປົດປ່ົ ອຍຮໂມນອອກຈາກຈລຸ ງັ ໃຊຂ້ ະບວນການ exocytosis ສາມາດແບົ່ ງປະເພດຂອງຈລຸ ງັ ພາຍ ໃນຕົ່ ອມຕາມການຍອ້ ມຕດິ ສດີ ່ົ າງ ແລະ ກດົ ໄດເ້ ປນັ 2 ຊະນດິ . 1). ຈຸລັ ງທ່ົ ີ ຢ້ອ ມ ຕິ ດ ສີ ( granular chromophrobes): ເປັນ ກົ່ ຸ ມຂ ອງຈຸລັງທ່ົ ີ ຢ້ອ ມຕິດ ສີກົດ (acidophils) ປະມານ 40 % ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການສັງເຄາະຮໂມນ growth hormone (GH) ແລະ ຮໂມນ prolactin ສ່ົ ວນຈລຸ ັງທົ່ ຢີ ້ອມຕິດສີດົ່ າງ (basophile) ພບົ ໄດປ້ ະມານ 10 % ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃນການສງັ ເຄາະຮໂມນ TSH, LH ແລະ FSH ເປັນຕນົ້ . 2). ຈຸລັງທົ່ ຢີ ອ້ ມບ່ົ ຕດິ ສີ (agranular chromophobes): ເປັນກ່ົ ຸມຈລຸ ງັ ທົ່ ຢີ ອ້ ມບົ່ ຕດິ ທງັ ສີກດົ ແລະ ດ່ົ າງ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃນການສງັ ເຄາະຮໂມນ ACTH. ຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ ສງັ ເຄາະ ແລະ ຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນທົ່ ສີ າຄນັ 6 ຊະນດິ ຄ: ກ. follicle stimulating formone (FSH): ເປັນຮໂມນປະເພດໂປຕຼ ີນທ່ົ ມີ ອີ ະໄວຍະວະເປ້າົ ໝາຍຄອະ ໄວຍະວະສບພນັ ທັງສດັ ເພດຜູ້ ແລະ ສັດເພດແມ່ົ FSH ເປັນຮໂມນທົ່ ີມີເຮັດໃຫ້ຖົງໄຂົ່ ເທິງຮວຍໄຂ່ົ ມີການ ພັດທະນາປ່ົ ຽນແປງຈາກຖົງໄຂົ່ ໄລຍະທາອິດ (primary follicles) ເປັນຖົງໄຂ່ົ ທົ່ ີຈະເລີນເຕີບໂຕເຕັມ ທົ່ ີ (graafian follicles) ເຊ່ົ ງິ ເປັນຖົງໄຂ່ົ ທົ່ ີພອ້ ມຈະເກີດການຕົກໄຂົ່ (ovulation) ໃນຂະນະທ່ົ ີຖົງໄຂົ່ ມີການ ພດັ ທະນາຈະມີການສງັ ເຄາະ ແລະ ຫົ່ ງຼັ ຮໂມນເອດໂຕນເຈນ (estrogen) ເຊ່ົ ງິ ເປັນຮໂມນປະເພດສະເຕີຣອຍ ມີ ຜົນຕົ່ ການສະແດງອອກຂອງລັກສະນະເພດແມ່ົ ແລະ ການສະແດງອາການເປັນສດັ (heat) ເມ່ົ ອລະດບັ ເອສໂຕ ເຈນໃນເລອດສູງຂນຶ້ ຈະມຜີ ົນໄປຢັບຢັ້ງຍອ້ ນກບັ ໃນການຫົ່ ງຼັ ຮໂມນ FSH ຂະນະດຽວກນັ ຈະກະຕຸນ້ ການຫົ່ ຼງັ ຮ ໂມນ LH ເພ່ົ ອເຮດັ ໃຫຖ້ ງົ ໄຂ່ົ ເກດີ ການຕກົ ໄຂ່ົ . ສາລບັ ໃນສດັ ເພດຜູ້ FSH ຈະມຜີ ົນໃຫແ້ ພຂອບຂອງທົ່ ສາ້ ງຈລຸ ງັ ອະສຸຈມິ ກີ ານພດັ ທະນາ ແລະ ປົ່ ຽນເປນັ ຈຸ ລງັ ອະສຸຈິ, ໃນການພດັ ທະນາເພົ່ ອເປັນຈຸລງັ ອະສຸຈທິ ່ົ ສີ ມົ ບູນ ຫຼ ຈລຸ ງັ ລສ໌ ຸຈທິ ່ົ ີຈະເລນີ ເຕີບໂຕເຕັມໄວຈາເປນັ ຕອ້ ງ ອາໄສຮໂມນ testosterone ແລະ ຮໂມນ LH ຫຼ ICSH (Interstitial cell stimulating hormone) ອກີ ດວ້ ຍ. 144

ກນົ ໄກໃນການຄວບຄຸມການຫົ່ ງຼັ ຮໂມນ FSH ເປັນກນົ ໄກແບບຢບັ ຢັງ້ ຍອ້ ນກບັ ໃນລະດບັ ສະໝອງສົ່ ວນໄຮ ໂປທາລາມັດ ແລະ ຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງ ໂດຍໃຊລ້ ະດບັ ຄວາມເຂມັ້ ຂຸ ນ້ ຂອງຮໂມນເອສໂຕນເຈນໃນເລອດເປັນຕົວ ຄວບຄຸມ. ຂ. Lutenizing hormone (LH) ຫຼ Interstitial cell stimulating hormone ( ISCH): ເປັນ ໂປຼຕນີ ຫຼ ເປບໄທທ່ົ ີຫົ່ ຼງັ ອອກມາຈາກຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ LH ຈະມກີ ານເຮດັ ວຽກທົ່ ສີ າພນັ ກບັ FSH ການ ຫົ່ ງຼັ LH ຈະເພົ່ ີມຂນຶ້ ເມ່ົ ອລະດບັ FSH ໃນເລອດຫຼຸດຕ່ົ າລງົ ຫຼ ເມົ່ ອລະດບັ ເອດສໂຕນເຈນໃນເລອດສູງຂຶນ້ LH ຈະມຜີ ົນໃຫຖ້ ງົ ໄຂົ່ ທົ່ ຈີ ະເລນີ ພດັ ທະນາເຕມັ ທ່ົ ີແລວ້ ເກດີ ການຕົກໄຂ່ົ ເພົ່ ອໃຫຈ້ ລຸ ງັ ໄຂ່ົ ເດນິ ທາງໄປສົ່ ູທົ່ ນາໄຂົ່ ເພ່ົ ອລ ຖາ້ ການປະຕິສນົ ທິຈາກຈຸລງັ ອະສຸຈິ LH ຍງັ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການພັດທະນາຂອງຄປັດ ລກູ ຽມ (corpus luteum) ຈາກຖງົ ໄຂ່ົ ທ່ົ ີເກີດການຕົກໄຂົ່ ແລວ້ ເພົ່ ອເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີສງັ ເຄາະຮໂມນໂປຼເຈດເຕີໂຣນ (progesterone) ເຊົ່ ງິ ເປນັ ຮ ໂມນສະເຕີຣອຍທົ່ ີເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການພດັ ທະນາຂອງຕວົ ອ່ົ ອນໃນມດົ ລກູ ໃຫຈ້ ະເລີນເຕີບໂຕ ແລະ ມີຊວີ ດິ ຢ່ົ ູລອດ ຈນົ ກະທງັ້ ເກດີ ໂດຍການກຽມຄວາມພອ້ ມຂອງມດົ ລກູ ແລະ ລະບບົ ສບພນັ ສົ່ ວນອ່ົ ນ. ນອກຈາກນໂີ້ ປຼເຈດເຕີໂຣນ ຍງັ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການປ້ອງກນັ ບົ່ ໃຫຖ້ ງົ ໄຂົ່ ອົ່ ນມກີ ານຈະເລີນເຕບີ ໂຕ ແລະ ມກີ ານຕກົ ໄຂົ່ ເກີດຂນຶ້ ໃນຂະນະທ່ົ ີສດັ ມີ ການຖພາ. ການມລີ ະດບັ ໂປຼເຈດເຕີໂຣນທ່ົ ີສູງຂນຶ້ ໃນເລອດຈະມຜີ ນົ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການຢັບຢ້ງັ ຍອ້ ນກບັ (negative feed back) ຕົ່ ຮໂມນ FSH ແລະ LHທົ່ ີຫົ່ ຼງັ ຈາກຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ ແລະ ຮໂມນທ່ົ ີຄວບຄຸມການຫົ່ ຼັງ FSH ແລະ LHຈາກສະໝອງສົ່ ວນໄຮໂປທາລາມດັ . ໃນສັດເພດຜູ້ LH ຫຼ ICSH ເຮັດໜ້າທ່ົ ີໃນການກ ະຕຸ ້ນ ກ່ົ ຸ ມຈຸລັງທົ່ ີ ຢົ່ ູລະຫວ່ົ າງທ່ົ ສ້າງຈຸລັງອະສຸ ຈິ (interstitial cells) ໂດ ຍ ສ ະ ເພ າະ ເລ ດິກ ຈຸລັງ (leydig cell) ເຊົ່ ິງເຮັດ ໜ້າທ່ົ ີ ໃ ນ ກ ານ ສັງເຄ າະຮ ໂມ ນ testosterone ທ່ົ ີເປນັ ຮໂມນທ່ົ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການສະແດງອອກຂອງລກັ ສະນະເພດຜູ້ ແລະ ການພດັ ທະນາຂອງຈຸ ລງັ ສບພນັ ເພດຜໃູ້ ນທ່ົ ສາ້ ງຈລຸ ງັ ອະສຸຈ.ິ ກນົ ໄກໃນການຄວບຄຸມການຫົ່ ຼງັ LH ຫຼ ICSH ເປນັ ການກະຕຸນ້ ແບບຢັບຢັ້ງຍອ້ ນກບັ ໂດຍໃຊລ້ ະດບັ ຂອງ ຮໂມນໂປຼເຈດເຕີໂຣນໃນເລອດ ໂປຼເຈດເຕີໂຣນທ່ົ ສີ ູງຂນຶ້ ໃນເລອດຈະມຜີ ົນໃຫສ້ ະໝອງສົ່ ວນໄຮໂປທາລາມດັ ຍຸດ ຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນທົ່ ີຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ (releasing hormone ພວກ LH - RH ຫຼ Gn - RH) ເຊົ່ ງິ ມຜີ ົນໃຫຕ້ ົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ ບົ່ ຫ່ົ ງຼັ LH. 145

ຮູບທີ 11.3 ຮໂມນທົ່ ຄີ ວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງສົ່ ວນໜາ້ ຄ. prolactin(LTH ຫຼ lactogenic hormone, luteotropin, luteotropic hormone): ເປັນໂປຼ ຕນີ ຮໂມນ ມຜີ ົນຕົ່ ເຕາົ້ ນມົ ໂດຍກງົ ລວມທງັ ມຜີ ົນຕົ່ ຄປັດ ລູກຽມ ເທງິ ຮວຍໄຂົ່ ຮໂມນຈະມກີ ານຜະລດິ ແລະ ຫົ່ ຼງັ ອອກມາຫຼາຍເມ່ົ ອສດັ ມກີ ານຕງັ້ ທອ້ ງ ແລະ ລະຍະຫງຼັ ເກີດເຮດັ ໃຫມ້ ກີ ານສາ້ ງນາ້ ນມົ ສາລບັ ໃຊລ້ ຽ້ ງລູກອົ່ ອນ ໜາ້ ທົ່ ີ ຂອງຮໂມນໂປຼແລກຕນິ ມສີ ະເພາະໃນສດັ ເພດແມ່ົ ເທົ່ າົ ນນັ້ ຈະກະຕຸນ້ ໃຫຈ້ ລຸ ງັ ເຕາົ້ ນມົ ມກີ ານພດັ ທະນາຂະຫຍາຍຂະ ໜາດ, ສາ້ ງ ແລະ ເກບັ ສະສມົ ນາ້ ນມົ ພາຍໃນເຕາົ້ ນມົ ເພ່ົ ອລຽ້ ງລກູ ອ່ົ ອນ, ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມຜີ ົນເຮດັ ໃຫຄ້ ປດັ ລູກຽມ ເທງິ ຮວຍໄຂົ່ ຄງົ ສະພາບພຢ່ົ ເູ ພົ່ ອເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີສງັ ເຄາະຮໂມນໂປຼເຈດເຕີໂຣນໄປຕະຫຼອດໄລຍະການຕງັ້ ທອ້ ງ. ກນົ ໄກໃນການຄວບຄຸມການຫ່ົ ຼງັ ຮໂມນໂປຼແລກຕນິ ໃນສດັ ເພດແມົ່ ທົ່ ຢີ ່ົ ໃູ ນລະຍະປະສມົ ພນັ ຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະ ໝ ອງຈະຫ່ົ ຼງັ ຮໂມນອອກມາເພ່ົ ອກະຕຸນ້ ເຕາົ້ ນມົ ໃຫມ້ ກີ ານພດັ ທະນາ ແລະ ກຽມຄວາມພອ້ ມໃນການລຽ້ ງລກູ . ໃນສັດ ທ່ົ ບີ ົ່ ຕຖັ້ ພາ ຫຼ ປະສມົ ບ່ົ ຕດິ ໄຮໂປທາລາມດັ ຈະຫົ່ ຼງັ PIF (prolactin inhibiting factor) ມາທ່ົ ີຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝ ອງສ່ົ ວນໜາ້ ເພ່ົ ອຢັບຢ້ັງການຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນໂປຼແລກຕນິ . ງ. thyroid stimulating hormone (TSH): ເປັນຮໂມນທົ່ ເີ ປນັ ໂປຼຕນີ ມຜີ ນົ ໂດຍກງົ ຕົ່ ການຫົ່ ຼງັ ຮໂມນ ຈາກຕ່ົ ອມໄທຣອຍ TSH ມໜີ າ້ ທ່ົ ີກະຕຸນ້ ໃຫຈ້ ຸລັງໃນຟລເິ ຄີນ (follicles) ຂອງຕົ່ ອມໄທຣອຍຂະຫຍາຍໃຫຍ່ົ (hypertrophy) ແລະ ມກີ ານເພົ່ ີມຈານວນຈລຸ ັງຫຼາຍຂນຶ້ (hyperplasia) ເຮັດໃຫມ້ ກີ ານສງັ ເຄາະ ແລະ ຫ່ົ ຼງັ ຮ ໂມນຈາກຕົ່ ອມໄທຣອຍ ຄຮໂມນໄທຣອກຊນິ (thyroxin) ແລະ ໄທໂຣໂກຼບູລນິ (thyroglobulin). ການຄວບຄຸມການຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນ TSH ເປນັ ກນົ ໄກການຢັບຢັ້ງຍອ້ ນກບັ ທ່ົ ີລະດບັ ສະໝອງສ່ົ ວນໄຮໂປທາລາ ມດັ ແລະ ຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ ໂດຍລະດບັ ໄທຣອກຊນິ (T4) triiodotyronine (T3) ທ່ົ ີສງູ ຂນຶ້ ໃນເລອດ ຈະຢັບຢງັ້ ການຫ່ົ ຼງັ ຮໂມນຈາກສະໝອງສົ່ ວນໄຮໂປທາລາມດັ ຄ TRH ແລະ ຮໂມນຈາກຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງສົ່ ວນ ໜາ້ ຄ TSH. 146

ຈ. adrenocorticotropic hormone (ACTH): ເປັນໂປຼຕີນຮໂມນທ່ົ ີສງັ ເຄາະ ຫຼ ຜະລດິ ແລະ ຫ່ົ ຼງັ ຈາກຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງສົ່ ວນໜາ້ ມໜີ າ້ ທົ່ ີກະຕຸນ້ ຕົ່ ອມໝວກໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສ່ົ ວນນອກໃນຊັນ້ zona fasciculata ແລະ zona reticularis ໃຫຜ້ ະລດິ ແລະ ຫົ່ ຼັງຮໂມນກຼູໂຄກຕຄິ ອຍ (glucocorticoid) ເຮັດໜາ້ ທົ່ ີໃນການ ຄວບຄຸມການໃຊກ້ ລູໂຄດເປັນແຫົ່ ງຼ ພະລງັ ງານ ໜາ້ ທ່ົ ີສາຄນັ ຂອງ ACTH ຄຄວບຄຸມການສງັ ເຄາະ ແລະ ການຫ່ົ ງຼັ ຮ ໂມນກໂູຼ ຄກຕຄິ ອຍຈາກຕົ່ ອມໝວກໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສ່ົ ວນນອກ ເຮດັ ໃຫຈ້ ລຸ ງັ ຂອງຕ່ົ ອມໝວກໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ຂະຫຍາຍຂະ ໜາດ (hypertrophy) ແລະ ເພົ່ ີມຈານວນຈລຸ ງັ (hyperplasia) ຫລຸດປະລມິ ານການສະສມົ ໄຂມນັ ຄລເຣດເຕີ ຣອນ ແລະ ການສະສມົ ວິຕາມນິ ຊີທົ່ ີຕ່ົ ອມໝວກໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງ ແລະ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຮກັ ສາຄວາມສມົ ດຸນຂອງ ຂອງແຫວຼ ໃນຮ່ົ າງກາຍ. ກນົ ໄກທ່ົ ີຄວບຄຸມການຫົ່ ຼງັ ACTH ຈາກຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງສົ່ ວນໜາ້ ເປັນກນົ ໄກແບບຢັບຢ້ັງຍອ້ ນກບັ ໃນລະ ດບັ ຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງ ແລະ ສະໝອງສ່ົ ວນໄຮໂປທາລາມັດ ໂດຍລະດບັ ກູຼໂຄກຕຄິ ອຍໃນເລອດ. ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມີ ຜົ ນ ຈ າ ກ ຮ ໂ ມ ນ epinephrin, norepinephrin, vasopressin ແ ລ ະ oxytocin ລ ວ ມ ທັ ງ CRF (corticotrophin releasing factor). ສ. growth hormone (GH) ຫຼ somototrophin (STH): ເປັນໂປຼຕີນຮໂມນ GH ຂອງສດັ ແຕ່ົ ລະ ຊະນິດຈະມີລິດສະເພາະຕ່ົ ສັດຊະນດິ ນັ້ນໆເທົ່ າົ ນນັ້ GH ມີໜາ້ ທົ່ ີສາຄັນຕ່ົ ການຈະເລີນເຕີບໂຕຂອງສັດ ໂດຍ ສະເພາະການເພົ່ ມີ ການສງັ ເຄາະໂປຼຕີນຂອງຈຸລງັ ໃນສ່ົ ວນຕ່ົ າງໆຂອງຮົ່ າງກາຍ (somatic cell) ໂດຍສະເພາະຈລຸ ງັ ກະດກູ ແລະ ກາ້ ມຊີນ້ ມຜີ ນົ ຕົ່ ເມຕາໂບລຊິ ຶມຂອງຄາໂບໄຮເດຼດ ແລະ ໄຂມນັ ໂດຍຈະໄປເຮດັ ໃຫລ້ ະດບັ ກລູໂຄດ ໃນເລອດສູງຂນຶ້ ເນົ່ ອງຈາກຕບັ ປດົ ປ່ົ ອຍກລູໂຄດອອກມາຫາຼ ຍ GH ມລີ ດິ ໃນການຢັບຢ້ັງການນາກລໂູ ຄດເຂາົ້ ສ່ົ ູຈຸ ລງັ ເພົ່ ອໃຊເ້ ປນັ ແຫ່ົ ງຼ ພະລງັ ງານ ເຊົ່ ງິ ເປນັ ໜາ້ ທ່ົ ີທົ່ ີກງົ ກນັ ຂາ້ ມກບັ ລດິ ຂອງຮໂມນອນິ ຊູລນິ ຈ່ົ ງຶ ເອີນ້ GH ອກີ ຊົ່ ໜ່ົ ງຶ ວ່ົ າ anti - insulin effect. ສາລບັ ການມຜີ ົນຕ່ົ ເມຕາໂບລຊິ ຶມຂອງໄຂມັນ GH ຈະໄປເພົ່ ີມການສຫລາຍໄຂມັນເພົ່ ອ ເປັນພະລັງງານ ຈົ່ ຶງມີຜົນໃຫ້ມີການສາ້ ງຄີໂຕນບດີ (ketone body) ສູງຂຶນ້ ອາດເອີນ້ ຜົນຂອງ GH ວົ່ າເປັນ ketogenic action GH ຍງັ ມີຜົນຕ່ົ ການຈະເລີນເຕີບໂຕຂອງກະດູກຍາວ ໂດຍໄປອອກລດິ ທ່ົ ີ epiphyseal cartilage ຂອງກະດູກຍາວ ເຮດັ ໃຫປ້ າຍເທງິ ແລະ ປາຍລ່ົ ຸມຂອງກະດກູ ຍາວຂະຫຍາຍອອກ, ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ໄປ ເພົ່ ີມຊີນ້ ກະດູກ (matrix) ແລະ ເພ່ົ ີມຈານວນເສນັ້ ໄຍຄລາເຈນ (collagenous fiber) ທ່ົ ີສົ່ ວນປາຍກະດູກຍາວ ອີກດວ້ ຍ. 3 3.1.2. ຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງສົ່ ວນກາງ (intermediate lobe): ຊີນ້ ສະໝອງຂອງຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງສ່ົ ວນກາງ ພົບ ໄດ້ໃ ນ ສັດ ມີ ກ ະ ດູ ກ ສັ ນ ຫຼັ ງ ມີ ໜ້ າ ທົ່ ີ ຫ່ົ ຼັ ງຮ ໂມ ນ melanocyte ຫຼ melanophore-stimulating hormone( MSH) MSH ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຄວບຄຸມເມດັ ສີທົ່ ີຜິວໜງັ . 3.1.3. ຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງສ່ົ ວນທາ້ ຍ (posterior pituitary gland): ເປນັ ສະໝອງທ່ົ ເີ ຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີເປັນແຫ່ົ ງຼ ເກບັ ສະສົມຮໂມນຈາກສະໝອງສ່ົ ວນໄຮໂປທາລາມດັ ທົ່ ີສາ້ ງຈາກຈຸລງັ ປະສາດໃນສົ່ ວນ supraoptic ແລະ paraventricular nucleus ຫງຼັ ຈາກທົ່ ີຈລຸ ງັ ສງັ ເຄາະຮໂມນແລວ້ ຈະສ່ົ ງົ ຮໂມນມາຕາມເສນັ້ ໄຍປະສາດ (axon) ເພ່ົ ອເກບັ ໄວທ້ ່ົ ີຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງສົ່ ວນທາ້ ຍທ່ົ ີຈລຸ ງັ ຊະນດິ ພເິ ສດເອນີ້ ວົ່ າ: pituicytes ຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງສົ່ ວນທາ້ ຍ 147

ມຊີ ົ່ ເອນີ້ ອີກຊ່ົ ໜ່ົ ງຶ ວົ່ າ neurohypophysis ຈົ່ ງຶ ອາດຈດັ ວົ່ າຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງສົ່ ວນທາ້ ຍເປນັ ສ່ົ ວນຂອງເສນັ້ ປະສາດ ທ່ົ ມີ າຈາກສະໝອງສ່ົ ວນໄຮໂປທາລາມດັ (hypothalamohypophyseal tract) ເມົ່ ອໄດຮ້ ບັ ຄາສົ່ ງັ ຈາກໄຮໂປ ທາລາມັດຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງສົ່ ວນທາ້ ຍຈະຫ່ົ ຼງັ ຮໂມນທົ່ ເີ ກບັ ສະສົມໄວອ້ ອກມາເພົ່ ອເຂາົ້ ສົ່ ູກະແສເລອດ. ຮໂມນທົ່ ີ ເກບັ ສະສົມໄວທ້ ່ົ ີຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງສົ່ ວນທາ້ ຍໄດແ້ ກົ່ ຮໂມນ antidiuretic hormone (ADH) ແລະ ຮໂມນ oxytocin ຫຼ vasopressin. 1). ຮໂມນ ADH ຫຼ vasopressin: ເປນັ ເປບໄທຮໂມນມໂີ ຄງສາ້ ງຄາ້ ຍກບັ ຮໂມນອອກຊໂິ ຕຊນິ ໃນສດັ ລຽ້ ງມີ 2 ຊະນດິ ຄ: arginine vasopressin ພບົ ໃນສດັ ລຽ້ ງໂດຍທ່ົ ວົ ໄປ ສົ່ ວນ lysine vasopressin ເປນັ ຮ ໂມນທ່ົ ບີ ບໃນໝູ ທງັ ສອງຊະນດິ ມລີ ດິ ຄກນັ ໜາ້ ທົ່ ີຂອງຮໂມນ ADH ຄດດູ ຊມຶ ນາ້ ກບັ ທົ່ ຫີ ຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ໃນສ່ົ ວນ ປາຍ (distal convoluted tubule)ເພ່ົ ອນດອດັ ຕາການຂບັ ຖົ່ າຍນາ້ ປັດສະວະອອກຈາກຮ່ົ າງກາຍ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກັບ ການເພົ່ ີມການດດູ ຊມຶ ກບັ ຂອງຍູເຣຍທ່ົ ີຫອຼ ດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ລວມ (collecting ducts) ມຜີ ົນໃຫຂ້ ອບຈລຸ ງັ ເມມເບຼນ ຂອງທ່ົ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ມຄີ ວາມສາມາດໃນການດດູ ຊມຶ ກບັ ຍເຣຍຫຼາຍຂນຶ້ . ກົນໄກໃນກ ານຄວ ບຄຸ ມກ ານຫົ່ ຼັງຮ ໂມນ ADH ຈະເກີດຂຶນ້ ເມົ່ ອຮ່ົ າງກາຍເກີດ ສະພາວ ະຂ າດນ້າ (dehydration) ຄວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ຂອງເລອດຈະສງູ ຂນຶ້ ເຮດັ ໃຫຄ້ ວາມດນັ ອອສໂມຊີດຂອງເລອດເພ່ົ ມີ ຂຶນ້ ເຊົ່ ງິ ຈະ ກະຕຸນ້ ໃຫ້ osmoreceptor ທົ່ ີສະໝອງສົ່ ວນໄຮໂປທາລາມດັ ເຮດັ ວຽກ ແລະ ສ່ົ ັງການໃຫມ້ ີການຫົ່ ຼັງຮໂມນ ADH ອອກມາຈາກຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງສົ່ ວນທາ້ ຍ ໜາ້ ທ່ົ ີຂອງຮໂມນອອກຊໂິ ຕຊນິ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກັບການຫົ່ ຼັງນາ້ ນົມ ໂດຍຈະມຜີ ົນໃຫກ້ າ້ ມຊີນ້ ລຽບ (myoepithelial cell) ທ່ົ ີຢ່ົ ູອອ້ ມຮອບ alveoli ຂອງຕົ່ ອມນາ້ ນມົ ບີບເຮດັ ໃຫ້ ເກດີ ການໄຫຼຂອງນາ້ ນມົ ອອກຈາກທ່ົ ນມົ . ການຫົ່ ງຼັ ນາ້ ນມົ ເປນັ ຣີເຟຼກ ທົ່ ີເກດິ ຂນ້ ຈາກລະບບົ ປະສາດ ແລະ ລະບບົ ຮ ໂມນ ກະຕຸນ້ ໃຫກ້ າ້ ມເນອ້ ມົດລູກ (myometrium) ບີບຂະນະເກດີ ການເກດີ ເພົ່ ອຜັກດນັ ໃຫລ້ ູກອົ່ ອນ(fetus) ອອກຈາກມດົ ລູກ, ກະຕຸນ້ ໃຫເ້ ກີດການບບີ ຂອງກາ້ ມຊີນ້ ມດົ ລກູ ເພ່ົ ອໃຫຈ້ ລຸ ງັ ອະສຸຈທິ ່ົ ີຫ່ົ ຼງັ ເຂາົ້ ໄປໃນລະບບົ ສບພັນ ຂະນະເຮດັ ການປະສມົ ພນັ ເຄົ່ ອນທ່ົ ີໄປເຖິງທົ່ ນາສ່ົ ງົ ໄຂ່ົ ໄດ້ ແລະ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຫົ່ ງຼັ ຮໂມນໂປຼແລກຕນິ ເພ່ົ ອໃຫ້ ແມົ່ ສດັ ມກີ ານຜະລດິ ນາ້ ນມົ ເພົ່ ອກຽມພອ້ ມໃຫແ້ ກ່ົ ລູກອົ່ ອນ. ການຄວບຄຸມການຫ່ົ ຼງັ ອອກຊໂິ ຕຊນິ ເປັນການຄວບຄຸມແບບ positive feed back ການກະຕຸນ້ ການຫ່ົ ຼງັ ຮໂມນເລົ່ ີມຈາກການກະຕຸນ້ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຕ່ົ າງໆ ເຊ່ົ ນັ : ປະສາດຕາ, ປະສາດຫູ ແລະ ປະສາດຮບັ ສາຜັດ ເມ່ົ ອປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ໄດຮ້ ບັ ການກະຕນຸ ້ ຈະສົ່ ງົ ກະແສຄວາມຮູສ້ ກຶ ໄປຍງັ ສະໝອງສ່ົ ວນໄຮໂປທາລາມດັ ເຮດັ ໃຫຈ້ ລຸ ັງປະສາດບລິເວນ supraoptic ແລະ paraventricular nucleus ສົ່ ງົ ກະແສປະສາດໄປກະຕຸນ້ ຕົ່ ອມ ໃຕສ້ ະໝອງສ່ົ ວນທາ້ ຍໃຫຫ້ ່ົ ຼງັ ອອກຊິໂຕຊນິ ອອກມາສ່ົ ູກະແສເລອດເພົ່ ອໄປຍງັ ອະໄວຍະວະເປາົ້ ໝາຍຄເຕາົ້ ນົມ ແລະ ກາ້ ມຊີນ້ ລຽບທົ່ ີລະບບົ ອະໄວຍະວະສບພນັ . 3.2. ຕົ່ ອມໄທຣອຍ (thyroid gland) ຕ່ົ ອມໄທຣອຍເປັນຕ່ົ ອມຄົ່ ູ ມຕີ າແໜ່ົ ງຢົ່ ູແຕົ່ ລະຂາ້ ງຂອງຫອຼ ດລມົ ໃກກ້ ບັ ກ່ົ ອງສຽງ ໂດຍທົ່ ວົ ໄປອາດຈະມຊີ ີນ້ ຕ່ົ ອມທົ່ ີເປນັ ຕວົ ເຊົ່ ອມກບີ ທງັ ສອງຂາ້ ງເຂາົ້ ນາກນັ ເອີນ້ ວົ່ າ: isthmus ຕົ່ ອມໄທຣອຍແຕ່ົ ລະຂາ້ ງຈະມເີ ຍົ່ ອຫຸມ້ ເອີນ້ ວົ່ າ: capsules ເຊົ່ ິງເປັນເນອ້ ເຍ່ົ ອກ່ົ ຽວພັນທົ່ ີມາຫຸ ້ມໂດຍອອ້ ມ ພາຍໃນຈະມີສົ່ ວນຢ້ເອີນ້ ວ່ົ າ: septa ຫຼ trabecular ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີແບ່ົ ງຊນີ້ ຕ່ົ ອມອອກເປັນກບີ ນອ້ ຍໆ ເພ່ົ ອເປນັ ທາງຜ່ົ ານຂອງເສນັ້ ເລອດ ເສນັ້ ປະສາດ ແລະ ເສນັ້ ນາ້ ເຫອຼ ງ ແຕົ່ ລະກບີ ຂອງຊນີ້ ຕ່ົ ອມໄທຣອຍປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ ດ່ົ ຽວໆຮຽງກນັ ເປນັ ຮູບວງົ ກມົ ຫຼ ຮູບໄຂ່ົ ເອນີ້ ວ່ົ າ: 148

ຟລເິ ຄນີ (follicle ຫຼ acini) ເຊົ່ ິງເປັນໜ່ົ ວຍນອ້ ຍທ່ົ ີສຸດຂອງຕົ່ ອມ ເຮັດໜາ້ ທົ່ ີສງັ ເຄາະ ແລະ ຫ່ົ ຼງັ ຮໂມນໄທອອກ ຊນິ (thyroxin) ອອ້ ມຮອບຟລເິ ຄີນຈະມເີ ສນັ້ ເລອດຝອຍແຊກຢົ່ ູທ່ົ ວົ ໄປ ຈລຸ ງັ ດົ່ ຽວໆທົ່ ປີ ະກອບເປນັ ຟລເິ ຄີນຈະມີ ການປົ່ ຽນແປງຮູບຮົ່ າງຈາກຈຸລງັ ຮູບກອ້ ນ (cuboidal) ເປນັ ຈລຸ ັງຮູບສົ່ ີຫ່ົ ຽຼ ມຊົງສງູ ຫຼ ຮູບແທ່ົ ງ (columnar) ໃນ ຂະນະທ່ົ ຈີ ລຸ ງັ ກາລງັ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນ ການສງັ ເຄາະຮໂມນຈະເກດີ ຂນຶ້ ໃນຈລຸ ງັ ແຕ່ົ ຫງຼັ ຈາກສງັ ເຄາະແລວ້ ຈະເກັບ ສະສມົ ຮໂມນໄວໃ້ ນຊ່ົ ອງວົ່ າງຂອງຟລເິ ຄນີ . ຮໂມນຈາກຕົ່ ອມໄທຣອຍມີ 2 ຊະນດິ ຄ ໄທອອກຊນິ (thyroxin) ຫຼ tetraiodothyronin (T4 ) ແລະ triiodothyronine (T3) ຮໂມນທັງສອງຊະນິດນຈີ້ ະມທີ າດໄອໂອດີນເປັນສ່ົ ວນປະກອບຫຼກັ ເຊ່ົ ິງໄດມ້ າຈາກ ອາຫານໃນຮູບໄອໂອໄດ (iodide, I-) iodide ຈາກອາຫານທ່ົ ີມາກັບເລອດໂດຍເກາະມາກັບໂປຼຕີນໃນເລອດ (protein bound iodine) ຈະເຂາົ້ ສ່ົ ູຕ່ົ ອມໄທຣອຍໂດຍຈລຸ ັງດົ່ ຽວໆທົ່ ີປະກອບເປັນຟລິເຄີນຈະດງຶ iodide ໄວ້ ພາຍໃນຟລເິ ຄີນ iodide ຈະຖກປົ່ ຽນໃຫເ້ ປັນໄອໂອດນີ (iodine)ໂດຍຂະບວນການອອກຊເິ ດຊ່ົ ນັ ທາດໄອໂອດີນ ຈ ະ ໄ ປ ເກ າະ ກັ ບ ກົ ດ ອ ະ ມິ ໂ ນ ໄ ທ ໂ ຣ ຊີ ນ ( tyrosine) ເຮັ ດ ໃ ຫ້ ເກີ ດ ເປັ ນ ທ າດ ປ ະ ສົ ມ ພ ວ ກ MIT (monoiodothyronine) ຫຼ DIT (diiodothyrinine) ຈາກນນັ້ ຈົ່ ງຶ ເກດີ ການລວມຕວົ ກນັ ຂອງ MIT ກບັ DIT ຫຼ DIT ກບັ DIT ໄດເ້ ປັນ triiodothyronine ຫຼ thyroxin ເຊ່ົ ິງຈະຖກນາໄປເກັບສະສົມໄວທ້ ົ່ ີ colloid ຊ່ົ ຊົ່ ອງວົ່ າງຂອງຟລເິ ຄີນ ໂດຍຈະຢ່ົ ູລວມກບັ ໂປຼຕນີ ໄທໂຣໂກຼບູນລນິ (thyroglobulin) ເມ່ົ ອໄດຮ້ ບັ ການກະຕຸນ້ ຈາກ TSH (thyroid stimulating hormone) ຈາກຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ ຟລເິ ຄີນຈະຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນອອກມາຈາກ ຊົ່ ອງວົ່ າງເພົ່ ອເຂາົ້ ສົ່ ູກລະແສເລອດໂດຍຈະຫົ່ ຼງັ ອອກມາບພອ້ ມກັບໄທໂຣໂກຼບລູ ນິ ເອນີ້ ວົ່ າ: thyroid binding globulin. ຮູບທີ 11.4 ຕົ່ ອມໄທຣອຍ ດດັ ແປງຈາກ : Marder, 1988 ຮໂມນຈາກຕົ່ ອມໄທຣອຍມໜີ າ້ ທ່ົ ຕີ ່ົ າງໆເຊົ່ ນັ : ມຜີ ນົ ຕົ່ ເມຕາໂບລຊິ ມຶ ຂອງໂພຊະນະເຊົ່ ນັ : ຄາໂບໄຮເດຼດໂດຍ ຈະມີຜນົ ເພ່ົ ມີ ການດູດຊມຶ ຂອງກລູໂຄດທົ່ ີຂອບລາໄສ້ ແລະ ເພ່ົ ີມການປົ່ ຽນທາດອົ່ ນໃຫເ້ ປັນກລູໂຄດໂດຍຜົ່ ານ 149

ຂະບວນການ gluconeogenesis ເຮດັ ໃຫມ້ ີປະລມິ ານກລູໂຄດທ່ົ ີຈະນາໄປໃຊປ້ ະໂຫຍດໃນຈລຸ ັງຕົ່ າງໆຂອງ ຮົ່ າງກ າຍ ເພ່ົ ີ ມ ຫຼ າຍ ຂຶ້ນ . ກ ານ ຫ່ົ ຼັ ງໄທ ອ ອ ກ ຊິນ ຫຼ າຍ ຈ ະ ເຮັດ ໃ ຫ້ເກີດ ປ ະ ລິມານ ນ້າຕ ານ ສູ ງໃນ ເລ ອ ດ (hyperglycemia) ແລະ ມຜີ ນົ ເຮດັ ໃຫມ້ ກີ ານຂບັ ປດັ ສະວະທ່ົ ີມນີ າ້ ຕານໃນປະລມິ ານສງູ ອີກດວ້ ຍ (glucouria) ມຜີ ົນຕົ່ ເມຕາໂບລຊິ ຶມຂອງໄຂມນັ ໂດຍການເພົ່ ມີ ການສາ້ ງແພຈລຸ ງັ ໄຂມນັ ເພ່ົ ອນາໄຂມນັ ມາໃຊເ້ ປັນແຫ່ົ ງຼ ພະລງັ ງານ ໃນຮ່ົ າງກາຍ. ສະພາວະນຈີ້ ະເກດີ ຂນຶ້ ໄດຫ້ ຼາຍຖາ້ ສດັ ຂາດແຫ່ົ ງຼ ຄາໂບໄຮເດຼດ ໃນອາຫານມຜີ ົນຕົ່ ຂະບວນການເມຕາ ໂບລິຊມຶ ຂອງໂປຼຕີນ ໃນການຫ່ົ ຼັງໄທອອກຊນິ ໃນລະດັບປົກະຕິຈະມຜີ ົນໃຫເ້ ກດີ ການສງັ ເຄາະໂປຼຕີນໃນຮ່ົ າງກາຍ ເພົ່ ມີ ຂຶນ້ ແຕ່ົ ຖາ້ ຮໂມນຫົ່ ຼງັ ອອກມາຫາຼ ຍກວົ່ າປົກກະຕຈິ ະມຜີ ົນໃຫເ້ ກີດການງະຫລາຍຕວົ ຂອງໂປຼຕີນໃນກາ້ ມເນອ້ ໄດ້ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການກະຕຸນ້ ໃຫຈ້ ລຸ ງັ ມກີ ານໃຊອ້ ອກຊເິ ຈນຫຼາຍຂນຶ້ ຫຼ ເພົ່ ີມ BMR (basal metabolic rate) ໂດຍສະເພາະໃນຈລຸ ງັ ກາ້ ມເນອ້ ຫວົ ໃຈ, ຕບັ , ໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງ, ຕບັ ອ່ົ ອນ ແລະ ຕ່ົ ອມນາ້ ລາຍ ມຜີ ນົ ຕ່ົ ການຈະເລີນເຕີບ ໂຕ ແລະ ການພດັ ທະນາຮ່ົ າງກາຍໃນສດັ ປົກກະຕິໂດຍຈະເຮັດວຽກຮົ່ ວມກບັ GH ກົ່ ຽວຂອ້ ງກັບການຄວບຄຸມ ອຸນຫະພມູ ຂອງຮ່ົ າງກາຍໂດຍການເພົ່ ມີ ການເຮດັ ວຽກຂອງກາ້ ມເນອ້ ແລະ ການເຮດັ ວຽກຂອງລະບົບປະສາດ sympathetic ເຮັດໃຫເ້ ກດີ ການຫດົ ຕົວຂອງຫຼອດເລອດເພ່ົ ອຫຼຸດອດັ ຕາການສນູ ເສຍຄວາມຮອ້ ນອອກຈາກ ຮົ່ າງກາຍມຜີ ົນຕົ່ ການເພົ່ ີມອດັ ຕາການເຕນັ້ ຂອງຫວົ ໃຈ ເຮດັ ໃຫກ້ ານສູບສີດເລອດເພ່ົ ອໄປລຽ້ ງສົ່ ວນຕົ່ າງໆຂອງ ຮ່ົ າງກາຍເພົ່ ີມຫາຼ ຍຂນຶ້ . ກນົ ໄກໃນການຄວບຄຸມການຫ່ົ ຼງັ ຮໂມນຈາກຕົ່ ອມໄທຣອຍ ຈະຖກຄວບຄຸມໂດຍຮໂມນຈາກຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝ ອງສ່ົ ວນໜາ້ ແລະ ສະໝອງສ່ົ ວນໄຮໂປທາລາມດັ ການຫ່ົ ຼັງຮໂມນຈະເປັນແບບການຄວບຄຸມແບບຢັບຢ້ັງຍອ້ ນກັບ (negative feed back) ໂດຍ TSH ຈະຖກຢັບຢ້ັງໃຫຫ້ ົ່ ຼັງນອ້ ຍລງົ ເມົ່ ອລະດບັ ຄວາມເຂັມ້ ຂຸ ນ້ ຂອງຮໂມນໄທ ອອກຊນິ ໃນເລອດເພ່ົ ມີ ສູງຂນຶ້ . ນອກຈາກນກີ້ ານຫົ່ ງຼັ TSH ຍງັ ຖກຄວບຄຸມໂດຍ TRH ຈາກສະໝອງສ່ົ ວນໄຮໂປ ທາລາມດັ ທງັ ນລີ້ ວມເຖງິ ລະດບັ ໄອໂອໄດໃນເລອດອກີ ດວ້ ຍ. 3.3. ຕ່ົ ອມພາຣາໄທຣອຍ (parathyroid gland) ຕ່ົ ອມພາຣາໄທຣອຍເປນັ ຕົ່ ອມທົ່ ີຢ່ົ ູໃກກ້ ບັ ຕົ່ ອມໄທຣອຍ ຈານວນ ແລະ ຕາແໜ່ົ ງຂອງຕົ່ ອມຈະແຕກຕົ່ າງກັນ ໄປຕາມຊະນດິ ຂອງສດັ . ສດັ ບາງຊະນດິ ຕ່ົ ອມພາຣາໄທຣອຍຈະຍງັ ຄົງຕດິ ຢົ່ ູກບັ ຊີນ້ ຂອງຕ່ົ ອມໄທຣອຍ ເຊ່ົ ນັ : ມາ້ , ແຕົ່ ໃນສັດແຂວ້ ເອອ້ ງ ແລະ ໝູ ຕ່ົ ອມພາຣາໄທຣອຍຈະມຕີ າແໜ່ົ ງຢົ່ ູດາ້ ນໜາ້ ຂອງຕ່ົ ອມໄທຣອຍ ຊີນ້ ຂອງຕົ່ ອມພາ ຣາໄທຣອຍຈະປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ 2 ປະເພດຄ chief cell ແລະ oxyphil cell. ຈລຸ ງັ ສົ່ ວນໃຫຍ່ົ ຂອງຕົ່ ອມພາ ຣາໄທຣອຍຄ chief cell ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການຫົ່ ຼັງ parathyroid hormone (PTH) ເປນັ ຮໂມນພວກເປບໄທ ມກີ ດົ ອະມໂິ ນເປັນອງົ ປະກອບປະມານ 84 ຕວົ ອະໄວຍະວະເປາົ້ ໝາຍຄ: ກະດູກ, ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ແລະ ລະບບົ ທາງ ເດນີ ອາຫານ, ຮໂມນຈາກຕ່ົ ອມພາຣາໄທຣອຍມໜີ າ້ ທ່ົ ີໂດຍກງົ ຕົ່ ກລະດກູ ເຮດັ ໃຫກ້ ະດູກປົດປົ່ ອຍ Ca++ ອອກມາ ເຮດັ ໃຫ້ Ca++ ໃນເລອດເພົ່ ມີ ຂນຶ້ ການປດົ ປ່ົ ອຍ Ca++ ຂອງກະດກູ ຈະມຜີ ົນໃຫມ້ ກີ ານປົດປົ່ ອຍ PO4- ອກີ ດວ້ ຍ ເຮດັ ໃຫເ້ ລອດເກດີ ສະພາວະ hypercalcemia ແລະ hyperphosphatemia ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ເຮດັ ໃຫມ້ ກີ ານ ດດູ ຊມຶ Ca++ ທົ່ ລີ າໄສນ້ ອ້ ຍ ໂດຍເພ່ົ ີມ 1,25 - dihydroxycholecalciferol ແລະ ມຜີ ົນຕ່ົ ການເພ່ົ ມີ ການດູດ ຊມຶ ກບັ ຂອງ Ca++ ໃນສົ່ ວນຂອງຫຼອດໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສົ່ ວນປາຍ (distal convoluted tubule) ເຮດັ ໃຫ້ Ca++ 150

ທ່ົ ີບນມາກັບປັດສະວະລຸດລງົ ເກດີ ສະພາວະ hypocalciuria ແຕ່ົ ຈະໄປເພ່ົ ີມການຂບັ ອອກຂອງ PO4- ທ່ົ ີຫອຼ ດ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ມຜີ ົນໃຫລ້ ະດບັ PO4- ໃນເລອດຫດຸຼ ລງົ . ກນົ ໄກການຄວບຄຸມການຫ່ົ ຼງັ PTH ເປັນກນົ ໄກແບບຢັບຢງັ້ ຍອ້ ນກັບ ໂດຍໃຊລ້ ະດບັ ຄວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ຂອງ Ca++ໃນເລອດ ເມ່ົ ອ Ca++ ໃນເລອດສູງຂນຶ້ ຈະມຜີ ົນໃຫ້ PTH ຫົ່ ງຼັ ລຸດລງົ ແຕ່ົ ເມ່ົ ອ Ca++ ຫຼດຸ ລົງ PTH ຈະຫົ່ ຼງັ ອອກມາຫຼາຍຂຶນ້ ໂດຍທົ່ ົວໄປການເຮັດວຽກຂອງ PTH ຈະເຮດັ ວຽກຮົ່ ວມກັນກັບຮໂມນແຄລຊິໂທນິນ (calcitonin) ຈາກຕ່ົ ອມໄທຣອຍ. ຮໂມນແຄລຊໂິ ທນນິ (calcitonin) ເປັນຮໂມນທ່ົ ີຜະລດິ ຈາກ C - cell (parafollicular cell) ທ່ົ ີຢົ່ ູຂາ້ ງ ໆຟລເິ ຄນີ ໃນຕົ່ ອມໄທຣອຍ ເປນັ ຮໂມນປະເພດໂພລເິ ປບໄທ ມໜີ າ້ ທ່ົ ໃີ ນການຄວບຄຸມລະດບັ ແຄລຊຽມໃນເລອດ ເຊ່ົ ນັ : ດຽວກບັ ຮໂມນຈາກຕ່ົ ອມພາຣາໄທຣອຍ ແຕ່ົ ຈະເຮດັ ວຽກເມ່ົ ອລະດບັ ຂອງ Ca++ ໃນເລອດສູງກວົ່ າບກຕິ ໂດຍໄປຢັບຢັ້ງການສະຫຼາຍຕວົ ຂອງກະດູກ ໂດຍຈຸລງັ osteoblasts ແລະ ການດູດຊມຶ Ca++ ໂດຍຈຸລັງ osteoclast ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມລີ ດິ ໃນການເພ່ົ ີມການດດູ ຊມຶ ຂອງໂມເລກຸນນາ້ ແລະ ເກອແຮ່ົ ໃນປັດສະວະເຊ່ົ ນັ : Na+ ,Ca++ , PO4- ແລະ ລຸດການຫົ່ ຼງັ ຂອງ HCl ໃນນາ້ ຍ່ົ ອຍ ທ່ົ ກີ ະເພາະອາຫານ. ກນົ ໄກໃນການຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງແຄລຊໂິ ທນນິ ເກດີ ຈາກລະດບັ Ca++ ໃນເລອດທ່ົ ີສູງຂນຶ້ ຈະມີ ຜົນໃຫຮ້ ໂມນແຄລຊໂິ ທນນິ ຖກຫົ່ ຼງັ ເອກິ ມາຈາກ C - cell ຂອງຕົ່ ອມໄທຣອຍຫຼາຍຂນຶ້ ໂດຍບົ່ ຜົ່ ານສະໝອງສົ່ ວນ ໄຮໂປທາລາມດັ ແລະ ຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງ. 3.4. ມາ້ ມ (pancrease) ມາ້ ມເປນັ ອະໄວຍະວະທົ່ ີເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການຜະລດິ ຮໂມນ ແລະ ນາ້ ຍ່ົ ອຍທ່ົ ກີ ົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຍົ່ ອຍອາຫານ ໂດຍເນອ້ ເຍ່ົ ອສົ່ ວນທົ່ ຜີ ະລດິ ຮໂມນຄສົ່ ວນຂອງ islets of langerhans ເປັນກ່ົ ຸມຂອງແພຜິວຈລຸ ງັ ທ່ົ ກີ ະຈາຍຕວົ ຢ່ົ ູລະຫວົ່ າງກະເປາະ (alveoli) ແລະ ທົ່ ຕົ່ າງໆຂອງຕບັ ອ່ົ ອນ. ຈລຸ ງັ ຂອງ islets of langerhans ຈະຮຽງຕວົ ກນັ ເປນັ ແຖບ ຫຼ ເປນັ ເສນັ້ (cord) ທົ່ ີບ່ົ ສມ່ົ າສະເໝີ ແຕ່ົ ລະແຖບຈະແຍກກນັ ດວ້ ຍເສນັ້ ເລອດຝອຍທົ່ ມີ າຫ່ົ ຼລຽ້ ງ. ຈລຸ ງັ ຂອງມຳ້ ມທົ່ ີຜະລິດຮໂມນໄດແ້ ກ່ົ A - cells ຫຼ alpha - cells, B - cells ຫຼ beta - cells , C - cells ແລະ D - cells ຫຼ delta cells ສົ່ ວນ B - cells ເປັນຈລຸ ງັ ທົ່ ພີ ົບຫຼາຍທ່ົ ສີ ຸດເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຜະລດິ ແລະ ຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນອນິ ຊລູ ນິ (Insulin) ແລະ ສ່ົ ວນ A - cells ເປັນແຫົ່ ງຼ ຜະລດິ ແລະ ຫ່ົ ຼງັ ຮໂມນກຄູຼ າກອນ (glucagon) ທງັ ອນິ ຊູລນິ ແລະ ກຄຼູ າກອນເປັນຮໂມນປະເພດໂພລເິ ປບໄທ (polypeptide hormone) ເຮັດໜາ້ ທົ່ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງ ກບັ ການຮກັ ສາລະດບັ ກລູໂຄດໃນເລອດ ຫຼ ກົ່ ຽວກບັ ການຄວບຄຸມເມຕາໂບລຊິ ມຶ ຂອງຄາໂບໄຮເດຼດ ໂດຍຈະເຮດັ ວຽກກງົ ກນັ ຂາ້ ມ ອນິ ຊູລິນຈະເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ຄີ ວບຄຸມບົ່ ໃຫລ້ ະດບັ ກລູໂຄດໃນເລອດສງູ ເກນີ ກວົ່ າປົກກະຕໂິ ດຍນາກລູ ໂຄດໄປສ້າງເປັນໄກລໂຄເຈນທ່ົ ີຕັບ ແລະ ກາ້ ມຊີ້ນ. ການຂາດອິນຊູລນິ ມີຜົນໃຫ້ເກີດພະຍາດເບົາຫວານ (diabetes meletis) ຖ້າມີອິນຊູ ລິນ ຫຼ າຍ ເກີນໄປ ເຮັດ ໃຫ້ລະ ດັບ ນາ້ ຕານໃນ ເລ ອດ ຕ່ົ າກວົ່ າປົ ກ ກະ ຕິ (hyperglycemia) ສດັ ເກດີ ການເກອບໄດງ້ ່ົາຍ. ກູຄຼ າກອນຄວບຄຸມລະດບັ ນາ້ ຕານໃນເລອດໂດຍການກະຕຸນ້ ໃຫ້ ມີກ ານ ສ ະ ຫຼ າ ຍ ຕົ ວ ຂ ອ ງໄ ກ ລ ໂ ຄ ເຈ ນ ທົ່ ີ ຕັ ບ , ກ ານ ເພ່ົ ີ ມ ຂ ະ ບ ວ ນ ກ ານ ສ້າ ງກ ລູ ໂ ຄ ດ ຈ າກ ທ າດ ອົ່ ນ (gluconeogenesis) ທ່ົ ີ ເນ້ອ ເຍົ່ ອ ຂ ອ ງຕັບ . ກ ານ ຂ າດ ກູຼ ຄ າກ ອນ ຈ ະ ເຮັດ ໃຫ້ຮ່ົ າງກ າຍ ຂ າດ ກ ລູໂ ຄ ດ (hypoglycemia). D - cells ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີສາ້ ງຮໂມນໂຊມາໂທດເຕດທນິ (somatostatin) ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການ ຢັບຢັ້ງການຫົ່ ຼັງອິນຊູລິນ ແລະ ກຼູຄາກອນ C - cells ເຮັດໜ້າທ່ົ ີໃນກ ານຜະລິດ ແລະ ຫົ່ ຼັງ pancreatic 151

polypeptides ຮໂມນອນິ ຊູລນິ ມີໜາ້ ທ່ົ ີ ເຮດັ ໃຫລ້ ະດບັ ກລູໂຄດໃນເລອດຫຼຸດລງົ ແລະ ຢບັ ຢງ້ັ ການສະຫຼາຍຕົວ ຂອງໄກລໂຄເຈນເພົ່ ອໃຫເ້ ປັນກລູໂຄດໃນເນອ້ ເຍົ່ ອຂອງຕບັ ເຮດັ ໃຫລ້ ະດບັ ກລູໂຄດໃນເລອດຫຸຼດລງົ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກັບ ການເພ່ົ ມີ ການດູດຊມຶ ກບັ ຂອງກລູໂຄດທ່ົ ີໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ໃນສ່ົ ວນຂອງ glomerulus ແລະ ເພ່ົ ີມການຂນົ ສົ່ ງົ ກລູໂຄດ ແລະ ກດົ ອະມໂິ ນເຂາົ້ ສົ່ ູຈລຸ ງັ ເພົ່ ອໃຊໃ້ ນຂະບວນການເມຕາໂບລຊິ ມຶ ຮໂມນກລູຄາກອນົ ມໜີ າ້ ທົ່ ີເຮດັ ໃຫລ້ ະດບັ ຂອງ ກລູໂຄດໃນເລອດສູງຂນຶ້ ໂດຍການກະຕຸນ້ ໃຫມ້ ກີ ານສະຫຼາຍຕວົ ຂອງໄກລໂຄເຈນທ່ົ ີຕບັ ແລະ ເພົ່ ມີ ການສະຫຼາຍຕວົ ຂອງໄຂມນັ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ທາດຄີໂຕນໃນເລອດ (ketogenesis) ສູງຂນຶ້ . ຮູບທີ 11.5 ການເຮດັ ວຽກຂອງມາ້ ມ ດດັ ແປງຈາກ : Mader, 1988 3.5. ຕ່ົ ອມໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ (adrenal glands) ຕົ່ ອມ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ມຢີ ົ່ ູ 1 ຄ່ົ ູມຕີ າແໜົ່ ງຢົ່ ູທ່ົ ດີ າ້ ນໜາ້ ຂອງໝາກໄຂົ່ ຫຼງັ ແຕ່ົ ລະຂາ້ ງ ຮູບຮົ່ າງ, ຂະໜາດ ແລະ ຕາ ແໜ່ົ ງຂອງຕ່ົ ອມໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ແຕກຕ່ົ າງກນັ ໄປຕາມຊະນດິ ຂອງສດັ . ຜວິ ນອກຂອງຕົ່ ອມຈະມເີ ປອກຫຸມ້ (capsule) ຕ່ົ ອມໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ປະກອບດວ້ ຍເນອ້ ເຍ່ົ ອ 2 ຊນັ້ ຊນັ້ ນອກເອີນ້ ວ່ົ າ: cortex, ຊນັ້ ໃນເອີນ້ ວົ່ າ: medulla ຊນັ້ ນອກ ຈະແບົ່ ງອອກເປັນ 3 ຊນັ້ ຄ: ຊນັ້ ນອກສຸດໃຕເ້ ປອກຫຸມ້ ເອີນ້ ວົ່ າ: zona glomerulosa ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຜະລດິ ແລະ ຫົ່ ງຼັ ຮໂມນ mineralocorticoid, ຊນັ້ ກາງເອີນ້ ວ່ົ າ: zona fasiculata ຜະລິດ ແລະ ຫົ່ ຼງັ ຮໂມນກຼູໂຄກຕິຄອຍ (glucocorticoid), ຊັນ້ ໃນສຸດເອີນ້ ວົ່ າ: zona reticularis ເຮັດໜາ້ ທົ່ ີຜະລິດ ແລະ ຫ່ົ ຼັງຮໂມນເພດ (sex hormone) ຊນັ້ ໃນຂອງຕ່ົ ອມໝວກໝາກໄຂົ່ ຫຼັງຈະຜະລດິ ແລະ ຫົ່ ງຼັ ຮໂມນທ່ົ ີສາຄັນໄດແ້ ກ່ົ epinephrin ແລະ norepinephrine. 1). ຮໂມນ mineralocorticoid: ເປັນສະເຕີຣອຍຮໂມນທ່ົ ີຜະລດິ ຈາກຊນັ້ zona glomerulosa ປະກອບດວ້ ຍຮໂມນ aldosterone ແລະ deoxycorticosterone ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີສາຄນັ ໃນການຄວບຄຸມ ແລະ 152

ຮກັ ສາຄວາມສມົ ດຸນຂອງນາ້ ແລະ ອເິ ລກັ ໂທຣໄລຂອງຮົ່ າງກາຍ. ຮໂມນ aldosterone ເປັນຮໂມນສົ່ ວນໃຫຍົ່ ໃນ ກ່ົ ຸມຂອງຮໂມນ mineralosterone ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີເພ່ົ ີມການດູດຊມຶ ກັບຂອງໂຊດຽມ (Na+) ທ່ົ ີຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງ ສົ່ ວນຕນົ້ (distal convoluted tubule) ແລະ ຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ລວມ (collecting duct) ໂດຍແລກກບັ ການ ຂບັ ໂປແຕດຊ່ົ ຽມ (K+) ເພົ່ ອເຂາົ້ ສ່ົ ູຫຼອດໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ . ການຫ່ົ ຼງັ ຮໂມນ aldosterone ເກດີ ຈາກສະພາວະທ່ົ ເີ ລອດມຄີ ວາມດນັ ຕ່ົ າເນົ່ ອງຈາກການຂາດນາ້ ຫຼ ການ ມີ Na+ ຫຼຸດລງົ ໃນເລອດ ຈະເຮັດໃຫ້ juxtaglomerular cells ທ່ົ ີໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ຫົ່ ຼງັ ທາດເຣນນນິ (renin) ອອກ ມາ renin ຈະປົ່ ຽນ angiotensin I ເປັນ angiotensin II ເມົ່ ອ angiotensin II ໃນເລອດສງູ ຈະກະຕຸນ້ ໃຫ້ ຕ່ົ ອມໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສ່ົ ວນນອກບລເິ ວນ zona glomerulosa ຫົ່ ຼງັ ຮໂມນ aldosterone ອອກມາ ເພົ່ ອເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີ ໃນການດດູ ກັບ Na+ . ຂະບວນການດົ່ ັງກົ່ າວເອນີ້ ວ່ົ າ: renin angiotensin system, ເມົ່ ອມລີ ະດບັ Na+ ສູງ ຂນຶ້ ແລະ ມກີ ານດດູ ກບັ ນາ້ ສູງຂນຶ້ ເຮດັ ໃຫປ້ ະລມິ ານເລອດໃນຮ່ົ າງກາຍສູງຂນຶ້ ຄວາມດນັ ເລອດຈະສູງຂນຶ້ ຕາມມາ ມີ ຜົນໃນການຢັບຢ້ັງການຫົ່ ຼງັ renin, ນອກຈາກ renin angiotensin system ຈະເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການຄວບຄຸມ ການຫ່ົ ຼັງຮໂມນ mineralocorticoid ການຫ່ົ ຼັງຮໂມນອາດມີຜົນຈາກຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງສົ່ ວນໜາ້ ໂດຍຮໂມນ ACTH ອີກດວ້ ຍ. ຮູບທີ 11.6 ໂຄງສາ້ ງຂອງຂອງຕ່ົ ອມໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ດດັ ແປງຈາກ Carola, 1992 153

2). ຮໂມນ glucocorticoid: ຜະລດິ ຈາກຈລຸ ງັ ໃນຊນັ້ zona fasciculata ແລະ zona reticularis ປະກອບດວ້ ຍຮໂມນທົ່ ສີ າຄນັ ຄ cortisol , cortisone ແລະ corticosterone ມໜີ າ້ ທ່ົ ກີ ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ເມຕາໂບ ລຊິ ມຶ ຂອງຄາໂບໄຮເດນທ ໂດຍກະຕຸນ້ ຂະບວນການປົ່ ຽນທາດອ່ົ ນໃຫເ້ ປັນກລູໂຄດ ແລະ ເພົ່ ີມການປົ່ ຽນກລູໂຄດ ເປນັ ໄກລໂຄເຈນທົ່ ີຕບັ ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມຜີ ົນກ່ົ ຽວກບັ ການລຸດການໃຊກ້ ລູໂຄດເພົ່ ອເປນັ ແຫ່ົ ງຼ ພະລັງງານພາຍໃນຈຸ ລງັ ທົ່ ີເນອ້ ເຍ່ົ ອໄຂມນັ ຮໂມນຈະມີຜົນກະຕຸນ້ ການສະຫລາຍໄຂມນັ ໃຫເ້ ປັນກົດໄຂມນັ ແລະ ເພ່ົ ມີ ການໃຊໄ້ ຂມັນ ເປັນແຫົ່ ງຼ ພະລງັ ງານແທນການໃຊກ້ ລໂູ ຄດ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການລຸດການສງັ ເຄາະໂປຼຕີນໃນເນອ້ ເຍ່ົ ອ ແລະ ເພົ່ ມີ ການສ ລາຍຕວົ ຂອງໂປຼຕີນໃນຈລຸ ງັ ເຮດັ ໃຫຮ້ ່ົ າງກາຍກຽມພອ້ ມຕ່ົ ການປັບຕວົ ເມົ່ ອເກດີ ສະພາບຄວາມຄຽດ ເນົ່ ອງຈາກ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການສາ້ ງກລູໂຄດ ແລະ ກດົ ໄຂມນັ ເພ່ົ ອໃຊເ້ ປັນແຫ່ົ ຼງພະລງັ ງານ ການຫົ່ ຼງັ ຮໂມນກລູໂຄກຕິຄອຍ ຈະ ຖກຄວບຄຸມໂດຍ ACTH ຈາກຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງສົ່ ວນໜາ້ ເມ່ົ ອສດັ ເກີດຄວາມຄຽດ ຈະມີຜົນໃຫລ້ ະບບົ ປະສາດ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ສ່ົ ງົ ກະແສປະສາດໄປຍງັ ສະໝອງສົ່ ວນໄຮໂປທາລາມດັ ໃຫຫ້ ົ່ ຼງັ CRH(corticotropin releasing hormone) ໄປຍັງຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ ເຮັດໃຫ້ຫ່ົ ຼັງ ACTH ໄປກະຕຸ ້ນ zona fasciculata ແລະ zona reticularis ການຄວບຄຸມການຫົ່ ຼງັ ຮໂມນກລູໂຄກຕຄິ ອຍຖາ້ ຈາກຕ່ົ ອມໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ໂດຍ ACTH ຈະເປນັ ການຄວບຄຸມແບບຢບັ ຢງັ້ ຍອ້ ນກບັ . 3). ຮໂມນເພດເຊ່ົ ັນ: androgen ແລະ estrogen ຫຼ progesteroneທ່ົ ີສາ້ ງໂດຍຈລຸ ງັ ໃນຊນັ້ zona fasciculate ແລະ zona reticularis ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຄວບຄຸມການພດັ ທະນາລະບບົ ສບພນັ ຂອງສດັ ຂະນະ ເປັນລູກອ່ົ ອນໃນທອ້ ງແມ່ົ . ຮໂມນຈາກຕົ່ ອມໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສ່ົ ວນໃນໄດແ້ ກົ່ ຮໂມນ epinephrin ຫaຼ drenalin ແລະ norepinephrin ຫຼ noradrenalin ເປັນກ່ົ ຸມຂອງຮໂມນ catecholamine ທົ່ ີຜະລດິ ຈາກ chromaffin cells ເຊົ່ ງິ ເປັນຈລຸ ງັ ໃນ ປົມປະສາດຂອງລະບົບ sympathetic ຮໂມນ epinephrin ມີໜາ້ ທົ່ ີເພ່ົ ມີ ອດັ ຕາການເຕັນ້ ຂອງຫວົ ໃຈ ຄວາມ ດນັ ເລອດ ແລະ ອດັ ຕາການໄຫຂຼ ອງເລອດອອກຈາກຫວົ ໃຈເພົ່ ອໄປລຽ້ ງສ່ົ ວນຕົ່ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍ ເພ່ົ ີມອດັ ຕາການ ເຜົາຜານຂອງໄກລໂຄເຈນທ່ົ ີຕບັ ແລະ ກາ້ ມຊີນ້ ເພ່ົ ີມປະລິມານກລູໂຄດໃນເລອດ ແລະ ກະຕຸນ້ ໃຫມ້ ີການຫົ່ ຼັງ ACTH ເພ່ົ ອເພົ່ ີມການຫ່ົ ຼັງກລູໂຄກຕຄິ ອຍ ແລະ ເພົ່ ີມຂະບວນການສາ້ ງກລູໂຄດຈາກທາດອ່ົ ນ ສົ່ ວນຮໂມນ norepinephrin ມໜີ າ້ ທົ່ ີຄເພົ່ ີມອັດຕາການເຕນັ້ ຂອງຫວົ ໃຈ ເພ່ົ ີມປະລິມານເລອດອອກຈາກຫົວໃຈ ແລະ ເພົ່ ີມ ອດັ ຕາການເຜົາຜານຂອງໄກລໂຄເຈນ ແຕ່ົ ມີລດິ ນອ້ ຍກວ່ົ າ epinephrin ລວມທງັ ເຮັດໃຫຫ້ ອຼ ດເລອດຫດົ ຕວົ ແລະ ເພ່ົ ີມຄວາມດນັ ເລອດ. ການຫົ່ ຼັງ epinephrin ແລະ norepinephrin ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ລະບບົ ປະສາດ ແລະ ທາດເຄມບີ າງຊະນດິ ໂດຍສະເພາະເມ່ົ ອເກດີ ຄວາມຄຽດ ສດັ ຈະຫ່ົ ຼັງຮໂມນ epinephrin ອອກມາ ຫຼ ເມ່ົ ອກລູໂຄດໃນເລອດຕົ່ າ, ຖ້າ ສດັ ຢ່ົ ໃູ ນສະພາວະປກົ ກະຕິ norepinephrin ຈະຫົ່ ຼງັ ອອກມາແທນ. 154

ຮູບທີ 11.7 ການຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນຈາກຕົ່ ອມໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສ່ົ ວນນອກ ດດັ ແປງຈາກ : Mader, 1988 ຮູບທີ 11.8 ການຄວບຄຸມການຫ່ຼັ ງ aldosterone ດດັ ແປງຈາກ : Mader, 1988 155

ບດົ ທີ 12 ລະບບົ ສບພນັ ຂອງສດັ (Reproductive systems) 1. ລະບບົ ສບພນັ ສດັ ເພດແມົ່ (female reproductive system) ອະໄວຍະວະສບພນັ ໃນລະບບົ ສບພນັ ສດັ ເພດແມ່ົ ປະກອບດວ້ ຍຮວຍໄຂົ່ (ovary), ທົ່ ນາໄຂ່ົ (oviduct), ມດົ ລກູ (uterus), ຊົ່ ອງຄອດ (vagina) ແລະ ປາກຊົ່ ອງຄອດ (vulva). ອະໄວຍະວະສບພນັ ເພດແມົ່ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີ ສາຄັນໃນການຜະລິດຈລຸ ັງໄຂ່ົ , ຜະລດິ ຮໂມນເພດໄດແ້ ກົ່ ເອສໂຕນເຈນ(estrogen) ແລະ ໂປຼເຈດເຕີໂຣນ (progesterone). ນອກຈາກນີຍ້ ງັ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກັບການປບັ ສະພາບຂອງລະບບົ ສບພນັ ສ່ົ ວນຕ່ົ າງໆເຊົ່ ັນ: ທົ່ ນາໄຂົ່ ແລະ ມດົ ລູກ ໃຫເ້ ໝາະສມົ ກບັ ການຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕຂອງຕວົ ອ່ົ ອນຕະຫອຼ ດລະຍະເວລາການຕງັ້ ທອ້ ງຈນົ ກະທງັ້ ສັດ ເກດີ ອະໄວຍະວະສບພນັ ແຂວນຟູໃນບລເິ ວນທອ້ ງໄດ້ ໂດຍມີ ແຜ່ົ ນເອນັ (broad ligament ) ຢຶດໂຢງຢົ່ ູ. 1.1. ຮວຍໄຂ່ົ ສດັ ລຽ້ ງລກູ ດວ້ ຍນມົ ມຮີ ວຍໄຂົ່ 1 ຄົ່ ູ, ໃນສດັ ປກີ ມຮີ ວຍໄຂ່ົ ພຽງຂາ້ ງຊາ້ ຍຂາ້ ງດຽວ ມຕີ າແໜົ່ ງຢົ່ ູໃກກ້ ບັ ໝາກ ໄຂ່ົ ຫຼງັ ທງັ ສອງຂາ້ ງ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຜະລດິ ຈລຸ ັງໄຂ່ົ (ovum) ແລະ ຮໂມນເພດ ເຊົ່ ັນ: ຮໂມນເອດໂຕນເຈນ ແລະ ຮ ໂມນໂປຼເຈດເຕີໂຣນ. ສດັ ລຽ້ ງແຕົ່ ລະຊະນດິ ມຂີ ະໜາດ ແລະ ຮູບຮົ່ າງຂອງຮວຍໄຂົ່ ທ່ົ ແີ ຕກຕົ່ າງກນັ ເຊົ່ ນັ : ຮວຍໄຂົ່ ຂອງງວົ , ຄວາຍ, ແບ້ ແລະ ແກະ ມຮີ ູບຮົ່ າງຄາ້ ຍເມດັ ຖົ່ ວົ ລສິ ງົ , ຮວຍໄຂົ່ ຂອງໝູມລີ ກັ ສະນະຄາ້ ຍພວງອະງ່ົນຸ ແລະ ຮວຍໄຂ່ົ ຂອງມາ້ ມຮີ ູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ເປນັ ຕນົ້ . ຮູບທີ 12.1 ອະໄວຍະວະສບພນັ ເພດແມ່ົ ທົ່ ີມາ : McCracken ແລະ ຄະນະ ,1999 1.2. ໂຄງສາ້ ງຂອງຮວຍໄຂ່ົ ເນອ້ ເຍ່ົ ອຂອງຮວຍໄຂ່ົ ແບົ່ ງອອກເປັນ 2 ຊນັ້ ຄ: ຊນັ້ ນອກ (cortex) ປະກອບດວ້ ຍກະເປາະໄຂ່ົ ຫຼ ຖງົ ໄຂ່ົ (follicle) ແລະ/ຫຼ ຄປັດ ລກູ ຽມ (corpus luteum). ໃນໄລຍະຕົ່ າງໆກນັ ຂອງການຈະເລີນເຕີບໂຕ ຊັນ້ ໃນ 156

(medulla) ປະກອບດວ້ ຍແພສາພນັ (fibroelastic connective tissue), ເສັນ້ ເລອດ ແລະ ເສັນ້ ປະສາດ ຮວຍໄຂົ່ ຊນັ້ ນອກປະກອບຖງົ ໄຂ່ົ ເຊົ່ ງິ ເປນັ ສົ່ ວນຂອງເນອ້ ເຍ່ົ ອຊນັ້ ນອກຂອງຮວຍໄຂ່ົ ທ່ົ ີສາ້ ງຂນຶ້ ມາຫຸມ້ ລອ້ ມອອ້ ມຈຸ ລງັ ໄຂ່ົ . ການພັດທະນາຂອງຖົງໄຂົ່ ເທງິ ຮວຍໄຂົ່ ( folliculogenisis ) ເກດີ ຂນຶ້ ຢ່ົ າງສໝ່ັຼ ຳສະເໝີເລ່ົ ີມເກດີ ຂນຶ້ ເມົ່ ອ ສດັ ເພດແມົ່ ຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕເຖງິ ໄວຈະເລີນພັນ (puberty) ໂດຍຖກຄວບຄຸມຈາກຮໂມນທົ່ ີຜະລດິ ຈາກຕ່ົ ອມໃຕ້ ສະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ ສາມາດແບົ່ ງຖງົ ໄຂ່ົ ໃນໄລຍະຕົ່ າງໆຂອງການຈະເລນີ ເຕີບໂຕເປນັ 4 ປະເພດ ຄ: 1). ຖົງໄຂ່ົ ລະຍະທາອດິ ( primary follicle ): ເປນັ ຖງົ ໄຂົ່ ທ່ົ ີພບົ ຫາຼ ຍທ່ົ ີສຸດໃນຮວຍໄຂົ່ , ປະກອບດວ້ ຍຈຸ ລງັ ໄຂົ່ ອົ່ ອນທ່ົ ີລອ້ ມອອ້ ມດວ້ ຍຈລຸ ງັ ຊນັ້ ດຽວເອນີ້ ວ່ົ າ: ກຼານໂູ ລຊົ່ າເຊວ ( granulosa cell ) 2). ຖົງໄຂ່ົ ໄລຍະທ່ົ ສີ ອງ (secondary follicular): ພດັ ທະນາຈາກຖົງໄຂົ່ ລະຍະທ່ົ ີໜົ່ ງຶ ມຊີ ນັ້ ຈລຸ ງັ ຫາຼ ຍໆ ຊນັ້ ອອ້ ມຈລຸ ງັ ໄຂ່ົ ມຊີ ນັ້ ໂຊນາເພລລຊູ ດິ າ້ (zona pellucida) ປາກດົ ຂນຶ້ . 3). ຖົງໄຂົ່ ລະຍະທົ່ ສີ າມ (tertiary ຫຼ vesicular follicle): ເປັນຖົງໄຂ່ົ ທ່ົ ີມຊີ ນັ້ ຈລຸ ງັ ທ່ົ ີລອ້ ມອອ້ ມຈລຸ ງັ ໄຂົ່ ເພ່ົ ມີ ຈານວນົ ຊນັ້ ຫຼາຍຂນຶ້ ເລົ່ ີມເກດີ ຊົ່ ອງວົ່ າງລະຫວ່ົ າງຊນັ້ ຈລຸ ງັ ພາຍໃນຖງົ ໄຂົ່ (antrum) ຊນັ້ ໂຊນາເພລລູຊດິ າ້ ອອ້ ມຈລຸ ງັ ໄຂົ່ ຖກລອ້ ມອອ້ ມດວ້ ຍຊນັ້ ຈລຸ ງັ ໂຄຣໂຣໜາ້ ເຣດເິ ອຕາ້ (corona radiata). 4). ຖົງໄຂ່ົ ແກ່ົ (graafian follicle): ຖງົ ໄຂົ່ ມຊີ ົ່ ອງວ່ົ າງຂະໜາດໃຫຍ່ົ (antrum) ມຂີ ອງແຫຼວສະສມົ ຢົ່ ູ (follicular fluid) ສົ່ ວນໃຫຍ່ົ ປະກອບດວ້ ຍຮໂມນເອດໂຕນເຈນ ມໜີ າ້ ທົ່ ີສາຄນັ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການອົ່ ອນຕວົ ຂອງ ຂອບຂອງຖງົ ໄຂ່ົ ເຮດັ ໃຫຖ້ ົງໄຂ່ົ ແກ່ົ ແຕກ ແລະ ເກດີ ການຕກົ ໄຂົ່ ໄດງ້ ່ົາຍຂນຶ້ ຈລຸ ງັ ໄຂ່ົ ຈະຍາ້ ຍຕາແໜ່ົ ງມາໃກຢ້ ົ່ ູຂາ້ ງໃດ ຂາ້ ງໜ່ົ ງຶ ຂອງຖງົ ໄຂົ່ ດາ້ ນໃນ. ຮວຍໄຂ່ົ ຊນັ້ ນອກ ຮູບທີ 12.2 ໂຄງສາ້ ງຂອງຮວຍໄຂ່ົ ແລະ ຖງົ ໄຂົ່ ໄລຍະຕ່ົ າງໆ ຈານວນຂອງຖງົ ໄຂົ່ ທ່ົ ີມກີ ານຈະເລນີ ເຕີບໂຕຈນົ ກະທງັ້ ເກດີ ການຕກົ ໄຂ່ົ ຂອງສດັ ແຕົ່ ລະຊະນດິ ໃນແຕ່ົ ລະວົງ ອອ້ ມການເປັນສດັ ແຕກຕົ່ າງກັນໄປ. ໃນງວົ , ຄວາຍ ແລະ ມາ້ ມຈີ ານວນຖງົ ໄຂ່ົ ແກ່ົ ແລະ ພອ້ ມທ່ົ ີຈລຸ ງັ ໄຂ່ົ ຈະເກດີ 157

ການຕກົ ໄຂົ່ ອອກຫຼາຍໄດພ້ ຽງ 1 ໃບ ເນົ່ ອງຈາກເປັນສດັ ທ່ົ ີອອກລູກເທົ່ ອລະຕວົ , ສ່ົ ວນໃນໝູມີການຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕ ຂອງຖົງໄຂ່ົ ພອ້ ມໆກນັ ຫຼາຍໃບ (ປະມານ 10 - 25 ໃບ) ເນ່ົ ອງຈາກເປັນສດັ ທົ່ ີອອກລູກເປັນຄອກ ຫງຼັ ຈາກທ່ົ ີເກີດ ການຕກົ ໄຂົ່ ແລວ້ ຈລຸ ັງຂອງຖົງໄຂົ່ ທ່ົ ີຍງັ ຄງົ ຄາ້ ງຢ່ົ ູເທິງຮວຍໄຂ່ົ ຈະປ່ົ ຽນແປງເປັນຄປດັ ລູກຽມ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຜະລດິ ຮ ໂມນໂປຼເຈດເຕີໂຣນ ເຊົ່ ງິ ມຄີ ວາມສາຄນັ ຕ່ົ ການຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕຂອງຕວົ ອ່ົ ອນໃນຂະນະທົ່ ຈີ ະເລີນເຕີບໂຕຢົ່ ູໃນມົດ ລກູ ຂອງແມ່ົ ສດັ ໃນກລະນທີ ົ່ ເີ ກດີ ການປະຕສິ ນົ ທິ (fertilization). ຄປັດ ລູກຽມທົ່ ເີ ກດິ ຂນ້ ຈະຄງົ ຢ່ົ ູເທງິ ຮວຍໄຂ່ົ ແລະ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີສາ້ ງຮໂມນໂປຼເຈດເຕີໂຣນຕົ່ ໄປຕະຫຼອດລະຍະການຕງັ້ ທອ້ ງ ກລະນບີ ົ່ ເກດີ ການປະຕສິ ນົ ທິ ຄປັດ ລູ ກຽມ ຈະຝ່ົ ຕວົ ໂດຍອດິ ທພິ ນົ ຂອງຮໂມນພລອດຕາແກລນດນິ (prostaglandin) ກາຍເປັນຮອຍແຜລສີຂາວເທິງ ຮວຍໄຂົ່ ເອີນ້ ວ່ົ າ: ຄປດັ ອນັ ບີແຄນ (corpus albican). 1.3. ທ່ົ ນາໄຂ່ົ ທົ່ ນາໄຂ່ົ ມີລກັ ສະນະເປັນທ່ົ ນອ້ ຍໆຂົດໄປມາເທິງມໂີ ຊຊານຟິງ, ມໂີ ຄງສາ້ ງແບົ່ ງເປັນ 3 ຊນັ້ ຄ: ຊັນ້ ນອກ (serous membrane), ຊັ້ນກ າງເປັນ ຊັນ້ ກ້າມຊີ້ນລ ຽບ (muscular layer) ແລະ ຊັນ້ ໃນ (mucous membrane) ຂອບດາ້ ນໃນຂອງທ່ົ ນາໄຂົ່ ປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ 2 ຊະນດິ ຄ ຈລຸ ງັ ທ່ົ ມີ ຂີ ນົ (ciliated cells) ແລະ ຈຸ ລງັ ທ່ົ ີເຮັດໜາ້ ທົ່ ີໃນການຫ່ົ ຼງັ ຂອງແຫຼວ (glandular cells). ທົ່ ນາໄຂົ່ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີສ່ົ ງົ ຜົ່ ານຈລຸ ງັ ໄຂົ່ ແລະ ຈລຸ ັງອະສຸຈິ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ປບັ ສະພາບພາຍໃນຊົ່ ອງວົ່ າງຂອງທົ່ ນາໄຂ່ົ ໃຫເ້ ໝາະສມົ ກບັ ການປະຕສິ ນົ ທ,ິ ການແບ່ົ ງຈລຸ ງັ ແລະ ການ ຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕຂອງຕວົ ອ່ົ ອນ. ທົ່ ນາໄຂ່ົ ແບ່ົ ງອອກໄດເ້ ປັນ 3 ສ່ົ ວນ ຄ: 1). ທ່ົ ນາໄຂົ່ ສ່ົ ວນຕົ້ນ (infundibulum): ມລີ ກັ ສະນະເປນັ ຮູບປາກແກ ອອ້ ມຮອບປາກແກມລີ ກັ ສະນະ ຫຢັກຄາ້ ຍນວິ້ ມ (fimbria) ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີພດັ ແກວງໃຫຈ້ ລຸ ງັ ໄຂ່ົ ຕກົ ລງົ ໄປໃນຊ່ົ ອງວ່ົ າງຂອງທ່ົ ນາໄຂ່ົ . 2). ແອມພູລາ (ampulla): ເປັນສົ່ ວນຂອງທ່ົ ນາໄຂົ່ ທ່ົ ມີ ຄີ ວາມໜາ ແລະ ຄວາມຍາວຫຼາຍທ່ົ ສີ ຸດ, ມຄີ ວາມ ຍາວສະເລົ່ ຍປະມານເຄ່ົ ງິ ໜົ່ ງຶ ຂອງຄວາມຍາວທງັ ໝົດ, ຕອນປາຍຂອງແອມພູລາຈະຕົ່ ກັບສ່ົ ວນອີດມດັ ຊ່ົ ຮອຍຕົ່ ທ່ົ ີ ເອີນ້ ວົ່ າ: ແອມພລູລາຣີ ອີດມດັ ຈງັ ຊົ່ ນັ (ampullary isthmus junction) ມໜີ າ້ ທ່ົ ີໃນການຊະລການເດນິ ທາງ ຂອງຈລຸ ງັ ໄຂົ່ ເຊ່ົ ງິ ເປັນການເພົ່ ມີ ໂອກາດໃນການປະຕສິ ນົ ທິ 3). ອີດມດັ (isthmus): ເປນັ ສົ່ ວນປາຍຂອງທ່ົ ນາໄຂົ່ ທົ່ ີມຂີ ະໜາດນອ້ ຍຕອນປາຍຂອງອດີ ມດັ ຕດິ ຕ່ົ ກບັ ປກີ ມດົ ລູກກງົ ສ່ົ ວນ ຢເູ ທີໂຣທູບູນຈງັ ຊົ່ ນັ (uterotubule junction). ການປ່ົ ຽນແປງຂອງຈລຸ ັງໃນເນອ້ ເຍົ່ ອຊນັ້ ໃນ ແລະ ຊັນ້ ກາ້ ມຊີນ້ ຂອງທ່ົ ນາໄຂົ່ ຖກຄວບຄຸມໂດຍຮໂມນທົ່ ີ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການສບພນັ ໂດຍສະເພາະຮໂມນເອດໂຕນເຈນ ແລະ ຮໂມນໂປຼເຈດເຕີໂຣນ. 1.4. ມດົ ລູກ ມດົ ລູກເປັນບລເິ ວນທ່ົ ຕີ ວົ ອ່ົ ອນມາຝັງຕວົ ແລະ ມກີ ານຈະເລີນເຕບີ ໂຕຈນົ ກະທງັ້ ເກດີ ມສີ ົ່ ວນປະກອບທົ່ ີສາ ຄນັ ຄ: ປີກມດົ ລູກ 2 ຂາ້ ງ (uterine horns), ຕວົ ມົດລູກ (uterine body) ແລະ ຄມົດລູກ (cervix). ຮູບ ຮ່ົ າງ ແລະ ລກັ ສະນະຂອງສ່ົ ວນປະກອບຂອງມດົ ລກູ ໃນສດັ ແຕົ່ ລະຊະນດິ ຈະແຕກຕ່ົ າງກນັ ໄປ ຂນຶ້ ກບັ ສດັ ສົ່ ວນຂອງ ສົ່ ວນປະກອບດ່ົ ງັ ກົ່ າວ ເຊ່ົ ນັ : ແມົ່ ມາ້ ມຕີ ວົ ມດົ ລກູ ຂະໜາດໃຫຍົ່ ກວ່ົ າແມົ່ ໝູ ແລະ ແມ່ົ ແກະ, ສົ່ ວນແມ່ົ ໝູມປີ ີກມົດ ລູກຍາວກວ່ົ າແມ່ົ ງວົ ແລະ ແມົ່ ມາ້ . ປະເພດຂອງມດົ ລູກແບົ່ ງອອກຕາມສ່ົ ວນປະກອບໄດ້ 4 ແບບ ຄ: 158

1). ມດົ ລູກແບບເບ່ົ ິງເພຼັກ: ມປີ ີກມດົ ລູກ 2 ຂາ້ ງ ປີກມດົ ລກູ ເຊົ່ ອມຕ່ົ ກບັ ຄມດົ ລູກໂດຍກງົ ມແີ ຜ່ົ ນກນັ້ ແຍກ ມດົ ລກູ ແລະ ຄມດົ ລກູ ອອກເປັນ 2 ຂາ້ ງ ຕວົ ມດົ ລູກບົ່ ຄົ່ ອຍພດັ ທະນາ ມດົ ລູກແບບນພີ້ ບົ ໄດໃ້ ນກະຕ່ົ າຍ ໜູ ແລະ ໜກູ ນິ ີ (guinea pig) 2). ມົດລູກແບບໄບຄນເູ ອດ: ມປີ ກີ ມດົ ລູກທົ່ ຍີ າວຫາຼ ຍ ມລີ ກັ ສະນະພບັ ໄປພບັ ມາສດັ ທົ່ ີມມີ ດົ ລູກແບບນຈີ້ ະ ມກີ ານຕງັ້ ທອ້ ງລກູ ສດັ ເທ່ົ ອລະຫຼາຍໆຕວົ ມຕີ ວົ ມດົ ລກູ ທ່ົ ີບົ່ ເດົ່ ນັ ແຈງ້ ເຊົ່ ນັ : ມດົ ລກູ ຂອງໝູ 3). ມດົ ລູກແບບໄບພາໄທ: ມປີ ກີ ມດົ ລູກ 2 ຂາ້ ງທົ່ ີແຍກຕວົ ເດົ່ ນັ ແຈງ້ ປກີ ມດົ ລູກສນັ້ ກວ່ົ າມດົ ລູກແບບໄບຄ ນເູ ອດ ແລະ ມຕີ ວົ ມດົ ລກູ ເດ່ົ ນັ ແຈງ້ ມດົ ລກູ ຊະນດິ ນບີ້ ບໃນງວົ ກະບ ແພະ ແລະ ແກະ 4). ມດົ ລູກແບບຊິມເພຼກັ : ທ່ົ ມີ ຕີ ວົ ມດົ ລກູ ຂະໜາດໃຫຍົ່ ບ່ົ ມປີ ີກມດົ ລູກ ຕວົ ມດົ ລກູ ຈະຕດິ ຕ່ົ ໂດຍກງົ ກບັ ທ່ົ ນາໄຂ່ົ , ມດົ ລູກຊະນດິ ນພີ້ ບົ ໄດໃ້ ນຄນົ ແລະ ລງິ . ໂຄງສາ້ ງຂອງມົດລູກປະກອບດວ້ ຍເນອ້ ເຍ່ົ ອ 3 ຊັນ້ ນາກນັ ຄ ຊນັ້ ໃນ (endometrium) ຊນັ້ ກາງ ຫຼ ຊນັ້ ກາ້ ມຊນີ້ (myometrium) ແລະ ຊນັ້ ນອກ (perimetrium) ຊນັ້ ເອນັ ໂດມທີ ຽມປະກອບດວ້ ຍຊນັ້ ຈລຸ ງັ ເຍົ່ ອບຸຜິວ (epithelium layer) ແລະ ຕ່ົ ອມມີທ່ົ (uterine glands) ຫຼວງຫຼາຍ, ເອັນໂດມີທຽມມີໜາ້ ທ່ົ ີກົ່ ຽວຂອ້ ງກັບ ການຝັງຕວົ ຂອງຕວົ ອົ່ ອນ (implantation) ການສາ້ ງແຮົ່ (placentation) ແລະ ການຈະເລີນເຕບີ ໂຕຂອງຕົວ ອ່ົ ອນ. ການຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕຂອງຕ່ົ ອມ ແລະ ທົ່ ຕົ່ າງໆທ່ົ ຂີ ອບເອນັ ໂດມທີ ຽມເປນັ ຜນົ ຈາກຮໂມນເອດໂຕນເຈນ ແລະ ໂປຼເຈດເຕີໂຣນ ຕົ່ ອມທົ່ ີຂອບເອັນໂດມີທຽມຈະຫົ່ ຼັງຂອງແຫຼວ (uterine milk) ອອກມາ ເຊ່ົ ງິ ມຄີ ວາມສາຄນັ ຕ່ົ ການມຊີ ີວດິ ຢົ່ ູຂອງຕວົ ອົ່ ອນກົ່ ອນການຝງັ ຕົວໃນຊນັ້ ເອນັ ໂດມທີ ຽມ ຊນັ້ ໄມໂອມທີ ຽມເປນັ ຊນັ້ ກາ້ ມຊນີ້ ລຽບມີ 2 ຊນັ້ ຊນັ້ ໃນເປັນກາ້ ມເນອ້ ວງົ ແຫວນ (circular layer) ມລີ ກັ ສະນະແຂງ ແລະ ໜາ, ສົ່ ວນກາ້ ມຊີນ້ ຊນັ້ ນອກຈະ ເປັນກາ້ ມຊນີ້ ທາງຍາວ (longitudinal layer) ລະຫວົ່ າງຊນັ້ ກາ້ ມຊີນ້ ທງັ ສອງເປນັ ສົ່ ວນຂອງເສນັ້ ເລອດ ແລະ ເສັນ້ ປະສາດ. ການບບີ ຂອງກາ້ ມຊີນ້ ລຽບຢ່ົ າງເປັນຈງັ ຫວະມສີ ົ່ ວນສາຄນັ ໃນການສົ່ ງົ ຜົ່ ານຈລຸ ງັ ອະສຸຈິ ແລະ ການເກດີ ຊນັ້ ເພີຣມິ ທີ ຽມ ເປັນສົ່ ວນຊນັ້ ນອກສຸດຂອງມດົ ລູກ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ຫີ ່ົ ຫຸມ້ ສ່ົ ວນຂອງມດົ ລກູ . ມົດລູກມໜີ າ້ ທົ່ ີສາຄັນຄ: ກ. ເປນັ ທາງຜົ່ ານຂອງຈລຸ ງັ ອະສຸຈເິ ພົ່ ອໄປຍງັ ຈດຸ ທົ່ ີເກດີ ການປະຕສິ ນົ ທໃິ ນທົ່ ນາໄຂົ່ ໂດຍການບບີ ຣັດຕວົ ຂອງ ກາ້ ມເນອ້ ມດົ ລກູ . ຂ. ເປັນບລເິ ວນທົ່ ຈີ ລຸ ງັ ອະສຸຈເິ ກດີ ຂະບວນການຄາພາຊິເທຊ່ົ ັນ (capacitation) ເພົ່ ອກຽມພອ້ ມທ່ົ ີຈະ ປະສມົ ກບັ ຈລຸ ງັ ໄຂົ່ . ຄ. ເປັນບລເິ ວນທົ່ ີຕວົ ອົ່ ອນມາຝັງຕວົ ແລະ ມກີ ານສາ້ ງແຮ່ົ ຕວົ ອົ່ ອນຈະຈະເລີນເຕີບໂຕຈນົ ກະທງັ້ ເກດີ . ງ. ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເກດີ ແລະ ການຂບັ ແຮົ່ ໂດຍສະເພາະສົ່ ວນຂອງກາ້ ມເນອ້ ມດົ ລູກ ໂດຍອດິ ທພິ ນົ ຂອງຮ ໂມນເອດໂຕນເຈນ ອອກຊໂິ ຕຊນິ ແລະ ພອດຕາ້ ແກນດນິ . ຈ. ຄວບຄຸມການຄງົ ຢ່ົ ູຂອງຄປດັ ລູກຽມ ເທງິ ຮວຍໄຂົ່ ໂດຍການຜະລດິ ຮໂມນພລອດຕາແກນດນິ ເອຟສອງ ອນັ ຟາ (PGF2∞) ຄມົດລກູ ເປັນສ່ົ ວນປາຍຂອງມດົ ລູກ ເປັນກາ້ ມທົ່ ີມລີ ກັ ສະນະຄາ້ ຍກບັ ກາ້ ມຊີນ້ ຫູຮູດ (sphincter like structer) ມີຂອບໜາແຂງແຮງ ປະກອບດວ້ ຍກາ້ ມຊີນ້ ລຽບ ແລະ ແພສາພນັ ພວກຄລາເຈນ (collagenous 159

connective tissue). ຄມດົ ລກູ ວາງຕວົ ຢົ່ ໃູ ນຊົ່ ອງແບບການ ແລະ ເປັນສ່ົ ວນເຊົ່ ອມຕ່ົ ລະຫວ່ົ າງຊ່ົ ອງຄອດ ແລະ ຕວົ ມດົ ລູກ. ຄມດົ ລູກມໜີ າ້ ທ່ົ ີສາຄນັ ຄ: - ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການສ່ົ ງົ ຜ່ົ ານຈລຸ ງັ ອະສຸຈໄິ ປຍງັ ມດົ ລູກ. - ເກບັ ສະສມົ ຈລຸ ງັ ອະສຸຈທິ ົ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ບລເິ ວນແອົ່ ງໃນຂອບດາ້ ນໃນຂອງຄມດລກູ (cervical crypts). - ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຄດັ ເລອກຈລຸ ງັ ອະສຸຈທິ ົ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ແລະ ປ້ອງກນັ ບົ່ ໃຫສ້ ົ່ ງົ ຈລຸ ງັ ອະສຸຈທິ ່ົ ຕີ າຍແລວ້ ເຂາົ້ ໄປ ໃນມດົ ລູກ. - ປ້ອງກນັ ສ່ົ ງິ ແປກປອມໂດຍສະເພາະຈລຸ ນິ ຊີ ແລະ ເຊອ້ ພະຍາດບົ່ ໃຫເ້ ຂາົ້ ໄປໃນມດົ ລູກ. ຊົ່ ອງທາງຂອງຄມດົ ລູກຈະຖກປິດຕະຫຼອດເວລາ ຍກົ ເວນັ້ ໃນຂະນະທ່ົ ເີ ປນັ ສດັ ແລະ ຂະນະເກດີ ໃນໄລຍະ ເກດີ ການເປນັ ສດັ , ຂອບໃນຄມດົ ລູກຈະຜະລດິ ນາ້ ເມອກຫາຼ ຍ ສາມາດສັງເກດໄດຈ້ າກບລເິ ວນປາກຊ່ົ ອງຄອດ ນາ້ ເມອກຜະລດິ ຈາກ ໂກຼບເລດຈລຸ ງັ (goblet cell) ໃນຂະນະເປນັ ສດັ ນາ້ ເມອກຈະມລີ ກັ ສະນະໃສ ແລະ ໜນ, ແຕ່ົ ໃນຂະນະຕງັ້ ທອ້ ງນາ້ ເມອກມສີ ີຂ່ົ ຸນຂຸນ້ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃນການປອ້ ງກນັ ການຕດິ ເຊອ້ ຈາກຊ່ົ ອງຄອດ. ໃນລະຫວົ່ າງການ ເກດີ ກາ້ ມເນອ້ ຄມດົ ລກູ ຈະອ່ົ ອນຕວົ ແລະ ຂະຫຍາຍໃຫຍ່ົ ຫາຼ ຍເຮດັ ໃຫຊ້ ່ົ ອງວ່ົ າງໃນຄມດົ ລູກມຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ ແລະ ຕວົ ອ່ົ ອນສາມາດເຄ່ົ ອນຕວົ ຜົ່ ານອອກໄປໄດ,້ ການອົ່ ອນຕວົ ຂອງກາ້ ມເນອ້ ຄມດົ ລກູ ເກດີ ຈາກອດິ ທພິ ນົ ຂອງຮໂມນຣີ ແລກຊນິ ຈາກຄປດັ ລູກຽມ. 1.5. ຊ່ົ ອງຄອດ ຊ່ົ ອງຄອດເປນັ ຊົ່ ອງທາງທົ່ ີເຊົ່ ອມຕ່ົ ລະຫວົ່ າງປາກຊົ່ ອງຄອດ (vulva) ກບັ ຄມດົ ລກູ ມລີ ກັ ສະນະເປັນກາ້ ມ ຊີນ້ ຢດຕວົ ໄດ້ ອາດແບ່ົ ງອອກໄດເ້ ປນັ 2 ສົ່ ວນ ຄ ຊ່ົ ອງຄອດຕອນເລກິ ແລະ ຊົ່ ອງຄອດຕອນຕນ້ ຫຼ ວາຈນິ ເວດທບິ ລູ (vaginal vestibule) ໂດຍໃຊຈ້ ດຸ ເປີດຂອງທົ່ ປດັ ສະວະ (external urethral orifice) ທົ່ ຢີ ່ົ ູທາງຕອນລ່ົ ຸມ ຊົ່ ວງປາຍຂອງຊົ່ ອງຄອດເປນັ ຈຸດແບ່ົ ງ ໃນສດັ ບາງຊະນດິ ບລິເວນນີອ້ າດພບົ ແພພມົ ມະຈນັ ຫຼ ໄຮເມນ (vestigial hymen) ເຊ່ົ ງິ ອາດເປນັ ອຸປະສກັ ໃນການປະສມົ ພນັ ຂອງສດັ ເພດຜຖູ້ າ້ ແພນຈີ້ ະເລີນດີ ສົ່ ວນຂອງເວດທບິ ລູໃນງວົ ມີ ຄວາມຍາວປະມານ 10 ຊັງຕແິ ມດັ . ຂອບຂອງເວດທິບລູດາ້ ນໃນມຕີ ່ົ ອມບາໂທລນິ (bartholin glands) ເຊ່ົ ິງ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຂບັ ນາ້ ເມອກທ່ົ ີມລີ ກັ ສະນະໜຽວສະເພາະເວລາເປນັ ສດັ ຈະມກີ ານຜະລດິ ນາ້ ເມອກຫຼາຍຂນຶ້ ຊ່ົ ອງຄອດ ປະກອບດວ້ ຍແພຜິວ, ຊນັ້ ກາ້ ມຊນີ້ ແລະ ຊນັ້ ເຊີໂຣຊ່ົ າ, ຊນັ້ ແພຜວິ ຊົ່ ອງຄອດຈະມກີ ານປ່ົ ຽນແປງຮູບຮົ່ າງ ຫຼ ຂະ ໜາດຕາມອດິ ທພິ ນົ ຂອງຮໂມນຈາກຮວຍໄຂ່ົ . ໜາ້ ທ່ົ ີສາຄນັ ຂອງຊ່ົ ອງຄອດ ຄ: - ເປນັ ສ່ົ ວນທ່ົ ີຮອງຮບັ ອງົ ຄຊາດຂອງສດັ ເພດຜໃູ້ ນຂະນະທົ່ ມີ ກີ ານປະສມົ ພນັ - ແຫົ່ ງຼ ສະສມົ ຈລຸ ງັ ອະສຸຈເິ ມົ່ ອມກີ ານຫົ່ ຼງັ ນາ້ ເຊອ້ ໃນສດັ ບາງຊະນດິ ເຊົ່ ນັ : ງວົ ແລະ ແກະ - ເປັນທາງຜົ່ ານຂອງຈລຸ ງັ ອະສຸຈເິ ພ່ົ ອໄປຍງັ ມດົ ລກູ ແລະ ທົ່ ນາໄຂົ່ - ເປນັ ແຫົ່ ງຼ ດດູ ຊບັ ຂອງແຫຼວທົ່ ເີ ປັນສົ່ ວນປະກອບຂອງນາ້ ເຊອ້ - ເປັນທາງອອກຂອງແຮ່ົ ແລະ ຕວົ ອ່ົ ອນ ປາກຊົ່ ອງຄອດເປັນສ່ົ ວນປະກອບຂອງລະບົບສບພນັ ສົ່ ວນນອກສຸດ ປະກອບດວ້ ຍ ຮີມໃຫຍົ່ (labia majora) ແລະ ຮີມນອ້ ຍ (labia minora) ມສີ ົ່ ວນປະກອບຄ ແພສາພນັ ທົ່ ຢີ ດຫຍົ່ ຸນໄດ,້ ກາ້ ມຊີນ້ ລຽບລວມທັງ ມຕີ ົ່ ອມນາ້ ມນັ ທົ່ ີຜິວໜັງຫຼວງຫາຼ ຍ (sebaceous glands) ປາກຊົ່ ອງຄອດມກີ ານປົ່ ຽນແປງລັກສະນະຕາມວົງ 160

ອອ້ ມການເປນັ ສດັ ໃນຂະນະເກີດການເປັນສັດປາກຊົ່ ອງຄອດຈະມກີ ານຂະຫຍາຍໃຫຍົ່ , ມກີ ານບວມ ແລະ ມີສີ ແດງຈດັ , ລກັ ສະນະດ່ົ ງັ ກ່ົ າວສງັ ເກດໄດແ້ ຈງ້ ໃນໝູທ່ົ ເີ ປັນສດັ . ປ່ົ ຸມສງັ ວານເປນັ ປົ່ ຸມທົ່ ີຢົ່ ູຕອນລົ່ ຸມດາ້ ນທາ້ ຍຂອງເວດທບິ ລູ ມຄີ ວາມສາຄນັ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການກະຕຸນ້ ຄວາມ ຮູສ້ ກຶ ທາງເພດ ເນ່ົ ອງຈາກທ່ົ ີປົ່ ຸມສງັ ວານຈະມປີ າຍປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ມາຫົ່ ຼລຽ້ ງຫຼວງຫຼາຍ ແລະ ພບົ ວ່ົ າຈລຸ ງັ ທົ່ ີ ເປນັ ຕນົ້ ກາເນດີ ຂອງປົ່ ຸມສງັ ວານ ເປນັ ຈລຸ ງັ ຊະນດິ ດຽວກນັ ກບັ ທ່ົ ີຈະຈະເລນີ ໄປເປັນສ່ົ ວນຂອງອງົ ຄະຊາດໃນສດັ ເພດ ຜ,ູ້ ເມົ່ ອສດັ ເພດແມ່ົ ມອີ າຍຸເຖງິ ໄວຈະເລນີ ພັນສະໝອງສ່ົ ວນໄຮໂປທາລາມດັ ຈະຫົ່ ງຼັ ຮໂມນທ່ົ ກີ ົ່ ຽວຂອ້ ງໂດຍກງົ ກບັ ການພັດທະນາຂອງລະບົບສບພັນຄ: ເອຟເອດເອດ ແລະ ແອນເອດ, ຮໂມນຈະມາທົ່ ີຮວຍໄຂົ່ ມຜີ ົນໃຫຈ້ ລຸ ັງໄຂ່ົ ແລະ ຖງົ ໄຂ່ົ ມກີ ານພັດທະນາ (folliculogenesis) ຈາກຖົງໄຂົ່ ໄລຍະທາອດິ ເປນັ ຖງົ ໄຂ່ົ ແກ່ົ ທ່ົ ພີ ອ້ ມຈະເກີດການ ຕກົ ໄຂ່ົ ຂະນະທ່ົ ີເກດີ ການພດັ ທະນາຂອງຖງົ ໄຂົ່ ຈະມກີ ານສາ້ ງຮໂມນເອດໂຕນເຈນໃນຊົ່ ອງວ່ົ າງຂອງຖົງໄຂົ່ ເອດໂຕນ ເຈນເປັນສະເຕີຣອຍຮໂມນທ່ົ ີມຜີ ົນໃຫສ້ ດັ ເພດແມ່ົ ສະແດງອາການເປັນສດັ ອອກມາເພົ່ ອຍອມຮັບການປະສົມພັນ ຈາກສດັ ເພດຜູໂ້ ດຍມກີ ານສະແດງພດຶ ຕກິ າການເປນັ ສດັ ເຊ່ົ ງິ ເກດີ ຂນຶ້ ຢົ່ າງເປັນວງົ ອອ້ ມ ເອນີ້ ວ່ົ າ: ວງົ ອອ້ ມການເປັນ ສດັ (estrus cycle) ວງົ ອອ້ ມການເປັນສດັ ແບ່ົ ງອອກເປນັ 4 ໄລຍະຄ: 1). ໄລຍະໂປຼເອດຕຣັດ (proestrus): ເປັນໄລຍະກົ່ ອນການເປັນສດັ ພາຍໃນຮວຍໄຂ່ົ ຈະມີຄປດັ ລູກຽມ ທົ່ ີກາລງັ ຝົ່ ຕວົ ລະດບັ ຂອງຮໂມນໂປຼເຈດເຕີໂຣນຈະຫລຸດລງົ ແລະ ເລົ່ ມີ ມກີ ານພດັ ທະນາຂອງຖງົ ໄຂົ່ ໃບໃໝ່ົ ຮໂມນ ເອດໂຕນເຈນເລົ່ ີມສູງຂນຶ້ ໃນເລອດ ສົ່ ວນຕ່ົ າງໆຂອງລະບບົ ສບພນັ ເລ່ົ ີມມກີ ານຕ່ົ ນຕວົ , ສດັ ເພດແມົ່ ເລ່ົ ມີ ເບົ່ ງິ ຫາເພດ ຜເູ້ ພ່ົ ອການປະສມົ ພນັ . 2). ໄລຍະເອດຕຣັດ (estrus): ເປັນໄລຍະທ່ົ ີລະບົບສບພນັ ມກີ ານຕົ່ ນຕວົ ຢົ່ າງຫາຼ ຍ ເນ່ົ ອງຈາກອດິ ທພິ ົນ ຂອງຮໂມນເອດໂຕນເຈນທ່ົ ເີ ກດິ ຂນ້ ຫາຼ ຍພາຍໃນຖງົ ໄຂ່ົ ສດັ ເພດແມົ່ ມກີ ານສະແດງພດຶ ຕກິ າການເປັນສດັ ເກດີ ຂນຶ້ ສດັ ເພດແມ່ົ ຈະຢນນົ່ ງິ ຍອມຮບັ ການປະສມົ ພນັ ຈາກສດັ ເພດຜູ້ ໄລຍະນລີ້ ະດບັ ຂອງເອດໂຕນເຈນໃນເລອດຈະສູງ ຂນຶ້ ຫຼາຍ. 3). ໄລຍະເມດເອດຕຣດັ (metestrus): ເປັນໄລຍະທ່ົ ີເອດໂຕນເຈນໃນເລອດເລ່ົ ມີ ຫລຸດລງົ ເນົ່ ອງຈາກມີ ການຕກົ ໄຂ່ົ ເກດີ ຂນຶ້ ແລະ ມກີ ານສາ້ ງຄປັດ ລູກຽມຈາກຖົງໄຂົ່ ທ່ົ ຍີ ງັ ຄາ້ ງຢ່ົ ູເທິງຮວຍໄຂ່ົ , ລະດັບຮໂມນໂປຼເຈດເຕີ ໂຣນເລ່ົ ີມເພ່ົ ມີ ຫາຼ ຍຂນຶ້ ເປນັ ລາດບັ ຂອບເອນັ ໂດມທີ ຽມຈະເລີນພດັ ທະນາເພ່ົ ອຮອງຮບັ ການຝັງຕວົ ຂອງຕວົ ອ່ົ ອນ. 4). ໄລຍະໄດເອດຕຣັດ (diestrus): ເປນັ ໄລຍະທ່ົ ຄີ ປດັ ລູກຽມຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕຫຼາຍ ມກີ ານຫົ່ ງຼັ ຮໂມນໂປຼ ເຈດເຕີໂຣນເພົ່ ມີ ຫາຼ ຍຂນຶ້ ຕ່ົ ອມມທີ ົ່ ແລະ ແພຈລຸ ງັ ໃນຊນັ້ ເຍ່ົ ອເມອກຂອງເອນັ ໂດມທີ ຽມຈະເລີນເພ່ົ ອຫຼາຍຂນຶ້ . 161

ຮູບທີ 12.3 ວງົ ອອ້ ມການເປນັ ສດັ ໃນງວົ ນອກຈາກນຮີ້ ໂມນ ເອດໂຕນເຈນຍງັ ມີຜົນໃຫສ້ ະໝອງສ່ົ ວນໄຮໂປທາລາມດັ ຫົ່ ຼງັ ຮໂມນເອຟເອດເອດຫລຸດ ລງົ ຂະນະດຽວກນັ ແອນເອດຈະມຜີ ົນໃຫເ້ ກດີ ການຕກົ ໄຂົ່ , ຈລຸ ງັ ໄຂ່ົ ຈະເດນິ ທາງໃນສົ່ ວນຂອງທົ່ ນາໄຂົ່ ເພ່ົ ອນາການ ປະຕສິ ນົ ທຈິ າກຈລຸ ງັ ອະສຸຈິ ສ່ົ ວນຂອງຖົງໄຂົ່ ທົ່ ຄີ ງົ ຄາ້ ງຢົ່ ູເທງິ ຮວຍໄຂົ່ ຈະເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີສາ້ ງຮໂມນໂປຼເຈດເຕີໂຣນ ເຊົ່ ງິ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີສາຄນັ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການມຊີ ີວດິ ຢົ່ ູລອດຂອງຕວົ ອ່ົ ອນຂະນະຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕໃນມດົ ລກູ ກລະນທີ ົ່ ຈີ ລຸ ງັ ໄຂົ່ ທົ່ ີຕກົ ລງົ ມາໃນທົ່ ນາໄຂ່ົ ບ່ົ ໄດຮ້ ບັ ການປະສມົ ຈາກຈລຸ ັງອະສຸຈິ ຄປັດ ລູກຽມຈະສຫລາຍຕວົ ໂດຍອດິ ທພິ ນົ ຂອງຮ ໂມນພຼອດຕາ້ ແກຼນດນິ ເອຟສອງອານຟາ ທ່ົ ີຜະລດິ ຈາກເອນັ ໂດມທີ ຽມຂອງມດົ ລູກ ລະດບັ ຮໂມນໂປຼເຈດເຕີໂຣນຈະ ຫລຸດລງົ ເຊ່ົ ງິ ມຜີ ົນໃຫສ້ ະໝອງສົ່ ວນໄຮໂປທາລາມັດຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນຫ່ົ ຼັງຮໂມນເອຟເອດເອດ ແລະ ແອນເອດອອກມາ ການພດັ ທະນາຂອງຖງົ ໄຂົ່ ໃນວງົ ອອ້ ມຕົ່ ໄປຈ່ົ ງຶ ເກດີ ຂນຶ້ ຕາມມາ ກລະນທີ ົ່ ີໄຂົ່ ທ່ົ ດີ ກມາໃນທົ່ ນາໄຂ່ົ ໄດຮ້ ບັ ການປະສົມ ຈາກຈລຸ ງັ ລສ໌ ຸຈິ ໃນທົ່ ນາໄຂ່ົ ຈະເກດີ ເປນັ ຕວົ ອ່ົ ອນ ຈາກນນັ້ ຕົວອ່ົ ອນຈະມກີ ານພດັ ທະນາເປນັ ລາດບັ ເລ່ົ ີມຈາກການ ຄລເີ ວດ (clevage) ການປົ່ ຽນແປງຂອງຈລຸ ງັ ເພ່ົ ອຈະເລນີ ເປັນອະໄວຍະວະຕ່ົ າງໆ (differentiation) ແລະ ການ ຈະເລີນເຕີບໂຕຂອງລູກອົ່ ອນ (fetus growth) ຂະນະທົ່ ີຕວົ ອ່ົ ອນຈະເລີນເຕີບໂຕໃນທອ້ ງແມົ່ ຈະມກີ ານສາ້ ງແຮົ່ ເພ່ົ ອເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີແທນອະໄວຍະວະຫຼາຍໆຢ່ົ າງຂອງຕົວອົ່ ອນ, ໃນຂະນະທົ່ ີຕວົ ອ່ົ ອນກາລງັ ພດັ ທະນາຮ່ົ າງກາຍ ໄລຍະ ເວລາຕງັ້ ແຕົ່ ຈລຸ ງັ ໄຂ່ົ ປະສມົ ກບັ ຈລຸ ງັ ອະສຸຈໃິ ນຂະບວນການປະຕສິ ນົ ທຈິ ນົ ກະທງັ້ ລກູ ສດັ ເກດີ ເອີນ້ ວົ່ າ: ໄລຍະເວລາ ການຕັງ້ ທອ້ ງ (gestation period) ສດັ ແຕົ່ ລະຊະນິດຈະມໄີ ລຍະເວລາການຕັງ້ ທອ້ ງທ່ົ ີແຕກຕົ່ າງກນັ ໄປ. ນອກ ຈາກນຍີ້ ງັ ມປີ ດັ ໄຈອ່ົ ນທົ່ ມີ າກ່ົ ຽວຂອ້ ງເຊ່ົ ນັ : ຈານວນລູກອ່ົ ອນໃນທອ້ ງ, ເພດຂອງລູກ ແລະ ອາຍຸຂອງແມົ່ ເປັນຕນົ້ . ການເກີດເປັນຂັນ້ ຕອນທ່ົ ເີ ກດິ ຂນ້ ເມ່ົ ອລກູ ອົ່ ອນໃນທອ້ ງຈະເລນີ ເຕີບໂຕເຕັມທ່ົ ີ ແລະ ພອ້ ມທົ່ ີຈະອອກມາ ພາຍນອກໄດ,້ ກົ່ ອນເກດີ ແມົ່ ສດັ ຈະແຍກຕວົ ອອກຈາກຝູງ ຫາທ່ົ ີງຽບໆ ເພົ່ ອເກດີ ລູກສດັ , ສດັ ທົ່ ອີ ອກລູກຄອກ ຫຼ ຫຼາຍໂຕ ຈະເຮດັ ຮງັ ເພ່ົ ອກຽມເກດີ . ໄລຍະກົ່ ອນເກດີ ລະດບັ ໂປຼເຈດເຕີໂຣນຈະຫລຸດຕົ່ າລົງ, ເອດໂຕນເຈນ ແລະ 162

ພອຼ ດຕາ້ ແກນດນິ ຈະສູງຂນຶ້ ເລກັ ນອ້ ຍ, ຮໂມນຣແີ ລກຊນິ ຈາກຮວຍໄຂົ່ ຈະມຜີ ົນໃຫເ້ ອນັ ແບບການຄາຍຕວົ ເພົ່ ອໃຫ້ ລກູ ສດັ ເກດີ ອອກມາໄດງ້ ່ົາຍຂນຶ້ , ແມົ່ ສດັ ຈະມກີ ານເບ່ົ ງັ ເປັນຈງັ ຫວະ ແລະ ໄລຍະໃນການເບ່ົ ງຈະຖົ່ ີຂນຶ້ ເລົ່ ອຍໆ ໃນ ຂນັ້ ຕອນທາອດິ ຈະມກີ ານບບີ ຂອງກາ້ ມຊນີ້ ມດົ ລູກພຽງຢົ່ າງດຽວຈນົ ກະທັງ້ ມກີ ານແຕກຂອງຖົງນາ້ ອນັ ທາອິດທົ່ ີມີ ຂອງແຫວຼ ສີເຫອຼ ງ, ລູກສດັ ຈະເຄ່ົ ອນຕວົ ຜົ່ ານມາທົ່ ີຄມດົ ລກູ ຈາກນນັ້ ຈະມກີ ານບບີ ຂອງກາ້ ມຊນີ້ ທອ້ ງຮົ່ ວມກບັ ກາ້ ມ ຊນີ້ ມດົ ລູກໃນຂນັ້ ຕອນທ່ົ ີສອງຂອງການເກີດ ໂດຍມອີ ດິ ທພິ ນົ ຂອງຮໂມນອອກຊິໂຕຊນິ ຈາກຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງ ສົ່ ວນທາ້ ຍ. ຂນັ້ ຕອນທົ່ ີສາມຂອງການເກດີ ຄການຂບັ ແຮົ່ ອອກ ກາ້ ມຊີນ້ ມດົ ລກູ ຈະບບີ ຢ່ົ າງເປນັ ຈງັ ຫວະສະຫລບັ ໄປ ມາຈາກປກີ ມດົ ລູກມາທົ່ ີຄມດົ ລກູ ແລະ ຈາກຄມດົ ລກູ ໄປທ່ົ ປີ ີກມດົ ລກູ , ລກັ ສະນະການບີບນຈີ້ ະຊ່ົ ວຍໃຫແ້ ຮ່ົ ຫຸຼດ ອອກຈາກເອນັ ໂດມທີ ຽມໄດງ້ ່ົາຍ ຫງຼັ ຈາກທົ່ ີລູກສດັ ຄອດອອກມາແມ່ົ ສດັ ຈະຢ່ົ ູໃກໆ້ ແລະ ຊ່ົ ວຍພະຍຸງໃຫລ້ ູກສດັ ຢນຂຶນ້ ເພົ່ ອໃຫ້ລູກໄດກ້ ິນນົມນາ້ ເຫຼອງ ທົ່ ີເປັນອາຫານສາຄັນສາລັບລູກສັດ ຫຼງັ ຈາກທ່ົ ີນົມຖກຂບັ ອອກຈາກ ຮົ່ າງກາຍຕວົ ແມົ່ , ສົ່ ວນຂອງມົດລູກຈະມກີ ານປ່ົ ຽນແປງເພົ່ ອໃຫມ້ ຄີ ວາມພອ້ ມໃນການສບພນັ ໃນວງົ ອອ້ ມການເປັນ ສດັ ອອ້ ມຕົ່ ໄປ ເອນີ້ ຂະບວນການດ່ົ ງັ ກົ່ າວວົ່ າ ການກບັ ເຂາົ້ ອົ່ ູຂອງມດົ ລກູ ເປນັ ການບບີ ຂອງມດົ ລກູ ເພົ່ ອຫດຸຼ ຂະໜາດ ຂອງຈລຸ ງັ ໃນຊນັ້ ເອນັ ໂດມທີ ຽມ ແລະ ຊນັ້ ໄມໂອມທີ ຽມ. 2. ລະບບົ ສບພນັ ສດັ ເພດຜູ(້ Male reproductive organs) ລະບບົ ສບພນັ ສດັ ເພດຜມູ້ ໜີ າ້ ທ່ົ ີສາ້ ງຈລຸ ງັ ສບພນັ ແລະ ຮໂມນເພດຜູ້ ສົ່ ວນປະກອບຂອງລະບບົ ສບພນັ ໃນ ສດັ ລຽ້ ງແຕົ່ ລະຊະນດິ ຈະເຄົ່ ິງຄກນັ ປະກອບດວ້ ຍອະໄວຍະວະສບພນັ ສ່ົ ວນຕ່ົ າງໆ ຄ: ອນັ ຖະ (testis) 1 ຄ່ົ ູ, ລະບບົ ທົ່ ສົ່ ງົ ນາ້ ເຊອ້ (duct system), ຕ່ົ ອມຮົ່ ວມ (accessory glands) ແລະ ອະໄວຍະວະທ່ົ ີໃຊໃ້ ນການ ປະສມົ ພນັ (copulatory organ) ເປັນຕນົ້ . 2.1. ຖງົ ຫຸມ້ ອັນຖະ ຖົງຫຸມ້ ອັນຖະ (scrotum) ເປນັ ສ່ົ ວນທ່ົ ີຫົ່ ຫຸມ້ ລູກອນັ ຖະເພົ່ ອປ້ອງກັນອັນຕະລາຍຈາກພາຍນອກ ແລະ ຊ່ົ ວຍຄວບຄຸມອຸນຫະພູມຂອງລກູ ອນັ ຖະ ປະກອບດວ້ ຍເນອ້ ເຍ່ົ ອຫຼາຍຊນັ້ ເນອ້ ເຍົ່ ອຊນັ້ ນອກສຸດ ເປັນຊນັ້ ໜງັ ກາບ ຣາ້ (epidermis) ຊນັ້ ຖັດລງົ ໄປເປັນຊນັ້ ຂອງໜັງແທ້ (dermis) ຊນັ້ ຂອງທູນກິ າ ດາໂຕດ (tunica dartos) ເຊ່ົ ິງເປັນຊນັ້ ກາ້ ມຊີນ້ ແລະ ເນ້ອເຍ່ົ ອກົ່ ຽວພັນທ່ົ ີລວມກັນຢົ່ ູຢ່ົ າງຫຼວມໆ ເຮັດໜາ້ ທ່ົ ີສາຄນັ ໃນການຄວບຄຸ ມ ອຸນຫະພມູ ຂອງລກູ ອນັ ຖະ ແລະ ແບົ່ ງແຍກອນັ ຖະແຕກລະຂາ້ ງອອກຈາກກນັ ກງົ ສ່ົ ວນກນົ້ ກະເປາະຂອງທນູ ກິ າ ດາ ໂຕດ ຊນັ້ ຖັດເຂາົ້ ໄປເປັນຊນັ້ ທູນກິ າ ວາຈິນາລດິ (tunica vaginalis) ເປນັ ຊນັ້ ທ່ົ ີມີເນອ້ ເຍ່ົ ອໜາ, ບົ່ ມຄີ ວາມຢດ ຫຍົ່ ຸນ, ມເີ ສນັ້ ເລອດດາ ແລະ ເສນັ້ ເລອດແດງມາຫົ່ ຼລຽ້ ງຫຼວງຫຼາຍ ຖດັ ຈາກທນູ ກິ າ ວາຈນິ າລດິ ເຂາົ້ ໄປເປນັ ຊນັ້ ຂອງທູ ນກິ າ ອານບູຈເິ ນຍ (tunica albuginea) ລະຫວົ່ າງທນູ ກິ າວາຈນິ າລດິ ແລະ ທນູ ິກາອານບູຈເິ ນຍຈະມຂີ ອງແຫຼວ ໃສົ່ ຫ່ົ ຼລົ່ ນຢົ່ ູ. ຊນັ້ ທູນກິ າອາດບູຈເິ ນຍ ເປນັ ຊນັ້ ທ່ົ ີຢ່ົ ູຕດິ ກບັ ຊີນ້ ອນັ ຖະ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຫ່ົ ຫຸມ້ ໃຫອ້ ນັ ຖະຄງົ ຮູບຢົ່ ູໄດ.້ 2.2. ອນັ ຖະ ສດັ ລຽ້ ງລູກດວ້ ຍນົມຍົກເວນັ້ ຊາ້ ງ ອນັ ຖະຈະຢ່ົ ູພາຍໃນຖົງຫຸມ້ ອນັ ຖະຢ່ົ ູພາຍນອກຮ່ົ າງກາຍ, ຊີນ້ ອນັ ຖະ ຈະເລີນພດັ ທະນາມາຈາກສ່ົ ວນຂອງເຈນນິເທີນ ຣີດ ( genital ridge ) ເຊົ່ ງິ ມຕີ າແໜ່ົ ງຢ່ົ ູໃກກ້ ບັ ເນອ້ ເຍ່ົ ອທົ່ ີ ຈະເລີນໄປເປັນໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ກ່ົ ອນເກດີ ລກູ ອນັ ຖະຈະຖກດງຶ ລງົ ມາຢ່ົ ໃູ ນຖງົ ຫຸມ້ ອນັ ຖະໂດຍອາໄສກນົ ໄກຂອງກລູເບີ ນາຄູລາ ( gubernaculum testis ) ອັນຖະມີໜາ້ ທົ່ ີ ຜະລດິ ຈລຸ ັງຈຸລງັ ອະສຸຈິ (sperm) ແລະ ຜະລດິ ຮໂມນ ເພດຜູ້ (androgen) ໃນສດັ ລຽ້ ງແຕົ່ ລະຊະນດິ ອນັ ຖະຈະມຮີ ູບຮ່ົ າງ, ຂະໜາດ ແລະ ຕາແໜ່ົ ງເທງິ ຮົ່ າງກາຍທ່ົ ີແຕກ 163

ຕ່ົ າງກນັ ໄປ ເຊ່ົ ນັ : ໃນງວົ ມອີ ນັ ຖະຄາ້ ຍຮູບໄຂ່ົ (ovoid) ຫອ້ ຍຢ່ົ ູບລເິ ວນໃຕທ້ ອ້ ງ, ໃນໝອູ ນັ ຖະຈະມຕີ າແໜ່ົ ງຄົ່ ອນ ມາທາງຂາ້ ງຫງຼັ ໃຕທ້ ະວານໜກັ ແລະ ຢ່ົ ູໃກຊ້ ດິ ກບັ ລາຕວົ . ຮູບທີ 12.4 ອະໄວຍະວະສບພນັ ໝູເພດຜູ້ ທົ່ ີມາ : McCracken ແລະ ຄະນະ, 1999 ຊນີ້ ອນັ ຖະ (testicular parenchyma) ປະກອບດວ້ ຍທົ່ ສາ້ ງຈລຸ ງັ ອະສຸຈິ (seminiferous tubules) ແລະ ຈລຸ ັງທົ່ ີຢ່ົ ູລະຫວົ່ າງທ່ົ ສາ້ ງຈລຸ ັງອະສຸຈິ (interstitial cells) ເຊົ່ ນັ : ເລດິກເຊວ (Leydig cell) ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີ ຜະລດິ ຮໂມນເພດຜູ້ ນອກຈາກນມີ້ ເີ ສນັ້ ເລອດ ເສນັ້ ນາ້ ເຫຼອງ ແລະ ເສນັ້ ປະສາດທ່ົ ມີ າຫົ່ ຼລຽ້ ງຊນີ້ ອນັ ຖະດວ້ ຍ ທົ່ ສາ້ ງ ຈລຸ ງັ ລ໌ສຸຈແິ ຕົ່ ລະທົ່ ຈະມລີ ກັ ສະນະເປັນຮູບຊງົ ກະບອກ, ມຄີ ວາມຍາວຫຼາຍ ແລະ ມປີ າຍເປີດທົ່ ທີ ່ົ ຮົ່ າງແຫ (rete testis). ທ່ົ ສ້າງຈຸລັງອ ະ ສຸ ຈິປ ະ ກ ອ ບ ດ້ວ ຍ ຈຸລັງ 2 ປ ະ ເພ ດ ຄ ຈຸລັ ງທົ່ ີ ຈ ະ ຈ ະ ເລີ ນ ໄ ປ ເປັ ນ ຈຸ ລັງອ ະສຸ ຈິ (spermatogenic cell) ແລະ ຈລຸ ງັ ພົ່ ລຽ້ ງ (sertoli cell ຫຼ nutrient cell) ເຊົ່ ງິ ເປັນຈລຸ ງັ ທົ່ ມີ ຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຜະລດິ ຂອງແຫຼວ ໃຊຫ້ ່ົ ຼລຽ້ ງຈລຸ ງັ ອະສຸຈໂິ ດຍຖກໃຊເ້ ປັນແຫົ່ ງຼ ພະລງັ ງານ ແລະ ຊົ່ ວຍພະຍຸງຕວົ ອະສຸຈໃິ ຫ້ ຟຢູ ົ່ ໃູ ນຊົ່ ອງວົ່ າງຂອງທ່ົ ສາ້ ງຈລຸ ງັ ອະສຸຈໄິ ດ.້ 2.3. ທ່ົ ພກັ ອະສຸຈິ ທ່ົ ພກັ ອະສຸຈເິ ປນັ ທ່ົ ຍາວຂະໜາດນອ້ ຍໆ ຢົ່ ູໃຕຊ້ ນັ້ ຂອງທູນກິ າ ວາຈນິ າລດິ ເຊ່ົ ອມຕ່ົ ລະຫວ່ົ າງທ່ົ ຮ່ົ າງແຫ ແລະ ທົ່ ນາອະສຸຈິ ແບ່ົ ງອອກເປນັ 3 ສ່ົ ວນ ຄ: ສ່ົ ວນຫວົ (caput epididymis) ເປັນທົ່ ທ່ົ ີຕ່ົ ມາຈາກທ່ົ ຮົ່ າງແຫ (rete 164

testis) ຂອງອນັ ຖະ ປະກອບດວ້ ຍທົ່ ນອ້ ຍໆ 6 - 20 ທ່ົ ໂດຍລວມກນັ ຢົ່ ູທົ່ ຂີ ວົ້ ອນັ ຖະດາ້ ນໜ່ົ ຶງ, ໃນງວົ ສົ່ ວນຫົວ ຂອງທົ່ ພກັ ອສຸຈຈິ ະຢົ່ ູບລເິ ວນສົ່ ວນປາຍດາ້ ນເທງິ ຂອງອນັ ຖະ ແລະ ມລີ ກັ ສະນະຄາ້ ຍຮູບຕວົ ຢູ (u-shape), ສ່ົ ວນ ລາຕວົ (corpus epididymis) ເປັນທົ່ ພກັ ສ່ົ ວນທ່ົ ີເຊົ່ ອມຕົ່ ລະຫວ່ົ າງທົ່ ພັກອະສຸຈສິ ົ່ ວນຫວົ ແລະ ທ່ົ ພກັ ອະສຸຈິ ສົ່ ວນຫາງ ໂດຍທ່ົ ວົ ໄປຈະມລີ ກັ ສະນະຂົດໄປມາບົ່ ເທ່ົ າົ ໃດ ແລະ ແນບຍາວຕດິ ຕາມຄວາມຍາວຂອງແກົ່ ນອັນຖະ ແລະ ສົ່ ວນຫາງ (cauda epididymis) ເປັນສົ່ ວນຂອງທ່ົ ພັກອສຸຈທິ ົ່ ີເຊົ່ ອມຕ່ົ ລະຫວ່ົ າງທ່ົ ພັກອສຸຈິສ່ົ ວນລາຕວົ ແລະ ທ່ົ ນານາ້ ເຊອ້ . ໂຄງສາ້ ງຂອງທ່ົ ພກັ ອະສຸຈິ ປະກອບດວ້ ຍຊນັ້ ແພຜິວພາຍໃນມແີ ພຜວິ ທົ່ ີມຂີ ນົ ຊະນດິ ຂອງແພຈລຸ ງັ ຈະແຕກ ຕ່ົ າງກນັ ໄປຕາມສົ່ ວນຂອງທ່ົ ພກັ . ທ່ົ ພກັ ອະສຸຈສິ ົ່ ວນຫວົ ເປັນບລເິ ວນທົ່ ີມຈີ ຸລງັ ທ່ົ ມີ ລີ ກັ ສະນະຂນົ ຍາວເກອບເຕມັ ຊົ່ ອງວົ່ າງໃນທ່ົ , ແຕ່ົ ທົ່ ພກັ ອະສຸຈສິ ົ່ ວນຫາງທ່ົ ມີ ຈີ ລຸ ງັ ທ່ົ ມີ ກີ ນສນັ້ ຢ່ົ ູທ່ົ ວົ ໄປ, ເນອ້ ເຍົ່ ອຊນັ້ ກາງຄກາ້ ມຊີນ້ ລຽບ ແລະ ຊນັ້ ນອກຄ ຊນັ້ ເຊີໂຣຊົ່ າ. ທົ່ ພກັ ອະສຸຈິ ມໜີ າ້ ທ່ົ ີ ຄ. ກ. ລາລຽງຈລຸ ງັ ອະສຸຈຈິ າກອນັ ຖະເພົ່ ອສ່ົ ງົ ຜົ່ ານໄປຍງັ ທົ່ ນານາ້ ເຊອ້ ໄລຍະເວລາທ່ົ ີໃຊໃ້ ນການລາລຽງຈລຸ ງັ ອະສຸ ຈິ ຈະແຕກຕ່ົ າງກນັ ໄປໃນສດັ ແຕ່ົ ລະຊະນດິ ແລະ ຄວາມຖ່ົ ໃີ ນການຮດີ ເກບັ ນາ້ ເຊອ້ . ຂ. ເຮດັ ໃຫນ້ າ້ ເຊອ້ ມຄີ ວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ , ແພຜິວຂອງທ່ົ ພກັ ອະສຸຈເິ ຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີດດູ ນາ້ ແລະ ຂອງແຫຼວອອກຈາກ ສ່ົ ວນປະສມົ ທົ່ ໄີ ດຈ້ າກທົ່ ສາ້ ງຈລຸ ງັ ອະສຸຈ,ິ ຄວາມສາມາດໃນການດູດນາ້ ຂອງແຕ່ົ ລະສ່ົ ວນຂອງທົ່ ພກັ ອະສຸຈແິ ຕກຕົ່ າງ ກນັ ໄປ ໂດຍສະເພາະທ່ົ ພັກອະສຸຈສິ ົ່ ວນຫົວ ແລະ ຕອນຕນົ້ ຂອງທ່ົ ພັກອະສຸຈສິ ່ົ ວນລາຕົວ ປະມານກັນວ່ົ າຈະ ສາມາດເຮດັ ໃຫນ້ າ້ ເຊອ້ ເຂມັ້ ຂຸນ້ ຂນຶ້ ໄດປ້ ະມານ 40 ເທົ່ າົ . ຄ. ເປັນແຫົ່ ຼງສະສມົ ຈລຸ ງັ ອະສຸຈິ ໂດຍຈະຖກເກບັ ສະສົມໄວທ້ ົ່ ີທົ່ ພກັ ອສຸຈສິ ່ົ ວນທາ້ ຍເປັນສ່ົ ວນໃຫຍ່ົ ໃນພ່ົ ແກະ, ຖາ້ ນບັ ສະເພາະຈລຸ ງັ ອະສຸຈທິ ົ່ ຢີ ່ົ ູນອກອນັ ຖະປະມານ 15% ເກບັ ໄວທ້ ົ່ ີທ່ົ ພກັ ອະສຸຈສິ ່ົ ວນຫວົ 4% ເກບັ ໄວທ້ ່ົ ີ ທ່ົ ພກັ ອະສຸຈສິ ່ົ ວນລາຕວົ ແລະ 68% ຖກເກບັ ໄວທ້ ່ົ ທີ ົ່ ພກັ ອະສຸຈສິ ່ົ ວນຫາງ. ງ. ເປັນແຫ່ົ ງຼ ທົ່ ີຈລຸ ງັ ອະສຸຈຈິ ະເລີນເຕມັ ໄວ ເຮດັ ໃຫມ້ ຄີ ວາມສາມາດໃນການປະສົມຕດິ ສູງຂນຶ້ . ໃນໝູພບົ ວ່ົ າ ຕວົ ອະສຸຈໃິ ນທ່ົ ພກັ ອະສຸຈສິ ົ່ ວນຫາງ ມຄີ ວາມສາມາດໃນການປະສມົ ຕດິ ສງູ ກວົ່ າຕວົ ອະສຸຈໃິ ນທົ່ ພກັ ອະສຸຈສິ ົ່ ວນລາ ຕວົ . 165

ຮູບທີ 12.5 ລະບບົ ທ່ົ ໃນສົ່ ວນອນັ ຖະຂອງງວົ ດດັ ແປງຈາກ : Garner and Hafez., 1987 2.4. ຕ່ົ ອມຮ່ົ ວມ ຕົ່ ອມຮົ່ ວມ ໝາຍເຖິງ ສ່ົ ວນຂອງລະບບົ ສບພນັ ສດັ ເພດຜທູ້ ົ່ ີເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃນການຜະລດິ ຂອງແຫຼວ ຫຼ ນາ້ ຄດັ ຫ່ົ ງຼັ ທ່ົ ີ ເປັນສົ່ ວນປະກອບຂອງນາ້ ເຊອ້ ມຄີ ວາມສາຄນັ ຕ່ົ ການດາລງົ ຊີວດິ ຂອງຈລຸ ງັ ອະສຸຈິ ປະກອບດວ້ ຍຕ່ົ ອມທ່ົ ສີ າຄນັ 3 ຕົ່ ອມ ຄ ຕົ່ ອມເວດຊິຄູລາ (vesicular gland), ຕ່ົ ອມພລອດເຕດ (prostate gland) ແລະ ຕ່ົ ອມຄາວເປີ (cowper’s gland) ໃນສດັ ແຕົ່ ລະຊະນິດ ຂະໜາດ, ຕາແໜ່ົ ງ, ລັກສະນະ ແລະ ຮູບຮ່ົ າງ ຂອງຕ່ົ ອມຮ່ົ ວມຈະ ແຕກຕົ່ າງກນັ ໄປ. ຕ່ົ ອມເວດຊຄິ ູລາ ຫຼ ຕ່ົ ອມເຊມິນອນ ເວດຊເິ ຄນີ (seminal vesicle) ເປນັ ຕົ່ ອມຄົ່ ູຂະໜານຢ່ົ ູທງັ ສອງຂາ້ ງ ຂອງທົ່ ນານາ້ ເຊອ້ ສ່ົ ວນປາຍ ຂະໜາດ ແລະ ຮູບຮ່ົ າງຂອງຕ່ົ ອມນໃີ້ ນສດັ ແຕ່ົ ລະຊະນດິ ຈະແຕກຕ່ົ າງກນັ ໄປ, ໃນງວົ ແລະ ໝຕູ ່ົ ອມນຈີ້ ະມລີ ກັ ສະນະເປັນກອ້ ນໆນອ້ ຍໆລວມກນັ ຢ່ົ ູ, ຕ່ົ ອມເວດຊິຄູລາຜະລດິ ນາ້ ຄດັ ຫ່ົ ຼງັ ທ່ົ ປີ ະກອບດວ້ ຍ ນາ້ ຕານຟຣຸກ ໂຕດ (fructose), ຊບິດອນ (sorbital), ອິນໂນຊິດອນ (inositol) ແລະ ເອີໂກໄທໂອນິນ (ergothionine) ເປນັ ຕນົ້ . ຕົ່ ອມພລອດເຕດ ມີລກັ ສະນະເປັນຕົ່ ອມດົ່ ຽວຢົ່ ູໂດຍອອ້ ມຂອງທົ່ ປັດສະວະ ອາດແບົ່ ງໄດເ້ ປັນ 2 ສວນ ຄ ສົ່ ວນທົ່ ຢີ ົ່ ູອອ້ ມທົ່ ປັດສະວະ ເຊົ່ ງິ ນບັ ເປນັ ສ່ົ ວນນອກ ຫຼ ສົ່ ວນລາຕວົ ຂອງຕົ່ ອມ ແລະ ສົ່ ວນທົ່ ີຢົ່ ູໃຕຊ້ ັນ້ ກາ້ ມຊີນ້ ຂອງ 166

ທົ່ ປັດສະວະ ຕົ່ ອມນເີ້ ຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີສາຄນັ ໃນການຜະລດິ ນາ້ ຄດັ ຫົ່ ຼງັ ທົ່ ີມໄີ ຟຟາ້ ບນັ ຈທຸ າດອະນງົ ຄະທາດສງູ (inorganic ion) ເຊ່ົ ນັ : ໂຊດຽມໄອອອນ, ແຄລຊົ່ ຽມໄອອອນ ແລະ ຄລໄຣໄອອອນ ເປນັ ຕນົ້ . ຮູບທີ 12.6 ສ່ົ ວນປະກອບຂອງຕົ່ ອມຮ່ົ ວມໃນຊ່ົ ອງແບບກຣານເມ່ົ ອເບ່ົ ງິ ຈາກດາ້ ນເທງິ ດດັ ແປງຈາກ : Meijier and Van Vlissingen., 1993 ຕ່ົ ອມຄາວສເປີ ເອນີ້ ອີກຊົ່ ໜ່ົ ງຶ ວ່ົ າ ຕົ່ ອມບລໂູ ບຢຣູ ີດຣັນ (bulbourethral gland) ເປັນຕ່ົ ອມຄ່ົ ູທົ່ ີຢ່ົ ູດາ້ ນເທິງ ຂອງທົ່ ປັດສະວະ. ໃນພ່ົ ງວົ ຕົ່ ອມນຈີ້ ະຖກປົກຄຸມດວ້ ຍກາ້ ມເນອ້ ບລູໂບດປອງຈິໂອຊັດ (bulbospongiosus muscle) ເຊົ່ ອກນັ ວົ່ າເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການຜະລດິ ນາ້ ຄດັ ຫ່ົ ຼງັ ເພ່ົ ອຂບັ ປັດສະວະທົ່ ີຄາ້ ງຢ່ົ ໃູ ນ. ທ່ົ ປດັ ສະວະກ່ົ ອນທ່ົ ີມກີ ານຫ່ົ ຼງັ ນາ້ ເຊອ້ ຈດັ ວົ່ າເປນັ ການທາຄວາມສະອາດທ່ົ ປດັ ສະວະກົ່ ອນທ່ົ ຈີ ະມກີ ານຫ່ົ ຼງັ ນາ້ ເຊອ້ ດຣິງ. ໃນໝຕູ ່ົ ອມນຈີ້ ະມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ຫາຼ ຍ, ວາງຕົວຢົ່ ູເທງິ ທ່ົ ປັດສະວະສົ່ ວນຕນົ້ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີສາຄນັ ໃນການ ຜະລດິ ເມດັ ສາຄູ (gel-like component) ເຊົ່ ງິ ຊົ່ ວຍປອ້ ງກນັ ການໄຫຼກບັ ຂອງນາ້ ເຊອ້ ຈາກລະບບົ ສບພນັ ເພດແມົ່ ຫງຼັ ຈາກມີການຫົ່ ຼງັ ນາ້ ເຊອ້ . ໃນໝູສາມາດໃຊຄ້ ວາມແຕກຕ່ົ າງຂອງຕົ່ ອມນໃີ້ ນການແຍກໝທູ ົ່ ີຕອນຈາກໝູທົ່ ີບ່ົ ໄດ້ ຕອນໄດເ້ ມົ່ ອລົ່ ວງຜ່ົ ານທາງທະວານໜກັ . 2.5. ທົ່ ນານາ້ ເຊອ້ ເປັນທົ່ ທົ່ ີເຊ່ົ ອມຕົ່ ລະຫວ່ົ າງທ່ົ ພກັ ອະສຸຈິສົ່ ວນຫາງ ແລະ ທົ່ ປັດສະວະສົ່ ວນຕນົ້ , ທົ່ ນານາ້ ເຊອ້ ຈະເຂາົ້ ສົ່ ູ ບລິເວນ ທອ້ ງທ າງຊົ່ ອງຂ າໜີ ບ (inguinal canal) ໂດຍ ລວມ ຢົ່ ູໃນໂຄງສ້າງຂ ອງສ າຍຈ່ົ ອງແ ກ່ົ ນອັນຖ ະ 167

(spermatic cord) ເຊົ່ ິງປະກ ອບ ດວ້ ຍ ເສັ້ນເລອ ດ, ເສັນ້ ປ ະສາດ, ທ່ົ ນາ້ ເຫຼ ອງ, ກາ້ ມເນ້ອກ ຣີມ າດເຕີ (cremaster muscle) ແລະ ທ່ົ ນານາ້ ເຊອ້ ສ່ົ ວນປະກອບທງັ ໝດົ ຈະລວມກນັ ຢ່ົ ູເປັນກ່ົ ຸມໂດຍມຊີ ນັ້ ຂອງທນູ ກີ າ ວາຈນີ າລີດ ທົ່ ລີ ອ້ ມອອ້ ມຊນີ້ ອນັ ຖະຫົ່ ຫຸມ້ ຢົ່ ູ. ທົ່ ນານາ້ ເຊອ້ ເມ່ົ ອເຂາົ້ ສົ່ ູບລເິ ວນທອ້ ງຈະຕອ້ ງແຍກຕວົ ອອກຈາກສ່ົ ວນ ອົ່ ນ ແລວ້ ເຂາົ້ ຕົ່ ກບັ ທ່ົ ປັດສະວະສ່ົ ວນຕນົ້ . ຕອນປາຍຂອງທ່ົ ປດັ ສະວະຂະຫຍາຍຕວົ ໂປົ່ ງອອກເປັນກະເປາະ ເອີນ້ ວ່ົ າ: ແອມພລູ າ (ampulla) ເຊ່ົ ອກນັ ວ່ົ າຖກໃຊເ້ ປັນທົ່ ີເກບັ ສະສມົ ຈລຸ ງັ ອະສຸຈໄິ ດສ້ າລບັ ສດັ ບາງຊະນດິ ໜາ້ ທົ່ ີສາຄນັ ຂອງ ທ່ົ ນານາ້ ເຊອ້ ຄ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ສົ່ ງົ ຜ່ົ ານຈລຸ ງັ ອະສຸຈໄິ ປຍງັ ທົ່ ປດັ ສະວະເມົ່ ອຈະມກີ ານຫ່ົ ງຼັ ນາ້ ເຊອ້ . ໃນການສາ້ ງຈລຸ ງັ ອະສຸຈນິ ນັ້ ອຸນຫະພມູ ເປນັ ສ່ົ ງິ ສາຄນັ ຢົ່ າງຍົ່ ງິ ໂດຍສະເລ່ົ ຍແລວ້ ອຸນຫະພູມຂອງແກົ່ ນອນັ ຖະ ຕອ້ ງຕ່ົ າກວົ່ າອຸນຫະພມູ ຮົ່ າງກາຍເລກັ ນອ້ ຍ ແລະ ຄວນມີອຸນຫະພູມທົ່ ກີ ງທ່ົ ີບ່ົ ປົ່ ຽນແປງເທ່ົ າົ ໃດ ຮົ່ າງກາຍຈ່ົ ງຶ ຕອ້ ງມີ ກນົ ໄກໃນການຄວບຄຸມອຸນຫະພມູ ຂອງແກ່ົ ນອນັ ຖະ ເພ່ົ ອໃຫຂ້ ະບວນການສາ້ ງຈລຸ ງັ ລສ໌ ຸຈໃິ ນອນັ ຖະດາເນນີ ໄປໄດ.້ ສາຍຈົ່ ອງແກ່ົ ນອນັ ຖະ ແລະ ຖງົ ຫຸມ້ ອນັ ຖະເປນັ ສົ່ ວນສາຄນັ ຢົ່ າງຍົ່ ງິ ໃນການຄວບຄຸມອຸນຫະພມູ ຂອງແກົ່ ນອນັ ຖະ ຄ: ກ. ກນົ ໄກການລະເຫຢຂອງນາ້ ທົ່ ີຜວິ ຂອງຖົງຫຸມ້ ອນັ ຖະໂດຍຕ່ົ ອມເຫົ່ ອທົ່ ມີ ຢີ ່ົ ູທົ່ ົວໄປທົ່ ີຜິວຂອງຖງົ ຫຸມ້ ອນັ ຖະ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີສາຄນັ ໃນການລະບາຍຄວາມຮອ້ ນຈາກແກົ່ ນອນັ ຖະໂດຍການຂບັ ເຫົ່ ອ ຫຼ ນາ້ ອອກມາ. ຂ. ກນົ ໄກການຫດົ ຕວົ ແລະ ຄາຍຕວົ ຂອງກາ້ ມຊີນ້ ຊນັ້ ໃນທູນກິ າ ດາໂຕດ ໂດຍກາ້ ມຊນີ້ ນອ້ ຍໆທ່ົ ີກະຈາຍຢົ່ ູ ໂດຍອອ້ ມໃນຊນັ້ ຂອງທູນກິ າ ດາໂຕດ ເມ່ົ ອອຸນຫະພມູ ພາຍນອກສງູ ກວ່ົ າປົກກະຕິ ກາ້ ມຊນີ້ ໃນສົ່ ວນນຈີ້ ະຂະຫຍາຍ ຕວົ ຫຼ ຄາຍຕວົ ເຮດັ ໃຫພ້ ນ້ ທົ່ ີຜິວຂອງຖົງຫຸມ້ ອນັ ຖະເພົ່ ີມຫຼາຍຂນຶ້ , ຖົງຫຸມ້ ອນັ ຖະຈະບາງລງົ ເຮດັ ໃຫສ້ າມາດຖົ່ າຍ ເທຄວາມຮອ້ ນໄດດ້ ີຂນຶ້ ແລະ ແກົ່ ນອນັ ຖະຈະຫອ້ ຍຢານຢ່ົ ູຫ່ົ າງຈາກລາຕວົ ຫຼາຍຂນຶ້ . ຄ. ກາ້ ມເນອ້ ກຣີມາດເຕີໃນສ່ົ ວນຂອງສາຍຈົ່ ອງແກົ່ ນອນັ ຖະ ເປນັ ສ່ົ ວນທົ່ ຊີ ົ່ ວຍເຮດັ ໃຫອ້ ນັ ຖະມອີ ຸນຫະພູມ ຄງົ ທົ່ ີໄດໂ້ ດຍການຢດ ຫຼ ຫດົ ຕວົ ໃຫແ້ ກົ່ ນອນັ ຖະເຂາົ້ ຕດິ ຫຼ ຫ່ົ າງຈາກລາຕວົ ໄດ້ ໂດຍສະເພາະໃນພົ່ ມາ້ ມກີ າ້ ມເນອ້ ທົ່ ສີ າຄນັ ຄ ອນິ ເທີເນີ ຄຣີມາດເຕີ (internal cremaster) ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຊ່ົ ວຍດງຶ ຫຼ ຢ່ົ ອນຕວົ ໃຫແ້ ກົ່ ນອນັ ຖະເຂາົ້ ຕດິ ຫຼ ຫ່ົ າງຈາກລາຕວົ ໄດ.້ ງ. ກນົ ໄກການຂດົ ວນົ ວຽນໄປມາຂອງເສນັ້ ເລອດທ່ົ ີມາຫົ່ ລຼ ຽ້ ງແກົ່ ນອນັ ຖະ ໂດຍເສນັ້ ເລອດດາທົ່ ີນາເລອດເຂາົ້ ສົ່ ູຮ່ົ າງກາຍເປັນເສນັ້ ເລອດທ່ົ ີມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ແລະ ມອີ ຸນຫະພູມຕ່ົ າກວົ່ າອຸນຫະພມູ ຮົ່ າງກາຍ ແຕົ່ ເສນັ້ ເລອດແດງທົ່ ີ ນາເລອດອອກຈາກຮົ່ າງກາຍມາຫ່ົ ລຼ ຽ້ ງແກົ່ ນອນັ ຖະ ເປນັ ເສນັ້ ເລອດແດງຂະໜາດນອ້ ຍທົ່ ີກະຈາຍຢ່ົ ູ ແລະ ຖກລອ້ ມ ອອ້ ມເສັນ້ ເລອດດາ ລກັ ສະນະແບບນເີ້ ຮັດໃຫເ້ ກດີ ການຖົ່ າຍເທຄວາມຮອ້ ນຈາກເສັນ້ ເລອດແດງທ່ົ ີອອກຈາກ ຮ່ົ າງກາຍໄປໃຫເ້ ສນັ້ ເລອດດາ. ການຫລຸດຄວາມຮອ້ ນດ່ົ ງັ ກ່ົ າວເຮດັ ໃຫເ້ ສນັ້ ເລອດແດງທົ່ ີເຂາົ້ ໄປຫ່ົ ຼລຽ້ ງຊີນ້ ອນັ ຖະ ມີ ອຸນຫະພູມຫລຸດລງົ ພເໝາະກບັ ອຸນຫະພູມຂອງອນັ ຖະ, ສ່ົ ວນເສນັ້ ເລອດດາທົ່ ີເຂາົ້ ສ່ົ ູຮ່ົ າງກາຍຈະມີອຸນຫະພູມໃກ້ ຄຽງກບັ ອຸນຫະພມູ ຮົ່ າງກາຍເນ່ົ ອງຈາກຮບັ ຄວາມຮອ້ ນທ່ົ ີຖ່ົ າຍເທມາຈາກເສນັ້ ເລອດແດງ. 2.6. ທ່ົ ປັດສະວະ ທ່ົ ປັດສະວະເປນັ ທ່ົ ຍາວໃນໂຄງສາ້ ງຂອງອົງຄະຊາດໃຊເ້ ປັນທາງຜົ່ ານຂອງຈລຸ ງັ ອະສຸຈຂິ ະນະມກີ ານປະສົມ ພນັ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີສາຄນັ ຂອງທົ່ ປດັ ສະວະຄການຂບັ ນາ້ ປດັ ສະວະ ແລະ ການຫົ່ ຼງັ ນາ້ ເຊອ້ ສາມາດແບ່ົ ງອອກໄດເ້ ປນັ 3 ສົ່ ວນ ຄ ທ່ົ ປັດສະວະສົ່ ວນຕນົ້ ຫຼ ສ່ົ ວນພວິ ວກິ (pelvic urethra) ເປັນສົ່ ວນຂອງທົ່ ປັດສະວະທົ່ ວີ າງຕວົ ເທງິ ພນ້ ກະດູກແບບກຣານ, ທ່ົ ປັດສະວະສ່ົ ວນນຈີ້ ະມກີ ລາ້ ມຊີນ້ ໜາຫ່ົ ຫຸມ້ ຢົ່ ູ ແລະ ເປັນບລເິ ວນທົ່ ີມກີ ານລວມກນັ ລະຫວ່ົ າງ 168

ນາ້ ຄດັ ຫ່ົ ງຼັ ຈາກຕ່ົ ອມຮ່ົ ວມ ແລະ ຈຸລງັ ອະສຸຈຈິ າກທ່ົ ນານາ້ ເຊອ້ ກົ່ ອນທົ່ ຈີ ະມກີ ານຫ່ົ ຼງັ ນາ້ ເຊອ້ (ejaculation) ເອີນ້ ວ່ົ າ: ຂະບວນການອນິ ມິດຊັນ (emission), ສົ່ ວນຖັດມາຄ ທົ່ ປັດສະວະສົ່ ວນກາງ (bulk of urethra) ເປັນ ສົ່ ວນຂອງທ່ົ ປດັ ສະວະທົ່ ຢີ ່ົ ໃູ ນສົ່ ວນຂອງອງົ ຄະຊາດ ເຊົ່ ງິ ມລີ ກັ ສະນະໂຄງ້ ງ, ສົ່ ວນທ່ົ ີສາມ ຄ ທ່ົ ປັດສະວະສົ່ ວນປາຍ ເຊົ່ ງິ ຢົ່ ໃູ ນສົ່ ວນຂອງອງົ ຄະຊາດເຊົ່ ນັ ກນັ . 2.7. ອງົ ຄະຊາດ ແລະ ໜງັ ຫຸມ້ ອງົ ຄະຊາດ (penis) ເປັນສົ່ ວນຂອງອະໄວຍະວະທ່ົ ີໃຊໃ້ ນການປະສມົ ພນັ (copulatory organ) ເຊ່ົ ງິ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການຫົ່ ງຼັ ນາ້ ເຊອ້ ແລະ ປັດສະວະ ໃນສດັ ເສດຖະກດິ ຍກົ ເວນັ້ ໝາ ສົ່ ວນອົງຄະຊາດຈາເປນັ ຈະຕອ້ ງມີ ການແຂງຕວົ ກ່ົ ອນຈ່ົ ງຶ ຈະສອດໃສ່ົ ເຂາົ້ ໄປໃນຊົ່ ອງຄອດຂອງສດັ ເພດແມົ່ ແລະ ຫົ່ ງຼັ ນາ້ ເຊອ້ ໄດ.້ ການແຂງຕວົ ຂອງອງົ ຄະຊາດເກດີ ຈາກການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສ່ົ ວນທົ່ ີເປັນໂພງຂອງອງົ ຄະຊາດເນົ່ ອງຈາກການຄ່ົ ງັ ຂອງເລອດທ່ົ ມີ າຫົ່ ຼລຽ້ ງ ຮົ່ ວມກບັ ການຫດົ ຕົວຂອງກາ້ ມເນອ້ ທ່ົ ີສົ່ ວນໂຄນຂອງອງົ ຄະຊາດ ແລະ ສ່ົ ວນທ່ົ ີເປັນໂພງຂອງອງົ ຄະຊາດ ສົ່ ວນ ປະກອບທົ່ ເີ ປັນໂພງ (cavernous body) ຂອງອງົ ຄະຊາດທ່ົ ີຫ່ົ ຫຸມ້ ລອ້ ມອອ້ ມທ່ົ ປດັ ສະວະເປັນສ່ົ ວນທ່ົ ີ ເຮດັ ໃຫ້ ເກດີ ເປນັ ຮູບຮ່ົ າງຂອງອງົ ຄະຊາດຂນຶ້ ມາແບ່ົ ງອອກເປັນ 3 ສົ່ ວນສາຄນັ ຄ: ກ. ຄປດັ ຄາເວີໂນຊ່ົ ຸມ ພນິ ດິ (corpus carvernosum penis) ເປັນໂພງໃຫຍ່ົ ເຊ່ົ ງິ ມຕີ າແໜົ່ ງຢ່ົ ູດາ້ ນເທິງ ຂອງທ່ົ ປັດສະວະສ່ົ ວນນຈີ້ ະຂະຫຍາຍຕວົ ໄດຫ້ າຼ ຍເມົ່ ອມເີ ລອດມາຄົ່ ງັ ຂ. ຄປັດ ສບົ ອງົ ຈໂິ ອຊ່ົ ຸມ ພນິ ດິ (corpus spongiosum penis) ເປນັ ໂພງຢົ່ ູຕອນລົ່ ຸມຂອງທົ່ ປດັ ສະວະ ໂດຍອອ້ ມ ຂະຫຍາຍຕວົ ເມົ່ ອມເີ ລອດມາຄົ່ ງັ ເຊ່ົ ນັ ດຽວກັບ ຄປດັ ຄາເວີໂນຊົ່ ຸມ ພິນດິ ແຕ່ົ ອດັ ຕາການຂະຫຍາຍຕົວ ນອ້ ຍກວ່ົ າ ຄ. ຄປດັ ສບົ ອງົ ຈໂິ ອຊົ່ ຸມ ແກລນດິດ (corpus spongiosum glandis) ເປັນສ່ົ ວນຂອງໂພງທົ່ ຈີ ະເລີນ ມາຈາກເນອ້ ເຍ່ົ ອໃຕຜ້ ິວໜງັ ຂອງອງົ ຄຊາດ ສົ່ ວນທ່ົ ີບົ່ ຕດິ ກັບໜງັ ຫຸມ້ ສົ່ ວນນີສ້ ະເພາະໃນສດັ ບາງຊະນິດເທົ່ າົ ນນັ້ ເຊົ່ ນັ : ໃນພ່ົ ມາ້ . ອງົ ຄະຊາດແບົ່ ງອອກໄດເ້ ປນັ 3 ສົ່ ວນ ຄ ສ່ົ ວນໂຄນ (root), ສົ່ ວນລາຕວົ (body) ແລະ ສົ່ ວນປາຍຂອງອົງ ຄະຊາດ (glans penis). ສ່ົ ວນປາຍຂອງອງົ ຄະຊາດເປັນບລເິ ວນທ່ົ ີມປີ າຍເປດີ ຂອງທ່ົ ປັດສະວະປາກດົ ຢົ່ ູ ບລເິ ວນ ສ່ົ ວນປາຍຂອງອງົ ຄະຊາດມໜີ ງັ ຫຸມ້ ອົງຄະຊາດ (prepuce) ປົກຄຸມຢົ່ ູ ແບ່ົ ງອອກໄດສ້ ອງສົ່ ວນ ຄ ໜງັ ສ່ົ ວນທົ່ ີຕິດ ກບັ ອົງຄະຊາດ (penile prepuce) ແລະ ໜງັ ສົ່ ວນທົ່ ີຢ້ພນົ້ ອງົ ຄະຊາດ ( prepenile prepuce) ບລເິ ວນໜັງ ຫຸມ້ ອງົ ຄະຊາດຂອງໝູມີຖົງຕັນຈະເລີນຢົ່ ູພາຍໃນ ເປັນບລເິ ວນທ່ົ ີມກີ ານສະສມົ ນາ້ ປັດສະວະ ແລະ ເສດແພຜິວ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການໝກັ ໝມົ ແລະ ເປນັ ແຫ່ົ ງຼ ແພົ່ ເຊອ້ ພະຍາດ, ອງົ ຄະຊາດໃນສ່ົ ວນອດິ ສະຫຼະສາມາດສງັ ເກດເຫນັ ໄດ້ ເມົ່ ອສດັ ມກີ ານຕ່ົ ນຕວົ ທາງເພດ ເຮດັ ໃຫອ້ ງົ ຄະຊາດແຂງຕົວ ແລະ ຢດຍາວອອກມາແຕົ່ ສ່ົ ວນໜງັ ຫຸມ້ ອງົ ຄະຊາດຍັບ ໄປຢົ່ ູດາ້ ນຫງຼັ ໃນການປະສມົ ພນັ ເມົ່ ອສດັ ເພດຜກູ້ ົ່ ອນການຫ່ົ ຼງັ ນາ້ ເຊອ້ ມກີ ານປະສມົ ກນັ ລະຫວົ່ າງຈລຸ ງັ ອະສຸຈຈິ າກທ່ົ ນານາ້ ເຊອ້ ແລະ ຂອງແຫວຼ ຫຼ ນາ້ ຄດັ ຫ່ົ ຼງັ ຈາກຕົ່ ອມຮ່ົ ວມທ່ົ ທີ ່ົ ປັດສະວະສ່ົ ວນຕນົ້ ແລະ ເກດີ ການຫ່ົ ງຼັ ນາ້ ເຊອ້ ໃນ ລະບບົ ສບພນັ ເພດແມົ່ . 169

ບດົ ທີ 13 ລະບບົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ (Sensory system) ລະບບົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ເປນັ ລະບບົ ທ່ົ ີຮົ່ າງກາຍສາ້ ງຂນຶ້ ມາ ເພ່ົ ອເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃນການຕອບສະໜອງຕ່ົ ສ່ົ ງິ ທາ້ ທາຍ ທ່ົ ີຫຼາຍລະຕຸນ້ ຮົ່ າງກາຍ ມຜີ ົນໃຫສ້ ດັ ສາມາດປັບຕວົ ໃຫເ້ ຂົາ້ ກບັ ສົ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ແລະ ມີຊີວດິ ຢົ່ ູລອດໄດ້ ໃນສດັ ລຽ້ ງ ທຸກຊະນດິ ມອີ ະໄວຍະວະທົ່ ີເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ເອນີ້ ວົ່ າ: ອະໄວຍະວະຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຫຼ ອະໄວຍະວະຮບັ ສາຜັດ (sensory organ) ເຮັດໜາ້ ທ່ົ ີຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທ່ົ ີໄດຈ້ າກການກະຕຸນ້ ຂອງສົ່ ິງທາ້ ທາຍ ລວມທງັ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຕອບສະໜອງຕ່ົ ສ່ົ ງິ ທາ້ ທາຍໂດຍການເຮດັ ວຽກຮົ່ ວມກບັ ລະບບົ ປະສາດ. ອະໄວຍະວະຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ມລີ ກັ ສະນະພນ້ ຖານທົ່ ີສາຄນັ ປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຫຼ ຕົວຮັບ ຄວາມຮູສ້ ກຶ (sensory cell) ທົ່ ີເປນັ ສ່ົ ວນຂອງປາຍປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທ່ົ ີປ່ົ ຽນແປງຮູບຮ່ົ າງໄປ ເພົ່ ອເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ຮີ ບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຕົ່ າງໆ ແລະ ສາມາດສ່ົ ງົ ກະແສປະສາດໄດ້ ສ່ົ ວນຂອງອະໄວຍະວະຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທ່ົ ີເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ຮີ ບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຫຼ ຮບັ ການກະຕຸນ້ ຈາກສ່ົ ງິ ທາ້ ທາຍຕົ່ າງໆ ທງັ ສ່ົ ງິ ທາ້ ທາຍພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກຮົ່ າງກາຍເອນີ້ ວ່ົ າ: ຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ (receptor). ໂດຍທ່ົ ວົ ໄປຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ເປັນສົ່ ວນຂອງປາຍຂອງເສັນ້ ປະສາດຮບັ ຄວາມ ຮູສ້ ຶກທ່ົ ີປ່ົ ຽນແປງຮູບຮົ່ າງໄປ ເພ່ົ ອເຮັດໜາ້ ທົ່ ີພິເສດ ຫຼງັ ຈາກທ່ົ ີໄດຮ້ ັບການກະຕຸນ້ ຈາກສົ່ ິງທາ້ ທາຍຈະສ່ົ ົງກະແສ ປະສາດໄປທ່ົ ີດເບ່ົ ິງ ເພົ່ ອໃຫສ້ ະໝອງແປຄວາມ ແລະ ສ່ົ ງົ ກະແສປະສາດສ່ົ ງັ ການມາທົ່ ີອະໄວຍະວະເພ່ົ ອຕອບສະ ໜອງຕ່ົ ສ່ົ ງິ ທາ້ ທາຍ. ອະໄວຍະວະຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ໃນຮ່ົ າງກາຍສາມາດແບົ່ ງອອກເປັນ 2 ປະເພດຄ: 1). ອະໄວຍະວະຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທົ່ ວົ ໆໄປ (general sensory organ) ໄດແ້ ກົ່ ຜິວໜງັ , ກາ້ ມຊີນ້ , ຂຕ້ ົ່ ຕົ່ າງໆໃນຮົ່ າງກາຍ ແລະ ອະໄວຍະວະພາຍໃນ ເປນັ ຕນົ້ . 2). ອະໄວຍະວະຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ພເິ ສດ (special sensory organ) ໄດແ້ ກ່ົ ຕາ, ລນິ້ , ດງັ ແລະ ຫູ ເປັນ ຕນົ້ . ຊະນດິ ຂອງຄວາມຮູສ້ ກຶ ທົ່ ີຮົ່ າງກາຍສາມາດຮບັ ຮູໄ້ ດ້ ຈ່ົ ງຶ ອາດແບ່ົ ງອອກໄດ້ 2 ປະເພດ ໄດແ້ ກົ່ : 1). ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທ່ົ ວົ ໆໄປ ເປັນຄວາມຮູສ້ ຶກຈາກສົ່ ວນນອກຂອງຮ່ົ າງກາຍເຊ່ົ ນັ : ຄວາມຮູສ້ ຶກທ່ົ ີຜິວໜງັ ຫຼ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຈາກອະໄວຍະວະພາຍໃນຮົ່ າງກາຍເຊົ່ ນັ : ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຈາກການສາຜດັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ເຈັບປວດ ຄວາມ ຮູສ້ ກຶ ຈາກການປົ່ ຽນແປງອຸນຫະພມູ , ຄວາມຮອ້ ນ, ຄວາມໜາວ ແລະ ການປົ່ ຽນແປງທ່ົ າທາງ ຫຼ ການປົ່ ຽນແປງຕາ ແໜ່ົ ງຂອງອະໄວຍະວະໃນຮ່ົ າງກາຍ. 2). ຄວາມຮູສ້ ກຶ ພເິ ສດ ໄດແ້ ກ່ົ ການເບົ່ ງິ ເຫນັ ພາບ, ການໄດຍ້ ນິ ສຽງ, ການໄດຮ້ ບັ ລດົ ຊາດອາຫານ, ການໄດ້ ຮບັ ກ່ົ ນິ ແລະ ການຮບັ ຣດູ້ ມດຸນຂອງຮ່ົ າງກາຍ. ຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທົ່ ີເປນັ ສ່ົ ວນຂອງຮ່ົ າງກາຍທົ່ ໃີ ຊເ້ ປນັ ຕວົ ເຊົ່ ອມຕົ່ ລະຫວົ່ າງຮົ່ າງກາຍກບັ ພາຍນອກ ສາມາດ ແບ່ົ ງອອກຕາມຕາແໜົ່ ງໃນຮົ່ າງກາຍ ແລະ ແບົ່ ງອອກຕາມສົ່ ງິ ທ່ົ ີຫຼາຍລະຕຸນ້ ດ່ົ ງັ ນ:ີ້ 1). ການແບົ່ ງປະເພດຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຕາມຕາແໜົ່ ງໃນຮ່ົ າງກາຍ ອາດແບົ່ ງຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ເປັນຄວາມ ຮູສ້ ຶກຈາກການສາຜັດ ຄວາມເຈັບປວດ ຄວາມຮອ້ ນ ຄວາມເຢັນ ຫຼ ຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ຶກຈາກການປົ່ ຽນແປງ ອຸນຫະພມູ ເປັນຕນົ້ ກ . ຕົ ວ ຮັ ບ ຄ ວ າ ມ ຮູ ້ ສຶ ກ ທ່ົ ີ ຕ ອ ບ ສ ະ ໜ ອ ງ ຕົ່ ກ າ ນ ກ ະ ຕຸ ້ ນ ຈ າກ ພ າ ຍ ນ ອ ກ ຂ ອ ງ ຮ່ົ າ ງ ກ າ ຍ (exteroreceptor)ເຊົ່ ນັ : ຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ສາຜດັ , ການເຈບັ ປວດ, ອຸນຫະພູມ. 170

ຂ. ຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທົ່ ີໄວຕ່ົ ແຮງກດົ , ຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຈາກການເຈບັ ປວດ ແລະ ການປົ່ ຽນແປງທາງເຄ ມໃີ ນຮົ່ າງກາຍ (interoreceptor). ຄ. ຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທົ່ ຮີ ບັ ການກະຕຸນ້ ຈາກສ່ົ ງິ ທາ້ ທາຍທົ່ ມີ າຈາກລະຍະໄກລ(teloreceptor)ເຊົ່ ນັ : ຕົວ ຮບັ ແສງ ແລະ ສຽງ. ງ. ຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທ່ົ ີກ່ົ ຽວກບັ ຕາແໜ່ົ ງຂອງສົ່ ວນຕ່ົ າງໆຂອງຮົ່ າງກາຍ (propioceptor). ຮູບທີ 13.1 ອະໄວຍະວະຮບັ ຄວາມຮູສກຶ ທາງຜິວໜງັ 2). ການແບົ່ ງປະເພດຂອງຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຕາມສ່ົ ງິ ທົ່ ຫີ ຼາຍລະຕຸນ້ ໄດແ້ ກ່ົ ກ. ຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທົ່ ີໄວຕ່ົ ການປ່ົ ຽນແປງຮູບຮົ່ າງ(mechanoceptor)ເປນັ ຕົວຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທົ່ ບີ ພົບ ໄດຕ້ າມຜິວໜັງ ກາ້ ມຊີນ້ ຫຼ ທົ່ ີຂອບອະໄວຍະວະພາຍໃນ ເຊ່ົ ັນ: meissner’s corpuscles, paccinian corpuscle, muscle spindles ແລະ golgi tender organ ເປັນຕນົ້ . ຂ. ຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທົ່ ີໄວຕ່ົ ການປ່ົ ຽນແປງທາງເຄມີ (chemoreceptor) ເປັນຕົວຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຮັບ ກ່ົ ນິ ທ່ົ ີພບົ ໃນໂພງດງັ ຄ. ຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ກົ່ ຽວກບັ ແສງ(photoreceptor) ພບົ ໃນເຣຕໜິ າ້ ຂອງແກ່ົ ນຕາ ໃຊຮ້ ບັ ແສງ ແລະ ປົ່ ຽນເປັນກະແສປະສາດສົ່ ງົ ໄປສະໝອງເພ່ົ ອໃຫຕ້ ອບສະໜອງ. ງ. ຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທ່ົ ີຕອບສະໜອງຕ່ົ ການປ່ົ ຽນແປງອຸນຫະພູມ (thermoreceptor). ຈ. ຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທົ່ ໄີ ວຕົ່ ການປ່ົ ຽນແປງຄວາມດັນ (bororeceptor) ພບົ ໄດທ້ ່ົ ຂີ ອບຂອງຫອຼ ດເລອດ ແດງ. ສ. ຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທ່ົ ຕີ ອບສະໜອງຕ່ົ ການຖກທາລາຍຂອງເນອ້ ເຍ່ົ ອ (nocceptor). 171

1. ການເບ່ົ ງິ ເຫນັ ພາບ (sensory of vision) ການເບົ່ ງິ ເຫນັ ພາບກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ອະໄວຍະວະຮບັ ສາຜັດພເິ ສດຄແກ່ົ ນຕາ ແລະ ໂຄງສາ້ ງທ່ົ ກີ ົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການ ເບ່ົ ງິ ເຫນັ ແກ່ົ ນຕາເປັນສ່ົ ວນຂອງອະໄວຍະວະທົ່ ກີ ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເບ່ົ ງິ ເຫນັ ທ່ົ ສີ າຄນັ , ມຮີ ູບຮົ່ າງຄ່ົ ອນຂາ້ ງກມົ , ມຕີ າ ແໜົ່ ງຢ່ົ ູໃນເບາົ້ ຕາ ຫຼ ກະບອກຕາ (orbit) ມກີ າ້ ມຊີນ້ ຢຶດແກົ່ ນຕາຢົ່ ູ ເຮດັ ໃຫແ້ ກ່ົ ນຕາກລອກໄປມາໄດ.້ ດາ້ ນໜາ້ ຂອງແກ່ົ ນຕາເປັນສົ່ ວນທົ່ ີເປດີ ສົ່ ູພາຍນອກ ສ່ົ ວນທ່ົ ເີ ຫຼອຖກປົກຄຸມດວ້ ຍກະບອກຕາ. ເນອ້ ເຍົ່ ອແກ່ົ ນຕາແບ່ົ ງອອກ ໄດເ້ ປັນ 3 ຊນັ້ ຄ: 1). ຊັ້ນນອກສຸດ ຫຼ ຊັ້ນສະເກຣີ າ (sclera): ສົ່ ວນໃຫຍ່ົ ເປັນສົ່ ວນຕາຂາວ, ຕາດາເປັນສົ່ ວນທົ່ ກີ ົ່ ຸມຕາຂາວຢ່ົ ູ ເອນີ້ ວ່ົ າ: ແກວ້ ຕາ ຫຼ ແກວ້ ຕາ (cornea) ເຊ່ົ ງິ ເປັນທາງຜົ່ ານຂອງແສງເພົ່ ອເຂາົ້ ສ່ົ ູຕາຊນັ້ ໃນ. ຕາຂາວປະກອບດວ້ ຍ fibrous tissues ເປນັ ສົ່ ວນທ່ົ ເີ ຮດັ ໃຫແ້ ກ່ົ ນຕາມຮີ ູບຮ່ົ າງ ແລະ ຄງົ ຮູບຢົ່ ູໄດ້ ລວມທງັ ຊົ່ ວຍປອ້ ງກນັ ໂຄງສາ້ ງພາຍ ໃນຂອງແກົ່ ນຕາ ຜິວດາ້ ນຫຼັງຂອງຕາຂາວມເີ ສັນ້ ປະສາດຕາ (optic nerve) ແທງທະລຸເຂາົ້ ມາໃນກະບອກຕາ ແກວ້ ຕາຈ ະປົ ກຄຸ ມມ່ົ ານຕາ (iris) ໄວ້ສ່ົ ວນນີ້ຈະບົ່ ມີເສັນ້ ເລອດມ າຫ່ົ ຼລ້ຽງແຕ່ົ ຈະມີຈຸລັງປະສາດ ແລ ະ transparent fibrous coat ເປັນສ່ົ ວນປະກອບ. 2). ຊັນ້ ກາງ ຫຼ ຊັນ້ choroid: ເປັນຊັນ້ ເຍົ່ ອບາງໆເປນັ ບລເິ ວນທ່ົ ີມເີ ສນັ້ ເລອດທົ່ ີມາຫ່ົ ຼລຽ້ ງແກ່ົ ນຕາ ແບ່ົ ງ ອອກໄດເ້ ປນັ 3 ຊນັ້ ຄ: choroids, ciliary body ແລະ iris ກ. ຊນັ້ choroids ເປນັ ຊນັ້ ທ່ົ ີມເີ ສນັ້ ເລອດມາຫົ່ ຼລຽ້ ງແກົ່ ນຕາຢົ່ ູຖັດຈາກຊນັ້ ສເກຣີ າເຂາົ້ ມາທາງດາ້ ນໃນ ຂ. ຊນັ້ ciliary body ປະອບົ ດວ້ ຍກາ້ ມຊນີ້ ແກ່ົ ນຕາ (ciliary muscle) ເຊ່ົ ງິ ເປນັ ກາ້ ມເນອ້ ທ່ົ ີຊົ່ ວຍໃນການ ບີບເລນສຕ໌ າ ເພ່ົ ອປັບໃຫກ້ ານເບົ່ ງິ ເຫນັ ພາບຊດັ ເຈນຂນຶ້ ແລະ ເປັນສົ່ ວນທ່ົ ໜີ າທົ່ ີສຸດຂອງຊນັ້ ກາງ ຄ. ມ່ົ ານຕາ (iris) ເປນັ ສ່ົ ວນທົ່ ີຢ່ົ ູໜາ້ ເລນສຕ໌ າ ມສີ ີດາ ນາ້ ຕານ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການປັບແສງໃຫເ້ ຂາົ້ ສ່ົ ູຕາທາງຮູ ນອ້ ຍໆເອນີ້ ວົ່ າ:ຮູມົ່ ານຕາ (pupil) ເຊ່ົ ງິ ຢົ່ ູສູນກາງມົ່ ານຕາ ຂະໜາດຂອງຮູມ່ົ ານຕາຖກຄວບຄຸມດວ້ ຍກາ້ ມຊີນ້ 2 ຊຸດ ຄ circular muscle ແລະ sphincter pupillae ເປັນກາ້ ມເນອ້ ທ່ົ ີຮຽງຕົ່ ກັນເປັນວງົ ກມົ ແລະ ກາ້ ມເນອ້ ທ່ົ ີ ຮຽງຕວົ ກນັ ເປນັ ຣັດມໂີ ດຍອອ້ ມເອີນ້ ວ່ົ າ: radial muscle ຖາ້ ແສງຫຼາຍຮູມົ່ ານຕາຈະນອ້ ຍຖາ້ ແສງນອ້ ຍຮູມ່ົ ານຕາ ຈະຂະຫຍາຍໃຫຍົ່ ຂນຶ້ ເພົ່ ອໃຫແ້ ສງເຂາົ້ ສ່ົ ູແກ່ົ ນຕາຫຼາຍຂນຶ້ . 3). ເຣຕິໜາ້ (retina): ເປັນຊນັ້ ໃນສຸດຂອງແກ່ົ ນຕາເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຮບັ ພາບ ແລະ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ພາບ ປະກອບ ດວ້ ຍຈຸລງັ ຮູບແທ່ົ ງ (rod cells) ແລະ ຈຸລງັ ຮູບຈວຍ(cone cells) ເຊົ່ ງິ ເປັນຕວົ ຮັບຄວາມຮູສ້ ຶກ(receptor cell) ຫຼ ເປັນຕົວຮບັ ແສງ. ນອກຈາກນຍີ້ ັງມີຈລຸ ັງປະສາດຊະນດິ 2 ຂວົ້ (bipolar neuron) ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຮບັ ກະ ແສປະສາດຈາກຈລຸ ງັ ຮູບແທົ່ ງ ແລະ ຈລຸ ງັ ຮູບຈວຍເພ່ົ ອສ່ົ ງົ ໄປທ່ົ ີ ganglion cell ມປີ ົມປະສາດຮບັ ກະແສປະສາດ ຈາກຈລຸ ງັ 2 ຂວົ້ ສ່ົ ງົ ໄປທົ່ ີເສນັ້ ປະສາດຕາ (optic nerve). ເຣຕໜິ າ້ ມໂີ ຄງສາ້ ງສາຄນັ 3 ຊນັ້ ຄ: ກ. muscula lutea ຫຼ yellow spot ເປັນບລິເວນທ່ົ ີມີສີຄ່ົ ອນຂາ້ ງເຫຼອງສູນກາງເອີນ້ ວ່ົ າ: central fovea ເປນັ ຈດຸ ທ່ົ ມີ ສີ ະເພາະຈລຸ ງັ ຮູບຈວຍຫາຼ ຍກວົ່ າຈລຸ ງັ ຮູບແທົ່ ງ ຫຼ ບາງເທົ່ ອອາດບ່ົ ມຈີ ລຸ ງັ ຮູບແທ່ົ ງຢ່ົ ູເລີຍ ຈົ່ ງຶ ເປນັ ຈດຸ ທ່ົ ີເຮດັ ໃຫມ້ ກີ ານເບົ່ ງິ ເຫນັ ພາບແຈງ້ ທົ່ ີສຸດ ຂ. optic disc ເປນັ ສົ່ ວນທົ່ ມີ ໄີ ຍປະສາດ (axon) ມາລວມກນັ ບລເິ ວນນຮີ້ ບັ ພາບບົ່ ໄດເ້ ນ່ົ ອງຈາກບ່ົ ມຈີ ລຸ ງັ ຮູບແທົ່ ງ ແລະ ຈລຸ ງັ ຮູບຈວຍ ເອີນ້ ບລເິ ວນນວີ້ ່ົ າ blind spot 172

ຄ. photoreceptor cell ເປນັ ຈລຸ ງັ ທົ່ ເີ ຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຮບັ ແສງໄດແ້ ກົ່ ຈລຸ ງັ ຮູບແທ່ົ ງ (rod cell) ແລະ ຈລຸ ງັ ຮູບ ຈວຍ (cone cell) ພາຍໃນຈລຸ ງັ ຮູບແທ່ົ ງ ແລະ ຈລຸ ງັ ຮູບຈວຍມທີ າດເຄມທີ ົ່ ໄີ ວຕົ່ ແສງ ເມົ່ ອຖກແສງຈະແຕກຕວົ ໄດທ້ າດທົ່ ີມຜີ ນົ ກະຕຸນ້ ໃຫຈ້ ລຸ ງັ ຜະລດິ ໄຟຟາ້ ໄດ.້ ຈລຸ ງັ ຮູບແທ່ົ ງເປັນຈລຸ ງັ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທ່ົ ເີ ປນັ ຮູບສົ່ ີຫ່ົ ຽຼ ມກະຈາຍຢົ່ ູ ທົ່ ວົ ໄປໃນເຣຕໜິ າ້ ຍກົ ເວນັ້ ບລເິ ວນເຄົ່ ງິ ກາງຂອງ yellow spot ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີກົ່ ຽວກບັ ການເບ່ົ ງິ ເຫນັ ພາບໃນທ່ົ ີມແີ ສງ ສະຫວ່ົ າງນອ້ ຍ ຫຼ ກອນເບົ່ ງິ ເຫນັ ໃນເວລາກາງຄນ ພາຍໃນຈລຸ ງັ ຮູບແທົ່ ງມທີ າດເຄມຊີ ົ່ ໂຣດອ໊ ບຊນິ (rhodopsin ຫຼ visual purple) ເປັນໂປຼຕີນຊະນດິ ໜ່ົ ຶງ ການຮບັ ແສງຂອງຈລຸ ງັ ຮູບແທົ່ ງຂນຶ້ ກັບປະລມິ ານຂອງໂຣດ໊ອບຊິນທົ່ ີ ແຕກຕວົ ເປັນອ໊ອບຊນິ (opsin) ແລະ ສະໂຄທອ໊ ບຊນິ (scotopsin). ຈລຸ ງັ ຮູບຈວຍເປັນຈລຸ ງັ ທ່ົ ີເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນ ການຮບັ ສີ ຈະເຮດັ ວຽກໄດດ້ ີຕອ້ ງມແີ ສງຫຼາຍ ແລະ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເບົ່ ງິ ເຫນັ ໃນເວລາກາງເວນັ . ຮູບທີ 13.2 ຈລຸ ງັ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ໃນແກ່ົ ນຕາ ດດັ ແປງຈາກ : Carola, 1992 4). ເລນ (lens): ເປັນໂຄງສາ້ ງຂອງເສນັ້ ໄຍໂປຼຕີນ (protein fiber) ຊນັ້ ຕ່ົ າງໆມາຮຽງຕວົ ຕ່ົ ກັນໃນ ລກັ ສະນະຄາ້ ຍກບີ ຫວົ ຫອມ ມລີ ກັ ສະນະໂປ່ົ ງໃສ ຖກຢຶດດວ້ ຍ suspensory ligament, ມຕີ າແໜ່ົ ງຢົ່ ູຫງຼັ ມ່ົ ານ ຕາ ແລະ ຮູມົ່ ານຕາ ເລນຕາເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຫກັ ແສງທ່ົ ີຜ່ົ ານເຂາົ້ ມາໃນຮູມ່ົ ານຕາ, ເລນໃນແກ່ົ ນຕາເປັນເລນສວດ ເຮດັ ໃຫ້ ເກດີ ພາບດາ້ ນຫງຼັ ຂອງເລນເປັນພາບກບັ ຫວົ . 5). ຊ່ົ ອງວົ່ າງໃນແກ່ົ ນຕາ: ພາຍໃນແກ່ົ ນຕາມຊີ ົ່ ອງຂະໜາດໃຫຍົ່ 2 ຊ່ົ ອງ ໂດຍເລນສຕ໌ າຈະເປນັ ຕວົ ແບ່ົ ງຊ່ົ ອງ ພາຍໃນແກົ່ ນຕາ ຊ່ົ ອງທົ່ ີຢົ່ ູໜາ້ ເລນສ໌ (anterior cavity) ເປັນຊົ່ ອງທ່ົ ີມຂີ ອງແຫຼວໃສຄາ້ ຍກບັ ນາ້ ໃນໄຂສນັ ຫຼງັ ເອີນ້ ວົ່ າ: aqueous humor ທ່ົ ີເປັນຂອງແຫຼວທ່ົ ີມດີ ດັ ນີການຫັກເຫຂອງແສງໃກຄ້ ຽງກັບນາ້ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃຫເ້ ຣຕິ ໜາ້ ລຽບຕດິ ກບັ choroids ເພົ່ ອເພົ່ ີມຄວາມຄມົ ແຈງ້ ຂອງພາບທົ່ ເີ ກດິ ຂນ້ ຮກັ ສາຄວາມດນັ ພາຍໃນແກົ່ ນຕາ. ນອກ 173

ຈາກນຍີ້ ັງເປັນຕວົ ເຊ່ົ ອມລະຫວ່ົ າງລະບບົ ການໄຫຼວຽນຂອງເລອດລະຫວ່ົ າງເລນຕາກບັ ແກວ້ ຕາດວ້ ຍຊົ່ ອງທ່ົ ີຢ່ົ ູດາ້ ນ ຫງຼັ ເລນ (posterior cavity) ເປນັ ຊ່ົ ອງວົ່ າງຂະໜາດໃຫຍົ່ ທົ່ ຢີ ົ່ ູລະຫວົ່ າງເລນ ແລະ ເຣຕໜິ າ້ ພາຍໃນຊ່ົ ອງວ່ົ າງມີ ຂອງແຫຼວໜຽວຂຸ ນ້ ເອີນ້ ວ່ົ າ: vitreous humor ເປນັ ຂອງແຫຼວທົ່ ມີ ີດດັ ນໃີ ນການຫກັ ເຫແສງຄົ່ ອນຂາ້ ງສູງ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີກ່ົ ຽວກບັ ການຮກັ ສາຄວາມດນັ ພາຍໃນແກ່ົ ນຕາ ຊ່ົ ວຍໃຫແ້ ກ່ົ ນຕາກງຮູບຢົ່ ູໄດບ້ ົ່ ແວບ, ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ຊ່ົ ວຍໃນ ການສະທອ້ ນແສງເຂົາ້ ສ່ົ ູເຣຕໜິ າ້ , ຂອງແຫວຼ ຊະນດິ ນຈີ້ ະບ່ົ ມກີ ານເພ່ົ ີມຂຶນ້ ມາທດົ ແທນເນົ່ ອງຈາກເປນັ ຂອງແຫຼວທົ່ ີ ເກດິ ຂນ້ ຂະນະທ່ົ ເີ ປັນຕວົ ອ່ົ ອນ ເຊ່ົ ງິ ຕ່ົ າງຈາກ aquous humor. 6). ກາ້ ມຊນີ້ ລາຍທ່ົ ຄີ ວບຄຸມການເຄົ່ ອນໄຫວຂອງແກົ່ ນຕາ (ocular muscle): ກາ້ ມຊນີ້ ລາຍທ່ົ ຄີ ວບຄຸມ ການເຄ່ົ ອນໄຫວຂອງແກົ່ ນຕາໃນແຕົ່ ລະຂາ້ ງຈະມກີ າ້ ມເນອ້ ປະມານ 6 ມດັ ເກາະຢົ່ ູທົ່ ີຊນັ້ ນອກຂອງແກ່ົ ນຕາ, ການ ຜດິ ປົກກະຕຂິ ອງກາ້ ມຊີນ້ ລາຍແຕົ່ ລະມດັ ຈະມຜີ ົນໃຫເ້ ກດີ ຕາເຫົ່ ຼໄດ້ (squint ຫຼ strabismus), ກາ້ ມເນອ້ ທົ່ ີສາ ຄນັ ໄດແ້ ກົ່ : ກ. superior rectus muscle: ຖກຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກໂດຍເສັນ້ ປະສາດສະໝອງ (cranial nerve) ຄ່ົ ູທ່ົ ີ 3 ກາ້ ມຊີນ້ ນຈີ້ ະເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການເຫຼອບແກົ່ ນຕາຂຶນ້ ຂາ້ ງເທງິ ແລະ ເບນແກົ່ ນຕາໄປທາງດາ້ ນຂາ້ ງ (up and down) ຂ. inferior rectus muscle: ຖກຄວບຄຸມໂດຍເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຄ່ົ ູທົ່ ີ 3 ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີເຫອຼ ບແກ່ົ ນ ຕານງຂາ້ ງລ່ົ ຸມ ແລະ ເບນແກົ່ ນຕາໄປທາງດາ້ ນຂາ້ ງ (down and in) ຄ. medial rectus muscle: ເປັນມດັ ກາ້ ມເນອ້ ທ່ົ ຖີ ກຄວບຄຸມໂດຍເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຄ່ົ ູທົ່ ີ 3 ເຊົ່ ນັ ກນັ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການລອກຕາເຂາົ້ ໄປດາ້ ນໃນ (inward) ງ. lacteral rectus muscle: ເປນັ ມດັ ກາ້ ມຊນີ້ ລາຍທົ່ ຄີ ວບຄຸມການລອກແກົ່ ນຕາໄປດາ້ ນນອກ ຖກ ຄວບຄຸມໂດຍເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຄົ່ ູທົ່ ີ 3 ຈ. superior oblique muscle: ເປັນກາ້ ມເນອ້ ທົ່ ຖີ ກຄວບຄຸມໂດຍເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຄົ່ ູທົ່ ີ 3 ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການລອກແກົ່ ນຕາລງົ ໄປດາ້ ນລ່ົ ຸມ ແລະ ເບນອອກໄປດາ້ ນນອກ (down and out) ສ. inferior oblique muscle: ຖກຄວບຄຸມໂດຍເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຄ່ົ ູທົ່ ີ 3 ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເຫອຼ ບ ຕາຂນຶ້ ດາ້ ນເທງິ ແລະ ເບນແກົ່ ນຕາອອກໄປດາ້ ນນອກ (up and out) ໂຄງສາ້ ງທ່ົກີ ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເຮັດໜາ້ ທົ່ ີໃນການເບ່ົ ິງເຫນັ ຂອງແກ່ົ ນຕາ ໂຄງສາ້ ງທ່ົ ກີ ່ົ ຽວຂອ້ ງໄດແ້ ກົ່ ຄິວ້ (eyebrows), ໜງັ ຕາ (eyelids), ຂົນຕາ (eyelashes) ແລະ ລະບົບນາ້ ຕາ (lacrimal apparatus) ກ. ຄິວ້ (eyebrows): ເປນັ ໂຄງສາ້ ງທ່ົ ີມຕີ າແໜົ່ ງຢົ່ ູລະຫວົ່ າງໜງັ ຕາເທງິ ແລະ ໜາ້ ຜາກ ມໂີ ຄງສາ້ ງທ່ົ ວົ ໄປ ຄາ້ ຍກັບຜິວໜງັ ເທິງຫົວທົ່ ີມີຂນົ ຫຼ ຜົມປົກຄຸມຢ່ົ ູ ບລິເວນຜິວໜັງສົ່ ວນຄິວ້ ຈະມຕີ ົ່ ອມນ້າມັນ (sebaceous glands) ປາກດົ ຢ່ົ ູຫຼວງຫາຼ ຍ, ສ່ົ ວນຂອງຂນົ ທົ່ ີຂນຶ້ ຢົ່ ູມລີ ກັ ສະນະຄົ່ ອນຂາ້ ງຫຍາບ ແລະ ດາ້ ນປາຍຂອງຂນົ ຈະຊໄີ້ ປ ທາງດາ້ ນຂາ້ ງ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຊ່ົ ວຍປອ້ ງກນັ ບົ່ ໃຫມ້ ສີ ່ົ ງິ ແປກປອມເຂາົ້ ໄປໃນສ່ົ ວນຂອງແກ່ົ ນຕາ ລວມທງັ ປ້ອງກນັ ນາ້ ແລະ ເຫົ່ ອທົ່ ີຈະໄຫຼເຂາົ້ ແກົ່ ນຕາ (perspiration). ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ຊົ່ ວຍປອ້ ງກນັ ລງັ ສີທ່ົ ໄີ ດຈ້ າກແສງອາທດິ ທ່ົ ີຈະເຂາົ້ ຕາ ໄດໂ້ ດຍກງົ . ໃຕຜ້ ວິ ໜງັ ຂອງຄວິ້ ຈະມກີ າ້ ມຊນີ້ ໜງັ ຕາຢ່ົ ູ (orbicularis oculi muscle). ຂ.ໜັງຕາ (eyelids): ແບ່ົ ງອອກເປັນ 2 ຊະນິດຄໜັງຕາເທິງ (upper eyelids) ແລະ ໜັງຕາລ່ົ ຸມ (lower eyelids) ໜງັ ຕາທງັ 2 ຊະນິດມໂີ ຄງສາ້ ງຄກັນ, ແຕ່ົ ໜັງຕາເທງິ ເຄ່ົ ອນໄຫວໄດຫ້ ຼາຍກວ່ົ າໜງັ ຕາລ່ົ ຸມ ເຮັດ 174

ໜາ້ ທົ່ ີປິດແກ່ົ ນຕາເພ່ົ ອປອ້ ງກນັ ບ່ົ ໃຫແ້ ສງເຂາົ້ ແກ່ົ ນຕາຫຼາຍເກນີ ໄປ ຫຼ ປ້ອງກນັ ແກົ່ ນຕາຈາກສົ່ ງິ ແປກປອມ ແລະ ປດິ ແກ່ົ ນຕາຂະນະທ່ົ ສີ ດັ ຫບຼັ ພກັ ຜ່ົ ອນ ເຊົ່ ງິ ເປນັ ການໃຫຄ້ ວາມມດແກ່ົ ແກ່ົ ນຕາ ນອກຈານຍີ້ ງັ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການກະຈາຍ ນາ້ ຕາໃຫຜ້ ່ົ ານຜິວແກົ່ ນຕາທງັ ໝດົ ເພົ່ ອໃຫຄ້ ວາມຊົ່ ຸມຊົ່ ນແກົ່ ແກ່ົ ນຕາ ໜງັ ຕາດາ້ ນເທງິ ຖກຍກົ ຂນຶ້ ດວ້ ຍກາ້ ມຊີນ້ ລຽບ (levator palpebral superioris) ເຊົ່ ງິ ຖກຄວບຄຸມດວ້ ຍລະບບົ ປະສາດອດັ ໂນມດັ (sympathetic nerve) ຄ. ລະບົບນາ້ ຕາ (lacrimal apparatus): ປະກອບດວ້ ຍຕ່ົ ອມນາ້ ຕາ (lacrimal glands), ທົ່ ນາ້ ຕາ (excretory lacrimal ducts), ທາງໄຫຼຂອງນາ້ ຕາ (lacrimal canals), ຖົງເກັບນາ້ ຕາ (lacrimal sacs), ແລະ nasolacrimal ducts ເຊ່ົ ງິ ເປັນສົ່ ວນຂອງຖົງເກບັ ນາ້ ຕາ ແລະ ທົ່ ທາງໄຫຂຼ ອງນາ້ ຕາທ່ົ ີປົ່ ຽນໄປ ສ່ົ ວນຕ່ົ ອມ ນາ້ ຕາຈດັ ເປັນຕ່ົ ອມປະເພດຕ່ົ ອມລວມ (compound tubulacrinar glands) ຕົ່ ອມນາ້ ຕາມຕີ າແໜ່ົ ງຢ່ົ ູທາງ ດາ້ ນຂາ້ ງໃນກະບອກຕາແຕົ່ ລະຂາ້ ງຊ່ົ ສົ່ ວນ superior lateral portion. ງ. ນາ້ ຕາ (tears): ເປັນຂອງແຫຼວທົ່ ີຜະລດິ ຈາກຕົ່ ອມນາ້ ຕາ ປະກອບດວ້ ຍເກອ ທາດເມອກ ແລະ ເອັນ ໄຊມທ໌ ່ົ ີມີລດິ ຂາ້ ເຊອ້ ແບກທີເຣຍໄດ້ ຄໄລໂຊໂຊມ (lysosome). ນາ້ ຕາມໜີ າ້ ທ່ົ ີໃນການຫົ່ ຼລ່ົ ນແກົ່ ນຕາເຮດັ ໃຫ້ ແກົ່ ນຕາມຄີ ວາມຊ່ົ ຸມຊົ່ ນ, ນາ້ ຕາຈະໄຫອຼ ອກມາທາງທ່ົ ນາ້ ຕາເພົ່ ອໄຫເຼ ຂາົ້ ແກ່ົ ນຕາ, ການກະຈາຍຂອງນາ້ ຕາໄປເທງິ ຜວິ ຂອງແກ່ົ ນຕາເກດີ ຈາກການກະພບິ ຂອງໜງັ ຕາ, ນາ້ ຕາຈະຖກສາ້ ງອອກມາທຸກມ,້ ສ່ົ ວນຂອງນາ້ ຕາທ່ົ ຜີ ະລດິ ອອກມາ ຈະຖກກາຈດັ ອອກຈາກຮ່ົ າງກາຍໂດຍການລະເຫີຍ ແລະ ການໄຫຼເຂາົ້ ສົ່ ູຊ່ົ ອງດງັ ຜົ່ ານທ່ົ ນາ້ ຕາ. 2. ລນິ້ ແລະ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ໃນການຮບັ ລດົ ຊາດອາຫານ ລນິ້ ເປນັ ອະໄວຍະວະທ່ົ ຮີ ົ່ າງກາຍໃຊໃ້ ນການຮບັ ລດົ ຊາດ ໂດຍມສີ ົ່ ວນຮບັ ຄວາມຮູສ້ ຶກ (receptor) ສາລັບ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຂອງລດົ ຊາດກະຈາຍຢົ່ ໃູ ນຕ່ົ ຸມຮບັ ລດົ ຊາດ (taste buds) ສ່ົ ວນຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ນເີ້ ປັນສົ່ ວນທ່ົ ີຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ປະເພດທາດເຄມຢີ ົ່ າງໜົ່ ງຶ , ຕ່ົ ຸມຮັບລດົ ຊາດຈະພບົ ຫຼາຍທ່ົ ີສຸດເທງິ ລນິ້ , ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ພບົ ໄດທ້ ົ່ ເີ ພດານ ປາກອົ່ ອນ, ລາຄ ແລະ ໃນແພສາພນັ ທົ່ ຍີ ກົ ໂນນສງູ ມາຈາກລນິ້ ເອີນ້ ວົ່ າ: ພາພລິ ົ່ າ (papillae). ຕົ່ ຸມຮບັ ລົດຊາດ ມຮີ ູບຮ່ົ າງເປັນຮູບໄຂົ່ ຢ່ົ ູທົ່ ີຊນັ້ ແພຜິວ ປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ 2 ຊະນດິ ຄ supporting cell ແລະ gustatory cell ສ່ົ ວນຂອງ supporting cell ເປັນແພຈລຸ ງັ ຜິວທ່ົ ປີ ່ົ ຽນແປງໄປເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີເປນັ ຈລຸ ງັ ພເິ ສດ ຫຸມ້ ເປັນປອກຢົ່ ູດາ້ ນນອກ ສົ່ ວນ gustatory cell ຫຼ taste cell ເປັນຈລຸ ງັ ທ່ົ ີມລີ ກັ ສະນະແຫມຼ ຫວົ ແຫຼມທາ້ ຍຢ່ົ ູ ດາ້ ນໃນຂອງຕົ່ ອມຮບັ ລດົ ຊາດວາງຕວົ ຕັງ້ ສາກກບັ ແພຜວິ gustatory cell ເປັນຈລຸ ງັ ທົ່ ມີ ີກນເສນັ້ ນອ້ ຍໆເອີນ້ ວ່ົ າ: gustatory hair ເຮດັ ໜ້າທົ່ ີຮັບລດົ ຊາດ. ບລເິ ວນຕ່ົ ຸມຮັບລົດຊາດຈະມຮີ ູເປີດທົ່ ີຜິວຂອງລນິ້ ເອີນ້ ວ່ົ າ: taste pore ໂດຍສ່ົ ວນຂອງຂນົ ຂອງ guatatory cell ຈະຢ້ໂຜເຂາົ້ ໄປໃນຮູຂອງຕ່ົ ອມຮບັ ລດົ ຊາດ, ສ່ົ ວນລ່ົ ຸມຂອງຕົ່ ຸມ ຮບັ ລດົ ຊາດມເີ ສນັ້ ປະສາດນາກະແສປະສາດໄປຍງັ ສະໝອງທົ່ ເີ ຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຄວບຄຸມການຮບັ ລດົ ຊາດຄ ເສນັ້ ປະສາດ ສະໝອງຄ່ົ ູທ່ົ ີ 7 (cranial nerve VII) ຮບັ ລດົ ຊາດຈາກບລເິ ວນປາຍລນິ້ ແລະ ຂາ້ ງລນິ້ ແຕົ່ ເສນັ້ ປະສາດສະໝອງ ຄົ່ ູທົ່ ີ 9 (cranial nerve IX) ຈະເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຮບັ ລດົ ຊາດບລເິ ວນໂຄນລນິ້ . ຕ່ົ ຸມຮບັ ລດົ ຊາດທົ່ ີພບົ ຕາມແພສາພນັ ທົ່ ີຍກົ ໂນນຂນຶ້ ມາຈາກລນິ້ (papillae) ມຮີ ູບຮ່ົ າງລກັ ສະນະແຕກຕ່ົ າງ ກນັ ໄປດົ່ ງັ ນ:ີ້ ກ. circumvallate ຫຼ vallate papillae: ມຮີ ູບຮົ່ າງເປນັ ວງົ ກມົ ຂະໜາດໃຫຍົ່ ທົ່ ີສຸດພບົ ຮຽງກນັ ເປນັ ຮູບຕວົ ວີຢ່ົ ູບລເິ ວນຊົ່ ວງທາ້ ຍຂອງລນິ້ . ຂ. fungiform papillae: ມຮີ ູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍກບັ ດອກເຫດັ ເທງິ ບລເິ ວນດາ້ ນເທງິ ປາຍລນິ້ ແລະ ດາ້ ນຂາ້ ງ. 175

ຄ. filiform papillae: ມຮີ ູບຮ່ົ າງຣຽວປາຍແຫມຼ ພບົ ທ່ົ ວົ ໄປໃນສົ່ ວນໜາ້ ຂອງລນິ້ . ຮູບທີ 13.3 ສະແດງສ່ົ ວນຮບັ ລດົ ຊາດເທງິ ລນິ້ ແລະ ຕົ່ ອມຮບັ ລດົ ຊາດ ດດັ ແປງຈາກ : Carola, 1992 3. ດງັ ແລະ ການຮບັ ກົ່ ນິ ດງັ ຈດັ ເປັນອະໄວຍະວະຮບັ ສາຜັດທ່ົ ີສາມາດຮັບຄວາມຮູສ້ ກຶ ປະເພດທາດເຄມີ (chemoreceptor) ຫຼ ຮັບ ສາຜັດກົ່ ນິ ໄດໃ້ ນສັດຈະມກີ ານພດັ ທະນາດາ້ ນການຮບັ ຄວາມຮູສ້ ຶກໃນການຮບັ ກົ່ ນິ ດກີ ວ່ົ າໃນມະນຸດ, ສົ່ ວນຮບັ ຄວາມຮູສ້ ຶກຈະພບົ ໄດໃ້ ນແພຜິວຂອງຊົ່ ອງດງັ ທາງດາ້ ນເທງິ ຫຼ ສົ່ ວນທາ້ ຍຂອງດັງທງັ 2 ຂາ້ ງ ເອນີ້ ວ່ົ າ: olfactory membrane ເຊົ່ ງິ ປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ 2 ຊະນດິ ຄ: 1). olfactory cells ຫຼ hair cells ເປັນຈລຸ ງັ ມກີ ນທົ່ ີສ່ົ ວນຂອງຂົນຈະມຄີ ວາມໄວຕົ່ ການກະຕຸນ້ ຕວົ ຂອງຈລຸ ັງປະສາດເປັນພວກຈລຸ ງັ ປະສາດສອງຂວົ້ (bipolar neuron) ຈະແຊກຢ່ົ ູລະຫວ່ົ າງ supporting cells ປາຍລ່ົ ຸມຂອງຈລຸ ງັ ຈະເປີດອອກທາງຊ່ົ ອງດງັ ສ່ົ ວນນຈີ້ ະມກີ ນເຊ່ົ ິງເປັນສົ່ ວນຂອງເດນັ ໄດຣຢ່ົ ູຈານວນ 6 - 8 ເສນັ້ ເອີນ້ ວ່ົ າ: olfactory hair ສ່ົ ວນຂອງ olfactory hair ເມົ່ ອຮັບການກະຕຸນ້ ຈາກທາດເຄມີເຊ່ົ ັນ: ເມົ່ ອໄດກ້ ົ່ ິນ ອາຫານຈາກອາກາດທ່ົ ີຫາຍໃຈເຂາົ້ ໄປຈະສົ່ ງົ ກະແສປະສາດໄປຕາມເອກັ ຊອນຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດສົ່ ງົ ໄປທ່ົ ີເສນັ້ ປະສາດ ສະໝອງຄ່ົ ູທ່ົ ີ 1 (olfactory nerve) ເພ່ົ ອສົ່ ງົ ເຂາົ້ ສົ່ ດູ ເບົ່ ງິ . 2). supporting cells ເປັນແພຈລຸ ງັ ຜິວຮູບແທົ່ ງ (columnar epithelial cell) ພບົ ທ່ົ ີຊົ່ ອງດງັ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຫົ່ ງຼັ ນາ້ ເມອກ (mucus) ເຄອບແພຜິວຊ່ົ ອງດງັ ໃຫຊ້ ່ົ ຸມຊ່ົ ນຢ່ົ ູຕະຫອຼ ດເວລາ. ເຍົ່ ອເມອກອາດພບົ ຈາກຈລຸ ງັ ທົ່ ີແຊກ ຊອ້ ນຢ່ົ ູທົ່ ແີ ພຜິວດາ້ ນໃນດງັ (bowman’s cells) ແລະ ທ່ົ ີ olfactory glands. 176

ຮູບທີ 13.4 ຈລຸ ງັ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທົ່ ີແພດງັ ດດັ ແປງຈາກ : Carola, 1992 ຊ່ົ ອງດັງຂອງສດັ ລຽ້ ງບາງຊະນດິ ເຊົ່ ນັ : ແກະ ແລະ ມາ້ ຈະມີ vomeronasal oegan ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຮົ່ ວມໃນ ການຮບັ ກົ່ ນິ ຕ່ົ ອມນີຈ້ ະຢົ່ ູໃນສົ່ ວນເພດານຂອງຊົ່ ອງດງັ ປະກອບດວ້ ຍທ່ົ ແຄບໆຂະໜານກນັ 2 ທົ່ ສົ່ ວນຂອງ vomeronasal gland ຈະກ່ົ ຽວກບັ ການສະແດງພດຶ ຕກິ າທາງເພດ ທ່ົ ີສະແດງໂດຍສດັ ເພດຜູຂ້ ະນະທົ່ ຈີ ະເກີດ ການປະສມົ ພນັ ເຊົ່ ັນ: ການດມົ ປດັ ສະວະ ຫຼ ຂອງແຫວຼ ທົ່ ີອອກມາຈາກຊົ່ ອງຄອດຂອງເພດແມົ່ ແລະ ການເລຍອະ ໄວຍະວະເພດແມົ່ ຂອງສດັ ທ່ົ ີກາລງັ ເປນັ ສດັ ເຕມັ ໄວ. ໂດຍທ່ົ ວົ ໄປຄຸນລກັ ສະນະຂອງທາດເຄມທີ ົ່ ີຈະໃຫກ້ ່ົ ນິ ໄດຈ້ ະຕອ້ ງມຄີ ຸນລກັ ສະນະດ່ົ ງັ ຕ່ົ ໄປນຄີ້ : ກ. ທາດນນັ້ ຈະຕອ້ ງລະເຫີຍໄດ້ ເພ່ົ ອຈະສາມາດສູບກົ່ ນິ ເຂາົ້ ດງັ ໄດ້ ໃນຮູບຂອງກາ໊ ຊ, ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຮບັ ກົ່ ນິ ຈະ ເກດີ ຂນຶ້ ເມ່ົ ອມກີ ານຫາຍໃຈເຂາົ້ ໄປໃນປອດ ຖາ້ ກ່ົ ນິ ມຄີ ວາມຮຸນແຮງຫຼາຍຈະເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການຈາມໄດ.້ ຂ. ທາດເຄມີນນັ້ ຕອ້ ງລະລາຍນາ້ ໄດດ້ ວ້ ຍເມົ່ ອທາດເຂາົ້ ດັງຈະລະລາຍລວມເຂົາ້ ກບັ ເມອກທົ່ ີໃຫຄ້ ວາມຊ່ົ ຸມ ຊົ່ ນກັບແພຜິວຊ່ົ ອງດັງ, ການລະລາຍນາ້ ໄດ້ຈະຊ່ົ ວຍໃຫ້ທາດນີສ້ າຜັດກັບ olfactory cell ທົ່ ີ olfactory membrane. ຄ. ທາດເຄມນີ ັນ້ ຕອ້ ງລະລາຍໄດດ້ ີໃນໄຂມນັ ເນົ່ ອງຈາກໄຂມນັ ເປນັ ອງົ ປະກອບຂອງແພຜວິ ຈລຸ ງັ ທ່ົ ີຊົ່ ອງດັງ olfactory cell. 177

4. ຫູ ແລະ ການໄດຍ້ ນິ ສຽງ ຫູເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີ 2 ປະການຄ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການໄດຍ້ ນິ ສຽງ (phonoreceptor) ແລະ ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຊົງ ຕວົ ຫຼ ການສົມດຸນຂອງຮ່ົ າງກາຍ (statoreceptor). ໂຄງສາ້ ງຂອງຫູແບ່ົ ງອອກເປັນ 3 ສົ່ ວນຄຫູຊັນ້ ນອກ (external ears), ຫຊູ ນັ້ ກາງ (middle ears) ແລະ ຫຊູ ນັ້ ໃນ (internal ears). 1). ຫູຊັ້ນນອກ(external ears): ປະກອບດວ້ ຍໃບຫູ (pinna), ຊ່ົ ອງຫູ ຫຼ ຮູຫຊູ ນັ້ ນອກ (external canal ຫຼ auditory canal) ແລະ ເຍົ່ ອແກວ້ ຫູ (tympanic membrane ຫຼ eardrum) ກ. ໃບຫູ: ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການລວມຄນ້ ສຽງທ່ົ ີມາຈາກແຫົ່ ງຼ ຕ່ົ າງໆສົ່ ງົ ເຂາົ້ ມາໃນຮູຫູ ໃບຫູຂອງສດັ ລຽ້ ງສາມາດ ຫນັ ຫຼ ຊີໄ້ ປໃນທດິ ທາງທົ່ ີສຽງເຂົາ້ ມາໄດ້ ການຫນັ ໄປໃນທດິ ທາງຕົ່ າງໆຂອງໃບຫເູ ພ່ົ ອຫາຕາແໜົ່ ງຂອງຕນົ້ ກາເນີດ ຂອງສຽງ ແລະ ຊ່ົ ວຍໃນການຮບັ ສຽງ ໃບຫູປະກອບດວ້ ຍກະດກູ ອ່ົ ອນທົ່ ີມີຮູບຮົ່ າງຄາ້ ຍຮູບຈວຍ (concheal cartilage) ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີລວບລວມສຽງເຂາົ້ ໃນເຍ່ົ ອແກວ້ ຫ.ູ ສາລບັ ກະດກູ ອ່ົ ອນຮູບໂລົ່ (scutiform cartilage) ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃຫກ້ າ້ ມຊີນ້ ຢດຶ ເກາະ, ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມກີ ະດກູ ອ່ົ ອນຮູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍທົ່ (annular cartilage) ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີ ເຊ່ົ ອມກະດກູ ອົ່ ອນຮູບຈວຍກບັ ຫູຊນັ້ ນອກສົ່ ວນທົ່ ເີ ປນັ ກະດູກ. ຂ. ຊ່ົ ອງຫູ ຫຼ ຮູ ຫູຊັນ້ ນອກ (external auditory canal): ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີເປັນທາງເດີນຂອງຄນ້ ສຽງເຂາົ້ ສ່ົ ູຮູ ຫູສົ່ ວນກາງ, ມຕີ າແໜົ່ ງຢົ່ ູລະຫວ່ົ າງໃບຫູ ແລະ ເຍົ່ ອແກວ້ ຫ.ູ ຂອບຂອງຊ່ົ ອງຫູປະກອບດວ້ ຍກະດູກ ແລະ ກະດູກ ອ່ົ ອນ, ສ່ົ ວນກະດູກອົ່ ອນໃນຊ່ົ ອງຫູພາຍນອກຖກປກົ ຄຸມດວ້ ຍຜິວໜງັ ທົ່ ມີ ຄີ ວາມຮູສ້ ກຶ ໄວຕ່ົ ສຽງຫາຼ ຍ ໂດຍທ່ົ ວົ ໄປ ຈະມຂີ ນົ ຢ່ົ ູເລກັ ນອ້ ຍບລເິ ວນໃກກ້ ບັ ຊ່ົ ອງເປີດພາຍນອກຊົ່ ອງຫູ ເປັນບລເິ ວນທົ່ ີມຕີ ົ່ ອມນາ້ ມນັ ພວກ ceruminous glands ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຫ່ົ ຼັງ cerumen ສ່ົ ວນຂອງ cerumen ທົ່ ີລວມກບັ ຂນົ ໃນຊົ່ ອງຫູຈະເຮັດໃຫເ້ ກີດເປັນຂີຫ້ ູ ເພົ່ ອປອ້ ງກນັ ສ່ົ ງິ ແປກປອມເຂາົ້ ໃນຫ.ູ ຄ. ເຍົ່ ອແກວ້ ຫຸ (tympanic membrane ຫຼ eardrum): ເປັນເຍົ່ ອບາງໆເຊ່ົ ງິ ເປນັ ສ່ົ ວນຂອງເສນັ້ ໄຍ ພວກ fibrous connective tissues ມຄີ ວາມຍາວຂອງເສນັ້ ໄຍຂະໜາດຕົ່ າງໆກນັ ກນັ້ ຢົ່ ູລະຫວົ່ າງຊ່ົ ອງຫູພາຍ ນອກກບັ ຫູຊນັ້ ກາງຜວິ ດາ້ ນນອກມລີ ກັ ສະນະວາ້ ປົກຄຸມດາ້ ນຜິວໜງັ , ຜວິ ດາ້ ນໃນມີລກັ ສະນະໂຄງ້ ປົກຄຸມດວ້ ຍ ເຍ່ົ ອເມອກຖາ້ ມກີ ານຕດິ ເຊອ້ ຫຼ ມສີ ່ົ ງິ ແປກປອມເຂາົ້ ໄປເຮດັ ອນັ ຕະລາຍແກວ້ ຫູຈະເຮດັ ໃຫແ້ ກວ້ ຫຈູ ກີ ຂາດໄດ.້ 2). ຫູຊັ້ນກາງ (middle ears): ເປນັ ສ່ົ ວນທົ່ ີຢົ່ ູຕ່ົ ຕາມເຍົ່ ອແກວ້ ຫຸເຂາົ້ ມາທາງດາ້ ນໃນ ພາຍໃນຫຊູ ນັ້ ກາງ ຈະມທີ ົ່ ຂະໜາດນອ້ ຍໆຕົ່ ຢ່ົ ູກບັ ສົ່ ວນ nasopharynx ເອີນ້ ວົ່ າ: eustachian tube ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີກົ່ ຽວກບັ ການປັບ ຄວາມດນັ ພາຍໃນຫູ (ຊນັ້ ກາງ) ແລະ ພາຍນອກໃຫເ້ ທ່ົ າົ ກັນ ລະດບັ ຄວາມດນັ ຂອງທງັ ສອງແຫົ່ ງນຖີ້ າ້ ມຄີ ່ົ າບ່ົ ເທ່ົ າົ ກັນ ຈະເຮັດໃຫເ້ ກດີ ອາການຫູອງ້ , ຖ້າຄວາມດນັ ຕ່ົ າງກນັ ຫຼາຍໆ ຈະເຮັດໃຫປ້ ວດຫູ ຫຼ ເຮດັ ໃຫເ້ ຍ່ົ ອຫູຈີກຂາດໄດ.້ ລະຫວົ່ າງທ່ົ ີໄດກ້ ່ົ ນິ ອາຫານ ຫຼ ມອີ າການຫາວນອນທົ່ ນຈີ້ ະເປີດອອກ ເພົ່ ອໃຫອ້ າກາດໃນຊ່ົ ອງຫູຊນັ້ ກາງອອກມາພາຍ ນອກເພົ່ ອປບັ ຄວາມດນັ ໃຫເ້ ທົ່ າົ ກນັ , ການຫລຸດຄວາມດັນໃນຊົ່ ອງຫເູ ກດີ ຈາກການຫຍາ້ ອາຫານ ເຊົ່ ງິ ສາມາດຫລຸດ ອນັ ຕະລາຍທ່ົ ຈີ ະເກດີ ກບັ ເຍົ່ ອແກວ້ ຫໄູ ດ,້ . ພາຍໃນຊົ່ ອງຫຊູ ນັ້ ກາງມກີ ະດູກຫູທງັ ໝດົ 3 ຊິນ້ ຄກະດູກຮູບຄອ້ ນ (maleus), ກະດູກຮູບທ່ົ ັງ (incus), ກະດູກຮູບໂກຼນ (stapes) ຮຽງຕາມລາດບັ ຈາກດາ້ ນນອກເຂາົ້ ດາ້ ນໃນ ກະດກູ ທງັ 3 ຊນິ້ ນຈີ້ ະເຊົ່ ອມຕ່ົ ກບັ ແກວ້ ຫູ ແລະ ເຍ່ົ ອທົ່ ແີ ຍກກນັ້ ຊ່ົ ອງຫູຊນັ້ ໃນອອກຈາກຊ່ົ ອງຫຊູ ນັ້ ກາງ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີ ຂະຫຍາຍການສົ່ ນັ ສະເທອນຂອງຄນ້ ສຽງໃຫຫ້ ຼາຍຂນຶ້ ແລວ້ ສ່ົ ງົ ຄນ້ ສຽງເຂາົ້ ມາສົ່ ູຮູຫູຊນັ້ ໃນ. 178

3). ຫູຊັ້ນໃນ (internal ears ຫຼ labryrinth): ຢ່ົ ູຖດັ ຈາກຫູສ່ົ ວນກາງເຂາົ້ ມາປະກອບດວ້ ຍ cochlea ແລະ organ of corti ເຊ່ົ ງິ ເປັນສົ່ ວນຂອງຫູທ່ົ ີກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການໄດຍ້ ນິ ສຽງ ພາຍໃນ cochlea ມຂີ ອງແຫຼວ ພວກ endolymph ແລະ perilymph ບນັ ຈຢຸ ່ົ ູ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການຮບັ ສຽງຮ່ົ ວມກບັ cochlea branch ຂອງ ເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຄ່ົ ູທ່ົ ີ 8 (vestibulocochlea nerve) ສົ່ ວນ organ of corti ປະກອບດວ້ ຍ hair cells ແລະ supporting cells ສົ່ ວນຂອງ hair cells ເປັນຈຸລັງທ່ົ ີມີຄວາມໄວຕົ່ ສຽງ ເມົ່ ອມີຄນ້ ສຽງເຂົາ້ ມາເຖິງ cochlea ຈະເຮັດໃຫຂ້ ອງແຫຼວພາຍໃນ cochlea ສ່ົ ນັ ສະເທອນ ແລະ ກະຕຸນ້ ໃຫ້ hair cells ເກດີ ກະແສ ປະສາດສ່ົ ງົ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ອອກຈາກ cochlea ເຂາົ້ ສົ່ ູສະໝອງໂດຍຜ່ົ ານເສນັ້ ປະສາດສະໝອງ (auditory nerve). ພາຍໃນຫສູ ່ົ ວນໃນມອີ ະໄວຍະວະທ່ົ ຊີ ່ົ ວຍໃນການຊງົ ຕວົ ເອີນ້ ວ່ົ າ: vestibular apparatus ປະກອບດວ້ ຍ semicircular canal ເຊ່ົ ງິ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການສມົ ດຸນຂອງຮົ່ າງກາຍ ໃນທດິ ທາງທົ່ ີຮົ່ າງກາຍໝນູ ໄປໃນທດິ ທາງອ່ົ ນ ໃດ(dynamic equilibrium) ມີລັກສະນະເປັນຫຼອດຮູບເຄົ່ ງິ ວົງກົມ 3 ອນັ ວາງຕວົ ຕັງ້ ສາກກັນ ສົ່ ວນໂຄນມີ ລັກ ສ ະ ນ ະ ພ ອ ງອອ ກ ເອີ້ນວົ່ າ: ampulla ພ າຍ ໃນ ມີ hair cells ແລ ະ cupula ສົ່ ວ ນampulla ຂ ອ ງ semicircular canal ມີ ຂອງແຫຼວພວກ endolymph ບນັ ຈຸຢົ່ ູ ການໄຫຼຊອງ endolymph ຈະກະຕຸນ້ ໃຫ້ hair cells ຜະລດິ ກະແສໄຟຟ້າ ຫຼ ກະແສປະສາດກະຕຸນ້ ໃຫປ້ ະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຂອງ vestibular nerve ສ່ົ ງົ ກະແສປະສາດຕ່ົ ໄປຍງັ ສະໝອງ. uracle and sucuule ເຮັດໜ້າທົ່ ີຮັບສົມດຸ ນແບບ static equilibrium ພາຍໃນມີ macula ເປັນ ສົ່ ວນຮບັ ຄວາມຮູ ້ສຶກ (receptor) ເປັນ receptor ທ່ົ ີມີ hair cells, gelatinous layer ແລະ ຜຶກຂອງ calciumcarbonate ທົ່ ີເອນີ້ ວ່ົ າ: utolith. 179

ເອກະສານອາ້ ງອງິ 1. ສຸວດິ ຈນັ ລະຄອນ, ກາຍວພິ າກ ແລະ ສາລລິ ະວິທະຍາຂອງສດັ ລຽ້ ງ, ພມິ ຄງັ້ ທີ 3 (2016), ມະຫາວທິ ະຍາໄລ ຈລຸ າລງົ ກອນ (ປະເທດໄທ). 2. ສດັ ວິທະຍາ (ສັດວທິ ະຍາ 2), ສີມາ ໄຊສະຫວັດ, ພມິ ຄງັ້ ທີ 4 (2008), ມະຫາວທິ ະຍາໄລຈຸລາລງົ ກອນ (ປະເທດໄທ). 3. ວວິ ນັ ແສງພກັ ດີ, ຊວີ ະວທິ ະຍາ 1, ພສ 2560, ມະຫາວທິ ະຍາໄລ ອຸດອນທານີ (ປະເທດໄທ). 4. ຄະນະອາຈານຊີວະວທິ ະຍາ ແລະ ກອງບນັ ນາທກິ ານ Think Beyoud Genius, 2560, ສະຫຸບຼ ຫກຼັ ຊວີ ະ ວທິ ະຍາ ມ.4 - 5 - 6 ສະບບັ ສມົ ບນູ , ພມິ ທົ່ ີ ທງິ ບີຍອນບຸກຈາກດັ , ແຂວງ ນນົ ທະບລູ ີ (ປະເທດໄທ). 5. ສຸບນດັ ໄພໂຣກຸນ, Biology (ຊວີ ວທິ ະຍາ), 2560, ບລສິ ດັ ແອກທຟີ ພຣິນ້ ຈາກດັ , ກຸງເທບ (ປະເທດໄທ). 180